Solórzano Pereira: De Indiarum Iure - The School of Salamanca

preceding text ...

back | | continue

IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

p. 223
IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

DE INDIARVM IVRE, SIVE De iuſsta Indiarum Occidentalium inquiſsitione, acquiſsitione & retentione

LIBER SECVNDVS,

In quo de acquiſsitionis titulis ſsingulari ſstudio, & diligentia diſsſseritur.

CAPVT PRIMVM. Quam sit nobilis, & difficilis haec de iusta Indiarum acquisitione tractatio, & a quibus fuerit serio, aut etiam perfunctorie agitata.

CAPVT PRIMVM. Quàm ſsit nobilis, & difficilis hæc de iuſsta IndiarũIndiarum acquiſsitione tractatio, & à quibus fuerit ſseriò, aut etiãetiam perfunctoriè agitata.

SVMMARIVM CAPITIS PRIMI.

1 Auctor cur in primo libro Hiſstoricum, & Coſsmographum egerit?
2 Scriptores librorum omnibus diſsciplinis uti debent.
3 Apes imitari debent, qui libros legunt, & ſscribunt.
4 Auctoris tractatio in hoc libro ſsecundo circa quid verſsari debeat? & qualiter inſstituenda. Et num. 50.
5 Indiarum Occidentalium acquiſsitionis diſsputatio multis difficilis viſsa eſst.
6 Gloria maior ex arduis, & difficilibus comparatur.
7 Labor maior impendi debet, ubi maior utilitas ſsperatur.
8 Regum Hiſspaniæ dignitas, & maieſstas, ob Indiarum acquiſsitionem, temerè ab aliquibus calumniatur.
9 Subditi debent famam, & honorem dominorum ſsicut vitam tueri.
10 Vaſsſsalli qualiter iurent defendere vitam, & honorem Domini.
11 Auctor nunquam intẽditintendit aliorum ſscriptorum dicta ſsupprimere, aut pro ſsuis venditare.
12 Scriptorum priorum laus poſsterioribus quoque iuſstè aliquando debetur.
13 Librum ſsuum quis illum appellare poteſst, in quo aliorum dicta benè, & diſstinctè congeſsſsit, etſsi de ſsuo nihil adijciat.
14 Accurſsius in Iuris gloſsſsis pauca de ſsuo habet.
15 Speculator fatetur, ſse ex aliorum velleribus telam ſsuam ordiri.
16 Græci Philoſsophi, & Poëtæ, plurima ab alijs dicta pro ſsuis venditarunt.
17 Macrobij elegans locus expenditur.
18 Lucianus qualiter eos laudet, qui alienis ſscriptis commodè uti ſsciunt.
19 Auctores recenſsentur, qui generaliter tractant de dominio Infidelium, & an ab illis auferri poſsſsit?
20 Auctorum operoſsa nomenclatura proponitur, qui de iuſstitia acquiſsitionis Novi Orbis ex profeſsſso, vel perfun|
p. 224
ctoriè tractarunt. Et numero 39.
21 Ioannes Lupus de Palacios Rubios omnium primus de iure acquiſsitionis Indiarum diſsputare cœpit. Chiapenſsis Epiſscopus laudatur, & plurima de eius vita, & virtutibus, & auctoribus, qui de eis agunt, ibid. Et n. 27.
22 Bartholomæus de las Caſsas in ſsæculo manens, & poſsteà Ordinem Prædicatorum profeſsſsus, & Epiſscopus creatus, pro Indorum libertate, & utilitate anxiè laboravit. Et num. 26.
23 Epiſscopus chiapenſsis, quos libros, ſseu tractatus de Indorum materijs ediderit? Et num. 25.
24 Epiſscopi Chiapenſsis tractatus de iure Indiarum, & præcipuè confeſsſsionarium, cur colligi iuſsſsi fuerunt?
28 Ioannis Gineſsſsij à Sepulveda vita, & ſscripta, præſsertim quæ de iuſstitia debellationis Indiarum vulgavit.
29 Gineſsij Sepulveda libri de iuſstis cauſsis belli Indorum, cur à Regio Conſsilio intercipi iuſsſsi fuerint?
30 Licent. Frias de Albornoz ſscripſsit tractatum parum conſstantem de converſsione, & debellatione Indorum.
31 Petrus Malferitus ſscripſsit reſsponſsum Apologeticum pro iuſstitia debellationis Indorum.
32 Marquardus de Suſsanis ſspecialiter egit de iuribus acquiſsitionis Novi Orbis.
33 Franciſscus à Vargas aliqua tradit pro tuenda acquiſsitione Novi Orbis, & refert ſse longiora commentaria de hac quæſstione edidiſsſse, quæ auctor non vidit.
34 Dominic. à Soto quid ſscripſserit, & ſscribere promiſserit de iuribus acquiſsitionis Indiarum, & de ratione promulgandi Evangelij.
35 Ioan. Matiençus quos libros ediderit, & qualiter referat ſse in uno eorum de Indorum debellatione defendenda latè tractare.
36 Ioan. Matiençus ſscripſsit librum Hiſspano ſsermone de moderatione Regni Perù, & quid de eo auctor cenſseat?
37 Fr. Franciſsc. à Victoria doctas relectiones ſscripſsit de Indis inſsulanis, ſsive de veris, & affectatis titulis dominationis eorum.
38 Gregorius Lopez laudatur, & qualiter ſscripſserit de iuribus dominationis Indiarum, refertur.
39 Acquiſsitionis, & retentionis Novi Orbis iura, & titulos multi Doctores varijs in locis examinant, qui numerantur.
40 Ioſsephi Acoſsta ſscripta laudantur.
41 Iuſst. Heurnius ſscripſsiſsſse dicitur librum de legatione Evangelica ad Indos capeſsſsenda, quem auctor non vidit.
42 D. Marta ſscripſsit latè de dominio Infidelium, & Indorum, & Romani Pontif. poteſstate ſsuper eos.
43 Hieron. Zevallos laudatur, & qualiter ſscripſserit de iuſstitia acquiſsitionis, & retentionis Novi Orbis.
44 Novi Orbis acquiſsitionis, & retentionis tituli à præſstantiſsſsimis Hiſspaniæ 1. C. tractari debuiſsſsent.
45 Magnos in magnis occupari decet.
46 Auctor ſsperat, ſse aliquid in titulis acquiſsitionis Novi Orbis congerendis, & illuſstrandis præſstiturum.
47 Primum locum in ſscribendo qui aſsſsequi non poteſst, non ideò intenti ſsui proventum continere debet, ex Cicerone.
48 Mare liberum, titulus eſst cuiuſsdam libri, ab Anonymo aliquo hæretico editi, contra iura acquiſsitionis & retentionis Indiarum.
49 Hæretici, & ſsectarij contumelioſsi, & procaces ſsunt, ubi cum Catholicis certant.
50 D. Seraphinus Freitas Luſsitanus laudatur, & eius tractatus contra alterum Maris liberi.
51 Bened. Ægidius etiam Luſsitanus eidem libro, licèt non ita ex profeſsſso, reſspondet.
52 Mendax meretur, ut etiam cùm vera dicat, ei non credatur.
53 Adulatores ſsibi, & ijs, quibus adulantur, damnoſsi ſsunt.

p. 225

SVperiore libro ea omnia (ni fallor) ſsatis dilucidè expoſsui, & illuſstravi, quęquæ neceſsſsaria viſsa ſsunt, ad cognoſcẽdumcognoſcendum nomen, ſsitum, naturam, hiſstoriam, ac gloriam detectionis Indiarum Occidentalium, de quarum iure ſsermonem & tractationem inivimus. In quo

^† parum vereor Ariſstarchorum cenſsuram, ſsi qui fortè me potiùs Hiſstoricum, aut CoſmographũCoſmographum, quàm IureconſultũIureconſultum egiſsſse cauſsentur. Suſsceptum quippè opus id, ut apparet, deſsiderabat, neque aliter eius compago conſstare poterit, quàm ſsi ex ſseparatis, & diverſsis diſsciplinis, ædificij huius univerſsitas cõſtruaturconſtruatur. Vt in

^† ſsimili ſscribit Iabolen in l. eum qui ædes 23. D. de uſsucap. & Senec. epiſst. 74. dũdum ait: Invicem hæc ſstudia commutanda eſsſse, & alterum altero temperandum, ut quidquid lectione collectum eſst, ſstylus redigat in corpus, apum imitatione,

^† quæ vagãturvagantur, & flores, ad mel faciendum idoneos, carpunt; deinde quidquid attulere diſsponunt, ac per favos digerunt: & ut Virgil. noſster ait:

— Liquentia mella
Stipant, & dulci diſstendunt nectare cellas.

Quâ etiam eleganti ſsimilitudine uſsos reperio Lucret. lib. 3. de nat. rer. in princip.

Floriferis ut apes in ſsaltibus omnia libãtlibant.
Omnia nos itidem depaſscimur aurea dicta,
Aurea, perpetua ſsemper digniſsſsima vita.

Horat. lib. 4. Carmin. Ode 2. Simonidem apud Plutarc. in eius vita, Iſsocrat. in fin. orat. ad Demonic. ubi ſsic inquit: Nam ut apes videmus omnibus quidem floſsculis inſsidere, de ſsingulis autem utilia carpere: ſsic eruditionis comparandæ ſstudioſsos, nihil inexploratum relinquere, ſsed profutura quæ ſsunt, undique colligere licet. Macrob. lib. 1. Saturnal. cap. 1. ubi verba Senecæ ad litteram mutuatur, & tetigi ego in meo tract. de crim. parric. lib. 1. cap. 13. Neque abeſst D. Hieronym. adverſsus Vigilant. ſsic ſscribens: Operis mei eſst, & ſstudij, multos legere, ut ex plurimis diverſsas flores carpam: non tam probaturus omnia, quàm quæ bona ſsunt, electurus: aſsſsumo multos in manus meas, ut à multis multa cognoſscam.

Nunc

^† verò rerum ordine ita exigente, Nomocanonicum ſsermonem (ideſst mixtum ex Civilis, & Canonici iuris diſsciplina) & maxima etiam ex parte Theologicum inſstituemus, dum in ſsecundo hoc noſstræ tractationis libro de iuribus, ſsive titulis agere deſstinamus, quibus fœliciſssimi & potentiſsſsimi HiſpanorũHiſpanorum Reges, & Domini noſstri has Novi Orbis Provincias tot laboribus, & expenſsis (ut diximus) perluſstratas, ditioni ſsuæ ſsubijcere, & adijcere potuerunt.

In quo planè agnoſsco,

^† arduum me, & difficile onus meis humeris impoſsuiſsſse, cũcum hęchæc diſsputatio tot opinionum & argumentorum nodis, & anfractibus implicetur, & plures doctiſssimi & præſstantiſssimi viri eãeam ſsuſscipere auſsi non fuerint, vel ſsuſsceptam, non ſsatis pro dignitate & utilitate tractaverint.

Sed vel hoc ipſsum movêre me potuit, & debuit, ut in hãchanc curam totis viribus & nervis intenderem. Nam,

^† ut ait Ovid. lib. 4. Triſst. eleg. 3.

Ardua per præceps gloria vadit iter.

Et Propert. lib. 4. eleg. 11.

MagnũMagnum iter aſcẽdoaſcendo, ſsed dat mihi gloria vires Non iuvat ex facili lecta corona iugo.

Et Horat. lib. 1. Serm. ſsatyr. 2.

Leporem venator ut alta
In nive ſsectatur, poſsitum ſsic tangere nolit:
Captat, & apponit: meus eſst amor huic ſsimilis: nam

p. 226

Transvolat in medio poſsita, & fugentia captat.

Quibus adijcio verba D. Petr. Chyſsologi ſserm. 91. dũdum inquit:

^† AurũAurum de terra legere qui noverunt, ubi divitem ſsenſserint venãvenam, ibi quidquid artis eſst, quidquid laboris impendunt.

Accedit his noſstrorum Regum auctoritas & maieſstas,

^† quæ cùm huius acquiſsitionis causâ ab exteris, & alijs nõnon benè inſstructis, nec res, & hiſstorias Indiarum ſsatis doctis hominibus labefactetur, pro ea vindicanda, & ſsarta ac tecta tuenda, nõnon minùs quàm pro aris, & focis pugnare debemus. SubditorũSubditorum quippè

^† munus, & veluti inſsita à natura conditio requirit, ut ſsicut vitãvitam Domini, ita etiam honorem, famãfamam & exiſstimationem tueantur: & ſsi verbis aut ſscriptis proſscindi viderint, quibus poſsſsint modis calumniantium cavillationes repellant, ut habetur in cap. 1. de forma fidel. iũctâiunctâ l. iuſsta, D. de manum. vind. & in cap. tibi Domino, diſst. 36. & cum communi feudiſstarum Schola latè tradit Henricus Roſsenthal. 2. tom. cap. 10. concl. 17. & Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 19. qualiter iurare deb. vaſsſsal. dom. fidelit. ubi inquit:

^† Sacramento fidelitatis contineri, quod vaſsſsallus dominum ſsuum in totũtotum exaltabit, quantũquantum poterit, & nunquam vitam, aut membrũmembrum, neque honorem, quẽquem habet, ſsua volũtatevoluntate, cõſilioconſilio, vel exhortatione perdet, ſsed in ijs omnibus adiutor eius erit ſecundũſecundum ſuũſuum poſsſse.

Operi ergo manum admoventes, videamus imprimìs oportet, quid in hoc argumento ante Nos pręſtiterintpræſtiterint alij,

^† ut ſsua cuique gloria tribuatur, & ſsicut latentia cum laude ſsunt prodita, ita ab eis inventa cum vituperatione, aut ignoratione non videantur eſsſse neglecta, ut utar verbis Caſssiod. lib. 4. var. epiſst. 34. ſsemper enim in more habui, ſsua cuique etiam minutiſssima reddere, & fateri malle per quos profecerim, quàm in furto deprehendi, iuxta conſsilium Plinij in præfat. ad lib. nat. hiſst. Cùm pręſertimpræſertim, ut ipſse inquit, ſsors fiat ex uſsura &

^† laus, quęquæ primis Scriptoribus iuſsſsè conceditur, non minor interdum poſsterioribus deferenda ſsit, qui multa inventis addiderũtaddiderunt, vel quæ à primis arripuerunt, hauſseruntq́ue, illuminatiùs, & ordinatiùs poſsteris tradunt, ut noviſssimè advertit, & probat Pat. Ioan. Pineda in Eccleſs. cap. 12. verſsic. 12. num. 3. pag. 1206. & ante eũeum ex noſstris, plura congerẽscongerens, Sim. de PrętisPrætis proœmio ad lib. de interpret. ult. volunt. n. 16. ubi aſsſserit,

^† hâc ſsolâ ratione poſsſse Doctorem, ſuũſuum appellare librum illum, in quo omnia dicta aliena repoſsuit, de ſsuo autem nihil adiecit, arg. l. 2. circa princ. D. de orig. iur. ibi: Non quia Papyrius de ſsuo quicquam ibi adiecit, ſsed quòd leges ſsine ordine latas in unum compoſsuit; auth. ut cùm, de appellat. cognoſsc. §. aliud quoque capitulũcapitulum, ibi: Et diſsperſsas,

^† & eorũeorum, quęquæ de gloſsſsis Accurſs. dicit Bart. in l. 2. D. de concuſssion. Paul. de Caſstro in auth. ceſsſsante, circa fin. C. de legit. hęredhæred. & de ſsuis operibus Speculator

^† in tit. de not. crim. §. ut autem, dicens: Vt autem ex aliorum ſsparſsis velleribus telam nobis ordiamur politam, &c. Quod ſsumere potuit ex D. Hieronym. in pręfatpræfat. comment. epiſst. ad Epheſs. dũdum ait: NũquidNunquid aut Tertullianus Beatum Martyrem Cyprianum, aut Cyprianus Lactantium, aut LactãtiusLactantius Hilarium à ſscribendo deterruit? ſstamina & filannonum, quãquam ponũtponunt priores, ut poſsteri veſstem inde conficiant.

Quibus addo

^† Clement. Alexand. lib. 6. Strom. cap. 1. ubi oſstendit Philoſsophos & Poëtas Græcos, quorum variæ ſsectæ fuerunt, confeſsſsos eſsſse, pręcipuapræcipua ſsua de moribus dogmata à Socrate accepiſsſse. Quin & plura alios ab alijs invicem ſsurripuiſsſse, & aliorum libros ab illis obletos tanquam ſsuos ſsibi vendicaſsſse. Macrob. ubi ſsupr. qui ait, quòd quemadmodum apes ſsuccum varium in unum ſsaporem miſsturâ quadam, & proprietare ſspiritus ſsui mutant:

^† Nos quoque quidquid diverſsa lectione quæſsivimus, committemus |

p. 227

ſstylo, ut in ordinem eo digerente coaleſscat. Nam & in animo melius diſstincta ſervãturſervantur, & ipſsa diſstinctio non ſsine quodam fermento quo conditur univerſsitas, in unius ſsaporis uſsum libamenta confundit, ut etiãetiam ſsi quid apparuerit, unde sũptũsumptum ſsit, aliud tamẽtamen eſsſse, quãquam unde ſumptũſumptum noſscetur, apparet.

Et Lucian. in Dialog. Piſscator, ſsive reviviſscentes in princ.

^† qui cum antiquis Philoſsophis loquens, ſsic ait: Quin & hæc ipſsa, quæ proloquor, unde quãquam à vobis accepi? ac inſstar apiculæ decerpens, hominibus oſstendo? At illi laudant, ac uniuſscuiuſsque florem, unde, & a quo, & quemadmodum collegerim, cognoſscunt, meq́ue oratione ob floriferam hanc meſsſsem commendãtcommendant. Sed verius vos ipſsos, ac prata veſstra amœniſsſsima, qui tam varia, & verſsicoloria produxiſstis, extollunt.

D. quoque Auguſst. q. de Trinit. cap. 3: Vtile eſst (inquit) plures libros à pluribus diverſso ſstylo etiam de eiſsdem quæſstionibus fieri, ut ad plurimos res ipſsa perveniat ad alios quidem ſsic, ad alios autem ſsic. Et Hippoc. in lib. de arte: Scientiæ, inquit, votum ac opus eſst, invenire aliquid eorum, quæ nondum inventa ſsunt, ſsimiliter & ſsemiperfecta ad finem perducere & abſsolvere.

Et ut omittam

^† celebrem illam Hoſstienſsis, Innocentij, Abbatis, & aliorum diſsputationem in cap. quod ſsuper his devoto, ubi generaliter tractãttractant de dominio rerum, quęquæ ab infidelibus poſssidentur; & an, & quando ab illis auferri poſssit? de quo etiam latè agũtagunt omnes Theologi poſst D. Thom. in 2. 2. q. 10. artic. 10. idem D. Thom. de regim. Princip. lib. 3. cap. 9. D. Anton. in 3. part. ſsum. tit. 22. cap. 5. §. 8. Sylveſst. verb. Papa, q. 7. Franc. Topius in tract. de poſst Princip. ſsæcul. §. 7. num. ſsinal. Navarr. in cap. novit, de iudic. notab. 4. doctiſssimus Præſses Covarrub. in regul. peccatum, 2. part. §. 10. Ferdin. Menchaca lib. 1. quæſst. illuſst. cap. 24. Molina de iuſst. & iure, tract. 2. diſsput. 106. Ludovic. Turrian. de Fide, Spe, & Charitat. q. 10. per duodecim articulos, ex pag. 619. ad 662. & plures alij relati per Thom. Sanchez in ſsum. 1. part. lib. 2. cap. 1. & ſseq. & Sayrum in Clavi Regia, 2. tom lib. 9. cap. 4.

Peculiariter

^† de his noſstris Indis Occidentalibus omnium primus diſsputare cœpit inſsignis ille

^† Doctor IoãnesIoannes Lupus de Palacios Rubios, edito in hanc rem tractatu, cui titulum fecit: Inſsularum maris Oceani, ad quem ſse remittit in tract. de obtemp. Regn. Navarr. 2. par. §. 1. in fin. cuius tamen copiam nuſsquam habêre potui.

Poſsteà etiãetiam in eodẽeodem argumento valdè inſsudavit notiſssimus ille Chiapenſsis Epiſscopus, D. Fr. BartholomęusBartholomæus de las Caſsas, qui Hiſspali bonis parẽtibusparentibus natus, & poſst ſsacrorum Canonum ſstudium Sacerdotij ordinem adeptus, cũcum ad inſsulam Hiſspaniolam, ſsive Sancti Dominici inter primos illius ætatis homines traieciſsſset, & in ſęculoſæculo manens, ſsæcularibus negotijs implicatus, militares adverſsus Indos expeditiones obſservaſsſset, & damna, & iniurias quas illis ſsieri videbat, toto animo

^† dolêrat, pio ſsemper, & ardenti eorum tuendorum zelo, & charitate flagravit, & cũcum parum ſsuis conſsilijs, & ſsermonibus proſsicere cerneret, anno 1515. primũprimum, & iterum anno 1517. in Hiſspaniam redijt, & enixis ac repetitis libellis, & orationibus Indorum cauſsam defendit apud Ferdin. Regem Catholicum, & eo paulò pòſst èex vita diſscedente, apud Caroli Cæſsaris, tunc Flandriæ cõmorantiscommorantis, Gubernatorem & Conſsiliarios, & poſsteà eundemmet Carolum BarchinonęBarchinonæ perſsonaliter adiẽsadiens, plura pro illorum libertate, meliori converſsione, gubernatione, & tractatione propoſsuit, & aliquibus pro voto impetratis, alijs per illius temporis cõperendicomperendi nationes ſuſpẽſisſuſpenſis, rurſsus inſulãinſulam S. Dominici repetijt, ibiq́;ibiq́ue ordinẽordinem PrędicatorũPrædicatorum ingreſsſsus & profeſsſsus, & multa pro eiſsdem Indis iuvandis conſstantiſssimè paſsſsus, ad Novam Hiſspaniam tranſsitum fecit, in qua non minori curâ ſsuſs|

p. 228

ceptam Indorum clientelam proſsecutus fuit.

Poſsteà verò Epiſscopatu de Chiapa donatus, prout maiori fulgebat auctoritate, maiori etiãetiam ardore, & ſsolicitudine in idem ſstudium incubuit. Sed cùm ob militum duritiam, & auri, atque argenti ſsemper creſscentem cupiditatẽcupiditatem, non ut oportebat, iuſstiſssimis & ſsanctiſssimis Regijs edictis in regionibus adeò longinquis obtemperari videret, ſsuaq́ue monita multis exoſsa, alijs verò difficilia, aut impoſssibilia iudicari, Epiſscopatui, quem hâc tantũtantum cauſsâ ſsuſsceperat, conſsulto prius romano PõtificePontifice, renunciavit, & iterum in Hiſspaniam reverſsus, anno 1539. nullum non lapidẽlapidem movit, ut verbo, & ſscriptis iniurias & calamitates IndorũIndorum oſstenderet, & ut eis obviam iretur expoſstularet.

Sumptâq́ue

^† hinc occaſsione, & ut apologijs reſspondêret, quas eodẽeodem tempore Ioan. Gineſs. Sepulveda contra aliquas eius propoſsitiones evulgaverat, libros quoſsdam ſscripſsit, quorũquorum primus continet tractatum comprobatorium ſsupremi Imperij, & univerſsalis dominij, quod Reges CaſtellęCaſtellæ, & Legionis ſsuper Indis Occidentalibus habent, eiq́ue triginta propoſsitiones, & aliqua principia ad idem argumentum pertinentia ſsubiunxit.

Secundus, capita cuiuſsdam diſsputationis amplectitur, quæ anno 1550. coram Regio Senatu, & alijs doctiſssimis viris inter Epiſscopum & GineſiũGineſium habita fuit eiuſsdem Senatus auctoritate, ab eruditiſssimo Fr. Mag. Dom. Soto, qui ibîdẽibîdem interfuit, in sũmãsummam redacta.

Tertius, quartus & quintus de dãnisdamnis, quęquæ Indi patiebantur, eorum libertate aſsſserenda, commendiſsq́ue tollendis pertractant.

Sextus quoddam confeſssionarium continet, cuius terrore, ij, qui cum Indis verſsabantur, à confeſsſsarijs examinandi eſsſsent. Hi libelli Hiſspali typis excuſssi anno 1550. & 1552. per omniũomnium ora, & manus vagari cœperunt. Sed poſsteà

^† quia ſsine Regij Senatus auctoritate editi erant, & alijs iuſstis de cauſsis colligi, & aſsſservari iuſssi ſsunt, & præcipuè dictum confeſssionarium, ad quod intercipiendum Regia ſschedula expedita reperitur Valliſsoleti 5. Septembr. ann. 1550. quęquæ extat in 1. tom. ſsched. impr. pag. 231.

Vltra hos tractatus

^† aliũalium ſscripſsit, quem appellavit teſstamentum, & aliũalium, cui codicilli nomẽnomen appoſsuit, quos ante mortem Regi Philippo II. præſsentaſsſse, auctor eſst Fr. Eman. Roderic. 2. tom. quęſtquæſt. Regul. q. 99. art. 4. Refert etiam Fr. Aug. Davila Padilla in hiſst. Mexic. Ord. PrędicPrædic. lib. 1. cap. 99. aliũalium librum ſscripſsiſsſse Latino, & Hiſspano ſsermone de promulgatione Evangelij, & alium ingentis voluminis, cui de iuvandis & fovendis Indis titulum fecit, & Mexici in Biblioth. Dominicani Cœnobij aſsſservatur.

Et tandem ſsummus hic vir,

^† libertatis IndorũIndorum uſq;uſque ad mortẽmortem propugnator acerrimus, plenus dierũdierum & virtutũvirtutum Valliſsoleti occubuit, ut latiùs hæc omnia, & alia ad eius vitãvitam, laudes & labores, quos pro Indis ſsuſscepit, ſpectãtiaſpectantia, recẽſetrecenſet

^† Hieron. Benzo hiſst. Ind. lib. 1. c. 16. Fr. Aug. Davila ubi ſsup. ex c. 97. uſq;uſque ad 107. Fr. Thom. Caſstell. in hiſst. Lat. Ind. 1. par. Fr. VincẽtVincent. de las Caſsas in hiſst. Mexic. lib. 1. Fr. Alfonſs. Ferdin. in hiſst. Eccleſs. noſstri temp. lib. 1. cap. 6. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. p. lib. 3. pag. 63. Ant. Herrera in hiſst. gen. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 11. pag. 20. & lib. 2. cap. 3. pag. 33. & 34. & cap. 6. pag. 40. & cap. 15. & 16. & 21. & lib. 4. cap. 2. 3. 4. & 5. & decad 3. lib. 2. cap. 3. 4. & 5. ubi notabiles rationes cõtinẽturcontinentur, quas Barchinonæ ann. 1519. corãcoram Imperatore Carolo V. Epiſscopus Darienis, & Licentiatus de las Caſsas habuerũthabuerunt, de quibus etiam agit Hieron. BẽzoBenzo in ſsua hiſst. Novi Orb. lib. 1. cap. 16. & aliqua tãgittangit Ludovic. Cabrer. in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. pag. 419.

Epiſscopi Chiapenſsis temporibus |

p. 229

prædictus

^† etiam Ioan. Gineſsius de Sepulveda floruit, qui, ut pręterpræter alios refert Ant. Poſsſsev. in apparat. 1. tom. pag. 880. CordubẽſisCordubenſis fuit, Theologiæ, & bonarum litterarũlitterarum impensè doctus, ac Caroli V. Imper Hiſstoricus. Hic annos 81. cœlebs, & in diverſsis ſstudijs verſsatus, inſsumpſsit, & obijt ann. 1572. ſsepultus in Putalbani municipij æde maximâ prope CordubãCordubam & varia opera ſscripſsit, quæ cùm ſsparſsim varijs tẽporibustemporibus fuiſsſsent à Typographis evulgata, demũdemum ab Arnoldo Myllio cõquiſitaconquiſita, ſsimul in lucem edita ſsunt in officina Birmanica Coloniæ anno 1602.

Et inter reliqua, ut audio, peculiarẽpeculiarem librum elucubravit de iuſstis cauſsis belli cõtracontra Indos ſsuſscepti: cuius ratione, cũcum in pluribus Epiſscopi Chiapenſsis aſsſsertionibus cõtrairetcontrairet, & inter illos, verbo & ſscripto, privatim & publicè multæ contentiones habitæ fuiſsſsent, apologiãapologiam quandãquandam pro prædicti libri defenſsione vulgavit. HorũHorum librorũlibrorum copiam uſsque adhuc habêre non potui,

^† fuerunt quippe auctoritate Regiâ in HiſpanięHiſpaniæ, & IndiarũIndiarum Provincijs interdicti, ſschedulâ ad id apud D. Martinum expeditâ 19. Octob. ann. 1550. quęquæ extat in d. 1. tom. ſsched. imp. pag. 230. ubi huius prohibitionis ratio ea eſsſse dicitur, quia extra RegnũRegnum typis excuſssi fuerant, & quia nõnon convenit, ut materiæ eiuſsmodi ſsine expreſsſsa & peculiari Regis licentia pertractẽturpertractentur, & publicępublicæ factæ, vulgi linguis, & manibus conterantur.

Accipio etiãetiam ex relatione Fr. Aug. Davila in d. hiſst. Mexic. Ord. Præd. lib. 1. cap. 103. pag. 403. quendãquendam

^† Licenciat. Frias de Albornoz in eodẽeodem argumento laboraſsſse, & tractatum de converſsione & debellatione IndorũIndorum ſscripſsiſsſse, qui tamen, quoniãquoniam aliqua continebat, quæ Evangelicis pręceptispræceptis adverſabãturadverſabantur, QuæſtorũQuæſtorum Fidei ſsedulâ diligentiâ intercluſsus fuerit.

Viguit quoque eâdem ætate

^† quidam Pet. Malferitus I.C. Patricius Balearis, ad cuius manus cũcum confeſsionariũconfeſsionarium Epiſscopi Chiapenſsis perveniſsſset, & in eo aliqua perlegiſsſset, quęquæ iuſtitięiuſtitiæ Noſstrorum RegũRegum in occupatione harum Provinciarum nocêre poterant, copioſsum quoddam, & non malè doctum conſsilium, ſsive apologeticum (ut ipſse vocat) iuris reſsponſsum commentus eſst, quo intrepidè illãillam defendit, illudq́ue ad potentiſss. D.D. Maximilianum BohemięBohemiæ Regem, Auſstriæ Archiducem, direxit, qui eâ tempeſstate Carol. V. in Regnis Hiſspaniæ vices gerebat. Quod reſsponſsum extat inter conſsilia Iacobi Mandeli Albani, vol. 2. & eſst 769. in ordine.

Marquardus

^† etiãetiam de Suſsanis tractatũtractatum eodẽeodem fermè tempore fecit de Iudæis & infidelibus, in cuius prima parte cap. 14. per tot. an, & quando infideles debellari, & proprijs bonis ſspoliari poſssint? pertractat, & de his noſstris Indis, & eorum ſsubijciendorum titulis ſspeciatim nonnulla conſsiderat.

IdẽIdem etiãetiam licèt magis perfunctoriè tetigit

^† FrãcFranc. à Vargas in tract. de auct. Pontif. & Epiſscop. iuriſsd. qui habetur inter tract. Doct. tom. 13. p. 1. ex pag. 113. ubi confirmatione 10. fatetur, multũmultum in hac re Scriptores ſuęſuæ ætatis ſsuper conciliandis contrarijs InnocẽtInnocent. & Hoſstienſs. opinionibus diſsſsentire, ſse tamen omnium eorum ſsententias omnibus collatis diſsputationibus ad cõcordiamconcordiam, meramq́ue veritatem reducere conatũconatum in ſsuis commentarijs: quos tamen ego vidêre non potui, & an typis excuſsſserit, prorſsus ignoro.

Doctiſssimus

^† itẽitem Mag. P. Domin. Soto aliqua hũchunc articulũarticulum concernẽtiaconcernentia doctè, & graviter pũgitpungit in lib. 4. de iuſst. & iur. q. 4. art. 1. & ſseq. & in 4. diſst. 5. q. unicâ, art. 10. pag. 266. & ſseq. ubi addit, ſsibi in animo eſsſse in lib. 4. de iuſst. & iur. tractatum edere de ratione promulgandi Evangelij, primum in obſequiũobſequium Fidei, deinde in gratiam Chriſstianorum Principum. Quem tamen tractatum an ediderit, neſscio; nunquãnunquam enim |

p. 230

illius copiãcopiam aſsſsequi potui, licèt eum citari videam à Ferd. Menchaca, lib. 1. quæſst. illuſstr. cap. 10. num. 10.

IdẽIdem mihi cõtigitcontigit in ſscriptis

^† Ioan. MatiẽçoMatienço, qui fuit in his Peruanis Provincijs ArgẽtiniArgentini PrętorijPrætorij pluribus annis Senator, & ultra Dialog. Relatoris & accurata commentaria, quæ edidit ſsup. lib. 5. Recop. alium etiam librum, quem ipſse in illis citat, paraverat, ſsub titolo de ſstylo CancellarięCancellariæ, & refert ſse in eo plura pro defendẽdadefendenda Indorum debellatione & ſsubiectione dixiſsſse in tit. 1. præeminẽtiapræeminentia 17. caſsu 20. declar. 9. §. 1. gloſsſs. 1. Adquem etiãetiam ſse remittit nonnulla eiuſdẽeiuſdem argumenti leviter tangẽstagens, in alio libro manuſscripto Hiſspani ſsermonis, quẽquem penes me habeo, & inſscribitur de moderatione, ſsive gubernatione Regni Perù;

^† qui tamen iudicio meo tumultuariè ab auctore ſscriptus videtur, & pauca continet, quęquæ nobis eandem rem pertractantibus uſsui, & adiumẽtoadiumento eſsſse potuerint, ut ex utriuſsque operis collatione patebit.

Franciſscus

^† etiam à Victoria, Dominicani Ordinis fulgentiſssimum Sydus, ultra celebres illas diſsputationes, quas de iure belli cõſcripſitconſcripſit, duas alias elucubravit, quibus de Indis inſsulanis, titulum fecit, ubi plures rationes, ſsive cauſsas enumerat, ob quas illis bellũbellum infligi poſssit, & veros dominationis Regum noſtrorũnoſtrorum titulos à falſsis, & affectatis magiſstrali reſsolutione diſstinguit. Dom. quoque Gregorius

^† Lupecius Regius in ſsupremo Indiarum Senatu Conſsiliarius, & ob eximiãeximiam utriuſsque iuris peritiam & indefeſsſsum laborẽlaborem omni ſęculoſæculo commendandus, ut aurea, & ardua gloſsſsemata, ſsive commentaria oſstendunt, quęquæ circa Hiſspanas ſseptem Partitarum leges ſscripſsit, ſsine quibus manca profectò Hiſspani fori iuriſsprudentia videri poſsſset. Hic inquãinquam talis, tantuſsq́ue Præceptor, totis nervis in hoc idẽidem argumentũargumentum dominationis Indiarum intendit, & cùm plura hinc inde allata tẽtaſſettentaſſet, tandem relectiones VictorięVictoriæ, de quibus diximus, ſsummopere probans, eas ad litteram tranſstulit, & viginti colũniscolumnis conſsumptis, vix, & ne vix quidem ſse ab hoc labyrintho extricare potuit in l. 2. tit. 23. part. 2. verb. Acrecentar el pueblo a ſsu Fè.

Alia quoque

^†alij tam Theologi, quàm utriuſsque Iuris, atque etiam hiſtorięhiſtoriæ profeſsſsores de eodẽeodem articulo varijs in locis tetigiſsſse reperiũturreperiuntur, ut cõſtabitconſtabit ex Ioan. Maior. in 2. Sent. diſst. 44. q. 3. Alfonſs. à Caſstr. de iuſsta hæret. punit. cap. 14. Alfonſs. Guerrer. in ſspeculo Princip. cap. 3. num. 5. Pet. Bellino in tract. de bello, 2. part. tit. 12. Ioſseph. Acoſsta in libris de procuran. Ind. ſsalute, præcipuè lib. 2. cap. 2. Cuius doctiſssima

[40]

^† & elegantiſssima ſscripta meritò laudat Ant. Poſsſsevin. in apparat. 1. tom. pag. 964. Ferdinand. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 10. n. 10. & 11. & cap. 24. per tot. Fr. Ant. à Corduba in ſsuo quæſstionario, lib. 1. q. 59. Dominico Bañez, Aragone, Salone, Lorca, & alijs Theologis recẽtioribusrecentioribus in 2. 2. q. 10. art. 10. Lud. Molin. de iuſst. & iur. tract. 2. diſsp. 105. & 106. Greg. de ValẽtValent. in 2. 2. diſsp. 1. punct. 7. in reſsp. ad 2. & punct. 8. per totum, Ioanne Azorio lib. 8. inſstit. moral. cap. 24. & 25. Eman. Roderic. 2. tom. quęſtquæſt. Regul. q. 99. art. 4. & tom. 3. quęſtquæſt. 32. art. 4. Anaſstaſs. Germonio de ſsacror. immunit. lib. 3. cap. 13. per tot. præcipuè ex num. 29. Petr. Matthæo in lib. 7. Decretal. ſsub t t. 9. de inſsulis Novi Orb. pag. 74. & ſseq. illuſst. & eruditiſsſs. Card. Bellarm 1. tom. controverſs. 3. de Rom. PõtifPontif. lib. 5. c. 2. & in recognitione ſsuorum librorum in addition. eiuſdẽeiuſdem cap. §. 2. Camill. Borrell. de pręſtanpræſtan. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 224. Ant. Poſsſsevin. in Bibliot. tom. 1. lib. 9. cap. 15. & ſseqq. ubi de converſsione Indorum aliqua tradit Fr. Thom. à Ieſsu in tract. de procuran. omnium gentium ſsalute, lib. 2. par. 1. cap. 5. & lib. 5. p. 1. P. Lud. Turriano in tract. de Fide, q. 19. diſsput. 51. & 52. & ſsequentib. P. Ioan. de |

p. 231

Salas de legibus, q. 95. diſsput. 7. ſsect. 4. pag. 120. & q. 96. diſsp. 10. ſsect. 3. pag. 227. Ioan. Boter. in ſsuis relat. univerſs. 2. part. lib. 4. ex pag. 238. ad 240. & 4. part. lib. 3. per totũtotum, præcipuè pag. 72. Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. Lud. Cabrera in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. Ferdin. Rebell. de obligat. iuſst. lib. 18. q. 23. per tot. ubi licèt de titulis Indiarum OriẽtaliumOrientalium dumtaxat pertractet, idem eſst ac ſsi de Occidentalibus diſsſseruiſsſset, Lud. à Paramo de origin. Inquiſs. lib. 3. q. 1. opin. 3. n. 123. ubi citat, de eodem agentem quẽdamquendam auctorem nomine Vazquez conſs. 8. quem invenire non potui;

^† ſsicuti neque admonitionem quandam de legatione Evangelica ad Indos capeſsſsenda, quam audio his tẽporibustemporibus ſscripſsiſsſse Iuſst. HeurniũHeurnium Ioan. filium, & typis editam Lugdun. Batavor. apud Elzivericum in 8.

Vidêre autem licuit, & iuvit, quod latiſssimè, & multũmultum in noſstris terminis ſscribit

^† D. Marta in tract. de iuriſsd. lib. 1. cap. 24. ubi Romani Pontificis poteſstatem ſsuper Regnis, & bonis infideliũinfidelium intrepidè admittit, & Hieron. Zevall. 1. tom. pract. cõmuncommun. q. 735. ubi occaſsione illius quæſstionis, quam diſsputat, an filij infideliũinfidelium poſssint invîtis parentibus baptizari, de titulo ſsubiectionis Indorum aliqua tangit. Quod idẽidem

^† ipſse auctor, quæ eius eſst diligentia, & ſtudiũſtudium de Republica litteraria, & Noſstrorum RegũRegum dignitate benèmerendi, in eorum, ut inquit, gratiãgratiam, latiùs proſsequutus eſst in quarto tom. earundẽearundem pract. cõmuncommun. q. ult. ex n. 168. uſq;uſque ad num. 324. ubi num. 174. mutuatis verbis Petri Malferiti. d. conſs. 769. inſsano labori ſse indulgêre velle teſstatur, ut veritas huius quæſstionis, & IndiarũIndiarum Regni retentio luce meridianâ clarior omnibus illuceſscat, quod an impleverit, aliorũaliorum iudicio relinquo. Meritò

^† tamen ibîdẽibîdem ex num. 175. ad 182. ad hoc opus ex profeſsſso ſuſcipiẽdũſuſcipiendum deſsiderat, & appellat inſsignes illos, & præſtãtespræſtantes Iuriſsconſsultos, & Regis noſstri potentiſssimi PręſidesPræſides & Conſsiliarios, quorũquorum nomina refert. Magnos

^† enim magna aggredi, & in magnis laborare ratio ſsuadet, ut latè docet Ariſst. lib. 4. & hîc cap. 3. & egregio ſschemate oſstendit Lucianus in dialogo 4.

Sed nos

^† eo tempore, quo Zevall. hanc ultimãultimam quęſtionẽquæſtionem in vulgus emiſsit, ſscripta hæc, quæ nunc in publicum edimus, in privatis ſschedis continebamus, gaviſiq́;gaviſiq́ue ſsumus, & ingenio noſstro gratulati, quòd poſst tantos viros, qui in hoc ſstudio, ſsive ſstadio certarunt, & in hanc uberrimam meſsſsem manũmanum miſserunt, prodire adhuc in lucem, Deo votis noſstris annuente, non uſsquequaque contemnendi, poſssîmus, & piam illam Moabitidem imitati, ſpicilegiũſpicilegium, neque ſsterile forſitãforſitan, neque infructuoſsum conficere.

Et quamvis

^† ſsumma illa eruditionis faſstigia, quęquæ Zevallos exoptat, æquare non valeamus, neque in Orcheſstra, ſsed in imis iſstis ſsubſselijs locum habêre meruerimus, non ideò tamen ab incœpto itinere deſsiſstemus. Poteſst enim non incõcinnèinconcinnè huc referri quod in Oratore Cicero ait: Si quem aut natura ſsua, aut illa præſstantis ingenij vis fortè deficiet, aut minus inſstructus erit magnarum artium diſsciplinis, teneat tamen eum curſsum, quem poterit. Prima enim ſsequentem, honeſstum eſst in ſsecundis, tercijſsq́ue conſsiſstere. Nam in Poëtis non Homero ſsoli locus eſst (ut de Græcis loquar) aut Archiloco, aut Sophocli, aut Pindaro, ſsed horum vel ſsecundis, vel etiam infra ſsecundos. Nec verò Ariſstotelem in Philoſsophia deterruit à ſscribendo amplitudo Platonis: nec ipſse Ariſstoteles admirabili quadam ſscientia & copia cæterorum ſstudia reſstinxit.

Alacrior quoq;quoque ad hãchanc pugnãpugnam capeſsſsendam inſsurgo, quoniam audio etiam his ultimis annis librum quendãquendam ſsine Auctoris nomine pervulgatum eſsſse, de his Indicanæ dominationis iuribus plura tractantem

^† cui titulus |

p. 232

eſst, Mare liberum, cuius copiam hucuſsque nanciſsci non potui; nam in extremas iſstas mundi plagas rarò ſsimiles libri perveniunt, & huius nundinatio, & relectio per ſanctęſanctæ Inquiſsitionis officium interdicta videtur, ut conſstat ex ultimo indice librorum prohibitorum ann. 1612. pag. 77. Nimirum, quia ut à viro docto & pio, qui Hiſspaniæ ante prohibitionem illũillum legit, accepi, hæretici Auctoris manũmanum & ingeniũingenium redolebat impiè in Reges noſstros, & quod gravius eſst, in RomanãRomanam EccleſiãEccleſiam debacchãtisdebacchantis. Pro accepta ſscilicet eiuſsmodi

^† SectariorũSectariorum inverecũdiainverecundia, qui nullam veritatis, aut decori rationem in ſsuis doctrinis aſsſserendis & adſtruẽdisadſtruendis habentes, quidquid in buccam venit, affirmant, & contumelijs & iniurijs magis quàm rationibus certant, ut rectè obſservat Balth. Chavaſs. de not. veræ relig. lib. 4. cap. 2. ut planè ad eos pertineat illud Greg. Nazianz. in orat. 1.: Veritatis doctrinam adulterant, omnibus aſsſsentantur, ventriloqui ſsanè, & vaniloqui, voluptatibus ſsuis ſservientes, verbis èex terra prolatis, & in terram peſsſsum euntibus, ut maximãmaximam apud vulgus gloriãgloriam, & nominis celebritatem conſequãturconſequantur.

Cui

^† libro, poſstquam hunc noſtrũnoſtrum typis cudendum tradidimus, plenè reſspondiſsſse video, doctum pariter ac reverendum Patrem D. SeraphinũSeraphinum Freitas Luſsitanum in altero cui de iuſsto Imperio Aſsiatico, titulum fecit, ubi Indi Orientalis navigationem, & conquiſsitionem per Luſsitanos factam, eruditè defendit, & nonnulla etiam breviter pungit, quæ ego latiùs pro his noſstris Occidentalibus diſsſserueram, ut Lectori facilè ex utriuſq;utriuſque tractationis collatione patebit.

Eundem laborem, licèt non ita ſserio, aggreſsſsus quoq;quoque videtur alter noviſssimus Luſsitanus, cui nomen Benedictus Ægidius, in commentarijs ad l. ex hoc iure, D. de iuſstit. & iur. 1. part. cap. 3. ex num. 13. ad 32. ſsed neque hic noſstrum uſsquequaque inutilẽinutilem reddet. Pergam igitur macte animo, diſstinctis capitibus ſsingulos titulos, qui mihi in hanc rem perpendi poſsſse videntur trutinans, & exornans, obſsoletis nitorem, ut cum Plinio loquar, faſstiditis gratiãgratiam, dubijs fidem, & vetuſstis novitatem adſstruere curans, & in unoquoque quid affirmandum, quid improbandum ſsit ex animi mei ſsententia citra omnem amoris, & lenocinationis ſspeciem reſsolvens. Non enim ignoro,

^† mendacis hanc pœnam eſsſse, ut etiam cùm vera dicat, ei non credatur, ſsicuti apud Laërti. lib. 3. Ariſst. tradit, & D. Hieronym. epiſst. 37. ad Iulian. & habetur Eccleſs. 20. 26: Opprobrium nequam in homine mendacium, & in ore diſsciplinatorum aſsſsiduè erit. Et adulatores

^† ſsibi, & ijs, quibus arridere cupiunt, necem inferre, ut pręterpræter alios optimè & noviſssimè probat Dom. Regens Valençuel. cõſconſ. 99. num. 76. & eleganti carmine oſstendit Iacob. Billius Carthuſs. in Antholog. ſsacra, ſsic inquiens:

Lingua aſsſsentatrix vitium loquentis acerbat, Et delectatum crimine laude ligat.
Nulla ſsit ut lapſso reparandæ cura ſsalutis Blanditur ſsoniti dum malè ſsuaſsus honor.
Libera ſsit potius vox correctoris amici, Serpere ne fibris cæca venena ſsinat.
Nec credens medici verbis fallacibus æger, Noxia laudatæ vulnera peſstis amet.

CAPVT II. De primo debellationis & dominationis Indiarum Occidentalium titulo, quem gloriosissmi Hispaniae Reges ex divinae voluntatis concessione habere posse videntur, a qua omnium Regnorum iura dependent, & quibus illa vaticinijs, & prodigijs fuerit insinuata?

CAPVT II. De primo debellationis & dominationis Indiarum Occidentalium titulo, quem glorioſsiſssmi Hiſspaniæ Reges ex divinæ voluntatis cõceſſioneconceſſione habere poſsſse videntur, à qua omnium Regnorum iura dependent, & quibus illa vaticinijs, & prodigijs fuerit inſsinuata?

SVMMARIVM Capitis II.

1 Deus omnium rerum eſst auctor, actor & moderator.
2 Deus non ſsolùm præeſst rebus omnibus ſsed intereſst, & ineſst.
3 Deus omnium Regnorum arbitrium in ſsua manu habet.
4 Regna & Imperia omnia immediatè à Deo proveniunt, & pendẽtpendent, & plurima iura & auctores, qui de hoc tractant.
5 Reges omnes, & Imperatores cur in ſsuis |
p. 233
titulis ſscribant, ſse Dei gratia regnare?
6 Dei gratia ſse regnare dicunt aliqui Reges & Duces, ut oſstendant, ſse nullum alium ſsuperiorem in terris agnoſscere, & plurimi auctores, qui de hoc tractant.
7 Dom. D. Franc. de Alfaro, Senator Limenſsis meritiſsſsimus, laudatur.
8 Regna & Imperia omnia cur Deus caduca, & inſstabilia eſsſse voluerit?
9 Regnum a gente in gentem poteſst tranſsferre Deus cum cauſsa, & ſsine cauſsa.
10 Regnorum innumeri caſsus, & mutationes remiſsſsivè adducuntur, & plurimi auctores, qui de hoc agunt, latiſsſsimè recenſsentur.
11 Gens nulla reperitur, quæ certam ſsuæ originis & Regni rationem & ſsucceſsſsionem reddere poſsſsit, præter Hebræam.
12 Romanorum Monarchia, ſsicut aliæ, cecidit; quamvis ſse æternam futuram iactaret.
13 Fortuna adverſsus imperia, & civitates idem ius habet, quod adverſsus imperantes.
14 Regna ſsuas ætates habent, ſsicut homines, & internas cauſsas pereundi.
15 Manilij poëtæ elegantia carmina de imperiorum mutatione.
16 Diogenis iocus in mutationem rerum.
17 Imperiorum & Regnorum mutationes & caſsus, qui Lunæ & Stellis tribuunt, graviter errant.
18 Fati, fortunæ, & ſsortis nomine Ethnici, Dei abſsolutam voluntatem ſsignificare volebant.
19 Mundi æterna lex eſst, ut omnia in eo morti, & mutationi ſsint ſsubiecta.
20 Deus ſsolus mortis & mutationis eſst expers.
21 Iuſsti Lipſsij elegantiſsſsima verba de rerum & Regnorum mutationibus expẽdunturexpenduntur.
22 Hiſspaniam ſsummum Imperium Orbis habituram Vaticinij in modum proponit Iuſst. Lipſsius.
23 Hiſspaniæ Reges titulum dominationis Novi Orbis ex promiſssione & conceſsſsione divina habere videntur. Et numer. 31.
24 Rem ſsuam quilibet poteſst ad aliũalium tranſsferre.
25 Deo auctore & ductore quæ fiunt, iniuſsta cenſseri non poſsſsunt.
26 Cap. Dominus noſster 23. q. 2. expenditur, & illuſstratur.
27 Moyſsis bella contra Amorrhæos, & alios ex ſsola divinæ voluntatis obſservatione excuſsant Auguſst. Abulenſs. & alij, quorum loca expendutur.
28 Sapientia locus cap. 12. verſs. 12. explicatur, & exornatur.
29 Deus iuſstè poteſst, omnes gẽtesgentes etiãetiam innocentes perdere, imò & beatos damnare, ſsi id ſsibi placeret.
30 Deus cur comparetur figulo, & creatura luto ab Iſsaia, & D. paulo.
32 Repetitionis & prolixitatis vitiũvitium fugiendum.
33 Thom. Bozius ſsecurè admittit conceſssionem Novi Orbis à Deo Hiſspaniæ Regibus factam, ob zelum religionis, & alias virtutes. Et num. 35.
34 Cantic. cap. 4. de Auſstro perflante, & aromatibus fluentibus, intelligitur de converſsione Indorum.
36 Sibyllarum carmina à Virgilio relata, commodè de Hiſspaniæ Regibus applicãturapplicantur.
37 Alanus Copus titulum, quem Reges Hiſspaniæ in utraque India habent, multum extollit, tanquam à Deo conceſsſsum.
38 Reges Catholicos Hiſspaniæ videri electos, & vocatos à Deo ad reducendos, & gubernandos populos Indorum, ſsicut olim Moyſsis ad reducendum & gubernãdumgubernandum populum Iſsraelit. Camill. Borrel. apertè teſstatur.
39 Benedictionem & pro miſsſsionem dilatationis Imperij ſsui factãfactam Eccleſsiæ à Prophetis, poſsſse etiam intelligi de Regibus Hiſspaniæ, docet D. Valdeſsius.
40 Indiæ Orientalis titulum Regibus Luſsitaniæ ex divina approbatione, & quaſsi conceſssione competere, docet Pet. Rebellus, & idem procedit in Occident.
42 Novi Orbis Imperium, & converſsionem Hiſspanis Deum reſservare, & cõcedereconcedere voluiſsſse, multis prodigijs & oſs|
p. 234
tentis prædictum fuit. Et numer. 47.
42 Regnorum calamitates & mutationes ſsolet ſsemper Deus prodigijs, & portentis oſstendere, quod plurimis exemplis, & auctotibus remiſssivè probatur, & quæ ſsit cauſsa? Num. 43.
44 Calamitatum & ſsuppliciorum imminentium Deus priùs homines monet, ut reſsipiſscant.
45 Pſsalm. 59. verſsus expenditur.
46 Ieremiæ verba cap. 6. & 18. expenduntur.
48 Evangelij propagationem inter Gentiles faciendam multis vatincinijs, & carminibus Sibyllarum Deus prædixit.
49 Indi Inſsulæ Hiſspaniolæ habuerunt notabile oraculum de Hiſspanorum advẽtuadventu.
50 Dæmon ſsæpè compellitur à Deo veritatem dicere.
51 Prodigia & oſstenta plura notãdanotanda, quæ Mexicani habuerunt de adventu, & dominatione Hiſspanorum & auctores, qui de illis ſscribunt.
52 Mexici prædixit adventum, & dominationem Hiſspanorum quidãquidam captivus, qui de more ſsacrificabatur.
53 Mexici ante adventum Hiſspanorum homines armatos, fleviles voces, cometes, igneos globos, & alia oſstenta apparuiſsſse.
54 Motezuma Monarcha Imperij Mexicani plura habuit oracula, & oſtẽtaoſtenta ſsuæ calamitatis, & adventus, & dominationis Hiſspanorum. Et num. 55. & 56. & ſsequentibus.
56 Avis nimis peregrina, & prodigioſsa Motezumæ adducitur.
57 Papania Motezumæ ſsoror, mortua revixit, & ei ſsuum interitum, & Hiſspanorum adventum prænuntiavit.
58 Quæcalcoati vir prudens, Novæ Hiſspaniæ incolis priſscis, temporibus, Hiſspanorum adventum, & dominationem prædixit.
59 Mexicani quator ſsæculis ante adventum Hiſspanorum, illius vaticinium habuerunt, & a maioribus in poſsteros derivarunt.
60 Iucatanenſses vaticinium habuerunt, bomines Crucis vexillum, & vaccas ſecũſecum afferentes, eorum dominaturos.
61 Miſsteca in regione reperitur notabile præſsagium adventus, & dominationis Hiſspanorum à dæmonibus editum.
62 Argentei fluminis in regione, Origuara prænuntiavit incolis adventum Hiſspanorum, & Novæ Religionis Prædicationem.
63 Vaticinium, notabile adventus Hiſspanorum, quod Rex Tidore, ſse habuiſsſse, illis ſsignificavit.
64 Rex inſsulæ de Tidore voluntariè imperium ſsuum Hiſspanis reliquit, ſse ita à Deo monitum dicens.
65 Peruano in Regno multa vaticinia, prodigia, & oſstenta Hiſspanorum adventum, & dominationem prænuntiarunt, & quæ illa?
66 Mures & locuſstæ Peruanis nunquam viſsæ, in adventu Hiſspanorum, eos prodigiosè infeſstarunt.
67 Potoſsi montis argentei divitias Hiſspanis à Deo ſservari, vox cœlitus emiſsſsa prædixit.
68 Pſsalm. 64. verſsus, qui de gentibus ſsignis Dei turbandis loquintur, de Indis Novi Orbis accipitur.
69 Fortunæ caſsibus omnia mundi bona, & Regna, etiam tunc, cùm maximè florent, ſsubiecta eſsſse.

p. 235

DEvs

^† omnium rerum eſst auctor & actor, æterna & provida mens, quęquæ cœlorum perennes orbes, quæ ſsyderum inæquales curſsus, quęquæ elemẽtorumelementorum alternas vices, quęquæ deniq;denique omnes res ſsuperas, inferas, temperat, moderatur gubernat. Spargit quoquo verſsum æterna illa lux ſsuos radios, & uno eodemq́ue, ut ita dicãdicam, ictu, ſsive nictu, ſsinus omnes, & abyſsſsos penetrat cœli, terræ maris. Nec

^† pręeſtpræeſt ſsolùm Divinitas hæc rebus omnibus, ſsed intereſst, imò ineſst, res omnes inſspicit, adit, cognoſscit; & cognitas, immotâ quadãquadam & ignotâ nobis ſserie dirigit, ac gubernat, ut pręclarèpræclarè ſscriptum reliquit Iuſst. Lipſsius lib. 1. de conſstant. c p. 13.

Quo fit, ut pariter in ſsua voluntatè & poteſstate habeat

^† omniũomnium Regnorum & Imperiorum arbitriũarbitrium, & diſstributionem,

^† nulluſsq́ue temporalis ſstatus, aut principatus reperiatur, qui à Deo auctore naturæ immediatè non proveniat, atque dependeat, licèt ipſsi Principes, & Monarchæ mediante humanâ volutate & inſstitutione ad eorum ſsaſstigia provehantur, ut habetur 1. ad Rom. 13. Timot. 3. Proverb. 8. & egregiè probat l. 1. 1. inter claras, C. de ſsumm. Trinit. l. 1. C. de veter. iur. enuc. in princ. l. ult. C. de quadr. præſscript. cum alijs, D. Auguſst. in cap. quo iure, 1. diſstinct. cap. Conſstantinus, cap. duo ſsunt, cap. ſsi Imperator. 96. diſstinct. cap. ſsi ex bono de pœn. diſstinct. 4. D. Chryſsoſst. hom. 23. in d. epiſst. ad Rom. l. 5. 6. & 7. tit. 1. par. 2. D. Thom. lib. 1. de regim. Princ. Dom. Soto lib. 4. de iuſst. & iur. q. 4. art. 1. Did. Perez in proœmio ordinam. col. 7. Minchaca in pręfatpræfat. controverſs illuſstr. num. 119. & 139. Covarrub. in pract. cap. 1. Mich. Salon. de iuſst. & iur. tom. 1. tract. de Dom. q 2. art 1. concl. 2. Omphali de civili Polit. lib. 2. cap. 1. num. 1. & plurimi alij relati à Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 2. verſs. Puedenſse, Zevall.

in pract. lib. 4 q. fin. ex num. 237. P.M. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmantina, certamine 5. expoſsit. de hom. præfect. pag. 296. & ſseq. Pat. Franc. Suar. omnino videndo in defenſs. cõtracontra ſsect. Anglican. lib. 3. cap. 2. num. 10. & ſseqq. & Petr. Andrea Canonherio in Aphoriſsm. Hippocrat. polit. 1. tom. pag. 1. & 2.

Qua de

^† cauſsa omnes benè cordati Reges & Imperatores ſsuorum titulorum initio, ſse Dei gratiâ regna, quibus potiuntur, habêre, piè & humiliter profiteri ſsolent. Quamvis

^† aliqui ambitioſsiùs, ſsimul etiam ſsub hac præfatione oſstendere velint, nullum alium in terris ſsupperiorem agnoſscere. Vt cõſtatconſtat ex ijs, quęquæ latè notant Caſstell. & Burg. de Paz in proœm. leg. Taur. n. 30. Gregor. Lop. & eius additionat. Barth. Humada in proœm. part. gloſsſs. 7. Paris de Puteo in tract. de Duell. lib. 7. §. an Comes, num. fin. Redin. de maieſst. Princ. in princ. n. 22. Chaſsſsan. in proœm. ad conſsuetud. Burgun. verb. Par la grace, Franciſsc. Marc. deciſs. 163. num. 1. part. 1. Petr. Foller. in tract. de cenſsib. fol. 15. n. 8. cũcum ſseqq. Carol. Tapia de conſstit. Princip. in rubr. num. 3. Anton. Scappus de iure non ſscrip. lib. 2. cap. 2. ex num. 3. Menoch. conſs. 2. num. 104. Anaſstaſs. Germon. de Indul. Apoſst. in initio, fol. 30. Camil. Borrel. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 2. Zevall. ubi ſsup. num. 267. & noviſssimè alios citans Caldas Pereira in tract. de emption. & vend. cap. 1. num. 4. Et

^† illuſstris pariter, atque eruditus Dom. dõDon Franciſsc. de Alfaro huius Limani Conventus Senator meritiſssimus, mihiq́ue ſsemper ob iuſtitięiuſtitiæ zelum, tuendorum Indorum ardorem, probatiſssimos & incorruptiſssimos mores, & alios neceſssitudinis, & familiaritatis titulos plurimum obſservandus, in ſsuo eleganti tract. de offic. Fiſscal. gloſsſs. 2.

Et ad hanc ſsupremam poteſstatem oſstendendam

^† eadem Dei providentia diſsponit, ut Regna & Imperia ipſsa |

p. 236

caduca, & inſstabilia ſsint, & ſsub perpetua quadam mutatione, & volubilitate conſstituta, ne à nobis ipſsis ſstare, ac perdurare in ſsceptri ſsemper dignitate exiſstimaremur, ſsed ut ſstandi, ita & cadendi, reſsurgendiq́ue fatur, ex eius nutu, & voluntate pendêre,

^† quæ cum cauſsa & ſsine cauſsa, illa ab alijs ad alios, & de gente in gentem transferre poteſst, & ſsolet, ut apertè docemur Eccleſs. cap. 10. Dan. cap. 2. verſs. 21. ibi: Deus mutat tempora, & ætates, transfert regna, atque conſstituit, & cap. 4. ibi: Dominatur excelſsus in Regno hominum, & cuicunque voluerit, dabit illud, Sap. cap. 7. verſs. 27. ibi: Omnia innovat, 2. ad Corinth. cap. 6. ibi: Regnum à gente tranſsfertur; & innumeris

^† exemplis ex ſsacra Scriptura, quatuor Orbis Monarchijs, & omni antiquitate petitis, oſtẽduntoſtendunt, & illuſstrant Doctores per text. ibi in cap. translato de conſstitut. cap. per venerabilem 34. de elect. auth. de non alienan. rebus Eccleſs. §. ut autẽautem, Cicer. lib. 1. offic. elegantiſssimè Ovid. lib. 15. Metamor. Propert. lib. 2. eleg. 9. Plutarc. in paralel. & apophtegm. Valer. Maxim. lib. 2. cap. 7. lib. 6. cap. 9. Tacit. lib. 6. annal. Ammian. Marcell. lib. 14. Trogus Pomp. lib. 44. Luc. Florus lib. 2. cap. 19. Polyb. lib. 8. hiſst. Paul. Æmil. in Dione, Auſso. epig. 8. & in Lud. Sep. Sapian. in Solone, Tzetzes Chil. 4. Bocacius de caſsib. Princip. & plurimos alios referens Petr. Gregor. lib. 18. Syntagm. c. 1. & lib. 21. de Rep. per totum, & lib. 6. cap. 3. num. 10. & in ſsyntax. art. mirab. lib. 22. cap. 4. Menchac. lib. 1. quæſst. illuſstr. cap. 20. num 34. Balduin. qui eleganter loquitur in §. item ea, quæ ex hoſstibus, inſstit. de rer. diviſs. Thom. Bozius Eugubinus de ſsign. EccleſięEccleſiæ Dei, lib. 24. cap. 3. cum tribus ſsequentibus, & latiùs in prętermiſsisprætermiſsis cap. 5. ex pag. 627. & in integris octo libris, quos de ruinis gentium & Regnorum ſscripſsit, Theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 4. pag. 734. & ſseq. Ant. Poſsſs. in Biblioth. lib. 2. cap. 62. pag. 92. ubi ait

^† omnes mundi nationes, omniaq́ue regna ſsæpè mutata fuiſsſse, ita ut nulla ferè gens inveniatur præter HebręamHebræam, quęquæ certam ſsui originis rationem, ſsuorumve regnorum ſsucceſssionem tradere valeat, doctè & copiosè Fr. Thom. à Maluenda lib. 1. de Antchriſst. cap. 4. & lib. 4. ex capit. 8. ad 16. Vbi inter alias

^† Monarchias, quæ peſsſsum ierunt, etiam RomanãRomanam conſstituit, quamvis ſstabilitatis, ac diuturnitatis ſuęſuæ plura teſstimonia, & vaticinia iactaverit, & ſse ęternamæternam appellare auſsa fuerit. Lælius Biſsciola lib. 1. horarũhorarum ſsubſsecivar. cap. 1. Petr. Faber. lib. 1. ſsemeſst. cap. 8. & 9. Vbi eleganter

^† probat, fortunam adverſsus urbes, & imperria idem ius habêre, quod adverſsus Imperantes. Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 12. num. 9. Sim. Maiol. in dieb. canicul. tom. 2. colloq. 2. ex pag. 104. & tom. 3. colloq. 2. pag. 338. & ſsequentibus, Mart. Delrio in adag. ſsacr. 2. tom. adag. 286. pag. 335. Fr. IoãIoan. Torquem. qui in noſstris terminis loquitur in Monarch. Indian. lib. 4. cap. 105. & noviſsſsimè Pet. Andr. Canonher. in d. 1. tom. Aphoriſs. Polit. Hippoc. pag. 543. ubi poſst plures, quos reſsert,

^† comparat Regna, & RegnorũRegnorum ſstatus cũcum ætatibus hominũhominum, & ortũortum, infantiãinfantiam, adoleſcẽtiãadoleſcentiam, inventutem, virilitatem, ſsenectutem, & interitum habêre, luculenter oſstendit. Quod inſsinuavit etiam Iuſst. Lipſs. in centur. 3. ad Belgas epiſst. 31. dicẽsdicens: Magna Imperia limites ſsuos habent, quò cùm venerunt, ſsiſstunt, retroëunt, ruunt; & meliùs lib. 1. de conſstan. cap. 15: Vt ferro conſsumens quædam rubigo per naturãnaturam adgnata eſst: ligno exedens caries, aut teredo, ſsic animalibus, oppidis, Regnis, internæ & ſsuæ cauſsæ pereundi. Sic adeò omnia verti, ut Poëta ille eleganter ſscripſsit:

Cernimus atque alias aſsſsumere robora gẽtesgentes
Concidere has.

Et elegãtiùselegantiùs

^† Manil. lib. 1. Aſstron. ſsic iſstos RegnorũRegnorum caſsus, & viciſssitudines canens, vel ut veriùs dixerim, lugens:

p. 237

Quot poſst excidium Troiæ ſsunt eruta Regna?
Quot capti populi? quoties fortuna per OrbẽOrbem
Servitium Imperiumq́ue tulit, varièq́ue revertit?
Troianos cineres in quantũquantum oblita refovit
Imperium, fatis Aſsiæ iãiam Græcia preſsſsa eſst.
Sæcula dinumerare piget, quotieſq́;quotieſq́ue recurrens
Luſstraret mundum vario Sol igneus Orbe:
Omnia mortali mutantur lege creata,
Nec ſse cognoſscunt terræ vertentibus annis
Exutas variam faciem per ſsæcula gentes.

Atque hùc etiam ſspectat

^† Diogenis iocus relatus a Laërtio lib. 6. Rogatus enim, quomodo ſsepeliri vellet? in faciem inquit: PercontãtiPercontanti cauſsam quoniam, inquit, paulò pòſst futurum eſst, ut inferiora fiant ſsuperiora: eò alludens, quod id temporis Macedones rerũrerum potirentur, atq;atque ex humilibus fierent excelſsi. Quòd ſsi inverterẽturinverterentur omnia, fore, ut cadaver etiãetiam ex prono fieret ſupinũſupinum.

Vnde apparet,

^† graviter errare eos, qui harũharum mutationum & variationum cauſsas ad cœleſstes circuitus, qui intra LunãLunam ſsunt, referendas putarunt, ut ex Plat. & Socr reſsolvit Ariſst. lib. 5. Polit. cap. 12. vel ad aliorum ſstellarum decreta, ut tenet Ptolom. lib. 1. quadripart. oper. cap. 2. & Peucerus in lib. de divinat. gen. Eſst enim verius ex divina, ut diximus, voluntate & providentia pẽderependere, atq;atque ordinari,

^† quàm naturæ, fortunęfortunæ, ſsortis, ſsive fati nomine Ethnici deſsignabant, ut docet idem Ariſst. lib. de mundo, in fine, Arnob. lib. 2. adverſs. gent. D. Auguſst. & eius addition. Lud. Vives lib. 5. de Civit. Dei, cap. 9. & eruditè proſsequitur Pet. Greg. d. lib. 21. de Repub. cap. 3. Mar. Ant. Muret. omnino legendus in orat. de fato apud Senecam pag. 279. & luſst. Lipſs. lib. 1. de conſstan. cap. 17. & 18. & ſsic eſst explicandus Manil. lib. 4. Aſstron. dum ait:

Fata regũtregunt Orbem, certa ſstant omnia lege.
Longaq́ue per certos ſsignantur tempora curſsus.

Lucan. lib. 1. Pharſsal.

Invida fatorum ſseries, ſsummis qui negatu
Stare diu, nimioq́ue graves ſsub pondere lapſsus.

Et Seneca in Octavio:

Regitur fatis mortale genus,
Nec ſsibi quiſsquam ſspondere poteſst
Firmum, & ſstabile: perq́ue caſsus
Volvitur varios ſsemper nobis
Metuenda dies.

Alterna

^† quippe lex, ut inquit Iuſst. Lipſs. d. lib. 1. de cõſtanconſtan. c. 16. à principio dicta eſst omni huic mundo, naſsci, denaſsci, oriri, aboriri: nec quidquam ſstabile, aut firmum arbiter ille rerum eſsſse voluit, pręterpræter ipſsum,

^† cui Soli ut Sophocles dixit:

NunquãNunquam ſsenectus, atra nec mors imminet Sed alia miſscet domitor ætas omnia.

Sed audiamus eundem

^† Iuſstum Lipſs. qui in eodem cap. poſst alia, quæ in hãchanc rem graviter, & philoſsophicè conſsiderat, ſsic cõcluditconcludit: O mira, & nunquãnunquam comprehenſsa neceſsſsitatis lex! Abeunt omnia in hunc naſscendi, pereũdiq́uepereundiq́ue fatalem gyrum: & longævum aliquid in hac machina eſst, nihil æternum. Attolle, & circumſsert mecum oculos, & vide rerum humanarum alternas vices, & ut in Oceano æſstus. Tu ſsurge, tu cade. Tu impera, tu ſservi. Tu occultare, tu emerge, & eas hic rerum in ſse remeantium Orbis, quamdiù erit ipſse Orbis. Germani feri olim fuiſstis? nunc miteſscite ante pleroſsque populos Europæ. Britanni inculti, & inopes? Delicijs, ac divitijs Ægyptios provocate & Sybaritas. Græcia olim floruit? nunc iaceat. Italia ſsceptrum tenuit? nunc ſserviat. Vos Gothi, vos Vandali, vos Fex Barbarorum prodite èex latebris, & gentibus imperate per vices. Adeſste etiãetiam pelliti vos Scythæ, & potẽtipotenti manu pauliſsper habenas tẽperatetemperate Aſsiæ, atq;atque Europæ. Sed iſsti ipſsi mox diſscedite, & ceptrũceptrum relinquite illi ad Oceanum genti: fallor enim? an Solem neſscio, quem novi Imperij ſsurgentem video ab Occidente. Hactenus Iuſst. Lipſs.

^† qui hoc vaticinium dominationis gentis, ad Occidentem ſsitæ, quod de Hiſspanis intelligendum videtur, ſserio etiam repetijt lib. 1. de magn. |

p. 238

Rom. cap. 3. ſsic inquiẽsinquiens: Neſscio, quo providentiæ decreto res & vigor ab OriẽteOriente in Occaſsum eunt.

Hæc cùm ita ſse habeãthabeant,

^† nemo planè dubitare poterit, pios & Catholicos HiſpanorũHiſpanorum Reges, & dominos noſstros, iuſtũiuſtum & legitimũlegitimum titulũtitulum ad inquirendos, convertedos, & gubernãdosgubernandos Novi Orbis Indos habuiſsſse, & habêre, ſsi id ſsibi ſsummi, atq;atque omnipotentis Dei permiſssione, imò & promiſssione iniũctũiniunctum & conceſsũconceſsum oſtẽderimusoſtenderimus. Nihil etenim tãtam

^† cõveniẽsconveniens eſst naturali æquitati, quàm voluntatẽvoluntatem Domini volẽtisvolentis rẽrem ſsuam in alium transferre, ratãratam haberi, 1. quâ ratione. 9. §. hæ quoq;quoque res, D. de adq. rer. dom. l. in re mandata, C. mandat. §. per traditionẽtraditionem, inſst. de rer. diviſs. Et ea,

^† quęquæ Deo auctore, & veluti ductore fiũtfiunt, nullo pacto poſsſsunt, aut debent iniqua, aut iniuſsta cenſseri, ut pręclarèpræclarè inquit D. Aug. lib. 3. de lib. arbitr. c. 5. & lib. 6. cõtracontra adverſs. leg. & Proph. cap. 14. & magis in noſstræ quæſstionis propoſsito lib. 6. quęſtquæſt. q. 10. relatus

^† in cap. Dominus noſster 23. q. 2. ſsic ſscribens: Illud genus belli ſsine dubitatione iuſtũiuſtum eſst, quod Deus præcipit, apud quẽquem non eſst iniquitas, & novit, quid cuiq;cuique fieri debeat: in quo bello ductor exercitus, vel ipſse populus, non tãtam auctor belli, quàm miniſster iudicandus eſst. Quâ etiãetiam

^† ratione bella per Moyſsen geſsta, quæ Fauſstus ManichęusManichæus accuſsabat, idem Aug. defendit lib. 22. cont. Fauſst. cap. 74. his verbis: Nec bella per Moyſsen geſsta miretur, aut horreat, quia in illis Divina ſsequutus imperia, non ſsœæviens, ſsed obediens fuit. Nec Deus cũcum iubebat iſsta, ſsæviebat, ſsed digna dignis retribuebat, dignoſsq́ue terrebat.

Et ſsequitur AbulẽſAbulenſ. ſsup. Num. c. 21. & ſsup. Ioſsue cap. 11. ubi tractans, quo iure potuit Moyſses AmorrhæorũAmorrhæorum tertas invadere, voluntatis Divinæ titulũtitulum dumtaxat conſsiderat: Cuius, inquit, in manibus omniũomnium Regnorum iura conſiſtũtconſiſtunt, & tanquãtanquam omniũomnium Dominus ab alijs auferre, & alijs dare pro libito poteſst. Et poſsteà ſsubdit, quòd quãvisquamvis AmorręiAmorræi ſse, & ſsua defendẽdodefendendo nõnon peccarent, quia invẽcibiliinvencibili ignorantiâ volũtatisvoluntatis Divinæ meritò excuſsabantur, Iſsraëliticus etiam populus nullũnullum crimen in illis debellandis & ſspoliandis admittebat, cùm Dei voluntatem implêret, quam ob tranſitũtranſitum ſsibi negatũnegatum, & alio quovis colore quæſsito, iuſstiſssimè exequi potuit.

Eandem ſsententiam apertiùs comprobat

^† illud SapiẽtSapient. 12. verſs. 12. Aut quis tibi imputabit, ſsi perierint nationes, quas tu feciſsti? Vbi rectè advertit eruditiſss. P. Ioan. Lorin.

^† poſsſse iuſstè DeũDeum, gẽtesgentes, quas ipſse fecit, perdere, cùm mereantur poſsſse id ipſsum quoq;quoque licèt nulla præcederent demerita, vel hoc nomine dumtaxat, quia dominium abſsolutum habet: imò, ſsi beatos omnes, nullo excepto, aut ad ęternasæternas deijceret pœnas, aut redigeret in nihilum, nullam ijs iniuriam faceret.

Michaël quoque Salon. in 2. 2. tract. de domin. q. 2. art. I. concl. 2. in fin ex eodem loco concludit, Deum eſsſse Dominum abſsolutum, poſsſseq́ue rebus pro libito uti, naturas mutare, deſstruere, annihilare, & quocũq;quocumque volurit, vertere, nullamq́;nullamq́ue alicui facere iniuriam, ſsi vellet in nihilum redigere cuncta creata, aut occidere innocentes; hac nimirum de cauſsa

^† Iſsai. & D. Paul. DeũDeum figulo, & creaturas luto optimè comparaſsſse; poteſst enim figulus ex lucto facere quidquid ſsibi placuerit.

Porrò Devm Opt. Max. hoc Novi Orbis Imperium, eiuſsq́ue detectionẽdetectionem & cõverſionẽconverſionem

^† Hiſspanis Regibus deſsignaſsſse & conceſssiſsſse, in quo pręcipuapræcipua huius capitis argumentatio conſsiſstit, non obſscurè oſtẽdereoſtendere videtur Abdias Propheta, cap. un. dum dixit, Hiſspaniæ gentes civitates Auſstri poſsſseſsſsuras, iuxta eius expoſsitiones & tranſslationes, quas latè tradidimus ſsup. lib. 1. cap. 15. ex num. 29. ubi etiam per totum illud caput plurimis alijs ſacrorũſacrorum Prophetarum vaticinijs, & graviſsimorũgraviſsimorum auctorum teſstimonijs eandẽeandem prædictionem luculenter adſstruximus, quæ |

p. 239

omnia hîc nõnon incongruè perpendi poſsſsent, niſsi repetitionis

^† & prolixitatis vitium vereremur, & in illud, quod Iuvenal. ſsatyr. 7. ſscribit incidere:

Nam quæcunque ſsedens modò legerat, hæc eadem ſstans
Proferre, atq;atque eadẽeadem cantabit verſsibus ijſdẽijſdem
Occidit miſseros CrãbeCrambe repetita magiſstros.

De quo Eraſsmus, ſsive Paul. Manut. in Adagio, Crambe bis poſsita mors, pag. mihi 207.

QuęQuæ vaticinia latè congerens, & exponens

^† Thom. Boz. de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 4. cap. 1. & ſseqq. & lib. 20. cap. 1. & 3. ſsecurè probat, populos, qui in illis ad Eccleſsiam adducẽdiadducendi dicuntur, eos eſsſse, qui ex Orbe Novo Indiarum, ſsive Orientalium, ſsive Occidentalium hodie Pòntifici Romano parent, atq;atque humero uno, ut Sophonias inquit, Deo ſserviunt, & Hiſspanos noſstros eſsſse illas nubes & colũbascolumbas, quæ divinitùs miſſęmiſſæ volarunt, ut ex inſsulis longinquis filios novos ad Deum adducerẽtadducerent, & ſsimul Divini Tabernaculi, & ſsui Principatus pelles, tentoria, ſsive fines extenderent, & plurimâ copiâ auri, & argẽtiargenti potirẽturpotirentur, quęquæ ex his Orbis Novi regionibus, & AntipodũAntipodum locis adducitur.

Et in eodem lib. 4. cap. 6. alias Prophetias ad idẽidem adducit, & tandem cõcluditconcludit,

^† illud Cant. 4. Surge Aquilo, & veni Auſster, perfla hortum meũmeum, & fluent aromata, ſsignificare eos omnes, qui ex Indijs, ſsive Orientalibus, ſsive OccidẽtalibusOccidentalibus Christi doctrinam ſequũturſequuntur, & Hiſspanorum Regum curâ inſstar aromatum benè olentium cũctoscunctos Chriſstianos intimâ voluptatis ſsuavitate, cęteroscæteros autem iucũdiſsimoiucundiſsimo exempli optimi odore perfundunt.

Et lib. 2. de imper. virt. adverſs. Machiavel. cap. 12. in fin. hanc

^† tanti Orbis conceſssionem HiſpanięHiſpaniæ Regibus à Deo factam affirmat, quod veris, & nõnon ſsimulatis virtutibus religionem colerent, & Pontifici Romano obſsequentes, Crucis, heroicas, germanaſq́;germanaſq́ue virtutes deſsignantis, vexillum Divinitùs

acceperunt. Quod eſst ſsignum, quod in nationibus procul elevandũelevandum prædixit Iſsaias cap. 5. & 66. ut latiùs oſtẽdimusoſtendimus. d. cap. 15. ex num. 43. Atque hoc nimirum

^† Sibyllas inſsinuaſsſse, dũdum Christvm alloquentes, dixerunt:

Aggredere, ò magnos aderit iam tempus honores,
Chara DeũDeum ſsoboles, magni Iovis incremẽtũincrementum.
Aſspice cõvexoconvexo nutantem pondere mundũmundum,
Terraſsq́ue tractuſsq́ue maris, cœlumq́ue profundum,
Aſspice, venturo lætentur ut omnia ſsæclo.

Quæ carmina cũcum Virgil. Ecloga 4. de Auguſsto Cæſsare acceperit, lõgèlongè verius & cõmodiuscommodius ad inclytos noſstros Hiſspaniæ Reges trãsferretransferre poſsſsemus, quibus Dei munere contigit, imperiũimperium ſuũſuum per utrunque Orbem extendere, & ut ille dixit:

Solis in terra domibus negata.

EandẽEandem Dei benignitatẽbenignitatem & conceſssionem utriuſq;utriuſque IndięIndiæ Caſstellanis, & Luſsitanis Regibus ſactãfactam, optimè conſsiderat, & extollit

^† Alan. Cop. Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. & ſseq. & cap. 36. pag. 951. & 952. dicens, hac de cauſsa eorũeorum titulũtitulum ſplendidiſsimũſplendidiſsimum cenſseri debêre, cùm Deus ipſse eorum potiſsimũpotiſsimum navibus ſtupendãſtupendam, & inauditam fortè hactenus ad extremũextremum uſq;uſque OrientẽOrientem & OccidentẽOccidentem itineris rationẽrationem oſstenderit, neq;neque ab ullis Chriſstianorum, ſsed infidelium regionibus expugnatis, & à totius navigationis, expeditionis, & maritimi cõmercijcommercij ab Oceano OccidẽtaliOccidentali ad IndicũIndicum, & Auſstrale latiſssimè patenti dominio amplificari, gloriosè cõceſſeritconceſſerit.

Camillus etiam Borrel. de præſstan. Reg. Cath. cap. 43. num. 60. apertè teſstatur, plurimas Prophetias, quas per totũtotum illud caput exponit, huic Novo Orbi per Reges Hiſspanos cõverſoconverſo, & occupato convenire,

^† videriq́;videriq́ue RegẽRegem Catholicum, tanquãtanquam Moſses, electũelectum, ad reducendos populos Indorum à ſservitute diaboli, cui hucuſsque ſsteterunt obſstricti. Eidemq́ue Regi conveniẽterconvenienter dici poſsſse verba Iſsaiæ, cap. 49: Dedi te |

p. 240

in fœdus populi mei, ut ſsuſscitares terram, & poſssideres hæreditates diſssipatas, & diceres ijs, qui vincti ſsunt, exite; & qui in tenebris ſsunt, revelamini.

Huic quoque ſentẽtiæſententiæ

^† ſsubſscribit Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 12. num. 8. fol. 110. ubi BoziũBozium ſsequutus advertit, ob Fidei zelum & cõſervationemconſervationem conceſsſsam eſsſse à Deo Regibus Hiſspaniæ hanc tanti Imperij dominationem, & illam multò antè annuntiatam & pro miſsſsam per IſaiãIſaiam cap. 43. & cap. 51. & in illa benedictione Eccleſsiæ, quæ habetur Pſsal. 71: Et dominabitur à mari uſsque ad mare, & a flumine uſq;uſque ad terminos Orbis terrarũterrarum: & Pſsal. 3: Poſstula à me, & dabo tibi gẽtesgentes hæreditatẽhæreditatem tuam: & poſsſseſssionem tuãtuam terminos terræ.

Deniq;Denique ut alios omittãomittam,

^† eruditiſsſsimus P. Ferdin. Rebell. de oblig. iuſst. lib. 18. q. 23. ſsect. 3. n. 10. pag. 885. quæ quęſtioquæſtio adiecta eſst in libris impreſssis Lugdun. ann. 1608. & in alijs deſsideratur, agens de titulo Regum LuſitanięLuſitaniæ ad conquiſstionem & commerciũcommercium Indiæ Orientalis, cuius eadem prorſsus ratio, & cauſsa eſst, ac Occidentalis, de qua nos ſsermonem habemus, apertè aſsſserit ex Divina approbatione, & quaſsi cõceſsioneconceſsione iuſstè ſsibi illos Reges pręfatumpræfatum conquiſsitionis, & cõmercijcommercij titulum adſscribere: idq́ue eos, ultra alias rationes humanas, ex ſsacris Litteris probare poſsſse (ſsi modè abſsit verbo invidia) & ad hoc adſstruendum adducit, & latè exponit illum locum Iſsaiæ cap. 18: Ite Angeli veloces, &c. de quo, & alijs plurimis Nos pleniùs locuti ſsumus d. cap. 15. ex num. 29.

Sed & præter ſsacræ Scripturæ Oracula, quibus ut d. cap. oſstendimus, hãchanc Novi Orbis inventionẽinventionem, converſionẽconverſionem, & ſubactionẽſubactionem Devs Opt. Max. Hiſspanis promiſsiſsſse, & præparaſsſse videtur, afferri

^†quoq;quoque poſsſsunt alia nõnon contẽnendacontemnenda prodigia & vaticinia, quæ eandẽeandem ſsummi rerum, & regnorũregnorum omnium Parentis, ac Domini voluntatem, & diſspoſsitionem, manifeſstis quodammodo ſsignis, demonſstraſsſse videntur.

Solet

^† quippè Deus, cũcum aliquid novi, diri, vel adverſsi alicui Regno, vel nationi, aut eorũeorum Regibus & Principibus imminet, portentis & prodigijs id ſsuturum oſstendere, venturaſq́;venturaſq́ue mutationes & calamitates nuntijs, prophetijs, miniſsq́ue cœleſstibus revelare, ut in excidio Ægypti ſsub Pharaone apparet Exod. & Sap. 7. & in diluvio Noë, Gen. 6 & 7. & in everſsione Perſsici Imperij, & aliarum MonarchiarũMonarchiarum, Dan. cap. 8. & in adventu Antichriſsti, 2. Machab. 5. & in alijs innumeris exẽplisexemplis, quæ ex ſsacris & profanis hiſstorijs latè conmemoratcommemorat Ioſseph. de bello Iud. lib. 7. cap. 12. Paul. Oroſs. Paul. Diacon. de geſstis Longob. lib. 4. cap. 4. Euſseb. CęſarienſCæſarienſ. lib. 9. demõſtrdemonſtr. Evang. cap. 1. & de hiſst. Eccl. lib. 1. Alex. ab Alex. & eius addition. Tiraq. lib. 2. Genial. cap. 31. ad mediũmedium, & lib. 3. cap. 15. per tot. Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 4. pag. 1479. cũcum multis ſseqq. Pet. Gregor. lib. 21. de Repub. cap. 3. ex num. 37. Richard. Dinothus de dictis & fact. memorab. lib. 6. cap. 3. Bapt. Fulgoſs. lib. 1. memorab. cap. 4. de prodig. SimõSimon Maiol. in dieb. Canic. 2. tom. colloq. 2. ex pag. 19. & 4. tom. colloq. 4. pag. 269. Thom. Boz. de ſsign. Eccl. Dei, lib. 24. cap. 5. pag. 603 & paſssim in libris de ruinis GentiũGentium, pręcipuèpræcipuè lib. 4. cap. 1. Fr. Lud. Granatenſs. loquens de ſsignis excidij Ieroſsolym. in Symbolo Fidei, par 4. cap. 14. pag. 490. & de hoc ipſso Novo Orbe tractantes, Acoſsta lib. 7. hiſst. Ind. cap. 23. Henric. Mart. in Repertor. Mexicano, tract. 2. cap. 24. pag. 119. & Fr. Ioan. â Torquemada in Monarch. Indian. lib. 2. cap. 90. & alij, quos ſstatim referemus. Et plura congerens noviſssimus Petr. Andr. Canonherius in aphoriſs. Polit. Hippocr. 1. tom. lib. 2. Aphoriſs. 5. pag. 609. Cuius

^† rei cauſsam licèt quidam auctor, ab eodem Canonherio relatus ſse ignorare fateatur, Manil. tamen lib. 2. Aſstronom. de Cometis loquens, Dei miſserationi eleganter attribuit:

p. 241

Sive Deus inſstantis fati miſseratus in OrbẽOrbem
Signa per effectus cœliq́ue incendia mittit.

Et idem ſsentiunt alij ex ſsuprà citatis. Neque enim

^† populum ferire, antequàm moneat, intendit, & quos punire parat, his veluti minis pro ſsua pietate ad pœnitentiam, & reſipiſcẽtiamreſipiſcentiam hortatur, iuxta

^† illud Pſsal. 59.: Dediſsti metuentibus te ſsigna, ut fugiant à facie arcus. Et Ierem.

^† cap. 6. & 18: Repentè loquar adverſsus gentem, & adverſsus RegnũRegnum, & eradicem, & deſstruam, & diſsperdam illud. Si pœnitentiam egerit gens illa à malo ſsuo, quod locutus ſsum adverſsus eam: agam & ego pœnitentiam ſsuper malo quod cogitavi, ut facerem ei.

Eodem igitur

^† modo, & ratione Deus hanc mutationem, & ſsubiectionem Imperij Novi Orbis, & converſsionem per Hiſspanos faciendam prænuntiaſsſse, ut diximus, reperitur, quemadmodum

^† & olim Chriſstianæ Fidei, & Evangelij propagationem inter GẽtilesGentiles multis Sacræ Scripturæ locis, Sibyllarum carminibus, & alijs portentis inſsinuavit, quæ paſssim Iuſstin. Martyr. Lactant. Firmian. Athenagor. Arnob. Clemens Alexand. & Thomas Bozius ſsuis libris interſserunt. Etenim

^† paulò antequàm Hiſspani de India cogitarẽtcogitarent, & in inſsulam Hiſspaniolam, ſsive S. Dominici perveniſsſsent, Rex eius Guarionex Idolum Zemi conſsuluit, ieiunio quinque dierum religiosè obſservato, flagellis etiam laceratus, quid de Regno ſsuo poſst eius obitum futurum eſsſset. ReſpõditReſpondit autem dæmon

^† (qui à Deo veritatem dicere ſsæpè compellitur, ut apparet Matth. 7. Luc. 4. Actor. 16. & alibi paſssim) homines barbatos, & veſstitos ex Hiſspanis oris venturos, eòq́;eòq́ue potituros, & novum Deum, novamq́ue religionem introducturos. Quod Oraculum Rex ad placandum numen carmine comprehendi, & feſstis diebus pręſertimpræſertim triſstibus, cum ſsolemni cæremonia cantari iuſssit. Quapropter multi incolarum ubi primùm Hiſspanos adventantes viderunt, fuga ſsibi cõſulueruntconſuluerunt oraculi memoriâ, ut narrat Petr. Zieza 2. tom. rer. Ind. cap. 23. Gom. in hiſstor. Ind. 1. part. fol. 18. Petr. Martyr de Angler. in decad. Novi Orb. lib. 10. Hieron. Benzon. lib. 1. hiſst. Novi Orb. cap. 8. pag. 35. Mores gent. lib. 3. capit. 8. Theatr. vitæ humanæ volum. 5. libro 4. pag. 1468. & 1479. Petr. Gregor. d. cap. 3. num. 41. Anton. Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 4. Fr. Alphonſs. Fernand. in hiſstor. Eccleſs. noſstri temp. lib. 1. cap. 2. pag. 18. & Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 18. c. 7.

Mexici

^† quoque & Tlaſscalæ plura monſstra, & oſstenta circa Hiſspanorum adventum apparuiſsſse, latè recenſsent Ioſseph. Acoſsta. d. lib. 7. de hiſstor. Ind. c. 23. & ſseqq. Henricus Martinez. d. tractat. 2. pag. 125. & ſseqq. Rutilius Benz. de anno Iubil. lib. 1. c. 10. pag. 53. Ioan. Boter. in relation. univerſs. 4. par. lib. 2. pag. 35. & ſseqq. Anto. de Herrera in d. hiſst. gener. Ind. decad. 2. lib. 6. cap. 15. & decad. 3. lib. 2. cap. 8. & 9. & latiſssimè Fr. Ioan. à Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 2. capit. 90. & ſseq. Vltra eos Cardanus lib. 13. de variet. rerum cap. 78. Theatr. vitæ huma. d. vol. 5. lib. 4. pag. 1484. & Thom. Bozius lib. 5. de ſsignis Eccleſs. cap. 2. pag. 157.

Inter quæ illud valdè notabile eſst, Mexici

^† nempe, ante invaſsionem per Hiſspanos factam, captivo qui de more dæmonibus ſsacrificandus, ubertim flebat, Deumq́;Deumq́ue cœli invocabat, aſstitiſsſse quẽdamquendam, qui hortatus eſst eum, ne adeò mortẽmortem formidaret. Deum miſertũmiſertum eius eſsſse, annuntiaret Sacerdotibus brevi deſsiturum hoc genus ſsacrificij, venire iam eos, qui terram eſsſsent mundaturi. Sacrificarunt illum eo loco, ubi nunc damnati ſuſpẽdunturſuſpenduntur, eoq́ue anno excidium urbis initium accepit, nam tertio pòſst capta eſst. Notata autem fuêre diligenter verba hæc: cùmq́ue Mexicani ab Hiſspanis victi, Angelos; more Chriſstiano pictos vidêrent, dixerũtdixerunt; talem fuiſsſse, qui à damnato viſsus eſsſset.

Ijdem etiam auctores ubi ſsuprà re|

p. 242

cenſsent, eodem tempore

^† Mexici per aërem viſsas ſsuiſsſse hominũhominum armatorum Hiſspanis ſimiliũſimilium eſsſsigies, eòq́ue factũfactum, ut publicâ voce RegnũRegnum ab his evertendum prædicaretur. Apparuiſsſse quoque ex Orientis parte, ubi cõditacondita eſst Colonia HiſpanorũHiſpanorum, Veracrux dicta, flãmasflammas igneas aſscendentes, & hominẽhominem, qui capite cœlum attingere videbatur, quod nõnon parum eos perterruit. Præſsertim cũcum eodẽeodem tẽporetempore duo præcipua maiorũmaiorum idolorum tẽplatempla ſsubitò conflagraſsſsent, & à mari pluribus diebus exoriẽtemexorientem lucẽlucem, ſsive cometem, duabus horis ante diem conſspicerent, qui cùm cœli medium obtinuiſsſset, ſsubitò evaneſscebat.

Tertiò etiam antè captam Mexicum anno, mare inundaſsſse, commemorant, effuſsis maximis piſscibus, & lacum iuxta Mexicum poſsitum ebulliſsſse, vocem etiam quaſsi mulieris lamentatis aliquoties inſsonuiſsſse, cum gravi fletu dicentis: Heu filij mei, veſstrum iam ante fores exitium, quonam vos agere? ubi vos miſsera recondere potero, ne ita citò univerſsim pereatis?

Motezumæ

^† quoque huius Mexicani Imperij MonarchęMonarchæ, plura alia auguria, vaticinia, & oſstenta contigiſsſse, quibus apertè Deus indicabat, ſse eum punire velle, & Imperium illius in Hiſspanos transferre, latè auctores ſsupràdicti recenſsent, præcipuè Acoſsta dicto cap. 23. Herrera. d. capit. 9. & Torquemad. d. cap. 90. & lib. 18. capit. 7. Inter quæ illud valdè memorabile eſst. AgricolãAgricolam quendam, ſseminationi intentum, repentè ab ingẽtiingenti aquila per aëra raptum, & in ſpelũcamſpeluncam, ſsive antrum quoddam perductum, eiuſsdem aquilæ vocẽvocem audiviſsſse, dicẽtisdicentis: Potentiſssime Domine, en ad te detuli quem iuſssiſsti. Nec vidiſsſse agricolãagricolam cum quo loqueretur, vocem tamen ſse compellantem audijſsſse, quæ eum rogabat, an hominẽhominem ibi humi iacentẽiacentem agnoſsceret? Tunc verò ſse oculos quoquo verſsum contorquentẽcontorquentem, hominem Regiâ veſste indutum, ſsolo tenſsum porrectumq́ue vidiſsſse, qui gravi ſsopore oppreſsſsus paſstillum, ſseu faſciculũfaſciculum ſsragrantem ellychiniorum manu premebat, & ſsuffitum odoriferum, prout Indis in more eſst naribus admovebat. Quem cùm attentiùs cõſpexiſſetconſpexiſſet MotezumãMotezumam eſsſse cognovit, vocemq́ue iterũiterum dixiſsſse: Vide, quàm vecors & ſsupinus iaceat, & dormiat, laborũlaborum & ærumnarũærumnarum, quæ brevi ipſsum manẽtmanent oblitus, atque ſsecurus. Tempus tamen iam eſst, ut ſsuperbi faſstus, ac tyrannidis ſuęſuæ in Divinæ Maieſstatis offenſionẽoffenſionem commiſsit, abundè luat, & expiet. Vt autẽautem teſstari poſssis, quàm altè & ſsecurè dormiat, nihil horũhorum ſsentiens, aut timens, ardẽtemardentem ellychiniũellychinium èex manibus eius evelle, & illud eiuſdẽeiuſdem fœmori applica. Cumq́ue ruſsticus, ob Regis metũmetum & reverẽtiamreverentiam id facere recuſsaret, vocẽvocem denuò clamaſsſse: Nihil metuas, ego enim Motezumâ lõgèlongè ſsuperior & potentior ſsum, quem vel delêre, vel ſservare mei arbitri eſst, & te ipſsum deſstruere poſsſsum, niſsi mandata mea illico exequaris. Quo audicto ignẽignem fœmori Regis admovit, nihil planè ſsentientis, nec quoquãquoquam ſse moventis. Tunc verò vocè dixiſsſse, ut quando Regis veternũveternum, ſsive læthargũlæthargum agnoſsceret, eũeum domi cõveniretconveniret, & à ſsomno excitatũexcitatum, ipſsi omnia, quæ viderat, ſsigillatim enarraret. Hiſsce dictis, iubente Domino, ictu oculi ab aquila in eundẽeundem locũlocum, ex quo aſsportatus fuerat, reductum eſsſse, indeq́ue Regem adijſsſse, & ſsuo ordine omnia, quæ viderat & audierat, enarraſsſse. Qui his auditis, ſsuum fœmur inſspiciens & recentis ignis ulcera, ſsive ſstigmata idîdem inuſsta deprehendens, triſstis admodum, & confuſsus novo illo & admirando prodigio remanſsit.

Rurſsus,

^† cùm iam inſsignis ille Dux Ferdinandus Corteſsius cũcum ſsuis militibus prope MexicũMexicum perveniſsſset, Motezuma eius aditũaditum intercipere cupiens, plurimos ex ſsuis Magis, ariolis congregavit, ut Corteſsio obviãobviam eũteseuntes, cũcum vi nõnon poſsſsent, ſsaltim maleficijs, & carminibus exitiũexitium inferrẽtinferrent. Quibus ad hoc in |

p. 243

montem aſscendentibus, unum ex idolis, quod pręcipuèpræcipuè colebant, apparuit: Et quo tenditis? inquit, quídve Motezuma veſstris carminibus curat? ſserò iam pœnitentiam aget, decretum eſst quippe, ut Regno, & bonis omnibus, atque adeò vitâ etiam privetur, ob ſscelera, & tyrannidem, quibus ſsubditos oppreſssit, atque vexavit. Et ut intelligatis, quid de Mexici urbe futurum ſsit, in illam inſspicite. Cùmq́ue ita feciſsſsent, illam undique conflagrantem viderunt. Quo facto, dæmon ab oculis eorum evanuit, ipſsi autem ad Motezumam reverſsi, quæ acciderant, enarrarunt, qui inde tantam animo triſtitiãtriſtitiam, & dolorem concepit, ut per multum temporis vocem edere non valuerit.

Piſscatores

^† etiam lacus Mexicani avem in eo nũquamnunquam viſsam Gruis magnitudine, ſspecie tamen omnino peregrinâ, & ignotâ comprehenderunt, quam Motezumæ oblatam, eũeum triſtiorẽtriſtiorem reddiderunt. Habebat namque mõſtroſummonſtroſum, & infauſstum hoc animal ſsupra caput cõchamconcham quãdamquandam, quæ pellucidi, & tranſsparentis ſspeculi vicem exhibebat. In qua Motezuma mediâ diei luce pulchritudinẽpulchritudinem cœli, ac univerſsas eius ſstellas, & aſstra cum ſstupenda admiratione primò conſspexit, & poſsteà iterũiterum idẽidem ſpeculũſpeculum inſspectans, illud ſstellis penitus orbum vidit, & grandem exercitũexercitum, veluti ab Oriente ſsurgentem, & fortiter cõtracontra Indos pugnantẽpugnantem, contuitus eſst. Quod cùm ipſse confuſsus valdè perciperet, ariolos ſsuos, & veneficos vocandos, & conſsulendos putavit, qui licèt idem quod Rex, & cum eâdem admiratione conſspicerent, nullam tamẽtamen rationem tanti oſstenti reddere potuerunt, neque quid eſsſset, aut ſsignificaret, exponere. Avis autem illa, his viſsis, ab eorum oculis magnâ Motezumæ contriſstatione diſsparuit.

His addit Torquemada. d. lib. 2. cap. 91. notabilem hiſstoriam

^† de Papania, eiuſsdem Motezumæ ſsorore, quæ mortua, & ſsepulta revixit, & à multis viſsa,

fratrem ad ſse accerſsiri iuſsſsum, plura de Hiſspanorum adventu, & Regni ſsui internecione commonuit.

Alia quoque portenta cõgeſsitcongeſsit Fr. Hieron. Roman in 3. par. ſsuarum RerũRerum public. lib. 1. de Repub. Ind. cap. 2. folio 128. Inter quæ tradit,

^† Novæ Hiſspaniæ incolas ſsummâ veneratione priſscis tẽporibustemporibus hominẽhominem coluiſsſse, cui nomen Quecalcoati, eò quòd prudentiâ, & reliquis virtutibus plurimùm eminêret, eiuſq́;eiuſq́ue auxilio, & gubernatione per viginti continuos annos ſsœliciſssimè uſsi fuiſsſsent. Quibus tranſsactis, cùm ab eis diſscederet, & eò unde venerat, reditũreditum faceret, ſseriò illis prædixiſsſse, futuris tẽporibustemporibus albos, & veſstitos homines, prolixiſsq́ue barbis utentes, eſsſse venturos, qui eorũeorum dominarentur. QuamobrẽQuamobrem cũcum primũprimum noſstros Hiſspanos conſpexerũtconſpexerunt, vaticiniũvaticinium ſsui Semonis impletũimpletum fuiſsſse reputarũtreputarunt. Et hoc forſsan eſst, quod ſscribit Torquemada. d. lib. 2. c. 90.

^† Mexicanis nẽpenempe quatuor ante HiſpanorũHiſpanorum adventum ſsæculis illũillum innotuiſsſse, adeò, ut parẽtesparentes ſsilijs hãchanc veluti prophetiãprophetiam per manus traderẽttraderent, & ſsigna, atq;atque effectus eiuſdẽeiuſdem adventus apertè commonêrẽtcommonêrent.

^† Iucatania etiam provincia, ut tradit Herrera decad. 4. lib. 10. cap. 4. pag. 264. antiquus quidãquidam Indus nomine ChilãChilam CãbalCambal prædixit, Crucis vexillũvexilum in eãeam pervẽturumperventurum, & homines ſsub illo militãtesmilitantes eius imperiũimperium cõſecuturosconſecuturos. Et alter vaccas depictas in quodam libro reliquit, poſsteris ſsuis tradens, tunc ſuorũſuorum IdolorũIdolorum cultũcultum immutãdumimmutandum, cùm homines in eas regiones penetraſsſsent, qui ſecũſecum magnos illos cervos portarẽtportarent.

In regione

^† quoque Miſsteca circa oppidũoppidum Cuextlavac, in abrupta, & eminenti adeò rupe, ut impoſssibilis fermè ad eãeam hominum aſscenſsus videatur, repertos eſsſse dicunt Hiſspanos milites ſsatis eleganter depictos, equis inſsidentes, & antiquo more veſstitos, & prope eos ingẽtemingentem Gallinarum HiſpanicarũHiſpanicarum numerum. MemorãtMemorant autem indigenæ, picturam illam ibi ab eorũeorum dæmonijs, |

p. 244

quæ tunc pro idolis colebãtcolebant, collocatam, decem & ſseptem annis antequàm Hiſspani in illas provincias perveniſsſsent, quod iuxta computationem Torquemadæ ubi ſsup. fuit anno 1501.

Quo etiam referente, comperimus, in

^† regione, quæ confinis eſst cum flumine Argenteo, vulgò; Rio de la Plata, virum quendãquendam nomine Origuara, multis ornatum virtutibus, vaticinatum fuiſsſse, citò illis gentibus novam religionem annuntiandam eſsſse per extraneos homines, illuc proxime perventuros, atque id quibuſsdam etiam carminibus expreſssiſsſse.

Sed longè præclarius illud

^† vaticiniũvaticinium eſsſse videtur, quod ex Maximiliano Tranſsilvano refert Camillus Borrellus de præſstan. Reg. Cathol. cap. 43. n. 64. Petr. Opmeer. in ſsuo opere Chronog. pag. 455. Ant. Herrera decad. 3. lib. 1. cap. 11. pag. 22. & lib. 4. c. 2. pag. 141. & Barth. Leonard. de Argenſsola in ſsua hiſst. Malucar. lib. 1. pag. 4. & 20. RegẽRegem nimirum inſsulæ de Tidore, ad quẽquem Imperator Carolus Quintus cũcum FerdinãdoFerdinando Magallano, & ſsocijs dona quædãquædam cum epiſstolis miſserat, legatione libẽterlibenter acceptâ, & in cœlum ſuſpicientẽſuſpicientem, dixiſsſse; iãiam bienniũbiennium agitur, cùm vos à Maximo Rege RegũRegum ad inquirendas has terras dimiſsſsos cognovi. Quare adventus veſster tam mihi gratior, iucũdiorq́ueiucundiorq́ue eſst, quantò diutius animi mei dubitatione præſscitus. Et cùm nihil huiuſsmodi evenire ſciãſciam, quod non iãiam diu Supernorum decreto ſstatutum ſsit,

^† non ero is, qui ſsupernis nutibus adverſsari moliar; ſsed volens, libenſsq́ue poſst hac, depoſsito Regio faſstu, me tantummodò Regis veſstri nomine huius inſsulæ procurationem gerere exiſstimabo.

Hiſstorijs etiãetiam huius

^† Peruani Regni proditũproditum eſst, ViracochãViracocham IncãIncam eius ImperatorẽImperatorem, multis retrò annis HiſpanorũHiſpanorum advẽtumadventum per ſomniũſomnium, vel oraculum accepiſsſse, & inter eius poſsteros hoc per manus traditũtraditum eſsſse, quouſsque Guainacap moriens, & extraneas gẽtesgentes ad has regiones appuliſsſse ſsciens, in illis Oraculum Solis impleri ſsignificavit, & teſstamento cõprehenditcomprehendit, ut eis obediẽtiãobedientiam, & famulitiũfamulitium præſstarent, utpotê qui armis, viribus, religione, & prudentiâ, cæteris nationibus antiſstarent, & à Sole, ipſorũipſorum IncarũIncarum parẽteparente, ad ImperiũImperium illud multis retrò ſsæculis deſstinati viderẽturviderentur, ut tradunt Petr. Zieza lib. 1. hiſst. Perù, cap. 44. Gomara cap. 115. & Garcilaſsſsus Inca in ſsua hiſst. de Incar. orig. lib. 5. cap. 28. & lib. 9. c. 14. & 15. Vbi etiãetiam tradit aliud augurium aquilæ, quæ ab accipitribus inſsecuta, ad pedes eiuſdẽeiuſdem Guainacapæ in urbe Cuzquenſsi ſsolemnia Solis feſsta de more peragẽtisperagentis, implumis ferè, & ſscabioſsa confugit, & brevi tempore expiravit. Quod omnes Arioli, exitiũexitium eius Imperij portendere, interpretati ſsunt, citò ab exteris hominibus debellandi. Et eodẽeodem modo explicuiſsſse diverſorũdiverſorum cometarũcometarum apparitiones, & tres circulos circa LunãLunam eo tẽporetempore viſsos, quorum primus ſsanguineus erat, ſecũdusſecundus ceruleus, tertius veluti fumoſsus, ſsignificantes, RegiũRegium IncarũIncarum ſanguinẽſanguinem inteſstinis bellis inter ipſsius Guainacapæ filios fundendũfundendum, Regni ſstatum triſstes, & ingentes clades, ſstrages, & mutationes paſsſsurum, ac tandem omnia fumi inſstar diſsparitura.

Eandem

^† cladẽcladem, & vaſtationẽvaſtationem PeruanorũPeruanorum IndorũIndorum ſsignificaſsſse ingentẽingentem, & nunquam illis viſsum numerũnumerum muriũmurium, & locuſtarũlocuſtarum, quæ repẽtèrepentè in eorũeorum regionibus apparuerunt ſsub adventum Blaſsci Nuñez Vela, qui eò à Carolo Quinto Imp. miſsſsus fuerat, auctor eſst Pet. Ziez. ubi ſsup. ex quo ſsumpſsit Carda. & Thea. vitæ hum. d. vol. 5. lib. 4. pag. 1470. qui advertunt, non potuiſsſse hæc animalia, navibus advecta, ita brevi adeò magnãmagnam in copiãcopiam multiplicari, ut maizũmaizum, cãnascannas, arbores, cæteraq́;cæteraq́ue ſsata corroderẽtcorroderent.

Mirabilis quoque eſst alia prędictioprædictio, quam ex Hieron. Rom. ubi ſsup. obſservat Fr. Baſsil. PõtiusPontius Legionenſs. 1. part. var. diſsp. q. 8. expoſsit. c. 4. pag. 476. Etenim

^† cũcum Indi Peruani vellẽtvellent celebrẽcelebrem |

p. 245

illum montem effodere, cui nomen potoſsi, & pretioſsa argenti metalla, quęquæ ſsub eo claudũturclauduntur, eruere, vox quædam cœlitus ſsonuiſsſse narratur, quæ illos ab incœpto deſsiſstere iuſssit, & Hiſspanis eas opes à Deo reſservatas admonuit.

Vnde non ineptè idẽidem Baſsilius PſalmũPſalmum 64. de hac inventione, & converſsione Indorum xponens, cõcluditconcludit, Verſsum

^†eiuſsdem Pſsalmi: Turbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos à ſsignis tuis, ſsic exponendum, quaſsi ſsenſsus ſsit, gentes huius Novi Orbis ſstupefaciendas eſsſse prodigiorum multitudine, quæ antequam imperium illarum mutaretur, intervenerunt.

Vt ſsic appareat,

^† quàm incertis fortunæ caſsibus omnia mundi bona, & imperia ſubiaceãtſubiaceant, & vel in ipſsa eorũeorum fruitione, & poſsſseſssione plura amara, & acerba ruinæ præſsagia immiſscêre ſsolitam eſsſse. Vnde Ovid. ſsic de ea meritò canit lib. 5. Triſst.

Paſssibus ambiguis fortuna volubilis errat, Et manet in nullo certa tenaxq́ue loco,
Sed modò læta manet, vultus modò ſsumit acerbos, Et tantùm conſstans in levitate ſsua eſst.

Et non minus elegãtereleganter Politicus quidam: Quod Regnum eſst, cui non parata ſsit ruina, & proculcatio, & Dominus, & carnifex? Nec magnis iſsta intervallis diviſsa; ſsed horæ momentum intereſst inter ſsolium, & aliena genua.

CAPVT III. De secundo titulo, qui ex Divino impulsu, & inspiratione colligi potest, qua Deus Hispaniae Reges, & homines ad hunc Novum Orbem inquirendum, & acquirendum movisse videtur.

CAPVT III. De ſsecundo titulo, qui ex Divino impulſsu, & inſspiratione colligi poteſst, qua Deus Hiſspaniæ Reges, & homines ad hunc Novum Orbem inquirendum, & acquirendum moviſsſse videtur.

SVMMARIVM Capitis III.

1 Reges Hiſspaniæ ad Novum Orbem inquirendum & ſubiugandũſubiugandum Divino impulſsu, & revelatione ducti videntur. Et num. 16.
2 Impulſsus, inſspirationis, ſsive revelationis magna eſst vis, & de plurimis auctoribus, qui hoc latiſssimè tractant.
3 Revelatione, aut inſspiratione Divina mediante, quæ fiunt, non ſsubiacent regulis ordinarijs. Et num. 12.
4 D. Paul. ad Rom. 28. & in alijs locis de Divina inſspiratione tractantibus expenditur.
5 Cap. licèt 18. de Regular. & capit. duæ ſsunt 19. quæſst. 2. expenduntur.
6 Facta multa ab hominibus improbari ſsolent, quæ Dei teſstimonio approbãturapprobantur, & laudantur ſsecundùm D. Auguſst.
7 Cap. cum ex iniuncto 12. de hæretic. explicatur. Et num. 37.
8 Electio Roman. Pontif. & aliorum Prælatorum, quæ per inſspirationem fit, unde deſscendat?
9 Cap. quia propter, verſs. Niſsi, de electio. exornatur.
10 Lex 21. tit. 5. part. 1. explicatur.
11 Romani Pontificis in electione quæ formæ, & ſolẽniaſolemnia ſservari ſoleãtſoleant remiſssivè.
13 Samſsonis factũfactum dum ſse, & Philiſsthæos in tẽplotemplo occidit, ex Divina inſspiratione, aut miſssione à peccato excuſsatur.
14 Moyſsis factum Ægyptium propria auctoritate occidentis, qualiter à peccato excuſsetur?
15 Phinees cùm Zambri interfecit, non peccavit, & quare?
17 Henricus Luſsitaniæ infans habuit expreſsſsam, & repetitam revelationem, ut navigationem, & conquiſitionẽconquiſitionem Indiarum Occidentalium proſsequeretur.
18 Reges Cathol. Ferdinand. & Eliſsabeth Divina inſspiratione, & afflatu tentaſsſse detectionem Novi Orbis, plures auctores tradunt. Et num. 29.
19 Antonij Poſsſsevini graviſssima, & elegantiſssima verba expenduntur, quibus probat in inquiſsitione & acquiſsitione Novi Orbis Divinum impulſsum adfuiſsſse. Et num. 20.
21 Signa plura, quæ oſstendunt opus, manũmanum, & impulſsum Divinum interveniſsſse in detectione & converſsione Novi Orbis
22 Thomas Bozius, Ioan. Boter. Rutil. BẽzoniusBenzonius, & alij agnoſscunt Spiritus ſsancti afflatum in Alexandro VI. dũdum conceſssit Indiarum Oriental. & Occident. conquiſsitionem Regibus Luſsitaniæ & Caſstellæ magis quàm alijs.
p. 246
23 Chriſstoph. Columbum ad detegendum Novum Orbem Divinam ſspem, impulſsum, ſsive inſspirationem habuiſsſse, ex teſstimonijs Bozij, & aliorum latè probatur, & quòd fuit ad hoc afflatus, & electus à Deo, num. 31.
24 Chriſstoph. Columbus, & ſsocij quot, & quantos labores ope Divina ſsuperaverint in detectione Novi Orbis.
25 Chriſstoph. Columbus habuit in ſsomno mirandam viſsionem de brevi conſspectu terræ Novi Orbis.
26 Novi Orbis detectionem & acquiſsitionem divinitus fuiſsſse operatam, ex prævijs diſspoſsitionibus viri graviſsſsimi coniectantur.
27 Rutilij Benzonij verba graviſsſsima expenduntur, quibus latè probavit Divini conſsilij, & impulſsus argumenta in detectione, & converſsione Novi Orbis.
28 Indorum converſsionem quàm appoſsitè, & opportunè Deus ordinaverit tempore Reg. Catholicorum.
30 Nauta ille, qui dicitur Columbo notitiam Orbis Novi præſstitiſsſse, ab Angelis delatus eſsſse ab aliquibus perhibetur.
32 Pat. Mag. Victoria putat, non eſsſse ſsecurum titulum Divine revelationis, & quare?
33 Inſspirationes & miſsſsiones, quæ Divinæ eſsſse creduntur, multoties ſsunt diabolicæ, & fallaces.
34 Spiritus iuxta Verbum Domini ſsunt probandi, an à Deo ſsint? Et num. 44.
35 Miracula nulla, vel pauca in detectione, acquiſsitione, & cõverſioneconverſione Orbis Novi interveniſsſse Victoria, & alij putarũtputarunt.
36 Miſssiones & inſspirationes, quæ non confirmãturconfirmantur teſstimonijs Scripturarum, vel miraculorum, non ſsunt ſsecuræ.
38 Chriſstus Dominus, D. Paulus, & alij ſsuam miſsſsionem, & prædicationem ex miraculis comprobabant.
39 Hiſspanis Novum Orbem quærentibus, & convertentibus aliqui cupiditatem, & curioſsitatem, & damna Indis illata obijciunt.
40 Cap. ſsi quis præpopera, diſstinct. 50. expenditur.
41 Iuſsta tantùm quæ ſsunt à Deo mandari, & procedere, credendum eſst.
42 Titulus Divini impulſsus, ſsive revelationis in detectione & converſsione Novi Orbis à Victoriæ impugnationibus defenditur.
43 Inſspirationes & revelationes non ſsunt reſspuendæ, quãdoquando circa res graves, ſsanctas & utiles interveniunt.
45 Deo vocanti & impellenti reluctari periculoſsum eſst.
46 Ariſstotelis elegans doctrina de cognoſscendis Divinis impulſsibus, & inſspirationibus.
47 Inſspiratio detectionis & converſsionis Novi Orbis non deſstituitur Scripturæ, & miraculorum auctoritate, ut Victoria putavit.
48 Vocationes & inſspirationes Divinæ multis modis contingunt, & confirmantur, neque ſsemper miraculis egent.
49 Miracula rara eſsſse debent. Et cur in Novi Orbis converſsione pauca intervenerint? Et num. 52.
50 Indi ad ſsuam converſsionem non tam egent miraculis, quàm bonis, & prudentibus prædicatoribus.
51 Miracula Deus ut plurimùm per viros bonos, & ſsanctos operatur.
53 Lex 68. tit. 4. part. 1. explicatur.
54 Miracula aliquando fiunt à malis, & flagitioſsis hominibus, & quare?
55 Miracula vera, & proficua nunquam fiunt ab hæreticis, Magis, & diabolis, neque fient ab Antichriſsto, ſsed quædam tantùm illuſsiones & præſstigia.
56 Miracula plurima quæ olim præceſsſserunt in fidei prædicatione, efficiunt, ut hodie plura paſsſsim fieri neceſsſse non ſsit.
57 Hiſspanorum gloria, & pietas in detegendo, & convertendo Novo Orbe non obſscuratur ex avaritia, & maleficijs aliquorum militum.
58 Chriſstiana profeſsſsio non ideò bona, & divina eſsſse deſsinit, quòd aliqui inter Chriſstianos vitioſsi, & peccatores exiſtãtexiſtant.
59 Divina Sapientia laudatur ob religionem, & alia plura bona, quæ Novo Orbi ita brevi, & facilè communicavit.
p. 247
60 Orbis Novi detectio, & converſsio ab Hiſspanis magis ob zelum religionis, quàm ob divitiarum cupiditatem operata eſst.
61 Deus ſsæpè ſsolet per media humana, & aliquando humilia, & infirma, res magnas, & ſsanctas perficere. Et num. 64.
62 Deus ſsumma providẽtiaprovidentia diſspoſsuit Hiſspanorum Regum, & hominum militarium, & religioſsorum animos ad converſsionem Novi Orbis.
63 homines multoties Dei cauſsam agunt, dum ſsuam ſse agere putant.
65 Deus extenui principio res magnas operari, & deducere ſsolet.
66 Hoſstis ignarus cõſiliumconſilium exequitur Dei.
67 Deus etiam opera ſsupernaturalia faciens, conſsuetas naturæ leges, quatenus poteſst, tuetur.
68 Miraculum illud magnum exſsiccationis maris Rubri multa naturalia habuit.
69 Deus ſsuaviter omnia diſspoſsuit.
70 Anni tempora cur ita Deus ordinaverit, ut inter Hyemem, & Æſstum, Veris, & Autumni benignitas interveniat.PRSS

SEd quoniam non defuturos video ſscrupuloſsos aliquos Zoilos, parum rebus Hiſspanis affectos, qui ſsuperiorem Divinæ cõceſsionisconceſsionis titulum minus plenè, & ſsecurè probari contendent, quamvis tot Sacræ Scripturæ, & aliorum auctorum vaticinijs, & teſstimonijs munitum, & illuſstratum remaneat. Addere

^† libet ſecũdoſecundo loco titulum alium, qui ex Divino impulſsu, inſspiratione, aut revelatione deſcẽditdeſcendit, quæ, ubi intervenit, eandem cœleſstis Numinis voluntatem pleniſssimê aperit, & dubio procul Pijſssimos Hiſspaniæ Reges, Duces & vaſsſsallos ad egregium iſstud, & omni ęvoævo memorandum Novi Orbis inquirendi, & acquirendi facinus movit.

Primum

^† enim apertè liquet ex ijs, quæ de Divini Imperij poteſstate, & executione in præcedenti capite diximus, & quæ de vi, & effectu cœleſstis impulſsus, inſspirationis, aut revelationis doctê, & graviter diſsputant Iuſstin. Martyr ad Orthodox. q. 2. & q. 146. Tertullian. in Apolog. cap. 20. D. Auguſst. de conſsenſs. Evangeliſst. ex cap. 28. uſsque ad finem, & lib. 12. de Civit. Dei, cap. 10. D. Chryſsoſst. homil. 18. in Ioan. Bened. Pere. lib. 2. de magia, & lib. 5. commentar. ſsup. Daniel. q. 4. Franc. Picus Mirandul. lib. 2. prænot. capit. 3. & fin. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 6. cap. 2. pag. 213. & ſseq. Mart. Delrio lib. 4. diſsquiſsit. magic. cap. 1. & 2. à quo habuit Franc. Torreblanca de magia divinat. lib. 1. cap. 1. ex num. 30. P. Suarez in D. Thom. part. 3. q. 30. art. 1. diſsp. 9. ſsect. 2. & noviſssimè in tract. de fide diſsp. 1. ſsect. 1. num. 3. & diſsputat. ſsect. 2. & 3. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 2. ex pag. 89. Rutil. Benzonius de ann. Iubil. lib. 6. cap. 19. & 25. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 3. capit. 3. pag. 131. latiſssimè, & eruditiſssimè Fr. Raphaël de la Torre in 2. 2. tom. 2. q. 95. art. 3. diſsput. 2. per totam ex pag. 177. & noviſssimè P. Roſsignolus de diſscip. Chriſstian. religion. lib. 3. ex cap. 13. & P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Chriſst. cap. 25. pag. 129. & ſsequent.

Qui omnes, & alij ab eiſsdem relati concludũtconcludunt,

^† ea, quæ his inſspirationibus, vel revelationibus mediantibus fiunt, nõnon eſsſse ordinarijs aliarum rerum legibus, aut regulis æſstimanda, iuxta |

p. 248

illud

^† D. Pauli ad Roman. capit. 28. verſs. 9: Vbi ſspiritus Dei eſst, ibi ilbertas eſst, & 1. Timoth. 2. Corinth. 5. ad Hebræ. 8. ad Roman. 2: Si ſspiritu ducimini, non eſstis ſsub lege.

Quod in optimo propoſsito adducit Innocent. III. in

^† c. licèt 18. in princip. de Regular. & Vrban. III. in capit. duæ funt 19. quæſst. 2. ubi ſsic eleganter ſscribit: Dignior eſst enim lex privata quãquam publica, ſpirituſpiritus quidem Dei lex eſst, & qui ſspiritu Dei aguntur, lege Dei ducuntur, & quis eſst, qui Spiritui ſsancto poſsſsit dignè reſsiſstere? Quiſsquis igitur hoc ſspiritu ducitur, etiam Epiſscopo ſsuo contradicente, eat liber noſstra auctoritate. Iuſsto enim lex non eſst poſsita, ſsed ubi ſspiritus Dei, ibi libertas etſsi ſspiritu ducimini, non eſstis ſsub lege.

Idem non minus eleganter tractavit D. Auguſstin. lib. 4. confeſs. capit. 9. ubi ait:

^† Multa facta, quæ hominibus improbanda videntur, teſstimonio Dei approbata ſsunt, & multa laudata ab hominibus, Deo teſste, damnantur.

Et magis in noſstris terminis Innocent. III. in capit.

^† cùm ex iniuncto 12. de hæretic verſs. Quòd ſsi fortè, loquens de ijs, qui ſse officio prædicationis, & converſsionis animarum immiſscent, ſscribit, quòd fæpè tales inviſsibiliter mittuntur à Deo, & ſsi non viſsibiliter mittantur ab homine, cùm inviſsbilis miſsſsio multo ſsit dignior, quàm viſsibilis, & divina longè melior, quàm humana.

Atque hinc deſscendit uſsitata

^† illa, & à iure approbata forma eligendi Romanum Pontificem, & alios minores Prælatos, quæ per inſspirationem, vel quaſsi inſspirationem dicitur, de qua loquitur

^† text. in cap. quia proper verſs. Niſsi, de elect. ubi Abb. Hoſstienſs. Ioan. Andr. & alij, & Oldrad. Conſsilio 155. incip. Quia de forma, optimus text.

^† de iure noſstro Regio in l. 21. tit. 5. part. 1. ubi Gregor. Lopez, ibi: E eſsta eleccion tienen por mas noble que las otras, porque non ay otro movedor de las voluntades de los omes, ſsino ſsolamente el Eſspiritu ſsanto. Tradit Simon Maiolus in dieb. Canicul. 2. tom. colloq. 6. pag. 465. Vbi

^† omnia ſsolemnia, quæ in electione, & in auguratione Romani Pontificis obſservari ſsolent, plenè & planè recenſset.

Svnt etiam plurima alia,

^† quęquæ eiuſsdem Divini impulſsus, & inſspirationis ratione contra ordinarias iuris regulas defenduntur, de quibus latè agunt Doctores ſsuprà relati, & exemplis ex Sacra Scriptura deductis abundè confirmãtconfirmant. Inter quæ digniſssimum relatu videri poteſst illud,

^† quod de Samſsone ſse ipſsum, & populum Philiſsthæorum ſsimul occidente, habetur Iudic. cap. 16. & 17. In quo ſsacto communis eſst Theologorum opinio, illum minimè peccaſsſse. Nam tacitâ quadam Dei inſspiratione, & inviſsibili miſssione ad id ductus fuiſsſse videtur, ut tradunt D. Auguſst. lib. 1. de Civitate Dei, cap. 21. D. Ambroſs. lib. 1. offic. cap. 40. D. thom. 2. 2. quæſst. 64. art. 5. ad 4. & ibi Aragon & alij, latè Soto de iuſst. & iur. lib. 2. quæſst. 3. art. 8. & 5. quæſst. 1. art. 4. ad finem, Plaça de delictis capit. 23. num. 2. Ludovic. Lup. in inſstructor. 1. part. capit. 65. in ſsin. Leſssius de iuſstit. & iur. lib. 2. cap. 9. num. 33. Gomez de Meſscua in tractat. de poteſstate in ſseipſsum lib. 1. capit. 8. num. 28. & noviſssimè Franc. Torreblanca de magia divinatr. lib. 4. cap. 31.

Afferri quoque poteſst aliud Moyſsis factum Exod. 2.

^† Vbi narratur, propriâ, & privatâ quidem auctoritate Ægyptium occidiſsſse quòd Hebræum hominem acerbè vexabat. In quo licèt, illum peccaſsſse, expreſssè affirmet D. Hieronym. epiſst. 142. ad Damaſs. in fine, cui aſsſsentiri videtur D. Auguſstin. lib. 22. contr. Fauſst. cap. 70. & D. tho. 2. 2. quæſst. 61. art. ult. veriùs tamen eſst contrarium, ut magis communiter omnes Doctores Theologi ſsentiunt, eò quòd in actu illo ſsecretâ quadam Dei inſspiratione motus, & honoris eius zelo ductus Moyſses videatur. Sicut & Phinees

^† cùm Zambri ad meretricem |

p. 249

Madianitam coram populo ingrediẽtemingredientem transfodit, cuius facinus non ſsolùm ut licitum, ſsed ut laude dignum Sacra Scriptura recenſset, ut patet ex Pſsalm. 105. verſs. 31. 1. Machab. 2. 26. Numer. 25. 7. 8. & ita probant D. Auguſst. à priore opinione diſscedens, q. 2. in Exod. tom. 4. Ambroſs. lib. 2. de ofſsic. capit. 36. Hieron. in qq. Hebr. ſsup. lib. 1. Reg. in fine, D. Thom. 2. 2. quæſst. 61. artic. ult. Burgenſs. ſsup. cap. 2. Exod. Pereira ſsup. idem cap. quæſst. 10. & Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 6.

Secvndvm autem,

^† videlicet quòd Hiſspaniæ Reges, Duces, & homines militares, & religioſsi ad huius Novi Orbis detectionem, converſsionem, & ſsubactionem divinis impulſsibus & inſspirationibus invitati videantur, plurimi, & doctiſssimi viri ſsuis ſscriptis teſstatum reliquerunt. Etenim quẽadmodumquemadmodum

^† Henrico Luſsitaniæ infanti, novas illas navigationes diſsponenti, quarum medio Orientales Indiæ luſstratæ ſsunt, fama eſst, per quietem cœleſsti monito revelatum, ut cœpta perficeret, & iterum clementer increpitum, quòd cogitatâ cõquiſitioneconquiſitione tamdiu ſsuperſsederet, remq́ue adeò piam, & laudabilem ultrà differret, ut auctor eſst elegantiſs. Ioan. Petr. Maffæ. lib. 1. hiſstor. Ind. Orient. pag. 4. & Fr. Anton. de San Roman in eâdem hiſstor. lib. 1. cap. 2. in fine. Ita alij

^† Scriptores nõnon ſsolùm ex noſstris, ſsed etiam ex exteris, qui de his Indijs Occidentalibus, & earum inventione, & converſsione ſsermonem faciunt, eundem Divinum impulſsum, & afflatum Ferdinando & Eliſsabethæ Regibus Catholicis tribuunt, & opus hoc omni ex parte Deo adſscribendum eſsſse, ſseriò & doctè proclamant, ut conſstat ex ijs, quæ tradit Antonius Poſsſsevin.

^† 1. tom. Bibliothec. lib. 1. cap. 7. pag. 5. ſsic inquiens: At ut antiquiora omittamus, emerſsus penè ex Oceano ætate noſstra Novus Orbis, quantam non gemmarum modò atque auri, verùm divitiarum ſapiẽtiæſapientiæ Dei copiam exeruit? Inditum autem duobus Hiſspaniæ, ac Luſsitaniæ Regibus deſsiderium eos remotiſsſsimos tractus perveſstigandi, quantos veterum Philoſsophorum errores ſsuſstulit, & quot veritatis receſsſsus abditos patefecit, tot quidem animarum myriades per id deſsiderium, tanquam per eſscam ad ſsalutem allectæ, non tam fecerunt, ut Eccleſsia ipſsa quæ, hæreſsibus contaminata, videri iam poterat moribunda, reviviſsceret, quàm ut veriſsſsimum experiremur, quod vir ſsanctus Hilarius olim ſscripſsit. Eccleſsia, dum perſsequitur, floret; dum opprimitur, creſscit; dũdum contemnitur, proficit; dum læditur, vincit; dum arguitur, intelligit; tunc denique ſstat, cùm ſsuperari videtur.

Idem

^† auctor apertiùs eandem inſspirationem, imò expreſsſsam Dei in hoc tam magno opere voluntatem, agnoſscit. d. Biblioth. lib. 9. capit. 21. & 22. ubi ait: Teſstantur autem plurima, factum infinita Dei clementia fuiſsſse, ut fidem hoc ſsæculo Chriſstianam Indi ſsuſsciperent, ut prorſsus de ipſsius voluntate nullus reſstet ambigendi locus, id quod & de medijs divinitus ad tam inſsigne opus promovendum, negandum non eſst. Porrò illa Dei ſsunt

^† propria, quæ in id ſsimul concurrerunt, Verbi Divini prædicatio, Domini Iesv notitia, converſsio plurium populorum, ſsalus plurimarum animarum infantium, virorum, mulierum, ægrotorum etiam, qui diu lecto affixi; denique baptiſsmo accepto ad cœlum illico evolarunt. Quæ omnia magno cum rerum variarum eventu, atque miraculis contigerunt, atque ad illos, ut audirent, & converterentur, miſsit concionatores, atque ut hi eò proficiſscerentur, eos ipſse, & reliquos impulit, à quibus denique miſssi, tranſsvecti per maria, conſservati, & cuſstoditi ſsunt. Inde igitur univerſsa huius converſsionis moles, & ratio ortum progreſsſsumq́ue cœpit, ut quidquid ex ea boni manaverit, id divinitus factum ſsit, quidquid autem mali acciderit, iuſstiſssimè id à Deo fuerit permiſsſsum, quippe qui hominibus ſsemel traditam liberatem adimere non vult. Opus autem |

p. 250

divinum fuit, quoniam hæc tanta res abſsque eius voluntate, ac patrocinio nunquam fieri potuiſsſset; tot enim maria, atque univerſsæ terræ ambitum obire, ac ſsanctum eius nomen, & Iesv Christi Domini fidem in tam adverſsas gentes, eaſsq́ue adeò barbaras & efferas, atque indomitas inferre, ut in toto terræ ſspatio nullus ſsit locus, in quo Chriſsti fama, & nomen non percrebuerit, certè non potuit non eſsſse digitus ac dextera Dei, quæ tantam virtutem fecerit, ut habetur Exod. 3. & Pſsalm. 117. & affirmandum eſst, in hoc imprimis Divinam cõcurriſſeconcurriſſe voluntatem, quæ Summo Pontiſsici deſsiderium, Regibus zelum, Religioſsis ſsolicitudinem & labores permultis probis, ac pijs charitatem indidit, ut gentes quæ longiſsſsimæ aberant, fierent proximæ, &c.

Hoc idem argumentum ſsæpè repetic

^† doctiſssim. Thom. Bozius, & præcipuè lib. 10. de ſsignis Eccleſs. Dei, cap. 13. cuius verba refert Fr. Thom. à Iesv lib. 2. de procur. omn. gent. ſsalu. cap. 8. pag. 56. & latiùs proſsequitur Ioan. Boter. in relatio. univerſsal. 4. part. lib. 2. pag. 48. 49. & 50. & Rutil. Benzonius de anno Iubli. lib. 1. capit. 10. pag. 53. ubi Divino conſsilio, ac Spiritus ſsancti afflatu factum fuiſsſse docent, & probant, quod Alexand. VI. Roman. Pontific. Orientales & Occidentales Indias inter HiſpanięHiſpaniæ & Luſsitaniæ Reges magis quàm inter alios diviſserit.

^† idem Bozius lib. 4. capit. 3. in princip. cuius etiam meminit Thom. à Iesv ubi ſsup. capit. 6. pag. 52. eundem Divinum impulſsum, & cœleſstem quãdamquandam ſspem, ſsive inſspirationem in Chriſstophoro Columbo, ſsuprà dictam expeditionem tentante & exequente his verbis expreſssit: Anno milleſsimo quadringenteſsimo nonageſsimo ſsecundo Chriſstophorus Columbus natione Genuenſsis, Divino, ut exitus oſstendit, impulſsu afflatus, acceptis à Regibus Hiſspaniæ Ferdinando & Iſsabella navibus tribus, Hiſspali ſsolvens, poſst longam multorum menſsium navigationem, tandem pervenit ad inſsulam quandam, quam quòd ſsancti Dominici die feſsto inveniſsſsent, eiuſsdem nomine nobilitarunt. Inde aditus patefactus ad ampliſsſsimas regiones, quæ proculdubio cõficiuntconficiunt tertiam totius Orbis partem, in quibus longè, latèq́ue varijs temporibus per noſstros Chriſsti cultus eſst diſsſseminatus, & hodie maximè viget, floret, & uberrimos fructus producit.

Idem proſsequitur lib. 5. capit. 2. in princip. ubi mutuatis verbis à Petr. Martyre in hiſstor. Novi Orb. decad. 1. ſsic inquit: Avorum noſstrorum memoria Chriſstophorus Columbus Indias Occidentales aperuit nobis anteà ignotas. Aggreſsſsus eſst

^† autem tantam rem, non niſsi Divinitatis æternæ benigniſsſsimo impulſsu, quamvis à multis uſsu rerum prudentiaq́ue valentibus irrideretur, cùm Principes viros, potentiſssimoſsq́ue Reges alioqueretur, petens, ut auxilio ſsibi eſsſsent, cogitanti Orbem Novum, novaſsq́ue terras priſscis ſsæculis ignotas, in lucem quodammodo proferre, aggredi iter inſsuetum, emetiri maria vaſstiſssima, ex obvijs quibuſsque periculis enavigare. Vbi verò mari ſse cum ſsocijs commiſsit altumq́ue tenuit, & Oceani fluctibus, remotiſssimi ab omni terræ conſspectu, undique iam nautæ cuncti circundarentur, parum ſsæpè abfuit, quin à vectoribus corriperetur, & in undas proijceretur, ſsed mirabile viſsu in ſsommis confirmatus ſsic & ipſse ſsocios confirmavit, ut tandem voti compos ampliſssimas terras invenerit.

Rurſsus lib. 6. capit. 6. circa finem, & in lib. de robore bellico capit. 13. eiuſsdem Columbi, Vaſsquij Gamæ, & Ferdinandi Magallani longas, & priſscis ſsæculis incognitas navigations multis nominibus extollens, ita concludit: Hi proculdubio omnes ſsola ſspe Divini auxilij talia ſsunt aggreſssi, qualia nemo ante illos, & quibus maiora nemo aperuit ad ineundam, coniungendamq́ue maximè totius humani generis ſsocietatem, commerciaq́ue in illius bonum commune inſstituenda, barbariemq́ue, & feritatem ex innumeris nationibus tollendam. Nam cuius |

p. 251

mens non horreat, ait Scriptor quidam, immẽſosimmenſos à Columbo exhauſstos labores, cœli iniurias, atrociſsſsimas tempeſstates, quibus ſsæpè penè eſst obrutus? Quis non admiretur incredibilem audaciam, conſstantem patientiam, nunquam infractum animi robur ad ea perficienda, quæ novis iſste conſsilijs, atque auſsibus eſst aggreſsſsus?

Petrus quoque Martyr

^† in quadam narratione, quam Italico ſsermone conſscripſsit, cuius meminit additionator Hieronymi Benzonis lib. 1. hiſst. Ind. cap. 6. in 4. part. Americæ pag. 32. expreſssis verbis teſstatur: Columbum triduo antequàm ullam terram conſspiceret, mirandam in ſsomno viſsionem habuiſsſse, ut excitatus lætabundus, & alacris omnes convocari iuſsſserit, eoſsq́ue confirmaverit, brevi terram conſspecturos.

His conveniunt,

^† quæ aptè, & latè obſservat Nicola. Sander. libro 7. de viſsib. Monarch. per totum, Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. Moral. Ind. lib. 7. capit. 28. & Ioan. Boter. in d. relat. univerſsal. 4. part. lib 2. per totum, de prævijs diſspoſsitionibus, quas Divina ſsapientia, & providentia, cùm ex parte Regum, & Ducum noſstrorum, tùm ex parte Indorum ipſsorum ordinavit, & præcedere voluit tanti Orbis converſsionem, & conquiſsitionem, ut facilius & commodiùs in eo Evangelium diſsſseminaretur. Ex quibus apertè deprehendi inquiunt, Divino conſsilio, & inſspiratione omnia, quæ illis temporibus acciderunt, ordinata, & determinata fuiſsſse.

Quod argumẽtumargumentum poſst eos urgens, & exornans

^† Rutil. Benzon. d. lib. 1. de ann. Iubil. cap. 10. pag. 52. & 52. ita concludit: Hæc autem commemoravimus, ut liquidò cognoſscatur, hanc Novi Orbis adinventionem Divino conſsilio, ſsummaq́ue Dei inſscrutabili providentia his temporibus reſservatam fuiſsſse. Deſspiciens enim Deus, ut Act. 17. Areopagitis dixit Paul. tempora ignorantiæ, cæcitatis, & deceptionis illorum populorum, qui à dæmone per Idolorum cultum faſscinati erant, nunc illis annuntiare facit Evangelij veritatem, ut unuſsquiſsque illorum pœnitẽtiampœnitentiam agens, convertatur ad Dominum, qui fecit illos, quiq́ue in hunc mundum miſsit Iesvm Christvm filium ſsuum, ut ſsalvos faceret omnes homines, & ad agnitionem veritatis veniant. In manibus enim tuis, inquit David Pſsal. 30. tempora mea. Verù quàm appoſsitè

^† & opportunè Indorum converſsio hiſsce temporibus acciderit, ac Divino conſsilio determinata fuerit, deprehenditur ex multis prævijs diſspoſsitionibus, quibus Divina ſsapientia uti voluit, ut faciliùs, & commodiùs Evangelij prædicatio introduceretur, ac fides Chriſstiana ab illis populis cum fructu reciperetur, multa impedimenta ab illis removendo, ut eos idoneos, aptoſsq́ue redderet ad lucem Evangelij recipiendam &c.

Plvrima

^† quoque alia, ut hanc Dei voluntatem, ſsive motionem, & inſspirationem cõfirmetconfirmet, & omni ex parte miraculoſsam, & ſsoli Deo tribuendam horum Indorum inventionem, ſsubactionem, & cõverſionemconverſionem eſsſse probet, optimè conſsiderat Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4. cap. 104. & ſsequent. & lib. 15. capit. 45. & 46. & rurſsus lib. 18. capit. 1. & 2. Vbi apertè

[29a]

^† tradit, nautam illum, qui Columbo huius poſst Oceanum terræ notitiam præſstitit, de quo diximus ſsuprà lib. 1. cap. 5. num. 6. & 7. non humano conſsilio, nec caſsu fortuito, ſsed Divino myſsterio ab Angelis fuiſsſse delatum, ut tantæ converſsionis iter aperiretur, ipſsumq́ue Columbum ab eodem Deo afflatum, & electum, ut eius medio executioni mandari poſsſset.

Sed quoniam

^† eruditiſssimus noſster Theologus P. Franc. à Victoria in 1. relect. de Ind. inſsulan. num. 38. verſs. Sed miracula, & num. 40. verſs. Septimus titulus, huic titulo parum fidendum eſsſse monet, vidêre oportet, quibus ille argumentis & rationibus moveatur. Et primò quidem conſsiderat huiuſsmodi

^† miſssiones, & inſspirationes multoties fallaces eſsſse, & per dia|

p. 252

boli ſsuggeſstionem immitti, ut tradunt auctores ſsup. num. 1. relati, præcipuè Delrius, Maiol. & Roſsignolus capit. 210. & Torreblanca. d. lib. 1. de Magia cap. 29. Vnde

^† meritò admonet Dominus apud Marcum cap. 13. Videte, ne quis vos ſseducat, & D. Ioan. epiſst. 4: Nolite credere omni ſspiritui, & Canon. 1. cap. 3: Probate ſspiritum an ſsit à Deo.

Secvndò ſsubiungit, nulla

^† miracula proferri poſsſse, quibus hanc Hiſspanorum miſssionem in Novum Orbem à Deo ordinatãordinatam, & occultis eius impulſsibus & inſspirationibus fultam affirmare valeamus. Idemque, quoad paucitatem miraculorum, ſsentire videtur Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. cap. 9. Vbi quærit, cur miracula in converſsione GẽtiumGentium nõnon fiant nunc, ut olim à chriſsti prædicatoribus, & Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. Mexicanæ provin. lib. 1. cap. 80. pag. 320. Vbi affirmat, pauca miracula in his provincijs viſsa fuiſsſse. At verò

^† miſsſsiones & inſspirationes, quæ, vel ſspecialibus Scripturæ teſstimonijs, vel apertis miraculis non adſstruuntur, parum fidei & ſsecuritatis habêre, latè etiam docent, & probant Theologi ſsup. relati, & præcipuè Pat. Raphaël de la Torre in 2. 2. 2. tom. pag. 178. col. 2. & meliùs Innocent. III. quem ipſsi non referunt in. d. capit.

^† cùm ex iniuncto, de hæret. inquiens: Quòd cùm interiores iſstæ miſsſsiones, inſspirationes, ſsive revelationes ſsint occultæ, & incertæ, non ſsufficit cuiquam nudè tantùm aſsſserere, quòd ipſse ſsit miſsſsus à Deo, cùm hoc quilibet hæreticus aſsſseveret; ſsed oportet, quòd aſstruat illam inviſsibilem miſsſsionem per operationem miraculi, vel Scripturæ teſstimomium ſspeciale. Vnde cùm Dominus Exod. 7. vellet mittere Moyſsen in Ægyptum ad filios Iſsraël, ut crederent ei, quòd mitteretur ab ipſso, dedit ei ſsignum, ut converteret virgam in colubrum, & virgam iterum reformaret: Ioannes quoque Baptiſsta ſspeciale ſsuæ miſsſsionis teſstimonium protulit de Scriptura, dicens: Ego vox clamantis in deſserto: Dirigite viam Domino ſsicut ab Iſsaia Propheta capit. 40. &c. Qua etiam de cauſsa Chriſstus

^† Dominus ut ſsuam à Patre miſssionem confirmaret, ſępiùsſæpiùs obſstinatis Iudæis ſsua obijciebat miracula, dicens: Si mihi non creditis, operibus credite, & iterum: Opera, quæ ego facio, teſstimonium perhibent de me. & D. Marcus cap. ult. de Apoſstolis à Chriſsto miſssis ſsermonem habens: Illi autem (inquit) profecti prædicaverunt ubique, Domino cooperante, & ſsermonem confirmante, ſsequentibus ſsignis; ut oſstenderet, illi miſssioni, & doctrinæ firmitatem fore cœleſstem, quam ſsigna ſsubſsequerentur. Quod & Paulus Apoſstol. varijs in locis de ſsua prædicatione reſstatur, & pluribus alijs Sacræ Sripturæ teſstimonijs illuſstrat D. Chryſsoſst. tom. 3. in 2. Corinth. Tertullian. in Apolog. cap. 27. Arnobius lib. 1. adverſsus Gent. D. Auguſst. lib. 10. de Civitate Dei, capite 12. & lib. 16. & 17. Thomas Bozius de ſsignis Eccleſs. lib. 5. cap. 1. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 4. cap. 3. Balth. Chavaſsius de notis veræ religio. lib. 4. cap. ult. & Torreblanca. d. cap. 29. num. 25.

Tertiò idem Victoria inſsinuat, & alij magis apertè nobis obijcere ſolẽtſolent, videri non poſsſse ex Dei inſspiratione, ſsive impulſsu, aut voluntate, hanc Indorum detectionem, & converſsionem ordinatam fuiſsſse, cùm

^† in ea plurimi noſstrorum tot ſscelera, & damna in miſseros Indos commiſserint, & magis auri & argenti quærendi, Regni proprij ampliandi cupiditate, & rerum novarũnovarum inveſstigandi curioſsitate, quàm Dei, & animarum zelo ducti videantur.

Pro quibus ego perpendo inſsignem locum D. Cypriani in ſsermone de lapſsis, relatum

^† in cap. ſsi quis præpopera 27. diſstinct. 50. Vbi tunc demum, quæ Martyres, ideſst, Sacerdotes & Religioſsi viri mandant, ſsacienda, & ſsequenda eſsſse tradit:

^† Si iuſsta, ſsi licita, ſsi non contra ipſsum Dominum à Dei sa|

p. 253

cerdote facienda, ſsed ſsi ſscripta non ſsunt in Domini lege, quæ mãdantmandant, antè eſst, ut ſsciamus, illos de Deo impetraſsſse, quod poſstulant, tunc facere quod mãdantmandant: neque enim ſstatim videri poteſst de Divina Maieſstate conceſsſsum, quod fuerit humana pollicitatione promiſsſsum.

Vervm Avtem verò, prædictis argumentis non obſstantibus,

^† defendi adhuc poteſst vis, & auctoritas tituli, de quo in hoc capite diſsputamus, quẽquem ſsi Victoria videret tot graviſssimorum Sciptorum teſstimonijs, & rationibus comprobatum, forſsitan de eius fide non dubitaret.

Et ad primum reſspondemus,

^† certum quidem eſsſse, magnum periculum, & fallaciam in his inſspirationibus, impulſsibus & revelationibus imminêre, non ideò tamen prorſsus, aut temerè damnandas, & reſspuendas eſsſse, cùm negari non poſssit, quin aliquando à Deo deriventur, maximê cùm in rebus & perſsonis ſserijs, & gravibus accidunt, & effectus, qui illas ſsequuntur, in Dei obſsequium, aut communem ſsalutem, & utilitatem alicuius populi diriguntur, ut elegãtereleganter proſsequitur D. Thom. & poſst eum Theologi omnes, pręcipuèpræcipuè Fr. Barthol. à Medina in 1. 2. quæſst. 9. art. 4. & quæſst. 22. art. 3. & Caietanus 1. par. q. 82. art. 4. circa tertium argumentũargumentum: Dicit

^† enim D. Paul. ad Theſsſsalon. 5: Spiritum nolite extinguere, prophetiam nolite contemnere, omnia probate, quod bonum eſst tenete, ab omni ſspecie mala abſstinete vos. Et D. Ioan. Probate ſspiritus, utrum ex Deo ſsint. Cui

^† vocanti, & impellenti reluctari, & non obedire, quàm ſsit periculoſsum, multis probat Gaſspar Sanctius in Iſsaìam capit. 14. num. 8.

Quibus arridens

^† Ariſstotel. lib. 6. Ethic. ad Eudemum circa finem, docet: Quod ſsæpènumero nobis nihil cogitantibus venit in mentem cogitatio efficax, & impetuoſsa, quæ ſsecum trahit voluntatem, quam motionem non poſsſsumus nobis tribuere, neque in noſstram inventionem referre, cùm de hac re nihil unquãunquam cogitaverimus. Neq;Neque verò poſsſsumus eam referre in ſsubſstantiam Angelicam, quæ non poteſst efficaciter movere noſstram voluntatem. Vnde talis cogitatio in Deum eſst reducenda.

Ad ſsecundum autem reſspondeo, hũchunc impulſsum,

^† miſsionẽmiſsionem, ſsive inſspirationem Divinam, de qua agimus, non deſstitui Sacræ Scripturæ teſstimonijs, & prophetijs, ſsi ea omia in memoriãmemoriam revocemus, quęquæ ſsuprà cap. pręcedpræced. & lib. 1. cap. 15. cõgeſsimuscongeſsimus. Et multo minus miraculis caruiſsſse, ut Victoria, & alij malè putarunt, cùm potius innumera extiterint, & extent quotidie, quæ Divinam huius magni operis volutatẽvolutatem, & penè dixerim voluptatem, evidenter oſtendũtoſtendunt, ut ait Anton. Poſsſsevinus ubi ſsup de quibus in cap. ſsequenti copiosè tractabimus.

Quinimò, ut daremus in huius Novi Orbis converſsione, nunc tot, ac tanta miracula non operari, quot & quanta olim initio naſscentis EccleſięEccleſiæ à Chriſsti prædicatoribus facta cernuntur, ob hoc tamen Divinæ vocationis vis excludi non poſsſset,

^† quæ interdũinterdum ſsignis externis, aliquando etiam interno potiùs impulſsu fit, & ſsive in ſsingulis hominibus, ſsive in populis, atque in ipſso genere humano, per temporum opportunitates operatur, & altæ & profundæ ordinationis eſst, ut præclarè tradit, & Sacræ paginæ exemplis illuſstrat D. Auguſst. lib. 83. quæſst. q. 68. &

^† in lib. de utli. creden. ubi de eiſsdem miraculis agens ſscribit: Cur iſsta modò non fiunt? quia non moverent, niſsi mira eſsſsent, at ſsi ſsolita eſsſsent, mira non eſsſsent.

Et in noſstris terminis loquens Ioſseph. Acoſsta. d. lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. cap. 9. & 10. Vbi doctè & elegãtereleganter hanc miraculorum parcitatem, partim naturæ, docilitati & ignorãtiæignorantiæ Indorum, quibus nũcnunc prædicatur, attribuit, qui

^† tot miraculis nõnon egent, ut ad Fidei receptionem à noſstris ſsuadeantur; ſsed prædicatoribus tantùm, quorũquorum mores cum fide & lege, quam annuntiant, |

p. 254

conveniant, ut optimè iam olim in ſsimili ſscripſsit D. Chryſsoſst. homil. 6. in 1. ad Corinth. Partim

^† exiguo ipoſsorum prædicatorum zelo, & merito, cùm dubium nõnon ſsit, ut quò quis fide, & ſsanctitate magis eminuerit, eò aptius inſstrumentum ſsit, per quod Spiritus ſsantus tam præclara opera perpetret, qui ad ſsuam potentiãpotentiam, & gloriam declarandãdeclarandam, eius puritatis, atque humilitatis viros ut plurimũplurimum exigit, & aſsſsumit, qui veris virtutibus, & incorruptis moribus niteant, & nihil ſsibi ſsumentes, totũtotum Deo, cuius eſst omne donum perfectum, & ſsaluti proximorum ſsyncerè refundant.

Quas rationes, Acoſsta nõnon relato, ab eo deſsumpſsit Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. part. lib. 2. pag. 73. 74. Fr. Auguſst. Davila. d. cap. 80. pag. 320. addens forſsitan

^† etiam in cauſsa fuiſsſse, quòd Evangelicæ prædicationis forma adamuſssim ſservata nõnon fuerit. Martin. Delrius lib. 4. diſsquiſs. magic. cap. 4. q. 5. ſsectio. 2. pag. 331. in fin. Ant. Poſsſsevin. in Biblioth. 1. tom. lib. 9. cap. 24. pag. 402. Fr. Thom. à Iesv d. lib. 4. de procur. omn. gen. ſsalut. cap. 4. pag. 147. & 148.

Et conducit

^† lex noſstra 68. titulo 4. part. 1. quæ ex doctrina Hoſstienſs. in ſsumm. de reliq. & vener. Sanct. inter reliqua, quæ ad veri miraculi comprobationem requirit, merita ſsanctitatis, & bonitatis illius apponit, per quẽquem Deus miraculũmiraculum operatur. Reſspiciens nimirũnimirum ad id, quod magis cõmunitercommuniter accidere diximus. Aliquando

^† enim à profanis & flagitioſsis hominibus vera miracula fiunt; fed non niſsi Divinâ virtute, & ad confirmationem veræ fidei, vel Dei laudem, & voluntatem oſstendendam, aut exequendam, ut Nos ſsæpè in his ipſsis regionibus contigiſsſse, cap. ſseq. probabimus, latè proſsequitur D. Auguſst. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 16. & lib. 83. quæſst. q. 79. & habetur in capit. multæ, cap. teneamus, cap. prophetavit 1. q. 1. cap. 1. de reliq. & vener. Sanct. D. Tho. 1. par. q. 110. art. 4. ad 2. & 2. ad Theſsſsalonic. cap. 2. lect. 2. & 2. 2. q. 178. art. 2.

D. Chryſsoſst. hom. 2. in Matth. capit. 7. Viguerius inſst. Theol. tractat. de virt. Dei, cap. 10. Sotus 4 Sentent. diſst. 43. q. 2. art. 23. Bapt. Fulgoſsius lib. 1. memorab. cap. 6. de miraculis, Malleus malef. q. 61. art. 10. ad 8. Acoſsta. d. cap. 10. in princ. Zerola, qui plures refert, in praxi Epiſscop. verb. Miraculum, num. 3. & ultra eos Pet. Gregor. lib. 13. de Repub. cap. 24. & 25. Rutil. Benzonius de anno Iubil. lib. 6. cap. 24. Franciſsc. Tolet. ſsup. Ioan. & Maldonat. ſsup. Matth. cap. 7. Martin. Delrius lib. 2. diſsquil. magic. q. 7. pag. 63. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 2. pag. 112. & ſseq. Maluenda de Antichriſst. lib. 6. cap. 1. q. 5. & ſseqq. & lib. 7. cap. 15. & feqq. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cath. cap. 55. Annæus Robert. lib. 1. rer. iudic. cap. 5. fol. 18. Raph. de la Torre in 2. 2. quæſst. 9. artic. 2. diſsp. 4. pag. 751. & in 2. tom. de vitijs oppoſsitis Religioni. q. 95. in prælud. diſsp. 2. Torreblanca de magia divinatr. lib. 2. capit. 11. & 26. Pat. Suar. de ſside. diſsput. 4. ſsect. 3. num. 8. & ſsect. 4. Vbi de his miraculis agunt, quæ per profanos homines, aut malos, & peccatores fieri ſsolent.

^† ſsimul concludunt, ab hæreticis in comprobationem falſsæ fidei, & à magis, & diabolis, & ab Antichriſsto nunquam vera, ſsolida, conſsiſstentia, aut proſsicua miracula facta fuiſsſse, nec fieri poſsſse, fed quædam duntaxat præſstigia phantaſstica, & ſsimulata, ſsemper pernicioſsa, aut inutilia, ad ludificationem ſsenſsuum humanorum: de quo etiam præclarè tractat idem D. Auguſst. in d. capit. teneamus 1. quæſst. 1. & lib. 3. de Trinitat. cap. 8. & lib. 18. de Civitate, Dei. cap. 17. Orig. lib. 2. cõtracontra Celſsum Auctor vitæ D. Bernardi, lib. 3. capit. 6. & elegantiſssimè D. Iſsidor. libro 8. Etymolog. cap. 9. cuius verba habentur in cap. nec mirum 26. quæſst. 5. & Theatr. vitæ humanæ volum. 5. libro 4. ex pag. 1512. ad 1531. Vbi plura exempla verorum, & fictorum miraculorum congeſssit.

p. 255

Suprà dictis

^† adijcere poſsſsumus, prædicationem, & converſsionem huius Novi Orbis pluribus miraculis nõnon eguiſsſse, ſsi attendamus celebrem illam doctrinam D. Chryſsoſstom. 1. Corinth. 2. dum mõſtratmonſtrat, ſsigna Evangelicæ prædicationis iam olim patrata, non illo tantùm ſsæculo, ſsed & futuris fidem peperiſsſse. Quod etiam D. Thom. luculenter expreſssit lib. 1. contra Gent. cap. 6. dicens: Hæc autem tam mirabilis mundi converſsio ad fidem Chriſstianam, indicium certiſsſsimum eſst præteritorum ſsignorum, ut ea ulteriùs iterari neceſsſse non ſsit, cùm in ſsuo effectu appareant evidenter, quamvis non ceſsſset Dominus, noſstris etiam temporibus, ad confirmationem Fidei, per ſsanctos ſsuos miracula operari. Vnde meritò diſsputat D. Gregor. in homil. Aſscenſsion. & Ioan. Gerſson. in 2. quæſst. an hodie ſsint neceſsſsaria vel utilia miracula?

Denique

^† tertio argumẽtoargumento, deſsumpto ex delictis, & exceſssibus ab aliquibus Hiſspanis in detectione, & converſsione huius Novi Orbis cõmiſsiscommiſsis, & ex humanis medijs & finibus, qui hãchanc miſſionẽmiſſionem præceſssiſsſse & promoviſsſse videntur, ultra ea, quęquæ de hoc articulo latiùs inferiùs lib. 3. cap. 5. dicere deſstinamus, nunc facilè reſspondemus cũcum Ant. Poſsſsevin. 1. tom. Bibliothec. lib. 9. cap. 22. pag. 401. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. par. lib. 2. ferè per totũtotum, Thom. Bozio de ſsign. Eccleſs. lib. 7. cap. 5. in fine, non proptereà negari poſsſse hoc opus Dei fuiſsſse, & ex Divino eius impulſsu manaſsſse, quod zelũzelum, & pietatẽpietatem, quæ in eo requirebatur, ſscelus avaritiæ, crudelitas, & impietas aliquorũaliquorum militũmilitum maculaverit. Alioqui

^† etiãetiam inter Chriſstianos nõnon licêret, vim ullãullam DivinãDivinam agnoſscere, inter quos vivunt tot peccatores, hæretici multi, plurimi vitioſsiſssimi, meretrices innumeræ. Sanè etenim,

^† quorum mens in Divinæ SapiẽtiæSapientiæ vias acutiùs inſspicit, flores inter ſspinas, triticũtriticum intra paleas, aurũaurum ſsub terra dignoſscens, DivinãDivinam eò magis bonitatẽbonitatem commẽdatcommendat, quò magis ille tectam & ſsartam tuetur apud nos Fidem, pietatem Regum & Principum, diſsciplinam Antiſstitum, virtutem bonorum Chriſstianorum, uſsum frequentem ſsanctorum Sacramentorum, Divini Verbi prædicationem, ſstudia ſscientiarum, lucem atque notitiam Dei, hoc eſst totius boni. Nec reprobãdusreprobandus eſst hortus, qui totus nõnon ſsit floridus nec palea abijcienda, quæ tota non ſsit triticum, nec terra illa exiſstimanda eſst inutilis, quæ univerſsa non ſsit aurum. Quin & hinc tantò maior de miſsericordia Dei concipienda ſspes eſst, quòd inter gentes adeò barbaras tantam fidem plantaverit, fodinas, ut ita dicam, tot animarũanimarum aperuerit, Eccleſsiam tot Archiepiſscopis, Epiſscopis, Clericis, Religioſsorum Ordinibus munitam excitaverit, tot item paræcias, Doctrinam Chriſstianam, Scholas & Academias, totq́ue Principes viros ibîdem conſstituerit.

Et idem reſspondêre poſsſsumus

^† ad id, quod de avaritia, & divitiarum cupiditate nobis obijcitur. Nam omiſssis ijs quæ ſsup. lib. 1. cap. 16. num. 94. tradidimus, verius eſst, Chriſsti amorem, & animarum zelum in hoc opere primas partes tuliſsſse, ut fatetur Thomas Bozius lib. 12. cap. 21. circa finem, ſsic inquiens: Primumq́ue horum ſsit hoc, nũquamnunquam tot homines ad exteras & ignotas terras è Chriſstianis abijſsſse, ut Chriſsti cultum latè propagarent, ut ſsæculo hos noſstro contigiſsſse certò videmus. Id verò non niſsi ab ardentiſsſsimo, ac longè diffuſso Chriſsti amore naſsci poteſst. Et cùm hac de cauſsa totus Orbis circumnavigatus ſsit, ventumq́ue iam propè ab extremo Arcto ad Auſstrum ſsupremum, igitur longiſsſsimè pertinet amor noſstrorum in Chriſstum.

Et ut aliquatenus

^† verum eſsſse fateamur, divitiarum ſstudio noſstros permotos fuiſsſse, non quidem ideò DivinęDivinæ inſspirationis, & miſssionis vis excludetur; ſsed longè admirabilior Divinâ providentiâ & ſsapientiâ iudicari debebit, quæ tam infirmis uſsa ſsit medijs, ut tantam rem ſsuaviùs, ſsecretiùs, pacatiùs, |

p. 256

ſsine multis miraculis ac prodigijs, ac quaſsi ſsine ſsenſsu, quod ferè facit promovêret. Et

^† quanquam dena leucarum millia itineris, quina per Orientem, totidem per Occaſsum, & tot maris & terræ pericula ſsuperaſsſse, ſsola ipſsa videatur humana cupiditatis, certiſssimum tamen eſst, in hoc imprimìs Divinam concurriſsſse voluntatem, quęquæ Summo Pontifici deſsiderium, Regibus zelum, nautis & militibus animum & ſspem, religioſsis ſsolicitudinem & labores, permultis probis ac pijs viris charitatem indidit, ut gentes, quæ longiſssimæ aberant, fierent proximæ. Ac dum alijs maria cupiditas æquabat, ut aurũaurum conſsequerentur, eadem inſserviebat Deo, ac ſservis ſsuis, ut ipſsamet illa maria traijcerent ad animas Chriſsto lucrandas, ut etiam tetigimus ſsup. lib. 1. capit. ult. ex num. 99. & cap. 15. ex num. 40. Quibus

^† enim medijs homines ſsua negotia agunt, ijſsdem nec cogitantes Divinum agrum excolunt, & findunt terram, ex qua cœleſstis horrei ſseges Deo ſsemper ſserente, & operante matureſscat ad frugem.

Quam

^† eandem ſsententiam, licêt aliud agens, benè proſsequitur & illuſstrat Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. cap. 44. num. 54. & 56. pag. 446. & cap. 51. n. 7. pag. 513. & cap. 13. n. 8. docens Deum multa, & magna per infirma inſtrumẽtainſtrumenta, & interdum indigna præſstare ſsolitum, &

^† ex tenui principio opera mirabilia, & eximij momenti futura deducere, & aliquando

^† per hoſstes ſsuos, etiam ignaros, ſsua conſsilia exequi.

Neque abeſst, quod ex communi omnium Theologorum placito reſsolvit eruditiſssimus Pat. Ioan. Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 13. pag. 184.

^† Videlicet, ita naturæ AuctorẽAuctorem res ſsupra naturam efficere, ut quoad fieri poſssit, conſsuetas naturæ leges & ordinẽordinem tueatur. Vt ſsatis demonſstravit in exſsiccatione maris Rubri, ut tranſsitum per illud Hebræis PharaonẽPharaonem fugiẽtibusfugientibus aperiret.

^† Quo in facto cùm ingentia miracula ederet parciſssimum ſse miraculorum patratorem præbuit, ut ipſse auctor benè conſsiderat.

Et eandem

^† Dei providentiãprovidentiam & in rebus magnis, atque arduis diſsponendis, & exequẽdisexequendis ſsuavitatem in noſstris terminis rhetoricè extollit IoãIoan. Botet. d. lib. 2. in princip. adducens illud Sapient. 8: Attingit à fine uſsque ad finem fortiter, & diſsponit omnia ſsuaviter. Et anni

^† tempora, inter alia, exempli gratiâ perpendens, quæ ordinante Deo ex Æſstate ad HyemẽHyemem deducuntur; ſsed ita tamen, ut hinc Veris, inde Autumni benignitas interveniat, ne de uno extremo in aliud cum hominum damno prolaberentur. Quod benè agnovit Poëta, dum cecinit:

Nec res hunc tantæ poſsſset perferre laborẽlaborem
Si non tanta quies inter friguſq́;friguſq́ue calorẽq́uecaloremq́ue
Iret, & exciperent cœli indulgẽtiaindulgentia terras.
PRSS

CAPVT IV. De pluribus miraculis, quae in Novi Orbis detectione, conversione, & acquisitione intervenerunt, & Divinam tanti operis voluntatem, inspirationem & vocationem manifestarunt.

CAPVT IV. De pluribus miraculis, quæ in Novi Orbis detectione, converſsione, & acquiſsitione intervenerũtintervenerunt, & DivinãDivinam tãtitanti operis voluntatẽvoluntatem, inſspirationem & vocationem manifeſstarunt.

SVMMARIVM Capitis IV.

1 Deus miracula neceſsſsaria in Novo Orbe non prætermiſsit, quamvis in illis edendis parciſsſsimus ſsit.
2 Deus ſsemper res novas & magnas, novis & magnis miraculis iuvat, ex inſsigni loco D. Auguſstini.
3 Eccleſsiæ primitivæ, & prædicationis Apoſstolicæ fundamenta Deus multis miraculis communivit.
4 Miracula ſsi deficiant, rarò prædicantibus creditur.
5 Miracula tot ac tanta cur Deus initio naſscentis Eccleſsiæ patraverit, ex Auguſst. & Gregor.
6 Miracula multa & magna ſsemper Deus edidit in converſsione novarum provinciarum, & exempla Angliæ, Flandriæ, Holandiæ & aliarum.
7 Eccleſsia Dei ſsemper habuit, & habebit poteſstatem & cõtinuationemcontinuationem miraculorum, & eſst unũunum de præcipuis eius ſsignis.
8 Fidei Chriſstianæ Deus tribuit, ut montes transferre poſssit.
p. 257
9 D. Gregor. Tbaumaturgus, & alij ſsancti viri multoties montes de uno loco in alium miraculoſsè tranſstulerunt.
10 Fides naturam ſsuperat.
11 Miracula in Novi Orbis converſsione Deum omiſsiſsſse credibile non eſst, cùm illis ſsemper egeant tyrones in Fide.
12 Infideles non tenentur fidem ſsibi prædicatam credere, niſsi rationibus, aut miraculis convincantur.
13 Credentes citò, leves ſsunt corde.
14 Fidei myſsteria an, & quatenus evidenter credibilia ſsint?
15 Miracula multa, & maxima in detectione, converſsione, & acquiſsitione Orbis Novi interveniſsſse, latè probatur cõtracontra Victoriam, & alios.
16 Miracula aperta, & repetita Eccleſsiæ qui negat, maius ipſse miraculum facere dicitur, ex Auguſst. & alijs.
17 IndorũIndorum Novi Orbis ita facilis, & brevis ad fidẽfidem converſsio, vicẽvicem obtinet plurimorũplurimorum miraculorũmiraculorum, ex Balt. Chavaſsio, & alijs.
18 Hiſspani non potuerunt ſsine ope, & vocatione Divina, ita facilè & breviter Novum Orbem detegere, & convertere.
19 Eccleſsiæ primitivæ Dei ſsignum, & argumentum fuit facilis, & ſsuavis multiplicatio credentium.
20 Indi innumeri breviſsſsimo tempore FidẽFidem, & Baptiſsmum receperunt Mexici, & in alijs Novi Orbis provincijs.
21 Sacerdos quidam ſsolus baptizavit ſsepties centena Indorum millia.
22 B. Fr. Mart. ValẽciaValencia Franciſscanus, & ſsocij innumerabiles Indos converterunt & baptizarunt.
23 S. Franc. Xavier. ſsolus plures homines ad FidẽFidem cõvertitconvertit & baptizavit, quãquam hæretici omnes ad ſsuas ſsectas traduxerũttraduxerunt.
24 Converſsionis Indorum curſsus & progreſsſsus ſsemper Regibus Catholicis maximè in votis fuit.
25 Auctores recenſsentur, qui narrant, & extollũtextollunt mitaculoſsum incrementũincrementum Chriſstianitatis Novi Orbis.
26 Indos hyſsſsopo aliquãdoaliquando ab Hiſspanis Sacerdotibus baptizatos fuiſsſse, an verũverum ſsit?
27 HiſpanãHiſpanam gentẽgentem ob eximiãeximiam curãcuram dilatãdædilatandæ Fidei inter varias Indorum nationes, multum laudat Thom. Bozius.
28 Miraculi inſstar videri debent præviæ diſspoſsitiones, quibus Deus ordinavit detectionem & converſsionem Novi Orbis.
29 Regum Catholicorum in audiendo, & iuvando Columbo manſsuetudo, & liberalitas, miraculoſsa videtur.
30 Chriſstophori Columbi conſstantia in proponenda & exequenda navigatione, & detectione Novi Orbis miraculum ingens à plurimis iudicatur.
31 Oceanus veteribus inacceſsſsus, poſst Columbi ad Novum Orbem navigationes, miraculo quodam mitis, facilis, & navigabilis redditus eſsſse videtur.
32 PõtusPontus Euxinus, olim Axenos, ideſst, inhoſspitalis dictus, poſsteà ſse navigantibus hoſspitalem & placidum præbuit.
33 Mare Pamphylium portentoſso naturæ miraculo receſssiſsſse, & ſsiccum iter præbuiſsſse dicitur, Alexandro Magno cõtracontra Perſsas exercitum ducenti.
34 Cangio Cham Tartarorum Regi, & exercitui eius, dicitur mare miraculoſsum novem pedum tranſsitum aperuiſsſse.
35 Hiſspani Divino beneficio, & quaſsi per miraculũmiraculum, ea omnia in detegẽdodetegendo, & ſubigẽdoſubigendo Orbe Novo conſsecuti vidẽturvidentur, quæ adulatoriè de ſsuo Traiano Plin. recẽſetrecenſet.
36 Eccleſsiæ, & Fidei Chriſstianæ veritas probari ſsolet ex fœlicitate bellorũbellorum, quæ pro eius defenſsione, aut extenſsione ſsuſscepta ſsunt, & auxilijs de cœlo per miraculum miſsſsis.
37 Theodoſsius Imperator auxilijs cœleſstibus victoriam reportavit, & carmina Claudiani de hoc.
38 Auctores recenſsentur, qui plura exempla, & teſstimonia adducunt de proſsperitate bellorum, & auxilijs cœleſstibus à Deo Catholicis datis.
39 Hiſspaniæ, in bellis contra Mauros ſsuſsceptis, omnia miracula contigerunt, quæ olim Deus Iſsraelitis indulſsit.
40 Bellis iuſstis, & ad Dei vocationem, & exaltationem ſsuſscepits, ſsemper ipſse exitus fœlices concedit.
41 Deus non ſsecundùm armorũarmorum potentiãpotentiam, |
p. 258
ſsed, prout ipſsi placet, dat dignis victoriãvictoriam.
42 Cauſsa pugnandi, ſsi bona eſst, pugnæ exitus malus eſsſse non poteſst.
43 Miracula, & auxilia cœleſstia in bellis nullibi magis frequentia fuerunt, quàm in expeditionibus Hiſspanorum, ad Novum Orbem factis.
44 Promiſsſsio Levit. cap. 26. in. Hiſspanis in Novo Orbe præliantibus ſsæpiſsſsimè impleta fuit.
45 Milites Hiſspani duodecim in inſsula Hiſspaniola fugarũtfugarunt duo millia incolarũincolarum
46 Ferdin. Corteſsius exigua valdè Hiſspanorum militum manu plurimas victorias reportavit, MotezumãMotezumam cepit, & totius Novæ Hiſspaniæ Imperium adeptus eſst.
47 Franc. Pizarrus miraculoſsas victorias in Peruani Regni conquiſsitione habuit, & qualiter Atahualpam eius tyrannum ſsuperavit.
48 D. Iacobus HiſpanorũHiſpanorum Patronus multoties pro eis contra Mauros pugnare viſsus fuit.
49 D. Iacobus ſsæpiſsſsimè Hiſspanorum partes defendere viſsus eſst in bellis, quæ cũcum Indis Novi Orbis, & etiãetiam cum Orientalibus habuerunt: & ideò in illis regionibus religioſsiſssimè veneratur.
50 Hiſstoria mirabilis & peculiaris D. Iacobi pro Hiſspanis pugnantis apud Cintiam Novæ Hiſspaniæ oppidum, cùm ab Indis maximopere premerentur.
51 Beatiſssima Virgo MARIA Hiſspanis ſsæpè in Novo Orbe præliãtibuspræliantibus opẽopem tulit, & præſsertim cũcum Mexici obſseſsſsi eſsẽteſsent.
52 Tacubano in monte apud urbem Mexicum templum B. Virginis extructum fuit, & quare?
53 Cuzquenſsi in urbe Hiſspani numero pauci ab innumeris Indis obſseſssi, & graviter impetiti B. Virginis præſsentiſssimo auxilio liberantur.
54 AraucanorũAraucanorum exercitus, qui Hiſspanos in urbe Imperiali Regni ChilẽſisChilenſis obſsidere tẽtabattentabat, ad cõſpectũconſpectum B. Virginis retroceſssit
55 Miraculum ingens, & notabile, quod initio detectionis Regni Peruani contigiſsſse narratur.
56 Tumpiz, ſsive Tumbez oppidum Regni Peruani Indorum tempore erat nobiliſsſsimum, & munitiſssimum.
57 Petrus Candia unus exſsocijs Fr. Pizarri Crucis ſsigno TumbecinorũTumbecinorum inſsidias, & ferociſsimũferociſsimum leonẽleonem, & tigrim ſsuperavit.
58 Victorias ferè omnes, quæ ab Hiſspanis in Novo Orbe partæ ſsunt, cœleſstibus auxilijs tribuũttribuunt plurimi, & graviſssimi Auctores, qui de illis ſscripſserunt.
59 Caſstellus à Bobadilla tribuit victorias Hiſspanorum in Novo Orbe militari eorum diſsciplinæ.
60 Impoſssibile fuiſsſse oſstenditur, Hiſspanos tot, & tam fœlices victorias in Orbe Novo habuiſsſse, niſst Divina Voluntate, & miraculoſsis auxilijs iuvarentur.
61 Vicotrias de Indis ab Hiſspanis partas quidam malè ex eo extenuant, quòd Indi Barbari, inermes, & puſsillanimi eſsẽteſsent.
62 Ferdinan. Corteſsium eques quidam apud Argeriam deriſsiſsſse narratur, quòd putaret, ſse cum Indis pugnare.
63 Indi noſstrorum comparatione puſsillanimi ſsunt.
64 Meridionales omnes gentes timidæ ſsunt; Septentrionales animoſsiores & robuſstiores.
65 Indi quàm plures non adeò timidi, & inermes erant, ut quidam generaliter tradunt.
66 Deus Indos magis politicos, & robuſstos inter ſse bellis inteſstinis diviſsit, ut à Noſstris faciliùs ſsubigi poſsſsent.
67 Deus hoſstes ſsuos ſsuis ipſsorum manibus ſsternit.
68 Deus Hiſspanorum vires, & animos auxit, & Indis terrorem immiſsit.
69 Samſsoni vires Deus miraculosè reſstituit, & auxit, ut de Philiſsthæis vindictãvindictam ſsumeret.
70 Amorrhæos, & Chananæos Deus timidiſssimos reddidit, ut terram eorum Iſsraëlitæ faciliùs occupare poſsſsent.
71 Deuter. 2. verſs. 25. verba expenduntur.
72 Panicus terror qualis eſsſset, & plura de eo
73 Terror Divinus etiam fortes, & ſstrenuos fugat.
74 Dæmon non poteſst alicui vires ſsupra |
p. 259
naturales contra alios concedere.
75 Indi plures ex fœlicitate & proſsperitate Hiſspanorum in bellis, Deum verum pro illis ſstare agnoverunt.
76 Caretæ Reguli Terræfirmæ notabile dictum.
77 Hiſspanorum gloriæ nihil detrahitur ex eo quòd plures Novi Orbis victorias cœleſsti auxilio, vel miraculosè partas dicamus.
78 Succeſsſsus fœlices rerum omniũomnium, & maximè bellorum ſsemper Deo à viris, & Ducibus pijs, & prudẽtibusprudentibus tribuũturtribuuntur.
79 Superbia execrabilis Aiacis, Capanei, Mezentij & aliorum, qui à ſse ipſsis victorias ſsperabant.
80 Titus Imper. victoriam à ſse de Iudæa partam in Deum omnino retulit, qui ſsuis manibus Iudæos punire voluit.
81 DæmonũDæmonum expulſsio, & OraculorũOraculorum defectus fuit in primitiva Eccleſsia ſsignum veræ fidei, & Divinæ vocationis ad eãeam.
82 Indiarum OccidentaliũOccidentalium miſsſsio, detectio, & converſsio à Deo eſsſse probatur ex dæmonũdæmonum, & idolorũidolorum expulſsione, & ruina.
83 Dæmonæes poſst adventũadventum HiſpanorũHiſpanorum in Novo Orbe ab Oraculis, & illuſsionibus ceſsſsarunt, quibus anteà Indos fallebant.
84 Crucis ſsignum ſsemper fuit dæmonijs terrificum.
85 Virgilij carmina de exceſsſsu OraculorũOraculorum accommodantur.
86 Auctores plurimi referuntur, qui agũtagunt de exceſsſsu dæmonũdæmonum, & defectu OraculorũOraculorum in Novo Orbe poſst advẽtũadventum HiſpanorũHiſpanorum
87 Euchariſstiæ Sacramentum, ubicunque in Novo Orbe conſsecratum fuit, ſstatim dæmones fugavit.
88 Terræmotus & tempſstates Novi Orbis magna ex parte ceſsſsarunt poſst Chirſsti Fidem in eo receptam.
89 Sacerdotes in Indijs maximè ab incolis reverentur, & quare?
90 Cumanenſsium Sacerdotum ritus in dæmonibus conſsulendis.
91 Pat. Fr Petrus Corduba qualiter dæmonem apud Cumanenſses cõviceritconvicerit, & eiecerit?
92 B. Fr. Aloiſs. Bertrandus miraculum in cuiuſsdam dæmonis expulſsione.
93 B. Fr. Ioan. à S. FrãciſcoFranciſco notabilis hiſstoria circa cuiuſsdam dæmonis expulſionẽexpulſionem.

QVamvis

^† certum ſsit, Devm Opt. Max. in patrãdispatrandis miraculis parciſssimum eſsſse, adhuc tamen nõnon minus certè affirmare poterimus, eâ in detectione & converſsione iſstarum gẽtiũgentium Occidentalium neutiquam omiſssiſsſse, ſsicubi ad fidem introducendam, ſstabiliendam, & propagandam, neceſsſsaria eſsſse iudicavit. Semper

^† quippè Divina eius providentia, res novas & magnas, novis etiam & magnis ſsignis iuvare & fulcire conſsuevit, ut in Solis eurſucurſu ad Ioſsue vocem ſsubſsiſstente videmus, & in conflagratione montis, in quo Moyſsi legis tabulas dedit; de quo D. Aug. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 13. ſsic habet: CũCum enim lex dabatur populo, qua coli unus iubebatur Deus, in cõſpectuconſpectu ipſsius populi mirabilibus rerum ſsignis ac motibus apparebat Creatori ſservire creaturãcreaturam.

^† quemadmodũquemadmodum intitioinitio naſcẽtisnaſcentis Eccleſsiæ eius incremẽtaincrementa, & ApoſtolorũApoſtolorum, atq;atque aliorũaliorum prędicatorũprædicatorum auctoritatẽauctoritatem miraculorũmiraculorum poteſstate, & frequẽtiâfrequentiâ diſspoſsuit, & cõſtabilivitconſtabilivit, ſsine quibus rarò prædicãtibusprædicantibus

^† creditur, c. cũcum ex iniũctoiniuncto de hæret. Matt. 10. Marc. ult. Actor. 2. Paul. ad Hebræ. 2. & 2. ad Corint. 12 & alibi paſssim. Quo

^† reſpiciẽsreſpiciens D. Auguſst. lib. 22. de Civ. Dei, c. 8. neceſsſsaria |

p. 260

Inquit, miracula ſsuiſsſse, priuſsquàm crederet mundus, ad hoc ut crederet mũdusmundus; & in lib. de utilit. creden. cap. 14:

Chriſstus afferens medicinãmedicinam humano generi primũprimum miraculis conciliavit auctoritatem, deinde auctoritate meruit fidem, fide contraxit multitudinẽmultitudinem, multitudine obtinuit vetuſstatem, vetuſstate roboravit religionẽreligionem.

Et. cap. 16: Ac primũprimum quidẽquidem facta ſsunt miracula, cùm Deus ipſse in vero homine huic mundo apparebat, ut ijs tandem multitudine creſscentium congregata, atque propagata in ipſsos mores utilis converteretur auctoritas. Et D. Greg. hom. 29. in EvãgEvang. Sed hæc ſsigna in exordio Eccleſsiæ fuerunt, ut enim ad fidem creſsceret multitudo credentiũcredentium, miraculis fuerat nutrienda. Ita pariter

^† in remotis quibuſq;quibuſque provincijs, quęquæ poſsterioribus ſsæculis EvãgelijEvangelij nũtiosnuntios audire meruerunt, eiſdẽeiſdem miraculis incolarũincolarum animos pręparavitpræparavit, ut in Anglia cõtigiſſecontigiſſe refert idẽidem D. Greg. lib. 9. epiſst. cap. 58. Beda lib. 1. hiſst. Ang. c. 31. & lib. 2. cap 2. & ſseqq. & in Flandria, Hollandia, & alijs incultis nationibus Illuſstr. Cardin. Baron. in annal. Eccleſs. ann. 632. n. 6. & ann. 666. n. 9. & 12.

Semper namque

^† hæc miraculorũmiraculorum poteſstas, neceſssitas, & cõtinuatiocontinuatio in ſsancta Dei Eccleſsia viguit, & vigebit; eſtq;eſtque unum ex pręcipuispræcipuis ſsignis, quod ad eius veritatẽveritatem & auctoritatẽauctoritatem confirmandãconfirmandam præſtãtiſsimũpræſtantiſsimum quiq;quique illius aſsſsertores notare, & perpendere ſsolent. Vt conſstabit ex adductis ab illuſst. Cardin. Bellarm. tom. 1. lib. 4. de not. Eccleſs. cap. 14. & tom. 2. de Sacram. CõfirmConfirm. cap. 2. Ioan. Lorin. in Acta Apoſst. cap. 2. n. 44. Thom. Boz. de ſsign. Eccl. Dei, lib. 3. cap. 6. pag. 107. lib. 5. cap. 1. lib. 20. cap. 1. pag. 310. in ſsin. Ant. Poſs. ſsev. in Biblot. 1. tom. lib. 2. cap. 37. pag. 77. Fr. Lud. Granat. in ſsymb. Fidei, 1. p. cap. 27. cum ſseqq. ex pag. 260. ad 287. & 5. p. pag. 80. Balth. Chavaſs. de not. veręveræ Relig. lib. 4. cap. ult. per tot. Bern. Aldrete, de antiq. Hiſsp. lib. 2. cap. 15. Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. c. 45. & Iuſst. Lipſs. in Diva Virg. Hallenſs. cap. 1. ubi ait: Omni ævo fuere miracula pleriſsque omnibus locis: & erunt in ævũævum, etſsi parciùs, denſsiùſsve, ut divinæ providentiæ viſsum. Adeò

^† ut propagationi, & cõprobationicomprobationi Chriſstianæ Fidei hoc ſsit à Deo tributũtributum, ut mõtesmontes ex uno loco in alium transferre poſssit, Matt. 17. & Marc. 11. quod

^† à D. Gregor. Thaumaturgo, & ab alijs ſsanctis viris multoties factũfactum eſsſse, hiſtoriarũhiſtoriarum monumentis proditum eſst. Vt apparet ex relatis à D. Greg. Magno lib. 1. Dialog. cap. 7. Nicephor. lib. 6. cap. 17. Euſseb. CęſariẽſCæſarienſ. lib. 7. hiſst. Eccl. cap. 2. Speculo exẽplexempl. exẽpexemp. 145. Rutil. Benzon. de ann. lubil. lib. 6. cap. 2. & Simone Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 16. pag. 375. & colloq. 4. pag. 79. Vbi inde cõcluditconcludit

^† quòd fides naturãnaturam ſsuperat, & efficit, quęquæ nulla ars, naturàve poteft.

Vnde

^† credibile non eſst ſubigẽdisſubigendis, & convertendis tot, ac tantis infideliũinfidelium huius Novi Orbis provincijs, miracula defuiſsſse. NãNam planè, ut Iuft. Lipſs. ſscribit in Diva Virg. Sichemienſsi cap. 2: Sicut pueris lac neceſsſsarium eſst ad alimentum, viris etiam utile, & iuvat: ſsic tyrones, aut errones in fide miraculis nutriuntur, viri, & robuſsti etiam oblectantur. Et in Hallenſs. cap. 2: Miracula cõmunitercommuniter religionem in animis excitant, & Deum credere, Deum colere ſsuadent, & inducunt. PręſertimPræſertim cùm Catholici omnes Doctores, & ipſse

^† etiam Mag. Victoria in d. relect. de Ind. num. 34. concludant, exteras gentes, quales Indi iſsti Occidentales erãterant, & quoſcunq;quoſcunque quęquæ Noſstri de Fide Catholica prędicãtprædicant, niſsi aut apertiſsſsimis argumẽtisargumentis credibilia fiant ea, quęquæ proponũtproponunt, aut ſsi hæc argumẽtaargumenta deſsint, miraculis, vel vitæ prædicantium illuſstriſssimâ puritate doctrinam commendẽtcommendent; quia

^† qui citò aliter credũtcredunt leves corde dicuntur Eccleſsiaſst. 19. & in multis alijs locis ex omni litteratura congeftis à Tiraq. in tract. de pœn. tẽptemp. cauſs. 51. & Neviz. in ſsylv. nup. lib. 4.

De quo articulo, & an & quatenus |

p. 261

ſsidei

^† myſsteria evidenter credibilia ſsint, vidẽdusvidendus eſst D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 4. Bañez, q. 10. art. 1. dub. 3. concluſs. 2. Aragon ibîd. art. 1. pag. 255. verſs. sed dubitabit, Tolet. in ſsum, lib. 4. cap. 2. n. 2 Petr. de Ledſsm. in ſsumm. 2. tom. tract. 1. cap. 5. concl. 4. Azor. lib. 8. inſst. mor. Cap. 7. q. 6. Gab. Vazq in 1. 2. q. 76. art. 2. diſsp. 120. cap. 1. num. 4. pag. 162. Fr. Thom. à Ieſsu, de procur. omn. gen, ſsalu. lib. 4. cap. 3. pag. 130. & cap. 4. pag. 141. Fr. loan. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 34. pag. 362. noviſssimus P. Thom. Sanch. in ſsumma lib. 2. cap. 1. ex. n. 4. & Nos inſsr. cap. 10. in ſsin.

Sed ne coniecturis tantùm niti videamur, age precor,

^† & quoniãquoniam Victoria nullum, & alij pauca miracula in tanto hoc opere interveniſsſse ſscripſserunt, ac proinde DivinęDivinæ voluntatis, & vocationis titulos, de quibus egimus, in dubiũdubium revocarũtrevocarunt: ex hiſtoriarũhiſtoriarum ſside, non quidem omnia (quod nimis prolixum eſsſset) ſsed nobiliora tantùm proferamus, & referamus, quibus eorũeorum convincatur opinio, & prędictiprædictio tituli magis ac magis, cœleſstibus ſsignis muniti, corroborentur. Quorum ſsi quis adhuc inficiator vel contemptor exiſstat, maius

^† ipſse miraculum feciſsſse videbitur, ut in ſsimili ſscripſsit D. Auguſst. lib. 22. de Civit. Dei, cap. 8. Scotus in 2. q. prolog. ſsup. lib. Sent. Ioan. Maldonat. ſsup. Matth. cap. 7. col. 180. & in noſstris terminis Fr. Ioan. Torquem. in Monarc. lib. 15. c. 46. & Balth. Chavaſs. de not. veræ Relig. lib. 4. cap. ult. pag. 938, Vbi ipſsam

^† adeò brevẽbrevem ac facilẽfacilem tot animarũanimarum converſionẽconverſionem plurimorũplurimorum miraculorum vicẽvicem obtinêre poſsſse, & debêre, his elegantiſssimis verbis oſstendit: TertiũTertium ſsit, recens infinitorum IndorũIndorum tam OrientaliũOrientalium, quãquam OccidentaliũOccidentalium converſsio, quæ niſsi admiratione digna videatur, quid videri poſsſsit neſscio? NãNam profectò minimè humanarum eſst virium homines, qui terræ toti prius affixi erant, & cupiditatum ſuarũſuarum inveterata mancipia, totos ſse dare contrarijs ſstudijs, videlicet Chriſsti obſsequio, atq;atque ut ſsignificantius loquar, ſse ipſsos exuere in ſse ipſsos armari, ſsibi ipſsis bellum indicere, de ſse ipſsis triumphare. Hæc profectò mutatio eſst dexteræ Excelſsi, digitus Dei eſst hìc. HãcHanc mundi converſsionem reponit D. Auguſst. inter præcipua miracula. Et certè dilemmate iſsto uti poſsſsumus; Aut populi illi barbari ad Chriſsti fidem nullo interveniente miraculo converſsi ſsunt, aut aliquo interveniente? Si aliquo, eſst mihi quod volo: ſsi nullo, hoc ipſsum magnum eſst miraculum, potuiſsſse converti ſsine miraculo, cùm multi eo etiam poſsito non convertantur, ſsicut ſscriptum eſst, Ioan. 12. Cùm tãtatanta ſsigna feciſsſset coram eis, non crediderunt in eum.

Eandem conſiderationẽconſiderationem, & argumẽtationemargumentationem fecerunt, & nõnon minùs graviter illuſtrarũtilluſtrarunt Ant. Poſsſsev. Thom. Boz. Ioan. Boter, Rutil. Bonzon. & reliqui Auctores, quorũquorum verba ſsup. cap. precedenti exnum. 18. retulimus. Etenim, ut ipſsi rectiſssimè animadvertunt,

^†non poteſst non Divinæ vocationis, & operationis miraculo tribui, quòd Hiſspani noſstri adeò numero pauci per terras ſsibi prorſsus ignotas, & linguis, ac moribus admodũadmodum varias incedẽtesincedentes, ita ingentes progreſsſsus in diſſeminãdadiſſeminanda & inducenda vera Dei Fide breviſssimo tẽporetempore fecerint, & tot barbaros, & incultos homines relictis patrijs religiouibusreligionibus, ad ChriſtianãChriſtianam diſciplinãdiſciplinam cõverterintconverterint. Hoc enim

^† ſsigno & argumẽtoargumento tanquam fortiſssimo & evidentiſssimo veritatem ipſsius Fidei Catholicæ in exordio naſscentis Eccleſsiæ, & voluntatem Dei, ut mundus eam amplecteretur, apertè comprobavit D. Paul. Cotint. 2: Videte fratres vocationem veſstram, quia non multi ſsapientes, non multi nobiles. Et eodem latè utuntur Iuftin. in Apol. 2. D. Chryſsoſs. hom. 34. in Mat. D. Aug. d. lib. 22. de Civit. Dei, cap. 5. Damaſscen. lib. 4. de Fide orthod. cap. 4 & latifsimè & eruditiſssimè Thom. Bozius de ſsign. Eccl. Dei, lib. 4. per totũtotum, Maiol. to. 3. colloq. 1. pag. 265. chavaſs. d. lib. 4. c. 1. & Fr. IoãIoan. Bap. FernãdFernand. FrãciſFrãciſ. in demõſtdemonſt. Cath. lib. 2. diſscur. 6. & 7.

p. 262

In ſsolo namq;namque

^† Mexicano Regno, paulò poft eius detectionem, baptiſsmum ſsuſsceperunt quater, vel, ut aliqui aſsſserunt, octo aut decem decies centena hominum millia. Et in archivijs Caroli V. Cæfaris habetur, quendãquendam

^† Sacerdotem baptizaſsſse ſsepties centena millia, alium tercena millia, alium cẽtenacentena millia, & alios plures, alios pauciores. Cùmq́ue poſsteà in eaſdẽeaſdem oras delatus ſsuiſsſset B. Fr.

^† Martinus à Valencia ex Ordine Franciſscano cũcum duodecim ſsocijs ahn. 1524. incredibile eſst, quot ipſse cũcum ſsuis Indos ad Christi cultum perduxerit. Nemo enim ex illis duodecim fuit, qui uſsque ad annos 1531. plus quàm centum millia hominũhominum baptiſsmali lavacro non luſstraſsſset.

Quod mirum videri non debet cùm de

^† uno Beato, & iam meritò inter Divos relato S. Franciſsco Xaviero referat Thom. Boz. lib. 6. de ſsign. Eccleſs. Dei, cap. 3. pag. 221. in inſsulis Mauri ultra Malluccum in ſsolo uno oppido, cui nomen Tholo, ChriſtianorũChriſtianorum omnis ætatis amplius viginti quinque millia ab eo facta & in alijs IndięIndiæ OriẽtalisOrientalis, Sinarum & Iaponiorum locis plures homines ad Christi CaulãCaulam annis undecim reduxiſsſse, quàm innumera hæreticorũhæreticorum millia ex omni gente & natione, & toto Orbe terrarum per annos 1500. ad ſsuas fectas traduxerint: & dixi alia ſsup. lib. 1. cap. 3. num. 58.

Qui Converſsionis

^† curſsus atq;atque progreſsſsus fœlici ętateætate CatholicorũCatholicorum RegũRegum Philippi SecũdiSecundi, Tertij & Quarti haudquaquam intermiſsſsus eſsſse videtur; ſsed potiùs eorum prudent â, piâq́ue, & ſsingulari gubernatione radia lucis Evangelicæ undique per inauditas anteà regiones diffunduntur, & Epiſscopis, Presbyteris; alijſq́;alijſq́ue egregijs, & Religioſsis viris indefinenti ſstudio, & expenſsis maximis cõmẽdãturcommendantur; qui, iuvãteiuvante Deo, quotidie colligũtcolligunt fructus maximos & uberrimos, ut pręterpræter alios tradit Torque. in Monarc. Ind. lib. 17. c. 19. & 20.

Et poſsſsem quidem latiùs in hoc argumẽtoargumento vagari,

^† niſsi prædicti Auctores pluribus encomijs, & exemplis miraculoſsum & magnum hoc Chriſstianitatis Novi huius Orbis augmentum ſsuis ſscriptis plenisimè prodidiſsſsent, præcipuè Thom. Boz. Boter. & Poſsſsevin. & alij de quibus ſsup. lib. 1. cap. 16. n. 69. & ſseqq. & ultra eos idẽidem Ioan. Boter. in d. 4. p. lib. 3. pag. 55. & pag. 76. Nicol. Sander. de viſsib. Monarch. lib. 7. Laurent. Surius in comment. an. 1518. fol. 515, Alanus Cop. Dialog. 6. cap. 9. pag. 783. & cap. 34. pag. 943. & ſseqq. Simon Maiol. I. tom. colloq. 23. pag. 506. Didac. Vald. de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 19. n. 53. & ſseqq. Fr. Alfonſs. Ferd. in hiſst. Ecclef. noſstri tempor. in prologo lib. 1. pag. 3. & cap. 10. 11. & 44. Fr. loan. à Ponte de convenient. utriuſq;utriuſque Monarch. lib. I. pag. 54. & Fr. Ioan. à Torquem. in. d. Monarch. Ind. lib. 15. cap. 45. & 46. & lib. 16. cap. I. & 8. Vbi tractat

^† poſst Boterum. d. pag. 76. an verum aliquando fuerit, quod quidam Sacerdotibus noſstris impingunt, tradentes, eos hyſsſsopo Indos interdum baptizaſsſse.

Vnde rectè

^† dicere potuit idem Thom. Boz. lib. 8. cap. 1. Nulla unquam gens, ex quo Adamus habuit liberos, tot nationes moribus ac ritibus diſsſsimiles ad unius Religionis cultũcultum, vel earundem legum ſstudium perduxit, ut Hiſspana. Vix enim quiſsquam poſsſsit enumerare gentium varietatem, moreſsq́ue illarum prorſsus inter ſse diſsſsidentes, quas Hiſspani ſsub ImperiũImperium ſuũſuum miſserunt, & ad Chriſsti venerationẽvenerationem perduxerunt, uniuſq́;uniuſq́ue Dei cultũcultum. Sunt in prõptupromptu hiſstoriæ, legat qui volet; & idem repetit lib. 12. cap. 21. circa fin. & lib. 21. c. 3.

Sed ut pergamus ulteriùs, meritò etiãetiam eiſdẽeiſdem auctoribus

^† pro miraculo ſsunt, pręviæpræviæ illæ diſspoſsitiones, quas Deus ſsummâ providentiâ ad faciliorẽfaciliorem huius cõverſionisconverſionis, & acquiſsionis exitũexitum ordinavit, ut in cap. pręcedpræced. tetigimus: necnõnecnon CatholicorũCatholicorum

^† RegũRegum FerdinãdiFerdinandi & Eliſsabeth in audiẽdoaudiendo Chriſstophoro ColũboColumbo mãſuetudomanſuetudo, & in eo iuvando |

p. 263

& claſsſse, & militibus inſstruendo liberalitas, eo præſsertim tẽporetempore, quo Granatenſsi bello totum fiſscum exhauſserant, & quo à multis uſsu rerum, prudentiâq́ue valentibus viris irridebatur, & ab alijs Regibus, quos priùs adierat, tanquàm nugator, & delirus expulſsus fuerat.

Miraculoſsam

^† quoque, nec immeritò, iudicant ipſsus Columbi in cõceptaconcepta Novi Orbis inveniendi, & detegendi cogitatione conſstantiam, & per vaſstum, inuſsitatum, & procelloſsum Oceani pelagus navigationes. Quod

^† non minori miraculo, cũcum antiquis prorſsus inacceſsſsum, & impervium exiſstimaretur; & reverâ eſsſset, ut multorum experientia monſstravit, iuxta ea, quæ latè diximus ſsup. lib. 1. cap. 11. ex num. 47. Poſsteà Deo ita diſsponente, mite, facile, & permeabile redditũredditum eſsſse videtur; ita ut de eo illud dicere poſssimus, quod de

^† Nigro, ſsive ConſtãtinopolitanoConſtantinopolitano Ponto refert Strab. lib. 7. Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in ſsuis dictionarijs, verb. Euxinus, qui cùm olim nullis navigationibus patuiſsſset, ac proinde Axenos, ideft, inhoſspitalis diceretur, poſsteà, Ionibus eas oras habitantibus, frequentari, & veluti domari cœpit, ita ut deinceps Euxinus vocatus ſsit, quod hoſspitibus placidum, cõmodumcommodum, & pervium eſsſse ſsignificat. Vnde Ovid. lib. 5. Triſst.

Frigida me cohibent Euxini littora PõtiPonti, Dictus ab antiquis Axenus ille fuit.

Magno

^† etiam Alexandro, & eius militibus Pamphylium mare, portentoſso naturæ miraculo, ceſssiſsſse, ſsicut olim Rubrum filijs Iſsraël, Exod. 1. & Sapient. 19. & illàc inter aperuiſsſse, cũcum aliam viam non haberent, antiquitas tradit, & ſseriò affirmant Ioſseph. lib. 2. antiquit. cap. 7. & Genebrard. lib. 2. Chron. eam rationem reddentes, quòd Deus eius operâ ad deſstruendum Perſsarum Imperium uti decreviſsſset. Licèt vita eiuſsdem Alex. Strab. lib. 14. Petr. Crinit. de honeſst. diſscipl, lib, 17. cap. 13. & Maluend. de Antichr. lib. 5. cap. 16. pag. 295. Vbi cũcum Haithono in hiſst. de Tartar. cap. 17. aliud non minus fabuloſsum ſsimile refert

^† de CãgioCangio ChãCham Rege Tartarorum, cui mare per novẽnovem pedes à montibus, quibus anteà adhęrebatadhærebat, retroceſssit, ut latam viãviam ad trãſeundumtranſeundum cum exercitu ſsuo verſsus Occidentem relinqueret.

At verò

^† noſstris Hiſspaniæ Regibus, & eorum militibus, ſsi Oceanus ſsiccum tranſsitum non dimiſsit, ita tamen (Divino ut diximus beneficio) ſse placidum, & facilem præbuit, ut verè illis in detegendis, conquirendis, & convertendis his Barbarorum provincijs illud applicari poſssit, quod adulatoriè Plinius de Traiano ſsuo in PanęgyricPanægyric. ſscriptum relîquit: Quòd ſsi quis Barbarus Rex eo inſsolentiæ, furoriſsq́ue proceſsſserit, ut iram tuam indignationemq́ue mereatur, ne ille, ſsive interfuſso mari, ſseu fluminibus immenſsis, ſseu præcipiti monte defenditur? Omnia hæc tam prona, tamq́ue cedentia virtutibus tuis ſsentiet, ut ſsubſsediſsſse montes, flumina exaruiſsſse, interceptũinterceptum mare, illataſsq́ue ſsibi non claſsſses noſstras, ſsed terras ipſsas arbitretur.

Rurſsus

^† nemo eſst, qui neſsciat inter pręcipuapræcipua figna & miracula, quęquæ Fidei Catholicæ, & EccleſięEccleſiæ Romanæ veritatem oftendunt, conſstitui etiam, & perpendi ſsolere proſsperitatem & fœlicitatem, quam ferè ſsemper eius ſsectatores, & favitores habuerunt in bellicis expeditionibus pro eius defenſsione, aut propagatione fuſsceptis: & auxilia cœlitus miſsſsa, quibus Deus cum paucis plurimos fudit, & alia multa miraculosè operatus eſst, quæ mortales vires aſsſsequi non valêrent, ita fimul oſstendens, eiuſsmodi bellorum cauſsas iuſstas, & ſsanctas eſsſse, & victorias tales nõnon ſsolùm permittere, ſsed iubêre. Vt in illa

^† Theodoſs. Imper. cõtigiſſecontigiſſe videmus, cùm adverſsus EugeniũEugenium prope Aquileiam pugnaret, de qua Claudian. vates, quamvis nõnon Chriſstia|

p. 264

nus, ſsic cecinit in PanęgyricPanægyric. ad Honorium:

Te propter gelidis Aquilo de monte procedis
Obvius, adverſsas acies revoluta, quæ tela
Vertit in auctores, & turbine repulit haſstas:
O nimium dilecte Deo, cui fundit ab antris
Æolus armatas acies, cui militat Æther,
Et coniurati veniunt ad claſsſsica venti.

Et in multis

^† alijs exemplis, & graviſsſsimorum Auctorum teſstimonijs, quęquæ latiſssimè ad prædicta ſsigna comprobãdacomprobanda, & exornanda tradunt Tertullian. & eius additionat. Pamelius in lib. contra Scapul. D. Chryſsoſst. orat. 3. contra Iudæ. Medina lib. 2. de recta in Deum fide, Thom. Boz. de ſsign. Eccleſs. lib. 8. cap. 7. lib. 17. cap. 7. per tot. & lib. 20. cap. 10. & lib. 21. & 22. per tot. Bapt. Fulgoſs. lib. 1. cap. 6. Theatr. vitæ hum. vol. 3. lib. 3. pag. 1048. & ſseqq. Fr. Lud. Granat. in Symbol. Fidei, lib. 3. pag. 1. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 436. verſs. Et quidquid fœlici, & 3. tom. colloq. 2. pag. 302. & 362. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gen. ſsalu. lib. 2. cap. 3. pag. 136. Balth. Chavaſs. de not. ver. Relig. lib. 4. cap. 4. per tot. Fr. Ioan Marquez in Gubern. Chriſst. lib. 1. cap. 17. Pag. 97. & lib. 2. cap. 25. pag. 310. Zevall. in practic. 4. tom. q fin. ex num. 149. noviſssimè & eruditiſssimè Dom. Ioan. Bapt. Valençuela in diſscurſsu de iure ſstat. & belli. part. 2. conſsid. 22. & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 1. & meliùs lib. 2. cap. fin. pag. 370. Vbi vel

^† in ſsolius HiſpanięHiſpaniæ prælijs omnia miracula interveniſsſse oſtẽditoſtendit, quæ olim Deus populo Iſsraëlitico clemẽterclementer indulſsit.

Eſst enim sẽpersemper

^† in bellis fœlix ſsucceſsſsus eorũeorum, ad quæ Deus vocat, qui nõnon ſecundũſecundum

^† armorũarmorum potentiãpotentiam, ſsed prout ipſsi placet, dat dignis victoriãvictoriam, ut habetur 2. Machab. cap. 15. & 2. Paralip. 13. & 16. Vnde D. Bernar. ſserm. ad Milites Templi, cap. 1. rectiſssimè inquit:

^† Si bona fuerit cauſsa pugnandi, pugnæ exitus malus eſsſse non poterit, & D. Auguſst. epiſst. 194: Quando pugnatur, Deus ſspectat, & partem, quam inſspicit iuſstam, ibi dat palmam. Quibus conveniunt alia, quęquæ ultra auctores ſsuprà relatos tradit Sim. Maiol. 3. tom. colloq. 2. de bellor. eventib. pag. 359. P. Gaſspar SãctiusSanctius in Iſsai. cap. 44. num. 66. pag. 447. Pat. Fr. Ioa. Marq. d. lib. 2. cap. 27. Pag. 324. & Nos tetigimus ſsupr. lib. 1. cap. ult. num. 89. & 90. & 107. & inſsr. lib. 3. cap. 2. ex nume. 22.

Quæ cùm ita ſse habeant,

^† dubitari quidem non poteſst, hæc eadem miracula nullibi apertiùs, & frequentiùs cõtigiſſecontigiſſe, quàm in Indicis iſstis expeditionibus & debellationibus: cùm paſssim legamus, Hiſspanos noſstros pauciſssimos numero, omni ſsociorum auxilio deſstitutos, in terris ſsibi prorſsus incognitis, innumerabiles Indorum exercitus, quos vel ipſsi adoriebantur, vel à quibus adorti erant, facilè Deo auxiliante fudiſsſse, & eorum inſsidias, obſsidiones, & incurſsus fœliciter ſsuperaſsſse. Ita

^† ut in illis impleta videatur promiſssio, quæ Deo inſservientibus facta eſst in Levit. cap. 26. verſs. 7. & 8: Perſsequemini inimicos veſstros, & corruent coram vobis: perſsequentur quinque de veſstris centum alienos, & centum de vobis decem millia: cadent inimici veſstri gladio in conſspectu veſstro.

Quod, vel exemplo

^† illorum duodecim militum comprobari poteſst, qui in inſsula Sancti Dominici in provincia Higuei duo incolarum millia fugarunt, & alibi ducenti, cẽtenacentena millia, ut tradit Herrera decad. 1. lib. 2. cap. 17. & lib. 6. cap. 9. pag. 202. Et inſsignis illius, nunquamq́ue ſsatis laudati Ducis

^† Ferdin. Corteſsij, qui exiguâ valdè militum manu tot nobiles victorias ſępiſsimèſæpiſsimè reportavit; & tandem maximum illum Mexicani Imperij Monarcham Motezumam, tercentis & ampliùs ſsuorum millibus ſstipatum, intra propriam urbem proſstravit, & in vin|

p. 265

cula coniecit, totiuſq́;totiuſq́ue Imperij ſsummâ pari brevitate, ac fœlicitate potitus fuit.

Quod idẽidem

^† in hoc Peruano Regno ſstrenuo alteri Duci Franciſsco Pizarro cũcum Atahualpa ſsupremo eius dominatore apud CaxamarcãCaxamarcam contigiſsſse comperimus, de quibus & ſsimilibus alijs evẽtibuseventibus pleni ſsunt libri Pet. Martyr. Pet. Ziezæ, Gomaræ, Oveti, Ioan. Metelli, Levini Apollonij, Ant. de Herrera, Garcil. Incæ, & aliorum quampluriũquamplurium, qui de rebus Novi Orbis ſscripſserunt: & aliqua in noſstris terminis notat Thom. Bozius. d. lib. 8. cap. 7. pag. 329. Illeſscas in hiſst. PõtiſPontiſ. lib. 6. §. 8. fol. 212. & §. 14 fol 337. Caſstill. de Bobadilla in Politica, lib. 4. cap. 1 num. 6. & Fr. Ioan. à Torquem. in d. Monarch. Ind. lib. 4. per totum.

Et ſsimiliter certum eſst, auxilia cœlitus miſsſsa in eiſsdem bellis frequentiſsſsimè interveniſsſse. Nam

^† D. Iacobus Hiſspaniæ noſtręnoſtræ glorioſsiſssimus fidiſssimuſsq́ue patronus, ſsicut in antiquis eius cõtracontra Mauros expeditionibus pro Hiſspanis Potenter pugnare ſsolebat, ut apertè teſstatur Rex Ranimirus in diplomate cuiuſdãcuiuſdam donationis Eccleſsiæ Metropolit. eiuſsdem Apoſstoli ſsactæ Epiſscop. Palent. in anacephaleoſsi rer. Hiſspan. par. 3. cap. 26. Ambroſs. de Moral. lib. 9. c. 7. Th. Bozius ubi ſsupr.

Sic

^† etiam multoties in his Indijs Occidentalibus viſsus eſst, non minori curâ dimicare, pro noſstris, valdè a Barbaris opreſssis, & in maximo periculo conſstitutis, enſsem, quem manu geſstabat, adverſsus eos acerrimè movens, & illorum animis ingentem terrorem incutiens: unde ſsanctiſssimus hic Apoſstolus in omnibus his regionibus religioſsiſssimè veneratur, ut reſsert Alanus Copus Dialog. 3. cap. 29. pag. 437. & ſseqq. & alij Auctores ſstatim citandi. Et idẽidem in Orientali India accidiſsſse tradunt Lud. Roman. Patricius, lib. 6. ſsuar. navigat. cap. 40. pag. 289. Petr. Maffei. in hiſst. Ind. Orient. lib. 4. pag. 106. & lib. 8. pag. 182. & Fr. Anton. de SanRoman. in eâd. hiſst. lib. 1. cap. ult. pag. 194. & lib. 3. cap. 23. Pag. 560. Freitas de Imp. Aſsiat. cap. 18. num. 10.

Sed libet

^† peculiarem hiſstoriam ſsubijcere, quam ex noſstris Scriptoribus accepit, & ut mirabilem recoluit Cardan. lib. 15. de rer. var. cap. 81. & Theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 3. pag. 1051 Nam. cùm Hiſspani pedites vix numero ducenti, à quadraginta Indorum millibus premerentur iuxta Cinciam, NovęNovæ Hiſspaniæ pagum, partim ob loci inæqualitatem, partim ob arborum copiam, ſsupervenire viſsus eſst eques quidam, qui cuiuſsdam militis (nomine Franc. Morla) aſspectum referebat, qui tot, tantaq́ue urgendo, terrendoq́ue peregit, ut Indi pedem retraherent.

Mox & ipſse abijt, & cùm Indi multitudine freti, iterũiterum premere Hiſspanos tentarent, cùmq́ue iam in manifeſsto diſscrimine poſsiti eſsſsent, ſsupervenit denuò idem eques, ac Indos reſsilire coëgit; quòd cum tertiò feciſsſset, abijſsſsetq́ue, rurſsus inſtãtibusinſtantibus Indis ſsupervenit Ferdin. Corteſsius Dux Hiſspanorum cum tredecim equitibus, Indoſsq́ue in fugãfugam compulit, exercitumq́;exercitumq́ue diſssipavit. CũCum autem Hiſspani ad urbem quam occupaverant, redijſsſsent, conſstavit, equitẽequitem illum non ſsuiſsſse Franc. Morlam, cùm ob viarum difficultatem illuc pervenire nõnon potuiſsſset. Equo vehebatur eques ille rubeo, & maculoſso, & eius auxilio nullus ex Hiſspanis in tam diuturno prælio cęſuscenſus fuit, ſsed ſseptuaginta tantùm vulnerati: ipſse quoque eques nullum ex Indis occidit, nullum vulneravit, ſsed ſsolùm turbavit, & perterręfecitperterræfecit, eumq́ue Hiſspani Div. Iacobum communem ipſsorum Patronum, Corteſsius D. Petrum proprium eius tutelarem, & dominum eſsſse affirmabat.

Idem

^† quoque cœleſste, ac ſupernũſupernum auxilium Hiſspani noſstri non minus frequenter, & Opportunè BeatiſsimęBeatiſsimæ Virginis Dei Matris Mariae interventione experti ſsunt, & tunc |

p. 266

Præſsertim cùm NovęNovæ HiſpanięHiſpaniæ debellatores multitudinem, & obſsidionem Mexicani exercitus ferre non valentes, clanculum à civitate exierunt, ad Tacubanum montem confugientes, ut ſse ibi cõmodiùscommodiùs defendere poſsſsent.

Alma quippe hæc, & ſsanctiſssima Domina ante Hiſspanos adſstans conſspecta eſst, illos tanti numinis auxilio defendens, & in adorientes Indos terrãterram puriſssimis, & Virgineis manibus iactans, quâ eorum oculos excæcavit, & in ſsugam convertit. In cuius beneficijs memoriam Hiſspani poſsteà

^† templum eximiâ hodie devotione, conſspicuum, ſsuper dictum montem ædificarunt, ſsub advocatione, De nueſstra Señora del Socorro.

Similiſsq́ue, propemodum caſsus

^† in urbe Cuzquenſsi, quæ huius Peruani Regni caput, & Incarum ſsedes habebatur, contigiſsſse comperitur. Nam cũcum innumerabilis Indorum turba Hiſspanos inopinatò obſsediſsſset, ipſsi qui vix ducẽtiducenti erant, in domum quondam ſse receperunt, ubi nunc Cathedralis Eccleſsia ędificataædificata eſst, & poft varios in curfus, & conflictus, in quibus D. Iacobi Apoſstoli viſsibili patrocinio miraculosè liberati ſsunt; cùm tandem Indi in tecta domus, quęquæ ex palleis conſstabant, ardentes tædas validiſssimis conatibus mitterent; nullum tamen dãnumdamnum, neque incendium inferre potuerunt, eò quòd mulier quȩdamquædam, ſspecie decorâ, ſsupra tectum reſsidens, ignem, mox ubi ardêre cœperat, extinguebat, & pulverem, ſsive rorem in Indorum oculos ſspargebat, quo excæcati, ubi eſsſsent, aut quò irent, penitus ignorabant, ut ipſsi poſsteà teſstati ſsunt, & cum magno ſsimul timore, & admiratione prædicarunt.

^† Chilenſsi etiam Regno eadem Domina, venerabili Sene comitata, retrocedere fecit ingentem Araucanorum exercitum, qui ad expugnandam urbem Imperialem, tunc omni auxilio, & munimine deſstitutam, alacriter properabant, & hâc Divinâ ope liberata fuit; cuius miraculum poſsteà ex ipſsorum Araucanorum relatione cõſtavitconſtavit.

His aliud

^† non incongruẽterincongruenter adijcere poſsſsumus, quo Deus initia converſsionis & acquiſsitionis huius Peruani Regni diſspoſsuiſsſse videtur. Etenim cũcum primò Franc. Pizarrus, & ſsocij eius oras pręterpræter navigãtesnavigantes ad oppidũoppidum Tumpiz, ſsive Tumbez, nomine pervenerunt: quod

^† tunc munitiſssimam arcem habebat, & a plurimis Indis plebeis, & militaribus incolebatur, ad tanti populi conſspectum anxij animo ſsubſstitêre, quidnam facerent dubitantes: quouſsque unus ex illis,

^† Petr. Candia vocatus, ſse in terram iturum obtulit, & Indorum vires, mores, & divitias exploraturum. Ad quod faciendum, ſsuis armis indutus, Crucem prętrereàprætrereà ligneam haſstæ loco dexterâ ſsumpſsit, & ſscaphâ in littus delatus, intrepidè per medias Indorum turmas progredi cœpit; qui hominis proceritatem, habitum & audaciãaudaciam mirati, illum impetere auſsi non ſsuerunt, Divinum quidpiãquidpiam eſsſse verentes. Sed poſsteà, mutato conſsilio, ut hoc ſsecurius experirentur, ferociſssimum leonem & tygrim, quos in prędictaprædicta arce (& ad hunc effectũeffectum, ut fama eſst) à GuainacapęGuainacapæ temporibus aſsſservabant, in advenam immiſserunt, exiſstimantes illicò rabidis animalium dentibus, & unguibus dilaniandum, ut in alijs ſępèſæpè viderant cõtigiſſecontigiſſe. At CãdiaCandia illorum impetum impavidus ſspectabit, Christi Domini nomẽnomen, & auxilium fideliter invocans, & Crucis eius ſsignum illis obijcens. Quo adeptus eſst, ut animalia, naturali feritate depoſsitâ, pedibus ipſsius proſsternerentur, & inſstar domeſsticorum canum blandiẽtiabladientia, & adulantia, eiuſsdem manibus per dorſsa, & ora tractari, & demulcêri permitterent. Quod cernentes indigenęindigenæ in priore opinione confirmati, illum quaſsi Solis filium genibus flexis venerati ſsunt, & oſstenſsâ arce, templo & |

p. 267

Regiâ gazâ, quæ ibîdem cuſstodiebatur, ſsalvum, & donis onuſstum ad ſsuos redire permiſserunt.

Quas miraculoſsas

^† cœleſstis auxilij in bellis Novi Orbis narrationes, & alias eis ſsimiles, paſssim recenſsent Auctores, quide eiuſsdem Orbis hiſstorijs ſscripſserunt, & præcipuè Gomara 2. p. lib. 2. Petr. Zieza 1. part. cap. 54. Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. moral. Ind. lib. 7. cap. 7. & ab eo tranſscribens Ioan. Boter. in 4. part. ſsuar. relat. univerſs. lib. 3. pag. 84. & ſseqq. Anton. de. Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 2. lib. 10. cap. 9. & alibi ſsæpè, Thom. Boz. d. lib. 8. cap. 7. & lib. 17. cap. 7. Alan. Cop. Dial. 3. cap. 29. ex pag. 437. Henric. Mart. in repert. Mexic. tract. 2. pag. 151. Fr. IoãIoan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4 cap. 69. pag. 542. Garcilaſs. Inca in 2. part. commẽtcomment. Reg. Perù, lib. 1. cap. 11. & 12. & lib. 2. cap. 24. & 25. Vbi ſsimul concludunt, minimè dubitandum eſsſse, omnes ferè victorias, quas Hiſspani in his provincijs habuerunt, per miracula partas. Quamvis

^† eas militari diſsciplinæ tribuere videatur Bobadilla in d. Polit. lib. 4. cap. 1. num. 6. Nam licèt hæc, ut ipſse ibîdem probat, efficere ſsoleat, ut à paucis ſstrenuis adverſsus multitudinem benè pugnetur: impoſssibile tamen

^† erat, noſstros adeò paucos, advenas, & maris ac terræ ſsibi incognitæ mutationibus fatigatos, tot diſscrimina ſsuperare, & tot, ac tantas victorias, ita facili, ac fœlici exitu de innumerabilibus IndorũIndorum miriadibus cõſequiconſequi, pręvalidisprævalidis quidem, & in proprijs & natalibus ſsedibus conſstitutis, atque ita ęſtuiæſtui, frigori, & ſsimilibus cœli, & Soli climatibus aſsſsuefactis, niſsi Deus id miraculosè pro eximia ſsua ſsapientia, & potentia diſsponeret, cùm ut Religionem Chriſstianam extenderet, tum etiam ut Indorum peccata, & abominationes puniret, ut benè conſiderãtconſiderant Auctores ſsuprà relati, præſsertim Acoſsta d. lib. 7. cap. 7. &c. 24. 25. & 28. Thom. Boz. d. lib. 8. cap. 7. pag. 329. Henricus Mart. d. pag. 151. & Torquem. d. lib. 4. cap. 69. & cap. 105.

Qui

^† eodem modo obiectioni aliquorum reſspondent, qui prædictas victorias ignavięignaviæ, barbariei, & puſsillanimitati Indorum adſscribunt. In quo adeò delirat Hieron. Benzo, male ſsemper in res Hiſspanas affectus, lib. 1. ſsuæ hiſstor. Americ. cap. 24. ut aſsſserere auſsus fuerit, Hiſspanos in Occidente nihil præter bruta animalia, & beſstias ſsubegiſsſse. Idq́ue

^† quemdam HiſpanũHiſpanum equitem optimè intellexiſsſse videri, qui cùm in Africa ad Argeriam ſsub Carolo V. militaret ſsimul cum Ferdinando Corteſsio, qui Mexicanum Regnum aperuit, & ſsubegit & reliquis fugientibus ob Maurorum multitudinem, quibus impares ſse eſsſse cognoſscerent, Corteſsium vidêret, clamore fugientes ſsiſstere, & hortari ſsocios, ut in hoſstem verſsi, eum ſstrenuè exciperent. Bellua iſsthæc inquit, putat ſsibi rem eſsſse cum ſsuis Indis, quorum viginti quinque millibus fundendis decem equites ſsuffecerint.

Etenim

^† licèt negari non poſssit, Indos noſstrorum comparatione puſsſsilli animi eſsſse; quod

^† omnibus Meridionalibus accidere tradit CęlCæl. Rhodig lib. 18. lect. antiq. cap. 20. cum cõtràcontrà Septentrionales robuſstiores, & animoſsiores ſsint. Adhuc

^† tamen, ut re ipſsâ in primis illis expeditionibus cõſtititconſtitit, & quotidiano experimento cognoſscimus, Indi non adeô imbecilles, ignavi, & inermes erant; ſsed in multis provincijs ſsatis armati, fortes, & bellicoſsi, reiq́ue militaris peritiâ ſsuo more ſsufficienter inſstructi, & ubique copiâ, numero, ac præliandi commoditate adeò noſstris portẽtioresportentiores & ſsuperiores, ut pro quolibet Hiſspano milite decies centena millia Indorum numerarentur. Vnde ſsi noſstris obſsiſstere, & aditum præcludere cognoviſsſsent, vix multis annis in eorum regionibus pedem figere poſsſsent.

Sed

^† DevsOmnipotens, qui illas (ut ſsæpè diximus) Hiſspanis Regibus |

p. 268

tradere deſstinârat, ipſsoſsmet Indos bellis inteſstinis inter ſse diviſsos, in Mexicano præſsertim, & Peruano Regno, propriâ ipſorũipſorum manu proſstravit:

^† ut contigit in Madianitis ſsub GedeõGedeon, Iud. 7. verſs. 12. mutuò ſse ferro perimentibus, & in PhiliſthęisPhiliſthæis 1. Reg. 14. verſs. 20. & in Ægyptijs, iuxta PropheticũPropheticum Iſsaiæ ſsermonem cap. 19. verſs. 3. ubi Gaſsp. Sanch. num. 7. pag. 206. plura notavit. Et ſsicut

^† tam in his provincijs, quàm in alijs, Hiſspanorum vires, & audaciam ſsupra modum adauxit; ita Indorum cordibus adeò magnum terrorem immiſsit, ut ad equi conſspectum, vel ænei tormenti tronitum, formidarent, & facili invaſsione manus, & colla ſsubmitterent. Non ſsecùs atque

^† SãſoniSamſoni vires reſstituit, & corroboravit, ut de PhiliſthęisPhiliſthæis vindictãvindictam ſsumere poſsſset, Iud. c. 7. & èex contrario

^† AmorrhęosAmorrhæos & Chananæos timidiſssimos reddidit, ut filijs Iſsraël eorum terram dare poſsſset, quam illis iam inde ab Abrahami temporibus pactus erat, ut habetur Geneſs. cap. 15. &

^† Deuter. 2. verſs. 25. ubi Deus ad Moyſsen hæc verba locutus proponitur: Hodie incipiam mittere terrorem atque formidinem tuam in populos, qui habitant ſsub omni cœlo, ut audito nomine tuo paveant, & in morem parturientium contremiſscant, & dolore conterantur. Quibus alia ſsimilia habentur Exod. 23. verſs. 27. & Ioſsue 2. verſs. 9. & 11. & cap. 5. verſs. 1.

Eſst enim exploratiſssimum animum cadere ijs, contra quos Deus pugnat, ut benè proſsequitur Gaſsp. Sanctius in Iſsai. cap. 13. num. 14. pag. 153. & cap. 17. num. 8. pag. 194. Martin. Delrius in adag. ſsacr. 1. tom. adag. 41. pag. 39. Vbi

^† hunc terrorem ei ſsimilem facit, quem vetuſstas, falſso Deorum cultu ſseducta, PanicũPanicum appellabat; de quo Orph. in Panis hymno:

Panicum immittens æſstrum in fines terræ.

Et Pindar. in Nemeis, qui

^† etiam impavidis, & aliàs bello ſstrenuis, cõtingerecontigere aliquãdoaliquando ſsolêre, his verbis inſsinuat:

In Divinis enim terroribus
Etiam filij Deorum fugiunt.

Cum alijs, quęquæ in hanc rem tradũttradunt Angel. Politian. in Miſscellan. cap. 26. Eraſsm. in adag. Panicus caſsus, pag. mihi 933. Lilius Giral. de Dijs GẽtGent. ſsytagin. 15. & Theatr. vitęvitæ hum. vol. 1. lib. 1. pag. 92.

Quo in facto Dei virtus, atque poteſstas mirè conſspicitur;

^† DęmõDæmon quippè non poteſst alicui vires ſsupra naturales ad alios profligandos concedere, ut latiùs probat Martin. Delrius in diſsquiſs. mag. lib. 2. q. 12. pag. 77. & poſst eum Franc. Torrebl. de magia, lib. 2. cap. 13. num. 40. Et hoc ita ut dicimus verum eſsſse, vel ipſsi

^† Indi agnoverũtagnoverunt, quandoquidem ex hac fœlicitate, & proſsperitate Hiſspanorum in bellis, ad agnoſscendam, & ſsequendam fidẽfidem Dei, quem prædicabant, ſse valdè provocari faſssi ſsunt, ut de Nigritis loquens tradit Aloyſs. Cadamuſst. in relation. ſsuar. navig. cap. 16. & 25. & de Careta regulo Terræ firmęfirmæ, poſst Over. Ant. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 10. Vbi

^† illum dixiſsſse narrat, ſse planè agnoſscere, magis à Sole amari Caſstellanos, quàm Indos, cùm eis tot victorias conceſsſserit, & cœli fulmina ad inimicos occidẽdosoccidendos tradiderit, & muſicęmuſicæ artem, quâ languentes amicos levare poſsſsent.

Neque

^† exiſstimet aliquis quidquãquidquam officere, aut detrahere virtuti, & glorięgloriæ, quàm Hiſspani noſstri tot præclaris facinoribus in detegendo, & ſsubigendo hoc Novo Orbe ſsibi compararũtcompararunt, quòd victorias ab illis partas, ut plurimùm, in Dei ſspecialem favorem, & cœleſstium Numinum pręſentiſsimumpræſentiſsimum auxilium referamus. Nam ſsatis ipſsi laudandi videntur, cùm ſse tot, ac tantis periculis impavidis animis ſsemper obtulerint.

Et ut ſsuperiora Divini auxilij teſstimonia & argumenta deficerent, pij omnes,

^† & prudentes Duces, ac viri omnium rerum ſsucceſsſsus, & pręcipuèpræcipuè |

p. 269

bellorum, in quibus fortuna, ut adagiũadagium ait, plurimum dominatur, Deo tribuere debent, ut habetur Iſsai. 14. verſs. 31. Eſsdræ lib. 1. cap. 1. & 2. Paralipom. cap. 16. ubi Hannani Propheta ad Aſsam Regem Iuda inter alia ita ait: Oculi Domini contemplantur ſsuper univerſsam terram, & præbent fortitudinem bis, qui in corde perfecto credunt in eum. Item illud: Hi in curribus, illi in equis: nos autem in nomine Domini ſspem repoſsitam habemus: ipſsi confracti ceciderunt: nos autem erecti victoriam reportavimus: & multis alijs exemplis, & ſacręſacræ Scripturæ locis probat Simon Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. pag. 361. & ſseqq. Gaſsp. Sanct. ſsup. Iſsai cap. 14. n. 52. pag. 175. & doctiſss. Mart. Delr. in adag. ſsacr. 1. tom. adag. 57. pag. 52. & 53. Ne in execrabilem Aiacis, &

^† aliorum Imperatorum ſsuperbiam incidere videantur, quos PoëtęPoëtæ à ſsuis dextris, & armis victorias præſumẽtespræſumentes, etiam Dijs iratis, & adverſsis inducunt, ut conſstat ex illo Sophoclis in Aiace:

Adiuvante, mi pater, Deo
Victoria potitur ignaviſsſsimus:
At deſstitutus ope Deorum ſscio
Belliq́ue me confido habiturum decus.

Papin. 2. Thebai. de capaneo loquẽsloquens:

— Virtus mihi numen, & enſsis,
Quem teneo.

Et rurſsus lib. 10. iactantiùs:

— Ades ò mihi dextera tantùm
Tu præſses bellis, & inevitabile numen
Te voto, te ſsolam Superior contẽptorcontemptor adoro
Sic ait, & voti ſseſse facit ipſse potentem.

Et Mezentius apud Virgil. lib. 10. Æneid.
Dextra mihi Deus, & telum quod miſsſsile libro.

Quibus

^† planè longè cordatiùs, & ad rẽrem noſtrãnoſtram accõmodatiùsaccommodatiùs Titus Imper. cũcum de Iudæis, Ieroſsolymâ captâ, ſse victorem vidêrat, admiratus tantãtantam urbem, tamq́;tamq́ue munitam fuiſsſse ſsuperatam, dixit: Planè Deo adiuvante pugnavimus: ut tradit Ioſseph. de bello Iud. cap. 16. Et ut refert Philoſstrat. lib. 6. de vita Apollonij, propter illam victoriam coronari noluit, quia Divinâ virtute opus illud perfectum eſsſse videbat, non ſsuâ. Sic autem Philoſstr. Finitimæ gentes ob victoriam coronare ipſsum voluerũtvoluerunt: ille verò tali honore indignum ſse eſsſse reſspondit: non enim ſse talium operum auctorem, ſsed Deo, iracundiam contra Iudæos demonſstranti, manus ſsuas præbuiſsſse.

Deniq;Denique

^† cùm dæmonum expulſsio, & IdolorũIdolorum, ſsive OraculorũOraculorum ſilentiũſilentium, & ruina, evidens ſignũſignum Divinæ vocationis, & prædicationis veræ fidei in primitiva Eccleſsia pręſtiteritpræſtiterit, quod ipſsi quoq;quoque dæmones, vel invîti, fateri cogebãturcogebantur, ut vidêre licet apud D. Chryſsoſs. hom. 26. in Matt. Hieron. cap. 9. Matt. Lactan. Firmian. lib. 3. divin. inſst. cap. 23. Niceph. lib. 1. hiſst. Eccl. c. 17. Ruffin. lib. 10. c. 10. & 19. Porphyr. in lib. de elogijs Philoſsoph. Thom. Boz. de ſsign. Eccl. lib. 14. cap. 3. & 4. & lib. 23. cap. 1. Maiol. d. tom. 3. colloq. 1. pag. 307. & Fr. Thom à Ieſsu de proc. omn. gent. ſsalu. lib. 3. cap. 3. pag. 135. ubi notanda oracula, hoc apertè teſstantia, recenſsent, & Nos infrà cap. 13. num. 38.

Sic

^† pariter in his Indijs Occidentalibus, ubi primùm Noſstrorum prędicationeprædicatione Evangelicæ veritatis lumen illuxit, dæmones, & idola eos a Deo miſsſsos declaraunt, ut vidimus ſsupr. hoc lib. cap. 2. n. 49. Et has

^† provincias cõtinuòcontinuò relinquentes, nullum amplius OraculũOraculum reddiderunt, & ab ſspectris, & illuſsionibus ceſſarũtceſſarunt, quibus anteà miſseros indigenas fallebãtfallebant, & deterrebãtdeterrebant: videlicet tenebras diſspelit lux, mendaciũmendacium veritas, & ſanctęſanctæ

^† Crucis ſsignum, magnum illicò ſsilentium dæmonum, magnam fugam induxit, quod ſsemper illis terriſsicum fuit, ut, præter alios, pluribus probat Petr. Fab. lib. 3. ſsemeſstr. cap. 1. pag. 20. ita ut cõmodècommodè

^† hùc Virgilian. illud applicare poſssimus:

Exceſsſsere omnes adytis ſsacriſsq́ue relictis
Dij quibus imperium hoc ſsteterat.

Vt pluribus exemplis ſscitu iucundiſssimis oſtendũtoſtendunt

^† Pet. Martyr in decad. |

p. 270

de Novo Orbe, Gonçal. Ovetus in ſsua hiſst. Ind. lib. 5. cap. 10. Gomara lib. 3. cap. 6. Ludovic. Vives lib. 2. de verit. Fid. Chriſst. quẽquem refert Teatr. vitæ hum. vol. 5. lib. 4. pag. 1468. Hieron. Benzo in hiſst. Ind. lib. 1. c. 27. pag. 119. Thom. Boz. d. lib. 23. cap. 1. pag. 504. & rurſsus lib. 2. cap. 11. pag. 81. & lib. 5. cap. 2. & lib. 12. cap. 21. pag. 143. & lib. 15. cap. 17. pag. 146. Mart. Delr. lib. 6. diſsquiſs. magic. cap. 2. ſsect. 3. q. 3. Thom. à Ieſsu lib. 4. cap. 5. pag. 143. & Torquem. in d. Monarch. Ind. lib. 18. cap. 7.

Vbi inter alia referunt,

^† hoc miraculum cõmunecommune fuiſsſse, ubicunq;ubicunque ColũbusColumbus, & eius ſsocij, & ſsucceſsſsores in his Occidentalibus inſsulis, & provincijs pedẽpedem fixerunt, & ſacroſanctũſacroſanctum Euchariſstiæ SacramentũSacramentum collocarũtcollocarunt, aut ChriſtianęChriſtianæ doctrinędoctrinæ magiſstris uti cœperũtcœperunt; nam continuò dæmones obmuteſscebant, cũcum anteà frequentiſssima reſpõſareſponſa præſstare ſsolêrent: &

^† terręterræ motus ac tẽpeſtatestempeſtates etiãetiam ceſſarũtceſſarunt, quibus prędictęprædictæ provinciæ ab eiſdẽeiſdem dæmonibus cõquaſſariconquaſſari, & miſserè deformari ſsolebant.

Idem in Sinarum, & IaponiorũIaponiorum regionibus cõtigiſſecontigiſſe narrãtnarrant libri Societ. Iesv, & Fr. Ioan. GõçalGonçal. de Mendoça, & Thom. Boz. ubi ſsup. referentes, dæmones ibi acerbè, & miris cruciatibus obſseſsſsos vexaſsſse, nec inde priùs diſscedere ſsolitos, quãquam obſseſssi iureiurãdoiureiurando firmarent, ſse illis Divinos honores in omnibus præſstaturos; quod ceſsſsavit

^† ubi Chriſsti Sacerdotes in eas provincias pervenerũtpervenerunt, & minis torquêre, ſsanctiſsq́ue verbis dæmones fugare cœperũtcœperunt: ob quod ab incolis in honore maximo habiti ſsunt.

Narrat etiam Fr. Aug. Davila inhiſst. Mexic. Ord. PrędicPrædic. lib. 1. cap. 40. Ant. Herrer. in. d. hiſst. gen. Ind. decad. 3. lib. 4. c. 11. pag. 164. & Fr. Alfonſs. FernãdFernand. in hiſst. Eccl. noſst. temp. lib. 1. cap. 3. in fin. apud

^† CumanẽſesCumanenſes, Sacerdotes eorum, Piaches dictos, in ſpelũcasſpeluncas intrare ſsolitos, & poſst longãlongam invocationem, & magicorum carminum recitationẽrecitationem veluti à dęmonedæmone obſseſsſsos, & conſstrictos in terrãterram cadere, tuncq́;tuncq́ue interrogãtibusinterrogantibus Oracula præbêre. Quod cũcum intelligeret

^† Religioſsus ille Pat. Fr. Petrus à Corduba, velletq́ue rẽrem hanc penitus aperire, cruce, ſstolâ & aquâ benedictâ munîtus in ſpeluncãſpeluncam cum multis Caſstellanis ingreſsſsus, PiachẽPiachem correptũcorreptum exorciſsmis liberavit, dæmonẽq́;dæmonemq́ue de pluribus interrogatũinterrogatum, & aptè reſpondẽtẽreſpondentem, tandem fateri cõpulitcompulit, ſse miſseros illos eouſq;eouſque ſsuis impoſsturis fraudaſsſse, eorũq́ueeorumq́ue animas in barathrum deduxiſsſse.

De Beato quoq;quoque

^† Fr. Aloiſsio Bertrando, qui maximè ReligionẽReligionem noſtrãnoſtram in his OccidẽtalibusOccidentalibus provincijs amplificavit, & mortuos ad vitãvitam revocavit, aliaq́ue plura miracula edidit, refert Tho. Boz. lib. 5. de ſsign. Eccl. Dei, c. 2. pag. 157. quòd cũcum incolæ cuiuſdãcuiuſdam vici ad eum cõfluerentconfluerent, nomẽnomen Chriſsto dare parati: interrogati quid eos ad hoc adduceret: reſpõderentreſponderent, in publico quodãquodam atq;atque univerſsali eorum cõventuconventu dæmonem adſstitiſsſse, quẽquem cuncti ſspecie horribili viderũtviderunt, ac dixiſsſse; Quid me adſtãtibusadſtantibus duobus Chriſstianis invocatis? (aderant quippè fortè duo ab Aloiſsio ad fidẽfidem perducti) abripite eos hinc. Vbi hæc dixit, homo quidam ab Aloiſsio miſsſsus, repentè in mediũmedium cõventũconventum proceſssit, & in cõſpectuconſpectu omnium, diſsputatione initâ, dæmonem cõvicitconvicit; quibus actis ex oculis adſstantium evanuit.

Et idem Bozius lib. 12. cap. 21. narrat

^† de B. Ioan. à S. Franciſsco, quòd cũcum in provincia Mexicana plurima idola Indorum multitudine ingenti vidẽtevidente à pueris Chriſstianis confringi iuſssiſsſset, eâdem die dęmondæmon facie deturpatâ, mẽbriſq́;membriſq́ue mutilatis apparuit Indo cuidam, qui aberat paſsſsuum millibus ſsexaginta, dicens: En, ut à Ioanne malè habitus ſsum: remq́;remq́ue, uti geſsta erat, explicavit, efflagitans, ut adverſsus IoannẽIoannem ſsuam contumeliam ulciſsceretur, ſse ipſsi opẽopem laturũlaturum, docuitq́;docuitq́ue rationẽrationem, quâ flagitiũflagitium perpetraret. Aggreſsius eſst rẽrem Indus, expectatumq́;expectatumq́ue Ioannem per inſsi|

p. 271

dias adortus, prægrãdiprægrandi fuſste percuſssit, aufugienſsq́ue, irrito eventu, & a perſsequentibus nonnullis comprehenſsus, rem detexit, & Christo ſse dedit, ſsic dæmone tanti viri meritis & pietate, templis & famulis ſspoliato.

CAPVT V. De alijs magis peculiaribus, notandisque miraculis, quae in Indiarum Occidentalium conversione, & conquisitione acciderunt.

CAPVT V. De alijs magis peculiaribus, notandiſq́;notandiſq́ue miraculis, quæ in IndiarũIndiarum OccidẽtaliũOccidentalium cõverſioneconverſione, & cõquiſitioneconquiſitione acciderũtacciderunt.

SVMMARIVM Capitis V.

1 Miracula oſtendũtoſtendunt favorẽfavorem, inclinationẽinclinationem, & vocationem DivinãDivinam, cum Lipſsio.
2 Miracula plura, & ſspecialia Novi Orbis congeruntur: & oſstenditur, idem in eius converſsione contigiſsſse, quod olim in primitiva Eccleſsia.
3 Spiritus ſãctusſanctus dona ſsua partitur, ut vult.
4 David Pſsalm. 64. prænuntiaſsſse videtur miracula quæ in converſsione Novi Orbis facienda erant.
5 Auctores recenſsentur, qui plura miracula in Novo Orbe facta commemorant.
6 LinguarũLinguarum variarũvariarum locutio, & intellectio fuit donum Dei Apoſstolis conceſsſsum.
7 LinguarũLinguarum donum, & miraculũmiraculum multis Novi Orbis prædicatoribus cõceſsũconceſsum fuit.
8 B. Franciſscus Xavierius habuit donum linguarum.
9 B. Aloiſsius Bertrandus, Martinus à Valentia, & alij Novi Orbis prædicatores habuerunt donum linguarum.
10 Chriſstus Dominus, Apoſstoli, & D. Vincent. Ferrer, una lingua loquentes, à varijs diverſsarum linguarum populis intelligebantur: & idem accidit aliquibus concionatoribus Novi Orbis.
11 B. F. Ioan à S. FrãciſcoFranciſco, & Fr. Hieron. de Mendieta linguãlinguam MexicanãMexicanam repẽtèrepentè, & nullo ſstudio adhibito aſsſsecuti, & locuti ſsunt.
12 Crucis Chriſsti ſsigno plurima miracula in Novo Orbe operata ſsunt, & in India Orientali. Num 14.
13 Crucis ſsanctæ laudes, & effectus mirabiles ex D. Ioan. Damaſsceno.
15 Auctores enumerãturenumerantur, qui agunt de miraculis S. Crucis in Novo Orbe.
16 Crucis inſsulæ Hiſspaniolæ notabilis, & miraculoſsa hiſstoria.
17 Crucis Chriſsti fruſstrà quæ præcidũturpræciduntur, ſstatim in ea ſsuccreſscunt. Et idem cõtigitcontigit in Cruce Hiſspaniolæ.
18 Crucis à Magallano in inſsula Zebu poſsitæ, & alterius provinciæ Nicaraguæ miracula.
19 Cruces in ſsuis agris odio Hiſspanorum defodiunt Indi Hiſspaniolæ, & fruges ibi natæ Crucis ſsignum habuerunt.
20 Iſsabella Roderici ſsolo Crucis ſsigno plures Corteſsij milites ſsanavit, in Mexicano bello graviter ſsaucios.
21 Lanzerus Peruanus miles Crucis ſsigno ægris, & ſsaucijs adhibito, magnas curationes exercuit.
22 Alvarus Nunius Cabeça de Vaca, & eius ſsocij ad FloridãFloridam naufragium facientes multa miracula in ægrorum curatione patrarunt.
23 Crucis invocatione & adoratione ingẽtẽingentem pluviãpluviam Indis impetrat miles quidãquidam facinoroſsus in provincia Sanctæ Crucis de la sierra.
24 Indorum Sanctæ Crucis de la Sierra miraculoſsa converſsio.
25 Miles, qui miraculum fecit, poſsteà furcæ damnatus fuit.
26 Ferdin. Corteſsius in Mexicana provincia imbrem deſsideratiſsſsimum Indis, oratione ad Crucem habita, impetrat.
27 Imbrem, & alia bona miraculosè cõſequunturconſequuntur aliqui Religioſsi viri in Nova Hiſspania per invocationẽinvocationem SãctæSanctæ Crucis.
28 Crucis de Carabuco miracula remiſsſsivè.
29 Indi cuiuſdãcuiuſdam miraculoſsa ultio, quòd tẽplotemplo in ChriſtianorũChriſtianorum cũcum uxore rẽrem habuit.
30 Indi cuiuſsdam notabilis, & miraculoſsa hiſstoria & converſsio, qui in faciem Crucifixi imaginis expuere auſsus fuit.
31 B. Fr. Pet. à Corduba, & eius ſsocius miraculosè ab Indorum inſsidijs liberãturliberantur, & mare crucibus innixi traijciunt.
32 B. Virginis Mariæ imago, & devotio plura miracula in Novo Orbe fecit.
35 Reguli cuiuſsdam inſsulæ Cubæ notabilis, & miraculoſsa hiſstoria, & victoria ob ſsolam invocationẽinvocationem Virginis Mariæ.
34 Indus quidãquidam, invocato nomine Virginis |
p. 272
Mariæ, à fulmine liberatur, tribus alijs ſsocijs eius ictu pereuntibus.
35 Deiparæ imaginem ex altari, ubi eam Corteſsius collocaverat, Indi nullo modo deturbare potuerunt, & conantes, cœleſstibus ſsupplicijs puniti ſsunt.
36 Baptiſsmi, & aliorum Sacramentorum ſsuſsceptio plura miracula in Novo Orbe cauſsavit. Et Auctores, qui de eis agũtagunt.
37 Ferdinan. Magallanius in Zebu inſsula Regis nepotem, & plures alios infirmos aqua baptiſsmali ſsanavit.
38 Miraculoſsa hiſstoria fœminæ cuiuſsdam Indæ, quæ baptiſsmum ſsuſscipere uſq;uſque ad mortis articulum recuſsaverat.
39 Indi cuiuſsdam Mexicani baptiſsmus, & qualiter eius ſsuſsceptione fuerit à dæmonis unguibus liberatus.
40 Euchariſstia evolare èex manibus Sacerdotis, & in os devotæ cuiuſsdam Indæ ingredi viſsa eſst.
41 Indus Chriſstianus, pro mortuo iam deploratus, ſsurrexit, & plurima, & miranda de vita futura narravit.
42 Curmacurialis, & Steelſsius in ecſstaſsi multa de gloria, & inferno viderunt.
43 Miraculum, quod Mechoacani accidit Indo cuidam confeſsſsionem paranti.
44 Inda quædam, quia peccata gravia in confeſssione celaverat, graviter à dæmone vexata & afflicta fuit.
45 Miracula plura operata in Novo Orbe per varios omniũomnium ordinũordinum religioſsos remiſsſsivè ad Auctores, qui de illis ſscribunt.
46 Martyrum confeſssio, & paſssio eſst unũunum ex ſsignis veræ Fidei, & Eccleſsiæ Dei.
47 Ioan. 2. 3. verba explicantur.
48 Martyres plures in Novo Orbe fuiſsſse probatur.
49 Hieronymi Badeſsij epigrãmaepigramma refertur de Martyribus Novi Orbis.

POssem quidẽquidem ſsignis, & miraculis, quęquæ in cap. pręcedẽtipræcedenti recenſsui, Victoriæ ſscrupulo, atq;atque obiectioni ſsatis feciſsſse videri, & DivinęDivinæ voluntatis & vocationis in hoc egregio opere cõverſionisconverſionis, & acquiſsitionis Novi Orbis nõnon levia argumenta conſsideraſsſse, atq;atque

^† appoſsitè cum Iuſst. Lipſs. in Virg. Hallenſs. cap. 2. & 5. exclamare: Vbi ea miracula video, & tãtam certa, & crebra video, quid niſsi favorẽfavorem, & inclinationẽinclinationem Numinis agnoſsco? Quid etiãetiam, niſsi velut tubãtubam, & claſsicũclaſsicum audio, quod ad talẽtalem Fidem, & cœtũcœtum appellat. NõNon certius Divinæ volũtatisvoluntatis argumentũargumentum, quam a miraculis, quæ Deus ipſse homo factus, ut talẽtalem ſse oſsſsereret, atq;atque oſtẽderetoſtenderet, palãpalam exhibuit, & vulgavit.

Sed tamen

^†adhuc alia non minus certa, & magis ſspecialia cõmemorarecommemorare operæpretiũoperæpretium exiſstimavi, quæ LectorẽLectorem, ut arbitror, recreabunt, & evidentiùs oſstendent, ſsigna & miracula, quęquæ olim in primitiva Fidei prædicatione innotuerunt, his etiãetiam temporibus & regionibus non defuiſsſse, quãvisquamvis charitas uſsque adeò refrixit, & ita exactè, ut oportebat, EvãgelicęEvangelicæ prædicationis forma alicubi ſservata nõnon fuit. Spiritus

^† quippè ſsanctus dona, & chariſsmata ſsua partitur, ut vult: & ſsi credimus Fr. Baſsil. PõtioPontio Legion. in 1. p. ſsuar. diſsp. q. 8. expoſsit. cap. 4. iãiam

^† hoc olim per Davidem prędixeratprædixerat Pſsal. 64. dũdum ait: TurbabũturTurbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos à ſsignis tuis. QuẽQuem Pſsalmum de gentibus huius Novi Orbis accipiendũaccipiendum contendit, ut latiùs diximus lib. 1. cap. 15. n. 57. & ſsic verſsum illũillum exponit; quaſsi Regius Vates cõmovendascommovendas dicat IndorũIndorum gentes ad Chriſsti FidẽFidem amplectendam ſsignis, atq;atque portentis, quęquæ dũdum eis annũtiaturannuntiatur EvangeliũEvangelium, & facta ſsunt, & hodie fiunt a religioſsiſssimis viris. Ioſseph. etiam

^† Acoſsta, & Fr. Aug. Davila, qui pauca miracula in hac cõverſioneconverſione interveniſsſse dixerunt in locis relatis ſsup. cap. 3. num. 35. plura quidem ſsuis in libris recenſsent, & plurima alia Alanus |

p. 273

Copus, Thom. Bozius, Ioan. Boterus, Anton. de Herrera, Fr. Alphonſs. Fern. Fr. Ioan. Torquemad. & alij graviſssimi auctores, quorum peculiarem mentionẽmentionem in huius capitis diſscurſsu faciemus.

Et ut hinc eius initium ſsumamus, nemo planè ignorat,

^† diverſsarum linguarum ſscientiam, & extraneorum ſsermonum intellectionem, & interpretationem donum Dei eſsſse, quo maximè Apoſstolorum miſssionem, ac Fidei prędicationemprædicationem per eos factam confirmavit, ut patet Marc. 16. Paul. 1. Corint. 12. verſs. 4. Act. 24. & ultra Scribentes in his locis præcipuè Maldonat. Cornel. à Lapide, Lorin. & alios, latè proſsequitur Thom. Bozius de ſsignis Eccleſs. Dei, lib. 6. capit. 5. & Bernard. Aldrete omnino legendus de antiq. Hiſspan. lib. 2. cap. 16. pag. 288. & ſsequent. & cap. 25. pag. 326. At verò,

^† hanc quoque miraculoſsam gratiam in primis huius Novi Orbis cõcionatoribusconcionatoribus inveniri, idem Thom. Bozius ſignãterſignanter advertit. Nam omiſsſsâ admirandâ huius doni abundantiâ, quam Deus

^† B. Franciſsco Xaviero in India Orientali communicavit, de qua etiam aliquid notat Acoſsta lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. capit. 9. in fin. Idem ętateætate noſstrâ

^† in hac Occidentali contigiſsſse legimus B. Aloiſsio Bertrando ex Ordine Prædicatorum; & Martino à Valencia ex Ordine Minorum, qui nullo ſsæpè interprete, nullo adiumento, diverſsarum linguarum populos, ſsimul atque ad eos acceſſerãtacceſſerant, alloquebantur, & ita Deus per illos innumeros ad verum pietatis cultum traduxit, & plurima ſsuæ liberalitatis beneficia his populis eſst impertitus.

Et quod

^† magis mirabile eſst, cùm unâ linguâ loquerentur, ad innumeros diverſsarum linguarum homines in unum coactos, quorum multi haud percipiebant aliarum vim, nihilominus ab omnibus adſstantibus intelligebantur, & quilibet ex audientibus cum ſsono vocis aſsſsequebatur etiam ſsenſsa verborũverborum, ut de Christo Domino affirmat Arnob. lib. 1. contra Gent. & de Apoſstolis D. Cyprian. Chryſsoſst. Oecume. Baſsilius Seleucenſs. Arator, & alij, quos refert Lorin. ubi ſsup. & de D. Vincen. Ferrer, VincẽtVincent. Iuſstin. Antiſst. in eius vita.

^† Ioanne etiam à Sancto Franciſsco, & Fr. Hiero. de Mendieta narrat idẽidem Thom. Bozius lib. 12. cap. 21. pag. 548. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 4. capit. 5. pag. 146. & Fr. Ioan. à Torquemad. in Monarch. Ind. ſsolis precibus, ac nullo prorſsus ſstudio aſsſsecutos fuiſsſse linguæ Mexicanæ cognitionem, ita ut maximè cunctis admirationi fuerit, cùm repẽtèrepentè auditi ſsunt, eâ linguâ innumeris præſsentibus concionari.

Per

^† Crucis etiam ſsignum, ac reverentiam innumera miracula Deus in Indiarum regionibus operatus videtur. Et meritò quidem, nam ut piè, & eleganter ſscribit D. Ioan. Damaſscen. lib. 4. de Fide Orthod. cap. 4: Nulla alia re peccatum

^† deletum, primi parentis delictum extinctum, infernus ſspoliatus, reſsurrectio donata, vis contemnendarum rerũrerum præſsentium, atque ipſsius quoque mortis nobis conceſsſsa, reditus ad veterem beatitudinem comparatus eſst, Paradiſsi portæ patefactæ ſsunt, natura noſstra ad Dei dextram conſsidet, filij denique Dei, & hæredes facti ſsumus, quãquam Crucis Domini noſstri Ieſsu Chriſsti beneficio.

Et ut ea,

^† quæ in OriẽtalibusOrientalibus, & in Regno Congiano acciderunt, ſsilentio præteream, de quibus ſsolitâ eloquẽtiâeloquentiâ ſscribit Maffeius libro 1. pag. 11. & 15. pag. 121. & 122. Ioan. Barros decad. 3. cap. 11. Alanus Copus dial. 4. cap. 16. pag. 557. & Thom. Bozius lib. 5. cap. 2. pag. 160. plurima alia in his Occidentalibus reperiemus

^† apud Franc. Lop. Gomar. in ſsua earum hiſst. 2. part. capit. 34. 46. & 81. Theat. vitæ huma. vol. 5. lib. 4. pag. 1468. Tho. BoziũBozium de ſsign. Eccleſs. lib. 4. c. 2. pag. 157. IdẽIdem de robore bellico c. 12. Ant. de Herrera in hiſst. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 8. c. 10. pag. 314. & lib. 10. c. 12. pag. 361. Illeſscas in |

p. 274

hiſstor. Pontific. lib. 6. §. 5. fol. 283. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 4. cap. 5. pag. 144. Camil. Borrel. de præſst. Reg. Cathol. cap. 43. ex num. 27. Fr. Alphoſs. Fernand. in hiſst. Eccl. noſst. temp. lib. 1. capit. 2. pag. 18. & Fr. Ioan. à Torquem in Monarch. Ind. lib. 16. cap. 26. & ſseqq. & lib. 18. cap. 7.

Inter quæ

^† legimus, quòd cùm Columbus in inſsula Hiſspaniola ſsuper excelſsam collem ligneam Crucem altiſsſsimam deſsixiſsſset, ut ab itinerantibus procul inſspici poſsſset, & ſsub tali munimine urbs dicta la Concepcion de la Vega, quam ibi ædificavit, magis tuta conſsiſsteret, indigenęindigenæ quamdam die, eam validiſssimis ictibus & funibus cõvellereconvellere, & in terram proſsternere conati ſsunt, nimis quippe Chriſstianis infeſsti, maximam iniuriam ſse illis facturos exiſtimabãtexiſtimabant, ſsi lignum illud penitus extirparent, quod ab eis magnâ veneratione coli ſsolitum viderant. In quo cũcum nihil proficere potuiſsſsent, terrãterram ad illud eruendum excavare cœperũtcœperunt, quæ tamen miraculosè ad locum, ubi educebatur, ſstatim redibat, & maiori ſsoliditate cõſtipabaturconſtipabatur. Vnde cùm ſse hoc etiam labore fruſstratos viderent, multis undique lignis congeſstis, Crucem comburere tentarunt. Quæ tamen, licèt ſsatis arida eſsſset, non conflagravit, neque admoti ignis aliquod veſstigium exhibuit, niſsi quãdamquandam veluti maculam fumi, quæ in eius inferiori parte remãſitremanſit. Procedentes verò Indi, eoq́ue maiori furore perculſsi, quo magis ſsuis conatibus ludi cernebant, tandem ſsecuribus, & gladijs ſsiliceis, quibus tunc tẽporistemporis pro ferreis utebantur, Crucem ſsecare, & in fruſsta dividere propoſsuerunt, nihilo tamen magis voti compotes evadentes: nam quantum ex illa ſsecabant, tantum miraculoſsâ Dei operatione creſscebat. Quibus ſsignis permoti multi eorum ad veri Dei fidem converſsi ſsunt, Hiſspanis narrarunt, in Crucis brachio venerabilem quandam fœminam ſstantem vidiſsſse, quæ eãeam evellere, comburere, & ſscindere prohibuerat. Eademq́;Eademq́ue Crux multis alijs poſsteà miraculis claruit, & per annos plures, quidquid ex illa fuit Chriſstianâ devotione præſsciſsſsum, iugiter ſsuccerſscebat; ut de

^† ipſsa Chriſsti Cruce narrat S. Paulin. epiſst. 11. S. Cyril. cathec. 10. Cæſs. Baron. in Annal. Eccleſsiaſst. anno Chriſsti 326. num. 50. Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 21. pag. 477. & Pat. Iacob. Gretſser. in comment. de Cruce lib. 1. cap. 78. qui etiãetiam plura tradit de fruſstis eiuſsdem Chriſsti Crucis diverſsis Principibus dono datis, & miſsſsis in 2. part. Horti S. Crucis pag. 127.

De alia

^† etiam Cruce, quam Hiſspani, qui cum Magallano ad Zebu inſsulam pervenerunt, in eâdem inſsula ante Eccleſsiam, quam ibi conſstruxerant, collocarunt, refert Anton. de Herrera decad. 3. lib. 1. cap. 9. pag. 18. ab Indis nullo modo convelli potuiſsſse, licèt expulſsis Chriſstianis id maximopere niterentur. Et idem narrat de alia in provincia Nicaragua eâd. decad. 3. lib. 5. capit. 12. pag. 216. cuius cauſsâ, inquit, indigenas Cruces ſspontè petere, & baptiſsmum deſsiderare cœpiſsſse.

Illud quoque mirabile eſst, quod refert idem Herrer. decad. 1. lib. 3. cap. 4. pag. 88. in prædicta ſscilicet

^† inſsula Hiſspaniola, quoſsdam Indos Cruces, & alias SanctorũSanctorum imagines èex tẽplotemplo Chriſstianorum ſsubripuiſsſse, & in ſsuis agris defodiſsſse, dicentes, maiores nunc erũterunt veſstri fructus, illiſq́;illiſq́ue in locis ſsemina radices egiſsſse, Crucis in modũmodum formatas, quod nuſsquam anteà ab Indis viſsum erat, quapropter miraculo tributum fuit.

Et cùm

^† Ferdin. Corteſsius cũcum Tlaſscalenſsibus ſsocijs adverſsus Mexicanos pugnaret, plureſsq́ue ex noſstris, & auxiliaribus, multis lethalibuſsq́ue vulneribus ſsauciati, ſseſse in caſstra reciperẽtreciperent, & ob medelæ defectum perirent, Dei beneficio, & ingenti miraculo factum fuit, ut Caſstellana quædam mulier, Iſsabella Roderici vocata, ſsanctiſssimum |

p. 275

Crucis ſsignum manu ſsuper vulnera faciens, & Divinæ Trinitatis auxilium implorans, illicò eos priſstinæ ſsanitati reſstitueret, & bello aptiores, & fortiores remitteret, quod ſsatis comprobabat huius pugnæ cauſsam Deo gratiſssimam eſsſse, ut hanc hiſstoriam narrans advertit idem Anton. de Herrera. d. decad. 3. lib. 1. cap. 22. pag. 49.

Eâdem

^† curationis formâ in Peruano Regno uſsum fuiſsſse militem, cui nomen Lanzero, tradit Acoſsta in hiſst. Moral. Ind. lib. 7. cap. 27. & Ioan. Boter. in d. 4. part. ſsuar. relat. lib. 3. pag. 85. Vbi

^† etiam enarrant, in admiranda illa peregrinatione, quam fecit, & ſscripſsit Alvarus Nuñez Cabeça de Vaca continêri, quòd cùm ipſse, & alij duo, vel tres ſsocij, quorum unus Æthiops erat, ex claſsſse remanſsiſsſsent, quęquæ ad Floridam naufragium fecit, ibiq́ue inter Barbaros per decennium vitam agerent, quouſsque ad oppoſsitum mare del Svr penetrarunt, compulſsos ſsæpè ab eiſsdem Barbaris ſsub necis interminatione fuiſsſse, ut illis in varijs, quos patiebantur, languoribus & ægritudinibus mederentur. Quod cùm ipſsi principio aggredi non audêrent, quia nec artem medicam noverant, neque remedia morbis neceſsſsaria ſsecum portabant, metu tamen perculſsi, Evangelicum medendi modum capeſsſserunt, & ſsignum ſsanctæ Crucis ſsuper ægros facientes, aliaſsq́ue Eccleſsiæ orationes recitantes innumeros ſsanavêre, Domino mirabiliter eorum votis, & precibus annuente; ita ut ipſsi de ſse ipſsis maximè dubitarent, cùm nihil in ſse dignum tanto favore conſspicerent, ſsed communem profanorum militarium hominum vitam egiſsſsent. Propter quas ſsanitatum operationes, vitæq́ue quam eo tempore ſservaverant, innocentiam, tantum admirationis, & gloriæ apud Barbaros ſsunt conſsecuti, ut propemodum pro Dijs adorarentur, & quicquid imperarent, non aliter quàm de cœlo profectum acciperetur. Quam hiſstoriam repetijt idem Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 9. in princip. & latiùs narrat Anto. de Herrera decad. 4. lib. 5. cap. 5. pag. 106. & Garcilaſs. Inca in hiſst. Floridæ lib. 1. cap. 3.

Idem quoque Acoſsta, & Boterus ubi ſsuprà commemorant,

^† in remota huius Peruani Regni provincia, cui ab eventu nomen ſsanctæ Crucis de la Sierra ab Hiſspanis inditum fuit, antequàm plenè detegi, & converti cœpiſsſset, facinoroſsum quendam militem, metu Argentini Senatus iudicum, inter Indos delituiſsſse, qui cùm eos nimis anxios ob annonæ & pluviæ defectum vidêret, & varijs pro more, ſsuperſstitionibus uti, ad iram ſsuorum idolorum placandam, bono animo eſsſse iuſssit, & ſsi imperata peragerent, præſsentiſssimum ærumnarum ſsuarum levamentum promiſsit. Cùmq́ue illi annuiſsſsent, Crucem ingentem fabricari, & in eminenti loco conſstitui præcepit, utq́ue genua ante illam flecterent, pluviamq́ue poſstularent, admonuit. Quo facto, dictu mirum, imber adeò ingens deſscendit, ut pro votis ſsibi Crucis numen reſspondiſsſse profiterentur, tantamq́ue ei in poſsterum fidem, & venerationem exhibuerunt, ut in reliquis publicis, & privatis laboribus ad illam accederent, & quæ petebant, facili negotio conſsequerentur. Vnde

^† idolis relictis, & humi proſstratis Crucis inſsignijs condecorati incedebant, ac paulò pòſst Divini Verbi prædicatores voluntariè petierunt, à quibus doceri, & baptizari poſsſsent. Atque ut appareat, quo medio & modo Deus hæc miracula operabatur,

^† ille idem miles antiquam vitęvitæ conſsuetudinem repetens, & ſscelera ſsceleribus addens, tãdemtandem comprehenſsus fuit, & in Potoſsienſsi oppido furcæ pœnam meritiſssimè pertulit.

Simile

^† miraculum in Mexicana urbe accidiſsſse tradit Fr. Ioan. Torquemada in d. Monarch. lib. 4. capit. 53. pag. 510. Nam cùm præſtãtiſsimuspræſtantiſsimus ille |

p. 276

Dux Ferdin. Corteſsius à Rege Motezuma, & eius ſsacerdotibus ægrè obtinuiſsſset, ut in maioris tẽplitempli fano Chriſsti Crucifixi imago ſsublatis idolis collocaretur, & poſsteà Indi queruli ad eum accederent, cauſsantes magnam, quam patibantur, ſsiccitatem, & fructuum ſsterilitatem eâ ratione contingere quòd Dijs patrijs ſspretis, alienũalienum venerari cœpiſsſsent. Corteſsius bono animo eos eſsſse iuſssit, & ad diem craſstinum facturos periculum, quantum ſsua illos opinio deciperet. Vocatiſsq́ue ad ſse ſsocijs, & ſsacris ſsolemnibus de more peractis, cùm omnes cœleſstium imbrium copiam ad Spiritus ſsancti ignem in Indorum cordibus accẽdendumaccendendum, enixis, & devotis precibus poſstularent, vix oratione finitâ, cœlum anteà ſserenum nigris nubibus obſscuratum, ingentes nimbos per aliquot dies effudit, quibus terra fœcunditatem deſsideratam accepit, & uberrimos eo anno fructus exhibuit.

Beati

^† quoque Toribius Motolinia, & Fr. Martinus à Valencia, ut refert Thom. Bozus lib. 12. capit. 21. in provincijs Tezcuco, & Tlaſscala eadẽeadem miracula in imbribus impetrandis, & alijs calamitatibus depellendis per invocationem, & ſsupplicationem ſanctęſanctæ Crucis, ſseciſsſse reperiũturreperiuntur. Crucis

^† quoque oppidi de Carabuco, quęquæ in Peruano Regno religioſsiſssimè colitur, notabilem hiſstoriam, & plura antiqua, & recentia miracula latè commemorat Fr. Alphonſs. Ramos Gavilan in hiſst. Virginis de Copacabana lib. 1. cap. 9. 10. & 11.

Rurſsus

^† ſsecundùm eundem Thom. Bozium. d. lib. 5. cap. 2. & Torquemad. d. lib. 18. cap. 7. cùm quidam èex regulis Novæ Hiſspaniæ auſsus fuiſsſset cum ſsua cõiugeconiuge, ne quidquam repugnante, habêre rem in templo ubi CrucẽCrucem, & alias imagines ſsacras Chriſstiani collocaverant, quibus illa orationem faciebat, protinus uſsu linguæ, ac membrorum ſspoliatus eſst. Ad mentem reverſsus, inde nunquam voluit egredi, neque ſsivit à quoquam templum verri; ſsed omnia à ſsemetipſso perficere volebat, ut omnibus palàm fieret, quid accidiſsſset.

Et iterum,

^† cùm fortè in manus Principis cuiuſsdam, qui non longè aberat à finibus Regni Perù, effigies Chriſsti Crucifixi veniſsſset, ille acceptãacceptam conſspuere, ac multis modis irridêre cœpit in conſspectu plurimorum. Ibi mirabiliter imago, quaſsi verè ſspiraret, cœpit ex oculis lumẽlumen emittere, caput motare, & aſspectu minaci Regem, cunctoſsq́ue terrêre. Quo circa pavore perculſsi omnes, & tremore correpti, partim cecidêre in terram, partim cùm ſse vidêrent obrigeſscere, neque poſsſse loco recedere, exclamare cœperunt, factiq́ue pœnitentes, miſsericordiam ſsuppliciter implorare. Ob id priſstino ſstatui protinus reſstituti, magnum Chriſstianorum Deum palàm confiteri, & altiſssimâ voce rem cunctis, ut acciderat, enarrare. At Princeps unà cum multis èex numero ſsuorum, ſse Cuzcum contulit, & factum divulgans Chriſsto devovit. QuãQuam hiſstoriam latiùs narrat P. Anton. Valera in ann. Ind. Occid. ſsoc. Iesv, & Speculum Magn. exemplorum, verb. Imago, pag. 426. & ſseq.

Memorandum eſst etiam

^† miraculũmiraculum aliud relatum à Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. Ordin. Prædic. Mexic. provinc. lib. 1. cap. 40. & Fr. Alphonſs. Fernand. in hiſstor. Ecceleſs. noſstr. temp. lib. 1. cap. 3. pag. 21. de B. Fr. Petro à Corduba, & eius ſsocio, qui cùm ex inſsula S. Dominici ad MargaritãMargaritam Evangelij prędicãdiprædicandi gratiâ, transfretaſsſsent, & ibi IndorũIndorum inſsidijs Hiſspani omnes occiſssi eſsſsent, duo illi religioſsi viri, ſsingulas Cruces manibus capientes, & ita mortẽmortem ſsuaviter expectantes, ab illis nunquãnunquam interfici potuerũtpotuerunt, quin potius ſsalvi, & illæſsi ad oras pelagi perveniẽtespervenientes, in navẽnavem deſertãdeſertam & diſsipatãdiſsipatam, quæ ibi fortè relicta erat, & ſolũſolum malũmalum habebat, aſcẽderuntaſcenderunt, & nullo humano ductore, intra viginti quatuor horarũhorarum ſpatiũſpatium, ducentarum |

p. 277

leucarum iter egerunt. Sed internavigandum Chriſstum Dominum in roſstris navis, & B. Dominicum in puppi ſsedentes conſspexerunt.

Hoc quoque ſsæpiſssimè in his ijſsdem Occidentalibus Indijs contigiſsſse, ſscribit idem Thomas Bozius libro 9. cap. 10. pagina 369. Vt

^† per imaginem Beatiſssimæ, & puriſssimæ Virginis Mariæ, maxima item miracula efficerentur, quibus latiùs Chriſstiana religio propagaretur. Et inter alia recenſset quòd

^† in inſsula Cuba Regulus quidam multas victorias conſsequutus fuit adverſsus finitimos populos, non aliâ ratione, quàm quòd uſsus eſst Chriſstiano quodam copiarum ſsuarum duce. Is enim pergebat in hoſstes, portans in pectore imaginem Virginis, ac protinus illos in fugam verſsos ſsuperabat; cùmq́ue diſsſsenſsione ortâ inter Indos, præſstantior ne foret imago Mariæ, an verò Indicorum Deorum, idcirco ad arma veniretur, convenêre, ut in lata quadam planicie duo iuvenes hinc inde brachijs ad terga ligarentur arctiſssimè, & duo quidem nomine Mariæ ab adverſsaria parte vinculis obſstringerentur, duo verò Indicorum Deorum nomine ſsimiliter ab alia parte, quorum verò manus ſspontè ſsolverentur, ij victores eſsſsent, ac pro veritate crederentur pugnare. Res ita acta, & continuò innumeris videntibus inclamante Regulo, Ave Maria, aſstitit Matrona mirabili maieſstate, quęquæ ad ſsuos adpropinquans, & virgâ manus tangens illos exolvit, vinculaq́ue ſse ad alios duos ex adverſso poſsitos devinciendos, continuò cõtuleruntcontulerunt. Quo peracto viſsum eſst idem certamen renovari, ac rurſsus idem mirabiliter evenit. Hoc paſssim divulgatum plurimos ad Chriſstum traduxit.

Torquemada item dicto lib. 18. capit. 7. tradit, iterum accidiſsſse,

^† quòd cùm quatuor Indi ob imminentem pluviæ, & fulgurum tempeſstatem, in ſspeluncam ſse recepiſsſsent, eorum unus fulminum metu Deiparæ nomen, & auxilium frequẽterfrequenter invocabat, quod cùm ſsocij riderẽtriderent, ecce tres omnes uno ictu fulminis perierunt, Mariæ tantùm devoto illæſso manente.

Et in illo Mexicano conflictu, cuius ſsuprà cap. præcedent. num. 51. meminimus, cùm Indi

^† Deiparæ imaginem ex altari templi, ubi eam Corteſsius collocaverat, deturbare voluiſsſsent, id nullo modo conſsequi potuerunt, quin potiùs conantibus illam apprehendere, manus hærebant, aut brachia rigebant, vel crura tumeſscebant, ita ut per templi gradus, multis modis ſsauciati conciderent, ut refert Herrera decad. 2. lib. 10. cap. 9. & Torquemada lib. 4. cap. 69. pag. 542.

Commune etiam in eiſsdem provincijs fuit, ut per

^† baptiſsmalis aquæ ſsuſsceptionem, confeſssionemq́ue & communionem ſsacramentalem multi à varijs languoribus ſsanarentur, & plura alia miracula fierent, quorum aliqua recenſset Alanus Copus Dialog. 3. capite 29. pagina 437. & ſsequentibus, & Dialog. 2. capite 28. pagina 296. & ſsequentib. A coſsta libro 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 6. Thom. Bozius lib. 1. cap. 15. pag. 38. & lib. 5. cap. 2. pag. 159. Illeſscas in hiſstor. Pontific. lib. 6. pagina 535. Fr. Auguſstin. Davila in d. hiſstor. Ord. Prædicator. lib. 1. cap. 27. & capit. 71. pag. 177. & Torquemad. d. lib. 18. capit. 7. Ferdinandus

^† enim Magallanius cùm novum Iſsthmum, ſsive Euripum reperijſsſset, quo duo maria coniungerentur, & ad Zebu inſsulam perveniſsſset, Reguli eius nepoti, quem valdè ægrum, & anxium invenit, bonam valetudinem pollicitus eſst, ſsi ad veram Dei fidem converſsus, baptiſsmali aquâ luſstraretur; cùmq́ue ille annuiſsſset, ſstatim ab ardentiſssimis febribus, quibuis tenebatur, liber evaſsit, & poſsteà retulit cœliſstia multa à ſse in ſsomnijs maximâ animi iucunditate conſspecta. Quocirca Rex, innumeriq́ue alij tum Chriſsto nomen dederunt, & Magallanius, quæ fauſsto |

p. 278

initio cœperat proſsequuturos, plurimos alios morti proximos eodem baptiſsmalis aquæ myſsterioſso beneficio ſsanavit.

Fœmina

^† quoque in hoc Regno Peruano ſsecundùm Acoſstam dicto capit. 6. in ſuęſuæ infidelitatis errore obſstinata, & ſsuperſstitioni cuidam veneficæ addictiſssima, quæ, cæteris omnibus in illa familia baptizatis, ſsola repugnaverat, morbo iam ultimo laborans, miſsit ad Sacerdotem, ut ad ſse feſstinaret, non enim ſse poſsſse exire de vita, niſsi aquâ prius ſsalutari perfunderetur. Semel atque iterum accerſsitus, tandem venit, invenitq́ue anum in extremis agentem, & baptiſsmum magno affectu poſscentem, rogat, cur tam diu diſstulerit? reſspondet illa, ſsibi nihil minus fuiſsſse ſsemper in animo, quàm fieri Chriſstianam, oderat enim vel ipſsum nomen; ſsed tamen morti iam propinquanti, aſstitiſsſse ſsibi iuvenem candidum, qui anteactam vitam acriter reprehenderit, & Chriſsti religionem quantocyùsquantociùs ſsuſscipere perſsuadêret; contrà verò tetrum quendam Æthiopem ex altera parte patriam ſsuperſstitionem diu inculcaſsſse, & cùm anxia diu hęrêrethærêret, tandem viciſsſse iuvenem Chriſsti, ſstatimq́ue tantum ſsibi baptiſsmi deſsiderium accenſsum, ut nihil aliud lamentaretur, quàm ſse à prima ætate non fuiſsſse Chriſstianam. Quid multa? interrogata de fide pro more, & pœnitentiam anteactæ vitęvitæ, magno dolore ſsignificans, baptizatur, & baptizata protinus animam efflat, ipſso Sacerdote cum cæteris, qui aderant, vehementer admirante.

In Mexicana provincia

^† alium ſsermè ſsimilem caſsum cuidam Indo ægroto accidiſsſse refert Fr. Auguſst. Davila dicto libro 1. capit. 39. Nam cùm hic baptiſsmum ſsuſscipere diſstuliſsſset, & morti proximus eſsſset, dæmon ei teterrimâ ſspecie comparuit, inferni pœnas eam ob cauſsam minatus. Quod æger animadvertens, humi ſserpens, ut potuit, ſse ad Monaſsterium contulit, & quæ viderat parocho narrans, ubi ab eo baptiſsmum accepit, lætus admodum ſspiravit. Idem auctor

^† eodem libro 1. capit. 29. ex fidedignis teſstimonijs commemorat in Mechoacana provincia anno 1540. ſsacratum Chriſsti Euchariſsticum corpus ex Sacerdotis manibus evolaſsſse, & in os Indiæ miraculosè ingreſsſsum, quæ ſsacram ſsynaxim ardentiſssimè præſstolabatur.

Indus

^† alius baptizatus, & teſstimonium bonum habens in ſsimplicitate, & ſsobrietate ſsua, ut narrat Acoſsta dicto capite 6. cùm mortuus omnino crederetur, triduum integrum iacuit, panno coopertus ab uxore, quæ in loco ſsatis remoto degens, adiutorium alicuius ad ſsepulturam expectabat: tunc repentè movêre ſse cœpit, & uxorem admirantem, ac paventem vocans, vera eſsſse dixit, quæ à Chriſstianis dicerentur de vita futura; nam ſse, perductum à quodam, multa ac ſstupenda vidiſsſse, quæ poſsteà coram Archiepiſscopo, & alijs viris ſsapientibus interrogatus, ita aptè & apertè narravit, eâq́ue vultus conſstantiâ, lacrymis, ac profundo quodam affectu, ut evidenter patêret, illa omnia non aliter ſsibi potuiſsſse innoteſscere, quàm factâ ſsuper eum manu Domini, per mirabilem ecſstaſsim, ut in illo

^† Curmacuriali, de quo Auguſstin. ſscribit in lib. de cura pro mort. agen. cap. 12. vel altero Steelſsio, de quo Beda in ſsua hiſst. Angl. lib. 2.

Neque abeſst notabilis relatio

^† alterius miraculi, quod in Mechoacana provincia cuidam Indo confeſssionem paranti accidiſsſse, latè ſscribit Ioan. Boter. d. 4. par. lib. 3. pag. 86. & 87. Et pag. 91. & ſsequentib. multò latiùs enarrat aliud exemplum cuiuſdãcuiuſdam

^† Indiæ dictæ Catherina in provincia SanctęSanctæ Crucis de Monte, quæ quia protervè nimis in confeſssionis Sacramento gravia aliqua peccata conticuit, multis |

p. 279

magniſsq́ue dæmonum viſsionibus, & ſsupplicijs in morte, & poſst mortem afflicta fuit.

His nõnon ineptè addere poſsſsem

^† plurima alia miracula, quæ paſssim operata legũturleguntur à multis religioſsiſssimis omnium Ordinum, & alijs Eccleſsiaſsticís viris, qui ad has provincias animarum zelo, & piâ Regum noſtrorũnoſtrorum curâ primis converſsionis temporibus transfretarunt, & præcipè à venerandis patribus Torïbio Motolinia, Ioanne à Sancto Franciſsco, Martino à Valencia, Andrea de Olmo, Ioanne ab Oveto, Franciſsco Colmenario, & alijs eorum ſsocijs, & ſsequacibus ex Ordine Minorum, & Fr. Petr. à Corduba, Dominico Betanços Aloiſsio Bertrando, Iuliano Garces, Dom. à Cruce, Domin. à S. Maria, Thom. à Roſsario. Ludovic. Cancel, & alijs ex ordine Prædicatorum, niſsi plenè ſsatis & eleganter de eis ſscripſsiſsſsent Franc. Gonçaga Epiſscopus Cæphalenus in hiſstor. Minorit. ad ſsinem, Marcus Vlyſssipon. Epiſscopus Porti in 3. par. Chronic. eiuſsd. Ord. lib. 8. Thom. Bozius lib. 12. de ſsign. Eccleſs. Dei, ſsign. 57. cap. 21. Fr. Auguſst. Davila in tota ſsua aurea hiſst. fundat. Ordin. Prædicat. provinciæ Mexicanæ, Ioan. Boter. in ſsuis relationib. univerſs. 4. par. lib. 3. ex pag. 51. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 4. cap. 5. paſssim Anton. de Herrera in d. hiſstor. gener. Ind. Fr. Alphonſs. Ferdinand. in hiſstoria Eccleſs. noſst. temp. lib. 1. per totum, & noviſssimè, ac multum copiosè Fr. IoãIoan. à Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 17. ex capit. 14. uſsque ad 19. & lib. 18. cap. 8. & lib. 20. & 21. per totum, & Fr. Anton. Remeſsal in hiſstor. provin. Guatemalæ, & Fr. Ioan. Nuñez de Torres in inſstructione ſstatuum Eccleſs. tracta. 6. cap. 4. §. 2. & 3. ex pag. 551.

Neque

^† eidem converſsioni, & vocationi ad eam factæ, defuit aliud ſsignum, & teſstimonium quod Eccleſsiæ Dei fidem inter alia confirmat, & Spiritus ſsancti aſssiſstentiam oſstendit, ſscilicet continuata Martyrum ſseries, & proprij ſsanguinis effuſsio pro Chriſsti cultu inter gentes diſſeminãdodiſſeminando,

^† iuxta illud 1. Ioan. 3: Tres ſsunt, qui teſstimonium dant in cœlo Pater, Verbum & Spiritus ſsanctus, & hi tres unum ſsunt, & tres ſsunt, qui teſstimonium dant in terra, ſspiritus, aqua, & ſsanguis. Et alia quæ de prædicto martyrij ſsigno eleganter congerit Thomas Bozius lib. 7. ſsign. 27. cap. 3. Suarez in tractat. de fid. diſsputat. 4. ſsectio. 3. num. 6. Nam idem Thom. Bozius ibídem, verſs. In Occidentalibus verò Indijs

^† aliquos numerat, qui conſstanti animo, & religione pro Fide in illis prædicanda, & propaganda, martyrij coronam meruerunt, & alios quindecim addidit in lib. 12. cap. 22. & plures præter eos commemorat Torquemada dicto capit. 8. & dicto lib. 21. & Fr. Alphonſs. Ferdinan. d. lib. 1. cap. 4. pag. 23 & capit. 5. & capit. 45. pag. 156. & pagina 183. Et de his Martyribus ſsic Hieronymus Badeſsius

^† apud BoziũBozium. dicto capit. 22. nimis verè, & poëticè cecinit:

Vos ò qui primùm extremos properaſstis ad Indos, Vt noſsſsent verum pectora cæca Deum.
Quàm benè pro tali veſstrum pietate cruorẽcruorem Fudiſstis! maior ſse feret inde ſseges.
Nec quicquam ferro proſscinderet arva colonus, Semine ni gravidos ſspargeret imber agros.
Cernitis ut magno creſscat iam fœnore meſsſsis, Et veſstra uberior ſsit labore ille nece?

CAPVT VI. De tertio titulo, qui ex iure inventionis, & occupationis huius Novi Orbis, per Hispanos primum factae, desumitur. Et an, & quatenus iustus, & legitimus censeri debeat?

CAPVT VI. De tertio titulo, qui ex iure inventionis, & occupationis huius Novi Orbis, per Hiſspanos primùm factæ, deſsumitur. Et an, & quatenus iuſstus, & legitimus cenſseri debeat?

SVMMARIVM Capitis VI.

1 Divina voluntas ubi certa eſst, pleniſssimum titulum Regnorum inducit.
2 Dei providentia, & diſspoſsitione etiamſsi aliqui puniantur, & ſsuis Regnis ſpoliẽturſpolientur, non tamen ob id à culpa excuſsantur punientes, vel ſspoliantes.
p. 280
3 Babyloniæ Reges populum Dei ex Divina providentia, & conſsilio captivum duxerunt, & nihilominus in eo facto peccarunt.
4 Ieroboam peccavit avertendo populum à Roboam, quamvis Deus id præordinavit.
5 Deus aliquando victorias concedit, non tam ob merita vincentium, quàm ob peccata eorum, qui debellantur.
6 Dona dantur ab Spiritu ſsancto ad perficiendas virtutes.
7 Fides, vel auctoritas ſsacra ubi oſstendit, quid agendum ſsit, non eſst recurrendum ad dona.
8 Miracula Divina facilè ad exemplum humanarum actionum producenda non ſsunt.
9 Hiſspani omnium primi Novum Orbem detexerunt, & occuparunt.
10 Titulus primæ inventionis, & occupationis iuvat Hiſspanorum Regum cauſsam in dominatione Novi Orbis, eiuſsq́ue meminerunt Victoria, & Gregorio Lopez.
11 Pat. Ferdinand. Rebellus in conquiſsitione Indiarum Orientalium per Luſsitanos facta, multum probat titulum primæ occupationis.
12 Dominia rerum à naturali poſsſseſsſsione cœperunt.
13 Primò invenientes, & occupantes res aliquas mobiles, vel immobiles naturali iure earum domini fiunt.
14 Occupationis primæ alicuius rei titulus, omnibus alijs acquiſsitionis modis antiquior, & excellentior eſst, ſsecundùm Ariſstot. Ciceron. & alios.
15 Libera quæ ſsunt, tranſseunt in ius occupantium.
16 Omnibus, quod naſscitur, induſstriæ præmium eſst.
17 Inventionis primæ titulus ſsolus non ſsufficit ad rem aliquam acquirendam, niſsi eius etiam apprehenſsio, & occupatio ſsequatur.
18 Statuta quæ inventos cum armis puniri iubent, an etiam apprehenſsionem requirant?
19 Inſsulæ maris, & quæ poſsteà in illis ædificantur, primò invenientium, & occupantium fiunt.
20 Venetorum Reſspublica ſsemper libera fuit, & quare?
21 Inſsulæ maris dominium, licèt primo occupanti quæratur, ſsuprema autem eius iuriſsdictio ei competit, qui in illo mari imperium habet.
22 Mari ille imperare videtur, qui in continenti proxima imperium habet.
23 Bello ab hoſstibus capta communi omnium gentium iure capientium fiant, & plurimi auctores, qui de hoc articulo agunt. D. Melchior de Valentia citatur & laudatur, ibid.
24 Bellicam artem ſsecundùm naturam acquſsitivam eſsſse Plato, Ariſstotel. & alij Philoſsophi tradunt.
25 Victoria, inter præcipua genera rerum acquirendarum, à Cicerone connumeratur.
26 Bello capta capientium fiunt, etiam inſspecto iure Divino ex doctrina D. Ambroſsij.
27 Virgilij locus 9. Æneid. expenditur.
28 Novi Orbis plures regiones titulo iuſsti belli Hiſspanorum Regum effectæ ſsunt.
29 Reges & Principes ſsupremi, licèt perſsonaliter bellis non interſsint, quæ à ſsuis vaſsſsallis geruntur, earum tamen terrarum, quæ ab illis conquiruntur, dominium acquirunt.
30 Conquiſsitores Novi Orbis ſsemper pacti ſsunt, provincias à ſse detectas, & ſsubiugatas, Regum Hiſspaniæ Imperio, veluti eorum procuratores, acquiſsituros.
31 Proteſstatio facta à Columbo, & alijs ubi primùm novas provincias occupabant.
32 Feciſsſse non tam videntur, qui iuſsſsis parent, quàm qui iubent.
33 Teſstis dictum valet dicentis, Titium ligna amputaſsſse, quamvis Titius id per alium fecerit.
34 Regis Fiſsco, aut Demanio cedunt terræ omnes, quæ à vaſsſsallis bello quæruntur, etiam ſsi bella vaſsſsallorum expenſsis fiãtfiant.
p. 281
35 Bello capta qualiter dividantur, & plures auctores, qui de hoc agunt.
36 Lex ſsi captivus 20. §. expulſsis, D. de captivis explicatur, & illuſstratur.
37 Præda quælibet poſst exitum belli capta publicari ſsolet.
38 Belli in ipſso conflictu quæ capiuntur, qualiter dividantur?
39 Prædarum dividendarum varij modi, & mores, remiſsſsivè.
40 Princeps ſsupremus ultra immobilia debet habere quintam partem prædarum moventium & ſsemoventium, quæ bello capiuntur.
41 Regale ius eſst habere quintam partem moventium, & ſsemoventium bello captorum.
42 Princeps non poteſst in perpetuum alienare regale ius ſsibi competens in bonis, quæ bello capiuntur.
43 Imperia & Regna mundi ferè omnia bello parta ſsunt.
44 Monarchia Romanorum & aliæ, quæ in Orbe maximæ fuerunt, per tyrannidem partæ ſsunt.
45 Auctores plures referuntur, qui exempla adducunt Regnorum ambitiosè, & per bella captorum.
46 Regnorum iam diu conſstitutorum origo repetenda, & diſscutienda non eſst.
47 Imperium, ut inter animalia, valentioribus, & robuſstioribus ſsui generis datur: ita etiam inter homines, victores, & potentiores victis imperare debere, quidam docuerunt.
48 Legitimum dici non debet, niſsi quod de iure, & legibus venit.
49 Bella ob nullam omnino cauſsam movere licere, hæreſsis eſst, à multis pijs, & doctis viris damnata.
50 Bella, quæ iuſstè & legitimè inferuntur probari debent, & ius acquiſsitionis victoribus præbent.
51 Bella iniuſsta, & per ſsolam violentiam illata, nullo iure probantur, neque legitimum dominium præſstant. Et auctores qui de hoc agunt.
52 Bellum ut iuſstum ſsit, quibus ex cauſsis, & qua intentione inferri debeat? Lex ut vim, D. de iuſstitia & iure exornatur, ibidem.
53 Cap. diſspar. 23. quæſst. 8. & cap. militare 23. quæſst. 1. exornantur.
54 D. Iſsidor. & Auguſstin. qualiter bellum iuſstum definiant?
55 Cap. Dominus 23. quæſst. 2. explicatur, & illuſstratur.
56 Alexandri Magni bella magna latrocinia vocantur à D. Auguſst.
57 Herodoti elegantiſsſsima verba adverſsus eos, qui iniuſsta bella inferunt.
58 Senecæ locus de latrocinijs Alexandri Magni expenditur, & emendatur.
59 Cineas qualiter Pyrrhum bella iniuſsta ſsola inani gloria moventem diſsſsuaſserit.
60 Antigonus expreſssè docuit, bella iniuſsta inferentes, iuſstitiæ amatores eſsſse non poſsſse.
61 Titulus primæ inventionis, & occupationis Novi Orbis parum ſsufficiens iudicatur à Victoria, & Greg. Lopez.
62 Regula iuris gentium, quæ primò invenientibus, & occupantibus dominia rerum concedit, qualiter ſsit accipienda.
63 Novi Orbis regiones & provinciæ non erant vacuæ & deſsertæ, quando ab Hiſspanis detectæ ſsunt.
64 Indi multò antè quàm Hiſspani provincias Novi Orbis invenerunt, & occuparunt, ac per conſsequens veri illarum domini effecti videntur.
65 Indi ſsi fortè inveniſsſsent, & occupaſsſsent terras ab Hiſspanis anteà poſsſseſsſsas, earum domini non efficerentur.
66 Ius naturale, & gentium omnibus nationibus commune eſst & æquale.
67 Lex 1. §. ius naturale, & §. ius gentium cum ſsimilib. perpenditur, & illuſstratur.
68 Ius gentium quibus nominibus deſsignetur à varijs auctoribus?
69 Iure gentium introductæ ſsunt diviſsiones hominum, provinciarum, RegnorũRegnorum, & dominiorum, & quare?
70 Communio ſsemper rixas, & diſscordias producit. Et num. 73.
71 Gentium, VrbiũVrbium, & Imperiorum ſseparatio, & conſstitutio ante, & poſst diluvium quomodo cœperit?
p. 282
72 Lex ex hoc iure, D. de iuſstit. & iure, & ſsimiles illuſstrantur.
73 Lex cùm pater 69. §. dulciſsſsimis, D. de legat. 2. exornatur.
74 Auctores Philoſsophi, Theologi, & Iuriſsperiti, qui tractant de gentium, imperiorum, & dominiorum diſstinctione.
75 Dominiorum, & provinciarum diſstinctio ab aliquibus iure Divino conſstituta eſsſse dicitur.
76 Fabula notabilis à Platone relata de dominiorum, & provinciarum diſstributione.
77 Ius Divinum immutabile, & invariabile eſst.
78 Iuris Divini præceptum eſst aliorum bona, & poſsſseſsſsiones non concupiſscere.
79 Lucra honeſsta appellat Caſsſsiodorus ea, per quæ nemo læditur, nec ſsuis bonis exuitur.
80 InvẽtionisInventionis, & occupationis primæ titulus, licèt non proſsit Hiſspanis ad provincias Novi Orbis, quas ab Indis poſsſseſsſsas, cultas, & habitatas invenerũtinvenerunt, proderit tamen quoad deſsertas, & vacuas.
81 Provinciæ, & loca aliqua Novi Orbis deſserta reperta ſsunt ab Hiſspanis.
82 Victoriæ, & Molinæ verba referuntur de iuſsta occupatione inſsularum, & provinciarum deſsertarum Novi Orbis.
83 Inſsulæ de Caboverde, quas Heſsperides aliqui appellant, & inſsula D. Thomæ ſsub Æquinoctiali vacuæ, & deſsertæ à Luſsitanis inventæ ſsunt & aliæ, n. 85.
84 Deſsertarum inſsularum, & regionum habitatio & cultura eſst unum ex ſsignis, ſsive argumentis excellentiæ Chriſstianæ religionis ſsecundùm Thom. Bozium.
86 Iſsaiæ Prophetia cap. 32. 35. & 59. de locorum deſsertorum habitatione, & cultura in Eccleſsia Novi Orbis impleta eſst.
87 §. Feræ, inſst. de rerum diviſs. expenditur.
88 Loca. deſserta, & inculta hodie etiam primo occupatium fiunt.
89 Fundi qui apparent nunquam fuiſsſse culti, præſumũturpræſumuntur nullius in bonis fuiſsſsſse, & occupantis fiunt.
90 Loca, quæ non conſstat per aliquem fuiſsſse occupata, & culta, nullius in bonis cenſseri, & occupantis fieri, cenſsuit Aretin. etiamſsi iaceant intra territorium alicuius civitatis, vel Principis: ſsed contraria opinio magis verior, & receptior eſst.
91 Poſsſseſssione ex antiqua alicuius territorij, vel caſstri quidquid intra illud eſst terrarum, vel locorum ad caſstri dominum pertinere videtur.
92 Terræ omnes ſsive ſsint zerbidæ, & incultæ, ſsive montuoſsæ ad Regem in dubio ſspectare cenſsentur.
93 Rex fundat ſsuam intentionem in omnibus terris, quæ in ſsuo Regno deſsertæ, & incultæ reperiuntur.
94 Aelius Pertinax Imperat. quidquid in Italia, aut alibi incultum, & deſsertum erat, occupantibus conceſsſsit.
95 Agrorum deſsertorum nomine, qui ad culturam redigebãturredigebantur, decima pars fructuum Reipubl. pendebatur.
96 Terræ & provinciæ, quæ à prioribus dominis deſseruntur, occupantis fiunt.
97 Res ſsuas, qui pro derelicto habet, eas primo occupanti donare videtur.
98 Res eiſsdem modis amittuntur, quibus acquiruntur.
99 Terras deſsertas, & incultas ex conſsuetudine in multis Caſstellæ partibus acquirit is, qui primo eas occupat, & ad culturam redigit.
100 Conſsuetudo immemorabilis, ut terræ zerbidæ fiant occupantiũoccupantium, ſservari debet.
101 Locorum deſsertorum, & zerbidorum alienatio facilior eſst, quàm aliorum.
102 Lex quicunque, & aliæ plures tit. C. de omni agro deſserto, lib. 11. explicãturexplicantur.
103 Agri deſserti novis poſsſseſsſsoribus, & cultoribus poſst biennij lapſsum in perpetuũperpetuum applicantur, & quare? num. 105.
104 Agros deſsertos qui invadit, & colit, nõnon incidit in pœnam l. cùm quærebatur, & l. ſsi quis in tantam, C. unde vi.
106 Agri deſserti præſscriptio quo modo, & tempore currat?
107 Auctores recẽſenturrecenſentur, qui agunt de materia titul. C. de omni agro deſserto lib. 11.
108 InvẽtionisInventionis & occupationis titulus quo ſsenſsu acceptus ſsecurus, & legitimus ſsit.

p. 283

PAtet ergo ex ſsuperioribus ſsatis abundè, nec leves, nec improbabiles eſsſse titulos acquiſsitionis, & dominationis huius Novi Orbis, quos ex Divina conceſssione, aut ſsaltem inſspiratione deduximus, tot ſsignis, & miraculis inſsinuata. Et planè

^† ſsi de expreſsſsa Dei voluntate omnino conſstaret, nihil ampliùs quærere opus eſsſset, cùm in ea omnium RegnorũRegnorum iura conſsiſstant, ut latê probavimus ſsup. cap. 2. ex num. 3. Atverò cùm argumenta, cõſiderationesconſiderationes & teſstimonia, quæ ad illam oſstendendam, & comprobandam perpẽdimusperpendimus, etſsi efficaciſssima ſsint, poſsſsint tamen ad ſsolam providentiam, & diſspoſsitionem Divinam referri, & evidenter probari prædicta conceſssio nõnon poſssit, ulteriùs nos procedere convenit, & alios atque alios titulos indagare, quibus prędictaprædicta occupatio, & dominatio magis iuſsta, & ſsecura reddatur, ut in ſsimili, de occupatione terræ Amorrhæorum loquens, tradit D. Aug. quæſst. 20. in Ioſsue, relatus à Suarez in tractat. de charit. diſsputat. 13. de bello ſsectio. 5. num. 2.

Etenim

^† quamvis Deus ſsuo peculiari iudicio iſstorum Barbarorum punitionem, & converſsionem decreverit, atque ut in manus & poteſstatem Hiſspanorum inciderent, ex eo tamen nõnon ſsequitur, quòd illi, qui eos punirẽtpunirent, & ſsuis provincijs, & imperijs privarent, eſsſsent ſsine culpa, aut occupationem, vel invaſsionem hoc colore factam, iuſstam reddere poſsſsent, ut patet exemplo

^† Regum Babyloniæ, qui ex Dei providentiâ, & conſsilio contra Ieroboam pugnarunt, filioſsq́ue Iſsraël in captivitatem duxerunt; & eiuſsdem Ieroboam,

^† qui eodem modo avertit populum à Roboam, & tamen graviter peccaſsſse, & puniti eſsſse dicuntur, Reg. 3. cap. 12. & 4. 17. & 34. & ex alijs traditis à Marquard. in tractat. de Iudæ. & Infidelibus 3. part. capit. 1. num. 41. & in noſstris terminis advertit Victoria. d. relectio. 1. de Indis circa finem, verſs. Septimus titulus, Covarru. in regu. peccatum, 2. part. §. 10. num. 2. verſs. Non obſstat primum, M. Dom. Bañez in 2. 2. quæſst. 10. artic. 10. col. 530. verſs. Sed eſst argumentum, & proœm. hiſst. Indiarum Hieron. Benzonis in 4. part. Americæ pag. 5. & 6.

Solent

^† quippe aliquando Principum, & populorum peccata ita Dei animum commovêre, ut magis propter eorum punitionem, quàm ob merita debellantium, victorias largiatur, iuxta celebrem doctrinam D. Auguſst. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 43. ubi ſsic inquit; A moyſse, & Ieſsu Nave duobus mirabilibus Ducibus bella proſsperrima, ac mirabiliter geſsta ſsunt, Deo conteſstante, non tam propter merita Hebræi populi, quàm propter peccata earum, quæ debellabantur, gentium, illas eis proveniſsſse victorias.

Rurſsus. ne prædictis titulis uſsquequaque fidamus, idem Victoria perpẽditperpendit, quòd ex doctrina D. Thom. 1. 2. quæſstio. 68. dona

^† dantur à Spiritu ſsancto ad perficiẽdasperficiendas virtutes, ac proinde ubi

^† fides, aut auctoritas, aut providentia oſstendit, quid agendum ſsit, non eſst recurrendum ad dona, neque Divina

^† & admiranda miracula ad humanarum actionum exemplum, vel excuſsationem facilè produci debent, capite ultim. §. ultim. in fine 4. quæſst. 3. cum alijs traditis à Corraſs. in paraphraſs. Sacerd. 1. par. cap. 1. num. 4. |

p. 284

& Mainard. deciſs. Tholoſs. 93. num. 5. lib. 4.

Quamobrem ipſse idem Mag. Victoria in d. relect. de Indis num. 31. verſsic. Et ideò alius titulus, ex aliorum opinione, alium titulum breviter refert, qui dicebant,

^† iure inventionis, & occupationis ad eos rectiſssimè pertinêre, cùm Hiſspani primi fuerint, qui ipſsorum Regum iuſstu tot, ac tantis periculis ſsuperatis, has regiones detegere, luſstrare, & occupare cœperunt, quas neque de nomine antiquitas noverat, ut docet Thomas Bozius in libro de robore belli cap. 9. pag. 312. & capit. 13. pag. 337. & latiſssimè oſstendimus ſsup. lib. 1. cap. 11. Subditq́ue Victoria, nullum alium

^† titulum initio huius detectionis prætenſsum fuiſsſse, eoq́ue ſsolo inſsignem illum Columbum Ianuenſsem primò navigaſsſse.

Et eiuſsdem tituli verba Victoriæ ad litteram referens meminit Gregor. Lopez in l. 2. tit. 23. part. 2. gloſs. mag. colum. 3. & colum. 9. verſs. Subdit etiam, & probare videtur Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 2. cap. 8. pag. 54. inquiens, rationi conſsonum fuiſsſse, ut HiſpanięHiſpaniæ Regibus à Roman.

Pontificibus Indiæ concederentur: Cùm & illorum auſspicijs, atque ope primùm inventa utraque India ſsit, & navigationi Oceani opportuniſsſsima Hiſspania ſsit. Denique primi illi eam provinciam, & petiverunt, & ſstudiosè curarunt. Et ipſsum Alexand. VI. huius conceſssionis diploma, quod (huc nimirum, ut apparet reſspiciens) ſsæpè ſsæpiùs repetit, has inſsulas & terras firmas ab alijs Chriſstianis Principibus hactenus cognitas, repertas, & poſsſseſsſsas non fuiſsſse.

Neque abeſst

^† eruditiſssimus P. Ferdinand. Rebellus lib. 18. de iuſstitia & iur. quæſst. 23. ſsectio. 4. in princip. ubi agens de ſsimili indagatione, & occupatione Indiarum Orientalium à Luſsitaniæ Regibus facta, eam iuſstam, & legitimam eſsſse dicit: Vel ex iure ipſso primæ conquiſsitionis, primæq́ue occupationis non multò ſsecus ac primi illi terræ habitatores, & occupatores in diviſsione terræ ius habebant ad maria, & provincias, quas indagabant, & primò occupabant; præſsertim cùm longè difficilior fuerit Luſsitanis Oceani omnino anteà clauſsi apertio, & complurium Barbararum gentium, Chriſsto Domino hoſstium, debellatio. Idemq́ue de eiſsdem Luſsitanorum conquiſsitionibus agens noviſssimè probat Seraphi. Freitas de iuſst. Imper. Aſsiat. capit. 3. adducens Pet. Nanium in epiſst. ad Damianum à Goës, quæ habetur in princip. ſsuæ Hiſspan. 1. tom. hiſstor. Hiſspan. pag. 1160. Vbi poſst alia ſsic habet: Denique Antipodum munera duplici ratione Hiſspanorum ſsunt, vel quòd ipſsi hunc Orbem invenerunt, vel quòd ſsoli inde omnia reportant in ſsuas apothecas, &c. Quæ omnia quanto magis validè, & ſsecurè procedant in hac Caſstellanorum RegũRegum Novi Orbis detectione, converſsione, & occupatione, nemo non videt.

Poteſstq́ue cum ipſsis, & ultra ipſsos non inefficaciter idem titulus confirmari ex vulgata illa iuris regula, quâ docemur rerum

^† dominia à naturali poſsſseſssione cœpiſsſse, l. 1. D. de acquir. poſsſseſs. quæ poſsſseſssio illis, naturali etiãetiam & gentium iure inſspecto, tribuitur, qui primi inſsulas,

^† vel alias terras, aut res quasliber invenerint, & occupaverint, d.l. 1. de acquir. poſsſseſs. l. 1. §. 1. & legib. ſsequentib. D. de acquir. rer. dom. §. feræ, & §. inſsula, inſst. de rerum diviſs. cap. ius naturale, cap. ius gentium, ibi: Sedium occupatio. 1. diſstinct. l. 17. cum ſseq. tit. 28. part. 3.

Et hunc eſsſse

^† primum, & præcipuum rerum omnium acquirendarum modum, eleganter agnoſscit Ariſstotel. lib. 1. Polit. Cicer. lib. 1. Offic. Quint. de clamat. 13. his verbis: Multa,

^† quæ libera fuerant, trãſeunttranſeunt in ius occupantium: &,

^† Quod omnibus naſscitur, induſstriæ præmium eſst. Et tradunt alia Balduin. & Vulteius in d. §. feræ, & in d. §. inſsula, Gifanius in d.l. 1. de acquirend. rer. dom. num. 13. Alexand. Turaminus lib. |

p. 285

ſsingul. de legib. 2. part. capit. 10. num. 27. Anton. Faber in Iuriſsp. Papinian. tit. 2. princip. 4. illat. 4. & Oſsualdus in Donello Enucleato lib. 4. cap. 7. & 8.

Ideò autem diximus

^† invenerint, & occupaverint, quia ſsolam inventionem non ſsufficere ad hunc naturalẽnaturalem quærẽdiquærendi modum, niſsi & occupatio accedat, tenet Bart. Alexand. Iaſs. Ripa, Romuleus, & alij in dict. l. 1. de acquir. poſsſs. arg. eiuſsdem text. in ultim. verb. l. 3. §. Neratius, D. eod. & l. ſsi Barſsatorem, C. de fideiuſsſsor. reiectâ ſentẽtiâſententiâ gloſs. quæ contrarium exiſstimavit in §. item Lapilli, & §. theſsaurus, inſstit. de rer. diviſs. Inde inferentes

^† ad ſstatuta, quæ inventos cum armis puniri iubent, ut verè, cum eiſsdem captos, & apprehenſsos eſsſse, requirere videantur. Quam doctrinam, etſsi in dubium revocet Iaſs. in l. 1. §. hæc verba, num. 7. ff. quod quiſsque iuris, & abſsolutè reprehẽdatreprehendat Cuiacius lib. 12. obſservat. capit. 38. ſsub aliquibus tamen diſstinctionibus cæteri magis communiter recipere ſsolent, ut conſstabit ex Socino in d. § Neratius, Hippol. de Marſsil. ſsing. 303. & ex plurimis alijs relatis per Anton. Gomez in l. 45. Tauri num. 48. Redin. de maieſstat. Princip. verb. Armatam ex num. 193. Iul. Clar. & eius additionatore Baiardo recept. ſsenten. §. fin. quęſtquæſt. 82. ſstatut 6. verſsic. Quæro, ſstat ſstatutum, Tiber. Deciano lib. 8. criminal. cap. 4. n. 5. verſs. Quid ſsi fiat, Menoch. de arbitr. caſsu 394. num. 50. Bobadilla in Polit. lib. 4. cap. 5. num. 12. Flores de Mena in addition. ad Anton. Gamam deciſs. 167. Hieronym. Zevallos pract. commun. quæſst. 651. & noviſssimè Ludov. Rodolphino lib. 2. quæſst. q. 34.

Et eſst adeò verum,

^† inſsulas, maris invenientium & occupantium fieri, ut nõnon ſsolùm inſsulæ ipſsæ, ſsed etiam urbes, & oppida, quæ in illis poſsteà conſtruũturconſtruuntur & ædificantur, propriępropriæ incolentiũincolentium fiant, & ab omni iuriſsdictione, liberęliberæ maneant, ut de

^† Venetorum inclyta urbe, & ſsui ſsemper iuris aſsſserta Republica tradit Salicet. in l. 3. C. de naut. fœno. Cœpola in tractat. de ſservit. ruſstic. tit. de mari, cap. 29. Iaſs. Ripa, & alij in l. ſsi inſsulam, D. de verb. obligat. idem Iaſs. in l. ex hoc iure num. 26. D. de iuſst. & iur. & Pereg. de iure fiſsci lib. 8. num. 62. & 63. & Freitas d. tractat. de Imp. Aſsiat. cap. 10. num. 32. & ſseq. Licèt alij doceant,

^† dominium quidem occupantibus quæri, ſsuperioritatem verò & iuriſsdictionem huiuſsmodi locorum ad eum pertinêre, qui in illo mari imperium habet. Mari

^† autem imperare videri, qui in continenti proxima imperat, ut argumento l. venditor, D. cõmuncommun. præd. apertè ſscribit gloſs. in capit. ubi periculum, de elect. in 6. ubi Dominic. Angel. Aretin. in d. §. inſsula; arg. l. decernimus, C. de ſsacroſs. Eccleſs. Bart. in tractat. Tyberiadis, verb. Inſsula, Caſstrenſsis in l. inſulęinſulæ, D. de iudicijs, Felin. in cap. cùm olim de except. Decius in cap. licèt cauſsam, de probation. Cœpo la ubi ſsup. num. 14. Corneus conſs. 322. vol. 1. & conſs. 152. num. 1. vol. 4. Ant. Corſset. in ſsing. verb. Iuriſsdictio, Hiero. de Monte in tract. finium regundor. c. 39. Angelus Matthæatius de via & ratione iuris lib. 1. cap. 36. Pereg. de iure fiſsci lib. 8. num. 25. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 46. n. 234. & noviſssimè alios citans idem Borrel. in ſsumma deciſs. tit. 41. de iuriſsd. & imp. num. 125. fol. 158. pag. 2. Dom. Ioan. Bapt. Valençuela conſs. 100. num. 55. & Nos infrà cap. 25. num. 70.

Accedit his, quòd ſsecundùm communem aliam eiuſsdem iuris gentium introductionem,

^† ea etiãetiam quæ ab hoſstibus bello capiuntur, propria capientium fiunt. d.l. 1. verſs. Item capta, D. de acq. poſsſs. l. naturalem 5. §. ult. l. transfugãtransfugam 51. D. de acq. rer. dom. l. hoſstes 24. l. ſsi quid in bello 28. ff. de captivis, §. item ea, quæ ex hoſstibus, inſst. de rerum diviſs cap. ius gentium, 1. diſstinct. l. 1. & per tot. tit. 26. part. 2. l. 20. tit. 28. par. 3. cum latè traditis à D. Thom. 2. 2. quæſstio. 40. artic. 1. & lib. 3. de regim. |

p. 286

Princip. cap. 11. Sylveſst. in ſsumm. verb. bellum, Alphonſs. à Caſstro de iuſsta hæret. punit. lib. 2. capit. 14. Victor. in relat. de iure belli, num. 51. & ſsequentib. Covarru. in reg. peccatum 2. part. §. 9. & §. 11. num. 1. Menchaca lib. 1. de ſsucceſs. creat. §. 1. num. 43. Alciato in 1. hoſstes num. 7. de verbor. ſsignif. Vaconio lib. 1. declarat. iur. cap. 21. & lib. 2. cap. 35. Conano lib. 1. commentar. iur. cap. 3. num. 4. Anto. Concio lib. 1. diſsput. cap. 12. Romuleo in d.l. 1. de acq. poſsſseſs. ex num. 23. eruditiſs. Petr. Faber. lib. 2. ſsemeſst. cap. 3. & 4. Oſsualdo in Donel. Enucl. lib. 4. cap. 21. Cardin. Tuſsch. pract. concl. iur. tom. 1. verb. Bellum, cõcluſconcluſ. 39. 40. & 41. Petr. Cenedo collectan. 59. ad DecretũDecretum, pag. 84. Camillo Borrello omnino videndo in tract. de præſst. Reg. Cath. cap. 47. ex num. 135. Caliſst. Remirez de lege Regia, §. 26. num. 64. & noviſssimè D. Melchior de Valencia illuſst. tract. iur. tract. 2. cap. 5. num. 24. & ſsequent. Qui bellorum originem & effectus ſsatis eruditè recenſset, & ſse dignum Primariæ Cathedræ Iuris Civilis in Salmanticenſsi ſschola Nomodidactem oſstendit, in qua ego eundem olim auditorem habuiſsſse, & exercuiſsſse, non parum lætor & glorior, Ægid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iur. tom. 1. cap. 1. per totum, & Seraph. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiat. cap. 9. num. 11.

Et ante omnes

^† docuit Plato lib. 1. de legib. Ariſstot. lib. 1. Polit. cap. 4. & 5. Thucydides lib. 5. Cyrus apud Xenoph. lib. 3. & Menalaus apud LibaniũLibanium, quorum Græca verba refert Balduin. in d. §. item ea, & Ioan. Borcholt. in §. ſservitus, inſst. de iur. perſson. Vbi hac de cauſsa bellicam artem ſsecundùm naturam acquiſsitivam eſsſse inquiunt, & hãchanc legem omnibus hominibus eſsſse communem, & ex iure gentium profectam, Cicer. d. lib. 1. offic. Vbi inter

^† præcipua rerum acquirẽdarumacquirendarum genera, poſst occupationem, victoriam numerat, & D. Ambroſs. lib. 1. de Abraham, cap. 3. Vbi inſspecto etiam iure

^† Divino Geneſs. 14. ad illum pertinuiſsſse ait res illorum Regum, quos bello ſsuperaverat, quamvis eas accipere noluiſsſset, cuius ſsententia refertur in cap. dicat aliquis 23. quæſstio. 5. Neque

^† abeſst Virgil. 9. Æneid. ſsic inquiens:

Si verò capere Italiam ſsceptriſsq́ue potiri
CõtigeritContigerit victori, & prædæ ducere ſsortem.

Vnde

^† cùm hæ Occidentales & Meridionales regiones, non ſsolùm invẽtæinventæ & occupatæ, ſsed in multis etiam partibus per bellum, iuſstis de cauſsis illatum, ab Hiſspanis ſsubiugatæ fuerint, ut in capitibus ſsequentibus oſstendemus, multò planius affirmare poſsſsumus, illarum poſsſseſssionem, & mediante poſsſseſssione dominium, iuriſsdictionem, & imperium communi omnium hominum iure Noſstris Catholicis Regibus acquiſsitum fuiſsſse. Nam

^† licèt ipſsi huiuſsmodi occupationibus, & militaribus expeditionibus perſsonaliter non interfuerint, Chriſstophorus tamẽtamen Columbus, & reliqui Duces, qui poſst illum ad has provinhcias navigarunt, veluti procuratores RegũRegum HiſpanięHiſpaniæ erãterant, & eorum nomine acquiſsierunt, quidquid uſspiam terrarum occuparunt, & debellarunt. d.l. 1. §. adipiſscimur, D. de acq. poſsſs. l. 1, C. eod. l. 1. C. per quas perſsonas nob. acq. l. 3. §. cùm igitur, D. de vi & vi armata, cum ſsimilib. Sub

^† his quippe pactis, & conditionibus ad eas inquirẽdasinquirendas ſsemper miſssi ſsunt, ut refert Ant. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 10. capit. 1. & 2. & decad. 2. lib. 3. cap. 11. pag. 99. & conſstat ex plurimis ſschedulis, mandatis & inſstructionibus Regijs, quæ habentur in tomo 4. ex pag. 236.

Et ita

^† ipſsi Duces proteſstari ſsolebant, ubi primùm eaſsdem provincias ingrediebantur, ſsequentes eiuſsdem Columbi exemplũexemplum, qui ſsimulatque in primam Novi Orbis inſsulam Guanahani dictam excẽditexcendit, deiectâ arbore, CrucẽCrucem ex ea factam in nomine D. Ieſsu Chriſsti cruciſsixi in littore ſstatuit, eiq́;eiq́ue debitas |

p. 287

pro tanto beneſsicio gratias agens, illius Novi mundi ius, ac poſsſseſssionem Regum Catholicorum nomine coram tabellione publico cepit, cuius actus, formam, & aliorum ſsimilium tradunt Pet. Martyr in decad. 1. Hieron. Benzon. & eius additionator lib. 1. hiſstor. Americæ cap. 7. Ant. de Herrera in hiſstor gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 12. & alibi paſssim. In quo, ut in alijs, magnam Hiſspanorum erga ſsuos Reges fidelitatem meritò extollit idem Herrera decad. 4. pag. 114.

Vnde mirum non eſst, ſsi hæc omnia Regali iuri Noſstrorum PrincipũPrincipum ceſsſserint,

^† quia feciſsſse non tam vidẽturvidentur, qui iuſssis parent, quàm qui iubent, & alicuius expeditionis faciẽdęfaciendæ auctores ſsunt, l. qui mandat. l. cum iuſsſsu, D. de ſsolution. l. 1. §. penult. & fin. D. de legat. 1. l. 1. §. deieciſsſse, D. de ijs qui deiec. l. unum ex familia 72. §. ſsi de Falcidia, D. de legat. 2. cap. qui facit per alium 72. de regul. iur. in 6. cum alijs, quęquæ notanter congerit Menchaca in præfat. cõtroverſcontroverſ. illuſst. num. 112. Petr. Pechius in d. capit. qui facit, & Marian. Socin. conſs. 135. lib. 2. Vbi ex hoc concludit, valêre

^† dictum teſstis dicentis, Titium ligna amputaſsſse, etiamſsi ipſse Titius per ſse hoc non fecerit, ſsed per alium.

Præter quam quòd, ut iſsthæc omnia deſsicerent, Regali iure, quod Noſstri potentiſssimi Reges in vaſsſsallos utuntur, idem conſsqui poſsſsent. Certiſssimum namque

^† eſst ad Reges, & eorum ſiſcũfiſcum ac Demanium pertinêre provincias, populos, arces, agros, & terminos, qui à ſsubditis ſsibi hominibus occupantur, vel militari manu acquiruntur, etiamſsi ipſsi ſsubditi id proprijs expenſsis effecerint,

^† mobilibus duntaxat, & ſsemoventibus bonis ſsub militum occupantium iure manentibus, ut elegãtereleganter docet Pompon. 1. C. in

^† l. ſsi captivus 20. §. expulſsis, ibi: Publicatur enim ille ager, qui ex hoſstibus captus ſsit, D. de capt. & poſstlimin. reverſs. l. penult. D. ad leg. Iul. pecul. tradit gloſs. per tex. ibi in l. Divus 31. D. de iure fiſsci, l. 20. tit. 18. part. 3. l. 28. tit. 26. part. 2. ubi Gregor. Lopez. d. cap. dicat aliquis 23. q. 5. cap. ius militare 1. diſstinct. Bart in l. ſsi quid in bello, D. de capt. idem Bart. Alexan. Iaſs. & Romuleus num. 25. in d.l. 1. de acquir. poſsſs. Martin. Laudenſs. in tract. de bello. §. 4. Roderic. Suarez alleg. 7. à num. 13. Menchaca de ſsucceſs. 1. part. lib. 2. §. 17. num. 13. Valaſscus de iure emphyteut. q. 8. ex num. 38. Camill. Borrel. d. cap. 47. n. 139. & eſst communis Theolog. ſsecundùm Victoriam, & alios ſsup. Petr. Navarram, qui plures allegat in tract. de reſstit. lib. 2. capit. 3. num. 287. Armillam in §. bellum num. 23. Greg. de Valencia tom. 3. diſsputat. 3. q. 16. de bello, puncto 3. col. 701. verſsic. Quarta propoſsitio, & Iuriſstarum ſsecundùm Covarru. in d. reg. peccatum, 2. par. §. 11. num. 6. Avendañ. de exequen. mand. 1. part. cap. 4. num. 2. Azeved. in l. 20. tit. 4. lib. 6. Recopil. Vaconium. d. cap. 35. Pet. Fabr. d. lib. 2. ſsemeſst. cap. 4. & Ant. Pichard. in §. quod ſsi fugerit, num. 10. inſstit. de empt. & vendit.

Quinimo

^† & quamlibet prædam, etiam rei mobilis, vel ſemovẽtisſemoventis in ipſso prælio non captam, ſsed exitu belli poſsteà occupatam, publicari ſsolêre, & in fiſscum redigi, aliquibus exẽplisexemplis oſtẽditoſtendit Agellius lib. 7. noct. Atticar. cap. 4. & lib. 13. cap. 24. Et ea

^† etiam, quæ in ipſso belli conflictu capiuntur, non aliter capientium fieri quàm ſsi ante Principem, vel Ducem exercitus afferãturafferantur, ut is ea ſsecundùm virtutes, & merita militum inter illos diſstribuat, communis eſst omnium DoctorũDoctorum aſsſsertio poſst Bartolum in d.l. ſsi quid in bello, ut teſstatur Balduin. in d. §. item ea, num. 7. & 8. Pet. Bellinus in tract. de re milit. par. 2. cap. 12. & 18. Romuleus in d.l. 1. de acq. poſsſs. n. 26. licèt ipſse ſsolus ab ea diſscedere tentet. Et iure noſstro apertè deciditur in d.l. 4. 5. & ſsequent. tit. 26. part. 2. Vbi

^† varij prædarũprædarum partiendarum modi connumerantur, de quibus ſsolitâ eruditione fusè agit Per. |

p. 288

Faber. d. lib. 2. Semeſstr. cap. 3. & 4 Pet. Gregor. lib. 2. Syntagm. cap. 4. num. 6. Pat. Suarez in tract. de Charit. diſsput. 13. ſsect. 7. num. 2. & 7. Ægid. Benedict. d.l. ex hoc iure capit. 1. num. 9. & ſseqq. Oſsualdus in Donello Enucleat. lib. 4. cap. 21. & Melchior de Valencia dict. cap. 5. num. 25. & ſseqq.

Ad ſsupremum

^† autẽautem PrincipẽPrincipem ultra immobilia, de quibus iãiam diximus, quinta quoque pars aliarũaliarum prædarũprædarum moventium & ſemoventiũſemoventium pertinet, ut in prædictis legibus Partitæ diſspoſsitum eſst, & in l. 20. tit. 4. lib. 6. novæ Recopil. Quæ pars

^† adeò ad Imperij dignitatem ſspectat, ut inter Regalia computetur, & à Principe in perpetuum

^† alienari non poſssit, ut cavetur in d.l. 4. part. ubi Gregor. verb. Non lo podrian fazer, & in d. l. 20. recopil. Palac. Rubeus in repetit. cap. per veſstras notab. 2. verſsic. Sed eſst pulchra dubitatio, num. 43. Rolandus à Valle conſs. 1. num. 101. vol. 2. & Ioan. Garcia de nobilit. gloſs. 1. §. 1. num. 21.

Ex quibus videmus

^† omnia ferè mũdimundi Regna & Imperia bellorũbellorum quidẽquidem evẽtibuseventibus parta, & ex alijs gentibus, & dominis ad alios translata. Quod Tertul. in Apolog. relatus ab Hotma. lib. ſsing. qq. illuſst. cap. 1. adeò verũverum eſsſse exiſstimavit, ut ſscribat, ſse arbitrari, RegnũRegnum omne, vel ImperiũImperium armis quæri, & victorijs propagari. Et idem tradit Thucydides lib. 1. ubi Principatibus GræcorũGræcorum hoc initiũinitium attribuit & Cicer. lib. 3. Rhetor. c. 3. Vbi ait,

^† Romanos partim enſse partim conſsenſsu potentiam adquiſsijſsſse, & idem generaliter de reliquis Regnis, & inſsignibus illis quatuor Orbis Monarchijs docet D. Auguſst. lib. 4. de Civit. Dei, cap. 6. Claudian. PanęgyricoPanægyrico 3. ad Stiliconem, his verſsibus:

Sic malè ſsublimes fregit Spartanus Athenas
Atque idem Thebis cecidit,
Sic Medus ademit Aſsſsyrio,
Medoq́ue tulit moderamina Perſses,
Subiecit Perſsem Macedo,
Ceſsſsurus & ipſse Romanis, &c.

Et innumera

^† exempla ex Divinis & humanis antiquis, & recẽtibusrecentibus omniũomnium gentium hiſstorijs petita refert Theat. vitæ human. vol. 11. lib. 4. ex pag. 2597. Oldrad. conſs. 68. Tiraq. de primog. q. 17. opin. 4. num. 25. Caſstaldus in tract. de Imperat. q. 4. n. 3. Pacianus de probat. vol. 2. cap. 35. num. 53. Metienç. in Dialog. Relat. 2. part. cap. 4. ex num. 2. Balduin. in § item ea, inſst. de rer. diviſs. ubi hac de cauſsa cõcluditconcludit,

^† RegnorũRegnorum iãiam diu conſstitutorum initia repeti non debêre, SimõSimon Maiol. 3. tom. dier. Canicul. colloq. 2. de bellorũbellorum evẽtibeventib. ex pag. 333. & tom. 4. colloq. 4. de orig. ſsociet. humanęhumanæ ex pag. 252. & noviſssimè alios referens Hieron. Zevallos in tract. de cognitio. per viam violent. gloſsſs. 18. ex num. 88. & Doct. Melchior de Valenc. d. tract. 2. cap. 5. num. 9. & ſsequentib.

Vnde quidãquidam in ea opinione fuerũtfuerunt, ut

^† quemadmodũquemadmodum neceſsſsariâ naturæ lege in taurorũtaurorum, aprorũaprorum, gallinaceorum cæterarumq́ue animantium genere, quæ corporis robore, atque audaciâ alias ſsui generis vincit, & excellit, eas huc illuc ducit, ipſsæq́ue velut imperiũimperium habenti obſsequuntur, & parẽtparent: ſsic etiãetiam inter homines is potiſssimum imperet, regatq́ue cæteros, qui corporis, animiq́ue robore præſstantiſssimus ac valentiſssimus eſsſse videatur. Id quod his omnino verbis à Polybio vetuſstiſssimo, & graviſssimo auctore Græcè traditur in initio lib. 6. & Brennus Gallorum Rex ferociter Romanis reſspondit apud Livium lib. 5. & Plutarch. in Camillo, & Tencterorum legati apud Tacit. libro 20. Annal. & Ioſseph. Ieroſsolymitanis deditionem ſsuadens lib. 5. de bello Iudai. capit. 26. & Ariſstid. in pluribus locis, quæ ſsolitâ eruditione cõgeſsitcongeſsit Pet. Fab. lib. 2. Semeſstr. Cap. 2. pag. 25. & 26. & lib. 3. cap. 14. in princip. pag. 191.

Sed licèt prædictæ iuris regulæ, & auctorum ſsententiæ, ita generaliter ſsumptæ veriſssimæ ſsint, & titulum, de quo agimus, ſsufficienter probare, & fulcire videantur: Nos tamẽtamen, qui illud tãtùmtantùm

^† iuſstum, & legitimũlegitimum iudicamus, |

p. 289

quod iure, legibus & ratione ex omni ſsui parte ſsubſsiſstit, l. quemadmodum 7. C. de agric. & cenſs. lib. 11. l. legitima, D. de pactis, l. nec ex PrętorioPrætorio, D. de reg. iur. Caſssiod. lib. 9. epiſs. 2. nullatenus volumus, huius Novi Orbis imperium ob ſsolam acquiſsitionem bellicãbellicam, de qua ultimo loco tractavimus, Regibus noſstris aſsſserere, niſsi prius eadem bella iuſstè, & legitimè Indis inferri potuiſsſse probaverimus; quod argumentũargumentum in tota huius libri diſsputatione proſsequimur.

Etenim

^† licèt damnemus & explodamus, ut re ipsâ damnamus & explodimus ManichæorũManichæorum hęreſimhæreſim, à Lutheranis renovatam, qui ob nullãnullam cauſsam bellum etiam adverſsus Turcas, hęreticoshæreticos, & alios Fidei hoſstes inferre licêre afſsirmarunt, quãquam evidentibus rationibus, & teſstimonijs convincunt Alſsonſs. à Caſstro lib. 3. adverſs. hæreſses, verb. Bellum, Sebaſst. Medices in ſsum. omn. hęreſhæreſ. 1. p. eod. verb. Lanzelot. Conrad. in templo omn. iud. lib. 1. §. 4. verb. Infidelibus, Ant. Rubeus lib. 2. aſsſsert. Cathol. adverſs. Eraſsm. errore 2. Gregor. de Valencia, qui latiſssimè, & elegantiſssimè loquitur, 3. tom. diſsp. 3. quæſst. 16. punct. 1. Iulius Ferret. in integ. tract. de iuſst. & iniuſst. belli, Thom. Boz. de ſsign. Eccl. lib. 17. cap. 7. Suar. tract. de charitat. diſsput. 13. ſsect. 1. Cam l. Borrel. de pręſtãpræſtan. Reg. Cathol. cap. 32. num. 113. cum multis ſequẽtibusſequentibus, Pat. Lorea in 2. 2. D. Thom. ſsect. 3. diſsp. 52. num. 8. & plures alij ſstatim citandi, & relati à Cenedo in. d. Collectanea 59. ſsuper Decretum, & a Ioan. Baptiſst. Valençuela in diſscurſs. ſstat & bell. 2. p. conſsider. 3. ex num. 16. & in Monitorio contra Venetos, 7. part. num. 56. & ſseqq. & a Nobis infrà hoc lib. cap. 19. num. 37. & Freitas d. tract. de Imp. Aſsiat. cap. 9. n. 10. Rectè

^† tamẽtamen, & certè affirmare poſsſsumus, & debemus, regulam illam iuris, quęquæ ſstatuit, ex cõmunicommuni & naturali omnium gentiũgentium lege & introductione bella originem, & approbationem habuiſsſse, & ut ea, quęquæ in illis ab hoſstibus capiuntur, victoribus cedant, de bellis utique iuſstis, & legitimè indictis accipiendam eſsſse.

Bella etenim

^† iniuſsta, & innocentibus atque immerentibus per ſolãſolam violentiam, aut cupiditatem illata, nullo modo ius Divinum, GentiũGentium, vel Civile approbavit, neque dominium, aut imperium aliquod legitimum inducere poſsſsunt, ſsed potiùs magna latrocinia reputari debent, & reſstituendi neceſssitatem important, ut latiſssimè probant, & reſsolvunt Theologi omnes poſst D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 8. Lucas de Pena in l. un. C. ut arm. uſsus, lib. 11. Petr. Malferit. apud Mandell. conſs. 769. num. 13. cum ſsequentib. vol. 2. Alfonſs. à Caſstro de iuſst. hæret. punit. lib. 2. cap. 14. per totum, Victoria in relect. de iure belli, Bañez 2. 2. q. 4. art. 1. Covarr. in. d. reg. peccatum. §. 10. n. 3. Lanzelot. d. lib. 1. §. 3. verb. Bellum, Petr. Navarr. de reſsſsitut. 1. part. lib. 2. cap. 3. num. 258. Gregor. de Valencia ubi ſsup. punct. 2. per totum, Balth. Ayala de iure & offic. belli, lib. 1. cap. 2. reliqui Auctores, qui de bello ſscripſserunt in tract. Doct. tom. Borrel. d. cap. 32. ex num. 38. Cuiacius in l. ut vim, D. de iuſst. & iure, Molin. in eod. tract. diſsput. 99. & ſsequentib. Lorca d. diſsp. 52. Cenedo d. collectan. 59. Gabr. Vazq. in 1. 2. diſstinct. 64. cap. 3. Cardin. Tuſschuspract. cõcluſconcluſ. iur. tom. 1. verb. Bellum, concl. 34. & 35. Ioan. Bapt. Valençuela in monit. contra Venetos, 7. part. n. 60. 61. 65. 120. & ſseqq. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 2. de bellor. event, ex pag. 359. Hieronym. Campanil. in diverſsorio iuris Canon. rub. 11. cap. 24. num. 11. & noviſssimè plures alios recẽſensrecenſens Zevall. in commun. opin. tom. 4. q. ult. ex num. 117. & Caliſst. Remirez in tract. de lege Regia §. 30. num. 55. & P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 35. pag. 369. & ſseqq. & D. Melchor de ValẽcValenc. d. cap. 5. num. 13. & 14.

p. 290

Quapropter

^† Vlpian. in. d.l. ut vim, ita demũdemum bella probare videtur, ſsi iniurias & damna, quæ nobis inferuntur, propulſsent, vel illatas vindicent, & reſsartiant. Et idem docent

^† Pontifices in cap. diſspar. 23. q. 8. cap. militare 23. q. 1. ubi eam intentionem in bellis deſsiderant, ut ad malum vitandũvitandum, & bonum promovendũpromovendum irrogẽturirrogentur; quod mirè cõvenitconvenit ſentẽtiæſententiæ

^† D. Iſsidor. lib. 18. Etymol. cap. 1. ubi bellum iuſstum definit: Quod ex edicto geritur de rebus repetendis, aut propulſandorũpropulſandorum hominum cauſsa: & D. Aug. lib. 6. quæſst. q. 10.

^† relati in cap. Dominus 23. q. 2. ubi ſsic ait: Iuſsta autem bella diffiniri ſsolent, quæ ulciſcũturulciſcuntur iniurias, ſsi qua gens, vel civitas, quæ bello petẽdapetenda eſst, vel vindicare neglexerit, quod à ſsuis improbè factũfactum eſst, vel reddere quod per iniurias ablatũablatum eſst. & lib. 22. cõtcont. Fauſst. Adverſsus iniuriam reſsiſstentium gerenda ipſsa bella ſsuſscipiuntur à bonis, ſsive Deo, ſsive aliquo legitimo Imperio iubente.

Et non minus verè, &

^†eleganter idem D. Auguſst. lib. 4. de Civitat. Dei, cap. 6. reprehendens Alexandri Magni inſsatiabilem imperij ſsui propagandi cupiditatẽcupiditatem, & bella, quibus iniuſstè totum Orbem hâc ſsolâ conſsideratione vexabat, ſsic inquit: Inferre enim bella finitimis, & inde in cætera procedere, & populos ſsibi non moleſstos, ſsola Regni cupiditate conterere, & ſsubdere, quid aliud, quàm grande latrocinium, nominandum eſst? Et poſsteà illud vulgatum Pyratæ dictum commemorat, qui coram eodem Alexandro adductus, cùm interrogaretur, qua de cauſsa mare infeſstaret? reſspondit: Quid tibi Orbem terrarũterrarum habes infeſstum? ſsed quia ego exiguo navigio facio, latro vocor; tu autem, qui magna claſsſse id facis, Imperator, quod & narrat Policrat. lib. 4 in princip. & Palac. Rub. de obten. Navarræ in fine proœmij. Quam ſsententiam mutare potuit D. Auguſst.

^† ex verb. Herodot. lib. 3. ubi ſsimiliter ait: Qui iuſstus eſst, non alienam regionem affectat, ſsed ſsua eſst contentus; nec homines, a quibus nihil laceſsſsitus eſst, in ſservitutem redigit.

Neque longè eſst

^† Seneca lib. 1. de beneſsic. cap. 13. ubi de eodem Alexandro loquens, ſsic habet: At hic à pueritia latro, gentiumq́ue vaſstator, tam hoſstium pernicies, quàm amicorum; qui ſsummum bonorum duceret terrori eſsſse cunctis mortalibus. Vbi melius eſsſset, ut legamus, vel ſsaltem intelligamus: Tam amicorum pernicies, quàm hoſstium, iuxta animadverſsionem Petr. Fabri lib. 1. Semeſstr. cap. 23. pag. 152. Eaq́ue propter prædonis iudicium & infamiãinfamiam nũquamnumquam effugiet, ut rectè obſservat Noſster Matthæus Lopez Bravo in terſso illo, & eleganti tractatulo, quem de Rege & regendi ratione conſscripſsit lib. 1. fol. 7. ubi adducit illud Poëtæ:

Illic Pellæi proles veſsana Philippi
Fœlix prædo iacet terrarum, vindice fato
Raptus, ſsacratis totum ſspargenda per Orbem
Membra viri poſsuere adytis.

Et conducit elegans oratio, quam Cineas

^† ille, magni ingenij, & eloquentiæ vir, apud Pyrrhum habuit, eum à bellis diſsſsuadêre intẽdensintendens, quibus nullo iure, aut bono, ſsed ſsolâ inanis glorięgloriæ voluptate Italiam primò, mox Siciliam, ac deinde totam Africam bello ſsibi ſsubijcere conabatur, ut reſsert Plutarc. in vita eiuſdẽeiuſdem Pyrrhi, & ex noſstris Borrell. dict. cap. 32. numero 87.

Et illud

^† Antigoni MacedonũMacedonum Ducis, de quo apud eundẽeundem Plutarch. lib. 4. apophthegm. qui Sophiſsæ cuidam librum de iuſstitia ſscriptum prorrigenti: Deſsipis, inquit, qui cùm me videas alienas urbes armis vexantem, tamen apud me de iuſstitia diſsſseris. Sentiens, nimirum illos, qui bellum inferunt, nec poſsſse, nec velle tueri iuſtitięiuſtitiæ leges; prout etiam ex Noſstris obſservat Menchaca libro 1. cõtroverſcontroverſ. illuſstr. cap. 10. n. 6. & ſseqq. unde Salluſst. in Catil. lib. 1. hoc vitium notans eleganter dixiſsſse videtur:

Libidinem dominandi cauſsam belli habẽthabent |

p. 291

& maximam gloriam in maximo imperio putant ſsua retinere privatæ domus, de alienis certare Regiam laudem eſsſse.

Qvod verò

^† ſspectat ad aliãaliam rationẽrationem primo loco à nobis ſsuprà relatãrelatam, & exornatãexornatam, inventionis ſscilicet, & occupationis iſtarũiſtarum regionum, quâ mediãtemediante legitimum earũearum Imperium, quidam Noſstris Regibus tribuunt, parũparum quoq;quoque ſsufficiens M. Victoriæ, & Greg. Lopez eſsſse videtur; eò quòd illa iuris cõmuniscommunis

^† & naturalis regula, quæ dominiũdominium rerum omniũomnium primis inventoribus, & occupatoribus præbet, de rebus quidẽquidem, & inſsulis, aut provincijs deſsertis intelligenda eſst, & quæ anteà in aliorum hominũhominum poteſtatẽpoteſtatem, & poſſeſsionẽpoſſeſsionem neutiquam perveniſsſsent, ut conſstat ex d.l. 1. D. de acq. rer. dom. cum ſsimilib. ſsup. relatis, & ex d. §. feræ, inſst. de rer. diviſs. ibi: Quod enim antè nullis eſst, id naturali ratione occupanti conceditur: quod in his

^† Novi Orbis inſsulis, & regionibus practicari non potuit, quęquæ deſertędeſertæ nõnon erant, ſsed ut plurimùm Barbaris iſstis habitatoribus plenæ, & ab illis, primò quàm a noſstris, inventęinventæ, occupatęoccupatæ, cultæ, & poſsſseſsſsæ. Qui ob hoc

^† verum, & proprium earum dominiũdominium acquiſsijſsſse cenſsendi erant, cùm iam inde à primis Mundi temporibus, Deo ita diſponẽtediſponente, eis in ſsortem obtigiſsſsent. Quapropter dicere non poſsſsumus, eas in nullius bonis eſsſse, vel Noſstrorum Regum dominationem hoc dumtaxat titulo ſsecurè defendere, non magis, quàm

^† ſsi ipſsi Indi nos, & Regna noſstra inveniſsſsent, & occupaſsſsent. Ius enim naturale,

^† & gentium omnibus hominibus, & nationibus commune eſst, & ęqualiteræqualiter inter omnes obſservari & conſservari iubetur,

^† l. 1. §. ius naturale, & §. ius gentium cum ſsequentib. D. de iuſst. & iur. l. quod attinet 32. D. de reg. iur. ibi: Quia quod ad ius naturale attinet, omnes homines æquales ſsunt, l. hos accuſsare 12. §. penult. ibi: Sed cùm natura communis eſst, ſsimiliter & in eos animadvertitur, D. de accuſsationib. capite ius naturale, 1. diſstinctione.

Qua de cauſsa

^† ius iſstud ab Iſsocrate, Seneca, Apuleio, Lactantio, & alijs bonis Auctoribus, quorũquorum verba latè refert Petr. Faber. lib. 2. Semeſst. cap. 7. in fin. paſssim appellatur: Communis omniũomnium hominum lex, cõmunecommune ius totius generis humani, & commune ius humanitatis. Et ex

^† hoc iure ſseparationem gentium, provinciarum, Regnorum, atque urbiũurbium occupationem & conditionem, dominiorumq́ue introductionem & diviſsionem initium habuiſsſse, certiſssimum eſst, rerum uſsu, & humanis neceſssitatibus ita exigentibus, quęquæ colluvionem multorum in unum locum coactam ferre non poterant, neque eorundem bonorũbonorum cõmunionẽcommunionem, quęquæ

^† ſsemper rixas, & diſscordias producere ſsolet, ut conſstat ex

^† diviſsione urbium, & poſsſseſssionum facta per Cain ante diluvium, & per Nembroth poſst diluvium, quęquæ habetur Geneſs. 4. & 10. & ex alia, quæ interceſssit inter Abraham & Lot, Geneſs. 13. & ex traditis à Beroſso lib. 4. de florib. Chald. Ioſseph. lib. 4. antiquit. D. Aug. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 17. Tertul. lib. de pallio, cap. 2. Pineda in Monarch. Eccleſs. lib. 1. cap. 11. §. 3. fol. 37. & ex noſstris Iuriſsconſs.

^† in l. ex hoc iure, D. de iuſstit. & iur. ubi noviſssimus Ægid. Benedict. 1. tom. cap. 3. ex n. 5. §. us autem, inſst. de iur. natur. cap. ius naturale, & cap. ius gentiũgentium, 1. diſstinct. iunctâ

^†. l. cùm pater 69. §. dulciſssimis, D. de legat. 11. ibi: Cùm diſscordijs propinquorum ſsedandis proſspexerit, quas materia communionis ſsolet excitare, & alijs, quęquæ circa hoc congerit Tiraq. de primogen. q. 4. num. 27. Roxas in epit. ſsucceſsſs. cap. 5. num. 37. Hieron. Savaro in notis ad Sidon. Apollinar. pag. 223. & Caſstel. de Bobadilla in Polit. lib. 1. cap. 1. num. 19.

Idemq́;Idemq́ue obſservat, & ex profeſsſso diſsſserit

^† Ariſstot. lib. 1. Polit. cap. 1. & 2. & lib. 2. c. 3. lib. 3. cap. 11. & lib. 5. cap. 10. & ex Theologis, D. Thom. in 1. 2. q. 95. art. 4. & lib. 1. de Regimin. Princip. |

p. 292

cap. 1. & in 2. 2. q. 66. art. 2. ubi Caiet. & alij, Soto lib. 4. de iuſst. & iur. q. 3. art. 1. cõclconcl. 3. Molin. in eod. tract. diſsp. 20. P. Ferdin. Rebell. de oblig. iuſst. lib. 1. q. 2. ſsect. 4. pag. 12. P. Ioan. Salas de legibus, dip. 2. ſsect. 3. P. Fr. Ioan. Marq. in Gubern. Chriſst. lib. 1. cap. 12. & 13. & alij plures relati per Greg. Sayrum in Clavi Regia, lib. 9. cap. 8. num. 15. Ex iuris interpretibus, Bart. n. 9. Iaſs. 14. & eleganter Cuiacius, & alij antiquiores, & recentiores in. d.l. ex hoc iure, Innocent. in capit. quod ſsuper, de voto, Bald. in l. in rebus, C. de iure dot. Alex. in l. cùm hęredeshæredes, De. de acq. poſsſs. Romuleus in l. 1. n. 16. eod. tit. Felin. n. 49. Decius n. 122. Beroi. 145. in cap. quęquæ in Eccleſsiarum de conſstit. Greg. Lop. in l. 2. tit. 1. p. 2. gloſsſs. 6. Hieron. de Monte de finib. regund. cap. 3. & 4. Tiraq. d.q. 4. n. 27. Navarr. in cap. novit de iudicijs, notab. 3. n. 150. cũcum ſseqq. elegantiſssimè Franc. Conanus lib. 1. comment. cap. 5. 6. & 12. Pinel. in rub. C. de reſscinden. vend. 1. p. cap. 1. n. 16. & cap. 2. n. 4. Menchaca in præfat. cõtroverſcontroverſ. illuſst. num. 105. & cap. 1. n. 25. Alvar. Valaſsc. de iure emphyt. 1. p.q. 3. num. 4. Pet. Greg. lib. 1. de Repub. cap. 2. Molin. de primog. lib. 2. cap. 7. n. 29. Menoch. conſs. 1. n. 396. & conſs. 181. n. 54. & de præſsumpt. lib. 3. præſsumpt. 10. à num. 12. Carol. Tapia in rub. de conſstit. Prinicip. à n. 50. Bobadilla in Polit. d. lib. 1. cap. 1. n. 4. & ſsequent. & n. 19. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 4. colloq. 4. pag. 255. & noviſssimè Caliſst. Remirez intract. de lege Regia, §. 30. n. 17. & 19. & in noſstræ quæſstionis terminis Epiſsc. ChiapẽſisChiapenſis in tract. comprobat. ſsump. dominj IndiarũIndiarum, fol. 39. & ſsequent. M. Victoria d. relect. 1. de Ind. inſsulanis ex n. 4. & n. 29. verſs. Et ideò alius titulus, Greg. Lop. in. d.l. 2. tit. 23. p. 2. Hieron. Zevall. in pract. cõmuncommun. to. 4. q. fin. ex n. 19. & Ant. Scappus lib. 2. de iur. non ſscript. cap. 2. Vbi diſsputat, an hęchæc dominiorum diviſsio etiam infidelibus ſsit ſservanda?

Quòd ſsi quis

^† altiorẽaltiorem, & antiquiorem originem dictæ diviſsionis provinciarum, & dominiorũdominiorum ſsumere velit, eãeam non ſsolùm naturali hominum iure, ſsed Divino potius conſstitutam, & inductãinductam exiſstimans, ut ex Geneſs. cap. 1. Eccleſsiaſst. cap. 17. Sapient. cap. 9. & alijs ſsacræ Scripturæ locis noviſssimè præter alios probare conatur D. Marta in tractat. de iuriſsdict. 1. par. cap. 1. & ante eũeum Epiſscop. Chiapenſs. in d. tract. comprobat. fol. 41. & ſsequent. Quibus alludit fabula

^† illa Platon. in lib. Sophiſstæ, dũdum tradit, quòd cùm fatale tempus generationis hominũhominum adveniſsſset, Dij, qui eos ex igni, terraq́ue finxerunt, Promethæo, Epimethęoq́ueEpimethæoq́ue mandarunt, ut ſsuas cuique generationi provincias, urbeſsq́ue diſstribueret. Hoc

^† divinum ius multo magis innumerabile, & invariabile eſst, & omnibus, & ab omnibus æqualiter obſservandum, cap. ſsunt quidam 25. q. 1. cap. 1. dict. 5. cap. quęquæ cõtracontra mores, diſstinct. 8. cap. iubemus 16. q. 3. cap. celebritatẽcelebritatem, de conſsecr. diſstin. 3. §. ſsed naturalia, inſst. de iur. natur. cũcum alijs, quæ tradũttradunt Doctores ibîd. Claud. Prat. lib. 3. gonſs. gen. iur. tit. 2. cap. 1. pag. 158. Pat. Suar. de legib. 2. cap. 13. & P. Salas in eod. tract. diſsp. 5. ſsect. 7. ex pag. 81. Atque adeò terras, quas infideles iſsti Divinâ providentiâ ſsortiti ſsunt, eis auferre non debuimus: ſsed potius

^† ſsecundùm pręceptapræcepta eijſdẽeijſdem Divini iuris liberas, & ſsalvas relinquere, iuxta illud Exod. 20. & Deuteron. 5: Non furtum facies, non concupiſsces domũdomum, aut agrum proximi tui, nec deſsiderabis uxorem eius, non ſservum, non ancillam, non bovem, non aſsinum, nec omnia quæ illius ſsunt. Cui conveniũtconveniunt alia ſsacræ Scripturæ, & ſsanctorum Patrum teſstimonia à Gratiano congeſsta in cauſsa 14. q. 5. & 6. & verba Caſssiodori lib. 9. epiſst. 3. ubi ait:

^† Aurum per bella quærere, nefas eſst, per maria periculũpericulum, per familiaritates opprobriũopprobrium; in ſsua verò natura honeſsta ſsunt lucra, per quæ nemo læditur, bona benè quærũturquæruntur quãdoquando de nullo domino abrogãturabrogantur.

p. 293

Sed quamvis

^† ſsuperior inventionis, & occupationis titulus per ſse ſsumptus, parũparum, ut diximus, prodeſsſse videatur, quoad illas Indiarum provincias, & regiones, quęquæ tũctunc, cùm ab Hiſspanis detectæ, & occupatæ ſsunt, certos Reges, & dominos habuerunt. Cùm tamẽtamen in

^† lato hoc, & immenſso terrarum ſspatio, quod eorundem Hiſspanorum labore, & induſstriâ repertum, & perluſstratum eſst, multa loca inhabitata eſsſsent, ad quęquæ vel Indi ipſsi nondũnondum pervenerãtpervenerant, vel deſserta & inculta reliquerant, ut paſssim quotidianis experimentis cognoſscimus, & narrant auctores, qui de eiſsdem provincijs ſscribunt: Affirmandum utique eſst, ſaltẽſaltem quoad hæc pręfatumpræfatum titulum, utilem & legitimum eſsſse, ut idem

^† Mag. Victoria concludit in relect. 2. de Indis, circa finem, dũdum ait: Item multa etiam ſsunt, quæ ipſsi pro deſsertis habent, vel ſsunt communia omnibus volẽtibusvolentibus occupare, & Pat. Molin. de iuſst. & iur. tract. 2. diſsp. 34. col. 165. & 168. ubi de Luſsitanorum navigationibus agens, ait:

^† eos anno 1446. reperiſsſse inſsulas Viridis Promontorij, quas veteres Heſsperides appellarunt, eaſq́;eaſq́ue vacuas inveniſsſse, & colere, atq;atque habitare cœpiſsſse: Quo fit, inquit, ut gentium iure Luſsitanorum dominio, tanquãtanquam primò occupantiũoccupantium legitimè acceſsſserint. Et ann. 1473 ſsuis navigationibus progredientes reperiſsſse ſsub libea Æquinoctiali inſsulam D. ThomęThomæ ſsimiliter vacuam: Quam colere, & inhabitare, gentiumq́ue iure tanquam primò occupantiũoccupantium legitimè poſsſsidere cœperunt.

Idem quoque tradit,

^† & illuſstrat Thom. Boz. de ſsign. Eccl. Dei, lib. 20. cap. 7. ſsig. 88. pag. 338. ubi inter alia argumenta, quibus Eccleſsiam Dei excellere probat, illud urgentiſssimum eſsſse inquit, quòd per eius alumnos, ac ſstudioſsos innumera terrarũterrarum ſspatia prius deſserta, inculta, & horrẽtiahorrentia, quæ ferarũferarum potius erant cubilia, quàm ſsedes hominũhominum, perluſstrata, & occupata fuerint, & caſstris, urbibuſsq́ue ædificatis ornata, & omni agriculturæ ratione exculta. Videriq́;Videriq́ue DeũDeum iter Catholicis oſtẽdereoſtendere, ut quas ipſse terras habitabiles effecit, ipſsi habitationibus repleãtrepleant. Et ad hoc probandũprobandum, poſst enumeratas alias regiones, luculentiſssima huius veritatis exẽplaexempla relucêre inquit,

^† in inſsulis Tertiarijs, Canarijs, Capitis Viridis, & in latiſssimis etiãetiam regionibus Indiarum, ſsive Orientem, ſsive OccidentẽOccidentem, Solem vel Auſstrum, Boreâmve ſspectantibus. Sicq́;Sicq́ue

^† impletũimpletum fuiſsſse illud Iſsai. 58: Et ædificabuntur in te deſserta ſæculorũſæculorum, fundamẽtafundamenta generationis & generationis ſsuſscitabis: & cap. 32: Erit deſertũdeſertum in charmel, & charmel in ſsaltum reputabitur, & habitabit in ſsolitudine iudicium, & iuſstitia in charmel ſsedebit: & cap. 35: Lætabitur deſserta, & invia, & exultabit ſsolitudo, & ſstorebit quaſsi liliũlilium.

GerminãsGerminans germinabit, & exultabit lætabunda, & laudãslaudans: Gloris Libani data eſst ei, decor Carmeli, & Saron.

In cuius veriſsimęveriſsimæ doctrinæ cõprobationemcomprobationem, ultra prędictosprædictos Auctores, & ea, quæ generalier de iure primæ invẽtionisinventionis, & occupationis ſsuprà retulimus,

^† expendi poteſst magis ſspecialiter reg. tex. in. d. §. feræ, inſst. de rer. diviſs. ubi Balduin. quęritquærit, an eadẽeadem ſsemper manſserit libertas occupandi loca deſserta, & inculta, cuiuſsmodi paſssim multa ſsunt? & ſsubdit:

^† Et ego quidem crediderim, & adhuc eſsſse debere induſstriæ præmia, ut fiant occupantis, & excolentis, idq́;idq́ue Reipub. utilius eſst.

Quibus adſstipulatur, quod notãternotanter inſsinuat Bartol. in l. rem quæ nobis, num. 4. D. de acquit. poſsſs & in l. ſsi duo, in fine princ. D. uti poſssid. nimirũnimirum, ſsundos,

^† qui nunquãnunquam apparent fuiſsſse culti, pręſumipræſumi debêre, in nullius bonis fuiſsſse, & ſsic primò occupanti concedi. QuãQuam doctrinãdoctrinam ſsequitur Iaſs. ibîdem num 32. Bald. in rub. de præſscript. col. 3. & eius auctoritate motus tenuit magis notabiliter Aretin. in l. 1. in princ. 2. notab. D. de acq. poſsſs. Quod

^† etiãetiam ſsi res immobiles ſsint intra territorium |

p. 294

vel diſtrictũdiſtrictum alicuius civitatis, vel Regni, ſsi tamen nõnon extat memoria, quòd prędictaprædicta bona fuerint per aliquem culta, & occupata, non dicentur eſsſse populi, vel Principis, ſsed potius in nullius bonis eſsſse iudicabantur, & ſsic primo occupanti concedentur. Atq;Atque ita dicit ſse conſsuluiſsſse in cauſsa Epiſscopi Mantuani, & de hac doctrina multum gloriatur, in. d.l. rẽrem, quæ nobis, & in conſs. 15. incip. ReverẽdiſReverendiſ. Domine. QuęQuæ tamen in ſspecie ab eo propoſsita, & generaliter accepta, falſsa quidẽquidem videtur, & ideò ſsemper in praxi damnatur, ut reſsolvunt Paul. Caſstrenſs. & Bart. Socin. in. d.l. 1. ex num. 17. idẽidem Craſstrenſs. cõſconſ. 259. in cauſsa quęquæ vertitur, idem Socin. conſs. 89. & conſs. 127. Quia

^† ex antiqua poſsſseſssione, vel cõceſsioneconceſsione territorij, vel caſstri, quidquid intra illius fines includitur, ad Principem, vel urbẽurbem, cuius eſst caſstrum, pertinêre videtur, ut colligitur ex l. ędeæde ſsacrâ, §. ſsin. D. de cõtrahendcontrahend. empt. Ioan. Fab. in l. cunctos populos, C. de ſsacroſs. Eccleſs. Bald. in rub. C. de contrah. empt. verſs. 22. quæro, Corneo conſs. 247. vol. 2. Oldrad. cõſconſ. 121. Chaſsſsan. in cõſuetudconſuetud. Burg. rub. 9. §. 4. Gregor. Lop. in l. 7. tit. 20. p. 3. Avendañ. de exequend. mand 1. p. cap. 4. num. 4. & 5. Bobadill. in Polit. lib. 2. cap. 16. n. 52. & 53. & latiſssimè Mieres de maiorat. 4. p.q. 20. ex n. 48. ubi practicabiliter docẽtdocent, quòd

^† ſsi civitas, aut villa, vel dominus vaſſallorũvaſſallorum non habet territorium ſspecialiter deſsignatum, omnes terræ, ſsive ſsint zerbidæ & incultæ, ſsive montuoſsæ ad Regem in dubio ſspectabunt, quas Hiſspano vocabulo, Realengas, nominare ſsolemus: & in eis Reges

^† ſsuam intentionem fundatãfundatam habêre vidẽturvidentur. Quod &

^† apud antiquos obtinuiſsſse nõnon malè conijcere poſsſsumus ex Herodiano in vita Imp. Ælij Pertinacis, ubi refert, eũeum quidquid in Italia, aut uſsquam gentium inculti ſsoli eſsſset, permiſsiſsſse occumpantibus, colentibuſq́;colentibuſq́ue donata ſsingulari beneficio immunitate decẽdecem annorum. Et ex Appian. Alexand. lib. 1. cum ſscribit,

^† decimãdecimam partem fructuũfructuum Reip. ſsolitam pendi pro vectigali eorũeorum agrorum, qui deſserti ad culturam redigerentur.

Planè

^† ſsi huiuſsmodi terras à Regibus, civitatibus, vel alijs inferioribus dominis omnino derelictas fuiſsſse, probari poſsſset: tunc abſq;abſque dubio dicendũdicendum eſsſset, liberè & ſsecurè occupantibus cedere. Qui enim res ſsuas

^† deſserit, aut pro derelicto habet, donare videtur: ideoq́;ideoq́ue continuò occupantiũoccupantium fiunt, l. 1. D. pro derelict. eiſsdem quippè

^† modis noſstræ eſsſse deſinũtdeſinunt, quibus adquirũturadquiruntur, l. 2. & 4. §. hoc amplius, l. quicunq;quicunque & l. quâ ratione, §. ult. D. de adq. rer. dom. §. pen. & ult. inſst. de rer. diviſs. l. quẽadmodũquemadmodum, §. 1. D. de noxal. action. l. quod ſservus, ubi Bartol. D. de ſstipul. ſservor l. 36. tit. 5. p. 1. l. 49. tit. 28. p. 3. ubi Gregor. Lop. & in l. 26. tit. 31. p. 3. verb. Poblaſsſsen, Rip. in. d.l. rem quæ nobis, num. 37. Aymo Parmenſs. in tract. de iure alluvion. lib. 1. cap. 6. num. 9. Petr. Greg. lib. 20. Syntag. cap. 2. n. 3. Petr. Gilkenius in tract. de pręſcriptpræſcript. 2. par. mẽbmemb. 1. cap. 20. Caliſstus Remir. de lege Regia, §. 26. num. 55. Borrell. de Magiſstr. lib. 4. cap. 12. Avendañ. d. cap. 4. n. 7. verſs. Hodie verò. Vbi reſsolvit

^† in multis CaſtellęCaſtellæ partibus vigêre cõſuetudinẽconſuetudinem, quòd primò occupãsoccupans terras, quas deſsertas, incultas, ſsive, ut dicũtdicunt, zervidas invenit, ſsibi eas in perpetuũperpetuum acquirat.

Eamq́;Eamq́ue

100

^† conſuetudinẽconſuetudinem ſsi immemorialis ſsit, ſservandam eſsſse affirmant plurimi Auctores, quos refert Aym. Crav. in tract. de antiq. tomp. 4. p. num. 148. Covarrub. in regul. poſsſsoſsſsor. de regul. iur. in 6. 2. p. §. 3. n. 7. Guid. Pap. & eius additionator, deciſs. 408. Burgos de Paz conſs. 15. num. 12. cũcum ſsequent. Maſscar. de probat. lib. 1. concl. 279. n. 11. & Mieres d. 4. par. q. 20. num. 52. in ultima impreſssione. Et eſsſse

101

^† faciliorem alienationem, & acquiſitionẽacquiſitionem huiuſsmodi locorum, quàm aliorũaliorum, tradit Felin. in cap. ad audientiãaudientiam, de pręſcrippræſcrip. |

p. 295

& Mandell. conſs. 62. numer. 33. lib. 1.

Eâdem quoq;quoque ratione ſsubſsiſstit, quod de agris deſsertis habetur

102

^† in l. quicũquequicumque 7. l. iura 14. C. de omni agro deſserto, lib. 11. dum

103

^† ſstatuunt, novis poſsſseſsſsoribus, & cultoribus poſst biennij lapſsum perpetuo, ac privato iure applicandos eſsſse, velùt ſsi eſsſsent domeſsticâ & avîtâ ſsucceſssione quæſsiti, ubi Bartol Ioan. de Platea, Iacob. Rebuſs. & alij, & Anton. Corſset. in ſsingul. verb. Occupatio, meritò notant, in eorũeorum iurium ſspecie non incidere

104

^† occupantem in pœnãpœnam l. cũcum quęrebaturquærebatur, & l. ſsi quis in tantãtantam, C. unde vi, cũcum à prioribus dominis derelicta, & quoad poſſeſſionẽpoſſeſſionem, & dominũdominum amiſsſsa, impunè ab alijs occupari potuerint. Et

105

^† quia agriculturæ favor, & tributorum, quæ ex illis prędijsprædijs ſsolvenda erant Principi, vel ReipublicęReipublicæ, ſsuadebat, ne ea vacantia, & inculta relinquerentur.

Quapropter

106

^† & illud inductũinductum fuit, ut etiam cum mala fide, aut ſsaltem cũcum ſscientia novi cultoris, qui alienũalienum prædium occupavit, retentio, & præſscriptio illius per ſspatium biennij cõcedaturconcedatur: etſsi admonitio veteris poſsſseſsſsoris præceſsſserit, ſsex tantùm menſses habet ad repetendũrepetendum agrum, quẽquem incultum dimiſserat. Vt habetur in. d.l. locorũlocorum, & in alijs ſsup. citatis. Circa quas

107

^† ultra Doctores ibîdẽibîdem, ita notanter ſsignavit Bart. in l. Celſsus, D. de uſsucap. Felin. & Doct. per tex. ibi in cap. 1. de pręſcrippræſcrip. & in rub. eod. col. 4. verſs. Nonò fallit, Iaſs. n. 33. Rip. 37. in. d.l. rem quęquæ nobis, idem Rip. in tract. de peſste, num. 20. col. 2. idem Iaſs. in §. omnium, num. 72. inſst. de action. Balbus in tract. de præſscript. fol. 231. col. 2. Montalv. in. l. 1. tit. 11. lib. 2. fori, & in l. 9. tit. 29. par. 3. Gregor. Lop. in. d.l. 49. tit. 28. part. 3. Covarr. in Reg. poſsſseſsſsor. 2. part. §. 11. num. 8. Cuiac. de diverſs. pręſcriptpræſcript. cap. 18. & 21. & Petr. Gikenius, d. tract. de præſscript. 2. par. mẽbmemb. 2. cap. 2. n. 7.

Et hoc

108

^† modo ac ſẽſuſenſu acceptus hic titulus inventionis & occupationis, de quo ſsermonem inivimus, ſsatis quidem ſsecurus & legitimus eſsſse videtur. Neque ei officiunt levia quædam & communia argumenta, quæ opponit Incognitus in libro, Maris liberi, cap. 5. quibus aliter etiãetiam reſpõdetreſpondet Seraph. Freit. de Imp. Aſsiat. cap. 3. 10. & 11. quem Lector adire, & cũcum his noſstris ſscriptis componere facilè poterit.

CAPVT VII. De quarto titulo, qui ex barbaris, & incultis Indorum moribus ab aliquibus sumitur, ob id iuste debellari & subiugari potuisse censentibus. Pro quorum opinione plurima late, & nove considerantur.

CAPVT VII. De quarto titulo, qui ex barbaris, & incultis Indorum moribus ab aliquibus ſsumitur, ob id iuſstè debellari & ſsubiugari potuiſsſse cenſsentibus. Pro quorum opinione plurima latè, & novè conſsiderantur.

SVMMARIVM Capitis VII.

1 Barbariem & feritatem Indorum iuſtũiuſtum titulum præbere, videri, ut bello domari, & ſsuis Imperijs privari poſssint.
2 Auctores citantur, qui hunc titulũtitulum barbariſsmi, & feritatis Indorum probare videntur.
3 Barbarus nomen varias habet ſsignificationes.
4 Barbaria provincia, quæ hodie dicitur Berberia, unde ſsic dicta? remiſssivè.
5 Barbari propriè dicuntur, qui ingenio nimis obtuſso & fero ſsunt, & à naturalis rationis regulis deviant.
6 Barbarus nominis etymologia.
7 Barbari, ut bruta furioſso impetu ducuntur ad ea, quæ appetunt.
8 Ferarum nomen cur impoſsitum ſsit brutis animantibus?
9 Bruta animalia nihil habẽthabent rationis, aut prudentiæ, ut falsò quidãquidam exiſstimarunt.
10 Rever. P.M.F. Ant. Peretius Benedictinus, laudatur.
11 Bruta an loqui poſssint, vel humanum ſsermonem intelligere? remiſssivè.
12 Brutis propriè non dicitur inferri vis, aut iniuria.
13 Barbari, & impoliti homines brutis æquiparatur, & ſsub eorum appellatione in Scriptura, & alijs Auctoribus deſsignantur.
14 Saracenos beſstias appellavit Oldrad.
15 Alfonſsus Aragoniæ Rex barbaros non homines, ſsed homones cum Ennio appellabet.
16 Homines non ex ſsolo adſspectu, aut for|
p. 296
ma, ſsed ex ratione potius iudicãdiiudicandi ſsunt, quæ eos Deo ſsimiles, & aliorum animalium dominos reddit.
17 Homo dicitur parvus mundus, quia de natura omnium creaturarum mũdimundi participat: & quomodo?
18 Auctores plures congerũturcongeruntur, qui de natura, & diffinitione hominis agunt.
19 Lex in pecudum, D. de uſsur. lex iuſstiſsſsimè de ædil. edict. & §. in pecudũpecudum, inſst. de rer. diviſs. exornantur, & numer. 55. Blaſsis Robles de Salzedo citatur & laudatur, ibidem.
20 Natura varias quotidie formas edere conatur.
21 Monſstra plura, humanam effigiem referentia, reperta ſsunt, tum terreſstria, tũtum marina, & aërea, & qui de eis agant.
22 Ciceron. locus expenditur, ubi hominũhominum, & belluarum diſscrimen eleganter proponit.
23 Homines barbari, & indocti appellatione hominum digni non videntur, & lignis ac lapidibus comparantur. Et numer. 25.
24 Pœna tolerabilior eſst, vivere non poſsſse, quàm ſscire.
26 Boëtij carmina referuntur, in quibus hominum, & belluarum diſscrimen apponit.
27 Indi Occidentales ut plurimùm barbari, ſsylveſstres, & belluis ferè ſsimiles erant.
28 Indorum Occidentalium barbaries, feritas, & ruſsticitas teſstimonijs plurimorum auctorum comprobatur.
29 Ioſsephi Acoſstæ de Indorum Occidentalium ruditate, & feritate iudicium.
30 Ludov. Legionenſsis graviter exprimit feritatem, barbariem, & incultos mores Indorum Occidentalium.
31 Ioan. Boterus plura de Indorum Occidentalium barbarie, & incapacitate recenſset.
32 Indi aliqui reperti ſsunt, qui ultra quinque numerare neſsciebant.
33 Thom. Bozius Eugubin. Indorum Occidentalium barbariem, & incultos, ac ferinos mores ſsæpiſsſsimè exaggerat.
34 Indos omnes Occidentales barbaros, ſsqualidos, & abiectiſsſsimos eſsſse ſscribit Fr. Gregor. Garcia Dominican.
35 Ant. Herrera multa paſsſsim prodit de barbarie, & feritate Indorum Occidentalium.
36 Indi inſsulæ Hiſspaniolæ & Cubæ & alij, ob ruditatem & memoriæ defectum nihil, aut parum in diſsciplina Chriſstiana proficiebant.
37 Indi plures in montibus, & ſspeluncis ſse abdebant, ne ad Chriſsti doctrinam ſsuaderentur.
38 Indos olim nonnulli veros homines non eſsſse, nec Fidei Chriſstianæ capaces, ſsibi perſsuaſserunt.
39 Indorum eximiam, & inſsuperabilem barbariem, ac feritatem, & alia plurima animi, & corporis vitia coram Imper. Carolo V. Epiſscopus Darienis F. Thom. Orticius, & alij vehementer exaggerarunt.
40 Indi barbas ſsibi expilabãtexpilabant, corpora pingebant, ægrotos deſserebant, & ab humanis & politicis moribus adhorrebant.
41 Caribes, Canibales, Chichimeci & ChõtalesChontales omnium feriſsſsimi, & barbariſsſsimi ſsunt.
42 Indi navigia Hiſspanorum valdè mirati ſsunt.
43 Equos, & Hiſspanos eis inſsidentes Indi unum corpus eſsſse putarunt: & qualiter hunc errorem agnoverint?
44 Bombardæ, & ſscopleti magno terrori Indis fuerunt.
45 Indorum de litteris, & ſscriptura Hiſspanorum admiratio, & iudicium.
46 Hiſspanos ſsaltantes Indi vehementer mirabantur.
47 Indorum ſsimplicitas, & barbaries multum aliquando Hiſspanis profuit.
48 Eclypſsis Lunaris obſservatione qualiter Indos deluſserit Columbus.
49 Hiſspani ab Indis immortales habiti, & Solis filij reputati ſsunt.
50 Hiſspani cur ab Indis Peruanis dicti fuerint Viracochæ.
51 Barbaries, & feritas antiqua Indorum Occidentalium cuiuſsdam Poetæ |
p. 297
carminibus explicatur.
52 Barbari homines, ex ſsententia Ariſstot. & aliorum, ſservi ſsunt & ad ſerviendũſerviendum nati, & cogi poſsſsunt, ut prudentioribus pareant.
53 Venatoriam bellicæ artis partem concedit Calcagninus adverſsus barbaros, qui feros mores deponere nolunt.
54 Ariſstotelis doctrinam, Barbaros natura ſservos eſsſse, tradentis, plurimi Auctores explicant, qui recenſsentur.
55 Homo ob excellentiam mentis, & rationis cæterorum animalium dominus à Deo conſstitutus fuit.
56 Stulti & barbari ſsapientioribus, & politioribus ſsubijci debent.
57 Servitutem naſsci in manu imprudẽtisimprudentis, quo ſsenſsu dicatur Proverb. 1. & 26.
58 Sapientes ſsolos vera libertate gaudere, & inſsipientes eorum ſservos eſsſse, graviter oſstendit D. Ambroſs.
59 Cham cur effectus fuerit ſservus fratrũfratrum ſsuorum?
60 Iacob ſsapientiæ meritò prælatus fuit fratri ſseniori.
61 Eſsau idem ſsignificat, quod ignorans.
62 Inſsipientiam deteriorem ſservitute eſsſse, quibus rationibus probet D. Ambroſs.
63 Populis ſsemper præficiendi ſsunt Rectores ſsapientes, & quare?
64 Bella licita dicuntur ea, per quæ victis conſsulitur & pietatis, ac iuſstitiæ obſservatio procuratur.
65 Improbis, & barbaris hominibus melius, & utilius eſst ſservire, quàm dominari, ex D. Auguſst.
66 Indorum barbarie, & feritate ſsuppoſsita iuſstum, & ipſsis valdè utile fuit Hiſspanorum Imperio gubernari. Et num. 79.
67 Indi, qui nunc ſsunt, fortunatiores antiquis dici poſsſsunt.
68 Barbari ab Alexandro victi beatiores fuerunt ſsecundùm Plutarch. quàm qui eum effugerunt.
69 Æthiopum, qui à Luſsitanis adſsportantur, ſservitus, multis alijs bonis compenſsatur, quæ ea mediante recipiunt.
70 Iniuriæ ſsunt, quibus gratiæ debentur.
71 Manumiſsſsionis alapæ, & iniuriæ fœlices vocantur Claudiano. Lex ult. C. de emancip. liber. illuſstratur, ibidem.
72 Romani multum laudantur ob gentes barbaras, & efferas, quas belluis domuerunt, & politicas reddiderunt.
73 Romani ſsui Imperij augmentum ob bonos mores, & leges, quibus ſsubditos gubernabant, & excolebant, meruiſsſse dicuntur.
74 Romanorum Imperium legitimum, & Dei permiſssione quæſsitum, & ab Eccleſsia approbatum fuiſsſse, plures affirmant.
75 Gothi cur nome & gloriam Romani Imperij abolere deſsierint?
76 Hiſspani longè ſsuperant Romanos in bonis, quæ ſsubactis à ſse Indis communicarunt.
77 Indi, anteà barbari & efferi, hodie Hiſspanorum cura, Religione, & bonis moribus, atque artibus admodum pollent.
78 Hiſspana gens plures barbaras, & eſsſseratas nationes excoluit, quàm reliquæ mundi.
80 Indi ſsuppoſsito quòd natura ſservi eſsſsent, iuſstè ſsuis imperijs, & bonis ſspoliari potuiſsſse, videntur.
81 Servi nihil proprium habere poſsſsunt.
82 Servi ſsine domino, & pro derelictis habiti, a quocunque occupari poſsſsunt.
83 Lex quod ſservus, D. de ſstip. ſserv. & lex ſsi uſsumfructum, D. de lib. cauſs. exornantur.
84 Indi etiam ſsub proprijs Regibus conſstituti ab illorum imperio eximi potuerunt.
85 Regere qui ſse ipſsos non valent, alios regere non debent.
86 Lex ſsic evenit, D. de adult. lex homo liber, §. fin. de acquir. rer. dom. lex ult. C. de legit. tut. expenduntur, & exornantur.
87 Cap. indecorum, de ætat. & qualit. ord. illuſstratur.

p. 298

SVperiori titulo

^† ille alter à nonnullis ſsubijci ſsolet, qui ex ipſsa Indorum, has Auſstrales, & Occidentales regiones habitantium, natura & conditione deſscendit. Aiunt nãquenamque ita feros, barbaros, incultos, & agreſstes, ut plurimùm, repertos fuiſsſse, ut vix hominum appellatione digni viderentur; ac proinde & potuiſsſse, & oportuiſsſse Noſstris Regibus ſsubijci, & ſsupremo Imperio, iuriſsdictione, & gubernatione ſsuarum provinciarum, ac perſsonarum privari, ut ſsic tandem ad humanitatem, & civilitatem adducti, Chriſstianæ Fidei & Religionis capaces reddi valêrent. Quem

^† titulum inter præcipuos Apologiæ ſuęſuæ conſsideraſsſse dicitur Ioan. Gineſsius Sepulveda, & expreſssè refert & ſsequitur Marquard. de Suſsanis in tract. de Iudæ. & & Infidel. 1. part. cap. 15. num. 1. Ioan. Maior. in 2. Sentent. diſstinct. 44. opin. 3. Alfonſs. Guerrer. in Specul. Princip. cap. 31. num. 5. & ſsequentib. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. par. lib. 3. ex pag. 65. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 8. cap. 5. pag. 309. & lib, 10. cap. 13. Et de eius veritate ſsub quibuſsdam diſstinctionibus inquirunt Victoria in 1. relect. de Indis, num. 4. & num. 20. cum ſsequentibus, Gregor. Lopez in l. 2. tit. 23. part. 2. gloſsſs. 3. col. 2. verſs. Subdit etiam, & col. 3. verſs. Præterea, &col. 6. verſs. Et poſsteaquàm, & col. 14. verſsic. Alius titulus, Dom. Bañez in 2. 2. q. 10. artic. 10. col. 533. verſs. Arguitur tertiò. Egoq́ue pro eius comprobatione, & illuſstratione hæc, quæ ſsequuntur, argumenta, ſsatis, ni fallor, efficacia perpendo.

Primum,

^† quia licèt veteres hoc nomine Barbarus variè uti ſsolêrent, pro ijs, qui linguam Græcam, vel aliãaliam, quam loqui conabantur, nõnon benè callebant, nec pronuntiabant: vel pro ijs, qui GręciGræci non erant, aut Imperio Romano non parebant, ut conſstat ex D. Paul. ad Roman. 1. & 1. ad Corinth. 14. Platon. in Polit. Varrone lib. 6. de ling. Latin. Strab. lib. 14. Agellio lib. 5. noct. Atticar. cap. 2. l. penult. D. de bonis damnat. 1. nulli 26. C. de Epiſscop. & Cler. l. ult. C. de poſstlimin. reverſs. cũcum alijs, quęquæ tradit Alciat. in l. ſscrinij, C. de Palatin. ſsacr. largit. lib. 12. Turneb. lib. 9. adverſsar. cap. 18. Gent. Hervet. in not. ad Clem. Alexan. pag. 4. Lorin. in Act. Apoſst. cap. 1. verſs. 1. Ioan. Ferdin. in Theſsaur. Script. verb. Barbarus, Ioan. FũgerFunger. in Etymol. eod. verb. pag. 119 & Bernar. Aldrete de antiq. Hiſsp. lib. 3. cap. 28. Vbi agit

^† de cauſsa nominis provincięprovinciæ Barbariæ, quęquæ hodie Berberia dicitur. Propriùs tamen,

^† & frequentiùs ad eos referri ſsolet, qui rudes, & imperiti ſsunt, vel naturali quadam feritate, aut cæcitate ducti, à cõmunibuscommunibus humanęhumanæ vitæ regulis deviãtdeviant, rectum rationis uſsum non habent, nec ligibuslegibus & moribus naturali rationi cõſentaneisconſentaneis utuntur, ut apertè docet D. Thom. 1. Polit. lect. 1. & 9. ubi inquit: Barbarus hoc ſsigno declaratur, quòd homines non utuntur legibus irrationalibus, Albert. Magn. 7. Ethic. tract. 1. cap. 1: Barbari dicuntur, qui nec lege, nec civitate, nec alicuius diſsciplinæ ordine diſsponuntur ad virtutẽvirtutem, Carolo. Steph. in diction. verb. Barbarus: Barbari etiam dicuntur illitterati, malis moribus, feri, crudeles, & idem tradit D. Sebaſst. Covarrub. in ſsatis docto theſsauro linguęlinguæ Hiſspanæ, |

p. 299

eod. verb. & de his noſstris Indis agentes Ioſseph. Acoſsta in proœm. ad lib. de procur. Ind. ſsalu. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. par. lib. 3. pag. 65. & Fr. Ioan. Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 28.

Quibus favet

^† eiuſsdem nominis etymologia, quam quidam deducunt ex HebręoHebræo nomine Bahar, quod brutũbrutum ſsignificat, vel ex verbo Bahar, ideſst furenter agere,

^† quaſsi Barbari quoque furenter agant, &, ut bruta ſsolent, furioſso impetu ducantur ad ea, quæ appetunt. Vnde

^† & ipſsa bruta ferarum etiam nomen acceperunt ſsecundùm M. Varronem relatum à Balduin. in §. feræ, num. 1. inſst. de rer. diviſs. quod naturali ſsuo impetu ferantur, & ruant, nullo hominum commercio, manſsuefacta, vel imperio domita. Et

^† licèt aliqua faciant, quæ rationis & prudẽtięprudentiæ ſspecimen habêre videãturvideantur, inſstinctu tamen magis quàm intellectu ad ea diriguntur, & finem propter quem operantur, non aſsſsequuntur. Vt contra vanam aliquorum opinionem, qui brutis aliquid rationis & prudẽtięprudentiæ ineſsſse docuerunt, ex rectęrectæ PhiloſophięPhiloſophiæ, & Thelogiæ regulis concludũtconcludunt Ariſstot. lib. 3. de anima, ubi Alber. Magn. Philopon, & Cardin. Tolet. q. 6. D. Thom. 1. 2. q. 13. art. 3. Gregor. l.d. 3. q. 1. Hieron. Fracaſstor. lib. de intellect. à fol. 191. Andr. Libanius in diſsp. de cõtempcontemp. intellect. beſstia. par. 2. eruditiſss. Mart. Delr. lib. 2. diſsquiſs. magic. q. 20. pag. 101. Menchaca controverſs. illuſst. lib. 1. cap. 21. num. 14 & ſequẽtſequent.

^† Reverend. P.M. Fr. Anton. Perez, Benedictinæ congregationis fulgentiſsimũfulgentiſsimum decus, in laurea SalmãtSalmant. certam 7. per totum, ubi etiam tractat,

^† an bruta loqui, aut ſsermonem humanum intelligere poſssint? & Sim. Maiol. in diebus Canicul. 4. to. colloq. 1. de dignit. hom. pag. 105. ubi reſsolvit,

^† brutis hac de cauſsa iniuriam & vim propriè inferri non poſsſse, utpotè quęquæ rationis iuris, atque dominij capacia non ſsint. Quibus ſsimiles

^† eſsſse, meritò iudicantur prędictiprædicti Barbari, qui vel omnino rationis lumine deſstituuntur, vel illud ferociâ, aut ſstoliditate ſsuâ adumbratum, & obſscuratum habent, ut conſstat ex Iſsai. cap. 11. 43. & 65. ubi eos ſsub appellatione beſstiarum agri, luporũluporum, pardorum, urſsorum, leonum, draconum & ſstruthionum deſsignat, & ex Horat. lib. 1. epiſst. 2. à quo canes immũdiimmundi, & ſsues, vel porci nominantur:

Sirenum voces, & Circes pocula noſsti,
Quæ ſsi cum ſsocijs lætus, cupiduſsq́ue bibiſsſses,
Vixiſsſses canis immundus, vel amica lutoſsus.

Et alibi:

Cùm videre voles Epicuri de grege porcũporcum.

^† eâdem ratione, multũmultum in noſstris terminis, Saracenos, beſstias appellavit Oldrad. conſs. 72. num. 3. in princip. relatus ab Ant. Scapp. de iure nõnon ſscrip. lib. 2. cap. 2. num. 17. & Caliſsto Remir. de lege Regia, §. 32. num. 5. Et

[14a]

^† belliſsſsimè

^† Alfonſsus AragonięAragoniæ Rex, ut in eius dictis & factis refert Ant. Panormit. lib. 1. §. 54. eos, quos videbat ex homine nihil pręterpræter effigiem poſssidêre, non homines, ſsed homones appellandos eſsſse dicebat, Ennianum illud adducens:

Vulturis in ſsylvis miſserum mandabat homonem.

Et Socrates homines ſsine ratione ſsimias vocabat, ut Ego notavi in libello de crim. parric. pag. 79.

Non enim

^† ex ſsolo adſspectu, & forma homines iudicandi ſsunt, ſsed ex ratione potiùs, quæ eos ab alijs animãtibusanimantibus diſstinguit, & ſseparat: & ob quam ad imaginem & ſsimilitudinem Dei homo formatus dicitur, Geneſs. 1. reliquorum animalium dominus, & Imperator cõſtitutusconſtitutus fuit, &

^† μιϰρόϰοσμμιϰρόκοσμος, ideſst, Parvus mundus, appellatur, quaſsi de omnium mundi creaturarum natura participans; habet enim commune eſsſse cum lapidibus, vivere cum plãtisplantis, ſsentire cum brutis, & intelligere cum |

p. 300

Angelis, ut benè

^† in hominis diffinitione conſsideravit Plato, relatus à Theatr. vitęvitæ hum. volum. 4. lib. 4. pag. 1177. col. 1. Ariſst. lib. de mundo ab Alex. Plin. lib. 7. nat. hiſst. cap. 1. D. Greg. ſsup. Marc. c. 16. homil. 29. Cæl. Rhodig. lib. 1. lect. antiq. cap. 2. & 39. & lib. 24. cap. 50. Guillelm. Benedict. in cap. Raynutius, verb. Adiectæ, num. 19. de teſstam. Chaſsſsan. in Catal. glor. mun. 2. part. conſsid. 1. & 2. Petr. Greg. lib. 7. Syntagm. cap. 1. n. 3. Gentian. Hervet. in Scholijs ad Clem. Alexand. pag. 8. in princip. Doctores per text. ibi

^† in l. in pecudum 28. D. de uſsuris, l. iuſstſssimè 44. D. de ędilædil. edict. §. in pecudum, inſst. de rer. diviſs. Navarr. in cap. novit. num. 83. col. 104. de iudicijs, M. Ant. Camos in Microcoſsmia, 1. par. dial. 2. & 3. Raimun. Sebundius in tractat. de nat. & cond. hom. dial. 1. per totum, Caſstillo de Bobadilla in Politic. lib. 2. cap. 21. num. 1. & noviſssimè alios allegans Caliſst. Remirez in. d. tract. de lege Regia in initio, num. 3. & ſseqq. & eruditiſssimus Blaſsius Robles de Salzedo in egregio tractat, de repræſsentatione, lib. 1. cap. 1.

Quapropter licèt Natura,

^† quęquæ varias temper conatur edere formas, l. 2. §. ſsed quia, C. de vet. iur. enucl. inter alia monſstra,

^† quædam etiam, humanam effigiem referentia, confinxerit, hæc tamen, ſsi intellectu, & ratione carent, inter homines computari nõnon debẽtdebent, ut poſst Plin. d. lib. 7. obſservat Aul. Gellius lib. 9. noct. Atticar. capite 4. Strab. lib. 1. ad medium, D. Auguſst. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 8. D. Iſsidor. lib. 11. Etymol. cap. 3. D. Antonin. 1. par. hiſst. tom. 1. cap. 1. §. 2. Ioan. Bohem. de morib. omn. gent. lib. 2. cap. 8. & de Satyris, Faunis, Sylvanis, HypocẽtaurisHypocentauris, Syrenis, Tritonibus, Nereadis, Harpijs, & alijs monſstris terreſstribus, marinis, & aëreis, idem Plin. lib. 10. cap. 49. Ælianus lib. 10. cap. 18. Alex. ab Alex. & eius locupletiſssimus additionator Tiraquel. lib. 3. Genial. cap. 8. Bapt. Fulgoſs. lib. 1. memorab. cap. 6. Petr. Mexia in ſsylva var. lection. 1. p. cap. 8. & 21. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 2. pag. 55. & multis ſsequent. & tom. 2. colloq. 1. pag. 40 & 41. & noviſssimè Franc. TorreblãcaTorreblanca lib. 2. de Magia, cap. 34.

Sed præſstat,

^† ur Ciceronem audiamus, qui lib. 3. Offic. prædictum diſscrimen belluarum, & hominum ita elegãtereleganter expreſssit: Inter hominem, & belluam hoc maximè intereſst; quòd hæc tantum quãtumquantum ſsenſsu movetur, ad id ſsolùm, quod adeſst, quodq́ue præſsens eſst, ſse accõmodataccommodat, paulùm admodum ſsentiens præteritum, aut futurum: homo autem, quoniam rationis eſst particeps, per quam conſsequentia cernit, principia & cauſsas rerum videt, earumq́;earumq́ue progreſsſsus, & quaſsi anteceſsſsiones non ignorat, ſsimilitudines comparat, & rebus præſsentibus adiungit, atque adnectit futuras; facilè totius vitæ curſsum videt, ad eãq́ueeamq́ue dirigendam præparat res neceſsſsarias. Eademq́ue natura rationis hominem conciliat homini, & ad orationis, & ad vitæ ſsocietatem, ingeneratq́ue imprimìs præcipuum quemdam amorem in eos, qui procreati ſsunt: impellitq́ue, ut hominum cœtus & celebrari inter ſse, & à ſse obiri velit, ob eaſsq́ue cauſsas ſstudeat parare ea, quæ ſsuppeditent & ad cultum, & ad vitam: nec ſsibi ſsoli, ſsed coniugi, liberis, cæteriſsq́ue, quos charos habeat, tueriq́ue debeat. Quæ cura exſsuſscitat etiam animos, & maiores ad rem gerendam facit. In primiſsq́ue hominis eſst propria veri inquiſsitio, & inveſstigatio.

Hoc idem non

^† minus eleganter notarunt Salluſst. in princip. coniurat. Catilinæ, Horat. lib. 2. Serm. ſsatyr. 6. & Ladislaus Rex HungarięHungariæ ac BohemięBohemiæ relatus ab Æn. Sylv. lib. 3. comment. in Panorm. & in Theatr. vitæ hum. vol. 5. lib. 1. pag. 1198. col. 2. ubi homines barbaros, ſsegnes, & indoctos appellatione hominum indignos, & brutis ſsimiles vocãtvocant: & Senec. in Proverb. dũdum

^† ait: Tolerabilior eſst pœna vivere non poſsſse, quàm ſscire, & D. Clemens Alex. in epiſst. adhort. ad Gent. pag. 2. |

p. 301

Vbi

^† inquit; non ſsolùm belluas, verũverum lapides, & ligna eſsſse homines inſipiẽtesinſipientes, & quod lapidibus eſst minus ſsentiens, qui eſst tinctus ignorantiâ, idem etiam ſsentit Boëtius de conſsolat. Philoſsoph. lib. 5. metro. 5. Vbi

^† ex recta hominis figura, animum quoque eius rectum, & cœleſstium ſspectatorem eſsſse debêre, & in hoc à brutis differre, ſsic piè & graviter ſscriptum relîquit:

Quàm varijs terras animalia permeant figuris,
Namque alia extento ſsunt corpore, pulveremq́ue verrunt,
Continuumq́ue trahunt vi pectoris incitata ſsulcum.
Sunt quibus alarum levitas vaga, verberetq́ue ventos,
Et liquido longi ſspatia ætheris enatet volatu.
Hæc preſsiſsſse ſsolo veſstigia greſsſsibuſsq́ue gaudent,
Vel virides campos tranſsmittere, vel ſsubire ſsylvas
Quæ varijs videas licèt omnia diſscrepare formis,
Prona tamen facies hebetes valet ingravare ſsenſsus.
Vnica gens hominum celſsum elevat altius cacumen,
Atque levis recto ſstat corpore, deſspicitq́ue terras.
Hæc niſsi terrenus malè deſsipis, admonet figura,
Qui recto cœlum vul tu petis, exeriſsq́ue frontem.
Inſsublime feras animam quoque, ne gravata peſsſsum
Inferior ſsi dat mens, corpore celſsius levato.

Secvndò facit,

^† quòd Indi, de quibus loquimur, ſsub prædictis Barbarorum & belluarum notis comprehendi videntur, cùm pro maiori parte, ut diximus, eis fimilesſimiles reperti ſsint, & vix quidquam humanum pręterpræter effigiem hominum retinentes. Quod benè oſtẽditoſtendit Adrian. Turneb. lib. 20. adverſs. c. 11. & omnes Auctores, qui de eiſdẽeiſdem Indis peculiares hiſstorias ſscripſserunt. Inter quos

^† Ovetus lib. 3. cap. 6. & Amer. Veſspetius relatus à Maiolo, d. tom. 1. colloq. 2. pag. 61. apertè teſstantur, gẽtemgentem huius Antarctici Poli ſsylveſstrem eſsſse, ferarũferarum more vivẽtẽviventem, palàm, & ubique fœminis commiſscentem, nihil adorantem, nudamq́ue incedentẽindecentem, & Pet. Martyr in decad. 1. Novi Orb. idem ſscribit de Indis inſulęinſulæ Hiſspaniolæ, pręcipuèpræcipuè in provincia Guaccaiarima, quos inquit: Sylveſstres eſsſse, antra, ſsylvaſsque habitare, abſsque ullo hominum ſsocietatis commercio, nudos, ſsineq́ue loquela eſsſse: captos, nuſsquam cicures fieri, ſsine ulla lege vivere, ſsolaq́ue de facie homines rationales videri.

Doctiſss.

^† etiam Pat. Ioſseph. Acoſsta eorundem IndorũIndorum propugnator acerrimus lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. ult. in fin. rationem ipſsam perſsuadêre ait, hoc genus hominum ſsylveſstre fuiſsſse ex Barbaris, profugiſsq́ue hominibus maximè propagatum, & quòd licèt tẽporetempore procedente in Mexicano, & Peruano Regno aliqua forma Reip. introducta fuerit, Barbara quoque ipſsa, ſsed à cætera barbarie Indorum plurimùm abhorrens, diutiſssimè tamen omnes nullos habuerunt Reges nullam certam conſstitutam Rempublicam, ſsed promiſscuè turmatim habitaſsſse, ut modò Floridi, Braſsillenſses, & Chiriguani, & pleræq́ue gentes Indorum, qui nullos habent certos Reges, ſsed prout belli, paciſsve fortuna tulerit, ſsubitò ac temerè Duces creant, atque eos mores probant, quos libido, furorq́ue perſsuaſserit.

Eandem ſententiãſententiam luculentiùs idem Auctor proſsequitur in proœm. ad libros de procur. Ind. ſsalu. ubi tres Indorum claſsſses conſstituit, & barbariem earum ſsigillatim expendit, de quibus Nos inferiùs agemus: & rurſsus in eodem tractat. lib. 1. cap. 2. pag. 134. & 135. de omnium Indorum ruditate, & feritate, ex multorum iudicio, & opinione agens, & quàm difficilis ob id |

p. 302

illorum converſsio cenſseri debeat, At natio, inquit, IndorũIndorum (etſsi alij alijs præſstat) univerſsa tamẽtamen eſst ab omni ingenuitate alieniſssima, tota ſsordida, tota ſservilis, ingenio ut plurimũplurimum obtuſso, iudicio perquam imbecilli, inconſstans prorſsus, & lubrica. Moribus infidi, ingrati, metu ſsolùm cedere, & vi, honoris viæ ſsenſsum habere, pudoris propemodum nullum. Neque ſservile tantùm ingenium eſst, verùm etiam quodammodo brutum: ut faciliùs putes feras cicurare quàm iſstorum vel frænare temeritatem, vel excitare torporem: adeò ad percipiendum rudes, ad cedendum ſsunt duri, & pervicaces. Denique ut irrationalia pecora naturaliter in captionem, & in prædam apta in corruptione perpetua degunt: neque matrimonij leges, neque naturæ reveriti, libidine pro ratione utuntur. Et poſst alia his ſsimilia, quęquæ ibîdem commemorat, & in cap. ſsequent. ſsubdit: Videas pleroſsque ferarum inſstar non urbes & oppida, ſsed rupes, atque antra incolere, neque gregatim vitam degere, ſsed ſsparſsim ſsæpè incertis vagari ſsedibus. Itinera cervis, aut ibicibus tantùm pervia. Domus nullæ, non tectum, non paries fundamento ſsurgens, caulas pecorũpecorum, aut vivaria dicas potius, quàm hominum cœtus.

Idem non minus graviter, & diſsſsertè ſscriptum reliquit

^† M. Fr. Ludovic. Legionenſs. ſsup. Abdiam, cap. ult. pag. 668. & ſsequent. ubi exponens illud Iſsaiæ cap. 18. de quo latiùs locuti ſsumus ſsup. lib. 1. cap. 15. ex numer. 20. Ite Angeli veloces ad gentem convulſsam, conculcatam, & dilaceratam, ad populum terribilem, &c. ait, hæc verba propriè de noſstris Indis intelligi, qui convulſsi dicuntur propter vivendi morem varium, & agreſtẽagreſtem: maxima enim ex parte nullo communis, aut unius Reipub. vinculo coniungebãturconiungebantur, ſsed vel per agros diſsperſsi ferarum more vitam degebant, vel qui urbes, & oppida colunt, pro urbium ferè numero, alij alios vitęvitæ mores, alias religiones, alia ſsequuntur inſstituta ReipublicęReipublicæ. Dilacerati verò, & conculcati ob corporis ipſsorum habitum, & cultum horridũhorridum, & ſsqualidum, imberbem, & depilatum, & propter ingenium, & conditionem vitęvitæ ipſsorum: ſsunt enim abiectiſssimi, & ingenio humili, & ad ſerviendũſerviendum nato. Terribiles autem ob incultos atque ferinos mores. Nam & humanis carnibus veſsci ſsoliti erant, & idolis humano ſsanguine ſsacrificabunt, & ad bellum procedebant ora picti coloribus horrendum in modum, iuſsti porro, atque iniuſsti diſscrimen non tenebant, ac plerique eorum promiſscuâ, & maſsculâ venere palàm utebantur.

Ipſse etiam Legionenſsis idem repetit in comment. ſsup. Cantic. cap. 8. pag. 433. de eiſsdem Indis propter morum barbariem, & pravitatem exponens illud: Soror noſstra parvula eſst, & ubera non habet, de quo etiam egimus d. cap. 15. ex num. 37.

Eandem quoque Indorum barbariem & feritatem adhuc magis in ſspecie proſsequitur

^† Ioan. Boter. d. 4. p. relat. univerſs. lib. 3. pag. 66. & ſequẽtibſequentib. Vbi connumerat ridiculos, & ſsimplices, ac feros etiam impios & crudeles mores, & ritus quamplurium nationum, veluti Hiſspaniolorum, Popaianorum, MexicanorũMexicanorum, Peruenſsium, Chilenſsium, Salomoniorum, & aliorum ſsimilium. Et

^† in eâd. 4. p. lib. 2. pag. 23. in omnibus Indis, exceptis Mexicanis & Peruanis, eandem hebetudinem, & ſsylveſstrem vivendi modum agnoſscit, ita ut eorum plures ultra quinque numerare neſscirent.

Thom.

^† item Bozius Eugubinus in ſsuis doctis, pijs, & ſsæpè à nobis citatis libris de ſsign. Eccleſsiæ Dei, hoc argumentũargumentum paſssim pertractat. Imprimìs enim lib. 7. cap. 4. ſsign. 28. cùm oſstendere vellet, barbaras, indomitas, & efferas gentes, per Eccleſsiam Christi, & eius Fidei ſsuſsceptionem, ad humanitatis cultum perductas fuiſsſse, ut implerentur plures ProphetięProphetiæ, quæ id pręnuntiabãtprænuntiabant: Accedamus, inquit, ad Indias |

p. 303

occidentales, quarum ſsi efferos omnes mores in medium adducere vellemus, nullus eſsſset dicendi finis. Et poſsteà aliquos valde notabiles recenſset, quorum peculiarem tractationẽtractationem inſsrà cap. 10. proſsequimur. Et iterum lib. 8. cap. 5. pag. 309. de eiſsdem ſseris, & inhumanis gẽtibusgentibus agens, per Rempub. Catholicam omnibus ſęculisſæculis pios, & humanos mores edoctis, ſsic ait: Iam verò quis enumeret tot nationes in Africa, Aſsia, Indijſq́;Indijſq́ue Orientalibus, & Occidentalibus? ut illæ nihil habebant plerumque, niſsi humanam figuram: nam cætera belluina omnia. Quo circa neceſsſse fuit Hiſspanis interdum facere, quòd illis agricolis, qui locum aliquem vepribus obſsitum, dumetis undique implexum & obſseptum, arboribus infructuoſsis, & venenatis abundantem, excolendum ſsuſsceperunt, ferro, & igne terram purgare. Et lib. 10. cap. 13. tractans, liberalitate Eccleſsiaſsticorum perſsectum eſsſse, ut efferatiſsimęefferatiſsimæ gẽtesgentes potuerint ad Christvm adduci, in imperio continêri, & ad omne bonorum genus excoli, apponit exemplum in eiſsdem Indis Occidentalibus, quorum converſsio mediãtemediante Sedis Apoſstolicæ curâ, & CatholicorũCatholicorum RegũRegum pietate, & liberalitate peracta fuit, & honeſstam contentionem inter Columbum, & Fr. Builium Catalanum ſsæpè interveniſsſse ait, an in gentes illas à noſstris aliquo modo ſęviriſæviri poſsſset, cũcum aliter ad veræ Fidei, imò nec ad rationis cultum adduci valêrent? Belluinis namque, inquit, factis belluas omnes ſsuperabant. Nam quæ beſstiæ ſsui generis beſstias devorant, ut illi mutuò ſseſse comedebant? quæ beſstiæ filios ſsuos alunt, ut pinguiores & adultiores effecti, ſsint parentibus (horrendum dicto!) pro cibo, &c.

Quam eandem feritatem, & proprios filios comedendi inhumanitatem idem auctor repetit lib. 21. cap. 3. & lib. 22. cap. 1. ad medium, & in tract. Imperia pendêre a virtutib. cap. 12. in fine pag. 176. explicans eventa fœlicia proſapięproſapiæ Regum Caſstellanorum, eis à Deo ob Fidem CatholicęCatholicæ obſservationem & propagationem cõceſſaconceſſa: & generaliter concludit, quòd inter Indos nulla lex, nullus mos paulò humanior, diſsciplina nulla, aut ars nobilis vigebat.

Denique lib. 20. cap. 7. ſsig. 88. agens de locis deſsertis per Catholicos cultis, & ornatis, in eiſsdem Indijs exemplum proponit; in quibus ait: Oppida innumera, & civitates pulcherrimæ paſssim conduntur, in quibus conſstituuntur cœtus hominum, excitantur fundamenta generationis, & generationis eorum, qui beſstiarum modo prius incertis ſsedibus vagabantur, & in ſstabulis ipſsis habitabant.

Notanda etiam hac in parte ſsunt verba

^† Fr. Gregor. GarcięGarciæ in tract. de origin. Ind. lib. 3. cap. 4. in princip. pag. 237. ubi ait, Indos omnes communiter admodum rudes, atque hebetes eſsſse, corporeq́ue, & adſspectu ſsqualidos, & magis ſservilis atque abiectæ conditionis quàm Æthiopes, aut aliæ mundi nationes.

Sed qui plenius cæteris hoc pertractat, eſst

^† Ant. de Herrera in ſsua hiſst. gen. Ind. ubi multa paſssim commemorat, ex quibus hęchæc barbaries ferè omnium Indorum coligi poſssit. Nam decad. 1. lib. 3. cap. 3. & 4. & lib. 9. cap. 7. de Indis inſsulæ

^† Hiſspaniolæ, & CubęCubæ agens, eorum feros, ſspurcos, & inconſstantes mores recenſset, & à dęmonedæmone poſsſseſsſsos fuiſsſse, ita ut rationis veſstigia vix tenêrent, neque ullo modo domari, aut corrigi poſsſsent: & quòd adeò rudes erant, ut ultra decem numerare neſscirent, ac multis annis nihil ex orationibus Chriſstianorum diſscere potuerunt, præter illa verba ſsalutationis AngelicęAngelicæ, Ave Maria .

Et decad. 2. lib. 2. cap. 3. pag. 35. de eiſsdem Indis generaliter loquens, tradit, adeò rudes, & barbaros, & memoriâ fragiles fuiſsſse, ut quod unâ aure à prædicatoribus accipiebant, aliâ exiret, & nihil in chriſstiana diſsciplina, & politicis moribus proſsicere poſsſsent. |

p. 304

Et lib. 2. cap. 15. pag. 56. quod cùm reverendi illi, & pijſssimi Patres Ordinis D. Hieronymi ad Hiſspaniolam acceſsſsiſsſsent, miſssi à Rege, ut de Indorum ſsalute temporali, & ſspirituali curarent, experiendo cognoverunt, eos, propter naturalem hebetudinem, & ferociam, ac memorięmemoriæ deſsectum, parum aptos eſsſse ad Fidem recipiendam, ſsi liberi, & pro arbitrio ſsuo vagantes, atque ab Hiſspanorum dominio, & communicatione ſseparati, relinquerentur. Quia eam

^† ſolãſolam ob cauſsam, quòd ad Chriſstianam doctrinam, & civiles mores audiendos, & imbibendos ſsuadebantur, proſsugi in montibus, & ſspeluncis latitabant; ita ut multi religioſsi viri eo tẽporetempore extiterint, qui

^† illos veros homines non eſsſse, nec capaces Euchariſstiæ, & aliorũaliorum noſstræ Religionis myſsteriorum opinarentur.

Et lib. 4. eiuſsdem decad. 2. cap. 3. & 4. eadem

^† Indorum vitia ex quamplurium affirmatione recenſset, & diſsputationes illas proponit inter Epiſscopum Darienis, & Licentiatum Barthol. de las Caſsas, coram Carolo V. Imperat. BarchinonęBarchinonæ habitas; in quibus Epiſscopus ſseriò affirmavit, Indos omnes, quos ipſse ad id uſsque temporis viderat, in inſsulis, quas vocant de Barlovento, & in provincia Darienis, quam dicunt de Tierra firme, mirum in modum barbaros & ſservos à natura eſsſse. De quo etiam agit Petr. Martyr in decad. Nov. Orb. fol. 95. Hieronym. Benzo in hiſstor. Ind. lib. 1. capit. 17. pag. 78. & ſsequentibus, & eius additio, & Ioan. Boter. in dict. relat. univerſs. 4. part. lib. 3. ex pagina 64.

Et rurſsus idem Ant. de Herrera decad. 3. lib. 8. cap. 10. pag. 312. & 313. refert, in eâdem ſsententia fuiſsſse alios viros admodum Religioſsos Dominicani & Franciſscani Ordinis, & inter eos Fr. Thom. Ortizium in ſsupremo Indiarum Conſsilio, cui eo tẽporetempore præſsidebat Fr. D. Garcia de Loaiſsa Epiſscopus Oxomenſs. oculato teſstimonio aſsſseruiſsſse, prædictos Indos antropophagos, & maſculęmaſculæ nefandæ veneri ultra omnes nationes deditos eſsſse, nullo pacto iuſsti, & iniuſsti diſscrimen agnoſscere, nudos, & ſsine aliquo pudore beſstiarum more vagari, nihili ducere alijs, vel ſsibi ipſsis necem inferre, ebrios, ignaros, ignavos, impios, irreverentes, inconſtãtesinconſtantes, infideles, ingratos, ſsuperſstitioſsos, religionis Chriſstianæ incapaces & mendaces ſsupra modum eſsſse, & adeò ſsordidos, & ſsine politia, ut pediculos, araneas, vermes, & his ſsimilia comederent:

^† barbas ſsibi expilarent, facies & corpora varijs modis pingerent, aut potius ſsœdarent: ægrotos morti vicinos, quantumvis propinquos, in campis ſsolos relinquerent: & denique nullam omnino gentem Deum creaſsſse, tot vitijs imbutam, & ita a bono, & æquo, atque humanis & politicis regulis abhorrentem.

Denique idem Auctor decad. 2. lib. 1. cap. 8. pag. 15. lib. 2. cap. 22. pag. 72. lib. 9. capit. 7. pag. 289. lib. 10. cap. 5. pag. 328. & ſsequenti & in deſscript. Indiarum pag. 14. hoc ipſsum

^† de Indis inſsulæ Guadalupæ teſstatur, & de alijs eis vicinis, qui Antropophagi, & omnino barbari ſsunt, & ob ingenitam ſserociam, & crudelitatem Caribes, & Canibales appellantur, & multis decretis Regijs debellari, & in ſservitutem redigi permittuntur. Et decad. 3. lib. 2. pag. 75. & lib. 7. cap. 3. & in d. deſscript. pag. 30. idem refert de Chichimecis, & alijs Chontalibus NovęNovæ Hiſspaniæ, inde etiãetiam ſsic dictis, quòd barbari, & ſsylveſstres eſsſsent, & hodie ſsint, nullam religionem, nullumq́ue ſsuperiorem habentes. De quibus agunt etiam, & idem concludunt Boterus d. lib. 3. Acoſsta in. d. proœm. lib. de procur. Ind. ſsalu. Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. Mexic. Ordin. PrędicatPrædicat. lib. 1. pag. 243. Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 29. & addition. |

p. 305

Hieron. Benzoni in hiſst. Amer. lib. 1. c. 2. in ſsin. pag. 13. ¶ Neque

^† omitti poteſst; ut generaliter omniũomnium IndorũIndorum ſsimplicitas, & ruditas denotetur, quantâ admiratione navigia noſstra ſsine remis ambulãtiaambulantia cõſpexerintconſpexerint: equos

^† itẽitem, & equas, cum quibus inſsidentes homines unũunum corpus eſsſse, cẽtauricentauri ſspecie, etiam Mexicani putarũtputarunt quouſsque equi duo cõfoſsiconfoſsi ſspatis, mactatiq́ue clavorũclavorum ictibus cõcideruntconciderunt, & deprehenſso errore, detractâ ſstatim equi ſscoriâ, uſq;uſque adeò exactè tomento repleverũtrepleverunt, ut vivorũvivorum effigiẽeffigiem repræſsentarent, & in tẽplotemplo tãquamtamquam admirabilis rei ſspectaculo ſuſpẽderũtſuſpenderunt. BombardarũBombardarum

^† etiãetiam & ſcopletorũſcopletorum iacula, ut cœli tonitrua, & fulmina maximopere expaveſscebant: &

^† litterarũlitterarum uſsum, quarum ſscripturâ, ſse veluti quodãquodam veneficio illigari, multi cenſebãtcenſebant, & alij id Divinitatis certiſsimũcertiſsimum argumentũargumentum eſsſse putabant, vel rẽrem viventẽviventem & animatãanimatam, & in qua aliquis ſspiritus latêret, cũcum chartæ ſscriptæ vocẽvocem occultãoccultam ineſsſse vidêrent. Et pari

^† fermè modo terrebãturterrebantur, cũcum Hiſspanos homines, aut fœminas ſaltãtesſaltantes conſpicerẽtconſpicerent, eos inſsanire putãtesputantes, multòq́ue magis eos tam ſsubitò ad ſseſse redire mirati ſsunt.

Quibus alia plura huiuſscemodi adijcere poſsſsem, quæ tradũttradunt omnes huius Novi Orbis hiſstorici, præſsertim Petr. Martyr. decad. 1. Pet. Zieza 2. tom. c. 34. Ovetus lib. 2. c. 6. Ant. de Herrera d. decad. 1. lib. 2. c. 3. & lib. 3. c. 6. & lib. 4. c. 2. & lib. 5. c. 7. & 8. & lib. 9. c. 8. & 15. & lib. 10. c. 1. & alibi paſssim, Garcilaſsſsus Inca in ſsuis comment. 1. part. c. 12. & 2. par. lib. 9. c. 16. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. de reb. memorabil. pag. 548. Paul. Iovius lib. 34. hiſst. relatus à Theat. vitæ hum. vol. 1. lib. 1. pag. 28. Ludovic. Vives de Chriſstianæ fœm. inſstit. lib. 1. relatus ab eodẽeodem Theat. vitæ hum. vol. 7. lib. 6. pag. 2024. & vol. 15. lib. 1. pag. 2956. & Hieron. Benzon. lib. 1. hiſst. Americæ c. 13.

Quæ IndorũIndorum

^† ſsimplicitas & barbaries multũmultum Hiſspanis aliquãdoaliquando profuit, ut alibi diximus, ut eos ad ſse faciliùs perducerẽtperducerent, & iuxta relationẽrelationem Ant. de Herrer. d. decad. 1. lib. 6. c. 6. eâ in optimo caſsu uſsus fuit

^† Chriſstophorus ColũbusColumbus. NãNam cũcum Lunæ eclypſsim proximũproximum eſsſse obſservaſsſset, id Indis prædixit, & ob eãeam rationẽrationem eventurum ſsuaſsit, quòd Luna eis irata erat, quia Hiſspanos grato hoſspitio non excipiebãtexcipiebant, neque annonæ copiãcopiam ſsubminiſstrabant, quẽquem illi tũctunc maximo riſsu exceperũtexceperunt; ſsed cũcum nocte, & horâ à Columbo ſsignatâ Luna obſscurari cœpiſsſset, pavidi & ululãtesululantes nihil nõnon ei promiſerũtpromiſerunt, & exhibuerũtexhibuerunt, ut pro eis LunãLunam exoraret: quod cũcum is, ſimulãsſimulans ſse eorũeorum precibus flecti, libẽterlibenter cõceſsiſſetconceſsiſſet, & noſset, citò eclypſsis vim tranſsituram, oratione pariter ſsimulatâ, bono animo eſsſse iuſssit, & id quod petierant, breviſssimè impetraturos renuntiavit. Quod cùm ſstatim impletum viderent, magni poſsteà ColumbũColumbum tanquãtanquam DeorũDeorum amicũamicum æſstimare cœperũtcœperunt.

Imò

^† & in eãeam plures opinionẽopinionem ſsæpè delati ſsunt, ut Hiſspanos immortales, & Solis filios exiſstimarent, ut prædicti auctores ſscribunt, & Hieron. BẽzonBenzon. d. lib. 1. cap. 4. Vbi prolixè narrat, qualiter Indi inſsulæ Borriquenæ occiſso quodam milite, cui nome Salzedo, contrarium deprehenderint.

^† eòdem ſspectat Peruanorum iudicium, qui Hiſspanos cœlitus miſsſsos reputantes, maximè venerati ſsunt, & inde eos Viracochas appellarunt, ut tetigimus infrà cap. 12. num. 22. & noviſssimè tradit Fr. Alphonſs. Ramos in hiſstor. Virg. de Copacavana lib. 1. cap. 3. Quamvis alij alias huius nominis cauſsas, & ſsignificationes cõminiſcanturcomminiſcantur, de quibus plenè agit Michaël Balboa Cabello in Miſscellan. Auſstr. m.ſs. part. 3. capit. 14. & Garcilaſs. Inca in hiſstor. Incarum lib. 5. cap. 21.

Et tandẽtandem, ut hoc argumentũargumentum de barbarie

^† & feritate IndorũIndorum claudamus, notatu digna videntur cuiuſsdam Poëtæ de re hac carmina, quęquæ ſsic habent:

Gens Ogyge ſsata antiquo Ianiq́ue nepotũnepotum |

p. 306

Progenies duris edita ſsyderibus:
Gens patribus priſscis incognita, ſsuætaq́ue nudis Sub dio quovis tempore corporibus,
Quæ flavæ Cereris, nec Bacchi munera novit, Cruda ſsed humana viſscera carne replet,
Sola hominẽhominem facie referẽsreferens riſsu atq;atque loquela In reliquis ſsimilis vita, habituq́ue feris.
DivinũDivinum numẽnumen cognoſscere neſscia, quãq́uequamq́ue eſst Præſstigijs ſsolitus detinuiſsſse Satan.

Tertiò in cõfirmationẽconfirmationem tituli de quo agimus, fortiter urget, quod ſsi huiuſsmodi Occidentales Indi ita rudes, feri, & barbari erãterant, ut ex ſsuperioribus patet, iure optimo ab Hiſspanis debellari, & ſsubiugari potuiſsſse videntur,

^† cùm ſecũdùmſecundùm doctrinam Ariſstot. lib. 1. Polit. cap. 1. 3. & 4. & lib. 7. cap. 14. Platon. in Dial. 3. de legib. Ciceron. parad. 5. ſsimiles homines naturâ ſservi ſsint, & ad ſerviendũſerviendum nati, ad idq́ue ferarũferarum more venari, capi, & etiãetiam per vim, aut alijs modis adigi poſssint. Illa namque præcipitur, ut ſsicut corpus ſsubditur animęanimæ, ſsic hebetiores ſsapientioribus ſubijciãturſubijciantur, & ut qui doctrinâ, & ratione ad bonũbonum & rectum duci non poſsſsunt, quaſsi belluæ quædam ſsub iugo ponãturponantur, & legũlegum auctoritate coërceantur, ut per hunc modum coacti recta operãtesoperantes, virtutũvirtutum actibus aſsſsueſsiant, & tandem in bonos viros evadant, ut præclarè idem ipſse Ariſstot. tradit lib. 2. & 10. Ethicor. & d. lib. 1. Polit. cap. 5. ubi inquit: BellũBellum iuſtũiuſtum eſst natura contra eos homines, qui cùm nati ſsint ad parendum & obediendũobediendum, nolũtnolunt tamen parere. Quæ loca explicans, & exornans

^† CęliusCælius Calcagninus in paraph. ad Polit. Ariſst. cap. 32. ait: Venatoriam bellicæ artis partem eſsſse, qua nõnon modò adverſsus feras pugnemus; ſsed in eos etiãetiam homines arma vertamus, qui ad parendum nati parere detrectant, & per cõtumaciamcontumaciam mores nõnon patiũturpatiuntur. Huiuſsmodi bellũbellum iuſtũiuſtum eſst, utpote quod auſspicijs naturæ geritur.

Et circa eundẽeundem articulũarticulum

^† eſst vidẽdusvidendus D. Tho. de regim. Princip. lib. 3. cap. 10. & 11. & quæ doctè tradunt, & proſequũturproſequuntur Dominic. & PrępoſitPræpoſit. in c. ius gentiũgentium, n. 9. 1. diſst. & ibi Cardin. Turrecre. art. 4. Imola in proœm. Greg. n. 4. Cepola in tract. de ſservit. tit. de ſservit. perſson. c. 1. n. 2. Ægid. Roman. in 3. P. lib. 2. de regim. Princip. cap. 13. & 14. Domin. Soto lib. 4. de iuſst. & iure, q. 2. art. 2. Cagnol. in l. quod attinet, de reg. iur. AlphõſAlphonſ. Guerrer. in Theſsau Chriſst. relig. c. 41. & in Specul. Princip. c. 31. ad fin. Menchac. lib. 1. controv. illuſstr. c. 9. n. 3. Andr. Tiraq. in lege 1. cõnubconnub. num. 48. Covarru. in regul. peccatum 2. par. §. 11. num. 5. Montalvus in l. fin. tit. 6. gloſs. fin. lib. 3. fori, Capicius deciſs. 130. à n. 35. Chryſsoſst. Iabel. in epiſst. lib. 3. Polit. tract. 5. c. 1. verſs. SecũdaSecunda ſspecies, pag. 193. Paleothus de ſsacro CõſiſConſiſ. 2. p.q. 3. verſs. Quibus addimus, Vacon. lib. 1. declar. iur. c. 26. n. 8. Ioan. Borcolthen. & alios in §. ſservitus inſstit. de iure perſson. ¶ Quibus etiãetiam favet, quòd ſsicut

^† reliqua bruta animalia hominibus natura, hoc eſst Dei ordinatione deſerviũtdeſerviunt, ob id tãtùmtantùm, quia mẽtemente præcellũtpræcellunt, iuxta illud Pſsal. 8. Omnia ſsubieciſsti ſsub pedibus eius, oves, & boves, inſsuper & pecora campi, l. iuſstiſssimè, D. de ædil. edict. l. in pecudum, D. de uſsuris, & Ovid. lib. 1. Metamorph. dum canit:

SãctiusSanctius his animal, mentiſq́;mentiſq́ue capacior altæ
Deerat adhuc, & quod dominari inter cætera poſsſset,
Natus homi eſst.

De quo plura tradit D. Aug. lib. 19. de Civit. Dei, c. 15. & Simon Maiol. in dieb. Canic. 4. tom. colloq. 2. pag. 97. & pag. 137. & Caliſstus Remirez de lege Regia, §. 1. Sic etiãetiam

^† homines barbari qui brutis, ut ſsuprà diximus, aſssimilantur, aliorũaliorum prudẽtiorumprudentiorum imperio ſsubijci debent, à quibus doceri, & politicè gubernari poſssint, ut præclarè ultra alios docet Petr. Fab. lib. 3. Semeſst. cap. 14. pag. 191. intelligens namque gubernacula poſssidebit, & qui ſstultus eſst, ſserviet ſsapienti,

^† quia ſservitus naſscitur in manu imprudẽtisimprudentis, ut habetur Proverb. c. 1. veſs. 10. & 26. Quæ verba |

p. 307

exponens D. Ambroſs. lib. 2. epiſstolarum, epiſst. 7. ad Simplicium

^† elegãtereleganter oſstendit, ſsolos ſsapientes verâ liberatate gaudêre, & inſsipientes eorum ſservos eſsſse, exemplum

^† Cham adduens Geneſs. 9. qui quoniam inſsipiens erat, & inſsipienter nudatum patrem irriſserat, fratum ſsuorum ſservus effectus fuit, qui ſsapientiores, patris ſsenectutem honorandum putarunt. Et

^† in Iacob, qui Geneſs. 25. Sapientiæ etiam meritò prælatus eſst fratri ſseniori, qui Eſsaù vocabatur, quod

^† nomen, Philone teſstante, idem ſsignificat, quod ignorans. Vnde ſsufficienter oſstendi ſsubdit idem Ambroſs. Deteriorem eſsſse ſservitute

^† inſsipientiam, ut remedio ei ſservitus ſsit, quia ad virtutem ſstultus ſse proprijs viribus erigere nequit, nec ſspontaneum greſsſsum attollere, & niſsi moderatorem habeat, præcipitatur proprijs voluntatibus. Ideò

^† inconſsultis populis ſsapientes quoque adhibentur rectores, qui plebeiam inſsipientiam vigore proprio regunt, ut potentiæ ſspecie dominentur. Quo vel invitos auctoritate poteſstatis ſsubijciant ad obediendum prudentioribus, & obſsequendum legibus. Impoſsuit igitur inſsipienti veluti indomito iugum & cui in gladio ſsuo vivendum dixerat, libertatem negavit, ne temeritate laberetur, præfecit ei fratrem, cuius autoritate, & moderatione ſsubiectus proſsiceret ad converſsionem.

Qvartò pro eodem titulo cõmuniendocommuniendo, & illuſstrando conſsidero, quòd regulariter

^† licita ea bella dicuntur, per quæ. ad pietatis, iuſstitiæq́ue pacatam ſsocietatem, victis faciliùs conſsulitur, & pacis ſstudio geruntur, ut mali coërceantur, & boni ſsubleventur, ut in noſstris terminis obſservat Marquard. de Suſsan. in tract. de Iudæ. & in fid. 1. part. cap. 14. fol. 57. & pręclarèpræclarè ſscripſsit D. Aug relatus à Gratian. in c. paratur, & in cap. apud veros 23. q. 1. & in lib. 19. de Civit Dei, cap. 21. ibi: Iuſstum eſsſse, quòd talibus

^† hominibus ſsit utilis ſservitus, & pro utilitate eorum fieri, eùm rectè fit, ideſst, cùm improbis aufertur iniuriarũiniuriarum licentia, & domiti ſse melius habebunt, quia indomiti deterius ſse habuerunt. Quemadmodum eadem ratione Deus homini, animus imperat corpori, ratio libidini, cæteriſsq́ue vitioſsis animi partibus.

Vnde poſsitis ijs, quæ de iſstorum Indorum barbarie, & feritate retulimus, & quòd

^† non aliter ad humanos, & politicos vivẽdivivendi mores reduci, nec naturæ, & Chriſstianæ diſsciplinæ legibus aſsſsueſscere poterant, quàm ſsub iugum miſssi, & Hiſspanorum ductu, & imperio manſsuefacti, non erit mirum, aut novum, ſsi iuſstum, licitum, imò & volũtatevoluntate Dei quæſsitum, eiuſsmodi imperiũimperium aſsſseveremus, quo mediante tot, ac talia animi, & corporis bona victis cõtigeruntcontigerunt, eorum cultâ barbarie, feritate frænatâ, mentis cæcitate Evangelij radijs illuminatâ, dæmonum captivitate depulſsâ, præclaris, ac ſsalutaribus legibus inſstitutis, fœdis ac ſspurcis moribus in politicos commutatis, & commercijs, & artibus adeò neceſsſsarijs, quibus anteà carebant, communicatis.

Quare

^† iuſstiſssimè Thomas Bozius lib. 22. de ſsig. Eccleſs. Dei, cap. 1. ad mediũmedium, Indos, qui nunc ſsunt, præ antiquis illis fortunatiſssimos vocat ob cultũcultum, & diſciplinãdiſciplinam, quãquam mediante HiſpanorũHiſpanorum dominatione habuerũthabuerunt. Et ut ante Nos advertit Otalora in tract. de nobilit. 1. part. cap. 2. n. 23. de his noſstris Indis meritò dici poteſst, quod Plutarch. in lib. de fortuna, & virtut. Alexand.

^† de Barbaris ab ipſso propugnatis ſscripſsit, ſscilicet: Beatiores fuiſsſse multo ab Alexandro victos & ſsubactos, quàm qui eum effugerunt, cùm hos, perditiſsſsimè vitam agentes, nullus arcuit, nec à vitijs redemit, illos verò ad fœliciorem vitam, & ſstatum vel invitor traduxit, ut ipſsi cum Themiſstocle dicere iam poſsſsint: Perieramus, niſsi perijſsſsemus.

Quam rationem generaliter ad excuſsandam omnium Barbarorum ſservitutem expreſssit D. Auguſst. ubi ſsup. & multo etiãetiam conſsiderare ſsolent

^† pro |

p. 308

captivitate Æthiopum, qui ex Africa à Luſsitanis adſsportantur, ut refert P. Ludovic. Molina de iuſstitia & iure, tractat. 2. diſsputat. 34. col. 167. litt. C. Pat. Rebellus de obligat. iuſst. libro 1. quæſst. 1. ſsect. 2. num. 16. P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 2. pag. 10. & Nos infrà lib. 3. capit. 6. n. 5.

^† Vbi iniurias eſsſse, quibus gratiæ debeantur concludit, & illud Tertul. allegat lib. de Pallio capit. 1. num. 10. Poſst iniuriæ beneficium. Et potuit allegare Claud. in lib. de IV. Conſsulatu Honorij, ubi

^† contumelias illas alaparũalaparum & iniurioſsa Rhapiſsmata quæ olim in ſservorum manumiſssionibus interveniebant, de quibus agitur in Novel. 18. & in l. ult. C. de emancip. liber. iniurias fœlices nominat, quòd earum interventu libertas concederetur:

Triſstis conditio pulſsata fronte recedit
In civicem, rubuere genæ, tergoq́;tergoq́ue removit
Verbera, promiſsſsi fœlix iniuria voti,

prout benè obſservat Cuiacius lib. 5. obſservat. capit. 13. Pet. Fab. in l. 2. de orig. iur. & lib. 2. Semeſstr. cap. 20. pag. 304. Et Caſssiodorum lib. 12. epiſst. 9. Vbi de exteris agens, qui ad Romana beneficia admittebantur: Fœlix, inquit, & prædicanda captivitas, Romana civitate perfrui, & Afrorum privilegijs potuiſsſse miſsceri.

Et non minus aptè atque urgenter perpendi poteſst, quòd profani, & ſsacri Scriptores multis laudibus extollunt Romanos,

^† eò quòd barbaras nationes bello domuerint, & ad naturęnaturæ leges & politicam vivendi normãnormam reduxerint, ut conſstat ex D. Auguſst. lib. 5. de Civit. Dei; cap. 12. 15. & 17. relato in capit. omnes § ecce 28. quæſst. 1. & ex D. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 4. 5. & 6. Thom. Bozio de Imper. virtut. lib. 2. capit. 6. Rutil. Benzonio lib. 3. de anno Iubil. cap. 7. pag. 340. & ſseq. Iuſst. Lipſsius de magn. Roman. Imper. lib. 4. capit. 1. & fequentib. Simon Maiol. 1. tom. colloq. 19. pag. 436. Bernard. Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 1. capit. 2. & alijs noviſssimè congeſstis à Ioan. Bapt. Valençuela in diſscurſs. ſstat. & belli, part. 2. conſsid. 22. Vbi

^† propter præcalros mores, & inſstituta, quibus ſse, & ſsubactos populos gubernabant, meruiſsſse inquiunt, ut Deus verus, quamvis eum non colerent, ſsed dæmonijs, ut aliæ gentes immolarent, illorum augêret imperium, ipſsiſsque gentibus dominari voluerit, iuxta illud Virgil.

Tu regere Imperio populos Romanæ memento,
Hæ tibi erunt artes, paciq́ue imponere nomen,
Pacere ſsubiectis & debellare ſsuperbos.

Et Sulpiciæ Poëtriæ relatæ à Pet. Fab. lib. 1. Semeſstr. cap. 19. pag. 119.

— Duo ſsunt, quibus extulit ingens
Roma caput, virtus belli & ſapiẽtiaſapientia pacis.

Quinimò, quod plus eſst,

^† prędictũprædictum Imperium, his rationibus comparatũcomparatum, legitimum fuiſsſse, & permiſssione Dei ob egregias Romanorum virtutes eis in mercedem temporalem cõceſſumconceſſum, & poſsteà ab Eccleſsia approbatum, idẽidem Auguſst. & Thom. definire videntur, & ultra eos Baldus in l. Barbarius, 3. lect. ad finem, D. de offic. PrętPræt. Greg. Lopez in l. 1. verb. Las gentes, tit. 1. part. 2. latiſssimè Anton. de Roſsellis in tract. de CõcilijsConcilijs fol. 96. Covarru. in Reg. peccatum 2. par. §. 9. num. 5. verſs. Tertiò, à iure divino, Mieres de maiorat. 4. par. q. 1. num. 46. Bobadilla in Polit. lib. 1. capit. 2. num. 14. & noviſssimus Doct. Marta in tract. de iuriſsdict. 1. part. capit. 5.

Quod adeò verum fuit, ut teſste D. Hieron. apud Paul. Oroſs. lib. 7. cap. 43. ipſsi

^† Gothi. quamvis Barbari & Romano Imperio admodum infenſsi, illus nomen, & gloria, abolêre deſsierint, proper iuſstitiam, & utilitatem legũlegum, quas eo vigente in univerſsum Orbem ſsparſsas agnoverant.

In quibus omnibus,

^† quãtũquantum Hiſspani Romanos excellãtexcellant, & quãtoquanto utiliores, ac ſsalubriores leges, mores, artes, & |

p. 309

plurima alia ad humanam vitam humaniter ac civiliter tranſsigendam Indis communicaverint, apertius eſst, quàm ut probatione aliquâ egeat, & vel ex ſsuprâ relatis liquidò conſstat, & ex alijs, quæ adduximus ſsuprà libro 1. capit. ult. ex num. 34. & expreſssè docet

^† eruditiſssim. Thomas Bozius libro 7. de ſsignis Eccleſs. Dei, capit. 4. ad finem, ubi concludit: At nũcnunc populi omnes (ſscilicet Barbarorum Indorum) ad Chriſsti cultum Hiſspanorum cura traducti, ſsuperant, vel æquant prope Europeos cunctis humanitatis ac religionis officijs, ut ex illis, qui diu per illas regiones vagati ſsunt, Romæ audivi, & uſsu percepi; cùm noverim nonnullos ex ijs oriundos, & indigenas, eorumq́ue cofeſsſsiones in urbe audiverim, & lib. 8. cap. 5. poſst princip. ubi eandem curam commendans, ſsic inquit: Ac ſsanè nunc illi populi manſsuetudine, docilitate, religione, ac bonis moribus nos ſsuperant, & lib. 21. capit. 3. ubi ait:

^† Neque legitur ulla gens tot nationes tam diris, & efferatis moribus ad humanitatem perduxiſsſse, & excoluiſsſse ad omnem civilem cultum, ut Hiſspanica. Quin ſsi coëant cunctæ nationes, haud poterunt oſstendere tot populos, tam belluinis moribus horrentes ad humanum vivendi genus expolijſsſse, ut Hiſspani fecere.

Qvintò & ultimò, pro eâdem opinione conſsiderari poteſst,

^† quòd ſsi Indi ob barbariem, & dementiam naturâ ipsâ ſservi erant, ut ex Ariſstot. diximus, neque illis ratio ſsufficiebat, ut ſse ipſsos regere poſsſsent, iuſstius fuit, eos ſservire, quàm imperare: quinimò,

^† & dominio particulari rerum ſsuarum privari potuiſsſse videbantur. Tum quia illius ſsolùm eſst capax intellectualis creatura, ratione liberi arbitrij, ut infrà cap. ſsequent. dicemus: cùm etiam,

^† quia, ut argumentatur idem Victor. ſsup. numero 4. ſsi ratione inſipientięinſipientiæ erant ſservi, ea planè eſst ſservorum cõditioconditio, ut neque rerum dominium, neque aliquid proprium habêre poſssint, ſsed quidquid acquirunt, illico ad eorum dominos tranſseat, 1. placet. D. de acquirenda hæreditate, princip. inſstit. de ijs qui ſsunt ſsui, §. item vobis, inſstit. per quas perſson. Atque ita

^† ubi diffuſsi per agros, & ſsine certo Rege, aut Principe, vel forma Republicæ reperti ſsunt, meritò tanquam ſservi ſsine domino ab Hiſspanis occupari, & imperio ſsuo ſsubijci potuerunt,

^† l. quod ſservus, ubi Bartol. D. de ſstipulat. ſservor. l. ſsi uſsumfructum, ubi gloſsſsa, D. de liberal. cauſsa, circa quas plura notat idem Bartolus & Baldus in l. ſsi ſservus, D. de noxal. act. Forcatul. in rub. D. de ſservit. num. 6. & 7. & Morla in empor. iur. tit. 6. in rub. num. 18. Quòd ſsi

^† proprios Reges & Imperatores habebant, ut in hoc Peruano & Mexicano Regna, & in alijs provincijs habuiſsſse cognovimus, adhuc non minus licitè à barbaro & tyrannico eorum iugo eximi potuiſsſse videntur. Nam cùm

^† hi quoque Reges, iuxta eandem doctrinam Ariſstotel. naturâ ſservi eſsſsent, & ſsapientiorum dominio, & gubernatione egêrent, alios ſsub ſse habêre non poterant, neque eorum feritati, aut facilitati tanti Orbis imperium, & moderatio relinqui debuit, argument.

^† l. ſsic eveniet 21. D. de adulter. ibi: In ſsua enim poteſstate, non videtur habere, qui non eſst ſsuæ poteſstatis, l. homo liber, 54. §. fin. D. de acquirend. rer. domin. ibi: Quia nec poſsſsidere intelligitur, qui ipſse poſsſsidetur. Quibus arridet Seneca declamat. 1. dum ait: Nec filio, qui eſst in patris poteſstate adoptate licet. Nec enim quiſsquam poteſst alium in manum ſsuam recipere, qui ipſse in aliena manu eſst. Melior text. in l. ult. C. de legitim. tut. ibi: Et naturalis ordo per omnia conſservabitur, cui enim ferendum eſst, eundem eſsſse tutorem, & ſsub tutela conſstitui, & iterum eundem eſsſse curatorem, & ſsub cura agere,

^† cap. indecorum 3. de ætat. & qualit. ordin. ibi: IndecorũIndecorum eſst, ut ij debeant Eccleſsias regere, qui nõnon noverunt gubernare ſse ipſsos. Facit illud Paul. 1. ad Timoth. 3. Qui domui |

p. 310

ſsuæ præeſsſse neſscit, quomodo præerit alienis? Vbi D. Chryſsoſstom. & D. Ambroſs. epiſst. 82. Quis ferat, inquiens, ſsi ipſse ſse gubernare nequeat, qui alios gubernandos receperit? Et alia ſsimilia, quæ tradit Ioan. Nevizan. in ſsylva nuptia. lib. 5. num. 100. Simancas lib. 5. de Republ. cap. 14. Caſstillo de Bobadilla in Politica lib. 1. cap. 1. num. 29. & Nos infrà cap. 9. ex num. 57. repetimus & lib. 3. cap. 4. num. 5.

CAPVT IIX. De auctoribus, & argumentis quibus superior barbarisimi Indorum titulus insufficiens videtur, & qualiter Aristotel. & alij, qui contrarium tenent, accipi debeant?

CAPVT IIX. De auctoribus, & argumentis quibus ſsuperior barbariſsimi Indorum titulus inſsufficiens videtur, & qualiter Aristotel. & alij, qui contrarium tenent, accipi debeant?

SVMMARIVM Capitis IIX.

1 Barbaries, & feritas Indorum abſsolutè conſsiderata non præbet iuſstum, & ſsufficientem titulum ad eos debellandos, & ſspoliandos.
2 Auctores plures adducuntur, qui negant, infidelibus ob ſsolam barbariem bellum inferri poſsſse.
3 Dominij eſst capax ſsolùm naturalis, & intellectualis creatura.
4 Homines licèt alicubi multum barbari, ſsylveſstres, & corpore deformes reperiantur, ſsi tamen habent aliquem intellectum, inter creaturas rationales computari debent. Et num. 6.
5 Monſstra omnia hominũhominum rationaliũrationalium reformatis corporibus reſsurrectura ſsunt.
7 Hominum monſstroſsorum variæ ſspecies connumerantur.
8 Homines quantumvis ſsylverſstres, & mõſtoſimonſtoſi, ſsi lumen aliquod rationis habent, doceri, & excoli poſsſsunt.
9 Barbaris, cùm veri homines ſsint, ius gẽtiumgentium ſservari debet, & dominiorum diſstinctio eo introducta.
10 Deus fecit nos, non ipſsi nos.
11 Homini imputari non debet, qua forma, regione, vel docilitate naſscatur.
12 Homines ex natura ſsoli, vel cœli, ſsub quo naſscuntur, animi & corporis temperiem ut plurimùm ſsumunt.
13 Lex quod ſsi nolit, §. qui mancipia, D. de ædil. edict. illuſstratur.
14 Nationem cœlo, & ſsolo fœlicem ſsortiri glorioſsum eſst.
15 Indis ſsi ob barbaram, & ſsylveſstrem vitam bellum inferre liceret, idem licuiſsſse dicendum eſsſset in alijs plurimis nationibus, quæ olim non minus barbaræ fuerunt.
16 Homines initio mundi ſsylveſstrem vitam egiſsſse, & ſsermonis uſsum non habuiſsſse, quidam falsò affirmarunt.
17 Adam fuit ſsapientiſsſsimus, & eloquentiſsſsimus.
18 Cain Adæ filius materialem civitatem ædificavit.
19 Humanum genus ubi augeri cœpit, & in varias regiones dividi, multi homines ſsylveſstrem, & erraticãerraticam vitãvitam egerũtegerunt.
20 Homines quo pacto ad urbes, & ſsociabilem ac politicum vivendi modum reduci cœperint, cum Cicerone, & alijs.
21 Lucretij carmina referuntur de ſstatu, & conditione hominum antiquorum tractantia.
22 Nationes plurimæ barbaræ etiam hodie reperiuntur, quarum comparatione paucæ ſsunt, quæ politicè vivunt.
23 Barbari nominis communem definitionem non ineptè notat Ioan. Boter.
24 Nationes aliæ alijs ſsemper barbaræ viſsæ ſsunt.
25 Anacharſsis apophthegma.
26 Græci, omnes nationes Barbaras, & Barbariam appellabant.
27 Latini Barbari, & Italia Barbaria dicitur à Plauto.
28 Germani, & aliæ quamplures nationes Septentrionales olim non minus feræ, & barbaræ, quàm Indi Occidentales fuiſsſse perhibentur.
29 Saxonum & Hungarorum priſsca feritas, & barbaries.
30 Scytharum quanta fuerit olim ruditas, & barbaries.
31 Scythas cur Horatius profugos & campeſstres appellet.
32 Batavi, qui hodie Hollandi dicuntur, olim nimis truces, & agreſstes reputabantur.
33 Auris Batava proverbium unde?
p. 311
34 Bæotiorum ruditas, & craſsſsities tanta olim fuit, ut in proverbium abierit.
35 Beodos Hiſspanè cur ebrios appellemus.
36 Aſsiæ præcipuæ provinciæ Phrygia, Myſsia, Caria & Lydia nimis barbaræ erãterant, & plura adagia hoc denotantia.
37 Phryges per anthonomaſsiam Barbari dicti fuerunt.
38 Tibia Barbara quæ?
39 Barbaricarij dicebantur, qui veſstibus Phrygio more acu pictis & auratis utebantur.
40 Lex 1. C. de excuſsat. artiſsic. lib. 10. lex 1. C. de privileg. ſschol. lib. 12. & l. 1. de fabricenſs. in C. Theodoſs. exponuntur.
41 Phrygiones dicti, qui veſstibus auro intextis induebantur.
42 Franjas & FrãjonesFranjones Hiſspanæ voces, unde originem ducant?
43 Turcarum barbaries, & morum feritas maxima eſst, & fuit.
44 Afros, Gallos & Hiſspanos inter Barbaros, & feros collocat Cicero.
45 Hiſspanos antiquos tanquam agreſstes, & inhumanos notat Strabo, & Trogus Pompe. & quare? Et num. 65.
46 Aſsturianorum barbaros mores refert Ammian. Marcellin.
47 Iberi, Cantabri & Galleci, quibus olim moribus fuerint?
48 P. Ioan. Marianæ elegantiſsſsima verba de agreſstibus, & feris moribus Hiſspanorum antiquorum.
49 P. Ioan. Mariana laudatur, & à reprehẽſionereprehenſione Fr. Ioan. à PõtePonte defenditur.
50 Indos non eſsſse veros homines, nec capaces Fidei Chriſstianæ, aliqui falsò, & erroneè principio detectionis Novi Orbis diſsſseminarunt.
51 Indorum primo detectorum feritas effecit, ut illis, & reliquis multa damna inferrentur, & de omnibus in ſsuſsceptione, & progreſsſsu Fidei, & morum politicorum parum ſsperaretur.
52 Indorum natura, & differentia penitius animadverſsa, fidei, & quarumlibet artium capaces reperti ſsunt.
53 Indorum capacitas, & docilitas, & in Fide ſsuſscepta pietas, & progreſsſsus multorum Scriptorum teſstimonijs, & argumentis confirmatur.
54 Indi poſsſsunt dicere multis ex noſstris illud Iob capit. 15. Ergo vos eſstis ſsoli homines, &c.
55 Fr. Iulianus Garces Tlaſscalenſs. Epiſscopus laudatur.
56 Epiſstola F. Iuliani Garceſsij Epiſscopi Tlaſscalenſsis ad S.P. Pauli III. pro Indorum defenſsione piè, & eleganter ſscripta ad litteram ponitur.
57 Indorum parvuli bonam, & ſuavẽſuavem indolem habent, & Hiſspanis pueris dociliores, & frugaliores ſsunt. Et num 63.
58 EvangeliũEvangelium ex præcepto Domini omnibus indiſstinctè gentibus, & nationibus prædicari iubetur.
59 Eccleſsiæ porta nulli eſst claudenda, qui ex fide ſspontanea baptiſsmum petat. Et num. 80.
60 Satanica eſst vox eorum, qui Indos incapaces faciunt ſsalutis æternæ, & quo fine introducta.
61 Indos, qui incapaces eſsſse dicunt, eos parum tractarunt, & agnoverunt.
62 Indis graviſsſsima damna inferũtinferunt, & intulerunt, qui eos eſsſse incapaces affirmãtaffirmant.
64 Indi maiores, quo magis feri, & vitioſsi ſsunt, eo magis ad fidem ſsuaderi debent.
66 Sertorius qualiter deluſserit Hiſspanos cerva fatidica?
67 Hiſspani poſst FidẽFidem Chriſsti receptãreceptam verãveram, & politicam nobilitatẽnobilitatem aſsſsecuti ſsunt.
68 Indi ſsi, ut oportet, in Fide inſstruantur, forte non minores fructus, quàm Hiſspani præſstabunt.
69 Indorum ruditas, & barbaries multis rationibus excuſsatur.
70 Indi Mexicani quibus picturis pro litteris uterentur? & plura de eorum artibus & ingenio?
71 Indi in confeſssionibus ſacramẽtalibusſacramentalibus, & alijs ad Dei cultum pertinentibus qualiter ſse habeant?
72 Romanæ ſsedis cura quanta eſsſse debeat in procuranda Indorum converſsione, & Fidei dilutatione.
73 Vaticinia aliqua Prophetarum referuntur, quibus Eccleſsiæ de remotis |
p. 312
gentibus magnum incrementum promittitur. Et num. 81.
74 Chriſstus Dominus quanta diligentia miſserit D. Thomam, & BartholomæũBartholomæum ad prædicandum Indis Orientalibus.
75 Indi mexicani, & alij quàm faciles ſsint ad Fidem audiendam, & recipiendam.
76 Romanus Pontifex eſst velut Comes ſstabilis exercitus Dei, & Prædicatorum Verbi Divini.
77 Paulus III. Roman. Pontif. pijſsſsimam conſstitutionem edidit pro capacitate, & libertate Indorum, cuius littera refertur, num. 79.
78 Carolus V. Imperat. multa pro ſsalute, libertate, & converſsione Indorum pijſsſsimè ſsanxit.
82 Indi quantumvis barbari, non ſsunt obliti à Deo, qui æqualiter omnium Pater, & Redemptor eſst.
83 Apoſstoli non tantùm ſsapientibus, verùm & Barbarus, ac ferociſsſsimis nationibus prædicarunt.
84 D. Auguſstinus ſscribit, ſse hominibus mõſtroſismonſtroſis oculos in pectore habentibus prædicaſsſse.
85 Indorum barbaries, & ruditas miſserationem potius, quàm punitionem requirit. Et num. 90.
86 Ingenia hominum miſserijs & calamitatibus ſstolida fiunt.
87 Indorum hebetudo, & ruſsticitas ex quo proveniat?
88 Agros & rura habitantes ubique hebetiores ſsunt.
89 Idololatria excæcavit maxima ex parte Indorum ingenia, ſsicut & aliorum, qui eam ſsecuti ſsunt.
91 Educatio recta, & continuata doctrina, quoslibet homines, quantumvis barbaros, cultos & politicos reddere valet.
92 Indis ſsuccenſseri non poteſst, quòd primo adſspectu Hiſspanos, & eorum equos, navigia, litteras, & alia inventa mirati ſsint.
93 Nova quæque, & repentè conſspecta quamvis puſsilla ſsint, communiter admirationem incutiunt, & de cœlo miſsſsa creduntur, cum Seneca, & Tertulliano.
94 Naturale eſst magis nova, quàm magna mirari.
95 Litterarum uſsu non ſsolùm Indi Occidentales, verùm & Orientales, & aliæ nationes caruerunt.
96 Mexicani litterarum loco picturis utebantur.
97 Peruani chordis verſsicoloribus, multis nodis diſstinctis, pro litteris utebantur, & Arithmeticam ſsuo modo peritiſsſsimè callebant.
98 Albani ultra centum numerare neſsciebant, in reliquis, quæ ad urbanitatem, & culturam pertinebant, prorſsus ignari.
99 Thraces ad quatuor uſsque numerare didicerunt.
100 Meletides toto ingenij captu vix ad quinque numerare potuit.
101 Vettones Hiſspaniæ populi, olim, Romanos ambulantes, valdè mirati ſsunt.
102 Eclypſsi Lunæ Indos à Columbo deceptos mirum non eſst, cùm idem fermè militibus Romanis acciderit.
103 Pannonicarum legionũlegionum mirabilis caſsus ex Lunæ eclypſsi contingens verbis Cornelij Taciti recenſsetur.
104 Indi Mexicani, & Peruani compti, & politici erant.
105 Huaynacapac Peruanorum Imperator à debellandis quibuſsdam Indis abſstinuit, quòd nimis ſspurci, & ſsqualidi eſsſsent.
106 Inca Yupanqui cur Chilenſses ſsubigere ſsuo Imperio deſsierit?
107 Hiſspanorum quorundam quanta eſsſset olim ruditas, & ſspurcities?
108 Hiſspani olim capillorum longitudine oblectabantur, & illos, ut leonis iubam ſsine ullo artificio quatiebant.
109 Barbas, & pilos non ſsolum Indi, ſsed plures aliæ nationes expilant.
110 Nationes plures corpora ad effectus varios pingunt, aut tingunt.
111 Britanni præ cæteris corpora radebãtradebant, & glaſsto inficiebant.
112 Martialis epigram. de cæruleis Britannis agens exponitur.
p. 313
113 Iulij Cæſsar locus lib. 5. de bello Gallico exponitur, & emendatur.
114 Romani Imperatores triumphantes corpora minio illinire ſsolebant.
115 Alphonſsi Aragon. Regis dictum notabile.
116 Zigantes Afri, Hiperborei, Æthiopes, Duci, & Sarmatæ, varijs coloribus copora pingebant. Nationes quædam natura imberbes, ibidem.
117 Ariſstotelis ſsententia, quæ docet Barbaros natura ſservos eſsſse, qualiter accipienda ſsit?
118 Dominium verum rerum ſsuarum habent infantes, pupilli, & furioſsi.
119 Barbaris natura neceſsſsitas ineſst, ut à ſsapientioribus regantur qui tamen Barbarorum commodis magis, quàm ſsuis proſspicere debent.
120 Servitutem Barbarorum quomodo explicet D. Thom. & an à naturali, vel à gentium iure originem ducat.
121 Auctores plurimi recenſsentur, qui agunt de naturali ſservitute Barbarorum ab Ariſstot. conſsiderata.
122 Barbaros poſsſse ut feras venari, & occidi, quomodo, & quando intelligendum ſsit?
123 Ariſstotelis ad infernum damnati, doctrina, legibus, & moribus chriſstianis prævalere non debet.
124 Ariſstot. dum dixit homines barbaros, & ſservos venari poſsſse, forſsitan Alexandro Magno aſsſsentari voluit.
125 Bella ab Alexandro Magno, & Romanis, ampliandi Imperij cupiditate innocentibus illata, non laudantur, nec laudari potuerunt Auguſst. & alijs.
126 Naturalis ratio non patitur, alterum cum alterius iactura locupletari.
127 Mala non ſsunt facienda quamvis inde eveniant bona.
128 Bellorum ſstrepitus, & ſstrages non præſstat congruum medium prædicationi, & converſsioni Barbarorum.
129 Romanorum bella, & Imperium vi, & injuria magis quàm iure & ratione conſstitiſsſse, plurimi tradunt.

HÆc ſsunt, quæ pro fulciendo & defendendo prędictoprædicto titulo, qui ex ruditate, & incapacitate Indorum deſsumitur, magis urgêre, & præſstare videntur;

^† ſsed nihilominus graviſssimi alij, & eruditiſssimi viri reperiuntur, qui eum abſsolutè, & generaliter ſsumptum, parum firmum, & ſsecurum eſsſse arbitrantur. Inter quos caput extulit

^† Epiſscopus de Chiapa, prolixis, & repetitis apologijs, & antapologijs contra Gineſsium Sepulvedam hoc erudite defendens præcipuè in replicat. octavæ obiectionis, & in tractat comprobat. fol. 66. Et in reſsponſsione, quam coram Imper. Carolo V. Barchinonæ fecit adverſsus orationem Epiſscopi del Darien, quæ habetur apud Anton. de Herrera in ſsua hiſstor. gener. Ind. decad. 2. lib. 4. capit. 4. & 5. & idem docet Caietan. in 2. 2. quæſst. 66. artic. 8. ad 2. Vbi deplorat damna ſsub hoc barbariſsmi prætextu miſseris Indis illata, Domin. Soto in 4. diſstinct. 5. quæſst. unic. art. 10. pag. 272. & libro 4. de iuſstitia & iure, art. 2. quæſst. 2. Victor. in relect. de Ind. 1. part. ex num. 20. Gregor. Lop. in l. 2. tit. 23. part. 2. gloſs. 2. col. 2. 3. 6. & 14. Ioſseph. Acoſsta omnino videndus lib. 4. de procurat. Ind. ſsalut. cap. 3. 4. & 5. & lib. 2. cap. 5. Fr. Anton. à Corduba in quæſstionario, Menchaca lib. 1. quęſtquæſt. illuſst. cap. 10. ex num. 4. uſsque ad 14. & in præfa|

p. 314

tione à num. 5. Domin. Bañez in 2. 2. quæſst. 10. art. 3. col. 553. verſs. Arguitur tertiò, Fr. Eman. Roderic. in 2. tomo quæſst. Regular. quæſst. 99. artic. 4. pag. 292. Mich. Salon. in 2. 2. 1. tomo ſsub tractat. de domin. quæſst. 2. art. 1. & 2. Pat. Ludovic. Molina de iuſstit. & iure, tractat. 2. diſsput. 32. per rotam, & diſsputat. 105. verſs. ult. Auctor tractatus Maris liberi, cap. 2. quem refert Seraphin. Freitas de iuſsto Imperio Aſsiat. capit. 3. num. 4. & noviſssimè eruditiſs. Pat. Franciſsc. Suarez, qui poſst hæc ſscripta ad meas manus pervenit in tract. de Charit. diſsput. 13. ſsectio. 5. num. 5. pro cuius opinionis confirmatione, & exornatione ego ex eorundem auctorum mente ſsequentia argumenta conficio, quibus ſsimul contraria convelli videntur.

Primvm,

^† quia licèt fateamur, falſsam eſsſse, & erroneam Gerſsonis, Sylveſstri, Conradi, & aliorum ſsententiam, qui verum dominium rerum, quas occupant, etiam in brutis animalibus conſstituebant, certum quippe eſst, illud tantùm in creaturis rationalibus, & intellectualibus conſsiderari poſsſse, ut docent communiter reliqui omnes Theologi poſst D. Thom. 1. 2. quæſst. 1. art. 1. & 2. & quæſst. 6. artic. 1. & lib. 1. contra Gent. capit. 110. Caietan. ubi ſsup. artic. 1. Victoria. d. num. 20. Soto d. diſstinct. 5. quæſst. unic. artic. 2. & alij relati à Rebello de obligat. iuſstit. lib. 1. quæſst. 7. ſsectio. 1. num. 4. & 5. Negamus tamen

^† hominibus, quantumvis Barbaris & Sylveſstibus, & colore, aut corporis habitudine, vel hebetudine deformatis, ob hanc ſsolam cauſsam rerum ſsuarum dominium adimi poſsſse, quia quamvis in multis ob ſsuam feritatem, & ruditatem bellius aſssimilentur, ut concludunt rationes, & auctoritates in primo argumento contrariæ partis conſsideratæ: interim tamen dum aliqualem rationis uſsum, mentiſsq́ue veſstigium habuerint, dubium non eſst, quin inter creaturas intellectuales, & veros homines cõnumerariconnumerari debeant, ut expreſssè reſsolvit D. Auguſst. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 8. ſsic inquiens: Quiſsquis uſspiam naſscitur homo, ideſst, animal rationale mortale, quamlibet noſstris inuſsitatam ſsenſsibus gerat corporis formam, ſseu colorem, ſsive motum, ſsive ſsonum, ſsive quamlibet vim qualibet parte, qualibet qualitate naturæ, ex illo Protoplaſsto uno originem ducere nullus fidelium dubitaverit. Et in Enchirid. ad Laur. cap. 87. & 91.

^† Vbi ſscribit, in die reſsurrectionis reſsurrectura eſsſse monſstra omnia, reformatis membris in decora, cœloq́ue dignam formam.

Idem quoque de varijs alijs

^† ſsylveſstrium, & monſstroſsorum hominum formis ſsentire videtur D. Iſsidor. libro 11. Etymolog. cap. 3. & Simon Maiol. omnino legendus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 2. pag. 55. & ſsequentibus. Vbi ait,

^† etiam eos, qui uſsu linguæ carêre, vel equinis, aut lunatis pedibus, caudatis clunibus, ſsylveſstibus, hirtis, & piloſsis corporibus, caninis dentibus, labris pendulis, ſstidore terrifico reperti ſsunt, etiamſsi nihil adorent, & eò impietatis, & ſstoliditatis pervenerint, ut humani officij, & ritus obliviſscantur, & propria nomina non habeant, & ſsine veſste, ac fruge, ſsine pecore ac ſsedibus per campos ferarum more reptantes potius quàm incedẽtesincedentes vagentur, ut de Atlantidis, Carmanijs, Arthabatritis, Mantopodis, & alijs ſscribunt, Mela lib. 3. cap. 4. Solin. cap. 32. & 33.

^† Non ideò ſstatim irrationales & belluinos eſsſse cenſsendos, ſsed periculum fieri debêre, an rationis humanæ lumen agnoſscant, cùm poſsſsint ad meliorem frugem, ſsi alliciantur, & edoceantur, converti, & ſsenſsim perſsuaſsi ad rationis plenum uſsum traduci, Vt in Antropophagis (inquit) tam in Orientali, quàm in Occidentali Indicis regionibus hoc noſstro ſsæculo Ieſsuitarum opera factum videmus. Et idem oſstendit ipſse Maiol. eodem 1. tom. colloq. 19. pag. 439. docens, nulla adeò ſstupida |

p. 315

ingenia naſsci, quæ ſsolertiâ non poſsſsint maximum in modum excoli, & ad tantam frugem pervenire, ut maximis ipsâ naturâ ingenijs comparari poſsſsint.

Quo fit,

^† ut prædictis Barbaris, tanquàm proprijs, & veris hominibus naturale & commune omnium hominum ius ſservandum etiam eſsſse videatur, quo inſspecto omnes æquè liberi, & rerum, ac provinciarum noſstrarum domini nati ſsumus, l. ex hoc iure, l. manumiſssiones, D. de iuſstitia & iure, l. libertas 4. D. de ſstat. hom. cum alijs, quęquæ in noſstra ſspecie conſsiderat Domin. Soto. d. lib. 4. de iuſstitia & iure, art. 2. quæſst. 2. & Menchaca dicto capit. 10. num. 4. & 5.

Etenim

^† cùm ſsummus ille rerum Opifex, ac Parens Deus, nos omnes creaverit, non ipſsi nos, ut habetur in Pſsalm. 99. verſs. 3. Nihil

^† illis imputandum eſst, qui altiorem, aut acutiorem mentem arripere non potuerũtpotuerunt, vel meliorem, & elegãtioremelegantiorem formam aſsſsumere, aut hanc, vel illam cœli, aut ſsoli plagam ſsortiri:

^† ex cuius ſsitu, & intemperie multoties animi quoque vitia & morum feritas, aut ruditas generari ſsolet, ut benè docet Ioan. Boëmus de morib. omn. gent. lib. 3. cap. 1. pag. 184.

Et oſstendit

^† Vlpianus in l. quod ſsi nolit. 31. § qui mancipia, verſs. Præſsumptum, D. ędilædil. edict. dum ait. PræſumptũPræſumptum etenim eſst, quoſsdam ſservos bonos eſsſse, quia nationis ſsunt non infamatæ, quoſsdam malos videri, quia ea natione ſsunt, quæ magis infamis eſst. Circa cuius illuſstrationem plura more ſsuo congerit Tiraquel. in l. 7. connub. num. 12 & ſsequentib. & in tractat. de nobilit. capit. 12. per totum, Marcus Mantua in gloſsſsar. iur. claſssi. 17. capit. 32. num. 1. Chaſsſsan. in Catal. glor. mund. part. 2. conſsider. 24. Menoch. de præſsumpt. lib. 1. quæſst. 16. num. 28. & lib. 6. præſsumpt. 58. ex n. 1. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. Monarch. lib. 4. cap. 1. pag. 214. & Franc. Iuret. in notis ad Symmach. lib. 1. epiſs. 88. pag. 70.

^† Vbi adducit Ammian. Marcellin. lib. 14. hiſstor. qui cum Simonide Lyrico docet: Beatè perfecta ratione victuro ante alia patriam convenit eſsſse glorioſsam, & Rutil. Claud. lib. 1. itinerar. ubi de Romanorum laudibus agens, ſsic inquit:

O quantum, & quoties poſsſsem numerare beatos Naſsci fœlici, qui meruere ſsolo,
Semina virtutum demiſsſsa, & tradita cœlo Non potuere alijs dignius eſsſse locis.

Secvndò facit,

^† quia ſsi ob ſsolam ſsylveſstris vitęvitæ conſsuetudinem, & ingenij feritatem, ruditatem, ſsive barbariem licêret Indis bellum inferre, & eos in ſservitutem redigere, dominioq́ue & imperio ſsuarum rerum, & provinciarum privare, idem quoque in reliquis ferè univerſsi Orbis nationibus licuiſsſse probandum eſst, ut benè advertunt Doctores ſsuprà relati. Quoniam etſsi

^† falſsum ſsit, atque à Chriſstiana religione alienum, quòd quidam nimis generaliter tradunt, homines ſscilicet initio naſscentis mundi per ſsylvas, & campos erraticam vitam degiſsſse, nec ullo inter ſse ſsermonis, aut iuris vinculo cohæſsiſsſse, cùm ſsacrâ docente Paginâ,

^† Adam, à quo omnes originem ducimus, ſsapientiſssimus, & eloquentiſssimus fuerit, & ſsine dubio non permiſserit poſsteros ſsuos beſstiarum more vagari. Quin potius

^† Cain eius filius materialem etiam civitatem ædiſsticaſsſse legatur, ut obſservat Lactan. Firmia. lib. 6. divin. inſstitut. cap. 10. & eo non relato Card. Bellarmin. tom. 2. contr. 2. lib. 3. de laicis cap. 5. in fine, Maiol. in dieb. Canicul. 4. tom. colloq. 4. pag. 252. & noviſssimè Caliſstus Remirez de lege Regia in initio num. 18. pag. 6.

Adhuc tamẽtamen receptiſssimum, & vulgatiſssimum eſst, & abſsque ullo periculo affirmari poteſst,

^† ſsequentibus ſsæculis, ubi genus humanum augeri, & in varias regiones migrare, & dividi cœpit, ita naturam rerum tuliſsſse, ut ho|

p. 316

mines in agris paſssim beſstiarum more vagarentur, & ſsibi victu ferino, tectiſsq́ue ſsylveſstribus abditi vitam propagarent, nec ratione animi quidquam; ſsed pleraque viribus corporis adminiſstrarent, nondum Divinæ religionis, non humani officij ratio colebatur, nemo legitimas viderat nuptias, non certos quiſsquam inſspexerat liberos, non ius æquabile quid utilitatis habêret, acceperat. Ita propter errorem, atque inſscitiam cœca ac temeraria dominatrix animi cupiditas, ad ſse explẽdamexplendam viribus corporis abutebatur, pernicioſsiſssimis ſsatellitibus,

^† quouſsque ab aliquibus, qui prudentiores, & ſsapientiores eſsſse cœperunt, reliqui rudiores, primò propter inſsolentiam reclamantes, deinde rationem, atque orationem ſstudioſsius audientes, edocti, & perſsuaſsi tandem ſsunt in urbes congregari, ex feris & immanibus mites, & manſsuetos reddi, & ad unamquamque rem utilem, atque honeſstam induci, ut his prope verbis M. Tul. Cicer. ſscriptum relíquit lib. 1. de invent. & in orat. 32. pro P. Sextio, poſst medium, pag. mihi 475. cui conſsentiunt Plutarc. de placit. Philoſsoph. libro 1. capit. 7. Virgil. lib. 8. Æneid. de primis Italiæ gentibus loquens, Horat. in arte Poët. circa finem, Vitruvi. libro 2. cap. 1. Ioan. Boẽëm. in præfatio. ad lib. de moribus gent. Chaſsſsan. in Catalog. glor. mund. part. 12. conſsiderat. 72. Simancas de Republ. lib. 1. cap. 3. num. 3. 6. & ſsequentib. Tapia de vera hom. nobilitat. lib. 2. pag. 187. colum. 2. elegantiſssimè Ioan. Mariana de Rege & Reg. inſst. lib. 1. cap. 1. Forcat. in l. omnes populi, num. 1. de iuſstitia & iure, Aſsinius in praxi Iudic. tit. de mod. proced. in civil. capit. 2. num. 2. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 22. & lib. 3. capit. 1. & 2. & ante omnes

^† antiquiſssimus Poëta T. Carus Lucretius lib. 5. de natur. rerum ſsic inquiens:

Et genus humanum multo fuit illud in arvis
Durius, ut decuit, tellus quod dura creaſsſset:
Multaq́ue per cœlum Solis volventia luſstra
Volgivagam vitam tractabant more ferarum,
Nec robuſstus erat curvi moderator aratri
Quiſsquam, nec ſscibat ferro molirier arva,
Nec nova defodere in terram virgulta, nec altis
Arboribus veteres decidere falcibus ramos.
Quod Sol atque imbres dederant, quod terra crearat
Sponte ſsua, ſsatis id placabat corpora donum,
Nec dum res igni ſscibant tractare, nec uti
Pellibus, & ſspolijs corpus veſstire ferarum,
Sed nemora atque cavos monteis, ſsylvaſsq́ue colebant,
Et frutices inter condebant ſsqualida membra,
Verbera ventorum vitare, imbreiſsq́ue coacti:
Nec commune bonum poterant ſspectare, nec ullis
Moribus inter ſse ſscibant, neque legibus uti,
Quod cuique obtulerat prædæ fortuna ferebat
Sponte ſsua, ſsibi quiſsque valere, & vivere doctus.
Et Venus in ſsylvis iungebat corpora amantum,
Et manuum mira freti virtute, pedumq́ue
Conſsectabantur ſsylveſstria ſsæcla ferarum
Miſsſsilibus ſsaxis, & magno pondere clavæ,
Multaq́ue vincebant, vitabant pausa latebris,
Setigeriſsq́ue pares ſsuibus ſsylveſstria membra
Nuda dabant terræ. nocturno tempore capti,
Circum ſse folijs, ac frondibus involventes, &c.

Quæ priſscorum hominum feritas, & cæca barbaries in aliquibus provincijs & regionibus prius, in alijs poſste|

p. 317

rius, & magis ac minus coli, & temperari cœpit. Plureſsq́ue

^† etiam hodie reperiuntur, quæ vix humanæ rationis uſsum percepiſsſse videntur: ita ut non ineptè dicere potuerit Ioannes Boterus in relatio. univerſs. 4. part. libro 3. pag. 65. admitti nõnon poſsſse eorum Scriptorum definitionem, qui barbaros eos popolos nominant: Quorum mores longè à ratione, & communi hominum vita abeſsſse reperiuntur. Nam ſsi hoc,

^† inquit, ultimum verum eſst, Græci potius, Latini & ſsimiles, qui nunc politicè vivunt, barbari appellandi ſsunt, cùm ij numero pauci diverſsam ab innumeris alijs gentibus vitam agant, quæ adhuc in antiquo illo barbariſsmo perſsiſstunt.

Et reverâ

^† ſsemper illud obtinuit, at aliæ nationes alijs barbaræ videantur, ut iam dudum apud Laërtium lib. 1. de vita Philoſsoph. capit. 9. oſstendit Anacharſsis,

^† qui cuidam obijcienti, quòd eſsſset barbarus: Certè, inquit, apud Athenienſses, ſsed viciſssim Athenienſses barbari ſsunt apud Scythas. Quinimò

^† Græci omnes nationes generaliter Barbaras, & Barbariam appellabant, ut poſst Homer. Platon. & Epinom. obſservat Strabo lib. 14. Et quod plus eſst, Plautus ſsæpè

^† ipſsos Latinos, qui inter prudentiores, & ſsapientiores habiti ſsunt, eodem nomine donat, & Italiam Barbariam appellat, ut eruditè obſservat Lambin. in illud prologi Aſsinariæ. Demophilus ſscripſsit, Marcus vertit Barbarè, & Curculion:

Peſsſsuli, heus peſsſsuli, vos ſsaluto lubens,
Fite mea cauſsa Lydij Barbari,

& Moſstellariæ:

Non enim hæe pultifagus opifex opera fecit Barbarus,

& in Pænulo:

Hoc pingues fiunt auro in Barbaria boves.

Germani

^† etiam, Saxones, & aliæ gentes Septentrionales, ut fuerunt Sarmatæ, Pannonij, Hungari, Poloni, Suevi, Eruli, Ruſssiani, Britanni, Gothi, Alani, & ſsimiles, quæ hodie quantum ſspectat ad humanitatis cultum, meritò nulli natinoni cedunt, plurimas vincunt, adeò ſseræ, & barbaræ non multis ab hinc ſsæculis cenſsebantur, ut forſsan ipſsis noſstris Indis, Æthiopibùſsve deterioris naturęnaturæ viderentur, ut conſstat ex illarum Scriptoribus, & ex alijs, quæ latiſssimè poſst Cornel. Tacit. Strab. Procop. & alios tradit Cœl. Rhodig. lib. 18. lectio. antiq. capit. 21. Thomas Bozius lib. 7. de ſsign. Eccleſs. cap. 4. lib. 10. cap. 13. lib. 20. cap. 7. & lib. 22. cap. 11. & Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 1. capit. 11. pag. 37. & lib. 4. 1. part. capit. 1. Inter quos Seneca lib. de gubernatio. mun. Germani, inquit, errant incertis ſsedibus, ſsunt apud eos perpetuæ hyemes, ſsolum infæœcundum, nullæ ædes, venationibus vivunt, ubicunque nox feſsſsos laboribus deprehendit, cubant ſsub frondibus, aut in ſspeluncis foveiſsvè: non habent domos, ſsed caſsas folijs, & culmis contectas. Incolæ circumaguntur chorizantium more in cõgelatocongelato mari victitantes carne ferina, gens nuda, & pellibus ſsolum ferarum veſstita, & proptereà vilis deſspectaq́ue ab omnibus. Et Fortunat. libro 3. ad Fœlicem Epiſscop. Nannetenſs.

^† ſsic de Saxonibus ab eo converſsis, & manſsuefactis ſscribit:

Mitibus alloquijs agreſstia corda colendo Munere Fœlicis de grege nata ſseges.
Aſspera gens Saxo, vivens quaſsi more ferino Te medicante ſsacram bellua reddit ovẽovem.

Rheginus quoque, qui ſsub annum mlxxv . vixit, idem de Hungaris his verbis ſscribit: Vivunt Hungari non hominum, ſsed belluarum more, carnibus, ut fama eſst, crudis veſscuntur, ſsanguinem bibunt, corda hominum, quos capiunt, particulatim dividentes, veluti pro remedio, devorant; nulla ratione flectuntur, aut miſseratione afficiuntur. Et Eginarthus Caroli Magni ſscriba in eius bita, ſsic de omnibus Germanæ nationibus loquitur: Saxones ſsicut omnes ferè Germaniam incolentes nationes, & natura feroces, & |

p. 318

cultui dæmonum dediti, noſstraq́ue religioni contrarij, neque divina, neque humana iura vel polluere, vel tranſsgredi inhoneſstum arbitrantur.

Cæteri quoque populi ad Boream poſsiti,

^† qui Germanis Orientaliores ſsunt, & ab antiquis communi nomine Scythæ vocabantur, ſsecundùm Strabon. lib. 11. & Diodor. Sicul. lib. 5. cap. 9. eâdem barbarie, & ruſsticitate laborabãtlaborabant, teſste Herodot. lib. 4. qui ſsic ait: Nullæ ſsunt Scythis urbes, nulla mœnia ſstructa, domos ſsecum ferunt ſsinguli, equeſstraſsq́ue ſsunt ſsagittarij, non pane victitantes, ſsed ex pecoribus, pro domibus plauſstra habentes, quid ni imbelles alioqui futuri, & ad dimicandum inhabiles.

Quò reſspexit

^† Horat. lib. 1. Ode 35. dum eos profugos appellat, & lib. 3. Od. 24. dum canit:

Campeſstres melius Scythæ, QuorũQuorum plauſstra vagas ritè trahũttrahunt domos
Vivunt, & rigidi Getæ: Immetata quibus iugera liberas
Fruges & Cererem ferunt: Nec cultura placet longior annua.

^† de Battavis eiuſdẽeiuſdem GermanięGermaniæ populis, qui nunc, ut pleriſsque placet, Hollandi nominãturnominantur, narrat Cornel. Tacit. lib. 20. nimis agreſstes, inelegantes, tetricoſsq́ue fuiſsſse. Vnde natum eſst Proverbium

^† Auris Battava, quod Eraſsmus pro pingui, craſsſsaq́ue, & indocta interpretatur, illud Martial. adducens lib. 6. epigram. 82:

Tu ne es, tu ne ait, ille Martialis,
Cuius nequitias, iocoſsq́ue novit
Aurem qui modò non habet Battavam.

Vbi Domit. Calderin. Raderus & Marcilius plura notarunt, & conducit Lucanus lib. 1:

Vangiones Battaviq́ue truces, quos ære recurvo Stridentes acuere tubæ.

Bæotij

^† etiam, licèt in Græciæ finibus ſsiti eſsſsent, eâ ingenij ruditate, & craſssitie fuiſsſse commemorãturcommemorantur, ut hoc nomine proverbiali ſsigurâ ignavi, ſstolidi, & ſsupini homines notari ſsolêrent & quidquid inſsulſsum eſsſset, ac ſstultum, ide Bæoticum diceretur, iuxta illud Horatij lib. 2. epiſst. 1:

Bæotum in craſsſso iurares aëre naſsci.

Et Plutarch. in comment. de eſsu carn. qui ipſse Bæotus ſscribit, ab Atticis notatos Bæotos tanquam brutos & ſstupidos, ac pingues, tradit plura Eraſsm. in adag. Bæoticum ingenium, & in adag. Bæotiſsſsare, & in adag. Bæotica aures, & Carol. Stephan. in. diction. verb. Bæotica. Vnde

^† non inani coniecturâ dicere poſsſsumus Hiſspano noſstro ſsermone vocem illam Beodos inductam, quâ ebrios, & voraces homines ſsignificamus, 1. 5. tit. 8. part. 7. ut benè obſservat Fr. Ioan. à Ponte in coven. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 4. pag. 27. quamvis D. Sebaſstian. Covarru. in Theſsaur. ling. Hiſspan. aliam etymologiam comminiſscatur, & Beodo, quaſsi Bevido dictum interpretetur.

In Aſsia quoque

^† præcipuępræcipuæ provinciæ erãterant Phrygia, Myſsia, Caria, Lydia, ut tradit Cicer. in oratio. pro Flacco, quæ tamen, eodẽeodem ibîdẽibîdem teſtãteteſtante, barbariei, feritatis, & ruditatis nomine malè ſsemper audierunt, ita ut nõnon niſsi flagris & verberibus ad doctrinam, & bonos mores allici poſsſsent, quod locum fecit adagijs Phryx verberatus melior, MyſiorũMyſiorum ultimus, Cùm Caro Carizas. Lydus in meridiẽmeridiem, Lydus in planiciẽplaniciem provocas. De quibus optimè agit M. Varro lib. 6. de ling. Lat. Athen. lib. 12. Eraſsm. in. eiſsdem adagijs, Cœl. Rhodig. lib. 2. lect. antiq. cap. 14. Lorin. in Act. Apoſstol. cap. 28. verſs. 1. PuẽtePuente in d. convenien. Monarch. lib. 2. cap. 11. §. 2. pag. 144. & cap. 26. §. 3. pag. 272. Vbi aiunt, has nationes

^† per anthonomaſsiam Barbaras appellatas, iuxta illud Horatij:

Græcia barbariæ lento colliſsa duello:

& Maronis:

Barbarico poſstes auro ſspolijſsq́ue ſsuperbi:

Quod de Phrygia rectè accipiũtaccipiunt interpretes. Ita

^† ut muſsicum quoddam inſstrumentum ab eiſsdem Phrygijs inventum, quo triſstitiæ tempore ute|

p. 319

bantur Tibia Barbara diceretur, quò reſspexit Horatius:

Sonante mixtum tibijs Carmen lyra,
Hac Lydium illis Barbarum.

Et ſsimiliter Imperatores

^† Barbaricarios eos nominarunt, qui veſstibus Phrygio more acu pictis & deauratis utebantur, ut apparet

^† ex. l. 1. de fabricẽſfabricenſ. in. C. Theodoſs. l. 1. C. de excuſs. artif. lib. 10. ubi doctiſssimus Cuiacius l. 1. C. de præpoſs. agent. in reb. & l. 1. C. de privil. ſschol. lib. 12. & obſservat Pancirolus in notitia utriuſsque Imperij lib. 2. capit. 83. ſsol. 173. Donat. ſsup. Virg. 2. Æneid. Briſsſson. & Calinus de verb. iur. verb. Barbaricarij, & Turneb. lib. 5. adverſs. cap. 25. Vbi advertit, hos ipſsos,

^† Phrygiones etiãetiam dictos, quòd Phryges veſstes auro intexere, & acu pingere primi inſstituerint. Quod etiãetiam notavit Alexan. ab Alex. lib. 4. Genial. cap. 8. Polidor. Virgil. lib. 3. de invent. rer. cap. 6. Chaſsſsan. in Catal. glor. mundi, par. 11. conſsid. 34. & D. Sebaſst. Covarru. in d. Theſsaur. ling. Hiſspan. verb. Franjas. Vbi

^† benè conſsiderat, hinc ſsortè apud Hiſspanos vocem Franjas & Franjones originem ducere.

Has & alias plures maioris & minoris Aſsiæ provincias hodie

^† occupant Turcæ, qui etiãetiam tunc, cùm in Scythia pererrabant, & nunc quoque, cũcum adeò late Imperij ſsui terminos extẽdiſſeextendiſſe cõperiunturcomperiuntur, ita Barbari, & feroces naturâ ſsunt, ut nulla gens magis efferata, crudelis, libidinoſsa, infida, ac truculẽtatruculenta reperiri poſssit, quæq́ue peioribus, & durioribus legibus ac moribus vitam agat, ut poſst Laonicum Calchocondilam, & alios qui de rebus Turcicis ſscripſserunt, benè narrat Fr. Hieron. Romanus in lib. de Republ. Turca, Ioan. Boter. in. relat. univerſs. 2. part. lib. 4. ex pag. 184. Busbequius in relat. ſsuæ legat. ad Turcas, & Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 4. colloq. 5. pagina 337. cum ſsequentib.

Denique ne in his plus temporis cõteramusconteramus, Afri,

^† Galli, & nos ipſsi Hiſspani olim non minori barbarie, ruditate, & feritate laborare dicebamur, quàm hodie Indi, quos quidãquidam hac tantum de cauſsa ſservos efficiunt; ſsic enim de eis generaliter ſscribit Cicero in epiſst. ad Quint. Fratrem: Quòd ſsi te ſsors Afris, aut Hiſspanis, aut Gallis præfeciſsſset immanibus, ac barbaris nationibus, tamen eſsſset humanitatis tuæ conſsulere eorum commodis, & utilitati ſsalutiq́ue ſservire.

Et de

^† Hiſspanis in ſspecie, præcipuè Aſsturibus, Gallæcis, & Vaſsconibus, agens Strabo. libro 3. geograph. eos agreſstes vocat, & inhumanos eâ ratione additâ, quæ longè magis pro Indis militare videtur, ſsic enim inquit: Agreſstis autem eorum immanitas non ſsolùm ex ipſso bellãdibellandi uſsu, verùm etiam ex alia locorum longinquitate provenit. Longinqua enim ad eos eſst navigatio, longinqua etiam itinera cùmq́ue nullis commiſsceantur advenis, quæ inter homines cõmuniacommunia ſsunt abiecere, & omnem exſsuerunt humanitatem. Et poſsteà eodem lib. immanſsuetos, ſsylveſstres & alienos à moribus humanis eoſsdem Hiſspanos appellat. Idem facit Trogus Pomp. libro 44. ſsuæ hiſst. in ſsine, dum ait: Nec prius perdomitæ provinciæ iugum Hiſspani accipere potuerunt, quàm Cæſsar Auguſstus perdomito Orbe victricia ad eos arma trãſtulittranſtulit, populumq́ue barbarum, ac ferũferum ad cultiorem vitæ uſsum traductum in formam provinciæ redegit. Et Ammian. Marcellin. bella Leptitanorum cum Aſsturibus memorans tempore Imper. Ioviani, & initio Valentiniani, quod fuit anno Chriſsti ccclxiiii. & ſsequenti, ſsic ait:

^† Aſsturiani bis cõterminicontermini Barbari in diſscurſsus ſsemper expediti veloces, vivereq́;vivereq́ue aſsſsueti rapinis & cædibus pauliſsper pacati in genuinos turbines revoluti ſsunt.

Alia quoque ſsimilia

^† de Iberorum, Cantabrorum & GallæcorũGallæcorum moribus reperiuntur apud Cœl. Rhodig. d. lib. 18. capit. 22. & alios, poſst quos noſster Ioan. Mariana

^† lib. 1. hiſst. Hiſsp. cap. 6. ſsic inquit: Veteres Hiſspani moribus fuere rudes ſsanè, & ſsine more, feris propriora |

p. 320

quàm hominibus ingenia, ſsecreti etiãetiam inter tormẽtatormenta tenaces, inquieto animo, corporũcorporum celeritate maxima, dediti religionibus, à ſsapientiæ ſstudijs abhorrentes: tametſsi ingenio maximo, quod tranſslati in alias provincias declararũtdeclararunt, neque mẽtismentis perſspicuitate, neq;neque memoriæ laude, ac ne orationis quidẽquidem copia ab ulla gente ſsuperari. Armis aliquãtoaliquanto adverſsus hoſstes, quàm cõſilioconſilio meliores fuerũtfuerunt, cultu vitæ agreſsti, victu copioſso magis, quãquam exquiſsito vino parciſsſsimo, aquæ ſsæpè potu contenti vitãvitam propagabãtpropagabant: adverſsus ſsontes ſseveri, in advenas humani & hoſspitales. Quæ omnia verba tranſscribere volui, quoniãquoniam priora tãtùmtantùm recẽſensrecenſens,

^† hũchunc noſtręnoſtræ ętatisætatis auctorẽauctorem, iudicio meo graviſsimũgraviſsimum & elegantiſsimũelegantiſsimum, graviter hoc nomine reprehẽditreprehendit Fr. Ioan. à PõtePonte in d. conven. Monarch. lib. 3. cap. 21. pag. 134. Quaſsi propriæ nationi iniuriãiniuriam irrogaverit, eãeam ruditatis, & feritatis incuſsans. Quod ipſse multis argumentis depellere tentat, cum Alphonſso Matamoros in lib. de Academ. Hiſsp. cùm tamẽtamen cõſtetconſtet eo in capite MarianãMarianam plura de laudibus, quàm de vitijs HiſpanorũHiſpanorum dixiſsſse. Nec verè vitio illa antiqua ruditas verti debeat, quęquæ illi ætati magis quàm gẽtigenti tribuẽdatribuenda videtur, & tũctunc reliquis ferè nationibus cõmuniscommunis erat, ut ex ſsuperioribus patet. Vt omittãomittam hæc eadem, quæ in Mariana notat, & alia longè graviora, ipsũipsum Fr. Ioan. fateri, & Hiſspanis obijcere lib. 1. c. 2. §. 3. pag. 10.

Tertiò

^† pro ſsupradictæ ſentẽtiæſententiæ cõſirmationeconfirmatione, & contrarięcontrariæ reiectione cõſideroconſidero, falſsum utique eſsſse, & ſsemper fuiſsſse, quod quidà primis illis detectionis & cõquiſtionisconquiſitionis huius Novi Orbis tẽporibustemporibus, pravâ ſsuggeſstione diſſeminarũtdiſſeminarunt, videlicet, Indos non ſsolùm barbaros eſsſse, ut aliæ nationes, de quibus diximus, ſsed prorſsus inhumanos, ſstupidos, atq;atque amẽtesamentes, & per mõtesmontes, & agros ferarũferarum more vagãtesvagantes, ita ut vix hominũhominum appellatione digni videri poſsſsent, & omnino incapaces eſsſsent Fidei ChriſtianęChriſtianæ percipiẽdæpercipiendæ, & retinẽdæretinendæ. Etenim licèt

^† aliquid horũhorum primâ facie cẽſericenſeri potuiſsſset, inſspectâ naturâ, & feritate Indorum, qui in primis inſsulis, quas dicũtdicunt de Barlobento, reperti ſsunt, & aliorũaliorum, quos Caribes, & Canibales appellamus, atque hoc colore multa dãnadamna miſseris Indis generaliter à militibus irrogata fuerint, qui eos beſstiarum inſstar tractabant, onerabant, & ſspoliabant, graviſsimũgraviſsimum hac propter impedimentũimpedimentum eorũeorum converſsioni generantes. Re tamen

^† poſsteà maturius, & penitius inſspectâ, & pijs ac religioſsis viris à Regibus noſstris cõmiſsâcommiſsâ, manifeſstè cõſtititconſtitit, non eſsſse omnes Indos eâdẽeâdem lance trutinandos, cũcum alij, & quidẽquidem numero plures, politicãpoliticam vitãvitam agerẽtagerent, & pro captu ſsuo proprijs legibus, ac Regibus civiliter gubernarentur, ut in cap. ſseq. dicemus, ac planè nullos adeò uſsu rationis & intellectus carêre, ut ab hominũhominum appellatione, & Fidei prędicationeprædicatione exclude debêrent; quin potius pleroſq;pleroſque eorum, ſsi rectè inſstituantur, faciles admodũadmodum, & ſsupra omnes alias gentes dociles eſsſse ad CatholicãCatholicam FidẽFidem percipiẽdãpercipiendam, recipiẽdãrecipiendam & retinendãretinendam, & ad quaſslibet artes etiãetiam liberales addiſscendas, quas etiãetiam ante HiſpanorũHiſpanorum adventũadventum ſsuo more, ac modo in aliquibus regionibus pluſsquàm mediocriter exercebãtexercebant.

Quod

^† etiam multis exemplis, & argumentis latè probavit pijſssimus in Indos Chiapenſsis Epiſscop. in fine ſsuæ ApologięApologiæ fol. 17. & in replicat. 8. ad obiect. Sepulvedæ, Ioſseph. Acoſsta omnino legẽduslegendus lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 1. & 8. 17. & 18. cum multis ſseqq. & lib. 4. cap. 3. 4. 5. & in hiſst. moral. Ind. lib. 6. cap. 1. 8. & ſseqq. Vbi concludit, nullam nationem hominũhominum obſequẽtioremobſequentiorem eſsſse, nullam ſsubiectiorem: eſsſseq́ue Indos, præcipuè Peruanos, & Mexicanos, ingenio nequaquam duro & obtuſso, ſsed potius docili & manſsueto, imitandi quidquid viderint mirè cupidos. In quibus potentiam, & regendi auctoritatem conſspiciunt, nimis venerabundos, dicto citius obſsecundantes. Bonorum, & SacerdotũSacerdotum amatores, & |

p. 321

obedientes factus, opumq́;opumq́ue contẽptorescontemptores, & quód multi minus credũtcredunt, ſsi ſsemel ſseriò, atque ex animo ReligionẽReligionem, virtutemq́;virtutemq́ue ſsuſsceperint, in ſsententia conſstantes. Et

^† quòd fortè multis ex noſstris id dicere poſssint, quod Iob cap. 15. amicis ſsuis dixiſsſse narratur: Ergo vos eſstis ſsoli homines, & vobiſscum moritur ſsapientia, & mihi eſst cor, ſsicut & vobis: neque inferior veſstri ſsum: quis enim ea, quæ noſstis, ignorat?

Idem oſstendit Th. Boz. de ſsign. Eccl. lib. 7. cap. 4. & lib. 8. cap. 5. verſs. 58. ubi de efferatis IndorũIndorum gentibus loquens, quæ per noſstros ad Fidem converſsæ fuerunt, inquit: Ac ſsanè nunc illi populi māſuetudinemanſuetudine, docilitate. Religione, ac bonis moribus nos ſuperãtſuperant, & lib. 10. c. 13. verſs. Hinc ut legimus, ubi per Epiſscopos & Religioſsos viros IndorũIndorum ruditatẽruditatem & feritatẽferitatem emendatãemendatam fuiſsſse commemorat.

Idem tradunt Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. p. lib. 3. pag. 58. 96. & ſseqq. Dom. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. verſs. Arguitur tertiò, F. Auguſst. Davila in. d. hiſst. Mexic. lib. 1. cap. 30. pag. 109. & cap. 42. Fr. Eman Roderic. in quęſtquæſt. regul. tom. 2. q. 99. art. 4. pag. 292. Fr. Alfonſs. Ferdin. in. hiſst. Eccleſs. noſst. temp. lib. 1. cap. 21. Fr. Greg. Garcia de Ind. orig. lib. 3. cap. 4. §. 5. & cap. 5. & 6. & noviſssimè ac latiſssimè Fr. Ioan. à Torquem. in Monarc. Ind. lib. 11. 12. 16. & 17. per tot. ubi Indos a tarditatis & feritatis nota defendunt, & plurimorũplurimorum facta, leges, mores, & inſstituta recẽſentrecenſent, quæ cum pręceptispræceptis Decalogi, & aliorũaliorum nationũnationum legibus in multis conveniebant, & eos nullo modo ingenij, & Catholicæ Fidei expertes fuiſsſse cõvincuntconvincunt, ſsed, magna ex parte prudẽtesprudentes, ſsubtiles, acutos, pios & religioſsos, & regendi, ac gubernãdigubernandi arte uſsquequaque nõnon imperitos. Idem etiãetiam in ſsua generali huius Novi Orbis hiſstoria paſsſsim præſstat Ant. de Herrera, & præcipuè decad. 3. lib. 2. cap. 18. & ſseq. decad. 4. lib. 10. cap. 1. & 9. lib. 8. cap. 3. lib. 9. cap. 12. ubi politiam, & mores Mexicanorum, lucatanorum, Chiapenſsium, Nicaraguenſsium, & aliorum provinciarum Novæ Hiſspaniæ cõmemoratcommemorat, & decad. 4. lib. 1. cap. 10. & ſseqq. ubi agit de Indis TerræfirmęTerræfirmæ, & lib. 5. cap. 9. ubi de moribus Malucorum, & decad. 5. lib. 4. cap. 1. & ſseqq. ubi de moribus Peruanorum.

Et ante omnes luculenter de eodẽeodem argumento diſsſseruit

^† Reverendiſss. Pat. Fr. Iulianus Garceſsius ex Dominicano Ordine, Primus Eccleſsiæ Tlaxcalenſsis Epiſscopus, qui cùm maximâ religione, & eruditione pollêret, & pluribus annis inter Indos Novæ Hiſspaniæ verſsatus ſsuiſsſset, ac proinde idoneitatẽidoneitatem eorũeorum, & iniurias, quas ſsub prætextu incapacitatis immeritò patiebantur, ſsimul exploraſsſset, & deploraſsſset, piãpiam

^† quondam, & elegantẽelegantem epiſstolam miſsit ad Paul. III. fœlicis recordationis S.R.E.P. anno 1536. in qua multa verè, ac graviter de eorundẽeorundem Indorum moribus, ingenio, docilitate, & in FidẽFidem CatholicãCatholicam propenſsione, & profectione recenſsuit, quam non pigebit candidis & Chriſstianis Lectoribus ob oculos ponere, quoniam maximè ad noſstrum inſstitutum conducit, & cùm à ſsuprà dictis Auctoribus multum laudetur, à Fr. Auguſst. Davila dumtaxat refertur d. cap. 42. ea igitur ſsic habet.

Sanctiſssimo D.N. Paulo III. PõtifPontif. Maximo, Fr. Iulianus Garces Ordinis PrædicatorũPrædicatorum, Epiſscopus primus Tlaxcalenſsis in Nova Hiſspania Indiarum Cæſsaris Caroli, ſsalutem ſsempiternam dicit.

QVÆ circa novellũnovellum gregẽgregem, Eccleſsiæ ſsanctæ aggregatũaggregatum, tibi (Beatiſssime Pater) acquiſitũacquiſitum noverim, declarare non pigebit, quatenus exultare valeat ſspiritus tuus in Domino ſsalutare. Et ne pro|

p. 322

logi longâ enarratione, tibi præcipuè, qui tot, ac tantis totius Orbis negotijs providêre debes, faſtidiũfaſtidium generẽgenerem; rẽrem ipſsam in valvis aggredior. Nulla

^† ſsunt obſstinatione orthodoxæ ſsidei infeſsti, aut pervicaces (ut Iudæi, & Mahumetani) IndorũIndorum parvuli. ChriſtianorũChriſtianorum decreta non hauriunt modò, ſsed exhauriũtexhauriunt, ac veluti ebibunt: citiùs hi, & alacriùs articulorũarticulorum Fidei ſseriem, & conſsuetas orationes, quàm HiſpanorũHiſpanorum Infantes ediſscunt, & tenent, quidquid à noſstris traditur. AlũturAluntur intra MonaſteriorũMonaſteriorum ambitũambitum per ſsuas claſsſses, & contubernia per ſscholas & doctriviadoctrina ex ditioribus trecenteni, quadrigẽteniquadrigenteni, quingenteni, & ſsic de ſsingulis ordinatim, ſecundũſecundum magnitudinẽmagnitudinem civitatũcivitatum, & oppidorũoppidorum. Non clamoſsi, non iurgioſsi, nõnon litigioſsi, non inquieti, non diſscoli, non tumidi, nõnon iniurioſsi: placidi, pavidi, diſsciplinati, ad magiſstros obtẽperatiſsimiobtemperatiſsimi, obſsequioſsi ad ſsodales, non queruloſsi, non mordaces, non contumelioſsi, omni prorſsus vitio (quod noſstrates pueruli ſscatent) liberi: ſecundũſecundum quod illa ætas patitur, ad liberalitatẽliberalitatem propenſsiſssimi; utrum uni, vel multis des, nihil intereſst, quia quod uni datũdatum eſst, ſsingulis impartiendum currant. Parcimoni â mirabili, non bibaculi, nõnon guloſsi, ingenitâ, & velut innatâ modeſstiâ, ac diſsciplinâ. SiquidẽSiquidem videri eſst, eos ordinatè, ſeriatimq;ſeriatimque incedentes, ſseu ſsedère, ſseu ſstare iubeantur, ſseu flexis poplitibus proſsterni ad pulvinaria. Præter ſsuum Tlacuali (ſsic enim communẽcommunem eſcãeſcam appellant) poſst panẽpanem, ſseu Tlaxcali, nihil obnixè flagitantes HabẽtHabent enim & noſstrates fructus omnes, ideſst, quorũquorum ſsemina ab Hiſspania allata ſsunt: tanta eſst terręterræ feracitas, ac fœcundia. HabẽtHabent & ſsuos fructus. IãIam verò ingenij docilitas ſsupra modũmodum, ſseu cantare iubeas, ſseu legere, ſscribere, pingere, fingere, cæteraque id genus liberaliũliberalium artiũartium, & aliarũaliarum, ad rudimenta omnia perſspicaces, & acutiſssimi intellectus dexteritate ſsingulari, quod præter cœli clementiam, ac temperiẽtemperiem (ut ſępèſæpè mihi animo revolvẽtirevolventi occurrit) pręſtatpræſtat mira in cibo ſsimplicitas ac parcimonia. CũCum intra monaſsteria FratrũFratrum ad diſciplinãdiſciplinam arceantur, nulla a maioribus querimonia quæſstióve fit, quòd inæqualiſsparitate tractẽturtractentur, quòd ſseveriùs caſtigẽturcaſtigentur, quod à pędagogispædagogis tardiùs ad domos dimittantur, quòd ęqualibusæquelibus inæqualia, aut imparibus paria demandentur officia. CõtradicitContradicit nemo, nullus obiurgat; ſsed parẽtũparentum cura, ac ſsolertia ad id tendit, ut quàm eruditiſssimus in Chriſstianiſsmo ſsuus natus evadat. Iam verò Eccſsiaſsticus cantus, ſseu organicus, ſseu harmonicus, ſseu rhytmicus abſsolutiſssimè ab eis perdiſscitur: ita ut extranei muſsici nõnon magnopere deſsiderentur. Qui in cãpocampo pugiles exercebantur, campeſstrati vocabãturvocabantur (teſste Auguſst.) quia fœmoralibus eorũeorum pudẽdapudenda velabãturvelabantur, quęquæ cãpeſtriacampeſtria dicebãturdicebantur, & perizomata in litteris ſsacris, Indi Tomaſstli dicunt: Apud quos tanta cura, & verecundięverecundiæ obſservatio, ut in publicũpublicum etiãetiam tantilli infantuli (de Mexico loquor) ſsine Thomaſstli, ideſst, ſsubligari prodeat nemo. ¶ NũcNunc cõtracontra eos, quos de indigenis malè ſsenſsiſsſse, cõperimuscomperimus, dicendũdicendum erit: refellẽdorefellendo vaniſſimãvaniſſimam opinionẽopinionem illorũillorum, qui eos incapaces inſimulãtinſimulant, inculpantq́;inculpantq́ue atq;atque ex Eccleſsiæ gremio abijciendos aſsſseverant. Prædicate (ait

^† Dominus) EvangeliũEvangelium omni creaturæ, qui crediderit, &c. de hominibus planè loquebatur, non de brutis, nullãnullam excipiens gentẽgentem, nullãnullam nationẽnationem excludens, quippè in rete EvãgelicoEvangelico omne piſciũpiſcium genus cõclauſurisconclauſuris Apoſstolis, quibus prędixeratprædixerat: FaciãFaciam vos piſscatores hominũhominum. NãNam quod dicit, elegerũtelegerunt bonos, malos foras miſserunt: nõnon de hac militantis, ſsed de illa triũphantistriumphantis Eccleſsiæ piſscatione loquebatur, quãdoquando ſsegregabit oves ab hœdis. Vnde in piſscatione Petri ante paſsionẽpaſsionem retia rumpebantur prępræ multitudine piſciũpiſcium, etiam naviculæ penè mergebantur, ſsed poſst Reſsurrectionem (ait Ioannes) cùm tanti eſsſsent, non eſst ruptum rete, |

p. 323

quia de piſscatione triũphantistriumphantis loquebatur Eccleſsiæ. Multi enim retia militantis EccleſięEccleſiæ piſsces implent, rũpuntrumpunt, & egrediuntur, ſsive hęreſibushæreſibus, ſsive pravis moribus, qui triumphãtistriumphantis retia nõnon intrabunt. Vnde de piſscatione poſst Reſsurrectionem Dominicam numerum determinatum appoſsuit piſscium: quia novit Dominus, qui ſsunt eius (ait Apoſstolus) quia hęchæc retia multi exituri intrant, illa nullus egreſsſsurus intrabit. Lauda Ieruſsalem Dominum (ait Pſsalmiſsta) quia confortavit ſseras portarũportarum tuarũtuarum: benedixit ſsilijs tuis in te. Et ne putaremus in cœlum tantùm centũcentum quinquaginta tres, ideſst, beatorũbeatorum animas: myſsticè uſsque ad decem & ſeptẽſeptem ab uno aſcendẽdoaſcendendo, ac intermedios numerando, is numerus ſsurgit centum quinquaginta tres, quia decẽdecem præceptorũpræceptorum obſservatores, & ſseptenaris numeri in donis Spiritus ſsancti perceptores tantùm intrabunt: quia multi ſsunt vocati, pauci verò electi. Reſstat igitur, ut nulli apertũapertum, quod vidit Ioannes in Apocalypſsi, oſstium claudamus, quia ille, qui habet clavẽclavem David, qui aperit, & nemo claudit, ſsolus novit numerum electorũelectorum in fœlicitate ſsuperna. Nulli ergo hominum, qui

^†ex ſside ſspontanea petat Baptiſsmum, Eccleſsiæ eſst porta claudenda, iuxta Auguſstini ſsermonem 15. de verbis Apoſstoli, CyprianũCyprianum ſsuper hac re citantis. Nullum ergo retrahat, quæſso, ab hoc opera falſsa talium aſsſsertio, qui diabolicis inſstigati ſsuggeſstionibus, incapaces religionis noſstræ aſsſserunt Indos iſstos.

Hæc certè vox

^† Satanica eſst, & dolentis dæmonis ſsuum ſsubverſsum iri cultum, ac ex avariſssimorum Chriſstianorum faucibus erumpens; quorũquorum tãtatanta eſst cupiditas, ut ſsitim eius explêre volentes, rationabiles creaturas ad Dei imaginẽimaginem factas, beſstias, & iumenta eſsſse contendant, nullo alio fine, niſsi ut quibus illarũillarum cura cõmiſſacommiſſa eſst, nulla ſsit liberandi eas èex rabidiſssimis minibus cupiditatis ſsuæ: quin potius illarũillarum obſsequio uti pro arbitrio permittant. Quis enim tãtam impudẽtiimpudenti animo, ac perfricatâ frõtefronte incapaces fidei aſsſserere audet, quos mœchanicarum artium capaciſssimos intuemur, ac quos etiam ad miniſsterium noſstrorum redactos bonębonæ Indolis, fideles & ſsolertes experimur?

Etſsi quando (Beatiſssime Pater) tua ſsanctitas aliquem Religioſsum

^† virum in hanc declinare ſsententiam audierit, etſsi eximia integritate vitęvitæ, vel dignitate ſsulgêre videatur is: non ideò quicquãquicquam illi hac in re præſstet auctoritatis, ſsed eundẽeundem parũparum, aut nihil inſsudaſsſse in illorum converſsione certo certius arbitretur, ac in eorũeorum addiſscenda lingua, aut inveſstigandis ingenijs parũparum ſstuduiſsſse perpendat. NãNam qui in his charitate Chriſstianâ laborarunt, non fruſstrà in eos iactare retia charitatis affirmant: illi verò, qui ſsolitudini dediti, aut ignaviâ præpediti, neminem ad Christi cultum ſsuâ induſstriâ reduxerunt, ne inculpari poſssint, quod inutiles fuerint, quod propriępropriæ negligentiæ vitium eſst, id infidelium imbecillitati adſscribunt, veramq́ue ſsuam deſsidiam falſsæ incapacitates impoſsitione defendunt, ac non minorem culpam in excuſsatione committunt, quàm erat illa, à qua liberari conantur.

Lædit

^† namque ſsummè iſstud hominum genus, talia aſsſserentium, hanc IndorũIndorum miſserrimam turbãturbam; nam aliquot Religioſsos retrahunt, ne ad eoſsdem in Fide inſsruendos proſsiciſscantur.

Quamobrem nonnulli HiſpanorũHiſpanorum, qui ad illos debellandũdebellandum accedũtaccedunt, horũhorum freti iudicio, illos negligere, perdere, ac mactare, opinari ſsolent non eſsſse flagitiũflagitium. Vnde apparet, quòd hoc Satan ille, humani generis hoſstis, in lucis AngelũAngelum tranfiguratus invenit, ut gentium illarũillarum differendo ſsidem, ſsibi exhibitum cultũcultum conſservet. Nunc verò de horum ſsigillatim hominum ingenio, quos vidimus ab hinc decennio, quo ego in patria cõverſatusconverſatus, eorũeorum potui perſspicere mores, ac ingenia perſscrutari, |

p. 324

teſstiſsicans corãcoram te (Beatiſssime Pater, Qui Christi in terries Vicarium agis) quod vidi, quod audivi, & manus noſstræ contrectarunt de his progenitis ab Eccleſsia, per qualecunque miniſsterium meum in verbo vitęvitæ, quod ſsingula ſsingulis referendo, ideſst, paribus paria. Rationis optimęoptimæ compotes ſsunt, & integri ſsenſsus & capitis; ſsed

^† inſsuper noſstratibus pueri iſtorũiſtorum, & vigore ſspiritus, & ſsenſsuum vivacitate dexteriori in omni agibili, & intelligibili præſstantiores reperiuntur. De maioribus,

^† quod barbarâ feritate, ac crudelitate ultra humanum modum fuerint, audivi: utpotè antropophagi, ideſst, humanarum carnium voratores, truces, ac cruenti: ſsed quanto crudeliores, & immaniores ſsuêre, tanto acceptius Deo holocauſstum offeretur, ſsi benè convertantur: cuius pars maxima nos ſsumus, ſsi tales erga eos extiterimus verbo, & exemplo, manu, linguâ, quales eos nobis, ſsi in ſsimilem caſsum incidiſsſsemus, voluiſsſsemus habêre. Lucrifacere animas eorum laboremus, pro quibus Christvs fudit ſsanguinem. Barbariem eis, & idololatriãidololatriam obijcimus,

^† quaſsi meliores habuerimus patres noſstros àquibus ductamus originẽoriginem, quouſsque B. Iacobus Apoſstolus eiſsdem prædicavit, eoſsq́ue ad Fidei cultum convertit, ex peſssimis optimos reddens: unde tot clariſssima Martyrum, Doctorum, & VirginũVirginum lumina emicuerunt, quos hîc longum eſsſset, & non neceſsſsarium recenſsere. Quis dubitat, durante ſsæculo, multos ex his ſsanctiſssimos futuros, & omni virtute conſspicuos? Numquid Sertorio

^† apud Hiſspanias res agẽteagente, ſsubmiſsſsa eſst cerva, quæ fatidica putaretur? Ecce cervam, ideſst, brutum animal Hiſspani prophetiſsſsam, ideſst, fatidicam, ac Deam adorabant. Feritas Hiſspanorum quondam tanta erat, ut Silius Italicus ex Italica Bethicæ civitate oriundus, dicat de maioribus ſsuis eulogium inclytum:

Prodiga gens animi, & properare facillima morte:
Namque ubi tranſscendit ſstorentes viribus annos,
Impatiens ævi, ſspernens veniſsſse ſsenectam
Et fati modus in dextra eſst.
PRSS

Viriatus ille, quem teſste Iuſstino (de Gentilitate loquor) Hiſspania habuit clariſssimum Ducem, paſstor erat armentarius. At poſst

^† Chriſstianiſsmum ſsuſsceptum, cũcum fide veram nobilitatem hęreditatehæreditate poſssidemus, tot milites, tot Duces præclariſssimos, quibus & Roma Imperatoribus uſsa, mirũmirum in modũmodum crevit, ac in id, quod de ea audivimus, provecta eſst. Si tam

^† inculta, & vepribus errorum obſsita Hiſspania ante Apoſstolorum prædicationem, poſsteà tales fructus, ſsive in ſsæculo, ſsive in Eccleſsia parturivit, quales futuros nunquam antè credidiſsſsent, quia hæc mutatio dexterędexteræ Excelſsi: dent mihi tales pro eodem Omnipotentis Dei, ac Domini liberatoris cunctorum auxilio, favore, & patrocinio, mirabilẽmirabilem fortaſsſse Indorum populum in hoc Novo mundo reperto futurum. Numquid (ait Iſsaias) abbreviata eſst manus Domini, ut ſsalvare nequeat? Quo tempore Sertorius in Hiſspania apud ſsemiferos homines Romanorum Dux erat, litteras Hiſspani, & Græcas & Latinas noverant, ab his nationibus ſsubiugati: verũtamenverumtamen eſst, quòd ſsi Hiſspania proprias vires agnoviſsſset (ait Trogus) nunquãnunquam Romanis colla dediſsſset: litteras ergo Hiſspani didicerant, nec eorum linguam minus callebant, & ſsemibarbari adhuc erant. Quid mirum,

^† ſsi miſselli iſsti in extremo terrarum margine conſstituti, nullo cultorum hominum commercio, nullas uſsque hodie litteras aſsſsecuti, belluarum inſstar eſsſsent, nullum animal habentes pro vectura, ipſsi aſselli bipedes omnia ruri, domiq́ue vectitarent, nullâ exterorum hominum notitiâ, nullo cultu, aut victu, aut veſstitu, alijſq́;alijſq́ue humanęhumanæ vitęvitæ ornamentis præditi, nullo litterarum |

p. 325

commercio, nullo vehiculorum, aut navigiorum uſsu, inculti eſsſsent, ac pené barbari. Si omnibus ijs præditi Hiſspani, tales priſsco tempore extitêre, quid de his deſsperandum, cùm de nobis a noſstris minimè deſsperatum ſsit, cùm in ea regione tam illuſstres viri evaſserint in utroque homine? Ecce ſsic benedicetur omnis homo, qui timet Dominum, ait Pſsalmiſsta, & ſsequitur: Et videas ſsilios ſsiliorum, qui ſsunt homines Novi mundi indigenęindigenæ, qui Fide, & virtutibus eos, quorum ſsunt miniſsterio, ad Fidem converſsi, fortè ſsuperaturi ſsunt. Et quoniam eos penitus

^† litteras nõnon didiciſsſse prędixerimprædixerim, palinodiam cano: pingebant enim, non ſscribebant, ideſst, non litteris, ſsed imaginibus utebantur, ſsi quid abſsentibus ſseu tempore, ſseu loco memorabile vellent ſsignificare. Quod & Lucanus inſsinuat in hęchæc verba:

Phœnices primi, famæ ſsi creditur auſsi,
Manſsuram rudibus vocem ſsignare figuris,
Nondum flumineas Memphis contexere Biblos
Noverat, & ſsaxis tantum volucreſsq́ue feræq́ue,
Sculptaq́ue ſservabant magicas animalia linguas.

Nunc verò tãtatanta eſst ingenij eorum fœlicitas (de pueris loquor) ut & Latiné, & Hiſspanè ſscribant, noſstris pueris elegantiùs: Latinè ſsciant, atque loquantur non minùs quàm noſstri, qui ſse eius rei ſstudio dedidêre. Confeſssiones

^† ab eis ſsunt, quæ vel maximè novellis in Eccleſsia difficultatem aſsferunt, & arduitatem pręſeferuntpræſeferunt, ubi fides pręcipuumpræcipuum locum tenet, cùm ſsecreta cordis extrinſsecùs revelentur, ac alteri pandantur lapſsos humani, & peccata non minori perſspicuitate ac veritate, quàm a Chriſstianis natis (ne dicam propenſsiori) earumq́ue frequẽtiâfrequentiâ gaudent, imò aliqua vel minus enucleata, vel a confeſsſsoribus forſsan non intellecta, quæ ſsemel cõfeſsiconfeſsi ſsunt, examuſsſsim repetere ſspontaneè non verentur columbinâ ſsanè ſsimplicitate; ita ut quoad confeſssiones apud illos totus annus habetur, ut Quadrageſsima inter noſstros, diſsciplinas ordinarias & à pueris, ideſst, flagella, non modò renuentes, ſsed & ultrò ſsuſscipientes, clam tẽporetempore & loco, ultra communes, quęquæ fiunt in die Veneris ſsancti, & omnibus ſsextis ſserijs anni. Quodq́ue adhuc difficilius exiſstimatur à noſstris (qui nec in abijciendis quidem concubinis dicto pareant prælatorum) tãtâtantâ facilitate uxorum pluritatem abijciant, quas in paganiſsmo habuerunt, unicâq́ue continẽticontinenti, ut miraculi inſstar ſsit. Furta, quorum confuetudo (de parvulis loquor) genti innata eſst, apertiſssimè pro confeſssione accuſsant. Non reſstitutionem recuſsant, aut procraſstinant. Conſstruunt Eccleſsias magnas, quas armis Regijs adornant, conventus FratrũFratrum protectorũprotectorum ſuorũſuorum, & domos devotarum mulierũmulierum ab Imperatrice domina Eliſsabeth miſſarũmiſſarum, quibus bono animo dant ſsuas ſsilias, ſsicut Fratribus filios, ut ex ipſsis quantocius ſsancta Eccleſsia augeatur. Cum indigent aquâ, ad Fratres cũcum oblationibus veniunt, proceſssiones petunt. IdẽIdem ſsimiliter faciunt pro pueris infirmis, petentes EvangeliũEvangelium ſsibi dici, & manus ſsacras ſsuper ipſsos imponi. Cum infans naſscitur, ad Sacramentum Baptiſsmi ſuſcipiendũſuſcipiendum à patre, vel matre portatur, & quando moritur ad Fratres cõcurruntconcurrunt, ut ſsepeliatur. Cùm vir ſscit, uxorem nõnon Chriſstianam, illam ad Baptiſsmum ducit, & mulier virum, ut deſsponſsentur ad modum Chriſstianorum, & pater filium, mater ſsiliam, frater ſsratrem, & vicinus vicinãvicinam. Quo circa quęquæ per me ipſsum, & à ſsidedignis Religioſsis perſsonis de fide, & moribus iſstorum acceperim, compendio dicam.

Rogatus quidam, cur extra tempus QuadrageſimęQuadrageſimæ conſsiteri vellet? reſpõditreſpondit: Se ægritudine preſsſsum ſspopondiſsſse conſseſssionem Deo, ſsi evaderet, ideò voti reum conſsiteri debere.

p. 326

Item alius, ad quid tam citò confeſssionem repeteret, à confeſsſsore rogatus, qui ſsciret, eum paulò antè alij confeſsſsum: reſspondit: Verùm equidem eſsſse; ſsed quòd confeſsſsorem eum non plenè intellexiſsſse, ſsuſspicaretur, repetere ſse velle confeſssionem: inſsuper & poſsteà nonnullorum recordatum fuiſsſse peccatorum, quæ faſsſsus anteà non fuiſsſset.

Petrus quidãquidam, & Iacobus Neophiti ex primoribus eorum, poſst confeſssionem SacramentalẽSacramentalem, imaginariâ viſsione, duas vidêre videbantur vias: olidãolidam alteram, alteram odoramentorum, atque roſsarum refertam: contemplatoſsq́ue Magdalenam & Catherinam; quarum ſsimulacra ex pictura didicerant, fœtida dicentes, quam antea tenebatis, via eſst; roſsarum ſspiramine odora, quam ſsequimini poſst BaptiſmũBaptiſmum. Quod in conſspectu decem millium animarũanimarum animoſso & ferventi ſsermone referentibus, multi Baptiſsmum petierunt.

Quâ nocte Salvator noſster, ſsecundùm EccleſięEccleſiæ repręſentationemrepræſentationem, natus eſst: Gloria in excelſsis Deo à cantantibus linguâ ſsuâ auditum eſst à pluribus. Cùm tamen hymnus iſste tunc in eorum linguam converſsus non eſsſset, ut pòſst: unde arguitur, nõnon humanâ induſstriâ, ſsed Divinâ virtute miraculum accidiſsſse.

Anhelanti cuidam violentiâ cõprimerecomprimere puellam, ait illa: Numquid nõnon Chriſstianus es tu? Cui reſpõdentireſpondenti, ſsum: hoc quod agis (addidit illa) Chriſstiana pietas prohibet. Quo audito, ille ab inCœpto protinus reſsilivit.

In quadrageſsima admonitus pro Religione haberi ieiunium, cùm ægritudine laboraret, nullo modo perſsuaderi potuit à Chriſstianis, ut carnibus veſsceretur.

In confeſssione ſse accuſsavit eorum quidam quòd cùm propriãpropriam cognoſsceret uxorem, alterius, cuius ardebat deſsiderio, recordatione fuerit voluptuoſsâ allectus.

Rogatus fuit a quodam religioſsus quiſspiam, utrum orare deberet in ſsacris myſsterijs, an ceſsſsare, atque attentius Verba Divina auſscultare?

Alius ſsimiliter audito, quòd Iudas inconfeſsſsus, & impœnitens laqueo vitam finiverit, ait confeſsſsori: Ego ſsum Iudas, qui etſsi confeſsſsus fuerim, non integrè tamen, ideò confeſssionem repetendam putavi.

Duo alij ex rubore peccatum peſsimũpeſsimum in cõfeſsioneconfeſsione occultãtesoccultantes, nimiâ ægritudine preſssi, faſssi Sacramentaliter crimẽcrimen, cõpunctioniscompunctionis, & lacrymarũlacrymarum imbre perfuſsi, utroq;utroque morbo abſsoluti sũtsunt.

Chriſstiana eorũeorum, maritũmaritum GentilẽGentilem ſsortita, rogat, num Baptiſsmum acceperit, illo abnuente? , debitum imò indebitũindebitum maritale negat, quouſsque lovacro ſsancto perfuſsum viderit.

Plures confeſssi ex eis non abſsoluti, vel quia in fornicatione erãterant, vel quia reſstitutionem procraſstinarent, quãtociùsquantociùs adimpleto confeſsſsoris pręſcriptopræſcripto recurrunt, & ſse repræſsentant pro abſsolutione: quod, mcâ opinione, fidei non exiguum argumentum eſst.

Si cõfeſsioconfeſsio eiſsdem ex occupatione confeſsſsoris, aliáve cauſsa denegatur, dolent, flent, gemituq́ue oſstendunt Sacramenti famem, ſsitimq́ue iuſstitiæ.

Pluſsculi poſst BaptiſmũBaptiſmum petunt baptizari, quibus, cùm Chriſstianâ religione id nõnon licêre, dicatur, reſpondẽtreſpondent: Scimus id quidẽquidem, ſsed tunc nõnon credidimus aut verba baptizatoris nõnon intelleximus.

Martinus vocabatur, qui in extremis paulò antequàm decederet, aſssiſstenti matri ait: Cede parens, nonne vides fraters advenire cum Cruce, & Dominam quondam per magniſsicam lineam mihi Roſsarij offerentem?

Cùm in Thecoacan agerent Chriſstiani in hoſspitio primùm, eſsſsentq́ue aliò profecti, ait quidam eius oppidi indigena ſsocijs: Nunc maximè Chriſstianâ religione fratres vivendum eſst, cùm ſsoli ſsimus, & teſstes Fidei noſtręnoſtræ Chriſstianos non habeamus.

p. 327

Sed dices, nullo teſste res geſsta probatur, quaſsi & teſstes ipſsi mentiri non poſssint. Rurſsum in iudicio humano res eſst nullius ponderis, aut momenti. Quaſsi verò ſsuper hoc humanum iudicium requiramus, & non DivinũDivinum potius admiremur, quo velit Omnipotens in novo naſscentis EccleſięEccleſiæ ceſspite, fructũfructum promittere, ac miracula ſsuſscitare, quęquæ apud Sanctos, quos ab antiquo veneratur Eccleſsia, penitus floruere. Suffragatur tamen huic nationi, maximè hic mos duplici de cauſsa: tenuitate victus, vilitate, & ſsimplicitate veſstitus, humilitas & obedientia genti innata, quibus nullęnullæ regiones mundi abundant ſsicut iſsta.

Quia explicuiſsſse videor,

^† Beatiſssime Pater, quęquæ mea dicere, quęq́uequæq́ue tua audire intererat, ſsuper emporio Indico, ideſst, earum commercio rerũrerum, quæ Creator, & Plaſsmator omniũomnium ſsuâ providentiâ præparaverat in termino iam labentis ſsæculi, in quo fines ſęculorũſæculorum devenerunt; reliquum eſst, conteſstari Sanctitatem tuam, Paule Beatiſssime, Doctor Gentium, ne tantam nactus occaſsionem, ſsegnitiei, aut torpori locum des: quominus id agas, ut omnes nos commonefacias, exhorteris, excites, atque promoveas, ne in tam excelſsi Opificis opere dormitare, ſsed vigilare, & nõnon ſsegniter agereſs tudeamus. Hoc tibi ipſsi imprimis perſsuadeas, Sanctiſsſsime Pater, velim, ex quo Evangelij veritas in mundum effulgere cœpit, ideſst, noſstra ſsœlicitas declarari, quoque Dei in filios per gratiam liberationis adoptati ſsumus, poſst promulgatam per Apoſstolos duces, ac præceptores noſstros ſsalutis viam, nihil unquãunquam penſsi maioris (quod ſsciam ego) in Eccleſsia extitiſsſse Catholica, quàm hæc apud Indos talentorum diſspenſsatio. Si enim pro caducis fragilibus huius miſseræ vitæ rebus tantopere laboramus, quanto magis niti debemus univerſsi, te duce, Paule Beatiſssime Pater, ne oblatam in pręſentiarumpræſentiarum opportuniſssimam benè gerendęgerendæ rei facultatem deſsidiâ, ac negliagentiâ noſstrâ perdamus? Videant univerſsi in Apottolico pectore nihil gratiùs inſsidere, quàm huic tanto negotio vi omni, & niſsu, nutu, voce, voto, te velle fideles tuos excubare, adeſsſse, vigilare. Quâ parte nobis Verbi oſstiam (ut ait Apoſstolus) apertum eſst, illuc plurimos operarios deſstinare, quò in ſsœcundo huius IndięIndiæ ceſspite centeno conſsurgat ſspica fructu, quęquæ divitem ſspem alat, charitatem augeat, ſsidem ſsuſstentet. Tanto idololatras alacriori animo & ampliori ardore certemus ad noſtręnoſtræ profeſssionis vexilla colligere in Aſsia, quanto Turcarum in Europa ſęvitiamſævitiam in noſstros amplius cernimus debacchari. Hinc aurũaurum eruamus ex viſsceribus ſsidei IndorũIndorum, iſstud aurum mittamus in ſsubſsidium militum noſstrorum, longè ampliores ab India terminos à diabolo arripiamus, quàm ipſse cũcum Mahumetanis ſsuis nobis ſsubducat ex Europa. Duplici dæmonum muros ariete quatiamus, ut hinc ab eorum poſsſseſssione antiqua indigenas eruamus, & iſstinc auro eruto, eoſsdem ab Europæ finibus excludamus. Promoveantur, Rex Christe bone, fidelium tuorum termini,

^† Iſsaiæ vaticinium impleatur iãiam. Ecce iſsti de longè venient: ecce illi ab Aquilone, & mari: & iſsti de terra Auſstrali. Laudate cœli, & exulta terra: iubilate montes laudem: quia conſsolatus eſst Dominus populum ſuũſuum: & pauperũpauperum ſsuorum miſserabitur. Et dixit SiõSion: Derelinquit me Dominus, & Dominus oblitus eſst mei. Et infrà: Leva in circuitu oculos tuos, & vide; iſsti congregati ſsunt, venerũtvenerunt tibi. Ego vivo (dixit Dominus) quia omnibus his velut ornamẽtoornamento veſstieris, & circũdabiscircundabis tibi eos quaſsi ſpõſaſponſa: quia deſserta tua, & ſsolitudines tuętuæ, & terra ruinæ tuæ nunc anguſsta erũterunt pro habitatoribus, & lõgèlongè fugabũturfugabuntur, qui abſsorbebant te. Si tantâ diligentiâ

^† DũsDominus leſsus Chriſstus, Deus ac liberator noſster, Thomam Indos |

p. 328

adire perſsuadet renuentem, ac dicentem: quocunque mitte me, pręterpræter quãquam ad Indos: & BartholomęumBartholomæum, qui ibîdem dęmonesdæmones mirabiliter torſsit, Indoſsq́ue ad Fidem convertit, eorum divitias reſspuens, ac Fidei Evangelicæ potiores auro fodinas, quas ſsequerentur, oſstendit: & te, ſsanctiſssime Pater, Imperatorem tuum Deum imitari, ęmulariæmulari, comitari convenit, cùm illum milites ſsuos Apoſstolos in Indos deſstinantes, ac penè urgentem videas. Sed dices: Non credent IdololatręIdololatræ Christo, non parebunt Evangelio. Crediderunt (inquit in geſstis Apoſstolicis Lucas) prædicante Paulo, quotquot prædeſstinati erant à Deo ad vitãvitam ęternamæternam. Nullus certè non credidit ex prædeſstinatis. Quàm

^† verò libenter Fidem ſsuſscipiant, prædicatores revereantur, & audiant, Eccleſsias ędificentædificent, religioſsis ſsubdantur Indi iſstius Novæ HiſpanięHiſpaniæ, teſstes ſsumus omnes, qui inter iſstos verſsati ſsumus: de valde autem diſstantibus ad huius provinciæ terminis, à venerabili Patre Fratre Bernardino de Minaya, nunc Priore ſsancti Dominici huius civitatis Tenuxtitlan, ſsec Mexico, verũverum habemus teſstimonium, qui cum duobus ſsocijs religioſsis uſsque in Provinciam de Nicaragua, viam trecentum leucarum, & ampliùs peragravit, idololatras docẽdodocendo, idola confringendo, & cõburendocomburendo, vexilla Regis ChritiChriſti erigẽdoerigendo, & Eccleſsias fundando. Ad quæ omnia libẽtiſsimoslibentiſsimos & promptos Indos (qui nunquam viderant Religioſsos prædicantes eis) invenit: Baptiſsmum ſspontaneè petentes, cum laureolis roſseis, cibo, & potu ei obviantes, viaſsque ampliãtesampliantes, atque tergentes, & ſsuo modo cum gratiarum actione dicentes: Benedictus, qui venit in nomine Domini. Stabilem quippè

^† Comitem (quem Reges ſsæculi appellant) te ſsupernus cœæleſstiſsq́ue Rex conſstituit, ut circa ſstationem tuãtuam pervigil ſsemper inſsiſstas, hûc tamen, & illûc, ubi maior neceſssitas poſscat, trãſmittendostranſmittendos milites, ac comites tuos, veſstimentaq́ue, & alimenta gregarijs tuis diſstribuere debeas, ne ſsi ſstipendiorum inopiâ, equitum, peditumq́ue penuria res militaris ſsegniùs agatur, minuſsq́ue procedat, Imperatori culpa adſscribatur, id te agẽteagente, ut confidimus, coronam (ſsicut par eſst) reportaturo beatam.

Hactenvs epiſstola Epiſscopi Tlaxcalenſsis, cuius & aliorum auctoritas, & fida relatio eiuſsdem Romani Pontificis Pauli III. piam ſsolicitudinem excitavit,

^† ut peculiare deplomate Indorum capacitatem, & libertatem aſsſsereret. Diviniq́ue, & humani iuris nõnon ſsecus ac nos, & reliquas Europæ, ſsive antiqui Orbis nationes participes eſsſse definiret. Idemq́ue

^† Pijſssimus, & Catholiciſss. Imp. Carolus V. pluribus legibus, edictis, & ſschedulis declaravit, contrarias abrogans, quæ illorum ſervitutẽſervitutem, aut vexationem quovis modo permittere videbantur, ut conſstat ex ijs, quæ ſcribũtſcribunt Hieron. Benzo in hiſst. Amer. lib. 1. cap. 17. & ſsequen. Ant. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. pag. 323. & 367. & decad. 2. pag. 7. 19. 91. 118. & 114. & decad. 3. pag. 312. & decad. 4 pag. 299. & 270. & ſseq. & alibi paſssim, & Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 14. & lib. 17. cap. 19. & Nos infrà lib. 3. cap. 5. & 6. diligentius trademus. Paulianæ autem ſsanctionis verba, quoniam graviſssima ſsunt, & tractationi, de qua agimus, maximè conducentia, in lectorum quoq;quoque gratiãgratiam hîc inſserere libet, quæ ſsic habẽthabent.

Paulus

^† Papa III. univerſsis Christi Fidelibus, præſsentes litteras inſspecturis ſsalutem, & Apoſstolicam benedictionẽbenedictionem, & infrà. Veritas ipſsa, quæ nec falli, nec fallere poteſst, cùm Prædicatores Fidei ad officium prædicationis deſstinaret, dixiſsſse dignoſscitur: Euntes, docete omnes gentes. Omnes dixit, abſsque omni delectu, cùm omnes Fidei diſsciplinæ capaces exiſtãtexiſtant. Quod videns, & invidens ipſsius humani generis |

p. 329

æmulus, qui bonis operibus, ut pereãtpereant, ſsemper adverſsatur, modum excogitavit hactenus inauditum, quo impediret, ne Verbum Dei gentibus, ut ſsalvæ fierent, prædicaretur: ac quoſsdam ſsuos ſsatellites commovit; qui ſsuam cupiditatem adimplere cupientes, Occidentales, & Meridionales Indos, & alias gentes, quæ temporibus iſstis ad noſtrãnoſtram notitiam pervenerunt, ſsub prætextu, quòd Fidei Catholicæ expertes exiſstant, uti bruta animalia ad noſstra obſsequia redigendos eſsſse, paſsſsim aſsſserere præſsumant, & eos in ſservitutem redigunt, tantis affictionibus illos urgentes, quantis vix bruta animalia illis ſservientia urgeant. Nos igitur, qui eiuſsdem Domini noſstri vices, lecètlicèt indigni, gerimus in terris, & oves gregis ſsui nobis commiſsſsas, quæ extra eius ovile ſsunt, ad ipſsum ovile tot nixu exquirimus: attendentes, Indos ipſsos, ut potè veros homines, non ſsolùm Chriſstianæ Fidei capaces exiſstere, ſsed ut Nobis innotuit, ad Fidem ipſsam prõptiſſimèpromptiſſimè currere: ac volentes ſsuper his congruis remedijs providere, prædictos Indos, & omnes alias gentes ad notitiam Chriſstianorum in poſsterum deventuras, licèt extra Fidem Chriſstianam exiſstant, ſsua libertate, ac rerum ſsuarum dominio huiuſsmodi uti, & potiri, & gaudere liberè, & licitè poſsſse, nec in ſservitutem redigi debere: ac quicquid ſsecus fieri contigerit, irritum & inane: ipſsoſsq́ue Indos, & alias gentes Verbi Dei prædicatione, & exemplo bonæ vitæ ad dictam FidemChristi invitandos fore, auctoritate Apoſstolica per præſsentes litteras decernimus, & declaramus, non obſstantibus præmiſsſsis, cæteriſsq́ue contrarijs quibuſcũq́quibuſcumq́ue. DatũDatum Romæ anno 1537. quarto Nonas Iunij, PõtificatusPontificatus noſstri anno tertio. Cuius decreti executio com3miſsſsa fuit Illuſstriſss. Cardin. Taveræ, ut videbis infrà lib. 3. cap. 8. num. 54.

Qvartò facit, quia etſsi concedamus, omnes omnino Indos obtuſso, hebeti, aut fero ingenio pręditospræditos eſsſse, cũcum tamen veri homines ſsint, valdè abſsurdum, imò & impium iudicari debuit, & ſsemper debebit eorum iudicium, qui illos a Fidei Catholicæ participio, & ſanctęſanctæ ApoſtolicęApoſtolicæ EccleſięEccleſiæ conſsortio excludere voluerunt, cuius ianua omnibus pariter aperta eſst, ut Epiſscopus Tlaxcalenſsis, & Paulus III. meritò declararunt in epiſstolis ſsuprà relatis. Etenim

^† cùm ProphetęProphetæ, omnes inſsulas gentium, & qui in extremis terręterræ habitant, DominũDominum adoraturos, eiq́eiq́ue; laudem cantaturos, & dona adducturos prædixerint, ut apparet ex Sophon. cap. ult. & Iſsai. cap. 42. & 64. & alibi paſssim, arbitrari non oportet

^† contemptos, ac ſsempiternæ oblivioni datos hoc Indos apud pium ConditorẽConditorem, & benigniſssimum Redemptorem, cùm ſsit unus omnium hominum Pater, ut cum Lucretio rectè tradit Lactan. Firmian. lib. 6. Divin. inſstit. cap. 10. & eodem ſsanguine, quo Græci, & Romani, iſsti Indi, quantumvis barbari, redẽptiredempti fuerint.

Quapropter

^† ipſsos Christi Apoſstolos ſscimus ad remotiſssimas quaſsque, & ferociſssimas nationes Evangelij ſseminandi gratiâ penetraſsſse, neque earum belluinis moribus deterritos, neq;neque ſsenſsus ſstupore pertæſsos; ſse crediti talẽtitalenti debitores Græcis pariter ac Barbaris, ſsapientibus atque inſsipientibus agnoſscentes, ut ſscribit D. Paul. Rom. 1. & optimè proſsequuntur Acoſsta. d. lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 1. & ſsequentib. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 1. cap. 11. pag. 37. & 38. & lib. 4. par. 1. cap. & lib. 11. in præfat. pag. 759. & Thom. Bozius lib. 8. de ſsign. Eccl. cap. 4. & lib. 10. cap. 13. ubi latè agit de efferatis gẽtibusgentibus ad humanitatem, & ReligionẽReligionem diſsciplinâ Chriſstianâ perductis, & noviſssimè poſst hęchæc ſscripta P. Suarez in tract. de Fide, diſsput. 6. ſsect. 9. num. 4. ubi indubitanter aſsſserit, omnes viatores per ſse Fidei eſsſse capaces.

Quibus addere licet D. Auguſst. qui ſserm. 37. ad Fratres in Erem. tradit, ſse ad monſstra ſsine capite, & oculos in pectore habentia, ſserendi Evangelij causâ profectum, cùm noſsſset eos Gen|

p. 330

tilitatis errore implicitos, & ratione alicuius tametſsi falſsæ Religionis, duci. Quod etiam refert Bapt. Fulgoſs. lib. 1. memorab. capit. 6. de miraculis, fol. 53. & noviſssimus Alfonſs. Carranza in Diſsp. de partu humano, cap. 17. num. 80. ubi eiuſsmodi homines læmnios appellari, tradit, de quibus Agell. lib. 9. capit. 4. & D. Iſsidor. lib. 11. Etymol. cap. 3.

Et ſsimiliter

^† prædictęprædictæ ruditatis & hebetudinis Indorum cauſsa ſsufficiens iudicari non debuit ad eos debellandos, affligendos, onerandos, & ſpoliãdosſpoliandos, cùm potiùs ob eandem rationem illis ut hebetioribus magis miſerendũmiſerendum, quàm iraſscendum ſsuerit, magiſsq́ue cõſulendumconſulendum & ſsubveniendum, quàm perſsequendum. Conſstat

^† quippè ſstolida hominum ingenia miſserijs, ærumnis, & adverſsis, ac calamitoſsis rebus ſstolidiora fieri, ut Ovid. in epiſst. Sapho. his verbis oſstendit:

Nunc vellem facunda forem, dolor artibus obſstat,
Ingenium meis ſsubſsiſstit omne malis.

Et certum etiam eſst,

^† eiuſsmodi hebetudinem ruſsticitatem aut feritatem Indorum nõnon tãtam ex natalium, ſstirpiſsve, aut aëris nativi cauſsis deſscendere, quàm ex prava, & diuturna educatione, & vitæ agreſstis conſsuetudine, auſsteritate, doctrinęq́uedoctrinæq́ue defectu, & ex nuditate, & ciborum craſssitie, atque intẽperieintemperie, quâ ut plurimùm utebantur, ut in noſstris ruſsticis, & agricolis Hiſspanis quotidie experimur, &

^† generaliter de omnibus, qui rura, & agros inhabitant, tradit Ariſst. ſsect. 30. probl. 1. Galen. in lib. de temper. capitis, & in lib. quòd animi mores corporis temperamenta ſsequantur, latiſssimè Tiraq. de nobilit. cap. 2. ex. num. 57. & ultra relatos ab eo Otalora in eodem tract. p. 5. cap. ſsin. num. 20. Doct. Huarte in tractat. de examine ingeniorum, cap. 4. & in ſspecie de Indis noſstris loquentes Ioſseph. Acoſsta d. lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 8. Fr. Ioan. Bapt. in dict. advertent. confeſsſs. 1. part. ſsol. 59. & Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. lib. 3. cap. 4. §. 2.

Quibus hebetudinis Indorum cauſsis, addi etiam poteſst

^† idololatriæ cæcitas, cui maximè dediti erant, quâ interveniente, homines hebetari D. Paulus oſstendit, 1. Corint. 2. & 3. D. Greg. lib. 12. Moral. qui habetur incap. Salomon 32. q. 4. & veluti lapides fieri Clemens Alexand. in Orat. hort. ad Gent. ubi ſsic eleganter ſscribit: Teſstis nobis accedat vox Prophetica veritati concinens: potens eſst enim Deus ex lapidibus ſsuſscitare filios Abrahæ. Qui miſseratus multãmultam neſscitiam, & cordis duritiem eorum, qui lapiduerunt adverſsus veritatem, excitavit ſsemen pietatis in Deum, virtutem ſsentiens ex lapidibus illis, nempè Gentibus, quæ crediderunt lapidibus, & de noſstris Indis in ſspecie loquens Fr. Auguſst. Davila lib. 1. hiſst. Mexic. cap. 81. pag. 323.

Quæ omnia

^† non ferro ac flagris, non ſservitute, & ſspolijs punienda fuerunt, ſsed doctrinâ, manſsuetudine, morumq́ue noſstrorum exemplo ſsuaviter medicanda: cùm re verâ

^† nulla ſsit tam Barbara natio, nulla tam ſstupida, quæ, ſsi aliquâ temporis intercapedine accuratè, & generosè educetur, & inſstruatur, non deponat barbariem, induat humanitatem, & morum elegantiam, & ad tantam frugem perveniat, ut maximis ipsâ naturâ ingenijs comparari poſssit, ut videmus in ruſsticis ad ſscholas, aut curiam, vel celebres urbes traductis, qui miręmiræ ſsolertiæ, & ingenij pręſtantispræſtantis effici ſsolent, & in Æthiopibus, & eorum liberis in palatijs enutritis, qui adeò ingenio prõptiprompti, & ad quidvis parati frequenter evadunt, ut ſsi colorem detrahas, ex noſstris putari poſsſsint, ſsicuti obſservat D. Chryſsoſst. hom. 4. epiſst. ad Titum, Acoſsta d. cap. 8. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 439. & 4. tom. colloq. 3. de hominum educatione per totũtotum, & exemplo canũcanum, quos Lycurgus educavit, probat Plutarch. in eius vita, |

p. 331

Cœl. Rhodig. lib. 20. lect. antiq. c. 28. & alia tradens Tiraquel. in lege ſseptima connub. AnnęusAnnæus Robert. lib. 1. rer. iudic. cap. 9. Caſstill. de Bobadill. in Polit. lib. 2 cap. 13. ex numer 62. & P. Ioan. Pineda de reb. geſst. Salomon. lib. 1. cap. 19.

Atque huic nimirum doctrinæ, & politici defectui, & agreſstis vitęvitæ cõſuetudiniconſuetudini adſscribenda ſsunt, quæ ſsupr. cap. proximo ex num. 27. pro Indorum barbarie exaggeranda conſsideravimus. Neque

^† enim mirũmirum fuit, quòd primis adſspectibus HiſpanorũHiſpanorum navigia, equos, bombardas, & litteras mirarentur, ac formidarent, & Hiſspanos ipſsos, his & alijs utentes, de cœlo miſsſsos exiſstimarent: cùm hæc omnia verè in ſse admiranda eſsſsent, & ab Indis nunquam viſsa, nec cogitata. Nam communiter accidit, ut

^† nova quæq;quæque, etſsi puſsilla ſsint, admirationem incutiant, & ut ea, quæ repentè, & ex inopinato videntur, tanquam de cœlo miſsſsa credamus, ut ſscriptum reliquit Seneca lib. 7. nat. quęſtquæſt. in princip. ſsic inquiens: Nam quamdiù ſsolita decurrunt, magnitudinem rerum cõſuetudoconſuetudo ſsubducit. Ita eniam compoſsiti ſsumus, ut nos quotidiana, etiam ſsi admiratione digna ſsunt, tranſseant: cõtràcontrà minimarũminimarum quoque rerum, ſsi inſsolitæ prodierunt, ſspectaculum dulce fiat. Adeò

^† naturale eſst, magis nova quàm magna mirari, & Tertul. in Apol. cap. 10: Ex conſsuetudine humana ignoti, vel ex inopinato apparentes, de cœlo ſsuperveniſsſse dicuntur: proinde Saturno repentino adventu ubique Cœlitem cõtigitcontigit dici.

Mirandum etiam non fuit,

^† quòd omnes Occidentales Indi litterarum uſsu carêrent; nam idem Orientalibus, & alijs nationibus commune fuit, ut tradit Alex. ab Alex. lib. 2. Genial. cap. 30. qui res geſstas, & memoratu digna Pythagorico more memoriâ tenuêre, illaſsq́ue à parentibus traditas per manus poſsteris dedêre, qui tamen haud multò pòſst in ſsyndonibus ſscribere inceptarunt, totaſsq́ue paginas monumẽtismonumentis rerum geſstarum impleverunt.

Quod de Phœnicibus tradit etiam Lucanus, & in Mexicanis

^† noſstris experti fuimus, qui ſsi non litteris, imaginibus tamen, & figuris ea omnia, quæ ſsibi memoranda videbantur, ſsigniſsicabunt, & conſservabant. Et in Peruanis,

^† qui mirabili modo chordis verſsicoloribus, multiſsq́ue nodis inſsignitis, & artificio ſsingulari contextis, quarum domus ſsunt perplenęperplenæ, multorum ſsæculorum res geſstas ſsolerter involvunt, & ubi opus eſst, ſsine ulla hæſsitatione explicant, & declarant, ut cũcum Ioan. Metello, & Petr. Zieza refert Theatr. vitæ hum. volum. 6. lib. 2. pag. 1593. & volum. 5. lib. 3. pag. 1275. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. hiſstor. Ind. cap. 24. & lib. 6. cap. 2. & ſsequentib. Garcilaſs. Inca de Incarum hiſstor. lib. 2. capite 22. & 23. & libro 6. capite 8. & alij, quos citavimus ſsup. libro 1. cap. 9. numer. 31.

Idemq́ue in Arithmetica contingebant, quam ſsuo more, ac modo, certis lapillis adhibitis, peritiſssimè callent, ut teſstatur Acoſsta dict. lib. 6. cap. 8. Et ut eſsſsent alij, qui ultra quinque, vel decem numerare neſscirent, id valdè culpandum non fuit. Nam Bonfinius lib. 1. rer. Vng. decad. 1. ſscribit,

^† Albanis, Caſspij maris accolis, ſsimplex ingeniũingenium fuiſsſse, mercaturæ, & cupiditatis expers: & quod numerum ſsupra centenarium non noverant; ponderum, menſurarũmenſurarum, urbanitatis, agriculturæq́ue ignari. Et de

^† Thracibus refert Alex. lib. 2. Genial. capite 25. quòd ad quatuor uſsque numerare didicêre: & quod

100

^† Meletides adeò vecors fuit, ut vix toto ingenij captu ad quinque numerare diſsceret.

Pari etiam ratione excuſsari poteſst, quod de Hiſspanis ſsaltantibus diximus, quos Indi furioſsos putabant. Nam idẽidem Vettones

101

^† Hiſspaniæ noſstræ populpopuli feciſsſse dicuntur, cùm primùm Romanorum caſstra intuentes quoſsdam Centuriones, deambulationis cauſsâ in via |

p. 332

progredientes, reflecti cernerent, inſsanire quippè homines ſsuſspicati sũtsunt, atq;atque ita eis viam ad tabernacula commonſstrabant, quaſsi ſsemper aut quieſscere, aut pugnare neceſsſsarium arbitrarentur, ut refert Strabo lib. 3. & poſst eum Theat, vit. hum. vol. 7. lib. 6. pag. 2024. & vol. 15. lib. 1. pag. 2956.

Et longè minus,

102

^† quod de eclypſsi Xamaicenſsium retulimus, barbariem, & ignorantiam Indorum demonſstrat, cùm Romanis militibus, apud quos totius Orbis Imperium, & gubernatio reſsidebat, idem fermè contigiſsſse oſtẽdatoſtendat Cornel. Tacitus lib. 1. annal. Dum legiones

103

^† Pannonicas iamiam ad ſseditionem, & alia ſęviſsimaſæviſsima ſscelera prorumpentes, alio Lunari eclypſsi turbatas, & a Druſso ſsedatas, his verbis ſscripſsit: Noctem minacem, & in ſscelus erupturam, fors lenivit. Nam Luna claro repentè cœlo viſsa langueſscere. Id miles rationis ignarus omen præſsentium accepit, ac ſsuis laboribus defectionem ſsyderis adſsimulans, proſsperèq́ue ceſsſsura quæ pergerent, ſsi fulgor, & claritudo Deo redderetur. Igitur æris ſsono, tubarum, cornuumq́;cornuumq́ue concentu ſstrepere: prout ſsplendidior, obſscuriorve lætari, aut mœrere. Et poſstquàm ortæ nubes offecere viſsui, creditumq́ue conditam tenebris (ut ſsunt mobiles ad ſsuperſstitionem perculſsæ ſsemel mentes) ſsibi æternũæternum laborẽlaborem portendi, ſsua facinora averſsari Deos lamentatur. Vtendum inclinatione ea Cæſsar, & quæ caſsus obtulerat, in ſapientiãſapientiam vertẽdavertenda ratus, circumiri tẽtoriatentoria iubet, &c.

Similiter in conſsideratione non eſst, quod

104

^† quidam de ſsordidis, & ſspurcis Indorum moribus circa corporis cultum obijciunt. Nam licèt plures ita comperti fuerint, alij tamen, ut Mexicani & Peruani magis compti, & politici erãterant. Ita

105

^† ut Huainacapac Inca, Peruanorum Imperator, cum fœliciſsſsimis expeditionibus plurimas nationes ſsibi ſsubieciſsſset, in eam tandem perveniens, quęquæ eum tractum incolit, quem hodie Cabo de Passaos appellamus, ab indigenis debellandis, & imperio ſsuo aggregandis, abſstinuerit, quòd eos ſsordidos valdè, ſsqualidos eſsſse, comperiſsſset, ut refert Garcil. Inca in ſsuis commnentarijs, 1. tom. lib. 9. cap. 8. in fine.

Et idem Auctor lib. 7. cap. 20. ſscriptum reliquit,

106

^† alium eorundem PeruanorũPeruanorum RegẽRegem, nomine Incalupanqui, Chilenſsium ferocitate conſspectâ, qui imperio ſsuo facilè colla ſsubmittere noluerunt, exercitũexercitum ab illorũillorum finibus eduxiſsſse; eò quòd diceret, nullo graviori ſsupplicio eorum proterviam afficere poſsſse, quàm ſsi illos Imperij, gubernationiſsq́ue ſuęſuæ moribus, & legibus non donaret.

Etſsi antiquitatis monumenta requirimus, fortè non minorem ſspurcitiem in

107

^† noſstris Hiſspanis, maximè Iberis, & Cantabris reperiemus, cùm de illis narret Cœl. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 22. ferinos prorſsus ac depravatos mores habuiſsſse, quando non abnuebant ex lotio, quod intra cloacas aſſervatũaſſervatum diutiùs fuiſsſset, lavacra comparare: retrimentiſsq́ue contuſsis, dentifricia ſsibi, atque coniugibus quærere, & humi cubitare. Et idem ſscribit Raviſs. Textor in offcina, 1. tom. tit. de diverſs. morib. popul. pag. 370. & 372. addens, quòd res minimas plurimi faciebant, & avaritięavaritiæ ſstudio ſsemel tantùm inter diu cibum capiebant, hydropotæq́ue erant: quòd oblectabantur capillorum

108

^† longitudine, crinemq́ue ſsibi, ſsine ullo artiſsice formoſsi, quatiebant, non aliter quàm iubam generoſsa animalia. ¶ Barbæ

109

^† etiam & pilorũpilorum abraſsio, & corporum

110

^† ad effectus varios pictura, & tinctura non Indis tantùm, verùm & pluribus alijs nationibus communis fuit, ut ipſse Rhodig. prodit d. lib. 18. cap. 21. & Maluenda lib. 8. de Antichriſst. cap. 20. Theatr. vitęvitæ hum. vol. 2. lib. 2. ex. pag. 298. Fr. Alphonſs. de Mendoza in quodlibet, q. 5. poſsitivâ, & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 3. capit. 14. & præcipuè

111

^† Britannis, qui teſste |

p. 333

Iulio Cæſsare lib. 5. comment. de bello Gallico, capillo utentes promiſssiore, cæterum corpus curioſsius abradebãtabradebant, præter labrũlabrum ſsuperius, & glaſsto, quod (ut Cæſsar inquit) cæruleum exhibet colorem, ſse totos inficiebant, ut eâ ratione horridiores hoſstibus ſse ſse in pręlijsprælijs ingererent. Vnde aliter quãquam

112

^† veteres interpretes acceperunt, interpretandi ſsunt Martial. verſsiculi lib. 11. epigram. 54.

Claudia cæruleis quũquum ſsit Rufina Britannis Ædita, cur Latiæ pectora plebis habet?

Et idem de eiſsdem Britannis docet GẽtianusGentianus Hervetus in notis ad Clem. Alex. lib. 3. PędagogPædagog. cap. 3. pag. 259. & Petr. Fab. lib. 1. ſsemeſst. cap. 20. pag. 137. qui

113

^† Cæſsaris verba diligenter explicat, & emendat, poſst Petrum Victorium lib. 19. var. lect. cap. 3. & eodem lib. 1. cap. 6. pag. 36. notat ipſsorum

114

^† etiam Romanorum Imperatorum triumphantium corpora minio illini ſsolita, ſicq́;ſicq́ue CamillũCamillum triumphaſsſse, ut memorat Plin. lib. 33. cap. 7.

Quò reſspiciens, narrat Anton. Panorm. de rebus geſst. Alphonſsi, quòd cũcum Alphonſsus

115

^† AragonũAragonum Rex triũphalẽtriumphalem currum aſscenderet, non defuerunt, qui admonêrent, ut triumphantium Romanorum more vultũvultum minio illiniret. Quibus ille reſspondiſsſse, fertur, minium Baccho ſsoli convenire; qui non ſsolùm triumphi, ſsed vini etiam repertor extitiſsſset. Zigantes

116

^† etiam Afri, qui ſsimijs tantùm veſscuntur, corpus minio inficiunt, teſste Herodoto lib. 4. & Hyperborei Æthiopiæ populi, atri coloris, tota corpora rubricâ illinunt, & Daci, & Sarmatæ ea ſsuccis herbarum inſscribebant, ut teſstatur Theatr. ubi ſsup. pag. 301. & de Cathainis, ſsive SinẽſibusSinenſibus, quod naturâ imberbes ſsint, litteris mandavit Ioan. Boëm. lib. 2. de morib. gent. cap. 8. pag. 112.

Qvintò, pro eiuſsdem ſententięſententiæ cõfirmationeconfirmatione conſsiderari poteſst,

117

^† id, quod ſsup. cap. proximo, ex num. 52. pro contraria perpendimus, naturâ ſscilicet ſsecundum ſsententiam Philoſsophi, & aliorum, quos ibi retulimus, quoſdãquoſdam ſservos eſsſse, hoc eſst, barbaros, & rudes homines naturâ ſsapientioribus ſsubiectos eſsſse debêre, nõnon eô ſspectare, ut verè ſservi ſsint, & ob hanc cauſsam libertate, & dominio bonorum ſsuorum publicè, aut privatim ſspoliari poſssint, alioqui idem de infantibus, & pupillis, & multo magis de perpetuò furioſsis affirmari debêret,

118

^† quos tamen nemo dubitat, verè liberos, & rerum ſsuarum dominos eſsſse, ut poſst alios, quos refert, concludit Victoria in relect. 1. de Indis, nu ner. 21. & 22. Greg. Lop. in l. 2. tit. 23. part. 2. gloſsſs. 2. col. 5. verſsic. Et poſstea quàm, & Michael Salon de iuſst. & iure, q. 2. artic. 1. verſs. Offert ſse hìc dubium, & inſsinuat Iuſstinian. in §. 1. inſstit. de tutelis, ibi: Tutela eſst vis ac poteſstas in capite libero, &c. & ut Vlpianus in l. qui furere 20. D. de ſstat. hom. ubi dicit furioſsum ſstatum, dignitatem, & magiſstratum, ac poteſstatem, in qua fuit, retinêre videri. Ex quo ibîdem Bartol. Bald. & Mornacius inferunt, iuriſsdictionem æquè ac dominium retineri à furioſso: ſsola enim adminiſstratio aufertur, quamdiù animus deeſst, cohibetq́ue inumbratęinumbratæ quietis timor. Sed id tantùm ſsignificare voluit Philoſsophus, huiuſsmodi barbaris & ignorãtibusignorantibus

119

^† hominibus naturâ neceſssitatem & indigentiam quandam ineſsſse, ut ab alijs, qui prudentiores, ſapiẽtioresſapientiores, ac magis politici ſsunt, regantur, & gubernentur, oportereq́ue, ut eis hac de cauſsa ſsubijciantur, ſsicut filios ante adultam ætatem parentibus, & uxores viris ſsubijci convenit. Atque hoc ſsanè, non ut prudentiores pro ſsuo cõmodocommodo in illos tanquam in ſservos dominationem exerceant, ſsed potius ut hebetioribus conſsulentes, illorum utilitatem omni modo curent, miſserijs, & imbecillitati provideant, & voluntarijs obſsequijs utentes, abſsque omnis laboris moleſstia, cum gaudio, cordiſsq́ue lætitia ad obſservationem natura|

p. 334

lis, & DivinęDivinæ legis, ad ampliorem ſsapientiam, diſsciplínam, iuſstitiam & providentiam dirigant: & denique ad reliqua omnia, quęquæ obſservant cæteri homines liberi, prudentes, atque politici.

Quam expoſsitionem verba Philoſsophi, ſsi adamuſssim perpendantur, nõnon obſscurè recipiunt, & expreſssiùs idem oſstendit lib. 3. Politic. cap. 10. & lib. 7. cap. 14. D.

120

^† Thom. 1. part. quęſtquæſt. 96. artic. 3. & 4. & 2. 2. quæſst. 57. artic. 3. ad 2. dicens: Quòd hunc hominem eſsſse ſservum abſsolutè conſsiderando magis quàm alium, non habet rationem naturalem, ſsed ſsolùm ſsecundùm aliquam utilitatem conſsequentem, in quantum utile eſst huic, quòd regatur à ſsapientiori, illi, quòd hoc iuvetur: ut dicitur in 1. Polit. Et ideò ſservitus pertinens ad ius gentium eſst naturalis ſsecundo modo, ſsed non primo modo: hactenus Thomas. Qui optimè aperit, quò tendat hæc ſservitus minus prudentis ad ſsapientiorem, & quamvis eam ad ius gentium referre videatur, idem tamen quæſst. 96. artic. 3. & 4. à natura inſstitutam, & ſstatui innocentięinnocentiæ conveniſsſse docet, ut ſsic magis diſstinguatur à vili, abiecta, & miſserabili ſservitutis conditione, quæ poſsteà iure gentium ob bella, & captivitates inducta fuit. Et hoc idem tradit eâdem 1. part. quæſst. 92. artic. 1. ad 2. his verbis: Duplex eſst ſsubiectio, una ſservilis, ſsecundùm quam præſsidens utitur ſsubiecto ad ſsui ipſsius utilitatem, & talis ſsubiectio introducta eſst poſst peccatum: Alia œconomica, vel civilis, ſsecundùm quam utitur ſsubiectis ad eorum utilitatem; & iſsta fuit etiam ante peccatum. Defuiſsſset enim bonum ordinis in humana multitudine ſsi quidam per alios ſsapientiores gubernati non fuiſsſsent.

Eandem doctrinam

121

^† probavit etiam Cardin. Turrecrem. in cap. ius gentium, art. 4. diſst. 1. Cepola in tract. de ſservitut. tit. de ſservit. perſson. cap. 1. Sotus lib. 4. de iuſst. & iur. q. 2. art. 2. Victoria ubi ſsup. num. 23. verſs. Supereſst reſspondere, Ioan. Driedon. de libertat. Chriſst. lib. 1. pag. 8. cuius elegantiſssima verba refert & ſsequitur Covarr. in regul. peccatum, 2. part. §. 11. num. 5. Ioſseph. Acoſsta, omnino videndus lib. 2. de procur. Ind. ſsal. cap. 5. Navar. in cap. ita quorundam, de IudęisIudæis, notab. 2. gloſsſs. penult. num. 5. Menchaca controverſs. illuſstr. in præfat. ex num. 5. & lib. 1. cap. 10. num. 4. 11. & 12. M. Bañez in 2. 2. quęſtquæſt. 10. art. 10. verſs. Arguitur tertiò, col. 533. Salon in d. tract. de dominio, q. 2. art. 1. in 3. concluſs. & q. 3. art. 1. per tot. Greg. de Valentia in 3. tom. diſsp. 1. q. 10. pũctpunct. 7. col. 417. & ſsequenti, Molina de iuſst. & iure, tract. 2. diſsp. 32. in princip. & diſsp. 35. & Nos infr. cap. ſseq. & num. 21. & ſseqq. & lib. 3. cap. penult.

Neque

122

^† obſstat, quod ex eodẽeodem Philoſsopho, & alijs ſsup. tradidimus, poſsſse nempè huiuſsmodi barbaros, & feroces homines coërceri, & etiam obtorto collo, ac reluctantes ſsub iugum mitti, imò & ut feras venari, ut rectè, & innoxiè vivere diſscant. Nam hoc falſsum, & abſsurdum eſsſse, multis argumentis pręcitatipræcitati Auctores evincunt; & ſsi aliquatenus verum eſsſse poſsſset, de illis tantùm debêre intelligi aiunt, qui ſsunt prorſsus veluti furioſsi, aut amentes, vel ferarum more viventes, nullis legibus, vel inſstitutis, adducti, per alienas provincias præliando, latrocinando, & invadendo, graſsſsantur, & divagantur, quales olim Gothi, ScythęScythæ, & Alani fuiſsſse, & hodie in Aſsia, & Africa Arabes, & Alarabes eſsſse dicuntur. Cuiuſsmodi nuſsquam totam ullam Indorum Rempublicam inventam eſsſse cõtenduntcontendunt, cùm neque amentes ſsint, & in totum rationis expertes, ut ſsuprà probavimus: neque nobis, aut alijs aliqua damna, vel iniurias intulerint, ob quæ ferarum inſstar venari, & occidi poſssint, aut ſsuis provincijs, & pagis privari, in quibus ipſsi quietiſssimè, manſsuetiſssimèque vivebant.

p. 335

Quibus addere licet, quod utcunq;utcunque Ariſstot. verba accipiantur,

123

^† eis ſstandum non eſst, ſsi Chriſstianæ diſsciplinæ legibus, & moribus adverſsentur: cũcum ille ethnicus fuerit, & in inferno ſsepultus, ut acriter coram Carolo V. Imp. Opt. Max. Chiapenſsis Epiſscopus declamavit apud Ant. de Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 2. lib. 4. cap. 5. pag. 119. & in replicat. contra Sepulvedam: & non obſscurè ſsentiunt Sotus, Acoſsta, MẽchacaMenchaca, & Bañez ubi ſsup.

124

^† qui docẽtdocent, fortaſssis Ariſstotelem aſsſsentari voluiſsſse Alexandro Magno, qui eius diſscipulus erat, & tunc temporis totum Orbem ſsibi ſsubijcere, his, & alijs coloribus, ac mentitis rationibus conabatur; quas tamen merãmeram potius tyrannidem, rapinam, & violentiam appellare poſsſsemus, ſsicuti facit D. Auguſst. lib. 4. de Civitat. Dei, cap. 6. & diximus ſsup. cap. 6. num. 56. & ſsequentibus.

Sextò, pro eâdẽeâdem opinione facit,

125

^† ei contrarium non eſsſse, quod ſsimiliter in cap. præcedenti ex num. 66. cum Plutarc. D. Auguſst. Thoma, & alijs de Alexandri Magni, & RomanorũRomanorum laudibus diximus, dum ob id eorum imperium extollere & legitimum, ac volũtatevoluntate Dei quęſitumquæſitum docêre videntur, quòd feras, & barbaras nationes bellis domuerint, & optimis legibus ac moribus cultas, & manſsuetes reddiderint. Etenim ſsi attentè iſstorum Auctorum verba conſsiderentur, procul dubio cõſtabitconſtabit, longè aliam mentem habuiſsſse, & id tantùm in illis commendaſsſse, quòd ſsubiectorum diſciplinędiſciplinæ, & rectęrectæ inſstitutioni, ac gubernationi ſsedulam operãoperam dabant, & præclaris monitis, atque inſstitutis ad politicam vivendi formam reducere conabantur, ut benè ultra alios obſservat Ioſseph. Acoſsta dict. cap. 5. ſsic enim Auguſstin. ſscribit dict. lib. 5. de Civitat. Dei, cap. 17: An verò aliquid nocuerunt Romani gentibus, quibus ſsubiugatis impoſsuerunt leges ſsuas, niſsi quia id factum eſst ingenti ſstrage bellorum, quod ſsi concorditer fieret, id ipſsum fieret meliore ſsucceſsſsu: ſsed nulla eſsſset gloria triumphantium.

Bella igitur, & bellorum ſstrages, ac damna, iniurias, & ſspolia innoxijs nationibus quantumvis barbaris irrogata, non laudat, nec probat Auguſst. prout verè laudare, imò vel excuſsare non poterat, cùm fuerint iuri, & naturali rationi contraria, quæ

126

^† non patitur alterum cum alterius iactura locupletari, vel in alios facere, quod nobis ipſsis fieri nollemus, l. 1. §. iuris præcepta, D. de iuſstit. & iure, l. 1. D. quod quiſsque iuris, l. nam hoc natura, D. de condict. indeb. cum alijs, quæ adducit Rebuff. in l. unica, C. de ſsentent. quæ pro eo quod intereſst, num. 130. & eruditiſssimus Petr. Fab. in l. iure naturæ 206. D. de regul. iur. ubi illud Cicer. allegat lib. 3. offic. Detrahere aliquid alteri, & hominem hominis incommodo ſsuum augere commodum, magis eſst contra naturam, quàm mors, quàm paupertas, quàm dolor, quàm cætera, quæ poſsſsunt, aut corpori accidere, aut rebus externis.

Cui conveniunt ſsimilia verba Lactant. in epit. Divin. inſstit. cap. 4. & Caſssiodor. lib. 9. var. epiſst. 3. Et addi poteſst illa altera, ſsatiſsq́ue efficax ratio,

127

^† quòd non ſsunt facienda mala, quamvis inde bona evenire poſsſse ſsperentur, de qua in cap. fortè 24. quęſtquæſt. 5. cap. ſsic non ſsunt 32. quęſtquæſt. 4. cap. ult. 32. quęſtquæſt. 8. cap. ſsuper eo de uſsuris, cap. 3. ne clerici, vel monachi, cum alijs, quæ tradit Claud. Pratus Gnoſs. gener. Iur. lib. 5. tit. 1. cap. 3. pag. 282. & latè Dom. Regens Valençuela in monit. contra Venetos, 5. part. num. 200. & ſseqq. Atque etiãetiam

128

^† quod bellorũbellorum ſstrepitus, & damna, quęquæ ex illis contingere ſsolent, non videntur aptum mediũmedium illis pręſtarepræſtare poſsſse, qui agreſstes homines, & incultos meliores & politiores efficere volunt, & ad iuſtitięiuſtitiæ cognitionem & obſservationem ſsuadêre, iuxta ea, quæ diximus ſsup. hoc cap. n. 85. & de bellorum damnis alio in loco |

p. 336

dicemus, & in noſstris terminis obſservat Acoſsta dict. lib. 2. cap. 4. & 5. & Menchaca dict. cap. 10. num. 6. & ſsequentibus.

Atque ita

129

^† de ipſsis Romanorum bellis aptè quidam ſscripſsit:

Non ius arma dedit, potius ius arma dedere.

Et quod per vim ſsedes alienas occuparunt, & Orbis Imperium aſsſsequuti ſsunt, apertè concludit InnocẽtInnocent. in cap. quod ſsuper his, de voto, Bald. & Alber. in l. 1. num. 20. C. de ſsumma Trinit. Ioan. Fab. in §. ſsed quod Principi, inſst. de iure natur. Angel. in l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu, & alij relati à Caſstaldo in tract. de Imp. q. 4. num. 3. & Zevall. in tract. de violentijs, gloſsſs. 18. num. 130. & ſsequenti.

CAPVT IX. De superioris quaestionis resolutione, & Indorum in tres classes distributione: & quantum oporteat, quod rudes, & insipientes a prudentioribus, & sapientioribus gubernentur.

CAPVT IX. De ſsuperioris quæſstionis reſsolutione, & Indorum in tres claſsſses diſstributione: & quantum oporteat, quòd rudes, & inſsipientes à prudentioribus, & ſsapientioribus gubernentur.

SVMMARIVM Capitis IX.

1 Indi nullo modo belluarum numero haberi debent.
2 Indi nulli in Novo Orbe reperti ſsunt, qui omnino lumine rationis careãtcareant, aut monſstroſsas formas habeant.
3 Indi etiam illi, qui magis politici reperti ſsunt, noſstrorum comparatione eo tempore barbari appellari potuerunt.
4 Indi alij ab alijs in plurimis, & plurimum differunt.
5 Homo homini præſstat.
6 Arabum quidam nimis barbari, alij nimis ſsapientes, & politici ſsunt.
7 Lex inter artiſsices 31. D. de ſsolution. exornatur.
8 Indi Occidentales ad tres claſsſses optimè ubi de eorum capacitate agitur, redigũturrediguntur à Ioſseph. Acoſsta, & alijs.
9 Indi primæ claſsſsis cenſseri poſsſsunt Sinenſses, Iaponij & alij Orientales.
10 Indi ſsecundæ claſsſsis vocari poſsſsunt Mexicani, Peruani, & alij ex provincijs Novæ Hiſspaniæ.
11 Indi tertiæ claſsſsis illi vocantur, qui ſsylveſsrem & omnino feram, ac barbaram vitam agebant, quorum plures nationes recenſsentur.
12 Indos, qui omnino barbaros, & brutis ſsimiles affirmabant, de quibus intelligẽdiintelligendi ſsunt?
13 Indi primæ claſsſsis, prætextu ſsui barbariſsmi licitè debellari non poſsſsent.
14 Sinenſses putant, ſse cæteris mortalibus prudentia, ſsapientia, & artium ſsubtilitate antecellere.
15 Sinenſsis cuiuſsdam Doctoris dictum.
16 Indi ſsecundæ claſsſsis ob ſsolam barbariem non poſsſsunt debellari, & ſspoliari.
17 Reges noſstri nunquam permiſserunt, Indos ſsecundæ claſsſsis debellari, vel ſservos fieri.
18 Indorum Mexicanorum, Peruanorum, & aliorum ſsimillum capacitas, & conditio magnum fructum in Fide Catholica, & politicis moribus, ſsi benè inſstituantur, promittit.
19 Indorum ſsecundæ claſsſsis barbaries, & ſstatus exegit, ut plantata inter eos Fide Reges noſstri ſsupremam eorum gubernationem acciperent.
20 Auctorum nomina, & verba recenſsentur, qui Indis ſsecundæ claſsſsis, ſsemel ad Fidem converſsis, Regum Catholicorum ſsupremam ſsaltim dominationem concedunt.
21 Dominatio ſsuprema Reg. Cathol. reſspectu Indorum, qui noviter ad Fidem Catholicam converſsi ſsunt, qualis eſsſse debeat?
22 Prælatio quæ inducitur ob utilitatem ſsubditorum magis his, quàm illis utiles & proficua eſsſse debet cum D. Thom. & Auguſst.
23 Ariſstotelis ſsententia de barbaris natura ſservis, quo pacto in Indis ſecũdæſecundæ claſsſsis practicari debeat? & qualiter in tertiæ? num. 25.
24 Indis tertiæ claſsſsis, hoc eſst, omnino barbaris, & ſsylveſstribus omnimoda coactio, iuriſsdictio, & gubernatio Regibus Catholicis competit.
26 Auctorum ſsententiæ recenſsentur, & |
p. 337
expenduntur, qui Indos omnino barbaros, & feros debellari, & ſsuis imperijs ſspoliari poſsſse concedunt.
27 Inferior ratio debet ſservire fortiori.
28 Ratione qui excellunt, dominatione excellere debent. Et num. 35.
29 Plato ſsex cauſsas dominandi alijs, eleganter conſstituit, & inter eas, ignorantium ſsubiectionem reſspectu prudentiorum.
30 Indorum & Hiſspanorum Reſspublica ubi iuncta eſsſse cœpit, eorum gubernatio multis de cauſsis Regibus Hiſspanis, concedi debuit. Et num. 42.
31 Stulti non debent eſsſse melioris conditionis, quàm ſsapientes.
32 Regum eligendorum inter varias formas illa uſsitatior fuit, ut ex prudentioribus, & ſsapientioribus eligeretur.
33 Magi olim vocabantur Reges, ideſst ſsapientes, & quare?
34 Ezechiel. locus cap. 27. illuſstratur.
36 Doctrina Moralis vocatur in l. 13. tit. 2. lib. 7. ordinam. ſsapientiorum gubernatio & dominatio.
37 Plato dicebat, tunc Reſspublicas beatas eſsſse futuras, quum à ſsapientioribus regerentur.
38 Diomedes cur ſsibi Vlyſsſsem in ſsocium apud Homerum depoſscat?
39 Tutela, & cura cur à iure inventa ſsit?
40 Regna qua de cauſsa introducta fuerint?
41 Oppidis ab ope mutua nomen inditum fuit.
43 Mentis infirmitas ſsemper in iure ſsublevatur.
44 Menti humanæ totius animi Regnum à natura tribuitur.
45 Mentis languor damnum in bonis ſsolet afferre.
46 Amentibus quæcumque pietatis opera conferenda ſsunt.
47 Pupillorum, furioſsorum, minorum, aut prodigorum tutelam, vel curam ſsuſscipere, inter præcipua opera charitatis connumeratur.
48 Res & perſsonæ minorum, & furioſsorum multis periculis, & captionibus expoſsitæ ſsunt.
49 Tutela eſst munus publicum, & de tutorum poteſstate & dominatione.
50 Parvuli & furioſsi nihil à ſservis differre videntur, iuxta ſentẽtiamſententiam D. Pauli.
51 Furioſsi ex lege 12. tab. adminiſstratione, & veluti dominio rerum ſsuarum privabantur.
52 ProverbiũProverbium, Ad agnatos deducatur, unde originem ſsumpſserit?
53 Homines barbari, & ignorantes ſsemper pueri ſsunt, & ut tales tractandi.
54 Eccleſsiaſstes locus cap. 10: VęVæ tibi terra, cuius Rex puer eſst, explicatur.
55 Reges Catholici obligati erant ad recipiendam gubernationem Indorum.
56 Apoſstolici muneris ratio, ius quoque regendi, & gubernandi animas, complecti videtur.
57 Regibus Indorum gubernatio relinqui non potuit, cùm eiſsdem vitijs, quibus Indi cæteri laborarent.
58 Regni aut Imperij hæreditarij, vel alio modo quæſsiti, gubernationi, ſsi non ſsit aptus is, qui illud habere cœpit, qualiter provideri debeat?
59 Populus, qui habet facultatem magiſstratus ſsibi creandi, debet illa privari, ſsi malè ea ut cœperit.
60 Rerum ſsuarum dominio abutens, ipſso privari meretur.
61 Gubernare alios non debet, qui ſse ipſsum regere neſscit.
62 Lex in quæſstione, §. minori, C. de ſsent. paſsſsis, expenditur.
63 Rex inſsipiens perdet populum ſsuum, & qualis ille tales ſsubditi eius. Dom. Licent. Ioannes Ortiz de Cervantes Senaor meritiſsſsimus in Cancellaria Novi Regni Granatenſs. laudatur, ibidem.
64 Indi omnino barbari, & efferati iuſstè coërceri, & imperio privari poſsſsunt.
65 Furioſsi & amẽtesamentes non ſolũſolum ſuarũſuarum rerũrerum adminiſstratione privari, verùm & puniri, & in vinculis contineri poſsſsunt.
66 Humanum genus imperijs regi debet.
67 Regibus qui non parent, nec politicè vivunt, ſsordidi eſsſse cenſsentur, & Belial in ſsacris Litteris appellantur.
p. 338
68 Gubernator ubi non eſst, populus corruet.
69 Proverb locus cap. 26. exponitur cum D. Ambroſs.
70 Inſsipientis & ebrij comparatio, & quòd illis ſservitus convenit, & libertas recidenda eſst.
71 Liberum aliquem relinqui ad malefaciendum potius eſst imperfectio, quàm libertus.
72 Reges noſstri non ſsolùm potuerunt, ſsed omnino debuerunt barbarorum à ſse detectorum, & converſsorum gubernationem accipere.
73 Charitas, quæ erga proximos haberi iubetur, etiam Iudæis & infidelibus impendenda eſst.
74 Charitas nulla maior Indis barbaris impendi potuit, quàm illos ad bonos mores, & Fidem convertere & Chriſstianis rectoribus gubernare.
75 Reges Hiſspaniæ Indos omnes etiam impenſse barbaros ſsumma charitate proſsequuti ſsunt, & liberos eſsſse iuſsſserunt.

HÆc planè ſsunt, quæ in ſsuperiori articulo ad utramque partem diſsputari poſsſse videntur. In quo ego, ut meam tandem ſsententiam libero & Chriſstiano, ut decet, iudicio proponam. Primò quidem agnoſsco, Indos

^† omnes, qui huius Occidui, & Meridionalis Orbis plagas incolere hucuſsque reperti ſsunt, nullo prorſsus modo belluarum numero aggregari debêre, ut contra imprudentem aliquorum opinionem, de qua egimus in capit. 7. defendunt cæteri auctores in capit. præcedenti relati, & egregiâ ſsuâ conſstitutione Paul. III. meritò definivit. Etenim licèt aliqui Indi alijs barbariores, & efferatiores exiſstant, nullos

^† tamen invenimus, qui ad monſstroſsas illas formas declinent, de quibus agunt D. Auguſst. Iſsidor. & alij in eiſsdem capitibus allegati, vel qui aliqualem mentis, rationis, & ſsermonis uſsum non habeant. Atque quoad hoc abſsque dubio verior, & ſsecurior eſst eorum ſsententia, qui pro Indorum capacitate aſsſserenda, & à brutalitatis ſspecie vindicanda declamant.

Secvndò conſstituo,

^† quòd etſsi Indi belluębelluæ non ſsint, neque belluarum more tractandi, verè tamen negari nõnon poteſst, noſstrorum & aliorum Europæorum comparatione Barbaros eos omnes vocari poſsſse, quos Hiſspani, & Luſsitani ſsuis claſssibus, & terreſstribus expenditionibus invenerunt, utpotè non ſsolùm ab Evangelica luce alienos, verùm ab humanis quoque inſstitutis in plurimum abhorrẽtesabhorrentes. Quamvis adhuc firma aliqua, & perpetua regula de illis tradi non poſssit,

^† cùm eorum provinciæ, & nationes plurimæ ſsint, atque inter ſse diverſsos mores, & ordines habeant, & Indus ab Indo, Barbarus à Barbaro ingenio, naturâ, doctrinâ, & inſstitutione longè, latèq́ue differat, ut

^† aliàs generaliter de omnibus hominibus à Comico dicitur, de

^† Arabis à Bernard. Aldrete in antiq. Hiſspan. lib. 1. capit. 41. & de artificibus ab Vlpiano

^† in l. inter artifices 31. D. de ſsolution. & in noſstris terminis benè obſservat Ioſseph. Acoſsta in proœm. ad lib. de procur. Ind. ſsalu. quem meritò referunt, & cum laudis approbatione ſsequuntur Ant. Poſsſsevin. in Biblioth. 1. part. lib. 9. capit. 15. & ſseqq. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. part. lib. 3. ex pag. 65. |

p. 339

Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 28. & 29. & Fr. Thom. à Iesv de procur. omnium gent. ſsalu. lib. 11. 2. part. capit. 1. pag. 819. & ſsequentib.

^† Vbi rectè concludunt, ad tres veluti claſsſses Indicas iſstas gentes, & nationes redigi poſsſse.

In quarum

^† prima eos conſtituũtconſtituunt, qui à recta ratione, & conſsuetudine generis humani non ita multum recedunt, ſsed conſstantes Reſspublicas habent, leges ſscriptas, civitates munitas, & operum magniſsicentiâ conſspicuas, magiſstratus inſsignes, certa, atque opulentia commercia, litterarum celebrem uſsum, & ſstudiorum florentes Academias, quales Sinenſses & Iaponij eſsſse reperiuntur, & pleræq́ue aliæ Indiæ Orientalis provinciæ, ad quas Aſsiatica, atque Europæa inſstituta olim perveniſsſse dubitari non poteſst.

In ſsecunda claſsſse

^† eos Barbaros numerant, qui quamvis, neque litterarum uſsum noverint, neque leges ſscriptas, neque Philoſsophica, aut civilia ſstudia habeant; habent tamen ſsuos certos Reges, aut Magiſstratus, habent Rempublicam, habent frequentes & certas ſsedes, ubi politiam ſsuam ſservant, habent militiæ duces, & ordinem, & religionis ſsuæ celebritatem, ac denique ratione quadam humanâ reguntur. In quo genere collocant Mexicanos, & alias Novæ Hiſspaniæ provincias, & Peruenſses noſstros, ac etiam Chilenſses, quorum Imperia, Reſspublicas, leges & inſstituta, & numerandi, ac res & hiſstorias ſsuas retinendi rationem meritò admirari in multis poſsſsemus, niſsi plurima alia habêrent, & à recta ratione, & à conſsuetudine generis humani prorſsus aliena, & tot morum, rituum, & ſsuperſstitionum monſstra, & tantam in ſsubditos ſsæviendi licentiam, ut vix pleno humani iudicij lumine affulſsi viderentur.

Tertiam verò,

^† atque extremam Barbarorum claſsſsem ex innumeris alijs huius Novi Orbis nationibus, & regionibus componunt, qui ſsylveſstres, & feris ſsimiles repertæ ſsunt, & vix quicquam humani ſsenſsus habentes, ſsine lege, ſsine Rege, ſsine fœdere, ſsine certo Magiſstratu, & Republica ſsedes identidem commutantes, aut ita fixas habentes, ut magis ferarum ſspecus, aut pecudum caulas imitentur. Et huc, inquiunt, imprimìs pertinent quicumque à Noſstris Carybes dicuntur, nihil aliud, quàm ſsanguinolentiam exercentes, in hoſspites omnes ſsævi, qui humanâ carne veſscuntur, nullâ veſste, vix ipſsa virilia tegenges, & ſsimiliter Chunchi, Chiriguani, Moxi, Iſscaycingæ, plerique ex Floridis & Braſsilienſsibus, & alij etiam Barbari, qui etſsi atroces non ſsunt, neque tigrides, aut pantheræ, tamen à pecudibus parum diſstant, nudi ipſsi & timidi, fœdiſssimæ veneri, aut etiam Adonidi vulgò dediti, quales eſsſse ferunt, quos Noſstri Moſscas vocant in Novo Regno, quale Carthaginis, omniſsq́ue eius oræ promiſscuum vulgus, & qui per magnos Paraguai fluvij maximi campos incolunt. Tum etiam plurimæ gentes, quæ infinitum utriuſsque Oceani medium tenent, nondum à nobis ſsatis exploratæ, ſsed famâ certæ. In Orientali quoque India inſsulares permulti eius generis eſsſse videntur, ut Malachiani.

Huc etiam ſspectat aliud Barbarorum genus manſsuetum, ſsed ſsenſsu valdè exiguo, qui nõnon nihil ſsuperiores excellere videntur, quandam Reipub. imaginem præ ſse ferentes, ſsed nugarum perſsimiles & leges & cultus gerẽtesgerentes, cuiuſsmodi eſsſse narrantur, qui apud inſsulas Salomonis dictas innumerabiles habitant, & maximæ continenti hærêre dicuntur.

Quorum

^† Indorum huius tertiæ claſssis conſsideratione habitâ, illorum ſscriptorum dicta accipienda videntur, qui nimis generaliter omnium |

p. 340

Indorum barbariem & feritatẽferitatem exaggerant, & eos brutis ſsimiles faciunt, de quibus egimus dicto capit. 7. ex numero 27.

Qvibvs ita præiactis, ſsi de Indis prioris claſssis ageremus,

^† dubitandum non eſsſset, nullum iuſstum, & legitimum titulum ad illos ſsubiugandos, & gubernandos, ex eorum barbarie, & ruditate prętendiprætendi poſsſse, quia quamvis barbari aliquatenus ſsint, & à recta & naturali lege pleriſsque in rebus diſscrepent, ut oſstendunt auctores ſstatim citandi, adhuc tamen non aliter iudicandi ſsunt, quàm Græci & Romani, cæteriq́ue Aſsiæ, aut Europæ populi. Nam & potentiâ (ut diximus) præſstant, & nonnullâ humanâ ſsapientiâ, atque ſsuâ ipſsi ratione politicam vitam agere comperiuntur.

Ita ut

^† Sinæ perſsuaſsum habeant, ſse præ cæteris mortalibus artiũartium ſsubtilitate, & ſciẽtiâſcientiâ longè antecellere, & magno ingenij acumine, ſsed iactantiâ maiori affirmare audeant ſse ſsolos hominum duobus oculis cernere, reliquos mortales nullo, vel uno duntaxat, ut latiùs tradunt Ioan. Boëm. de moribus omnium gentium libro 3. cap. 8. pagina 112. Fr. Hieronym. Roman in Repub. Sinarum, Maginus in Geograph. 2. part. capit. 262. Ioan. Gonçal. à Mendoça in hiſstor. Sinar. Nicol. Trigautius in elegantiſssimis commentarijs de Chriſsti in Sinas expeditione, Ferdinand. Mendez Pinto in ſsuis admirandis ad Sinas, & alias gentes peregrinationibus; ex quorum libris plurima ſsumpſsit Licent. Franciſsc. de Herrera in epit. hiſstor. Sinarum. Et idem Trigautius libro 4. capit. 5. refert

^† Sinenſsem quendam Doctorem, cùm à noſstris aliqua accepiſsſset, quæ anteà ignorabat, graviter doluiſsſse, eâ ratione redditâ, quòd putaret, nos in ea claſsſse Sinas omnes numerare, in quam ipſsi Tartaros exleges, ac cæteros Barbaros redigunt.

In Indis verò ſsecundæ claſssis, qui proprius ad noſstram diſsputationem ſspectant,

^† idem planè dicendum videtur, quoad hoc, ut ob ſsolam barbariei cauſsam, quæ in illis prætenditur, non poſssint, nec potuerint, libertate, & dominio rerum ſsuarum exui, quas vel privatim, vel publicè poſssidebant, quemadmodum

^† nunquam ex noſstrorum Regum voluntate exuti, aut privati ſsunt. Qui potius eorum favori, defenſsioni, & conſservationi ſsummis ſsemper votis, & laboribus ſstuduerunt, ut in alio loco probavimus, & optimè advertit Ioſseph. Acoſsta dict. lib. 1. de procur. Ind. ſsalute capit. 15. ad finem. Eiuſsmodi

^† quippè Indorum non talis, nec tanta eſsſse feritas, & ruditas reperîtur, ut ſsi patientiâ, & pio labore cum illis agamus, ſsperari non poſssit, quòd Chriſstianis, & politicis moribus imbuantur, & Catholicæ Fidei ſsemine in eorum cordibus ritè & religiosè diffuſso, maximi & uberrimi fructus quotidie colligantur, prout iam collectos eſsſse experimur, & in poſsterum uberiores etiam colligendos dubitare non licet. Erunt namque eorum nati, ut veroſsimile eſst, parentibus politiores & ſsuaviores, omni vetuſstatis & feritatis ſsapore abolito: erunt fidei magis idonei, paternis ſsuperſstitionibus minus imbuti, & religioni, ac bonis artibus diligentius innutriti, ut graviter etiam, atque eleganter advertit idem Acoſsta dict. lib. 1. per totũtotum, præcipuè capit. 17. & 18. & reliqui auctores ſsup. citati.

Cæterùm, quia adhuc negari non poteſst

^† Indos iſstos eo tempore, quo primùm à noſstris reperti ſsunt, eorum reſspectu & comparatione, velut amentes iudicari potuiſsſse, ſsive ea inſspiciamus, quæ œconomicam, ſsive quæ politicam ſspectabant, & multa obſservaſsſse, quæ à recta ratione, & à conſsuetudine generis humani valdè abhorrebant, ac reverâ in plurimis; |

p. 341

ut plurimùm Barbaros, incultos, ſsordidos, & inhumanos mores profiteri, & cruenta, atque execranda ſsacrificia, Satanicis illuſsionibus & ſsuaſsionibus obcæcatos, multiſsq́ue alijs vitijs laboraſsſse, quæ perpendit idem Acoſsta in præfat. ad dict. lib. de procur. Ind. ſsalu. & lib. 1. capit. 2. & alij auctores, quos retulimus ſsup. hoc lib. cap. 7. & referemus infrà capit. 12. Neceſsſsarium fuiſsſse arbitror, & à iuris Divini, Naturalis, & Civilis regulis non alienum, ut Pientiſssimi & Catholiciſssimi Hiſspaniæ noſstræ Reges, mediantibus miniſstrorum & vaſsſsallorum ſsuorum perſsonis, qui inter Indos habitare, & fidem propagare cœperunt, ac unum veluti Reipubl. corpus cum ipſsis Indis conſstituere, ſsupremam eorum iuriſsdictionem ac gubernationem, & reliqua, quæ his adnexa ſsunt, ſsibi vindicarent & exercêrent, quæ poſsteà magis libera & abſsoluta, & verè Regia reddi potuit, proprijs iſstarum provinciarũprovinciarum dominatoribus deficiẽtibusdeficientibus, atque alijs & alijs titulis concurrẽtibusconcurrentibus, quos in hac tractatione diſscutimus.

Quam

^† docendi rationem nõnon obſscurè inſsinuavit Ioan. Maior. 2. Sentent. diſstinctio. 44. quæſst. 3. & optimè proſsequitur, & defendit Epiſscopus Chiapenſsis in tractat. comprob. Imp. Ind. folio 56. & 57. & licèt ſsub dubio proponit Victoria in dict. relect. 1. de Indis, num. 23. in fine, & in relectio. 2. num. 18. & Gregorio Lopez, qui eius verba tranſscribit, in l. 2. tit. 22. part. 2. gloſs. 2. col. 14. verſs. Alius titulus, & apertè tradit Ioſseph. Acoſsta in d. præfat. quem ſsequitur Anton. Poſsſsevin. in d. Biblioth. 1. part. lib. 9. cap. 15. Vbi docent, rem ipſsam depoſscere, & Eccleſsiæ auctoritatem præcipere, ut his Indis, cum ad vitam Chriſstianam tranſsierint, Chriſstiani Principes & Magiſstratus præficiantur, quorum ſsuperiore potentiâ, & auctoritate regantur, quia alioqui, vix aut Evangelij lucem, aut dignam homine ingenuo vitam accipere poterunt, aut ſsi ſsemel acceperint non facilè in ea perſseveraturi intelliguntur. Sed ita tamen, ut facultatibus fortuniſsq́ue ſsuis, & legibus, nec naturęnaturæ nec Evangelio contrarijs uti libere permittendi ſsint.

AcoſtęAcoſtæ verba Italico ſsermone trãſcribittranſcribit, & ampliat Ioan. Boter. in relatio. univerſs. 4. par. lib. 3. pag. 72. ita inquiens: Ma perche ne gli uni ne gli alteri perſseverano nella fede una volta ricevuta ſsoto i prencipi loro naturali, & perchee i Prencipi, è i ſsubditi ritornano facilmente all' idolatria, è ail vomito, percio egli fa cimeſsticri, CheſtianoChriſtiano ſsoto il governo, è la ſsuperiorita de un Prencipe Chriſstiano. Che ne prenda quaſsi tutela è cura, è tenga in officio, è in fede i populi, è i ſsignoriloro immediati. Per che unicuique datum eſst de proximæ ſsuo. Ne io vego incio materia di dubbio, o di ſscropolo pur che da tal impreſsa è tutela ſsi eſscluda l'ambitione, e l'avaritia.

Idem etiam ſsequitur M. Aragon. in 2. 2. quæſst. 10. art. 8. pag. 292. verſs. Tertia concluſsio, M. Salon de iuſstitia & iure tom. 1. tract. de dom. q. 3. artic. 1. pag. 347. & M. Fr. Pet. de Lorca in 2. 2. ſsectio. 3. quæſst. 49. diſsput. 52. art. 4. num. 12. pag. 970. & ſsequentib. Qui tamen recte ſsubijciunt,

^† hanc dominationem, ſsive gubernationem, quęquæ ob prędictamprædictam cauſsam inducitur, non deſspoticam, ſsed politicam eſsſse debêre, hoc eſst, nõnon talem, quæ Indos ſservituti ſsubijciat, cùm ſsint naturâ liberi, ſsed quæ ſsuaviter eorum, qui gubernandi ſsunt commodum, & utilitatem reſspiciat, & ad meliorem, & politiorem vitæ, & religionis ipſsorum inſstitutionem dirigatur. Quod etiam obſservarunt ChiapẽſisChiapenſis & Acoſsta ubi ſsuprà, & Nos tetigimus in capit. præced. num. 78. & dicemus infrà lib. 3. cap. penult.

Conducitq́ue ſsententia D. Thom. 2. Sentent. diſstinct. 44. q. 1. art. 3. ad 1. & q. 2. artic. 2. ad 1. ubi ait:

^† Quòd illa prælatio, quæ eſst ad utilitatem ſsubditorum, libertatem ſsubditorum non tollit, |

p. 342

nec ullum præiudicium affert libertati, dum ſsubditi ad bonum Præpoſsiti non ordinantur, ſsed èex converſso regimen Præpoſsiti ad bonum ſsubditorum: unde non incongruè ſse eorum ſservos appellant, D. etiam Auguſstin. lib. 4. de Civitat. Dei, cap. 3. Vtile eſst, inquit, ut boni longè, latèq́ue diu regnent. Neque hoc tam ipſsis, quàm illis utile eſst, quibus regnant, & eleganter D. Gregor. Nazianz. in Apologetic. multum in noſstris terminis ait: Hic enim omnis ſspiritualis imperij finis eſst, ubique privata utilitate neglecta, aliorum commodis conſsulere.

Atque hoc modo,

^† & quoad hunc effectum in eo genere Barbarorum huius ſsecundæ claſssis, de qua nunc agimus, intelligenda eſst illa Ariſstotel. doctrina ſsæpè relata, quæ, ſsi generalius accipiatur, ut eos verè ſservos, & irrationabiles faciat, aut dominij ſsuarum rerum expertes, periculoſsa quidem, aut potiùs falſsa cenſseri debebit, iuxta ea, quæ in d. cap. præcedenti ex num. 117. notavimus.

In reliquis autem

^† Indis, quos ſsuprà in tertia claſssi conſstituimus, & omnino feros, ſsylveſstres, antropophagos, & ſsine certa lege, certóve Rege vitam agere diximus, & per campos palantes ferarum more oberrare, laxius quidem, aut latiùs procedi poſsſse arbitror, ita ut non ſsolùm circa eos concedatur ius illud ſsupremæ gubernationis, quod in Indos ſsecundæ claſsſsis concedi tradidimus; ſsed etiam per vim capi, domari, & in ſservitutem redigi poſssint, imò & reluctantes occidi, ſsi alijs medijs adhibitis ad eorum barbariem minuendam, & immanitatem cohibendam, fidemq́ue introducendam, nihil proficere valeamus, ut ſsic ſsuam feritatem, & ſstoliditatem deponant, & bonis moribus perpoliti, naturalem & Evangelicam legem ſsuſscipere queant, iuxta

^† ea, quæ latè cum Ariſstotel. & alijs notavimus ſsup. capit. 7. ex num. 52. Quæ in hoc Barbarorum genere accepta valdè probabiliter affirmari poſsſse videntur.

Pro qua ſsententia ſstat

^† Ioan. Maior. in 2. Sentent. diſstinctio. 44. quæſstione 3. apertè docens in his Barbarorum terris, in quibus regimen Regale non erat, ſsed vaga tantùm, & irregularis adminiſstratio, poſsſse capientem, ipſsorum politiam in melius mutare & dignum eſsſse, ut pro plantatione Fidei ipſse Regnum accipiat. Mag. quoque Victoria & Gregorio Lopez ubi ſsuprà in eandem ſsententiam, licèt ſsub aliqua hæſsitatione, propendent; tradunt namque tali hebetudine ſsuppoſsitâ, poſsſse Catholicos Principes eiuſsmodi Barbarorum adminiſstrationem ſsuſscipere, & conſstituere illis per oppida præfectos & gubernatores. Imò, quia ſsemper manet iſsta cauſsa, conſstituere etiam illis novos dominos, dummodo conſstaret, hoc illis expedire.

Idem probat Acoſsta in d. proœm. ad lib. de procur. Ind. ſsalu. quem ſsequuntur, & tranſscribunt Poſsſsevinus. d. lib. 9. cap. 15. & Fr. Thom. à Iesv . d. lib. 11. 2. part. capit. 1. Vbi ſseriò affirmant, ad hos nimirum Barbaros tertiæ claſssis Ariſstotelis ſservitutem, & venationem omni modo pertinêre.

Quod etiam ſsequitur Ioan. Boter. dict. lib. 3. 4. part. pag. 71. ubi Italico ſsermone ſsic habet: Ma per che non tutti i popoli ſsono d' una diſspoſsitione, & capacita, non è anco bene l' ammaeſstrarli, è l' inſsegnarli tutti a un modo Co Canibali divoratori di huomini, è con altri che mãgianomangiano indifferentemente carne humana, ſsi puo procedere come contra nemici del genero humano, ò come contra matti furioſsi, è ſsi debbono render prima capaci di raggione, è de humanita è poi addotrinare è inſstruire nella virtu, è nella via de Dio. Ne diſsconviene uſsare con eſsſso loro de la forza, è delle arme affin che ſsi riconoſschino per huomini, è poi ſsi annontij loro l' Evangelio Anche Ariſstotele dize, che ſsimil gente ſsi debono tratar come fiere, è domar per forza, &c.

p. 343

Idem concludit M. Bañez 2. 2. quæſst. 10. art. 1. verſs. Ex hac concluſsione, pag. 535. reſsolvens, quòd Barbari, qui more ferarum carnibus humanis vitam propagant, poſsſsunt debellari, neque opus eſst admonitione, eſsſset enim otioſsa; ſsed poſsſsunt occidi, etiam à Principibus non proprijs, pro defenſsione innocentium, quia illi actu ſsunt invaſsores generis humani. Sed ſsi ſsperetur, quòd aliâ viâ abſstinerent ab hac immanitate, non poſsſsunt occidi, quia hoc eſsſset punire non ſsubditos.

Aragonius etiam in eâdem 2. 2. quæſst. 10. art. 8. pag. 292. verſs. Tertia concluſsio, apertiſssimè docet, quòd ſsi qui infideles ſsint adeò barbari, ut vivant more ferarum, & ſsit illis pro lege ſsui animi libido, vi, & armis poterunt compelli à quocunque Principe, ut feritate depoſstâ, vivant humano more. Nam talis vivendi modus neceſsſsariò debet eſsſse coniunctus cum plurimorum innocẽtuminnocentum iniuria, quibus opem ferre unuſsquiſsque pro ſsua virili & poteſst & debet.

Salonius item dict. tractat. de domin. quæſst. 3. artic. 1. pag. 347. eandem ſservitutem, ac ſsubiectionem in huiuſsmodi Barbaris probat, monet tamen cum Victoria ubi ſsup. ſsuavem eſsſse debêre, & quæ maximè ad eorum ſsalutem, & utilitatem reſspiciat.

Idem probat Mag. Lorca in d. 2. 2. ſsectio. 3. quæſst. 49. diſsputat. 52. artic. 4. adijciens, hanc ſservitutem, & coactionem cedere in magnam eorundem Barbarorum utilitatem, cùm ſsint inſsufficientes, ut ſseipſsos benè gubernent in politica & rationali vita, poſsſseq́ue hac de cauſsa bellum illis movère eum, cui primo, occurrat, & ſsuppetat facultas, & auctoritatem Summi Pontif. multum iuvare, tanquam indicentis, & mãdantismandantis opus pietatis.

Neque abeſst eruditiſssimus Pat. Ludovic. Molina de iuſstitia & iure tract. 2. diſsputat. 106. in fine, ubi tradit plerumque uſsu evenire, ut poſssit Princeps Catholicus integrum dominium earum regionum aſsſsumere, quas anteà feri, & crudeles Barbari poſssidebant, nempe ſsi id ad innocentum defenſsionem, illiuſsq́ue Reipub. bonum ſspectet.

Et noviſssimè eandem ſsententiam tenet Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 29. pag. 630. in Barbaris Chichimecis Novæ Hiſspaniæ exemplum apponens, & idem expreſssè concludens de omnibus, qui agreſstem, & incivilem vitam traducunt. Quos ait naturâ ſservos ſsapientiorum eſsſse, ut Philoſsophus tradit, & venari, & capi uti feras non immeritò poſsſse.

Addere poſsſsumus P. Franc. Suarez in tract. de Charit. diſsputat. 3. de bello ſsect. 5. num. 5. Vbi concludit, quòd licèt hic titulus debellandi infideles ob ſsolam barbariem, parum ſsecurus ſsit, dato tamen, quòd aliqua natio ita ingenij, & intellectus inops reperiretur, ut regulariter potius ferarum more, quàm hominum viveret, quales dicuntur ij, qui nullam habent humanam politiam, & nudi prorſsus incedũtincedunt, carnibus veſscuntur humanis, &c. Etſsi qui tales ſsunt debellari poterunt, non ut interficiantur, ſsed ut humano modo inſstituantur, & iuſstè regantur.

Pro quarum opinionum cõfirmationeconfirmatione, dum in Barbaris ſecũdæſecundæ claſssis aliqualem, in tertiæ pleniorem, & abſsolutiorem dominationẽdominationem conſstituunt. Primò conſsiderari poteſst,

^† quòd ſsecundùm doctrinam D. Auguſstin. ſsup. Geneſs. quem refert Covarru. in reg. peccatum 2. part. §. 11. num. 5. hæc in dominationibus, & ſservitutibus clara iuſstitia eſst, ut inferior ratio ſserviat fortiori, &

^† qui excellunt ratione, excellant dominatione. Vnde Plato Dial. 3. de legib. cuius dicta recoluit Ioan. StobęusStobæus ſserm. 42.

^† ſscribit, primãprimam dignitatis rectam rationẽrationem eſsſse, ut genitores ubiq;ubique natis imperẽtimperent: ſecundãſecundam, ut ignobilibus generoſsi: tertiãtertiam, ut iunioribus ſseniores: quartãquartam, ut domini ſservis: |

p. 344

quintam, ut potentioribus imbecilliores ſerviãtſerviant: ſsextam autem, & omnium maximam eſsſse, quâ ſecũdùmſecundùm naturam ignorantes ſsequi iubentur, prudentiores autem ducere, ac dominari.

Ergo ubi ſsemel hæc

^† Indorum & Hiſspanorum Reſspubl. iuncta eſsſse cœpit, & ad Chriſstianum, & verè politicum vivendi modum inſstitui, induci etiam oportuit & debuit, ut illi à nobis, non verò nos ab illis gubernaremur, cùm Indi omnes, ut diximus, non ſsolùm tertiæ, verùm etiam ſecundęſecundæ claſssis, etſsi aliquali iudicio præſtarẽtpræſtarent, longè tamen Hiſspanis imbecilliores, & imprudentiores exiſsterent, & hoc fini prædicationis, & propagationis Evangelij, quæ deſsiderabatur, omnino expediret

^† quæ docet, non debêre ſstultos melioris cõditionisconditionis eſsſse, quàm ſsapientes & peritos. De qua loquitur Pontifex in cap. eum cui de præb. lib. 6. capit. legi epiſstolam 16. quæſstione 1. l. nam & Servius, D. quod vi, aut clam. l. regula, §. antepen. D. de iur. & fact. ignor. l. non ſsolùm D. de noxal. action.

Quapropter inter varias

^† eligendorum Regum cauſsas & formas, quibus variæ nationes utebãturutebantur, quas latè recenſset Alexand. ab Alex. & eius addition. Tiraquel. lib. 4. Genial. cap. 23. de Ægyptijs legimus, primos Reges, ex magnis ſsemper Sacerdotibus & Philoſsophis eligere ſsolitos fuiſsſse, ut tradit Diod. Sicul. lib. 1. cap. 2. & Guardiola de nobilit. cap. 15. fol. 40. quos à Perſsis eâdem ratione

^† Magos, ideſst, ſsapientes vocatos agnoſscimus, teſste Cicerone de divinatione, ubi ait, Regem Perſsarum eſsſse non potuiſsſse, qui non ante Magorum diſsciplinam, atque ſciẽtiamſcientiam percepiſsſset & Illuſstr. Cardinal. Baron. anno Chriſsti 1. num. 24. Vbi agit de Magis, qui ad Chriſstum adorandum venerunt, & an Reges Perſsarum fuerint?

Et inde

^† Ezech. capit. 27. meritò dicitur, Sapientes tui Tyri facti ſsunt gubernatores tui, ubi D. Hieronym. addit: ad ſsapientes enim propriè pertinet gubernatio, & idem

^† concludit text. in cap. Porrò 84. diſstinct. l. 2. § poſst originẽoriginem, D. de orig. iur. & alia, quæ congerit Simancas lib. 9. de Republ. cap. 10. Lancelot. Conrad. in temp. iud. lib. 1. capit. 1. §. 3. num. 8. & capit. 2. §. 2. num. 5. & innumeri alij relati per Bobadilla in Politic. lib. 1. cap. 9. num. 32. & noviſsſsimus Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 4. Atque hæc eſst doctrina

^† moralis, cuius apud nos meminit lex Henric. IV. quæ extat in l. 13. tit. 2. lib. 7. ordin. dum ait: Porque ſsegun dotrina moral los omes de buen entendimiento deven de ſser hechos ſseñores, è regidores de los otros: è quando eſstos tales los rigen y goviernan, entonces la Republica ſse llama bien aventurada. Ad illud nimirum Platon. reſspiciens libro 5. de Republ.

^† qui docêre ſsolitus erat, tum denique Reſspublicas beatas fore futuras, cùm aut docti & ſsapientes homines eas regere cœpiſsſsent, aut qui regerent, omne ſsuum ſstudium in doctrina, ac ſsapientia collocarent; cuius dictum maximè commendat Plutarch. in eius vita, M. Tul. ad Quint. frat. Valer. Maxim. lib. 7. de dict. ſsapient. Boëtius lib. 3. de conſsolatione, Simancas dict. lib. 9. capit. 9. & alij plures apud Bobadilla dict. capit. 9. num. 28. & ſsequentib. Eo autem & ſspectat

^† quod ſscripſsit Homerus Iliad. K. Vbi Diomedem inducit, anxiè depoſscentem, Vlyſsſsem ſsibi in ſsocium adſscribi: Præcellit enim (inquit) ingenio & conſsilio. Quibus alia adijcimus infrà lib. 3. cap. 4. num. 5.

Secvndò facit, quòd ut

^† tutela, & cura invẽtainventa fuit, ut liberi homines, qui propter ætatem, aut iudicij, & rationis defectum ſse commodè tueri nõnon poſsſsent, ab alijs maioribus, & prudentioribus tuerentur, & gubernarentur, l. 1. D. de tutel. princip. inſstit. eod. Ita Regnum, Regniq́ue prudens, & politica adminiſstratio in id inducta con|

p. 345

ſspicitur, ut potentiorum, ac ſsapientiorum manu, & conſsilio tueri, & dirigi cæteri valeant, qui quavis corporis, aut animi imbecillitate, ſsibi ac fuis minus aptè conſsulere poſsſsent. Humanis neceſssitatibus id exigentibus, quęquæ hanc mutuam inter homines opem, & ſsocietatem expoſscunt, ut præclarè concludit Iuſstinus in principio ſsuæ hiſstoriæ, Bald. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, & in ſsuo conſs. Schiſsmat. Alphonſs. Guerrero in Theſsau. Religion. Chriſst. cap. 54. in princip. Menchaca in præfat. ad lib. controver. illuſst. num. 120. & Rutil. Benzon. de anno Iubil. lib. 5. cap. 9. in princip. pag. 529.

Quibus adijcio

^† Sophoclem in Aiace, qui Græcè in hunc ſsenſsum elegãtereleganter ſscribit: Parvi, ſsine magnorum auxilio, dubium ſsibi conſstituunt, quaſsi in arce præſsidium. Optima enim illa ſsocietas qua qui divitior eſst, pauperiorem ſsibi adiungit, & qui minor eſst, maiorem induſstria ſsua erigit. Inde

^† & urbibus factunfactum fuiſsſse nomen oppidi, nempe ab ope mutua tradit non modò Pompon. 1. C. in l. pupillus, D. de verbor. ſsignificat. ſsed & D. Chryſsoſst. ad cap. 13. epiſst. 1. Corinth. homil. 34. cuius verba refert Anto. Mornacius in l. 5. D. pro ſsocio, & alia congerit Alciat. Bræcheus & Forner. in d.l. pupillus, & Ioan. Funger. in etymolog. verb. Oppidum, pagina 710.

Quo fit,

^† ut quamvis Indi ſsecundæ claſssis, de quibus locuti ſsumus, liberi, & rerum ſsuarum domini relinqui debeant, ut ſsup. reſsolvimus, cùm tamen ſse ipſsos, & ſsuas Reſspublicas non ſsatis commodè, ac politicè gubernare comperti fuerint, etſsi in libera ſsua poteſstate relinquerentur, nec barbaros mores deponere, nec humanis & civilibus aſsſsuefieri, nec in Fide quicquam proficere poſsſsent, ut obſservant Acoſsta, & alij ex ſsuprà relatis, permittendum noſstris Regibus fuit, pro communi ipſsorum Indorum utilitate, eorundem adminiſstrationem ſsuſscipere & ſsupremam iuriſdictionẽiuriſdictionem ad illos tuendos, & imbuẽdosimbuendos in his partibus exercêre, quâ ſsimul, ſsuos etiam Hiſspanos inter Indos commorantes, gubernare, & compeſscere poſsſsent.

Semper enim

^† infirmitas mentis à iure ſsublevatur, l. 3. D. de teſstament. l. 3. C. qui teſstam. fac. poſsſs. l. ſsanum mente, C. de tranſsaction. Quia cùm ei regnum

^† totius animi à natura tributum ſsit, cavendum eſst, ne eius

^† languor damnum etiam in bonis adferat, l. 4. D. de privil. credit. l. iuſsto, §. eum qui, D. de uſsucap. Atque eapropter

^† amẽtibusamentibus, quæcunque pietatis opera conferenda eſsſse docet text. in cap. qui recedunt cum ſsequentib. 26. quæſst. 6. & inter præcipua opera charitatis connumeratur,

^† ſsi quis pupillorum, vel furioſsiorum patrocinium, & curam ſsuſscipiat, aut etiam adoleſscentium, vel prodigorum, qui licèt mentis & rationis capaces ſsint, adhuc tamen propter ætatis, vel iudicij lubricum, ſsuarum rerum adminiſstratione prohibentur, quia

^† multis captionibus, dolis & inſsidijs expoſsiti ſsunt, l. 1. D. de tutelis, l. 1. D. de minor. l. 1. & per totum, D. & C. de curat. furioſsi vel prodigi, l. 1. §. ſsi quis tutor. D. quando appell. ſsit, l. qui fundum, §. ſsi tutor. D. pro empt. l. ad ea quæ non habent, D. de regul. iur. l. is cui bonis, D. de verbor. obligat. princ. inſst. de excuſsat. tut. §. 1. inſst. de curat. Quibus

^† in locis munus hoc publicum eſsſse docemur, & talibus tutoribus vel curatoribus ratione adminiſstrationis, quam exercent, quædam veluti poteſstas & dominatio in eos, quos gubernant, cõcediconcedi videtur, prout &

^† D. Paulus expreſssit ad Galat. 4: Quanto tempore (inquit) hæres parvulus eſst, nihil differt à ſservo, cùm ſsit dominus omnium, ſsed ſsub tutoribus & curatoribus eſst, & Cicer. 3. Tuſscul. ubi

^† de furioſso loquens: Qui ita ſsit (inquit) affectus eum dominum eſsſse rerum ſsuarum, vetant duodecim tabulæ, illâ nimirum lege, quæ his erat verbis concepta: Si furioſsus eſsſse |

p. 346

incipit, agnatorum gentiliumq́ue in eo, pecuniaq́ue eius poteſstas eſsto. De qua idem Cicer. lib. 2. de invẽtioneinventione, & plura tradens Balduin. ad leg. 12. tab. capit. 23. & 24. Hotman. & Revard. capit. 13. Prateius cap. 27. Anton. Auguſst. cap. 11. pag. 229. & Budæus in notis ad leg. 2. D. de ædilit. edicto. Atque hinc natum

^† eſst proverbium illud, cùm veteres, quem inſsanire, vel furere ſsignificantes, dicebant, ad agnatos, & gentiles deducendum eſsſse, ut oſtẽditoſtendit Varro lib. 1. de re ruſst. cap. 2. ibi: Qui ſsalubrem locũlocum neglexerit, mentecaptus eſst, atque ad agnatos, & gentiles deducendus, & Horat. 2. ſserm. ſsatyr. 3:

Interdicto huic omne adimat ius
Prætor, & ad ſsanos abeat tutela propinquos.

Porrò

^† homines Barbaros & ignorantes ſsemper eſsſse pueros, & licèt annis excedant, puerorum adhuc more tractari debêre, elegãtereleganter docuit Plato in Thimæo, Lucret. lib. 1. de natur. rer. & poſst eum Seneca epiſstol. 4. Vbi ait, quod quotidie vivere incipiunt, cùm plus quàm infantes non aſsſsequantur, & Strabo. lib. 1. Geograph. Vbi inquit, omnes Idiotæ, & doctrinarum expertes quodammodo pueri ſsunt appellãdiappellandi. Eòq́ue magis in terminis ſspectat illud

^† Eccleſsiaſst. cap. 10. verſs. 16. Væ tibi terra, cuius Rex puer eſst, & cuius Principes manè comedunt. Nam ut ibi benè advertit Pat. Ioan. Pineda non ſsolùm de Rege verè puero Salomon intelligi debet, ſsed de quocunque, qui ſsenſsu, & moribus etiam in maiori ętateætate laborat. Is enim planè ſstulteſscit, & repueraſscit, qui puerilibus vitijs, immaturo de rebus iudicio, petulanti ſsenſsu, & effrænatâ libidine omnia moderatur.

Tertiò conſsidero, quòd eiuſsmodi ſsuperioris gubernationis cura in Indis ſsecundæ claſssis, aut etiam abſsoluta, & omnimoda in alijs magis Barbaris, quos in tertia collocavimus, nõnon debuit à Chriſstianis noſstris Principibus aliena cenſseri:

^† tenebãturtenebantur quippe ex charitatis præcepto, & iniuncto ſsibi, & fœliciter inito Apoſstolicæ prædicationis officio, ea omnia diſsponere, quibus id melius, ſsecurius, & durabilius conſsequi poſsſset, iuxta doctrinam D. Auguſst. ad Macedon. epiſst. 52. relatam in cap. debet 53. 23. quæſst. 4. ubi ait: Debet homo diligere proximum tanquam ſseipſsum, ut quem potuerit hominem, vel beneficentiæ conſsolatione, vel informatione doctrinæ, vel diſsciplinæ coërcitione adducat ad colendum Deum. Et ad perfectam rationem

^† muneris Apoſstolici, ius quoque regendi, & gubernandi animas, propriè ſspectare videtur, ut optimè tradit D. Thom. in 1. ad Corinth. cap. 12. & Rutil. Benzon. lib. 2. de anno Iubil. cap. 23. pag. 150.

Nec

^† Regibus aut iudicibus, quos Indi eâ tempeſstate habuerunt fidelis, ac conveniens tanti muneris expeditio committi potuit, qui tyranni & crudeles ut plurimùm erant, & eiſsdem ac reliquum vulgus, barbaris moribus & ignorantiæ tenebris involuti. Vnde ſsuccedit altera iuris ratio, quæ habet quòd

^† quoties incidit caſsus, in quo populorum gubernationi non poteſst per eos provideri, quibus electione, hęreditatehæreditate, vel alijs modis uſsus iuriſsdictionis conceſsſsus eſst, ea ad populos, à quibus exierat, redit, vel aliter debet publicis neceſssitatibus ſsubveniri, ut apertè docuit Bald. in capit. 1. colum. 2. lectio. 2. de iudicijs, & in tit. de allodijs, Iacob. Almain. in lib. de auctorit. Papæ, & alij, quos refert & commendat doctiſs. Navarrus in cap. novit, notab. 3. num. 120. pag. 108. & in noſstris terminis affirmat Epiſscop. Chiapenſs. in d. tractat. comprob. Imp. Ind. fol. 22. verſs. Lo ſsexto, ubi adducit optimum locum D. Auguſst. lib. 1. de liber. arbitr. cap. 6. Qui

^† cùm docuiſsſset, quòd licèt populo, qui benè & moderatè procedit permitti poſssit creare ſsibi magiſstratus, per quos ſsua res, id eſst publica, adminiſstretur, ſstatim ſsubdit: Porrò ſsi |

p. 347

paulatim depravatus idem populus rem privatam Reipublicæ præferat, habeat venale ſsuffragium, corruptuſsq́ue ab eis, qui honores amant, regimen in ſse flagitioſsis, ſsceleratiſsq́ue committat, nonne item rectè ſsi quis tunc extiterit vir bonus, qui plurimum poſsſsit, adimat huic populo poteſstatem dandi honores, & in paucorum, vel unius redigat arbitrium?

Eâ nimirum ratione, quia

^† rerum ſsuarum dominio abutens, ipſso privari meretur, l. 1. D. de ijs qui ſsunt ſsui, cum alijs, quæ tradit Bald. in cap. 1. qualiter dom. ſseud. Peralta in l. 3. § qui fidei commiſsſsariam, num. 45. D. de hæred. inſstit. Palac. Rub. in tractat. de iuſsta obtent. Reg. Navarræ 5. part. §. 2. & plures cumulans doctiſssimus, mihiq́ue amiciſssimus D. Ioan. Bapt. Valençuela Velazquez in monitor. comtra Venet. 4. part. num. 274. & ſsequentib. Neque iuſstum eſst,

^† ut in aliorum gubernatione perſsiſstat, qui ſseipſsum regere neſscit, iuxta ea, quæ diximus ſsup. hoc lib. capit. 7. ex num. 85. & latè exornat & proſsequitur Bart. Philip. de Conſsiliar. diſscurſs. 9. §. 6. fol. 68. Simancas de Republic. lib. 5. capit. 14. & Bobadilla in Polit. lib. 1. capit. 1. num. 29. P. Franc. Suarez in defenſs. fidei lib. 3. cap. 23. num. 22. & facit text. optimus

^† in l. in quæſstione. § minori, C. de ſsent. paſsſs. Vbi furioſso, dementi, prodigo, libidinum omnium vitiorumq́ue ſservo non eſsſse committendam filij, vel minoris adminiſstrationem docemur, cùm ſsua gubernare non poſssit. Vnde Eccleſs. 10. dicitur: Rex inſsipiens perdet populum ſsuum, & civitates inhabitabuntur per ſsenſsum prudentium. Iudex ſsapiens iudicabit populum ſsuum, & principatus ſsenſsati ſstabilis erit: ſsecundùm iudicem populi. ſsic & miniſstri eius: & qualis rector eſst civitatis, tales & inhabitantes in ea. Et in

^† noſstrorum Indorum terminis rectè noviſssimè adnotavit eruditiſssimus Licentia. Ioan. Orticius Cervantes, nunc pro meritis Senatoris munere in Cancellaria Novi Regni Granatenſsis cohoneſstatus in allegatione typis excuſsſsa pro perpetuandis Indorum commendis numero 42.

Qvartò, quia non debet novum, aut mirum videri, quod

^† Indi omnino feri & immanes, & ſsine certo Rege, aut lege viventes, quales ſsunt illi, quos in tertia claſssi cõnumeravimusconnumeravimus, ſsuarum provinciarum gubernatione, & iuriſsdictione abſsolutè priventur, & debellari, ac ſsubiugari poſssint, donec vitæ humaniori, & Chriſstianæ diſsciplinæ aſsſsuefiant. Nam idem contingere videmus in illis, qui prorſsus

^† furioſsi, aut amentes exiſstunt, quibus etiam iuſstè & licitè ſsuarum rerum adminiſstratione interdicitur, ſsub vinculis, & ſseveriori diſsciplina contineri iubentur, quouſsque ſsanam mentem recipiant, l. 4. § ſsin. cum legib. ſsequentib. D. de privileg. cred. l. 1. §. fin. cum quatuor ſsequent. D. de poſstulan. l. his qui, §. Divus Pius, D. de tutor. & curator. dat. ab his, auth. ut qui obligat. ſse perhib. habe. §. 1. in fin. collat. 6.

Et cùm

^† humanum genus, ipſso communi omnium gentium iure ita dictante, imperijs regi, præſstantiq́ue aliquâ auctoritate, & poteſstate moderari neceſsſse ſsit, ut ex PhiloſophorũPhiloſophorum doctrinis reſsolvit Petr. Fab. lib. 3. ſsemeſst. capit. 14. Rutil. Benzon. d. lib. 5. de ann. lubil. cap. 9. & Mag. Fr. Anton. Perez Benedictin. in Laurea Salmantina certam. 5. expoſsit. de hominum præfectura nu. 20. pag. 273. Vbi oſtẽditoſtendit,

^† quàm inſsimæ notæ in ſsacris litteris habeantur, qui Regibus non parent, & iugum ſsocietatis politicępoliticæ non patiuntur, & quòd hac de cauſsa dicuntur Belial, ideſst, inutiles, temerarij, & iugi, ac diſsciplinæ expertes. Meritò prædicti Barbari, qui eiuſsmodi ferinis, & incultis moribus utebantur, Chriſstiani Principis Imperio frænari, & auctoritate protegi, & gubernari debuerunt. Nam ut Salom. Proverb. 11. ſsapientiſssimè dixit:

^† Vbi non eſst gu|

p. 348

bernator populus corruet, & ut D. Ambroſs. notat lib. 2. epiſstol. 7. exponens alium locum eiuſsdem Salomon. Proverb. cap. 26:

^† Recidenda inſsipienti poteſstas, non adijcienda libertas eſst, ſservitus enim ei convenit. Ideòq́ue adiecit Salomon: Spinæ naſscuntur in manu inebrioſsi, hoc eſst valdè ebrioſsi, ſservitus autem in manu imprudentis,

^† quia ſsicut ille ſsuis vulneratur poculis, ita inſsipiens ſsuis factis. Ille bibendo ſse peccato inſserit, iſste operando ſse culpæ adiudicat, & factis ſsuis trahitur in ſservitutem. Liberum

^† quippe aliquem relinqui ad malefaciendum, potiùs eſst imperfectio, & defectus libertatis, ut optimè in ſsimili probat Pat. Ferdinand. Rebellus de obligat. iuſstitiæ lib. 2. quæſst. 14. ſsect. 1. num. 9. pag. 293.

Imò, quod plus eſst,

^† citra peccatum, & præcepti charitatis iacturam, tales Barbari à nobis detecti in ſsua feritate, & cœcitate relinqui non potuerũtpotuerunt, cùm

^† omnes rationales creaturæ, quamvis Iudæi & infideles ſsint, humanitatis ratione fovendi, & naturæ noſstræ participes, & proximi noſstri eſsſse dicantur capit. proximos, & cap. charitas, de pœnitent. diſstinct. 2. cum traditis per Abbatem in cap. Iudæi de teſstibus, Pat. Suarez in tract. de Charitate diſsputat. 1. ſsectio. 1. num. 3. & noviſssimè per Docotr. Martam in tractat. de iuriſsdictio. 1. part. capit. 24. num. 43. Vbi multum in noſstris terminis tradit: Quòd hæc

^† charitas procedit reducendo Barbaros infideles ad bonos mores, & vitam æternam, ut idem text. oſstendit in verſs. Proinde. Et quia charitas unicuique eſst impendenda ſsecundùm eius conditionem, iuxta gloſsſs ibidem verb. Participes, & infidelium Regna, & iuriſsdictiones translata ſsunt in Chriſstum, & eius Vicarium, ſsumma charitas eſst dare illis rectorem, qui defendat prædicatores Verbi Dei illoſsq́ue reducat ad Fidem.

In quibus omnibus quantum effulſserit

^† Regum noſstrorum pietas, & fovendorum Indorum zelus & charitas, nemo planè ignorare poterit: nam etſsi ſsecundùm prædictorum auctorum opinionem, plures ex illis, propter eximiam barbariem & feritatem, quâ pręditipræditi eſsſse dicebãturdicebantur, debellare, & ut ſservos habêre & vendere poſsſset, atque ita aliquando permiſsſsum fuerit contra Caribes, Canibales & alios, ut cõſtatconſtat ex his, quæ tradit Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 8. capit. 10. & decad. 2. lib. 1. cap. 8. & lib. 10. cap. 5. & decad. 3. lib. 8. cap. 10. poſsteà tamen id abrogatum fuit, & omnium pariter Indorum libertati, doctrinæ & ſsuavi gubernationi multifariam conſsultum, ut oſstendit idem Herrera decad. 2. lib. 10. cap. 5. & decad. 4. lib. 6. capit. 11. & lib. 10. cap. 7. & ex alijs quæ tetigimus ſsuprà cap. 8. num. 78. & inferiùs lib. 3. capit. penult. latiùs, Deo dante, dicemus.

CAPVT X. De quinto titulo, qui ad debellandos, & subiugandos Indos ex eorum infidelitate a multis desumitur, in quo late aientis, & negantis sententiae auctores, & argumenta referuntur, & illustrantur.

CAPVT X. De quinto titulo, qui ad debellandos, & ſsubiugandos Indos ex eorum infidelitate à multis deſsumitur, in quo latè aientis, & negantis ſsententiæ auctores, & argumẽtaargumenta referũturreferuntur, & illuſtrãturilluſtrantur.

SVMMARIVM Capitis X.

1 Indi ante adventum Hiſspanorum omnino infideles erant.
2 Infideles ob ſsolum vitium infidelitatis, verum dominium ſsuarum rerum, & proviniciarum non habere, & licitè eis ſspoliari poſsſse Hoſstienſsis, & alij plurimi, & graviſsſsimi Doctores ſscribunt.
3 Hoſstienſsis fuit Divini, & humani iuris peritiſsſsimus, & alia de eius laudibus & auctoritate.
4 Infideles debellari licitè poſsſsunt, maximè ſsi interveniat auctoritas Papæ.
5 Infideles ſsunt hoſstes Chriſstianorum, & etiam in Eccleſsia capi poſsſsunt.
6 Iudæi ſservi ſsunt Chriſstianorum, licèt ex pietate ſsuſstineantur in libertate.
7 Idololatræ & Pagani nullam unquam habuerunt iuriſsdictionem.
8 Iudicem qui quærit, debet eum eligere Catholicum.
9 Iudæi & infideles habent bona, ut peculium, & inde licitè eis auferri poſsſsunt à Chriſstianis.
p. 349
10 Opinio quæ abſsolutè imperium, & dominium infidelium negat, magis communis, vera, & Catholica appellatur à Doct. Marta, & alijs.
11 Anton. Scappus probat opinionem Hoſstienſsis, ſsi infideles dominium Eccleſsiæ recognoſscere nolint.
12 Auctores recenſsentur, qui ſspecialiter probant, Indos ob ſsolum vitium infidelitatis debellari potuiſsſse.
13 Chriſsti poſst adventum omnis principatus, & iuriſsdictio ad fideles transferri cœpit.
14 Chriſstus Dominus omnium creaturarum univerſsalis Rex conſstitutus fuit.
15 Pſsalm. 8. in illis verbis, Oves & bobes, &c. expoſsitio.
16 Chriſstus Dominus Petro, & eius ſsucceſsſsoribus, gentibuſsq́ue fidelibus ſsui ſsacerdotij, & imperij poteſstatem communicavit.
17 Infideles cùm extra ovile Chriſsti reperiantur, nullum legitimum dominium, neque iuriſsdictionem habere poſsſsunt.
18 Conſstantinus Magnus Imper. cur enſsem reſsignaverit in manibus Pontificis?
19 Eccleſsiæ Catholicæ dominatio ſsupra infideles in Sara & Agar ſsignificatur.
20 Infideles ſsunt ſservi, & filij ancillæ, & ſsic dominij incapaces.
21 D. Bernardi verba expenduntur pro ſsupremo dominio Chriſsti in Eccleſsiam translato.
22 Innocentius etiam ſsentire videtur infideles ad Papæ iuriſsdictionem pertinere.
23 Papa omnes mortales habet ſsubditos, & eſst omnia & ſsuper omnia.
24 Catholici videntur licitè auferre poſsſse bona infidelium.
25 Iudæi Ægyptiorum bona citra peccatum abſstulerunt, & exportarunt.
26 Cap. ſsi de rebus, & cap. quemadmodum 23. quæſst. 3. expenditur & exornatur.
27 Infideles ex ſsententia D. Auguſstini, & Clementis non videntur habere poſsſse veram Rempublicam, neque bona.
28 Infidelitatis peccatum cæteris gravius reputatur.
29 Cap. quid in omnibus 32. quæſst. 7. expenditur.
30 Omne quod nõnon eſst ex fide, peccatum eſsſse, qualiter accipiatur?
31 Iniqui apud D. Paul. ſsumuntur pro infidelibus, & ſsancti pro fidelibus.
32 Infidelium omnes actiones eſsſse peccata concludere videtur D. Auguſstin. & alij ſsancti Patres, & Gregor. Ariminenſs. Infideles cur in Evangelio deſserti nonime ſsignificentur, ibidem.
33 Infidelium opera omnia ideò peccata eſsſse dicuntur, quia in Deum non referuntur.
34 Concilij Arauſsicani locus expenditur.
35 Infidelitas Deo maximè inviſsa eſst.
36 Bona non ſsunt opera, quæ non innituntur Fidei fundamento.
37 Eccleſsia poteſst iuſstè ex ſsententia D. Thomæ infideles meritò ſsuæ infidelitatis iure dominij, & prælationis ſsupra fideles privare.
38 Infideles non debent habere fideles ſsibi ſsubiectos hodie aucta Eccleſsiæ poteſstate, ſsed potius èex converſso. Et num. 40.
39 Divi Pauli locus 1. Corinth. cap. 6. explicatur.
41 Infideles ob ſsolam infidelitatem ſsuis Regnis, & dominijs privari non poſsſse, multis rationibus, & auctoritatibus ſsuadetur.
42 Innocent IV. auctoritas qualis & quanta ſsit?
43 Innocentius IV. noluit ſsua commentaria iuris deciſsivi auctoritatem habere.
44 Auctores plurimi referuntur, qui cum Innocentio tenent, ob ſsolam infidelitatem ſsuis bonis privari non poſsſse.
45 Princeps infidelium etiam ſsibi ſsubditorum bona, ſsine cauſsa auferre non poteſst.
46 Indorum Occidentalium debellationem, & ſspoliationem prætextus infidelitatis multi auctores ſspecificè negant.
47 Pauli III. Bulla Indis, quamvis infidelibus, ſsua bona conſservanda eſsſse ſstatuit.
48 Dominia rerum, & provinciarum in|
p. 350
ſspecto naturali, & gentium iure, infidelibus æq́ue ac fidelibus competunt. Et num. 58. Et etiam iure Divino, numero 66 & 67.
49 Orbem Deus ſsubiecit rationabili creaturæ.
50 Ordo principandi eſst beneficium naturæ ex ſsententia Ariſstotelis.
51 Homines cur Deus voluerit toti Orbi dominari?
52 Homines ſsumus quodammodo omnium rerum finis.
53 Ius Divinum, quod eſst ex gratia, non tollit humanum, quod eſst ex naturali ratione.
54 Dominij fundamentum aliqui erroneè ingratia, & charitate conſstituunt, & inde peccatores eo privari tradunt.
55 Hæretici dicti Apoſstolici, & VvaldẽſesVvaldenſes, ſsive Pauperes de Lugduno qui fuerint?
56 Vvaldenſsium hæreſsis, quæ peccatores, dominium rerum ſsuarum non habere dicebat in Concilio Conſstant. damnata fuit.
57 Hoſstienſsis opinio videtur aliquibus in errorem Vvaldenſsium incidere.
59 Natura & ratio hominis, quæ eſst fundamentum dominij, etiam in peccatoribus reperitur.
60 Bona non ſsolùm bonis dantur à Deo, ſsed malis etiam, & interdum magis quàm bonis: & quare? Ex ſsententia D. Auguſstini. Et num. 70.
61 Infidelibus & impijs iure Divino dominia, & imperia concedi videntur, eiſsq́ue parendum eſsſse docemur. Et numero 67.
62 Pſsalm. 2. verſsus expenditur.
63 Nabuchodonoſsoris, & Cyri, quamvis infidelium, Imperium in ſsacris litteris probari videtur.
64 Ioſseph, qui fidelis erat, totam Ægyptum Pharaoni infideli tributariam fecit, & in eo non peccavit.
65 Tobias reddi iuſsſsit hœdum à Gentilibus captum, ne furti reus efficeretur.
68 Cap. non fruſstra, & cap. Regnum 23. quæſst. 5. explicantur.
69 Regna terrena Deus etiam impijs concedere ſsolet.
70 Capit. remittuntur verſs. perſscientes 23. quæſst. 3. expenditur & illuſstratur, & cap. ſsequent. num. 26.
71 Genitivus propriè dominium deſsignat.
72 Lex Chriſstianis 6. C. de Paganis, expenditur.
73 Iudæi & Pagani quietè degentes non debent moleſstari, nec ſsuis bonis ſspoliari.
74 Paul. III. motus proprius expenditur circa bona, & tractationem Iudæorum, & infidelium qui ad Fidem convertuntur.
75 Saracenis etiam ob ſsolam infidelitatem iuſstè bellum inferri non poteſst, ex ſsententia Pontif. m. cap. diſspar. 23. q. 8.
76 Pœna ſsina culpa eſsſse non poteſst.
77 Infidelitas in ijs, quibus fides annuntiata non eſst, non habet rationem peccati.
78 Ignorantia invencibilis an poſssit admitti in ijs, quæ fidei ſsunt?
79 D. Pauli locus ad Roman. 10. Quomodo credent, niſsi audiant? exponitur.
80 Fidelis & ſsalvus ſsola natura nemo eſsſse poteſst, niſsi ei Divini Verbi ſsplendor affulgeat, ex ſsententia D. Clement. Alex.

QVintvs & firmior quidem titulus, pro ſstabilienda, & defendenda huius Novi Orbis occupatione, & ſsubiugatione, ex eo à multis deduci ſsolet, quòd omnes Indi, eius re|

p. 351

giones incolentes, non ſsolùm barbari, & obtuſsi erant, ut in ſsuperioribus diximus, verum

^† omnino infideles, & ita à Chriſstiana, & Orthodoxa noſstra Religione ſeiũctiſeiuncti, ut ne veſstigium quidem illius apud eos repertum fuerit, ſsicuti in lib. 1. cap. 13. manifeſstavimus. Quam

^† ob cauſsam ipſso iure fidelibus principibus ſsubiectos eſsſse inquiunt, & poſsſse rectè bellis laceſssiri, & dominio ac iuriſsdictione rerum, & provinciarum ſsuarum privatim, & publicè ſspoliari, tanquam iniquos & iniuſstos illarum detẽtatoresdetentatores, ſsi requiſsiti fidem, & imperium ſsanctæ Catholicæ RomanęRomanæ Eccleſsiæ non accipiant, & recognoſscant.

Quæ ſsententia generaliter in omnibus infidelibus, & quod ij poſst adventum Chriſsti nihil proprium habêre, nec iuſstê poſssidêre potuerint, apertè proponitur & probatur ab Henrico Cardinali Hoſstienſsi in capit. quod ſsuper his de voto; qui

^† humani, diviniq́diviniq́ue; Iuris peritiſssimus fuit, floruitq́ue anno Chriſsti 1255. & Alex. Pontifice ſsuadente ſsuper Decretalibus commẽtarioscommentarios ſscripſsit, & ſsummam etiam compoſsuit, ut refert Catel. Cotta in memorab. iur. verb. Iuriſsperiti, & Valent. Forſsterus in hiſstor. iur. civil. lib. 3. pag. 232. Vbi addit, quòd hoc proprium ſsibi ſsumpſsit, ut Innocentij opiniones duras reprobaret.

Et poſst Hoſstienſs. eandem opinionem ſsequi videntur Abb. Panormit. & Ant. de Butrio in eod. cap. quod ſsuper, Bald. conſs. 389. incipit, Conſsuetudo eſst, num. 10. lib. 1. Vbi ait,

^† quòd contra Reges & Principes infideles auctoritas ſsuſscipiendi belli maximè reſsidet penes Papam. D. Antonin. in ſsum. 3. p. tit. 3. cap. 2. col. 5. Oldrad. conſs. 72. incip. Centra Sarãacenos, ubi ait, quòd ſsaluâ reverentiâ Innocentij videtur, quòd opinio Hoſstienſsis ſsit verior. IdẽIdem Oldra. conſs. 54. idem Bald. in l. fin. C. de captivis, & Franc. Aretin. in auth. navigia, C. de furtis, ubi docent

^† infideles eſsſse hoſstes ChriſtianorũChriſtianorum, & etiãetiam in Eccleſsia capi poſsſse, idem Abb. & latiùs Ioan. de Annania per text. ibi in cap. etſsi Iudæos de Iudæis, Anchar. & Præpoſsit. in capit. qui ſsincera, 45. diſst. Henric. Boic in cap. ſsicut col. 2. de Iudæis, & noviſssimè Phil. Paſschalis in tract. de virib. patr. poteſst. part. 1. cap. 7. num. 13. Vbi ex hac ratione concludunt,

^† IudęosIudæos ſservos eſsſse Chriſstianorum, licèt in libertate ſsuſstineantur ex pietate, Albertin. in rub. de hęrethæret. in 6. q. 8. concl. 1. Vbi dicit,

^† Idololatras & Paganos nullam unquam habuiſsſse iuriſsdictionem, & ideò Regna illorum omnia pertinêre ad Eccleſsiam Chriſstianam, & per conſsecutionem ad Papam, qui præfectus eſst illi, Alvar. Pelagius de planctu Eccleſs. lib. 1. art. 13. & 37. litt. 1. Vbi multis rationibus ex Theologia, & Iuriſsprudentia petitis Hoſstienſsis aſsſsumptum verum eſsſse defendit Petr. Belluga in ſspecul. Princip. rub. 27. §. miles, num. 23. Vbi inquit, quòd

^† quicumque aveat habêre, vel quærere iudicẽiudicem, debet habêre Catholicum, quia apud infideles nulla eſst iuriſsdictio, vel dominium. Et iterũiterum rub. 39. §. nouiſssimè num. 3. ubi concludit, bona

^† Iudæorum, & aliorum infideliũinfidelium ab eis auferri licitè poſsſse per Principes Chriſstianos, cùm illa ſsolùm habeant, ut peculiũpeculium, ut notat Archidiac. in cap. fraternitatem, 54. diſstinct.

Idem ex eâdem ratione reſsolvunt Alex. de Ales in 3. par. ſummęſummæ tract. de ſseptem præcept. Decal. q. 5. & noviſssimè Simon Maiol. in dieb. Canic. colloq. 1. de perfidia Iudæor. docentes quòd Indæi poſsſsunt ſspoliari à Princibus Chriſstianis omnibus præter neceſsſsarijs. Quod pariter affirmant, & ad omnes infideles extendunt Doctores in cap. cui eſst, 50. diſst. Card. Turrecremata in cap. diſspar. 23. q. 8. Mart. Laudenſs. & IoãIoan. de Fantuc. in c. ſsi de rebus 23. q. 7. idẽidem Laudenſs. in tract. de Principe, verſsic. 49. incip. Italia alias fuit, Ioan. Maior. in 2. ſsentent. diſst. 44. q. 3. |

p. 352

Matth. de Afflictis in rub. quæ ſsint Regalia, num. 26. verſs. Et pro iſsta opinione, col. 4. Marquard. de Suſsannis in tract. de Iudæ. & Infidel. 1. par. cap. 14. & latiùs 2. par. cap. 6. ex num. 26. & noviſsſsimè & latiſssimè Doct. Marta de iuriſsdict. 1. par. cap. 24. ex num. 10. qui cõſtanterconſtanter tradunt

^† hanc opinionem nõnon ſsolùm magis communem, ſsed etiãetiam magis Catholicam & Chriſstianæ Fidei magis utilem eſsſse. Quod etiam admittit

^† Ant. Scappus de iure non ſscript. lib. 2. cap. 1. Vbi licèt primò dixiſsſset, dominia rerum iure naturali, & gentium inſspecto, æquè infidelibus, ac fidelibus competere, poſsteà tamen ſsubdit cum Hoſstien. Oldrad. & alijs, quòd poſst adventum Chriſsti hæc omnia mutata & translata ſsunt, ita ut Infideles hodie, nec iuriſsdictionem, nec dominium, nec honorem, nec poteſstatem habêre poſssint, & his omnibus licitè ſspoliari valeant, ſsi dominium Eccleſsiæ non recognoſscant.

Et ſspecialiter

^† de ipſsis Indis Occidentalibus & Auſstralibus, de quibus tractamus, & eorum infidelitate loquentes, & quòd propter illam iuſstè debellari, & ſspoliari poſssint, & potuerint, & iure optimo noſstris potentiſssimis Regibus quæri, latè olim diſsputavit Gineſsius Sepulveda in Apologia, quam de hac re ſscripſsit ad Epiſscopum Segovienſsem, & in reſsponſsione ad obiectiones Epiſscopi de Chiapa, & abſq;abſque ulla hæſsitatione reſsolvunt Marquard. & Marta in locis ſsup. relatis, Pet. Malferitus, qui ad hoc integrum, & ſsatis copioſsum cõſiliumconſilium elucubravit, quod eſst 769. inter conſsilia Mandelli Albani, vol. 2. ex num. 40. Alphonſs. Guerrerus in Specul. Princip. cap. 31. & Pet. Bellinus in tract. de bello. 2. part. tit. 12. num. 5. Vbi, quod plus eſst, concludit, eiuſsmodi Indos hac de cauſsa ab Hiſspanis bello ſsubactos, meritò ab eiſsdem in ſservitutem redigi potuiſsſse.

Pro cuius ſsententiæ confirmatione, & illuſstratione, primò, cum Hoſstienſsi & alijs auctoribus ſsup. relatis, conſsiderari poteſst,

^† poſst adventum Chriſsti omnem Principatum, dominium, & iuriſdictionẽiuriſdictionem ex iuſstis cauſsis translatam fuiſsſse ab infidelibus ad fideles, arg. cap. translato, ubi Doct. de conſstit. Eccleſsiaſst. cap. 10. ibi: Regnum à gente in gentem transfertur propter iniuſstitiam, & iniurias & diverſsos dolos; & Matth. 21. ibi: Ideò dico vobis, quia auferetur à vobis Regnum Dei, & dabitur gẽtigenti facienti iuſstitiam, cum ſsimilibus. Quia Chriſstus Dominus

^† propter ſuãſuam paſsſsionem, humilitatem & obedientiam æterni Patris, & ob immenſsam charitatem erga genus humanum, non Sacerdos tantùm cõſtitutusconſtitutus fuit, verùm & Rex univerſsalis omnium hominum & Angelorum, & reliquarum creaturarum, quæ ſsunt in cœlo & in terra & inferno, & eius imperio & obedientiæ Pater omnia ſsubiecta eſsſse voluit, iuxta illud Pſsalm. 71. verſsic. 11: Omnes Reges terræ adorabunt eum, & omnes gentes ſservient ei, de quo in cap. diſsplicet. 23. q. 4. Iſsaiæ 60: Gens & Regnum, quod non ſservierit tibi, peribit, Pſsal. 23. Domini eſst terra, & plenitudo eius, de quo in capit. quo iure 8. diſst. cum multis alijs ſsimilibus, quæ adducit Salon in 2. 2. tract. de dom. q. 2. art. 1. concl. 2. pag. 113. & melius

^† Pſsal. 8. ibi: Omnia ſsubieciſsti ſsub pedibus eius oves, & boves univerſsas inſsuper & pecora campi. Quo loci, per oves Chriſstiani, per boves & pecora infideles intelliguntur, ut cum Afflictis & alijs advertit Mart. d. cap. 24. num. 12. & ad eum reſspiciens, D. Paul. ad Hebræos cap. 2. inquit: In eo enim, quod omnia ſsubiecit, nihil dimiſsſsum eſst, quod ei ſsubiectum non fuerit.

^† hanc talem, ac tantam huius ſsacerdotij, & imperij dignitatem, & poteſtatẽpoteſtatem ipſse Chriſstus Dominus Petro, & ſsucceſsſsoribus eius, gentiq́ue Chriſstianæ conceſssiſsſse, & communicaſsſse videtur, ut probatur in capit. in ſscripturis 8. q. 1. & expreſssiùs in cap. 1. diſstinct. 22. capit. per venerabilem, |

p. 353

§. rationibus, qui filij ſsint legit. cap. pro humani, de homicid. lib. 6. cum alijs, quæ dilucidè de hac translatione, & conceſssione loquens tradit Præpoſs. Mediolan. in cap. cùm ad verum 96. diſstinct. & in capit. 1. 15. diſstinct. col. 3. in fine, Malferitus dict. conſsil. 769. ex n. 46. & exactè proſsequitur Paramus de orig. Inquiſsit. lib. 3. q. 1. opin. 3. n. 26. ValẽçuelaValençuela in monit. cõtracontra Venet. 4. par. n. 177. & ſseq. & noviſssimè plurimos referens Camil. Borrel. in ſsum. deciſs. tit. 4. de ſsumm. Pontif. num. 1. 2. & 3.

Quo fit,

^† ut infideles cùm extra ovile Christi, & Eccleſsiæ reperiantur, & ab hoc limpidiſssimo fonte dominium, & iuriſsdictionem ſsuorum Regnorum non ducãtducant, neq;neque Christvm, & eius Vicarium recognoſcãtrecognoſcant, ſsed potius offendãtoffendant; meritò iudicari poſssint iniuſsti, & intruſsi eorum detentatores, & non veri, & legitimi poſsſseſsſsores ac domini, prout &

^† Magnus ille Conſstantinus Imp. ſsignificavit, de quo refert Bald. in 1. conſst. Cod. & in l. cùm multa, C. de bon. quæ liber. quòd in reſsignatione Regalium, quam poſst Baptiſsmum fecit in manibus B. Sylveſstri R.P. inter alia enſsem illi reſsignavit, oſstendens, ſse illuc uſsque gladij poteſstate legitimè uſsum non fuiſsſse, nec iuſstè imperium, & iuriſsdictionem exercuiſsſse, quod etiam refert Matth. de Afflict. in dict. rub. quæ ſsint Regalia num. 6. & Maſstrill. de Magiſstratib. lib. 1. cap. 9. num 9.

Quibus addere poſsſsumus aliam cõſiderationemconſiderationem Alfonſsi Guerreri ubi ſsuprà, dum ait, de

^† Eccleſsia Catholica intelligi poſsſse illud Geneſs. 16. quod Abraham uxori ſuęſuæ SaręSaræ, conquerenti de illa infideli ancilla Agar, dixiſsſse, memoratur: Ecce ancilla tua in manu tua, utere ea. Per Saram enim noſstra ſsancta Catholica Eccleſsia ſsignificatur: per ancillam ſsecta infidelium. Vti ergo poteſst domina ancillâ, prout Sara fecit, illam affligendo, &, ut pręcepitpræcepit Dominus, eijciendo, & expeliendo filios eius ab hæreditate & poſsſseſssione, ne partem habeant cum filijs liberæ. Nam

^† cùm ſsint filij ancillæ, & ſsic ſservi, non ſsunt capaces dominij, iuriſsdictionis, vel honoris.

Et pro eâdem translatione nõnon abs re erit,

^† verba D. Bernardi ad Eugenium referre cum Præpoſs. in ſsum. diſst. 15. col. 15. & Malſserito d. conſs. 769. num. 54. quæ talia ſsunt. Tu, qui es Sacerdos Manus, Pontifex ſsummus, Princeps Epiſscoporum, hæres Apoſstolorum primatu Abel, gubernatu Noë, Patriarchatu Abraham, ordine Melchiſsedech, dignitate Aaron, auctoritate Moyſses, iudicatu Samuel, poteſstate Petrus, unctione Chriſstus.

Conducunt

^† etiam mirum in modum verba Innocentij in cap. licet, de foro competent. qui, quamvis contrarięcontrariæ ſsententiæ Dux, & Anteſsignanus eſsſse videatur, ut ſstatim dicemus, hanc non obſscurè probat, cùm dicat, quòd tempore Noë cœpit Deus creaturas regere per miniſstros, quorum primus fuit Noë, cui ſsucceſsſserunt in hac Vicaria Patriarchæ, Iudices, Reges, Sacerdotes, & alij, qui pro tempore fuerunt in regimine populi Iudæorum, & ſsic duravit uſsque ad Christvm, qui fuit naturalis Dominus, & Rex noſster, ut habetur in Pſsalm 71: Deus iudicium tuum Regi da. Et ipſse Iesvs Christvs Vicarium ſsuum conſstituit Petrum, & ſsucceſsſsores ſsuos, quando ei dedit claves Regni cœlorũcœlorum, & quando ei dixit Paſsce oves meas; quibus verbis inſsinuavit, etiam Iudæos, Saracenos, Gentiles, atque Sciſsmaticos quoquomodo ad PapęPapæ iuriſsdictionem pertinêre.

Et idem ſsentire, & docêre videtur Ludov. Gomecius ſsup. regul. CãcellarCancellar. de infir. reſsign. q. 5. verſs. Sed prædictis, dum tradit,

^† quòd Papa omnes mortales habet ſsubditos, & in cap. 1. de conſstitut. lib. 6. num. 28. 36. & 37. ubi poſst Bald. & alios ſscribit, quòd Papa eſst unus omniũomnium Princeps, & Rex RegũRegum, |

p. 354

& Cauſsa cauſsarum, & Dominus dominantium, & maior omnibus ſsanctis, excepto Petro: Afflictis etiam deciſs. 265. num. 14. concludit, quòd Papa eſst omnia, & ſsuper omnia, & Iul. Clar. lib. 5. recept. §. fin. q. 35. verſs. Videndum, quòd Papa in terris vices Dei gerit, & eſst maior omnibus hominibus, de quo articulo infr. cap. 23. & 24. latiorem diſsputationem inibimus.

Secvndò, nec minus urgenter, pro eâdem opinione perpẽditurperpenditur, adeò certum videri, impios infideles verum & legitimum dominium rerum, quas poſssident, non habêre, ut

^† ab eis citra ullius peccati labem, & reſstitutionis obligationem capi, & auferri à Catholicis poſssint, ut probatur Exodi capite 3. & 12. ubi

^† Iudæi exeuntes de Ægypto ſsecum Ægyptiorum bona ex Domini præcepto exportarunt, quod licitè & ſsine peccato ab eis fieri potuiſsſse affirmat Nicol. de Lyra ibîdem, & ſsequitur D. Thom. in 1. 2. quæſst. 10. artic. 8. ad. 3. & in 2. 2. quæſst. 66. artic. 5. Ad 1. & D. Auguſst. in lib. quæſst. Exod. quęſtquæſt. 3. cuius verba habentur in cap. dixit Dominus 12. 14. quæſst. 5. idem Auguſst. lib. 2. adverſs. litt. Petilia. cap. 43. cuius verba referuntur in

^† cap. ſsi de rebus 23. quęſtquæſt. 3. ubi cùm hęreticihæretici quererentur, ablatas ſsibi à Catholicis eas Eccleſsis fuiſsſse, quas ipſsi ædificaverant, & alia bona, quęquæ ſsuo labore, & induſstriâ congeſsſserant, ſsic reſspondit: Si de rebus, & locis Eccleſsiaſsticis, quæ tenebatis, & non tenetis, querimini, poſsſsunt Iudæi ſse iuſstos dicere, & iniquitatem nobis obijcere, quia locum, in quo impiè regnaverunt, modò Chriſstiani poſssident. Quid ergo indignum, ſsi ea quæ tenebant hæretici, ſsecundùm parẽparem Domini voluntatem Catholici tenẽttenent? Ad omnes enim ſsimiles, ideſst, ad omnes impios, & iniquos illa vox Domini valet: Auferetur à vobis Regnum Dei, & dabitur genti facienti iuſstitiam. An fruſstra ſscriptum eſst, Labores impiorum iuſsti edent? quapropter magis mirari debetis, quòd adhuc tenetis aliquid, quàm quòd aliquid amiſsiſstis: hactenus Auguſstin. cuius verba in noſtręnoſtræ quæſstionis terminis multum commendat Abbas in dict. cap. quod ſsuper, col. 2.

Et conducunt etiam alia, quæ ſscripſsit in epiſst. ad Bonifac. relatâ in cap. quemadmodum eâd. cauſs. & quæſst. ubi citat illud Sapient. 10: Ideò iuſsti tulerunt ſspolia impiorum, & illud quod legitur Proverb. cap. 13.: Cuſstoditur iuſsto ſsubſstantia peccatoris, ſsive ſsecundùm verſsionem Septuaginta Interpretum: Theſsaurizantur autem iuſstis divitiæ impiorum.

Quibus adſsentiens Cardin. Turrecrem. in. d. cap. ſsi de rebus, ſsic illud idẽidem caput paraphraſsticè, & his, quęquæ probare intendimus, valdè conſsequenter exponit: Auferetur Regnum, non ſsolùm ſspirituale, & æternum, ſsed temporale. Et dabitur genti facienti iuſstitiam in populo Chriſstiano, quid infideles utuntur dominio, & iuriſsdictione ad offenſsam Dei, & voluit Chriſstus, ut omnis homo eſsſset Chriſstianus, ut conſstat per totam Evangelicam doctrinam.

Neque abeſst elegans alia

^† eiuſsdem Auguſstini diſsputatio lib. 19. de Civit. Dei Cap. 21. ubi ex prędictisprædictis, & alijs argumentis concludit, apud infideles ius aut iuſstitam, vel verum populum ſsive Rempublicam eſsſse non poſsſse, & D. Clem. Alex. lib. PędagPædag. 3. cap. 6. ubi poſst alia, hæc elegãtiſsimaelegantiſsima verba ſsubnectit: Bona ſsolùm poſssideri poſsſsunt à bonis: boni autem Chriſstiani ſsunt, homo autem inſsipiens, vel intemperans, nec boni ſsenſsum habet, nec paſssionis à ſsolis ergo Chriſstianis bona poſsſsunt haberi.

Tertiò facit, quòd mirum videri non debeat, ſsi infideles ex Dei voluntate, rerum dominio carêre dicantur, & licitè eo à fidelibus ſspoliari poſssint, cùm

^† infidelitatis peccatum cæteris alijs, quęquæ contra virtutes morales committuntur, gravius reputetur, ut probat D. Thom. 2. 2. quęſtquæſt. 10. |

p. 355

artic. 3. & ibi communiter Theologi, præcipuè noviſssimus Pater Ludovic. Turrian. diſsp. 50. dub. 2. col. 627. & Pat. Suar. poſst hæc ſscripta in tract. de Fide, diſsp. 16. ſsect. 1. ex num. 1. & ſsect. 2. ex num. 2.

Quibus ego adijcio nobilem

^† text. in cap. quid in omnibus 16. 32. q. 7. ibi: Quoniam quidem in pœnis primum illi obtinent locum, qui aberrant à Deo, etiam ſsi ſsobriè vixerint, & D. Paul. HebręorHebræor. 11. ibi: Sine fide impoſssibile eſst placere Deo, & ad Roman. 14. dum

^† ait: Omne, quod non eſst ex fide, peccatũpeccatum eſst, quem etiam locum de fide, quâ credimus, & Chriſstiani ſsumus, interpretatur Auguſst. lib. 1. contra duas epiſstol. Pelagij capit. 3. Fulgent. lib. de incarnat. & gratia Christi, cap. 24. & D. Proſsper. in epiſstol. ad Ruffin. de grat. & liber. arbitr. Vnde

^† Divus Paulus 1. Corinth. 6. iniquos ſsumit pro infidelibus, & ſsanctos pro fidelibus, ut ſstatim dicemus.

Et D. Auguſst. lib. 4. contra Iulian. cap. 13. concludere videtur,

^† omnes infidelium actiones eſsſse peccata, nullaſsq́ue in eis virtutes conſsiſstere, quia ſsine Fide Christi rectè vivere nõnon poſsſsint, & ad nihil aliud liberum arbitriũarbitrium ſsine gratia Christi valeat, niſsi ad peccandum. Cui ſsimile eſst, quod in eodem argumento ſscriptum reliquit D. Gregor. lib. 3. Moral. capite 33. D. Bernard. ſserm. 23. in Cantica, Beda in lib. de ſsubſstant. D. Proſsper. ad excerp. Genuenſs. reſsponſs. 3. & 8. & melius in diſsputat. contra Caſssian. dum ait: Nihil operis ex mortuis, nihil iuſstitiæ procedit ex impijs: & deinde: Nullus eſst bonæ voluntatis motus, niſsi quem creaverit diffusæ per Spiritum ſsanctum charitatis affectus, ſsine fide enim impoſssibile eſst placere Deo. Quo fortè ſsenſsu eoſsdem infideles deſserti nomine in Evangelio ſsignificari, Magnus Aurelius Caſssiodorus his verbis ſscribit: Sæpè enim deſsertum ponitur, ubi infideles populi convenire noſscuntur. Sicut in Evangelio dicitur. Vox clamantis in deſserto: ubi deſsertum appellati ſsunt, qui adhuc necdum fidei dona perceperunt.

Divus quoque Hieronymus ad Galatas 3. explicans illa verba: Quia iuſstus ex fide vivit, ſsic inquit: Faciamus & nos aliquid ſsimile huic, quod dicitur iuſstus ex fide vivit, & dicamus, caſstus ex fide vivit, fortis ex fide vivit, & à cæteris virtutum partibus vicinam ſsententiam proferamus adverſsus eos, qui in Chriſstum non credentes, fortes & ſsapientes, temperantes ſse putant eſsſse, vel iuſstos: ut ſsciant, nullum abſsque Chriſsto vivere, ſsine quo omnis virtus in vitio eſst. Et eandem ſsententiam mordicùs tenent, & latè defendunt ex Theologis Scholaſsticis Gregor. Arimin. in 2. SentẽtSentent. diſstinct. 39. quæſst. 1. art. 2. corol. 3. Michaël Bayus aſsſsert. 26. & Catherin. in lib. Geneſs. cap. 2. aſsſseverantes, infideles etiam, dum parentes venerãturvenerantur, ac de ſse benemeritis gratias agunt, habentq́ue, cùm indigentibus opitulantur, pacta ſservant, promiſsſsa exolvunt, depoſsita reddunt, & in alijs ſsimilibus operibus peccare. Non

^† quòd hęchæc opera ſsint ex re obiecta, vel fine, vel aliquâ adiectâ circunctantiâ, peccata, ſsed eò quòd circunſstantia debita careant: ſsieri enim cauſsâ, & amore Dei deberent, & proinde cùm in Deum minimè referantur, ſsunt mala. Vnde Concilium

^† Arauſsicanum ſsecundum, Can. 17. inquit: Fortitudinem GentiliũGentilium mundana cupiditas, fortitudinem Chriſstianorum Dei charitas facit. Quod decretum deſsumptum eſst ex D. Auguſst. lib. 2. de patientia, capit. 17. Atque hæc omnia eâ nimirum ratione nituntur, quam ſsup. retulimus, nempè quòd infidelitas

^† Deo maximè ſsit inviſsa, & bonis careat operationibus. Bona

^† enim non ſsunt opera, quæ non innituntur firmiſssimo, & ſstabiliſssimo fidei fundamento, ut pręclarèpræclarè tradit Gentian. Hervet. exponens & exornans verba D. Clement. Alexandr. in epiſst. adhortat. ad gẽtesgentes, pag. 14. & tra|

p. 356

dit alia pro eâdem aſsſsertione noviſssimè Pat. Suar. in. d. tract. de Fide, diſsp. 17. ſsect. 3. num. 1.

Qvartò, & ultimò eidem ſentẽtiæſententiæ arridere videntur verba D. Thom. 2. 2. quæſst. 10. art. 10. dum expreſssè docet,

^† poſsſse iuſstè per ſsententiam, vel ordinationem Eccleſsiæ, quęquæ Dei auctoritatem habet, ius dominij, vel pręlationisprælationis ab infidelibus tolli, quia infideles meritò ſuęſuæ infidelitatis merentur poteſstatem amittere ſsuper fideles, qui transferuntur in filios Dei. Etenim licèt ſsecundùm eundem Angelicum Doctorem ibîdem, ante

^† diviſsionem fidelium ab infidelibus nõnon ceſsſsaſsſset fidelium pręlatioprælatio in totum, propter converſsionem limitatam aliquorum ad Fidem, non ſsequitur quòd idẽidem ſsit, auctâ pòſst multitudine fidelium. Ideoq́ue D.

^† Paul. 1. ad Corint. cap. 6. in princip. reprehendit fideles Corinthios, quòd audêrent provocare proximos ſsuos coram iudicibus infidelibus, dicens: Audet aliquis veſstrum habens negotium adverſsus alterum, iudicare apud iniquos(ideſst, infideles) & nõnon apud Sanctos, ideſst fideles, ut interpretatur Cardin. Turrecrem. in ſsumm. de Eccleſs. lib. 2. cap. 96. verſs. Licèt enim, Arevalus de correction. fraterna, concluſs. 4. verſs. Ad hææc, Valençuela in monit. contra Venet. 4. part. num. 179. & ſsequent. Pat. Suarez in defenſs. Fidei, lib. 3. cap. 4. numer. 6. & idem advertit Marta dict. cap. 24. num. 42. & 44. allegans inſsignem D. Auguſst. locum in epiſstol. 204. ad Donatum, qui habetur in cap. diſsplicet 23. q. 4. de quo latiùs agemus infr. cap. 16. ex num. 96. & proinde infideles

^† debent ſsubijci fidelibus, & non èex converſso ex notatis in cap. 1. cap. multorum, & cap. ſsi index de Iudæis.

Sed licèt ſsuperior ſsententia tot auctoribus & rationibus fulciatur,

^† cõtrariacontraria tamen à pluribus alijs non minoribus argumentis probari, & defendi ſsolet; qui ſseriò affirmant, nullos infideles, atque adeò multo minus Indos iſstos, de quibus ſsermonem habemus, ob ſsolam infidelitatis cauſsam bellis infeſstari poſsſse, aut dominio, & iuriſsdictione ſsuarum rerum, & provinciarum privari.

Pro qua imprimìs laudatur Innocentius in d. cap. quod ſsuper, de voto, cuius

^† auctoritas talis ac tanta eſsſse fertur, ut non ſsolùm Hoſstienſsem, ſsed & alios omnes iuris Canonici profeſsſsores excellat, & pater, & organũorganum veritatis dicatur, ita quòd eius doctrina pro cõmunicommuni ſsententia pręvaleatprævaleat, neq;neque adverſsus eam diſsputare fas ſsit, ut tradit additio ipſsius Innocentij in proœmio DecretaliũDecretalium, in princ. Felin. in cap. cùm olim, num. 9. de re iudic. Alex. Iaſs. Calcan. & alij, quos adducit Catel. Cotta in memorab. iur. verb. Iuris Civilis, pag. mihi 384. ValẽtinValentin. Forſster. in hiſst. iur. Civil. lib. 3. pag. 231. Everard. loco 48. ab auctoritate, ſseu exẽploexemplo maior. Petr. Malferit. apud MandellũMandellum d. conſs. 769. num. 44. ubi eius additio, Vivius deciſs. Neapol. 370. num. 2. lib. 2. & noviſss. Cæſsar Barzius deciſs. Bononienſsi 107. n. 5. Quinimo ipſse idem Hoſstienſsis fatetur in cap. ſsolet, de ſsentent. excom. in 6. ſse multoties

^† ab eodem InnocẽtioInnocentio audijſsſse, nolle, ut ſsua cõmẽtariacommentaria ius facerent, quaſsi aliàs, tanquãtanquam à Pontifice ſscripta, & tali, ac tantâ eruditione ſsuffulta, non tam opinionum, quam deciſionũdeciſionum robur habitura eſsſsent, ut poſst alios refert Forſsterus ubi ſsup. P. Ioan. de Salas in tractat. de legib. diſsp. 8. ſsect. 13. pag. 170. & noviſssimè Chriſstoph. de Anguiano in eod. tract. lib. 2. controverſs. 29. num. 24.

Poſst Innocentium autẽautem

^† eandem opinionem defendunt, & ſsequuntur Ioan. Andr. Cardin. & cõmuniscommunis Doct. in eod. cap. quod ſsuper, Oldrad. conſsil. 87. & 263. idem Ioannes Andr. in addition. ad Speculat. in tit. de Iudæis, Petr. de Ancharran. in reg. peccatum, in 3. quæſst. & in reg. ſsine poſsſseſssione, quæſst. 2. lib. 6. Baldus in l. cunctos |

p. 357

populos in princip. C. de ſsum. Trinit. & Bartol. in l. hoſstes, D. de captivis & poſstlim. reverſs. Abbas num. 22. Felin. & Decius num. 109. Beroius n. 134. in cap. quęquæ in Eccleſsiarum, de conſstit. ex quorum doctrina ſsecurè concludit Carol. Tapia in rub. de conſstit. Princip. cap. 1. num. 54. quòd

^† Princeps infidelium etiam ſsibi ſsubditorum bona, ſsine cauſsa auferre non poteſst. Dominicus conſs. 96. idem Domin. & Archidiacon. in cap. ſsi quis viduam in fine, 50. deſstinct. & in cap. cui eſst 11. q. 3. idem Archidiac. in cap. ult. 3. quæſst. 7. Cardin. Turrecrem. in cap. diſspar. 23. quęſtquæſt. 8. & in cap. qui nos 24. quęſtquæſt. 4. D. Thom. 2. 2. quæſst. 12. artic. 2. Durandus in 2. diſstinct. 44. quęſtquæſt. 3. Sylveſst. verb. Infidelitas, quęſtquæſt. 7. Caietan. 2. 2. q. 66. art. 8. Florent. 3. part. tit. 2. 2. cap. 5. §. 8. Petr. de Ferraria in praxi, tit. de form. libelli in act. reali, verb. Veris & legitimis, col. 7. verſs. Sed hìc quæro, Ant. Corſsetus, qui plura conſsiderat in tract. de poteſst. Regia, part. ultim. quæſst. 82. ex num. 20. FrãcFranc. Topius in tract. de poteſst. Princip. ſsæcul. §. 7. num. ult. ubi reſsolvit, quòd infideles ſsunt veri, & ſsupremi Principes ſsuorum RegnorũRegnorum, & allegat D. Thom. de regim. Princip. lib. 3. cap. 9. Sotus in 4. diſstinct. 5. quæſst. unic. art, 10. elegãtereleganter doctiſss. Covarrub. in reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 2. illuſstriſss. Cardin. Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. Petr. Arag. 2. 2. quæſst. 10. artic. 10. verſs. Secunda concluſsio, pag. 311. & ſsequent. Ioan. Azorius lib. 8. moral. inſst. cap. 24. verſs. Sextò quæritur, col. 1276. Balthaſs. Ayala de iure & offic. belli, lib. 1. cap. 2. num. 29. Pat. Lorca in 2. 2. ſsect. 1. diſsp. 52. num. 10 pag. 970. ubi de cauſsis belli iuſsti agens, reſsolvit, communem & certam reſolutionẽreſolutionem eſsſse, ſsolam infidelitatem non eſsſse cauſsam iuſsti belli, quia Eccleſsia non habet iuriſsdictionem ſsuper infideles, & ideò non poteſst eos propter peccatum infidelitatis punire. IdẽIdem concludit Pat. Ludov. Turrianus de Fide, diſsput. 52. dub. 1. col. 645. Gregor. Sayrus in clavi Regia, 2. par. lib. 9. cap. 4. ex num. 10. Pat. Fr. Ioan. Pineda Franciſscan. in Monarch. Eccleſs. lib. 16. cap. 34. §. 17. & noviſssimè eruditiſss. & laudatiſss. P. Franc. Suarez in defenſs. Fidei contra ſsect. Anglican. lib. 3. cap. 4. num. 8. & in tract. de legib. lib. 3. cap. 10. Pat. Ioan. Salas in eod. tract. diſsp. 7. ſsect. 15. num. 72. & per totum, & D. Garſsias Maſstrill. de Magiſstrat. lib. 1. cap. 9. idẽidem Pat. Suar. in tract. de charitate, diſsp. 13. ſsect. 5. ex num. 1.

Et ſspecialiter de noſstris Indis agẽtesagentes

^† Epiſscopus de Chiapa in tract. cõprobcomprob. ſsuprem. dom. Ind. fol. 36. & 37. & ſsequent. & in Apolog. contra Sepulved. in replication. ad obiect. eiuſsdem, ubi latè in hoc argumẽtoargumento diffunditur, & opinionem contrariam erroneam eſsſse, & falsò Hoſstienſsi tribui, probare conatur. Idem ſsequuntur Victoria in dict. 1. relect, de Indis, ex num. 7. uſsque ad 18. & de poteſstate civili num. 9. Gregor. Lop. in. d.l. 2. tit. 23. part. 2 gloſsſs. 2. Fr. Anton. de Cordoba in quęſtionarioquæſtionario lib. 1. quęſtquæſt. 57. dub. 4 ex pag. 497. Menchac. lib. 1. controverſs. illuſst. cap. 24. ex num. 2. uſsque ad n. 11. elegãtiſselegantiſs. Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsal. cap. 2. ubi hoc verum eſsſse defendit, quamvis Indorum infidelitas omnino pertinax reperiatur, Domin. Bañez 2. 2. q. 10. art. 10. col. 530. verſs. Quinta concluſsio, optimè Navar. in cap. novit, notab. 3. corol. 7. num. 58. & ſsequent. pag. 101. ubi reprehendit Alvar. Pelagium, & alios contrariæ partis ſsectatores, & ait, eorum errorem in cauſsa fuiſsſse, ut multi noſstrâ ætate in hoc Novo Orbe ſsuis provincijs ſspoliati ſsint: latiſssimè Michaël Salon 2. 2. 1. tom. tract. de domin. q. 2. art. 2. per totum, Gregor. de Valentia 3. tom. diſsp. 1. quęſtquæſt. 10. pũctpunct. 7. col. 413. verſs. Nunc his conſstitutis, Molin. da iuſstit. & iure, tract. 2. diſsp. 27. in fin. cum novẽnovem alijs pręcedentibuspræcedentibus, & rurſsus diſsp. 105. |

p. 358

Hieron. Zevallos 1. tom. commun. q. 735. & latiùs, & copioſsiùs in 4. tom. q. ult. ex num. 188. & rurſsus ex n. 237. & ex num. 266. Fr. Eman. Roder. 2. tom. quæſst. regul. q. 99. art. 4. pag. 292. ubi etiam multum quęriturquæritur de damnis, ſsub prætextu contrariæ opinionis, miſseris Indis illatis, & pro eis

^† expẽditexpendit illam ſsanctionem, ſsive BullãBullam Pauli III. fœlicis recordationis, de qua egimus ſsup. cap. 8. num. 79. ubi expreſssè deciditur, prædictos Indos, & omnes alias gentes, ad notitiam Chriſstianorum in poſsterum deventuras licèt extra Fidem Christi exiſstant, ſsuâ libertate, ac rerum ſsuarum dominio privatos, ſseu privandos non eſsſse, imò libertate, & dominio huiuſsmodi uti, & potiri, & gaudêre liberè, & licitè poſsſse: idem etiam noviſssimè tractat Aguſst. Barboſsa in Paſstorali, 1. part. tit. 3. cap. 2. num. 32. & ſsequentib. & Doct. Melchior de ValẽtValent. illuſst. tract. iuris, tract. 2. cap. 5. num. 22. & ſseq. Incognitus in lib. Maris liberi, cap. 2. & 4. & Seraph. Freitas, doctè contra eum ſscribens, de iuſst. Imp. Aſsiat. cap. 3. num. 4. & cap. 9. per totum.

Pro cuius ſsententiæ comprobatione: Primò, cum prædictis auctoribus conſsidero,

^† dominia rerum, provinciarum, & regionum, naturali, & communi omnium gẽtiumgentium iure, primis earum poſsſseſsſsoribus competere, abſsque ulla diſstinctione fidelium, & infideliũinfidelium, l. 1. §. ius naturale, l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iur. cap. ius naturale, 1. diſst. cũcum alijs, quęquæ latè congeſssimus ſsup. hoc lib. cap. 6. ex num. 61. & tradunt Innoc. & Abbas ſsupra Scappus lib. 2. de iure non ſscripto, cap. 1. num. 10. eam rationem reddẽtesreddentes,

^† quòd Deus ſsubiecit Orbem rationabili creaturęcreaturæ, & nullam inter homines diſstinctionem fecit, ad quos pariter pertinet illud: Quidquid calcaverit pes tuus, tuum erit, & doctrina Ariſst. lib. 1. Polit. dum ait, ordinem

^† principandi unius ſsuper alterum eſsſse beneficium naturæ, hoc eſst Dei Opt. Max . qui ob id

^† tantùm, quòd homines ad ſsui imaginem fecit, menteq́ue, & facultate liberi arbitrij donavit, omnibus rebus inferioribus dominari voluit, iuxta illud Geneſs. 1: Faciamus hominem ad imaginem, & ſsimilitudinem noſstram, & præſsit piſscibus maris, & volatilibus cœli, & beſstijs terræ, &c. Et infr. Replete terram, & ſsubijcite eam, & dominamini. Quod aſsſsecutus idẽidem Philoſsoph. lib. 2. Ethic.

^† inquit: Nos ſsumus finis quodammodo omnium, & utimur tanquam propter nos omnibus, quæ ſsunt. Quæ omnia non minus militant, & reperiũturreperiuntur in paganis, & infidelibus, qui nunquãnunquam FidẽFidem receperunt, quàm in Chriſstianis, & fidelibus: ac proinde nõnon minus illi, quàm iſsti veri dominij rerũrerum ſsuarum participes ſsunt.

Quam conſsequentiam, & Divinæ, ac naturalis iuſstitiæ inter omnes homines diſstributionem, propoſsuiſsſse videtur

^† Dionyſs. lib. 8. de Divin. nomin. relatus per Epiſscopum de Chiapa in d. tract. comprob. fol. 37. ſsic inquiens: Oportet videre in hoc ceram Dei eſsſse iuſstitiam, quòd omnibus tribuit propria, ſecundũſecundum uniuſscuiuſsque exiſstentium dignitatem. Et uniuſscuiuſsque naturam in proprio ſsalvat ordine & virtute: & expreſssiùs D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 10. ubi de eâdem quæſstione agens ſscribit: Quòd dominiũdominium, & prælatio introducta ſsunt ex iure humano, diſstinctio autem fidelium, & infidelium eſst ex iure Divino. Ius autem DivinũDivinum, quod eſst ex gratia, non tollit ius humanum, quod eſst ex naturali ratione.

Secvndò conſsidero,

^† quòd etſsi nõnullinonnulli olim exiſstimaverint, gratiãgratiam, & charitatem eſsſse fundamentum dominij, iuriſsdictionis, & poteſstatis tum EccleſiaſticęEccleſiaſticæ, tum civilis, atq;atque adeò ſsolos iuſstos, exiſstentes in gratia, ſsuorum bonorũbonorum dominos eſsſse, eâ verò per mortale peccatũpeccatum amiſsſsâ, continuò etiãetiam omne dominium, omnemq́ue poteſstatem amitti. In qua opinione fuerunt D. Bernardi temporibus quidam hæretici, qui

^† ſse Apoſstolicos vocabant, ut ipſse |

p. 359

refert ſserm. 66. in Cantica, & poſsteà Vvaldenſses, qui alio nomine vocabantur Pauperes de Lugduno, à Vvaldenſsi quodam, cive LugdunẽſiLugdunenſi, temporibus Alex. PapęPapæ III. de quibus legendus eſst Æneas Sylvius de orig. Boëmor. cap. 33. & 35. Eamq́ue deinde ſsequuti ſsunt Ioan. Vviclef. & Ioan. Hus, & Armachanus, vir alioqui Catholicus lib. 10. quęſtquæſt. Armen. cap. 2. & 4. & in Dialog. inſscripto Defenſsorium pacis. HęcHæc tamen opinio

^† meritò dãnatadamnata fuit in Concilio Conſstantienſsi ſseſsſs. 8. & ſseſsſs. 15. & inter alias hæreſses cõnumeraturconnumeratur, & multis rationibus, & argumentis convincitur à pijs & Catholicis Scriptoribus, qui de hac materia tractarunt, ut conſstat ex D. Bernardo ubi ſsup. D. Hieronym. in epiſst. ad Titum, D. IrenęoIrenæo lib. 4. adverſsus hęreſhæreſ. cap. 70. Tertul. in Apolog. cap. 31. D. Thom. 1. 2. q. 98. art. 4. Ioan. Maior. 2. Sentent. diſstinct. 42. Iacob. Almain in 4. diſstinct. 15. q. 2. col. 10. Gerſson. de vita ſspirit. lect. 3. Caſstro adverſsus hæreſses, verb. Poteſstas, Epiſscopo Chiapenſs. Victor. Covarrub. Banez, Navarr. Bellarm. Valentia, Molina, Aiala, & Sayro ubi ſsup. eodem Bellarm. 1. to. controv. 8. de laicis, lib. 3 in princip. eodem Bañez in præamb. ad tract. de domin. q. 1. in fine, Petr. Navarr. lib. 3. de reſstitut. cap. 1. in princ. Soto lib. 4. de iuſst. & iur. q. 1. & 2. Thom. Vvaldenſs. lib. 2. doctr. fid. cap. 81. cum ſseqq. Martin. de Ledeſsma 2. 4. q 18. art. 1. dub. 9. fol. 224. Zevall. d.q. fin. ex num. 266. & P. Suar. in d. defenf. Fidei, lib. 6. cap. 4. num. 3.

Quo fit,

^† ut pariter prædicti Auctores cavendum moneant ab opinione Hoſstienſs. & ſsequacium, qui infidelibus negant dominium, & iuriſsdictionem rerum, & provinciarum ſsuarum, quam communi omnium gentium iure, & ante legem Evangelicam conſsequuti ſsunt. Hæc enim opinio in ſsuperiorem errorem incidere videtur; nam nulla eſst ratio, ob quam infideles dominio privari poſssint, niſsi peccatum mortale infidelitatis, quod eos extra Dei gratiam conſstituit. Concilium autem Conſstantienſse, nullam ſspeciem peccati mortalis excipiens, quoslibet peccatores, atque adeò etiam infideles, verum & legitimum rerum ſsuarum dominium habere rectiſssimè definivit. Illud

^† quippè, ut ſsuprà diximus, non ſsolùm pro iuſstis, & fidelibus Deus induxit, ſsed pro omni rationabili creatura. Qui, ut ipſse innocent. ſsubdit in. d. cap. quod ſsuper, SolẽSolem ſsuum oriri facit ſsuper bonos, & malos, ſsuper iuſstos, & iniuſstos, & volatilia paſscit, & dat eſcãeſcam omni carni, ut habetur Matth. 5. & 6. & Pſsalm. 135. Et ut ſsuprà etiam tetigimus, fides, aut gratia non eſst fundamentum dominij; ſsed natura, & ratio hominis, quæ

^† etiam in peccatoribus, & infidelibus reperîtur, licèt careant gratiâ.

Quod egregiè confirmari poteſst ex inſsigni loco D. Auguſstini in Pſsalm. 67. ubi huius doctrinæ rationem ſscribens, ſsic eleganter

^† ediſsſserit: Non enim ſsoli boni plenas habent domos rebus neceſsſsarijs, aut ſsoli boni ſsalvi ſsunt, vel ab ægritudine convaleſscunt, aut ſsoli boni filios habent, ſsoli boni pecuniam, ſsoli boni cætera bona apta huic vitæ temporali, aut tranſseunti. Habent hæc & mali, & aliquando deſsunt bonis, ſsed deſsunt & malis, & plerumque illis magis, quàm iſstis, aliquando illis potius quàm iſstis abundant. Permixta temporalia voluit eſsſse Deus, quia ſsi ſsolis bonis ea daret, putarent & mali, propter hæc colendum Deum. Rurſsus ſsi ea ſsolis malis daret, timerent boni infirmi converti, ne illa illis deeſsſsent.

Tertiò, pro eâdem opinione facit, quod, ut ijdẽijdem Doctores obſservant, & ante eos D. Auguſst. lib. 5. de Civit. Dei, cap. 1. non ſsolùm naturali, & cõmunicommuni omniũomnium gentiũgentium iure,

^† ſsed Divino etiam atque Evangelico, non tantùm privata dominia, verùm Regna quoque, & Imperia hominibus impijs, |

p. 360

& infidelibus, & quod magis eſst, idololatris concedi videntur, eiſsq́ue parendum & obſequendũobſequendum eſsſse docemur, ut apparet

^† ex Pſsalm. 2: Adſstiterunt Reges terræ, & Principes convenerunt in unum. Ierem. 27. & Ezech. 26. ubi Nabuchodonoſsor

^† Rex erat, nõnon ſsolùm malus, & in peccato mortali; ſsed etiam idololatra & infidelis, & tamen, teſste ipſso Deo, dominium habuit ſsuper gentes, & Regna: Deus eis, non ſsolùm illum, verùm filium, & nepotem eius præfecit. Vnde Daniel. 2. dixit ei Daniel: Tu es Rex Regum, & Deus cœli dedit tibi Regnum, & idem dicitur de Cyro peccatore, & infideli, IſaięIſaiæ 45: Hæc dicit Dominus Chriſsto meo Cyro: Cuius apprehendi dexteram, ut ſsubijciam ante faciem eius gentes, & dorſsa Regum revertam, & dabo tibi theſsauros abſsconditos, & arcana ſsecretorum. Et Geneſs. 47. Ioſseph, qui

^† fidelis erat, ſsuo conſsilio totam Ægyptum Pharaoni Regi infideli tributariam feciſsſse dicitur: in quo procul dubio peccaſsſset, ſsi Pharao verus Rex, & dominus eſsſse non poſsſset. Et

^† TobięTobiæ 2. ubi Tobias iubebat reddi hœdũhœdum à Gentilibus captum, tanquam furtivum; quod non eſsſset, ſsi Gentiles dominiũdominium non habêrent. ¶ Matth.

^† quoque 22. ait Dominus: Reddite quæ ſsunt Cæſsaris Cæſsari, & Luc. 22: Reges Gentium dominantur eorum, & D. Paul. Roman. 13: Omnis anima poteſstatibus ſsublimioribus ſsubdita ſsit, & 1. Petr. 2.: Subiecti eſstote omni humanæ creaturæ propter DeũDeum, ſsive Regi quaſsi præcellenti, ſsive Ducibus tanquam à Deo miſsſsis: & ſstatim: Servi ſsubditi eſstote in omni timore dominis, nõnon tantùm bonis, & modeſstis, ſsed etiam diſscolis. Quæ loca,

^† & alia ſsimilia adducta per Auctores ſsuprà relatos, præcipuè Sayrum dict. lib. 9. cap. 4. num. 11. ſsatis oſstendunt, vera dominia, & principatus in peccatoribus, & infidelibus reperiri, cùm Principes, de quibus loquuntur, infideles eſsſsent: &

^† habẽturhabentur in cap. non fruſstra, & in cap. Regum 23. q. 5. ex quibus expreſssè deducit Cardin. Turrecrem. in cap. indignitate diſstinct. 3. quæſst. 3. verſs. Reſspondeo, etiãetiam Principibus infidelibus obediendum eſsſse.

Atque ad ea reſspiciens Auguſst. lib. 5. de Civit. Dei

^† cap. 21: Non tribuamus (inquit) dandi Regni, vel Imperij poteſstatem, niſsi vero Deo, qui dat fœlicitatẽfœlicitatem Regni cœlorum ſsolis pijs: Regnum verò terrenum & pijs, & impijs, ſsicut ei placet, cui nihil iniuſstè placet: & infrà: Ille verè unus Deus, qui nec iudicio, nec adiutorio deſserit genus humanum; quando voluit, & quantum voluit Romanis Regnum dedit, qui dedit Aſssyrijs, vel etiãetiam Perſsis. Qui Imperium dedit Mario, ipſse etiam dedit Caio Cæſsari: qui Auguſsto, ipſse & Neroni: qui Veſspaſsianis vel patri, vel filio ſsuaviſsſsimis Imperatoribus, ipſse etiam Domiciano crudeliſsſsimo: & ne per ſsingulos ire neceſsſse ſsit, qui Conſstantino Chriſstiano, ipſse apoſstatæ Iuliano, cuius egregiam indolem decepit amore dominandi ſsacrilega, & deteſtãdadeteſtanda curioſsitas.

Quod idem pulchrè oſstendunt D. Chryſsoſst. Ambroſs. Origen. Epiphan. Iuſstin. Ignat. Optatus, Tertullian. Proſsper. & alij relati à Petr. Aragon. in 2. 2. pag. 609 & à doctiſss. P. Suar. in d. defenſs. Fidei, lib. 1. cap. 4. per. totum. Quibus addere poſsſsumus eiuſsdem Ambroſsij locum lib. 2. de Cain & Abel. c. 4. relatũrelatum à Gratiano

^† in cap. remittuntur, verſs. Per ſscientes 23. q. 5. ubi ait, per lſsraëlitarum manus Deum punire voluiſsſse peccata AmorrhęorumAmorrhæorum, & Chananæorum, & aliarum Gentium, quarum terram Iſsraëlitis poſssidendam dedit. Quibus verbis oſstendit, apud prædictas gentes, quamvis infideles, & idololatras, non ſsolùm poſsſseſssionem, verùm & proprietatem illarum provinciarum ſstetiſsſse. Nam ille

^† genitivus, Quarum, propriè dominium ſsignificat, ex doctrina Bartol. quem ſsequuntur Alex. Iaſs. & alij in rub. de novi oper. nuntiat. & plures alij relati à Mandello de Alba conſs. 151. num. 7. Menoc. de recup. poſsſs. remed. 1. num. 51. & latè |

p. 361

Cardin. Tuſschus pract. cõcluſconcluſ. litt. G. concluſs. 37.

Qvartò, ſupradictęſupradictæ ſententięſententiæ favet optimus

^† text. in l. Chriſstianis 6. C. de Paganis, ubi Honor. & Theodoſs. Imp. ſspecialiter prohibent Chriſstianis, qui verè ſsunt, vel eſsſse dicuntur, ne IudęisIudæis, aut Paganis quietè degentibus, nihil tentantibus turbulentum, legiſsq́ue cõtrariumcontrarium, manus inferre audeãtaudeant, religionis auctoritate abuſsi, & ſsi cõtracontra ſsecuros fuerint violenti, vel eorum bona diripuerint, non ſsolùm ea, quæ abſstulerint, ſsed convicti, in duplum, quęquæ rapuerint, reddere compellãturcompellantur. ¶ Et idem

^† de illorum moleſstijs vitandis, & bonis conſervãdisconſervandis habetur in l. nullus 6. C. de Iudæis, cap. ſsicut extrà eodem, & per Apoſst. 1. Corinth. 10. in ſsine, ibi: Sine offenſssione eſstote Iudæis, & GẽtibusGentibus, de quorum praxi, & interpretatione plura tradit Marquard. in tract. de Iudæis, & infidel. 1. p. cap. 2. & Roland. à Valle conſs. 25. vol. 3. & Phil. Paſschal. de virib. pat. poteſs. 1. par. cap. 7. num. 14. Nos infr. lib. 3. cap. 6. num. 47. & ſseqq. & extat

^† Motus proprius Pauli III. de ann. 1542. cuius mentionem ſsacit Poſsſsevin. in Bibliot. 1. tom. lib. 9. cap. 5. pag. 391. quo conceditur, ut Iudæi, cæteriq́ue infideles, ad agnitionem CatholicęCatholicæ fidei venientes, bona patrimonialia, maternaliaq́ue, & omnia eorum conſsuetudine acquiſsita, ſseu quæ verum dominium habere reminiſscuntur, etiam vivis, & invitis parentibus habere, tenere, & poſssidere valeant. Eodemq́ue diplomate iubetur, quâ charitate quiſsque venientes ad lumen Christi fovêre, contumelias ab alijs prohibere debeat: quin & ut civitate, privilegijs, immunitatibus, libertatibus fruantur, quandoquidem per gratiam Baptiſsmi cives SanctorũSanctorum, & domeſstici Dei efficiuntur.

Et non ſsolùm in Iudæis, & Paganis, verùm &

^† in Saracenis, qui nobis magis infeſsti ſsunt, eandem ſsententiam probat Alex. Papa II. ad HiſpanięHiſpaniæ Epiſscopos ſscribens in cap. diſspar. 23. q. 8. dum docet, tunc demum adverſsus eos iuſstè pugnari, ubi Chriſstianos perſsequuntur, & ex urbibus, & proprijs ſsedibus pellunt, ſsic manifeſstè demonſstrans, ob id tantùm, quòd Saraceni, aut infideles eſsſsent, iuſstè bello infeſstari non poſsſse, aut ſsuarum rerum dominio, & poſsſseſssione privari. De cuius dicti veritate, dum de Saracenis loquitur, alio loco tractabimus.

Qvintò, & magis in Indorum noſstrorum terminis facit, quòd ſsi, inſsidelitatis tantùm contemplatione habitâ, hi debellari, & ſsuis bonis ſspoliari poſsſsent, utique ſsine fraude, & culpa pœnam, & quidem graviſssimam, ſsuſstinêrent,

^† quod iura neutiquam patiuntur. l. aliud eſst fraus, cum ſsimilib. D. de verb. ſsignif. optimus text. in cap. cognoſscentes, cum allegatis ibi per gloſsſs. de conſstitut. Etenim cùm ad eos nulla prorſsus lux veræ, & EvangelicęEvangelicæ Fidei pervenerit uſsque ad Hiſspanorum adventum, ut ſsup. lib. 1. cap. 14. luculenter probavimus, & vel ipſse Malferitus agnoſscit d. conſs. 796. num. 17. omni prorſsus culpâ, & peccato infidelitatis caruerũtcaruerunt, quãvisquamvis in Christvm non crederent: ſsive ut apertiùs loquar cum D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 1.

^† infidelitas in eis non habebat rationem peccati, ſsed magis pœnępœnæ. Talis quippè ignorantia DivinorũDivinorum, ex peccato primi parẽtisparentis ſsequuta eſst. Vnde Ioan. 15. Dominus inquit: Si non veniſsſsem, & locutus eis non fuiſsſsem, peccatum non haberent, quod exponẽsexponens D. Aug. de illo peccato intelligendum tradit, quo non crediderunt in Christvm . Et idem docere videtur S. Thom. 2. 2. q. 10. art. 6. & q. 34. art. 2. ad 2. Caiet. Valentia, & alij moderni expoſsitores ibîdem, & in noſstra ſspecie probat Victoria d. relect. 1. de Indis inſsul. num. 32. reprobatâ opinione Altiſsiodorenſs. Guiller. Pariſs. Hugon. Gerſson. Adrian. & aliorum, qui contendebant, in

^† his, quęquæ fidei, & iuris Divini ſsunt, invenicibi|

p. 362

lem ignorantiam in neminem cadere, cùm facienti quod in ſse eſst, Deus ſsemper aſssiſstat, paratus illuſstrare mentem quantum oportebit ad ſsalutem, & erroris evitationem. Hoc enim eſst contra D. Thom. & auctoritatem ſsuprà relatam, & expreſssiùs contra illud

^† D. Pauli ad Rom. 10: Quomodo credent, niſsi audiant? quomodo audient ſsine prædicãteprædicante? & latiſssimè & doctiſssimè proſsequitur Pat. Gab. Vazquez in 1. tom. cõmentcomment. 1. 2. q. 76. art. 2. diſsp. 120. per totam, Vega lib. 6. in Concil. Trident. cap. 18. Soto in 4. diſstinct. 1. q. 1. art. 2. Canus in relect. de Sacram. in genere 2. part. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 32. verſs. Sed hic opportunè, Azor tom. 1. lib. 1. cap. 13. q. 2. Sanchez in ſsumm. lib. 1. cap. 16. num. 32. Raphaël de la Torre, qui de eiuſsdem loci D. Pauli explicatione optimè tractat in 2. tom. de Religione, q. 94. art. 2. diſsp. 3. verſs. Ad ſsecundum reſspondetur, & noviſssimè Pat. Franc. Suar. in tract. de Fide, diſsp. 17. ſsect. 1. per totam, & Nos inſsr. cap. 15. num. 29. Quibus adſstipulantur, quæ contra Baſsilidem, & ValentinũValentinum egregie diſsputat Clemens Alexand. lib. 5. Strom. in princip. docens,

^† neminem ſsolâ naturâ fidelem, & ſsalvum eſsſse poſsſse, niſsi ei Divini Verbi aliquis ſplẽdorſplendor eſsfulgeat. De quo vide quęquæ optimè cõgeritcongerit Covarrub. in cap. Alma mater, 1. par. § 4. num. 3. Et conducunt alia, quæ ſsupr. hoc lib. cap. 4. num. 14. poſst alios tradidimus, ad infideles excuſsandos, qui fidem ſsibi minus ſsufficienter propoſsitam & annuntiatam, nulliſq́;nulliſq́ue evidentibus ſsignis, aut rationibus cõmunitamcommunitam, credere & recipere nolunt.

CAPVT XI. In quo vera praedictae quaestionis ressolutio proponitur, & problematice utranque partem defendi posse monstratur, utriusque argumentis peculiari responsione solutis.

CAPVT XI. In quo vera prædictæ quæſstionis reſssolutio proponitur, & problematicè utranque partem defendi poſsſse monſstratur, utriuſsque argumentis peculiari reſsponſsione ſsolutis.

SVMMARVM Capitis X.

1 Problematicè diſsputari poteſst in quæſstione de infidelibus ob ſsolam infidelitatem debellandis.
2 Hoſstienſsis opinio ab Eccleſsia recipitur, & practicatur ſsecundùm Martam, & alios.
3 Chriſstiani Scriptores non deberent opinionem Hoſstienſsis veneno afficere.
4 Innocentij opinio reiecta eſsſse, aliquibus videtur, & quòd ipſse ſsibi contrarius fuerit.
5 Dominatio unius hominis ſsuper alterum non fuit ex iure naturali.
6 Dominia & imperia licèt infideles habere poſssint, ea tamen illis Rom. Pontifex adimere poteſst.
7 Infidelium Regna ad fideles ex iuſsta cauſsa auctoritate Pontificis transferri poſsſsunt.
8 Charitas unicuique ſsecundùm eius conditionem eſst impendenda.
9 Oratio, quam Eccleſsia pro infidelibus facit, arguit eos verum dominium non habere.
10 Eccleſsia errare non poteſst.
11 Imperia & dominia illa tantùm legitima ſsunt, quæ à Deo dantur, vel ab Eccleſsia confirmantur.
12 Nabuchodonoſsoris, Cyri, & aliorum tyrannorum Imperium iniuſstum fuit, & cur à Deo permiſsſsum?
13 Deus ex peccatis hominum multa bona operari, & dirigere ſsolet.
14 Imperia ad tyrannos, crudeles, & impios aliquando Deus transferre ſsolet in punitionem peccatorum. Et numero 18.
15 Cap. audacter 18. 8. q. 1. & cap. ex merito 6. q. 1. exornanur. Saul fuit electus per extortam à Deo voluntatem, ibidem.
16 Iob locus cap. 34. de Regno Hypocritæ explicatur.
17 Cap. his itaque, 6. diſstinct. explicatur.
19 Proverb. locus, cap. 8. ibi: Tyranni per me tenent terram, explicatur.
20 Tertulliani elegãselegans locus refertur de his, quæ à Deo veluit invito permittuntur, & non approbantur.
21 Permittimus quod non approbamus, aliudq́ue eſst præcipere, aliud permittere.
22 D. pauli, & alia Scripturæ loca, quæ Dominis, & Principibus infidelibus |
p. 363
obediendum eſsſse dicunt, qualiter accipiantur?
23 Eccleſsia hodie, cùm magis aucta ſsit, multa facere poteſst, quæ olim non expedirent.
24 Omnia ſsuis conveniunt temporibus.
25 Papa maior eſst adminiſstratione Paulo; & contra eum rectè diſspenſsat in ijs, quæ Fidei non ſsunt.
26 Genitivus iuxta ſsubiectam materiam aliquando ſsolam poſsſseeſsſsionem, vel detentationem ſsignificat.
27 Lex Chriſstianis 6. C. de Paganis, explicatur.
28 Inſsideles apud chriſstianos degentes Eccleſsia ſsuaviter tractari præcipit. Et quare?
29 Chriſstus B. Petro terreni ſsimul, & cœleſstis Imperij iura conceſsſsit.
30 Cap. ſsolitæ de maiorit. & obed. exornatur.
31 Tolerantia Eccleſsiæ circa dominia, & imperia infidelium, qualiter procedat?
32 Puniri quis aliquando, & re ſsua privari poteſst, ſsine culpa ſsua, non tamen ſsine cauſsa.
33 Religionis favor, & ampliatio eſst cauſsa cauſsarum, & omnibus rebus præponitur.
34 Voluntate ex mera quod dependet, ex eadem adimi poteſst.
35 Innocentij ſsententia auctori verior, & communior videtur.
36 Hoſstienſsis opinio, quæ infidelibus dominium adimit, debet intelligi de Saracenis.
37 Eccleſsiæ, & eius Pontificis ſsumma, & univerſsalis poteſstas debet intelligi in ſspiritualibus.
38 Iſsaiæ locus cap. 60. & alia, quæ loquuntur de dominio Chriſsti, qualiter ſsint accipienda?
39 Infideles non ſsolùm habent dominia, & imperia ex permiſsſsione Dei, ſsed etiam ex eius conceſsſsione, & approbatione.
40 Scripturæ ſsacræ plura loca expenduntur, ad probandam veram dominationẽdominationem, & iuriſsdictionem infidelium.
41 Dareverbum ſsignificat dominiũdominium tranſsferre.
42 Iudæi potuerũtpotuerunt licitè auferre bona Ægyptiorum, qui Dei mandatum habuerunt, & in compenſsationem damnorũdamnorum. Et num. 44.
43 Dei auctoritate quæ fiunt, omni vitio, & ſscrupulo carent.
45 Captivi Chriſstiani poſsſsunt licitè fugere a Saracenis, à quibus iniuſstè capti ſsunt, & ſsecum bona eorum adſsportare.
46 Cap. ſsi de rebus 23. quæſst. 3. vera interpretatione donatur.
47 Hæretici, & apoſstatæ à Catholicis puniri, & ſspoliari poſsſsunt.
48 Scripturæ loca, quibus Deus impijs bonorum amiſsſsionem, & imperiorum trãſlationemtranſlationem comminatur, qualiter accipiẽdaaccipienda ſsint?
49 Deus licèt poſsſsit quoslibet impios & infideles punire; homines tamen ob hãchanc ſsolam cauſsam debellare, & deprædari nõnon poſsſsunt.
50 Infideles multa opera præſstare poſsſsunt, quæ ſsint undecunque bona.
51 Concil. Trident. ſseſsſs. 6. de iuſstiſs. canon. 7. exponitur.
52 Infidelium omnia opera qui peccata eſsſse dicunt, qualiter accipiendi ſsunt?
53 D. Pauli ad Roman. 14. locus, Omne quod non eſst ex fide, &c. explicatur.
54 Cap. omne 28. q. 1. & cap. quoniam omne, & cap. ult. de præſscript. explicantur.
55 Infideles qui, & quando privari poſsſsint dominio quod habent ſsupra fideles? Et num. 58.
56 Lex 1. & ſsimiles, C. ne Chriſst. mancip. explicatur & illuſstratur.
57 Vxorem converſsam poteſst Papa eximere a poteſstate mariti infidelis
59 D. Thom verba difficilia 2. 2. q. 10. art. 10. qualiter accipi debeant?
60 Infideles indirectè poſsſsunt privari dominio ſsupra fideles.

p. 364

HÆC planè ſsunt potiora, & urgentiora argumenta, quęquæ in prędictaprædicta quęſtionequæſtione ad utranque partem adduci, & expẽdiexpendi poſsſsevidentur, levioribus alijs omiſssis, quæ ab utriuſsque ſsectatoribus congeruntur. Et quidem in re

^† adeò ambigua, & quęquæ tot, ac tãtistantis rationibus, & auctoritatibus hinc & inde corroboratur, nullum piaculũpiaculum admittet, qui pro hac, vel pro illa opinione pugnaverit, aut ſse utriuſsque problematicum aſsſsertorem obtulerit. NãNam prior

^† Hoſstienſsis, & ſsequacium, quæ abſsolutè infidelibus dominium, & iuriſdictionẽiuriſdictionem adimit, à ſsancta quoq;quoque Romana Eccleſsia amplexatur, & ubi expediens videtur, practicari & exerceri ſsolet, ut ſseriò affirmat D. Marta in. d. tract. de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. in fine, adijciens, quòd

^† non debêrent Chriſstiani Scriptores illam veneno aſsſsicere, &

^† quòd contraria Innocentij reiecta iam eſst. Et idẽidem teſstatur Petr. Malferitus apud Mandellum d. conſs. 769. num. 93. lib. 4. addens, eundẽeundem Innocent. directò contrarium docuiſsſse in cap. licèt, de foro compet. & quòd illius opinio, & auctoritas in dict. cap. quod ſsuper, ScripturęScripturæ & Canonum, & graviſssimorum Doctorum auctoritatibus eſst reprobata.

Cuius argumentis, ſsi quis reſspondere voluerit; ad primum de iuribus, & auctoribus, quibus probavimus, dominia rerum naturali iure indiſstinctè fidelibus, & infidelibus quęriquæri, dicere poſsſsumus cum eodem Malferito num. 95. & Marta num. 34. & ſsequentib. id,

^† quoad dominationem unius hominis ſsuper alterum, locum non habêre, cùm potius Natura initio omnes homines liberos procreaverit, l. manumiſssiones, D. de iuſstitia & iure, cap. ius naturale, 1. diſstinct. cum traditis à D. Auguſst. lib. 19. de Civitat. Dei, capit. 14. & D. Thom. 1. part. quæſst. 69. art. 4. & à nobis infr. lib. 3. cap. 6. ex numer. 1. Aut quod planius, pleniuſsque eſst,

^† verum quidem eſsſse, dominium rerum, & iuriſsdictionis propter infidelitatem nequaquam excludi, poſsſse tamen Romanum Pontificem, ex poteſstate ſsibi à Christo communicata, illud ab infidelibus ad fideles ex iuſsta cauſsa trãſferretranſferre, ubi Eccleſsiæ convenire videbitur, & ſspolia impiorum pijs applicare iuxta text. in dict. cap. translato de conſstitut. cum alijs ſsup. pro confirmatione opinionis Hoſstienſsis adductis.

Secundum autem, quo evicimus, dominia & imperia rerum, Regnorum, & provinciarum, non fundari preciſse in gratia & charitate Dei, ſsed in libero arbitrio & ratione, ac proinde verum dominium etiam in peccatoribus, & infidelibus dari; eodem fermè modo diſsſsolvi poteſst. Hoc enim non tollit, quin

^† ſsummus EccleſięEccleſiæ Romanæ Pontifex, uſtâiuſtâ cauſsâ interveniente, prædictâ poteſstate uti valeat, infidelium Regna, & iuriſsdictiones ad Christi ovile transferendo, illiſsq́ue rectorem aſssignando, qui Verbi Divini prædicatores defendat, & eoſdẽeoſdem infideles ad bonos mores, CatholicãCatholicam Fidem, & vitãvitam æternãæternam reducat. Charitas quippè,

^† quâ proximos quoslibet naturæ noſstræ participes, atque ita etiãetiam infideles, & Saracenos, ſsicut nos ipſsos diligere debemus, de qua agitur in cap. charitas, de pœnitent. diſstinct. 2. |

p. 365

& diximus ſsup. cap. 9. num. 74. unicuique ſsecundùm eius conditionem eſst impendenda, ut ibîdem teſstatur gloſsſs. verb. Participes, & in terminis noſstræ quæſstionis obſservat Marta dict. cap. 24. num. 32. ſsubijciens in n. 45. quòd oratio

^† ſsanctæ Matris EccleſięEccleſiæ quãquam facit contra infideles, & Saracenos, ſsatis oſstendit, penes ipſsos iuſstum & irrevocabile dominium non conſsiſstere; habet enim in hunc modum: Deus, in cuius manu ſsunt omnium poteſstates, & omnium iura Regnorum, reſspice in auxilium Chriſstianorum, ut gentes PaganorũPaganorum, quæ in ſsua feritate confidunt, dexteræ tuæ potentia conterantur. Et quòd hæc ſsola oratio ad hoc probandum ſsufficeret, quia

^† Eccleſsia errare nõnon poteſst, cap. ſsancta Romana, 15. diſstinct. & cap. 1. §. quibus 19. diſstinct.

Tertiò verò argumento, ex locis ſsacræ Scripturæ deducto, quibus dominia, Regna, & Imperia non ſsolùm humano, verùm & divino iure in peccatoribus & infidelibus dari, & revereri, ſsive agnoſsci debêre, probavimus, reſsponderi poteſst, ea

^† ſsolùm dominia iuſsta, & legitima appellari poſsſse, quęquæ ſsunt à Deo data, vel ab Eccleſsia confirmata: illa verò Nabuchodonoſsoris, Cyri, & aliorũaliorum, de quibus in prædictis locis Scripturæ ſsit ſsermo, iuſsta non fuiſsſse, neque ex Divina voluntate conceſsſsa, ſsed

^† tantũtantum in illis tyrannis, & iniquis uſsurpatoribus permiſsſsa, ut ex malis bonum aliquod eliceret, & ſsupplicia, quæ operari decreverat, his veluti flagellis implêret. Eſst

^† enim Deus tam bonus, ut velit, tam potens, ut poſssit, tam ſsapiens, ut ſsciat, nec fieri hominum, quæ nec ipſse fecit, nec fieri vult, in bonum convertere, & ad aliquid, quod facturus eſst, mirabiliter dirigere, vel ad ſsuam miſsericordiam, & clementiam demonſstrandam, vel ad rectitudinem & rigorem iuſstitiæ ſsuæ oſstendendum, dum illa temporalibus, aut æternis ſsupplicijs caſstigat, ut copiosè oſstendit D. Auguſst. lib. 1. de Civitat. Dei, cap. 8. 9. & 10. Euſseb. lib. 3. de præpar. EvãgEvang. cap. ult. Seneca in lib. cur bonis mala, & malis bona eveniãteveniant, ſsi eſst providẽtiaprovidentia? Pererius lib. 4. in Geneſs. to. q. 4. & Rutil. Benzon. de ann. Iubil. lib. 6. pag. 665.

Et ita videmus

^† ad peſssimos interdũinterdum, & crudeliſssimos tyrannos imperia transferri, non quòd Deus illos eligat, ſsed quòd in ſsui Numinis ultionẽultionem illorum electionem, & dominationem permittat, ſscelera ſsceleribus puniens, & atrocia delicta atrocibus pœnis etiam per manus ſsuorum inimicorum rependens, ut pluribus exemplis probatur in cap. remittuntur 23. q. 5. & in alijs locis congeſstis à Simon. Maiol. in diebus Canicul. tom. 2. colloq. 2. pag. 109. & tom. 3. colloq. 2. pag. 371. Et Fr. Ioan. à Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 6. cap. 8.

Et hoc eſst quod D. Hieronymus inquit in

^† cap. audacter 18. 8. q. 1. iudices nempè, & Principes iniquos non per Dei arbitriũarbitrium dari, ſsed prout noſstra merita depoſscunt, ut in Saule contigit, qui ſecundũſecundum Archidiac. ibîdẽibîdem, fuit electus per extortãextortam à Deo voluntatẽvoluntatem, nõnon ſpontaneãſpontaneam, ut probatur 1. Reg. c. 8. & idẽidem traditur in cap. ex merito 6. q. 1. ibi: Ex merito populi nonnunquãnonnunquam Epiſscopi depravantur, quatenus proclivius cadant, qui ſsequuntur, &

^† lob cap. 34. dũdum inquit: Facit Deus regnare hypocritam propter protervitatem popouli, ubi ſsubintelligitur, puniendam, vel vindicandãvindicandam, ut advertit additio Hugonis, & LaurẽtijLaurentij in. d c. audacter, &

^† text. iunctâ gl. in cap. his itaq;itaque 6. diſst. quæ illa verba: Vnde in Geneſsi legitur, NẽbrothNembroth robuſstus venator corãcoram Domino, interpretatur, ideſst: HominũHominum oppreſsſsor permittẽtepermittente Domino.

Quod in noſstris terminis obſservat Petr. Malferit. dict. conſs. 769. num. 66. & 67. Marta dict. cap. 24. ex num. 37. Marquar. de Suſsanis in tractat. de Iudæis & infidel. part. 3. cap. 1. num. 4. & ſsequentib ubi latè

^† tradit cauſsas, cur Deus imperia, & victorias infidelium, |

p. 366

& hæreticorum aliquando permittat; & tetigit Matienz. in Dialog. Relator. 3. par. cap. 6. num. 5. Pet. Mexia in ſsylva. 1. pat. cap. 35. Alfonſs. Guerrer. in ſspecul. Princip. cap. 54. MẽchacMenchac. lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 21. num. 10. & ſseqq. Petr. Gregor. de Repub. lib. 21. cap. 3. num. 29. pag. 238. Maluend. latè explicans illud Iob. d. cap. 34. in tract. de Antichriſst. lib. 6. cap. 1. pag. 314. P. Pineda latiſssimè in commentar. ſsup. Iob eod. cap. 34. Madera de excellent. Monarch. Hiſsp. cap. 1. fol. 3. Torquemad. in. d. Monarch. Ind. lib. 11. cap. 6. pag. 338. Garcias Maſstrillus de magiſstrat. lib. 3. cap. 1. num. 100. pag. 142. Et pulchrè præſsenſsit D. Auguſst. lib. 19. de Civit. Dei cap. 14. ſsic legens, & exponens

^† illud Proverb. cap. 8: Per me Reges regnant, & tyranni per me tenent terram, & Tertullian. in lib. de exhortat. ad caſstitatem ſsub initium, ubi ſsic

^† ait: Nam ſsi quædam videntur volũtatemvoluntatem Dei ſsapere, dum à Deo permittũturpermittuntur, non ſstatim omne quod permittitur, ex mera, & tota voluntate procedit eius, qui permittit. Ex indulgentia eſst, quodcunq;quodcunque permittitur, quæ etſsi ſsine voluntate non eſst, quia tamen aliquam habet cauſsam in loco, cui indulgetur, quaſsi de invita venit volũtatevoluntate, paſsſsa causãcausam ſsui, quæ cogit voluntatem. Aliud namque eſst

^† pręciperepræcipere, aliud permittere, & id, quod permittimus, non approbamus, cap. nec mirum 26. q. 5. cap. hac ratione 31. q. 1. cum traditis à Præpoſsito in cap. qui ſsincera, col. ult. 45. diſstinct. Malſserit. Guerrer. Menoch. & alijs ubi ſsupr. & illuſstriſss. Cardin. Bellarm. omnino videndus lib. 3. de laicis cap. 6. per totum.

Neque obſstabit, ſsi quis

^† loca D. Petri, & Pauli in eodẽeodem tertio argumẽtoargumento relata, nobis obijciat, quibus, obediendum eſsſse dominis, & Principibus, admonemur. Nam imprimìs reſspondet Marta ubi ſsup. numero 38. & ſsequentibus, ibi de Ethnicis, & infidelibus non tractari. Et ut hoc excludamus ex rationibus & argumentis, quęquæ in contrarium perpendit Pater Suarez in deſsenſs. Fidei, lib. 3. capite 4. numer. 5. reſsponderi etiam poterit, monitiones illas ad iuſstum dominium in perſsonis infidelium fundandum nequaquam ſsufficere, cùm ab Apoſstolis traditæ fuerint pullulantis Eccleſsiæ temporibus, quibus verendum fuit, ne Gentibus ſscandalum præberetur, ſsi ſsuis bonis, aut ſservis ſspoliarentur, ut idem D. Petrus expreſssè ſsubiungit. Quod non

^† excludit, quin poſsteà Eccleſsia magis auctâ, & extenſsâ, aliud ſstatuatur, & Romanus Pontifex, qui non ſsolùm Dei Vicarius dicitur, ſsed Deus vivens in terris ſsecundùm Ioan. de Annania in cap. quod olim de Iudæis, laudatum à Malferito dict. conſs. 769. numer. 51 & 52. ex facultate, quam ſsibi à Christoconceſsſsam eſsſse retulimus, dominia, & imperia infidelium auferre, & ad fideles transferre poſssit. Omnia quippè

^† ſsuis conveniunt temporibus, ut eleganter probat D. Augutſst. in cap. ſsi Eccleſsia 23. q. 4. Malferit. ſsup. n. 79. Anaſstaſs. Germon. lib. 3. de Sacr. immum. cap. 13. n. 107. & ſseqq. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 7. pag. 766. Corduba in quæſst. lib. 1. q. 53. dub. 5. pag. 502. & 503. & Nos infrà latiùs trademus. Et Pontificis, manus illis Pauli conſsilijs alligari non potuerũtpotuerunt; Papa

^† quippè maior eſst adminiſstratione Paulo cap. 1. diſst. 2. cap. ſsacroſsancta, diſstinct. 22. & contra Apoſstolum rectè diſspenſsat in ijs, quęquæ non concernunt Articulos Fidei, ut docet gloſsſs. in cap. ſsunt quidãquidam 25. q. 1. Hiſstienſs. in ſsumm. tit. de bigamis, verſs. Et an cum bigamo, Præpoſst. in cap. lector. diſstinct. 33. Marta ubi ſsupr. num. 40. & gloſsſs & cæteri CanoniſtęCanoniſtæ in cap. propuſsuit, de conceſs. præbend.

Neque etiam obſstabit ponderatio tex. in cap. temittuntur, verſs. Perſscientes 23. q. 5. Nam

^† licèt genitivus, de quo ibi, plerumque dominium, & proprietatem ſsignificet, aliquando tamẽtamen, iuxta ſsubiectam materiam, ſolãſolam admi|

p. 367

niſstrationem, poſsſseſssionem, aut uſsumfructum, imò & violentãviolentam detentationẽdetentationem deſsignat, ut in cap. pro illorum gloſsſs. 2. de prębenpræben. l. in venditione, in princip. de bon. auct. iud. cum alijs, quęquæ congerit Malferit. ſsup. num. 100. Menoch. de recuper. poſsſseſs. remed. 1. num. 51. & Cardin. Tuſschus concl. 37. litt. G.

Ad quartum argumentum conſstructum ex l. Chriſstianis 6. C. de Pagan. & alijs iuribus, & auctoritatibus, quibus Iudæis, Paganis, & alijs infidelibus quietè degentibus nullam iniuriãiniuriam in perſsonis, vel bonis faciendum eſsſse decernitur. Reſsponderi

^† poteſst cum eod. Malſserit. num. 88. ea iura de Iudæis dũtaxatdumtaxat, & infidelibus agere, qui apud fideles exiſstunt, & commorãturcommorantur, quos noſstris monitionibus, & prædicationibus ad Fidem ſuſcipiendãſuſcipiendam poſsſsumus exhortari. QuamobrẽQuamobrem

^† voluit Eccleſsia ita blandè, & ſsuaviter cum illis procedere, & in quantum fieri poteſst, eos, eorũq́ueeorumq́ue ritus permittere, ac tolerare, ut per huiuſsmodi conſsortium valeamus, eos Christo lucrifacere cap. infideles 24. q. 4. & cap. ad mẽſammenſam 1. q. 8. Noſstram autem quæſstionem de illis infidelibus agere, qui non apud nos, ſsed in ſsuis provincijs degunt, numero, & divitijs potentes: quos poteſst Eccleſsia, ut ſsæpè diximus, ſsi opportunum eſsſse cenſsuerit, ſsuis Regnis, & dominijs privare, cũcum

^† Christvs B. Petro ęternææternæ vitæ clavigero terreni ſsimul, & cœleſstis imperij iura conceſsſserit. Vt expreſssè dicitur in cap. 1. diſst. 22. & de eius ſsuprema poteſstate intelliguntur illa verba Ierem. 1: Ecce conſstitui te ſsuper gentes & Regna, ut evellas, diſssipes, ædifices, & plantes. Secundùm explicationem, & applicationem, quãquam facit

^† text. in cap. ſolitęſolitæ, de maior. & obed. & alia, quęquæ de poteſstate Romani Pontificis in concedendis, & gubernandis Regnis temporalibus fidelium, & infidelium alio loco trademus. Quibus adijcit Marta d. cap. 24. num. 55. tolerantiam,

^† ſsive permiſssionem, quãquam Eccleſsia in illis infidelibus facit, veluti à nolente procedere, quia malam voluntatem in totum cohibêre non poteſst dict. cap. hac ratione 31. q. 1. quòd in dominio, imperio, & iuriſsdictione iſstorum non ſsemper tolerandum fuit, cùm ſsint eorum incapaces, & eſsſset nimia, ac longa tolerantia in pręiudiciũpræiudicium fideliũfidelium, ad quos ex pręceptopræcepto Domini, Eccleſsiâ iubente omnium Regnorum iura translata eſsſse intulimus.

Ad quintum ex eo deſumptũdeſumptum, quòd Indi infideles, ſsi ob ſsolam infidelitatẽinfidelitatem Regnis, & dominijs ſsuis ſspoliari poſsſsent, ſsine culpa utique punirentur, reſspondet idem Malferit. ſsup. numer. 91. quòd licèt vetumverum ſsit,

^† neminem regulariter ſsine culpa puniri, aut re ſsuâ privari debêre, ut probant iura, & Doctores in argumento relati; multoties tamen contigit, ut quis privetur iure ſsuo ſsine culpa ſsua, non tamen ſsine cauſsa, ut notanter dicit gloſsſsa cõmunitercommuniter recepta in dict. cap. cognoſscentes, de conſstit. & in cap. fin. ſschol. 2. de eo qui cognoſs. conſsang. uxor. ſuęſuæ, Rebuf. in. d.l. aliud eſst fraus, pag. 688. & latè Petr. Pechius per text. ibi in cap. ſsine culpa, niſsi ſsubſsit cauſsa, non eſst aliquis puniendus, de reg. iur. in 6. Quo fit, ut in quęſtionequæſtione propoſsita, ſsecure & licitè dicta translatio fieri poſssit, cum tot cauſsæ & rationes interveniãtinterveniant, ut ſsuprà tradidimus. Et

^† Chriſstianæ Religionis favor, & utilitas ad idem impellat, quæ cauſsa omnium cauſsarum appellari ſsolet, & eſst res incomparabilis, & hominum vitęvitæ, cæteriſsq́ue rebus anteponenda, l. ſsunt perſonęperſonæ. l. ſsi quis ſsepulcrum, D. de relig. & ſsump. funer. l. ſsancimus, C. de ſsacroſs. Eccleſs. cap. recipimus 12. q. 2. ubi gloſsſs. verb. Religionis, de dolo & contum. cũcum latè traditis à Iaſs. in l. 1. lect. 1. num. 18. C. de ſsacroſs. Eccleſs. & in auth. ſsi qua mulier, n. 14. eod. tit. Mar. Mantua in Enchirid. cap. 242. Marc. Ant. Marſsil. in tract. de Eccleſs. redit. orig. 3. p. cap. 13. num. 23. & 65. Beroi. q. 14. num. 2. |

p. 368

& Rebuff. in concord. rub. de Regia ad pręlatprælat. nomin. §. 1. gloſsſs. conſsanguineis in fin. Præſsertim, quia, ſsi (ut ſsupponimus) hæc ademptio, & translatio ex Divina voluntate procedit, ubi per PõtificesPontifices declaratur, nihil eſst, de quo infideles querantur, aut ſse inſsontes puniri cauſsentur:

^† cùm id, quod ex mera & abſsoluta alterius voluntate dependet, ex eâdem tolli, & adimi poſssit, l. iudicium ſsolvitur 58. D. de iudicijs, l. 1. §. 2. l. & habet 15. D. de precario, l. 21. tit. 4. part. 3. cum alijs.

Si quis autem pro Innocentij ſsententia ſstare malit, quæ in infidelibus veram dominationẽdominationem, & iuriſsdictionem agnoſscit,

^† quam ego veriorem exiſstimo, & frequentiori ſscribentium calculo receptãreceptam invenio. Ad Hoſstienſsis, & ſsequacium argumenta ita ſsatisfacere poterit. Ad primum, ſsatis probabile eſsſse, quod Epiſscopus Chiapenſsis advertit in. d. tract. comprobat. fol. 42. & 45. Hoſstienſsem

^† ſscilicet nõnon generaliter de omnibus infidelibus eſsſse locutum, ſsed de Saracenis dumtaxat, qui Chriſstianos infeſtãtinfeſtant, & bona, quæ quõdamquondam illorum fuerint, iniuſstè detentãtdetentant, in quibus diverſsa ratio, quàm in alijs infidelibus militat, ut infrà dicemus.

Et ut concedamus, illum indiſstinctè procedere, parum

^† tamen firmũfirmum, & ſsecurum eſsſse quod aſsſserit de dominio, & translatione Sacerdotij, & reliquis, quæ in Christo, & eius Eccleſsia, & vicarijs poſst adventũadventum Christi cõſideratconſiderat, ut ob hæc infideles ſsuis bonis, & poteſstatibus à fidelibus ſspoliari poſssint, cùm ea de ſspiritualibus tantùm intelligi debeant, ita ut iam extra Eccleſsiam non ſsint Sacramenta, nec ſsacrificia; nec ulla via ad ſsalutem, ut habetur in cap. firmiter de ſsum. Trinit. & in noſstris terminis poſst alios obſservat Salon dict. tract. de domin. q. 2. art. 2. Sayrus in. d. clavi Regia 2. part. lib. 9. cap. 4. in fine, & latiùs diſsputabimus inſsr. cap. 17.

Et hoc eſst,

^† quod tradere voluit Iſsaias in. d. cap. 60. gentem, & RegnũRegnum, quod Christo non ſservierit, periturum; & reliqua loca, quæ ad Christi Domini poteſstatem aſsſserendam adduximus: ſspiritualem namque dominationem & iuriſsdictionem reſpiciũtreſpiciunt, ut prædicti Auctores defendunt, non verò temporalẽtemporalem, quãquam ante, & poſst adventum Christi, infidelibus ſsartam, & illibatam manſsiſsſse, tot utriuſsque teſstamenti, & iuris locis probatum reliquimus. Quæ non

^† ad ſsolam Dei permiſssionem referenda ſsunt, ut Marquard. Malferit. Marta, & alij opinantur; verùm etiam expreſsſsam Dei conceſssionem, & approbationem oſstendunt, ut benè advertit Sayrus ubi ſsup. & P. Mag. Fr. Ant. Perez in Laurea Salmant. certam. 5. expoſsit. c. 2. pag. 269. num. 11. NãNam

^† & Ierem. 27. Ego, inquit, Dominus dedi omnes terras iſstas in manu Nabuchodonoſsor Regis Babylonis ſservi mei, inſsuper & beſstias agri dedi ei, ut ſserviant illi, & ſservient ei omnes gentes. Et Ezech. 29. de eodem loquens, ait: Dedi & terram Ægypti, pro eo quod laboravit mihi, ait Dominus Deus, & Daniel. 2: Tu es Rex Regum, & Deus cœli dedit Regnum tibi, & Sapient. 6: A Domino data eſst poteſstas nobis, & cùm eſsſsetis miniſstri Regni illius, non rectè iudicaſstis, & Ioan. 18. Dominus ſsermonem habens cum Pilato, qui impius, & infidelis erat, inquit: Non haberes poteſstatem in me ullam, niſsi tibi datum eſsſset deſsuper, & Matth. 23: Super Cathedram Moyſsi ſsederunt Scribæ & Phariſsæi; omnia ergo quæcunque dixerint vobis, ſservate & facite, ſsecundùm opera verò eorum nolite facere.

VerbũVerbum

^† autẽautem dare, quod ſępèſæpè Scriptura in prædictis auctoritatibus repetit, plenam, & irrevocabilem dominij translationem ſsignificare ſsolet, l. ubi autem non apparet 75. §. fin. D. de verbor. obligat. ubi. Iaſs. & alij, numer. 2. l. quod quis 49. D. de condict. indeb. l. 1. ubi Cynus, & Salic. C. de fundo dotali, |

p. 369

cum alijs latè traditis ab Ant. Gomez 2. tom. variar. capit. 10. num. 22. Ioan. Gæd. in tractat. de contrah. ſstipul. cap. 9. concl. 4. ex num. 17. & Card. Tuſsch. pract. concl. iur. lit. D. concl. 17.

Ad ſsecundum verò reſspondetur, ſspolia,

^† quæ Iudæi fugientes ab Ægyptijs abſstulerunt, non ob id à peccati, & iniuſstitiæ labe defendi, quòd Ægyptij infideles eſsſsent, ſsed quòd expreſsſsum Dei mandatum pręceſsitpræceſsit, qui id facere præcipiebat:

^† cuius auctoritas, ubi intervenit, omne vitium eluit, & omne crimen purgat, ut aliàs de præſscriptione longiſssimi temporis dicitur in l. ſsicut, & in l. omnes, C. de longi temp. præſscript. & de lege in l. Gracchus, C. de adulter. & in noſstris terminis eleganter notavit D. Auguſstin. relatus à Gratiano in cap. Dominus noſster 23. q. 2. cum alijs, quæ adduximus ſsup. cap. 2. ex num. 25.

Præſsertim

^† cùm illud pręceptumpræceptum eo magis rationi cõſonumconſonum videretur, quòd Ægyptij Hebræos per tot annos duriſssimâ ſservitute compreſſerãtcompreſſerant, cuius vindicta maiori quidem compenſsatione digna videri potuit, ut benè obſservat Abulenſsis in quæſstio. ſsup. Exod. cap. 3. & 12. & ante eum B. Irenæus lib. 4. cap. 49. Vbi vide adnotationem Fevardentij, qui ſsimiles allegat B. Auguſst. Theodoreti, & Alcimi Viennenſsis locos, & elegantiſssimè Tertullian. lib. 2. contra Marc. c. 20. Vbi inquit, quòd etſsi ſsolo iniuriarum iudicio Hebræi Ægyptios reconvenirent, & ſscapulas ſsuas, flagellorum contumeliosâ atrocitate laceratas, oſstenderent, non paucis lancibus, & ſscyphis pauciorum utique divitum, ſsed totis, & ipſsorum facultatibus, & popularium collationibus, eis ſsatisfieri nõnon poſsſset. Et lib. 4. adverſs. eund. Marcionem capit. 24. eandem ſsententiam non munùs eleganter repoſsuit, ſsic inquiens: Chriſstus dignos pronuntians mercede operarios, excuſsavit præceptum illud creatoris de vaſsis aureis, & argenteis Ægyptiorum auferendis, qui enim villas, & urbes operati fuerint Ægyptijs, digni utique operarij mercede, non ad fraudem ſsunt inſstincti, ſsed ad mercedis compenſsationem, quam aliàs à dominatoribus exigere non poterant.

Et eodem exemplo ac ratione defenduntur etiam

^† Chriſstiani, qui Saracenos, à quibus iniuſstè capti sũtsunt, evadentes, non ſsolùm proprio ipſsorum ſservitio, ſsed bonis, quibus poſsſsunt, ſspoliant, & ſsecum in provincias Chriſstianorum adſsportant, ut contra AncharranũAncharranum in cap. peccatum, de regulis iuris in 6. tradit gloſsſsa & Doct. in cap. ius gentium 1. diſstinctio. Innocent. in capit. olim el 1. de reſstitutione ſspoliatorum, communis apud Martam dicto capit. 24. ex numero 46. P. Sà in ſsumma, verb. Bellum, numero 1. Pat. Molina de iuſstitia & iure, tractat. 2. diſsputat. 37. in princip. & noviſssimè Anton. Naldus in pract. quæſstio. verb. Chriſstianus, verb. Infidelis, & verb. Servus.

Quâ ſsolutione pariter reſspondêre poſsſsumus ad auctoritatem d. Auguſstini

^† in dicto cap. ſsi de rebus. Apparet namque de hæreticis agere, qui Catholicis ipſso iure ſsubduntur,

^† ab eiſsq́ue puniri, coërceri, & bonis omnibus ſspoliari poſsſsunt, quouſsque ad veram, & puram religionem redeant, à qua, ſsemel promiſsſsa & profeſsſsa, protervè, & iniuſstè deſsciverant, ut docet D. Thom. 2. 2. quæſst. 10. artic. 12. Alphonſs. à Caſstro de iuſsta hæret. punit. cap. 12. & 14. per totum, Victor. dict. relect. 1. de Indis, num. 8. & ſseq. & Nos latiùs proſsequimur infrà capit. 19. ex num. 47. & idem in reliquis infidelibus apoſstatis concludit gloſs. quam ibi ſsequitur Archidiac. in ſsum. 23. quæſst. 6. dicens, quòd non ſsunt compellendi ad bonum non ſsuſsceptum, ſsed ad bonum ſsuſsceptum.

Et licèt

^† Scripturæ loca, à Divo Auguſst. in ſsuæ ſentẽtiæſententiæ comprobationem expenſsa, generaliùs loqui videan|

p. 370

tur, & omnes impios, & infideles indiſstinctè comprehẽderecomprehendere, quibus Deus imperiorum, & bonorum translationem, & amiſssionem comminatur, intelligenda tamen ſsunt quoad bona ſspiritualia, non quoad temporalia, ut advertit Menchac. dict. cap. 21. num. 5. vel meliùs, & elegantiùs ad punitionem Divinæ Maieſstatis referri debent, ut rectè notat Covarru. in dict. reg. peccatum 2. part. §. 10. num. 2. verſs. Non obſstat primum, quæ licèt

^† ob ſscelera, & crimina infidelium ab eis tollere poſssit Principatus & Regna, ut multoties ablata, & de gente in gẽtemgentem translata eſsſse oſstendimus ſsup. capit. 2. ex num. 5. Nos tamen ob id iuſstè eiuſsmodi homines ob hanc ſsolam infidelitatis cauſsam punire, bellari, & deprædari non poſsſsumus, nec à peccato, & reſstituendi neceſssitate excuſsamur, interim dum illa Divina voluntas ſsufficienter nobis revelata non fuerit, ut ſsup. etiam capit. 6. ex num. 2. cum eod. Covarru. & alijs animadvertimus.

Deinde tertio argumento fit ſsatis, ſsi conſsideremus, eam aſsſsertionem, quęquæ docet, omnia opera infideliũinfidelium eſsſse peccata, etſsi à multis recipiatur, quos ibi retulimus, magis tamen communiter à reliquis Theologis Scholaſsticis impugnari,

^† quia multa præſstare poſsſsunt, quæ in genere moris, & virtutis bona undecunque ſsint, ut deciditur in Concilio Arauſsicano 2. circa finẽfinem, & poſst D. Thom. 2. 2. quæſst, 10. art. 4. probat Caietan. & alij Scribentes ibîdem, & in 1. Sentent. diſstinct. 41. Sotus lib. 1. de natura & gratia, cap. 19. 20. & 21. Medina in 1. 2. quæſst. 109. artic. 2. pag. 984. verſs. Ad 5. reſspondetur, Aragon. in 2. 2. quæſst. 10. art. 10. pag. 310. verſs. His tamen non obſstantibus, & latiùs art. 4. per totum, Bellarm. tom. 3. lib. 5. de gratia & liber. arbitr. ex capit. 9. Bened. Pereira ad Roman. 14. diſsputat. 5. Valencia 3. tom. diſsputat. 1. quæſst. 10. punct. 2. Vega libro 6. in Trident. capit. 34. & 40. Navarrus de finib. hum. act. §. 2. num. 15. pag. 356. Covarru. loquens generaliter de operibus extra charitatem factis, in capit. Alma mater 1. part. §. 4. num. 7. Ioan. Azor lib. 3. inſstit. Moral. cap. 29. quæſstio. 6. & lib. 4. cap. 25. quæſst. 14. Pat. Gabr. Vazquez ſsup. 1. 2. tom. 2. diſsputat. 191. num. 7. & ſsequentib. P. Lorca in 2. 2. ſsect. 1. diſsputat. 35. per totam, P. Ludovic. Torres de Fide, Spe, & Charitate diſsputat. 50. dub. 3. colum. 628. & ſsequentib. P. Suarez in tractat. de Fide diſsputat. 17. ſsectio. 3. ex num. 2. & eruditiſssimus P. Ioan. Maldonatus in commentar. ſsup. Matth. cap. 7. colum. 176. Vbi ait, meritò contrariam opinionem nuper eſsſse damnatam

^† in Concil. Trident. ſseſsſs. 6. de iuſstiſsicat. can. 7. Vbi ita cavetur, Si quis dixerit, opera omnia, quæ ante iuſstificationem fiunt, quacunque ratione facta ſsint, vera eſsſse peccata, vel odium Dei mereri, aut quãtòquantò vehementius quis nititur ſse diſsponere ad gratiam, tantò eus gravius peccare, anathema ſsit. Et quod D. Auguſstin. Gregor. Proſsper. & alij in contrarium definire videntur,

^† dum in Ethnicis veras virtutes reperiri inficiantur, eò reſspicit ſsecundùm auctores ſsup. relatos, quòd illas ſsteriles iudicabant, & abſsque cœleſsti, & æterno præmio, & fructu, ac plerumque ſstudio, & gratiâ humanæ laudis, honoris, vel gloriæ, & quia qui Fidem non habent, charitate quoque vacant, quæ ſsine fide in hac vita eſsſse non poteſst.

Neque his adverſsatur

^† Apoſstolus ad Roman. 14. dum ait: Omne quod non eſst ex fide, peccatum eſst. Nam licèt aliqui ex ſsanctis Patribus, ut in argumento diximus, id de Fide, quâ in Deum credimus, explicent, communior tamen ſsenſsus eſst, & Apoſstoli verbis conformior, ut fides ibi pro conſscientia accipiatur, quaſsi Apoſstolus dicat, omne, quod fit cõtracontra conſciẽtiamconſcientiam, aliquid ſuadentẽſuadentem, eſsſse peccatũpeccatum, ut cũcum Orig. Chryſsoſst. Ambroſs. Theodor. |

p. 371

Theophylact. Æcumen. Anſselmo, & alijs reſsolvit Azorius dict. capit. 29. quæſst. 6. in fine, & latiùs lib. 2. capit. 8. quæſst. 3. Mag. Lorca dict. diſsputat. 35. Et in hunc ſsenſsum prædicta Pauli auctoritas ſsæpè à noſstris Pontificibus allegatur

^† in capit. omne 28. quæſst. 1. cap. quærat aliquis de pœnitent. diſstinct. 3. cap. per tuas 2. de ſsimonia, cap. per litteras, de reſstitut. ſspol. capit. quoniam omne 9. & cap. ult. de præſscript. cum alijs, quæ benê notat Didac. Covarru. in Reg. poſsſseſsſsor. 2. par. §. 6. num. 1. de reg. iur. in 6.

Denique quarto argumento ex verbis D. Thom. deducto, reſsponderi poteſst cum Mag. Bañez in 2. 2. quæſst. 10. artic. 10. in fine, col. 536. Angelicum Doctorem intelligendum eſsſse

^† de infidelibus, qui habent repugnantiam ad fidem; hi enim causâ talis infidelitatis indigni ſsunt, ut fidelibus dominentur, eorumq́ue dominio, & pręlationeprælatione ab Eccleſsia iuſstis de cauſsis privari, & ſspoliari poſsſsunt, maximè ſsi infideles in terris fidelium degant, aut fidelium numerus augeri incipiat, illorumq́ue cõverſioniconverſioni infidelium prælatio impedimẽtoimpedimento eſsſse cenſseatur. Nefas quippe iudicatum eſst, religioſsa mãcipiamancipia impijſssimorum inquinari dominio, ut ait

^† l. ult. ne Chriſstian. mancip. in C. Theodoſs. l. 1. & per totum, C. eodem cap. cùm ſsit nimis, cap. multorum, capit. ad hæc, cap. nulli de Iudæ. cap. mancipia. 54. diſstinct. capit. etſsi, cap. præſsenti, cap. multos, capit. Iudas 17. quæſst. 4. l. fin. tit. 21. part. 4. l. 13. titul. 9. part. 6. l. 10. titulo 24. part. 7.

Et quemadmodum poteſst Papa uxorem

^† converſsam eximere à poteſstate viri pagani, iuxta doctrinam D. Pauli 1. ad Corinth. 7. capit. gaudemus de divortijs, ita poteſst fideles baptizatos à iure, & obediẽtiaobedientia infidelium, & paganorum Principum liberare, ſsi Chriſstianiſsmum impediant, ut obſservant & reſsolvunt D. Thom. in addition. 459. DD. in 4. diſstinct. 39. Caietan. 2. 2. quæſst. 66. artic. 8. Bertachin. in repertor. verb. Iudæus, num. 56. Gregor. de Valentia 3. tom. quæſstio. 10. punct. fin. Aragon in 2. 2. quæſstio. 10. artic. 10. concluſs. 1. pag. 310. Salon in 2. 2. tractat. de dominio, quæſst. 3. artic. 1. & Ioan. Azor. in ſsumma lib. 8. capit. 26. verſs. Duodecimò quæritur, col. 1278. Cardin. Bellarmin. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 7. Fr. Eman. Roderic. in quæſst. Regular. tom. 3. quæſst. 32. artic. 4. & doctiſs. Pat. Suarez in defenſs. Fidei, lib. 3. capit. 4. num. 5. & ſsequentibus, & cap. 23. num. 22. pag. 340. & noviſssimè in tractat. de Fide diſsputat. 18. ſsectio. 5. à num. 6. Vbi etiam poſst D. Thom. & alios ſsuprà relatos ex eiſsdem principijs deducit, non licêre fidelibus ſsibi de novo Regem infidelem creare.

His autem non intervenientibus verior, & communior ſsententia eſst, infideles

^† ob ſsolam infidelitatis cauſsam non poſsſse regulariter privari dominio, quod habent ſsupra fideles, ut concludit D. Thom. Caietan. Bañez, Aragon, & alij ubi ſsuprà, Sylveſster verbo Infidelitas, quæſst. 4. Driedon. libro 3. de liber. Chriſstian. capit. 9. in fine, Victor. dict. relectione 1. de Indis numero 6. & 7. Sotus in 4. diſstinctio. 5. quæſst. 1. artic. 10. ad 5. & lib. 4. de iuſstitia & iure, quæſst. 2. artic. 2. Bellarmin. 1. tom. controverſs. 3. lib. 5. capit. 2. Salmeron Actor. 13. tractat. 37. & 38. Pat. Torres de Fide, Spe, & Charit. diſsput. 52. dub. 1. col. 645. Anton. Perez in dict. Laurea Salmant. certam. 5. expoſsit. cap. ult. pag. 296. num. 61. latè & optimè Pater Suarez. d. lib. 3. capit. 3. per totum, & d. ſsect. 5. num. 3. & 4. ubi fundamenta huius opinionis adducit, & P.M. Lorca in 2. 2. q. 10. art. 10. ex pag. 235. Vbi admonet, quòd licèt verba

^† D. Tho. in argum. relata difficilia ſsint, nãnam Eccleſsia nõnon habet aliquãaliquam iuriſdictionẽiuriſdictionem ſsupra infideles nõnon ſsubditos Chriſstianis, reducẽdareducenda sũtsunt ad bonũbonum |

p. 372

ſsenſsum, ut dicatur, per ordinationem Eccleſsiæ poſsſse tolli ius dominij

^† indirectè, præcipiendo Chriſstianis, ne infidelibus ſserviant, & hoc iuſstè fieri; quia infideles propter infidelitatẽinfidelitatem occaſsionem præbent, ut iuſstè fideles ab eorum dominio ſubtrahãturſubtrahantur, quia inconveniens eſst, fideles infidelibus ſservire. Et hoc eſsſse inquit, quod D. Tho. tradit: Meritò infidelitatis merentur privari dominio ſsuper fideles.

Et eandem expoſitionẽexpoſitionem, licèt alijs verbis, præſsenſsit Aragon d.q. 10. art. 10. in fin. verſs. Vltima concluſsio, dicens quòd quia regulariter, & ut plurimùm fideles, ſerviẽtesſervientes infidelibus, verſsantur in maximo periculo amittendæ Fidei; proptereà Eccleſsia, quæ reſspicit ea, quæ magis frequenter contingunt, ſsine alio maiori examine poteſst condere legem, quâ tales ſservi à ſservitute liberentur, cum poſssit, & debeat, ea omnia prævenire & diſsponere, quæ conveniunt ad ſalutẽſalutem ſspiritualem. Et idẽidem in effectu concludit, & latius probat P. Suarez in. d. lib. 3. defenſs. cap. 23. n. 21 & d. ſsect. 5. num. 6. & ſseqq.

CAPVT XII. De sexto titulo, qui ad eosdem Indos iuste debellandos, & subigendos ab alijs frequenter adstruitur, quod plurima, foedissimaque peccata contra legem naturae committerent, & tyrannidem exercerent, antropophagi essent, & idololatriae, cruentisque hominum sacrificij simmanissime dediti.

CAPVT XII. De ſsexto titulo, qui ad eoſsdem Indos iuſstè debellandos, & ſsubigendos ab alijs frequẽterfrequenter adſstruitur, quòd plurima, fœdiſssimaq́ue peccata contra legem naturæ committerẽtcommitterent, & tyrannidem exercerent, antropophagi eſsſsent, & idololatriæ, cruentiſsq́ue hominũhominum ſsacrificij simmaniſsſsimè dediti.

SVMMARIVM Capitis XII.

1 Indi, & alij infideles an poſsſsint debellari ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam?
2 Auctores plurimi recenſsentur, qui generaliter affirmãtaffirmant, licitè debellari poſsſse infideles non ſservantes legem naturæ.
3 Auctores plurimi recenſsentur, qui ſspecialiter de Indis agentes, eos ob idololatriam, & crimina contra naturam debellari poſsſse docuerunt.
4 Indorum omnium Principes, & Reguli tyranni erant: & quomodo?
5 Reges Indorum, præſsertim Peruani & Mexicani, quàm tyrannicè & crudeliter vaſsſsallos ſsuos vexarent, & gubernarent?
6 Indi inter alia duriſsſsima, quæ à ſsuis Regibus patiebantur, ſservilibus ſsemper, & laborioſsis operibus exerceri ſolebãtſolebant ne uſsquam requieſscere poſsſsent.
7 Ædificiorum, & aliorum ingentium operum, quæ olim Indi fecerunt, hodie plura veſstigia manent, quæ remiſsſsivè recenſsentur.
8 Pyramides, & Mauſsolea Ægyptiorum & lateres à populo Iſsraelitico facti, tyrannidem, & crudelitatem iubentium, & eximium laborem ædificantium oſstendunt.
9 TyrãnorumTyramnorum vitia, & proprietates quæ?
10 Lex 10. tit. 1. par. 2. quæ apponit definitionem tyranni illuſstratur.
11 Princeps rectus, & iuſstus magis ſsubditorum commodis, quàm proprijs ſstudet, & qualiter à tyranno differat? Reges infideles ut plurimum tyrannicè dominantur, ibid.
12 Tyrannis quàm grave peccatum ſsit.
13 Tyranni citò pereunt, & Regnorum brevi amiſsſsione & tranſlaltionetranſlatione puniuntur.
14 Sapientiæ locus cap. 16. verſs. 10. expenditur.
15 Iob verba cap. 15. verſs. 10. explicãturexplicantur.
16 Eccleſsiaſstes cap. 8. verſs. 9. explicatur.
17 Iſsaiæ locus cap. 16. verſs. 4. explicatur.
18 Potentia nulla ſscelere quæſsita poteſst eſsſse diuturna.
19 Tyranni pauci ſsicca morte pereunt, vel ad poſsteros ſsuos Regna tranſmittũttranſmittunt cum Iuvenali, & Æliano.
20 Indorum tyranni rarò in ſsuis Imperijs conſsenuerunt.
21 Indi Peruani faſsſsi ſsunt ob tyrannidem Atahualpæ ſse à Deo ſsub iugum Hiſspanorum miſsſsos.
22 Viracochas cur dicantur Hiſspani ab Indis Peruanis?
23 Indi omnes plurima, & fœdiſsſsima peccata contra legem naturalem committebant.
24 Auctores plures citantur, qui de vitijs Indorum latiſsſsimè tractant.
25 Motezuma ſsimul cẽtumcentum quinquaginta uxores ex ſse gravidas habuit.
26 Filios ſsexcentos ex ſse genuit quidam Rex Indus alius 650. alius, 325.
p. 373
27 Indorum præcipua vitia aliquibus regijs ſschedulis comprehenduntur.
28 Maſsculæ veneris uſsus apud omnes ferè Indos frequentabatur.
29 Indorum in templis aſsſservabantur, qui præpoſstera libidine uterentur.
30 Indi adeò erant dediti ſsodomiæ, ut pædiconis imaginem pro amuleto geſstarent.
31 Sodomiæ peccatum quàm execrandum, & deteſstabile ſsit.
32 Sodomia antonomaticè appellatur peccatum contra naturam.
33 Sodomitarum quorundam Indorum provinciæ Eſsquaraguæ notabilis punitio, & hiſstoria.
34 Indi omnes Occidentales, ut plurimùm antropophagi erant, etiam Mexicani, Braſsilienſses & Peruani, num. 39.
35 Canibales & Caribes Indi præa alijs, humanis carnibus veſscebantur. Et n. 38.
36 Indus quidam Canibalis tercentum homines eſsitaverat.
37 Indi qualiter humanas carnes condirent & aſsſservarent, & mirabantur, quòd eis non veſsceremur.
40 Indi qualiter ſse erga ſsenes, & ægrotos haberent?
41 Indi plurimi proprios filios, aut parentes epulantur.
42 Indi filios procreabant & incraſſabãtincraſſabant, ut poſsteà illis veſscerentur.
43 Antropophagiæ vitium monſstroſsum, & deteſstabile eſst.
44 Pythagoras non ſsolùm ab humanis, verùm ab aliorum animalium carnibus abſstinendum eſsſse docebat.
45 Carnibus quibus libet veſsci, magis ferarũferarum, quãquam hominũhominum eſsſse dicebat Pythagoras.
46 Iuvenalis & Ovidij loca expenduntur de eſsu carnium agentia.
47 Paul. Oroſsius explicatur, dum infames eſscas humanæ carnis eſsum appellat.
48 Humanis carnibus veſsci Barbarum & Scythicum eſsſse tradit Strabo.
49 Carnibus humanis obſsidionum neceſsſsitate urgente plures gentes uſsæ ſsunt.
50 Carnium humanarum eſsum, nullius neceſssitatis prætextu excuſsari poſsſse tradit Valer. Maxim.
51 Indos carnibus humanis veſscentes Hiſspani occidere, & captivare ſsolebant.
52 Eliſsabetha Regina Catholica Indis alioqui pijſssima, vehementer in illos eſscandeſscebat, qui humanis carnibus veſscebantur.
53 Ferdinand. Corteſsius crudeliſssimus fuit in indos, quos humanis carnibus veſscicomperiebat.
54 Sacrificia varia, & hominum mactationes horrendæ ab Indis exercebantur.
55 Auctores plurimi recenſsentur, qui agũtagunt de cruentis ſsacrificijs Indorum.
56 Mexici plerumque mille homines ſsingulis diebus immolabantur, & aliquando quinque mille, quot annis pluſsquàm ſseptuaginta millia.
57 Carolinæ Inſsulæ Indi qualiter infantes ſsuis Idolis ſsacrificarent.
58 Indorum omnium crudeliſssima, & cruẽtiſsimacruentiſsima hominum, & infantium ſsacrificia ex relatione P. Acoſstæ.
59 Peruani Indi etiam poſst Incarum Imperium utebantur ſsacrificijs hominum, virginum & infantium, præſsertim in Regum inauguratione, aut ſsepultura.
60 Vxores & famulos vivos ſsimul cum defunctis regulis ſsepeliebant Peruani.
61 Schedula Regia ad litteram recenſsetur, quæ vivos famulos, aut axores cum mortuis Indis tumulari prohibet.
62 Hominum immolatio præceptis legis naturalis repugnat.
63 Sacrificia hominum non Chriſstianis tantùm, verùm & Ethnicis execrabilia videbantur.
64 Senatuſsconſs. laudatur, quo hominũhominum immolationes à Romanis prohibitæ ſsunt.
65 Buſsiris infamis habitus, & graviter ab Hercule punitus dicitur, quòd hoſspites Iovi immolaret.
66 Illaudatus & monſstris dignus, cur dicatur Buſsiris apud VirgiliũVirgilium & Statium?
67 Buſsiris in aris, quas hoſspitibus paravit, mactatus fuit, ex Claudiano.
68 Buſsiridis aræ adagium quid ſsignificet?
69 Imilcis vxor Annibalis qualiter queratur de ſsacrificio filij ſsui, apud Sil. Italicum?
p. 374
70 Quintiliani elegans locus expenditur in detſstationem humanorum ſacrificiorũſacrificiorum.
71 Deus non lætatur, ſsed potius offenditur humanis victimis, & quibus gaudeat? ex D. Clem. & Catone.
72 Catonis diſsticha, quæ circumferuntur, cuius fuerint?
73 Arnobius graviter, & meritò excandet in eos, qui homines immolant, & ex ijs cibos capiunt.
74 Indorum ſsacrificia eò crudeliora erant, quòd etiam virgines, & infantes filios immolabant.
75 Filios proprios idolis ſsacrificare ſsemper Deo infeſstiſsſsimum fuit, & pluribus locis ſsacræ Scripturæ prohibitum.
76 Sapientiæ locus capit. 12. verſs. 5. & 6. expenditur, & exponitur.
77 Animæ inauxiliatæ in ſsacra Pagina, cur dicãturdicantur filij à parentibus immolati?
78 Belluæ pro catulis ſsuis defendendis uſsque ad mortem pugnant.
79 Iudæi quibus exemplis filiorum immolationes defendebant?
80 Abraham dum Iſsaac filium ſsacrificare voluit, qualiter excuſsetur.
81 Iephte factum dum propriam filiam ex voto immolavit, an & qualiter à peccato excuſsetur?
82 Saturni in memoriam GẽtilesGentiles filios ſsuos immolare ſsolebant, id tamen variè punitum fuit.
83 Gello Siciliæ tyrannus ſsub comminatione belli Carthaginenſsibus hominum ſsacrificia interdixit.
84 Sacrilegium magis quàm ſsacrum appellat Curtius puerorum immolationes.
85 Tiberius in Africa graviter punivit ſsacerdotes Saturni, qui ei infantes immolabant.
86 Tertullia. & Lactan. graviter dolebãtdolebant, ſsuo tempore ſsacrificia infantium durare.
87 Lex ſsi quis necãdinecandi penult. C. ad leg. Cornel. de ſsicar. exponitur ex mente Rævar. contra Cuiac.
88 Infans homo eſst, & eius occiſsio lege Cornelia vindicatur. Abortum qui violenter facit, lege Cornelia punitur, ibidem.
89 Piaculi nomen variè ſsumitur, ſsed proprius refertur ad infantum crudeliſsſsima ſsacrificia.
90 Piacularis, piatrix, vel expiatrix hoſstia quæ eſsſset?
91 Infantes ante ſseptimum diem necari ſsolebant, & cur eo tempore baptizari, & nomina ſsumere cœperint?
92 Cataphrigarum hæreticorum Euchariſstia ex farina infantum ſsanguine mixta conficiebatur.
93 Infanticidia cur olim Chriſstianis impicta?
94 Indi iam ferre non valebant cruenta ſsacrificia, quæ à ſsuis Regibus, & ſsacerdotibus patrio more fiebant, & ideò Fidem noſstram facilius receperunt.
95 Hiſspani vehementer commoti ſsunt, ubi crudelia IndorũIndorum ſsacrificia conſspexerunt.
96 Indi cuiuſdãcuiuſdam immolati mirabilis caſsus. 97 Animalia in ſsacrificijs interfecta extracto iam corde, mugire, & reſspirare contigit.
98 Angelus apparuit Indo ſsacrificando.
99 Victimas humanas Mexicanorum Deo odioſsas, eſsſse, & brevi deſsituras, ingenti miraculo oſstenſsum fuit.
100 Ferdin. Corteſsius natus fuit eodẽeodem anno & die, quo Mexici pluſsquam octuaginta hominum millia immolata fuerunt.
101 Indi omnes Occidentales ſsummopere idololatriæ dediti erant.
102 Indi non Solem tãtùmtantùm, & Stellas; ſsed viliſsſsima quæque, & ſspurciſsſsima animalia, & dæmonẽdæmonem, ſsub varijs & horrendis formis ſsibi apparentem, adorabant.
103 Auctores plures citantur, qui agunt de varijs idolis Indorum.
104 Mexici duo idolorũidolorum millia colebantur.
105 Sacerdotes Indorum qualiter olim ieiunabant, & ſsuis idolis ſsacrificabant?
106 Dæmon Indos excæcabat, & divinos honores, & ritus æmulabatur.
107 Crocoton dæmon ſse mulieribus in Hiſspaniola miſscebat, & ex eo nati bicornes erant.
108 Idololatriæ vanitas hebetudinem ingenij demonſstrat.
109 Idololatriæ ſscelus ſsemper Deo valdè infenſsum, & multis ſsupplicijs punitum |
p. 375
fuit, & plurima alia de eius nomine differentijs & effectibus remiſsſsivè.
110 Idololatriæ ad flagitium obſstupeſscunt cœli, & portæ eius deſsolantur.
111 Auctores innumeri adducuntur, qui idololatriæ crimen exaggerant.
112 SimulacrorũSimulacrorum cultus extrema impietas & ſstultitia omnibus maior appellatur.
113 Idololatra omnis hæteticus eſst cẽſẽduscenſendus
114 Idololatriæ crimen ignorantia non excuſsatur.
115 Idolum unde dictum?
116 Idololatria continet odium Dei, & blaſphemiãblaſphemiam, & eſst gravior infidelitate.
117 Antichriſstus idola auferet.
118 Idololatria ſsemel extincta, an iterum ſsit ſsub finem mundi reditura?
119 Idololatria appellatur à Iob iniquitas maxima, & de alijs varijs nominibus quibus in eam invehitur ſsacra Pagina.
120 Carmina Sibyllæ, & Sedulij Paſschalis in deteſstationem idololatriæ.
121 Deus ſsemper occaſsiones idololatriæ vitare curavit,
122 Serpentem æneum à Moyſse in deſserto levatum, cur contriverit Ezechias?
123 Moyſsi cur denegatum in terram Promiſsſsionis ingredi? & cur eius ſepulchrũſepulchrum occultum eſsſse Deus voluerit?
124 Terram, & alia elementa cur poſst diluviũdiluvium Deus minus perfecta reliquerit?

PErgamvs verò ulterius, & inſstituti noſstri rationem proſsequentes ſsedulò diſsquiramus, an Indis, de quibus agimus, bellum iuſstius inferri potuerit; quòd non ſsolùm Barbari, & infideles ſsimpliciter effent, ut in ſsuperioribus capitibus demonſstravimus,

^† ſsed eorum Principes impiè & tyrannicè dominarẽturdominarentur, & univerſsi ut plurimùm Indorum populi feriſssimis, & fœdiſssimis moribus contra naturæ legem multifariam peccarent, humanis carnibus veſcerẽturveſcerentur, & quod peius eſst, execrabili idololatriæ cultui mirum in modum dediti, falſsis & portentoſsis ſsimulacris, quæ ſsibi adoranda dæmonis ſsuaſsione confinxerant, crudeliſssimis, & infandis hominum ſsacrificijs, & varijs alijs ritibus litare, & immolare ſsolêrent.

Et planè has

^† cauſsas, non pias tãtùmtantùm, ſsed omnino iuſstas, & legitimas eſsſse, ut infideles bello infeſstari, & ſsuarum rerum, & provinciarum dominio, & iuriſsdictione privari poſssint, maximé ſsi ad id Summi Pontificis auctoritas interveniat, intrepidè affirmavit Innocent. in cap. quod ſsuper, de voto, num. 4. & 9. quem ibîdem ſsequuntur Hoſstienſs. Petr. de Ancharran. & Abb. Panormitan idem Ancharran. & HẽricHenric. de Boich. in capit. gaudemus, de divortijs, Ioannes Andreas in reg. peccatum, de regulis iuris libro 6. Bartol. in extravagant. ad reprimendum, Cardin. Zavarela in Clement. 1. de teſstibus num. 6. gloſsſsa in extravagant. ſsi fructum, ne ſsede vacant. Ancharran. conſsilio 15. Calderin. conſsil. 2. ſsub tit. de Iudæis, Auguſst. de Ancona, & Florentin. in ſsumma 2 part. tit. 12. cap. 3. §. 1. & 3. part. tit. 22. capit. 5. §. 8. Sylveſster verb. Iudæus, numero 4. verb. Infidelitas. quæſst. 8. & 9. & verb. Papa, q. 7. ſsum. Armilla in eod. verb. Infidelitas, ſsumm. Tabiena verb. Inquiſsitor, n. 32. & 33. Locatus in iudicial. Inquiſsit. |

p. 376

verb. Invocare à num, 2. Marquard. in tractat. de Iudæ. & Infidel. 1. part. cap. 14. Albertin. in rub. de hæretic. quæſst. 8. Brunus in eod. tract. cap. 2. & Zanchinus, & eius additionator Campegius cap. 36. Ioan. de Lignano in tractat. de bello capit. 9. Alvar. Pelagius de planct. Eccleſs. lib. 1. art. 37. colum. 5. Ioan. Maior in 2. Sentent. diſstinct. 44 quæſst. 3. & in 4. diſstinct. 15. quæſst. 20. Gabr. in 4. diſstinct. 15. quæſst. 4. art. 1. Caietan. 2. 2. quæſst. 10. artic. 8. & 9. Nicol. de Lyra ſsup. Num. cap. 31. Abulenſs ibîdem, quæſst. 6. Turrecremat. de poteſst. Eccleſs. lib. 2. capit. 114. Holcoth. in Sapient. lect. 65. Honcala in peculiari huius argumenti tract. Petr. Belluga in Specul. Princip. rub. 39. §. noviſssimè, num. 1. Director. Inquiſsit. Eimerici. 2. part. quæſst. 46. ubi Franc. Peña in comment. 71. idem Repertor. verb. Iudæus, §. item quod Iudæi, Rojas de hæreticis 1. par. num. 557. & ſsingul. 211. num. 1. Simancas in Cathol. inſstitution. tit. 35. nu. 10. & 11. & in Enchirid. tit. 17. nu. 2. Paramus obiter rem attingens, & ſsolum Sylveſstr. allegens de orig. Inquiſsit. lib. 3. quæſst. 1. opinio. 4. num. 144. & D. Garcias Maſstrillus de Magiſstrat. lib. 1. capit. 9. num. 10.

Et in ſspecie & quæſstione

^† iſstorum Indorum Occidentalium eandem doctrinam expreſssè defendunt, & copiosè illuſstrant Gineſs. Sepulveda in Apolog. ad Epiſscop. Segovienſs. & in reſsponſsione ad obiection. Epiſscopi de Chiapa, ferè per totum, Ioan. Maior d. quæſst. 20. Lucas de Penna in l. unica. C. ut armor. uſsus lib. 11. colum. 4. verſs. Prima eſst, & verſs. Tertiadecima, & col. 6. in princip. Vbi quæſstionem movens, utrum Indi, qui in Occidente Regna, & terras non ab Imperatore habêre reperti ſsunt, eas licitè, an illicitè poſssideant? & iuſstè ob prædicta peccata puniantur? & quid ſsupra illos Roman. Pontifex diſscernere poſssit? ſse remittit ad ſsententiam Innocentij in dict. cap. quod ſsuper, & inter alia reſsolvit, tyrannidem præſsidentium, iuſstam bellandi cauſsam præſstare, argum. eorum, quæ habẽturhabentur 1. Machab. & apud Policraticum de Curialium nugis lib. 3. cap. ult.

Doctiſssimus etiam Alphonſsus à Caſstro lib. 2. de iuſsta hæretic. punitione capit. 14. fol. 127. poſst longam diſsputationem cõcluditconcludit, iuſstum eſsſse bellum, & Divini teſstimonij auctoritatibus niti, quod Catholici Hiſspaniarum Reges contra Barbaras gentes & Idololatras, quæ Deum ignorabant, verſsus Occidentem & Auſstrum inventas, ante aliquot annos geſsſserunt, & nunc etiam gerunt, ob tollendam idololatriam, & alia crimina contra legem naturæ, dummodo prius blandè moneantur, ut falſsorum Deorum cultum relinquant, & ab illis delictis abſstineant.

Idem nõnon minus apertè docet Marquard. dict. cap. 14. Vbi abſsque aliqua difficultate reſsolvit, quòd etſsi concederemus, bellum infidelibus indici nõnon poſsſse ob ſsolam infidelitatem, ſsecus tamen eſsſset, ſsi etiam legem naturæ non ſservarent, & idola colerent peccando cõtracontra legem naturalem, contemnendo verum Deum, & immolando innocentes, & hac ratione Bullam Alex. VI. defendit, & conceſssionem ac debellationem Novi Orbis eius virtute Hiſspaniæ Regibus factam.

Idem tradit, & latiùs proſsequitur Petr. Malferit. apud Mandellum dicto conſsil. 769. ex num. 70. lib. 4. Vbi refert aliqua ſscelera, quæ ab Indis ferino more, & cõtracontra legem, & rationem naturalem perpetrabantur, & concludit, ad ea punienda, & extirpanda, non ſsolùm potuiſsſse; ſsed debuiſsſse à Romano Pontif. & noſstris pijſssimis Regibus illis bellum indici.

Inſsignis etiam noſster Senator Gregor. Lopez in l. 2. tit. 23. part. 2. gloſsſsa mag. col. 16. eius gloſsſsæ, verſs. Ego verò ſsubmittens me, uſsque ad finem, eandem |

p. 377

ſsententiam contra Victoriam multis argumentis defendit, & ait, communiter eſsſse receptam à Doctoribus Canoniſstis & Legiſstis, & placêre etiam multis Theologis, neque videri ab ea recedendum, cùm non habeat contra ſse aliquam ſsacræ Paginæ auctoritatem, ex qua convincatur.

Hoc etiam probant abſsque aliqua hæſsitatione Alphonſs. Guerrer. in Specul. Princip. cap. 31. & Franc. Vargas in tractat. de Epiſscop. iuriſsdictio. confirm. 10. num ſsolùm excuſsantes, verùm eximiè quoque laudantes Reges Catholicos, quòd Barbaros Indos, contra tot naturæ præcepta peccantes, & idolorum cultui ita pertinaciter deditos, ad meliorem vitæ, & religionis formam adduxerint.

Extat quoque de eodem articulo optima diſsputatio apud Fr. Anton. à Corduba in quæſstionario, quæſst. 57. dub. 5. per totum, ubi utriuſsque partis argumenta recenſset. Quibus ſsubſscribens D. Marta in tractat. de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. num. 28. 29. 30. & 32. mordicùs defendit, poſsſse Romanum Pontificem iſstorum infidelium Indorum Regna, dominia & iuriſsdictiones ab eis auferre, & alicui Principi Chriſstiano concedere, prout Alexand. VI. inſsulas Occidentales mundi Novi Regibus noſstris conceſssit, ob id, quod illi idololatræ eſsſsent, & contra naturęnaturæ legem peccarent, quæ qui puniunt, Deo ſservire dicuntur cap. fin. 23. q. 5.

Et in hac eâdem ſsententia, licèt ſsub quadam diſstinctione, reſsidêre videtur P. Ioan. Azorius 1. tom. inſstitut. Moral. lib. 8. cap. 24. quem refert & ſsequitur Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 5. part. 1. dub. 4. pagina 207. Plura item circa eundem articulum congeſssit magis quàm digeſssit Hieron. Zevallos lib. 4. practic. commun. quæſst. fin. ex num. 229. uſsque ad 324. Vbi licèt de alijs titulis dubitet, hunc tamen vitandorum criminum contra naturam, & idololatriæ extirpandæ, ſsufficientiſssimum putat ad Indos, de quibus loquimur, & alios quoſslibet infideles debellandos, ſsi licentia & auctoritas Pontif. Maxim. ad id cõcurratconcurrat. Et noviſssimè P. Mag. Fr. Pet. de Lorca in 2. 2. ſsect. 3. diſsput. 52. num. 2. pag. 968. Vbi cauſsas iuſsti belli recenſsens, inter eas ponit innocentium defenſsionem & liberatione, & in noſstris Indis exemplam adducit, ſsic inquiens: Et ex hoc capite potuit eſsſse bellum iuſstum contra Indos Barbaros, apud quos frequenter in uſsu erant cædes hominum innocentium ad ſsacrificia, & ad veſscendum humanis carnibus. Et ex hiſstoricis idem probat Ioan. Boterus in relat. univerſsal. 4. part. lib. 2. pag. 59. Anton. Herrera decad. 1. lib. 2. capite 4. pag. 51. Ludovic. Cabrera in vita Reg. Philip. II. Pag. 420. & Thom. Bozius omnino videndus in tractat. de Italiæ ſstatu, lib. 4. cap. ult. pag. 445. ubi citat D. Antonin. & Cardin. Toletum, quorum verba adducimus infrà capit. 23. num. 60.

Pro qua ſsententia tam in facto, quàm in iure fulcienda, & comprobãdacomprobanda à tyrannidis peccato initium capeſsſsentes, primò conſsiderare poſsſsumus,

^† Principes & Regulos Indorum, de quibus tractamus, in omnibus provincijs hucuſsque detectis, & præcipuè in Mexicanis & Peruanis, quæ magis politicæ erant, tyrannos proculdubio fuiſsſse, non ſsolùm quod ſsua imperia metu magis, & crudelitate, quàm iure & legibus, ac ſsubditorum conſsenſsu conſstabilierant, verùm etiãetiam, quia in eorum gubernatione nihil niſsi per fraudem, violentiam, & tyrannidem agere ſsolebant, ut abundè conſstare poterit exijs, quæ Gundiſsalv. de Oviedo, Franc. Lopez Gomara, Petr. Cieza, Ioſseph. Acoſsta, Anton. de Herrera & alij huius Novi Orbis hiſstorici paſssim in ſsuis commentarijs ſscribunt, quos pleniùs connumeravimus ſsupr. lib. 1. capit. 5. num. 47. & ultra eos Fr. Hieron. Roman. in Republic. Mundi |

p. 378

3. part. lib. 1. de Republ. Indiana. Ioan. Boter. in dict. relat. univerſs. 4. par. lib. 2. ex pag. 25. ipſse Anton. de Herrera decad. 2. lib. 7. capit. 12. & Ioan. Arce ab Otalora in tractat. de Nobilitat. 1. part. capit. 2. num. 13. pag. 11. Vbi recenſsent,

^† ſsubditos ab illis non ut homines, ſsed ut beſstias tractatos, & ſservitijs, tributis, angarijs, & parangarijs oneratos fuiſsſse.

Pro dijs namque coli, & adorari volentes, omne ius vitæ & necis ſsibi in vaſsſsallos uſsurpabant, nec ſsolùm de bonis & prædijs, verùm de filijs quoque, & uxoribus ipſsorum pro libito diſsponebant, tertiam fructuum partem tributorum nomine vindicabant, & pœnis graviſssimis exigebant: auro argento, alijſsq́ue metallis fodiendis, pannis fabricandis, theſsauris cumulandis, ſsine ulla requie, aut intermiſssione cõpellebantcompellebant, plurimos pro victimis immolabant, vel maiorum ſsuorum templis, & ſsacrificijs in perpetuum devovebant, alios etiam ex alijs leviſssimis cauſsis in magnum numerum occidebant, vel ex natalibus ſsedibus in remotas, & incultas provincias transferebant, & ſsæpè, ob unius culpam, omnes, qui illum vel remotiſssimo ſsanguinis gradu contingerent, ſsine ſspe venięveniæ trucidabant.

^† prætereà ne unquam requieſscere poſsſsent, aut aliquid pro ſsua libertate moliri, ſservilibus ſsemper, & laborioſsiſssimis operibus mancipabant, veluti montibus excidendis, vallibus cõplanandiscomplanandis, vijs ſsternendis, ingentibus lapidibus extrahendis, & congerendis manſsionibus, quas Peruani Tambos, monumentis, quæ Huacas vocabant, & alijs ædificijs, quamvis parum, aut nihil utilibus extruendis. Quorum veſstigia

^† hodie quoque in pluribus locis reperiuntur, eximium ac prolixum laborem & ſsudorem ædificantium, & vanitatem ſsimul, ac crudelitatem iubentium, ſsatis oſstendentia, ut præter alios obſservat Ioſseph. Acoſsta lib. 6. hiſstor. Ind. cap. 14. & Fr. Gregor. Garcia lib. 3. de Ind. orig. cap. 3. §. 1. pag. 221. & lib. 4. cap. 19. §. 8. pag. 459. Garcilaſs. Inca de Incarum orig. lib. 9. capit. 13. Ioan. Boter. in relatio. pag. 388. & Maiolus 1. tom. colloq. pag. 379. Prout in

^† antiquis etiam illis Ægyptiorum Regum Pyramidibus, & Mauſsoleis, & in lateribus ab Iſsraëlitico populo, ſsimili ratione, & tyrannide per Pharaonem exactis, egregiè adnotavit Ioſseph. lib. 2. antiquit. cap. 5. Genebr. lib. 1. chronogr. & ante eos Ariſstot. lib. 5. Polit. cap. 11. Strab. lib. 17. Herodot. & Diodor. Sicul. lib. 2. & Plin. lib. 36. cap. 12.

Quæ omnia quàm ſsint

^† Tyrannorum propria, manifeſstè colligitur ex ijs, quequæ de tyranni Principis indicijs, & diffinitione tradit Ariſst. lib. 8. Ethic. cap. 10. & lib. 4. Polit. cap. 10. Plutarc. in lib. de doct. Princip. D. Gregor. lib. 12. Moral. cap. 18. D. Thom. in tract. de regim. Princ. ferè per totum, gloſsſs. verb. Regum, in Clem. 1. de baptiſs. Bartol. in tract. de tyrannide, Alberic. in 1. decernimus, C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. Roland. à Valle conſs. 3. ex num. 104. Capicius deciſs. 130. num. 35. Pet. Gregor. lib. 6. de Repub. cap. 18. Bodinus in methodo hiſst. cap. 6. Theatr. vitæ hum. vol. 11. lib. 1. pag. 1613. & plures alij relati à Petr. Andr. Canonherio in aphor. Hippocrat. polit. pag. 277. & ſsequentibus, & de iure noſstro Hiſspano

^† celebris text. & omnino legendus in l. 10. tit. 1. part. 2. ubi Gregor. Cùm contrà, is,

^† qui iuſstè, rectèq́ue dominatur, magis ſsubditorum commodis, quàm proprijs ſstudeat, & tunc tantũtantum ad ſsupplicia, ac neces ( & id quidem cum dolore) deſscendat, ubi aliquem puniri publica utilitas ſsuadet, neque ſsævitiam, ut tyrannus, cordi habeat, qui ad eam ex voluptate potius, quàm ex cauſsa, ac neceſssitate movetur, ut graviter ſscripſsit Seneca lib. 1. de ClemẽtClement. cap. 12. Fr. Barthol. à Medina in 1. 2. q. 90. art. 2. pag. 822. & |

p. 379

copiosè, & eleganter proſsequitur Stephan. Iunius in vindic. contra tyran. quæſst. 3. quem refert & tranſscribit Canonherius ubi ſsupr. pag. 801. & alia tradit Mag. Fr. Ant. Perez in Laur. SalmãtiSalmanti. certam. 5. expoſsit. de homi. præfect. cap. 4. num. 36. pag. 282. Petr. Fernandez Navarrete in diſscurſs. Polit. cap. 2. & illuſstriſs. Cardin. Bellarm. lib. 5. de Romano PõtifPontif. cap. ult. §. Dico ſsecundò, ubi ex his cõcluditconcludit, Reges ignorãtesignorantes DeũDeum, id eſst infideles, tyrannos potiùs eſsſse, quàm Reges: quod explicat in recognitionibus ad illud cap. quoad modum dominãdidominandi, ſsive quoad uſsum poteſstatis.

Porrò

^† tyrannidem graviſssimum peccatum eſsſse, & quaſsi ſeminariũſeminarium crudelitatis, omnes hominũhominum iniurias, ſsceleraq́ue complecti, præclarè ultra Auctores ſsup. relatos tradit Polybius lib. 2. hiſstor. ac ea propter brevem ſsemper & execrabilem fuiſsſse,

^† & a Deo ipſsorum tyrannorum morte, & Regnorum, quæ tyrannicè invaſserunt, vel gubernarunt, brevi amiſssione ac translatione, alijſsq́ue ſsupplicijs punitam, apertè conſstat

^† ex illo Sapient. 16. verſs. 10: Oportet illis ſsine excuſsatione quidem ſsupervenire interitum, exercentibus tyrannidem: ex ſsimili loco

^† Iob verſs. 10. & ſseqq. Cunctis diebus impius ſsuperbit: & numerus annorum incertus eſst tyrannidis eius. Non ditabitur, neque perſseverabit ſsubſstantia eius, neque mittet in terram radicem ſsuam, &c.

^† Eccles. cap. 8. verſs. 9: InterdũInterdum dominabitur homo homini in malum ſsuum. Vbi noviſssimus & diligentiſsſsimus P. Ioan. Pineda plura congeſssit, & alia tradunt Seneca. d. lib. 1. de Clement. cap. 12. D. Auguſst. lib. 4. de Civ. Dei, cap. 3. & 4. D. Thom. de regimine Princip. lib. 1. cap. 10. Policraticus de Curial. nugis lib. 3. cap. ult. Petrarcha de proſsp. & adverſsa fortun. dialog. 95. Petr. Gregor. lib. 6. de Republ. cap. 19. & lib. 21. cap. 1. & ſseqq. Stephan. Iun. in d. tract. vindic. cont. tyran. & Mart. Delrius in adag. ſsacr. to. 1. adag. 718. pag. 310. qui ſsic explicat illud

^† Iſsaiæ cap. 16. verſs. 4: Finitus eſst pulvis, conſsummatus eſst miſser, defecit qui conculcabat terram.

Quibus adſentiẽsadſentiens Q. Curtius,

^† nullam inquit potentiam ſscelere quæſitãquæſitam, cuiquam eſsſse diuturnam. Et Iuvenal. Satyra 10:

Ad generum

^† Cereris ſsine cæde & vulnere pauci
Deſscendunt Reges, & ſsicca morte tyranni.

Et Ælianus lib. 6. de var. hiſst. cap. 13: Pulcherrimè a Dijs immortalibus comparatum eſst, ut nullam tyrannidem uſsque ad tertiam generationem propagent: ſsed aut confeſstim tyrannos tanquam proceras piceas perdant, & extirpent, aut liberos eorũeorum viribus denudent, ac ſspolient. Et Conſstantinus Manaſsſses annal. pag. 79: Accidere plerumque ſsolet, ut Imperia non diù maneant apud illos, qui ea rapuerũtrapuerunt; ſsed avolent citò, quaſsiq́ue aufugiant, tanquam ſsi paulatim dominos ipſsos incipiant agnoſscere.

Atque hinc factũfactum eſst,

^† ut prædicti Indorum tyranni rarò in ſsuis Imperijs conſsenuerint, vel illa ad liberos & nepotes tranſstulerint, ut ex eorum hiſstorijs, & monumentis obſservant Auctores ſsuprà citati. Ipſiq́;Ipſiq́ue

^† Peruani Indi profitebantur, ſse iuſsto Dei iudicio ab Hiſspanis, ita numero paucis, ſsub iugũiugum miſsſsos, quòd tyrannidem & fratricidiũfratricidium Atahualpæ IngęIngæ eorum medio punire voluerit: quapropter & tunc, & hodie Hiſspanos

^† Viracochas appellant, eo nomine gentem à Cœlo miſsſsam ſsignificantes, ut præter alios commemorat Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. moral. Indiar. lib. 6. cap. 22. Hieron BẽzoBenzo lib. 4. cap. 21. pag. 73. in 4. par. hiſstor. Amer. Ant. Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 5. lib. 2. cap. 12. pag. 59. Michaël Balboa Cabello in Miſscel. Auſstr. 3. par. cap. 14. Henric. Martinez in Reper. Mexican. pag. 238. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. par. lib. 2. pag. 39. Garcilaſs. in hiſstor. Incar. lib. 5. cap. 21. & noviſssimè Fr. Alphonſsus Ramos in hiſstoria Beatæ Virginis de Copacavana lib. 1. cap. 3. |

p. 380

in fine, & tetigimus ſsuprà hoc lib. cap. 7. num. 50.

Secvndò conſsidero,

^† eoſsdem Indos ultra vitium tyrannidis, alijs multis, fœdiſssimiſsq́ue peccatis naturalem legẽlegem violare, & ipſsum naturæ auctorẽauctorem Deum Opt. Max. graviter offendere conſsueviſsſse. Nam etſsi Epiſscopus Chiapenſsis in tract. comprob. Imp. Ind. fol. 96. & 67. illos pro maiori parte his criminibus aſsperſsos fuiſsſse inſsicietur: reliqui tamen auctores graviter probãtprobant, & exprobrant communem eorum ignaviam, ſstoliditatem, ingratitudinem, crudelitatem, nuditatem, ebrietatem, poligamiam, promiſscuam libidinem, quam cum matribus, & ſsororibus exercebant, & plura alia vitia, quibus Indi ferè omnes dediti erant; de quibus aliqua

^† tetigimus ſsup. hoc lib. cap. 7. & latè agunt Ant. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 2. lib. 4. cap. 3. pag. 115. & decad. 3. lib. 8. cap. 10. & decad. 4. lib. 6. cap. 11. Fr. Hieronym. Roma. d. lib. 1. de Repub. Ind. cap. 2. cum ſseqq. Fr. Ludo. LegionẽſLegionenſ. in comment. ſsup. Abdiam pag. 669. Ioſseph. Acoſsta de procu. Indor. ſsalu in proœm. & in hiſst. Ind. lib. 6. cap. 18. Fr. Greg. Garcia de Ind. origin. lib. 3. cap. 2. 3. & 4. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 7. cap. 4. 5. & 6. lib. 8. cap. 5. lib. 10. cap. 13. lib. 21. cap. 3. Maluenda de Antichr. lib. 6. cap. 22. pag. 347. Torquemad. in monarch. Ind. lib. 2. cap. 28. pag. 250. Vbi inter alia, de plurimis

^† MotezumęMotezumæ Mexicani Imperatoris uxoribus meminerunt, & quòd ſsimul centum quinquaginta ex ſse gravidas habuit. Quod

^† mirari nõnon debemus, cùm Ant. Pigaffeta tradat de Rege inſsulæ Gilolo, ſsexcentos filios ex ſse genuiſsſse, eoſsq́ue viventes omnes ſsibi obſsequi ſsolitos: quin addit, & alium RegẽRegem ſsexcentos & quinquaginta ſsuo èex corpore filios procreaſsſse, eoſq́;eoſq́ue vivẽtesviventes vidiſsſse. Et Marc. Polus lib. 3. capit. 6. prodit, Ziambæ Indiæ Orientalis Regi fuiſsſse filios tercentos viginti quinque, quod & recolit Simon Maiolus in diebus Canicular. tomo 1. colloquio 4. pag. 101.

Extatq́ue inter Regias ſschedulas 4. volu. pag. 269. ſsummarium quoddam, quo

^† præcipua Indorum vitia pręnotanturprænotantur, & Chriſstianis prædicatoribus iniungitur, ut eos ab illis dimovêre totis viribus pugnent: & idem habetur, & cavetur in inſstructione data Ferdinando Corteſsio anno 1523. eod. vol. pag. 248. & in Epiſstola Caroli V. Imper. ad Occidentales, & Meridionales Regulos miſsſsa ann. 1543. pag. 221. Vbi adijcitur, quòd in pluribus provincijs maſsculam

^† quoque venerem publicè & turpiter exercebant; prout etiam teſstantur multi ex auctoribus ſsuprà relatis, præcipuè Anton. de Herrera decad. 1. lib. 3. cap. 4. pag. 88. Vbi loquitur de inſsula Hiſspaniola, & decad. 4. lib. 6. cap. 1. ubi de inſsula Coro, & decad. 2. lib. 4. cap. 3. pag. 115. ubi de alijs in communi, Garcilaſs. Inca in ſsuis comment. 1. par. lib. 6. cap. 11. ubi tradit, Incarum tempore apud Peruanos hoc vitium puniri cœpiſsſse; & Thom. Bozius d. lib. 7. cap. 4. Vbi ait,

^† quòd aſsſservabantur in plurimis inaniũinanium Deorum templis, qui præpoſsteræ libidinis uſsibus neſsandiſssimis publicè, & quidẽquidem, ut putabatur, religioſso decreto ſservirent: ſanctumq́;ſanctumq́ue & pium reputabatur, tam immane facinus cũcum ijs admiſsiſsſse.

Et hoc adeò verum erat, ut ex Bodino libr. 3. dæmon. capit. 15. narret Theat. vitæ hum. volum. 17. lib. 1. pag. 3114.

^† quòd cùm ab Hiſspanis America ſsubigeretur, compertum fuit, pederaſstiæ imaginem, pediconis inquam & cinædi, ab inſsulanis, ſsuſspenſsam collo, geſstari pro amuleto, turpiſssimo inſstituto. Etenim circumfluebant (inquiũtinquiunt) gentes illæ ſsodomiæ turpiſsſsimis, & deteſtãdisdeteſtandis ſsceleribus, magiciſsq́ue artibus omnis generis: ideoq́ue omnes ferè ſsunt ab Hiſspano profligatæ.

Quod

^† peccatum quàm deteſstandum, & execrabile ſsit, ſsatis conſstare |

p. 381

poterit exijs, quæ congeſssit Gratian. in Docreto cauſsa 23. q. 4. & 5. cap. flagitia. 32. q. 7. D. Thom. 2. 2. q. 154. art. 11. l. cùm vir, C. ad leg. lul. de adulter. authent. ut non luxurien. contra nat. cap. Clerici, de exceſssib. Prælat. cap. ſsi gens Anglorum. 56. diſstinct. Vbi dicitur, quòd iram Dei, peſstilentias, & tẽpeſtatestempeſtates inducit, l. 1. & 2. tit. 21. part. 7. ubi Gregor Lop. l. 2. tit. 9. lib. 4. fori, ubi Montalvus, lib. 1. tit. 21. lib. 8. Recop. ubi Azeved. & plurimi alij relati ab Ægid. Boſssio in praxi crimi. tit. de ſstupro deteſstab. in maſsculos, pag. 339. Menoch. de arbitrat. caſsu 286. Maſscard. de probation. concl. 1313. Iul. Clar. & Baiard. §. ſsodomia, Bermon. Choværoneo de publ. concubin. rub. de peccato ſsodom. pag. 17. Salzedo in addition. ad praxim Bern. Diaz, cap. 86. D. IoãIoan. Vela de delict. cap. 33. Pet. Cened. in collectan. ad Decret. 130. num. 1. & feq. Bobadilla lib. 2. cap. 14. num. 20. & Farinac. in praxi criminal. q. 10. num. 414. Vnde

^† antonomaticè appellari ſsolet peccatum cõtracontra naturam, ut præter ſsuprà dictos Auctores obſservat Fr. Barthol. de Medina in 1. 2. q. 71. art. 2. pag. 624.

Et extat

^† notabilis hiſstoria apud Petr. Martyr. decad. 3. cap. 1. Gomar. in d. hiſstor. gener. Ind. cap. 62. & additionator. Benzonis lib. 1. cap. 23. pag. 109. de Blaſsco Nuñez Balboa, qui cũcum provinciam Eſscaraguam, ſsuperato & cæſso eius Regulo, & alijs Indis, occupaſsſset, invenit Reguli fratrem, & alios quoſsdam, muliebri veſstitu ornatos: quod valdè admiratus, cùm cauſsam ab incolis ſsciſscitaretur, reſpõderuntreſponderunt, cæſsum Regulum, & omnes eius aulicos nefando hoc peccato, naturęnaturæ adverſso, infectos; ideoq́ue Reguli fratrem, & omnes eius comites muliebri ornatu amictos incedere, quibus neq;neque arcus, neque ſsagittas tractare licêret, ut reliquis viris, ſsed in ſservilibus officijs, in quibus aliàs fœminæ ſsolêrent eſsſse occupatæ, vitam traducere neceſsſse eſsſse.

Quam relationem Balboa ferè attonitus audiens, & ægrè dolens, adeò deteſstabile ſscelus ad iſstos Barbaros penetraſsſse, corripi ſstatim omnes illos ſsodomitas iuſssit, numero ferè quadraginta, & canibus, quos circũducebatcircunducebat, lacerandos obiecit. Pagi incolæ conſspectâ caſstigatione à Balboa factâ, cõprehenderuntcomprehenderunt etiam quotquot huic crimini obnoxios cognoverant, & illorum conſspuentes faciem ad BalboãBalboam adducunt, ipſsum orantes, ut provinciãprovinciam eâ peſste liberet. Atque inter reliquos, ſsenex quidam, ſsublatis ad Cœlum manibus, & oculis, & converſso ad Solem vultu, inquit; meritò adverſsusillos iratum eſsſse, ob nefandum hoc ſscelus: cuius rei cauſsa, tam horrenda tonitrua, tam frequentia fulgetra & fulmina in eam provinciam iacere, tam crebras aquarum illuvies ex mõtibusmontibus cadere, quæ ipſsorum agros eluerent, & Maizum corrumperẽtcorrumperent, unde fames per univerſsam regionem ſsubſsequeretur. NũcNunc autem his monſstris ſsublatis, ſperandũſperandum eſsſse, Solem iram mitigaturũmitigaturum, & ſse fruges ſsine noxa aliqua collecturos: omneſsq́ue Chriſstianos, tanquam èex Cœlo delapſsos, venerari cœperunt.

Tertiò perpendo,

^† quòd ijdẽijdem Indi antropophagi ut plurimùm erant, hoc eſst, humanis carnibus veſsci ſolebãtſolebant, & ad hoc hoſstes, & captivos quærebant, & trucidabant, ut referũtreferunt auctores, & ſschedulæ ſsuprà citatæ, & ultra eos Pet. Malferit. d. conſs. 769. nu. 72. & 76. Abraham. Ortel. in Theſsaur. Geograph. verb. Antropophagi, & Sebaſstian. Covarr. in Theſs. ling. Hiſspan. eod. verb. ubi dicunt, eos hodie paſssim reperiri in Novo Orbe, Petr. Bemb. lib. 6. hiſst. ubi

^† de Canibalibus & Caribibus agit, Chriſstoph. Columbus in relat. ſsuar. navigat. cap. 92. pag. 96. & cap. 111. pag. 118. quem refert Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. pag. 79. ubi de eiſsdem Canibalibus tradunt, aliquãdoaliquando longa metiri itinera ſsupra mille milliaria, ut carnibus |

p. 382

veſcãturveſcantur humanis, Alberic. Veſspucius in relat. ſsuar. navigat. cap. 117. pagina 125. Vbi ait, ſse vidiſsſse in inſsulis Barloventi

^† quendam Indum Canibalem, qui pro gloria non mediocri iactabat, ſse eſsitaviſsſse ſsupra tercentum viros, & urbem,

^† ubi in contignatione humanas carnes, eaſsdemq́ue ſsalitas, perſsiles habebant, uti nos carnes aprinas ſsole, vel fumo ſsiccatas, appendimus in culina trabibus, & in primis inſsitia, & id genus alia. Imò mirabantur plurimum, quod nos non veſsceremur hoſstibus, quorum carnes aiebant, appetentiam cibi facere, & miri ſsaporis eſsſse.

Idem tradit Americus Veſspuc. de Indis Hiſspaniolæ in ſsua navigatio. 1. pag. 161. & navigat. 2. pag. 170. & navigat. 3. pag. 178. dicens,

^† quòd alijs carnibus præter quàm humanis rarò veſscebantur, & quòd in his vorandis ſsic erant inhumani, & immanſsueti, ut omnem feralem, ac beſstialem modum ſsuperarent. Omnes enim (inquit) hoſstes ſsuos, quos aut perimunt, aut captos detinent, tam viros, quàm fœminas indiſstinctè cum ea feritate deglutiunt, ut nihil ferum, nihìlve brutum magis dici, vel inſspici queat. Indos quoque

^† Novæ Hiſspaniæ, quamvis magis politicos, in hoc idem vitium antropophagiæ delapſsos, & quando id originem habuerit, latè recenſset Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. tom. 2. lib. 14. cap. 26. Et quando, & quomodo Motezuma illorum Imperator his cibis uteretur, tradit idem auctor. 1. tom. lib. 2. cap. 18. pag. 249. Et de ſsimili BraſilienſiũBraſilienſium feritate Herrera decad. 4. lib. 8. capit. 13. pag. 218 Et de Peruanis Petrus Cieza 1. parte capit. 26. & latè Garcilaſs. Inca in ſsuis commentarijs 1. par. lib. 1. cap. 12. licèt poſst Incarum Imperium hoc deſsijſsſse tradat lib. 2. cap. 7.

Et quod peius eſst, non ſsolùm in hoſstes, & captivos ſsævire ſsolebant, ut eorum carnibus veſscerentur, verùm & ſsenes

^† quoque parentes, & propinquos interficere, & edere conſsueverunt, tanquam inter ſsenes, & mortuos nullum eſsſset diſscrimen, ut refert Ludovic. Gomezius in reg. Cancellar. de infirm. reſsign. quæſst. 7. colum. 1. & ægrotantes, & moribundos in ſsylvas deducere, ibiq́ue ſsolos relinquere, aquâ, & cibo ad pauculos dies erga illos appoſsito, ut recolit Americ. Veſspucius in d. ſsua navigat. 1. pag. 160. Et de Bactrianis, & alijs Indis Orientalibus tradidit Cicero lib. 1. Tuſsculan. quæſst. Valer. lib. 2. cap. 1. Alexand. ab Alex. lib. 3. Gen. cap. 2. Cœl. Rhodig. lib. 18. antiq. lect. capit. 28. & Theatr. vitæ humanæ vol. 19. lib. 2. pag. 3606.

Quinimo (quod adhuc magis mirandum videtur) adeò huic nefario vitio dediti erant,

^† ut ſsæpè pater filios epularetur, & viciſssim nati parentem, prout ſsors tuliſsſset, aut eventus, ut narrat Alber. Veſspucius ubi ſsuprà, pagina 125. & Petr. Martyr, Ferdinand. Lupecius, & alij relati à Bozio dict. lib. 7. cap. 4. 5. & 6. in fine, & lib. 10. cap. 13. & lib. 21. cap. 3. poſst medium, & Garcilaſsſsus dict. cap. 12. Vbi his Indorum nationibus commune eſsſse dicunt, ut ſseſse mutuò homines ederent,

^† & ut multas concubinas habêrent, ex quibus plurimos filios ſuſcipiebãtſuſcipiebant, & huic uni rei operam dabant, ut ij pinguibus alimentis infarcirentur, & adipe repleti, ad ætatem paulò adultiorẽadultiorem pervenirent, quam ſsimul atque attigiſsſsent, in fruſsta eos diſscerpabant, & aſsſsos, vel coctos (quod vel cogitatu horrendum videtur) proprios natos ſsumma cum voluptate ipſsimet genitores crudeliſssimè comedebant.

Quod

^† antropophagiæ vitium Plin. lib. 7. natur. hiſstor. cap. 2. meritò incredibile, & monſstri inſstar videri ait; & portentoſsum, ac immane vocat Clemens Alexand. lib. 2. PędagPædag. capit. 1. & lib. 3. cap. 3. & lib. 7. Stroma. cap. 3. Vbi eius additionator Gentianus Hervetus

^† PythagoricũPythagoricum illud dogma |

p. 383

proſsequitur, quo non ſsolum ab humanis, verùm ab aliorum etiam animalium carnibus abſstinêre docebat: quia carnibus

^† veſsci, magis eſsſse ferarum, quàm hominum reputabat, ex ratione, quam in eius vita tradit Laërtius, & Eraſsm. in adag. Amiclas ſilẽtiumſilentium perdidit. Et eòdem reſspiciens Iuvenal. ſsatyr. ultima, utrumque his elegantibus carminibus comprehendit:

Adſspicimus populos, quorum non ſsufficit iræ
Occidiſsſse aliquem, ſsed pectora, brachia, vultum
Crediderant genus eſsſse cibi, quid diceret ergo,
Vel quò non fugeret, ſsi nunc hæc monſstra videret
Pythagoras? cunctis animalibus abſstinuit, qui
Tanquam homine, & ventri indulſsit non omne legumen.

Neque abeſst Ovid qui lib. 15. Metamorph. de eodem Pythagoræ præcepto loquens, ſsic canit:

Heu quantum ſscelus eſst in viſscere viſscera condi,
Congeſstoq́ue avidum pingueſscere corpore corpus,
Alteriuſq́Alteriuſq́ue animantem animantis vivere lætho:
Ergo ne pietas ſsit victa cupidine ventris,
Parcite vaticinor cognatas cæde nefanda
Exturbare animas, nec ſsanguine ſsanguis alatur.

Paulus

^† etiam Oroſsius humanęhumanæ carnis eſsum infames eſscas appellat; ſsic enim accipiendum eſst illud, quod lib. 5. cap. 23. de Calaguris obſsidione ſscriptum reliquit: Vxamam Pompeius evertit, Calagurim Afranius iugi obſsidione confectam, atque ad infames eſscas miſseranda inopia coactam, ultima cæde incendioq́ue delevit.

Et Strabo lib. 4. Geograph. pagina 139.

^† Barbarum & Scythicum eſsſse refert, carnibus humanis veſsci, licèt id inquit, uſsurpaſsſse,

^† obſsidionum neceſssitatibus urgentibus Galli etiam, Hiſspani, alijq́ue complures feruntur. De quibus plura exempla commemorat Theatr. vitæ humanæ volum. 14. lib. 3. pag. 2939. & eſst valdè memorabile illud, quod habetur lib. 4. Reg. capit. 6. quamvis Valer. Maxim. lib. 7. capit. 6.

^† etiam cuiuslibet neceſssitatis fato, hoc tam infandum crimen excuſsare non audeat. Sic enim de Numantinis ſscribit: Numantini à Scipione vallo, & aggere circundati, cùm omnia, quæ famem eorum trahere poterant, conſsumpſsiſsſsent, ad ultimum humanorum corporum dapibus uſsi ſsunt: quapropter capta iam urbe, complures inventi ſsunt, artus & membra trucidatorum corporum ſsinu ſsuo geſstantes: nulla eſst in his neceſsſsitatis excuſsatio; nam quibus mori licuit, ſsic vivere neceſsſse non fuit.

Et hac de cauſsa narrat Anton. de Herrera in dict. hiſstor. gen. Ind. decad. 1. lib. 6. cap. 10. & decad. 2. lib. 1. cap. 8. & lib. 9. cap. 8.

^† primis temporibus detectionis huius Novi Orbis, hanc feritatem humanorum ciborum urgẽtiſsimamurgentiſsimam inter alias rationes reputatam fuiſsſse, ut Indi eis veſscentes debellari, & in ſservitutem redigi poſsſsent.

Pijſsimãq́uePijſsimamq́ue

^† & Indis alioqui mirum in modum favẽtemfaventem Eliſsabetham Reginam Catholicam, ubi audiebat, aliquos eorum hominivoros eſsſse, ſsic excandeſscere ſsolitam, ut ad internecionem uſsque deleri iuberet.

De inſsigni quoque illo Duce

^† Ferdinand. Corteſsio narrat idem Herrera decad. 3. lib. 3. cap. 8. pag. 282. quòd cùm Mexici exiſstens, indigenam quẽdamquendam videret, alterius occiſsi crura mandentem, ita rei feritate, & illius abominandi vitij extirpandi deſsiderio commotum, ut Indum ſstatim abduci, & vivum cremari iuſsſserit. Et decad. 2. lib. 6. capit. 14. refert quantum cum Tlaſscaltecis pugnaverit ut eos ab humanarum carnium eſsu diverteret. Et decad. 3. lib. 3. capit. ult. pag. 137. ſscribit, eundem Corteſsium Panucenſses |

p. 384

& Chilanos Novæ Hiſspaniæ funditus ſsubvertiſsſse, quòd huic vitio nimis dediti eſsſsent.

Qvartò facit, quòd præter ſsupradictam feritatem, & crudelitatem, alias, & quidem longè graviores, uſsitabant,

^† occaſsione ſsacrificiorum, quæ dæmonis aſstu cæcati, varijs, modis in varijs provincijs peragebant, innumera innocẽtiuminnocentium hominum corpora, non ſsolùm hoſstium, aut extraneorum, verùm propinquorum, atque etiam filiorum, nefarijs & cruentis ritibus ſsuis idolis immolantes. De quibus

^† ultra ea, quæ habentur in dicto SũmarioSummario pro extirpandis vitijs IndorũIndorum, & in inſstructione Corteſsij, & epiſstolâ Caroli V. quorum mentionem fecimus ſsup. hoc cap. num. 27. ſsigillatim tractant Petr. Martyr omnino videndus in decadibus Novi Orbis pag. 58. Fr. Hieron. Roman. dict. lib. 1. de Republ. Ind. capit. 11. & ſsequentib. Marquard. in dict. tract. de Iudæ. & infidel. 1. part. cap. 14. fol. 57. Pet. Malferit. apud Mandel. dict. conſs. 769. ex num. 76. Acoſsta in hiſstor. Moral. Ind. lib. 5. cap. 19. ubi de Peruanis, & cap. 20. & 21. ubi de Mexicanis, Ioan. Boter. in dict. relat. univerſs. 4. part. lib. 1. pagina 22. & lib. 2. pag. 28. Fr. Auguſstin. Davila in hiſsto. Mexic. Ordin. Prædicat. lib. 1. cap. 24. & 25. Fr. Ludovic. Granatenſs. in Symbol. Fidei. 4. par. cap. 10. §. 1. pag. 461. Ioan. Magin. Patavin. in tab. Geograph. 2. part. tab. 32. Anton. Poſsſsevinus in Bibliothec. 1. tom. pag. 431. Vbi agit de varijs ſsacrificijs Iaponiorum, & unde originem habuerint, Fr. Alphonſs. Ferdinand. in hiſstor. Eccleſsiaſst. noſst. temp. lib. 1. per totum, ubi cap. 1. & 2. agit ſspecialiter de ſsacrificijs Indorum inſsulæ S. Dominici, & ex cap. 9. ad 36. de Mexicanis, cap. 42. & 43. de Guathemalenſsibus, cap. 146. 47. & 48. de Novo Regno Granatæ, cap. 50. & 51. de Peruanis, & cap. 55. ex pag. 188. de Chilenſsibus, Fr. Ioan. à Torquemada in dict. Monarch. Ind. lib. 6. cap. 33. & lib. 7. per totum, præcipuè capit. 17. ubi agit de Nova Hiſspania, Garcilaſsſsus Inca lib. 1. commentar. cap. 9. & ſsequentib. & lib. 2. per totum, ubi de ſsacrificijs Peruanorum, Anton. de Herrera decad. 2. lib. 6. cap. 15. ubi de Tlaſscaltecis, & lib. 7. cap. 12. & 18. & decad. 3. lib. 1. cap. 15. 16. 17. & 20. & lib. 2. cap. 11. & ſsequentib. ubi de Mexicanis, & lib. 7. cap. 9. pag. 285. ubi de ſsacrificijs multarum virginum, & decad. 4. lib. 10. capit. 3. & 4. ubi de Iucatanis decad. 5. lib. 1. per totũtotum, ubi de Peruanis, Laurent. Surius in commentar. anno Domini 1558. Simon. Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. pag. 79. & tom. 1. colloq. 23. Vbi inter alia tradunt, mille

^† plerũqueplerumque homines uno die in civitate Mexicane dæmonibus immolari ſsolitos, & aliquando quinque mille, diemq́ue extitiſsſse, in quo diverſsis locis pluſsquám viginti hominum millia immolata fuerunt.

Et communiter in ſsola Mexicana urbe quot annis ſseptuaginta millia hominum ſsæviſssimum in modum immolari, ſscriptis ſsuis mandavit Thom. Bozius dict. lib. 7. de ſsign. Eccleſs. cap. 4. in fine, & lib. 12. cap. 21. in fine, ubi alia miranda de eiſsdem mactationibus tradit, & Pat. Ribadeneira lib. 2. de Princip. Chriſstian. capit. 35. & Pat. Marquez in Gubernat. Chriſstian. lib. 2. cap. 30. pag. 333. Lilius quoque Giraldus in hiſstor. Deor. ſsyntag. 17. pagina 529. & Ludovic. Vives in annot. ad D. Auguſst. lib. 7. de Civitate Dei, cap. 19. pag. 362. ſse legiſsſse tradunt, paucis ante annis ab Hiſspanis nautis Orbem luſstrantibus inſsulam repertam, quam ipſsi à Carolo Carolinam dixêre,

^† in qua frequentes viſsebantur ſstatuæ æneæ ſsuorum numinũnuminum, quæ intrinſsecùs cavæ, manibus iunctis, panſsiſsq́ue fuerant, in quibus infantes, & puerulos, quos dijs illis ſsuis immolabant, includere ſsolebant, & crudeliſsſsimè incendebant in caveis ſtatuarũſtatuarum, |

p. 385

& ſsimulacrorum igne accenſso, & ære calorum concipiente, Ioſseph. etiam Acoſsta idem omnibus ferè noſstris Indis commune fuiſsſse repetit libro 2. de de procur. Ind. ſsalu. capit. 3. in fine, ſsic inquiens:

^† Manifeſstum verò eſst inter iſstos innumerabiles innocẽtiuminnocentium cædes perpetrari, cùm & obvios quoſsque capiunt, & trucidant, & in ſsuos quoque immaniter ſsæviunt, pueros, fœminas, & miſserabile genus neci dantes, adeò ut cruore humano, macelli cuiuſsdam inſstar, per multa loca redundare comperta ſsint. Quorum teſstis locuples eſsſse poteſst Mexicana Provincia.

Et licèt Garcilaſsſsus Inca lib. 2. cap. 7. ex relatione Patris Valera

^† affirmet, Indos Peruanos poſst IncarũIncarum Imperium his hominum ſsacrificijs uſsos non fuiſsſse: contrarium tamen verius eſst, ut ex prædictis Scriptoribus conſstat, & præcipuè ea exercebant, ubi Rex inaugurandus erat, vel ubi ſsepeliendus: quo tempore plus mille infantes maſsculi, & fœminæ à quadriennio uſsque ad decennium devovebantur: &

^†prætereà uxores & famulos, adhuc viventes, cum viris, aut dominis vita functis, in idem ſsepulchrum intrare cogebant, ut teſstantur relationes Novi Orbis cap. 76. pag. 72. & cap. 139. pag. 151. Ioan. Boëm. de moribus omn. gent. pag. 110. 117. & 208. Acoſsta d. lib. 5. hiſst. Ind. cap. 19. Ioan. de Betanzos in hiſst. Incarum, Gomara 1. p. hiſst. Ind. fol. 41. Fr. Gregor. Garcia de Ind. orig. lib. 3. cap. 3. §. 4. & Fr. Hieronym. Roman. d. lib. 1. de Rep. Ind. cap. 7. & 9. ubi etiam apud Mechoacanos hoc magno cum exceſsſsu uſsitatum fuiſsſse commemorat.

Et adeò in omnibus ferè Indiarum regionibus, pręcipuèpræcipuè Peruanis, mos idem increbuit, ut etiam poſst Christi Fidem diſsſseminatam, vix Indi ab hac ſsuperſstitione deſsiſsterent;

^† unde emanavit Regia ſschedula Philippi Secundi, quæ id in poſsterum fieri ſsub graviſssimis pœnis interdicit, & habetur in volum. 4. pag. 351. data Tauri die 18. Ianuarij anno 1552. in hæc verba: El Principe. Preſsidente i Oidores de la Audiencia Real de las Provincias del Peru, à Nos ſse ha hecho relacion, que los Caziques de eſsſsa tierra han tenido por coſstumbre al tiempo que mueren, mandar matar Indios, è Indias para enterrar con ellos, è yà que ellos no lo mandan, ſse haze. I comoquiera que no es de creer que coſsa ſsemejante ſse haga al preſsente en eſsſsa tierra: i que ſsi ſse ovieſsſse hacho, ò hizieſsſse deſspues que voſsotros eſstais en ella, lo avriades mandado caſstigar i remediar como convinieſsſse. Por ſser el negocio de la calidad que es, he acordado de mandar dar eſsta mi cedula para vos: por la qual vos mando, que eſsteis mui advertidos de no conſsentir, ni dar lugar que en ninguna manera, ni por ninguna via ſse haga lo ſsuſsodicho: i ſsi por caſso alguno lo hiziere, lo hagais caſstigar cõcon todo rigor como convenga. Fecha en Toro à diez i ocho dias del mes de Enero de mil i quinientos i cincuenta i dos años. Yo el Principe . Por mandado de ſsu Alteza. Franciſsco de Ledeſsma.

Hæc autem

^† talis ac tanta tot ſsacrificiorum humanorum feritas, & barbaries ſsatis conſstat, quàm ſsit contraria præceptis legis naturalis, quęquæ homines ab hominibus iuvari, filios à parentibus procreari, atque educari, non autem trucidari deſiderãtdeſiderant: & quod nobis nolumus, alijs fieri prohibent, l. 1. §. ius naturale, & §. iuris pręceptapræcepta, §. ut vim, d. de iuſst. & iure, cap. 1. & cap. ius naturale, cum alijs, 1. diſstinct. Atq;Atque ita

^† eiuſsmodi ſsacrificia, non ſsolùm nobis, qui piam, & Chriſstianam religionem Dei beneficio colimus, verùm ipſsis quoque Ethnicis, & infidelibus execrabilia, & abominabilia viſsa ſsunt, ut tradit Petr. Malſserit. dict. conſs. 769. num. 76. & Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. ex pag. 79.

Indeq́;Indeq́ue Gn. Cornel. LẽtuloLentulo, & Pub. Licin. Craſsſso Conſsſs.

^† S. C. cautũcautum fuit, ne novam inducere religionem, néve |

p. 386

hominem immolare, aut humano ſsanguine litare licêret. Quod laudãslaudans Plin. lib. 30. cap. 1.: Non ſsatis, inquit, æſstimari poteſst, quantum Romanis debeatur, qui ſsuſstulere monſstra, in quibus hominem occidere religioſsiſsſsimum, mandi verò, etiam ſsaluberrimum. & Cicer. in oratione pro Fonteio, quem refert Thom. Bozius lib. 7. de ſsign. Eccleſs. capite 4. immanem ac barbaram hanc conſsuetudinem immolandorum hominum vocat, & alia adducit Alex. ab Alex. lib. 6. Genial. cap. 26. ubi Tiraq. in addit. plura congeſssit, & Pat. Pradus in Ezechiel. cap. 20. verſs. 26. Lilius Girald. d. ſsyntag. 17. in fine, Martin. Delrius in Troad. SenecęSenecæ verſs. 297. Servius, Cerda, & Pontanus in illud Virgilij 3. Georg.

— Quis aut Euryſsthea durum,
Aut illaudati neſscit Buſsiridis aras.

Vbi Buſsiridem, & eius aras eximiè re

*prehendit, quòd iſste crudeliſssimus Ægypti tyrannus, hoſspites omnes Iovi immolabat, quoſsque ab Hercule unà cum Amphidamante filio, & reliquis aræ miniſstris interfectus fuit. Vt præter alios refert Agell. lib. 2. noct. Attic. cap. 6. ubi.

^† adiectivum, Illaudati, finem, & extremitatem malitięmalitiæ denotare inquit. Statius quoque Papin. lib. 12. Thebai. ob idem ſscelus, eundem Buſsiridem trucibus monſstris dignum vocat:

Non trucibus monſstris Buſsirim infandũq́ueinfandumq́ue dediſsti
Cercyona.

Et Claudian. libro 1. in

^† Eutrop. inventorem adeò infandi ſsacrificij meritas luiſsſse pœnas, ſsic eleganter ſscribit:

Quàm benè diſspoſsitum terris, ut dignus iniqui
Fructus conſsilij primis auctoribus inſstet.
Sic multos fluvio vates arente per annos
Hoſspite qui cæſso monuit placare Tonantem
Inventas primum Buſsiridis imbuit aras,
Et occidit ſsævi, quod dixerat, hoſstia ſsacri.

Quod locum fecit

^† Adagio, Buſsiridis aræ, de quo Ald. Manuti. in adagijs, & Martin. Delrius in adag. ſsacris, 1. tomo, adag. 861. pag. 464. & 2. tomo, adag. 30. pag. 36. & latè Pat. Serarius ſsuper Eſsther cap. 7. verſs. 10. Atque hùc etiam reſspicit

^† elegans illa querela Imilcis, uxoris Annibalis, quæ cùm Aſspar, eius filius, eſsſset mactandus, ſsic dolens ait apud Silium Italic. in calce quarti libri Punicor.

Quæ porro hæc pietas delubra aſspergere tabo?
Heu primæ ſscelerum cauſsæ mortalibus ægris
Naturam neſscire Deum: iuſsta ite precari
Thure pio, cædiſsq́ue feros avertite ritus:
Mite & cognatum eſst homini Deus, hactenus oro,
Sit ſsatis ante aras cæſsos vidiſsſse invencos,
Aut ſsi velle nefas ſsuperos, fixumq́;fixumq́ue, ſedetq́;ſedetq́ue
Meme, quæ genui, veſstris abſsumite votis
Cur ſspoliare iuvat Lybicas hac indolæ terras?

^† Quintil. in Fanatico eadem hominum ſsacrificia non minus graviter dolens, quàm reprehendens: Iſstud, inquit, ſsi Deus cogit, iratus eſst. Etiam ne hæc ſsacrificia ſsunt? Nonne ſsatius eſst pecudum more vivere, quàm Deos tam impios, tam profanos, tam ſsanguinarios colere? Nimirum, quia ut præclarè tradit Clem. Alex. lib. 3. Strom. cap 3. in fin. oportet, Deo

^† offere ſsacrificia non fumptuoſsa, nec ſsplendida, ſsed quęquæ ſsint pia, & ei accepta, & ſuffitũſuffitum illum in lege cõpoſitumcompoſitum, qui conſstat ex multis linguis, & vocibus in oratione, vel potius, qui ex diverſsis gentibus, & ſsexibus per donũdonum teſstamentorum conſstituitur in unitatem fidei, & in laudibus congregatur, mente quidem purâ, iuſstâ autem, & rectâ vitæ inſstitutione, ex fanctis operibus, & iuſstâ oratione. Nam quis tam ſstultus, ut ait Lepor Poëticus, & tam ignavi eſst animi:

Tam credulus eſst vir quiſsquam, ut ſsperet Deos,

p. 387

Quæ non habent carnem oſsſsibus, toſsta, & bile,
Quæ eſsurientes neque ipſsi ederent canes,
Lætarier, munus ſsibiq́ue hoc poſscere.

Quod præſsentiens

^† Cato, ſsive quiſsquis ille eſst, qui vulgata Diſsticha, certè Catone digna, compoſsuit, de quibus, & eorum Auctore plura tradit Martin. Delr. in pręfatpræfat. ad cõmentcomment. ſsup. Thren. Ierem. & Tiraquel. de nobilit. cap. 31. num. 386. pag. 302. nõnon ſsolùm hominũhominum, verum, & pecudum victimas Deo infenſsas eſsſse, his verbis oſstendit:

Thure Deum placa; vitulum ſsine creſscat aratro,
Ne credas placare Deum, dum cæde litatur.

Et graviter

^† Arnobius lib. 7. contra Gent. dum ait: Poſstremò, quod gaudium eſst innoxiorum animantium mactatione lætari, miſserabiles ſsæpè exaudiri gemitus, rivos ſsanguinis fluere, & ſsemiferinos homines, quinimo feri, quos infœlix neceſsſsitas, & malus uſsus docuit, cibos ex his capere. Miſseratione interdum commovemus illorum, arguimuſsq́ue nos ipſsi, penituſsq́ue re viſsa atque inſspecta damnamus, quòd humanitatis iure depoſsito, naturalis initij conſsortia reperimus.

Augebaturq́ue

^† prędictaprædicta iſstorum Indorum feritas, & impietas ex eo, quòd ingentem etiam, ut diximus virginum, & infantium filiorum numerum immolare ſsolêrent, quod ſscelus, etſsi ab Hebræis quoque, & alijs nationibus aliquando uſsitatum ſsuerit, ut colligitur ex 4. Reg. 3. & 17. & Sapient. cap. 14. Semper

^† tamen Deo infeſstum, & hominibus nefarium reputatum fuit: & de eo queritur David Pſsalm. 105. verſs. 37. & ſsequent. dum ait: Et immolaverunt filios ſsuos, & filias ſsuas dæmonijs: & effuderunt ſanguinẽſanguinem innocentem ſsanguinem filiorum ſsuorum, & filiarum ſsuarum, quas ſsacrificaverunt ſsculptilibus Chanaan, Ierem. capite 19. ubi cùm multa mala habitatoribus Ieruſsalem comminatus fuiſsſset, hoc ſscelus inter alia, ut graviſssimum, memorat: Et repleverunt locum iſstum ſsanguine innocentum, & ædificaverunt excelſsa Baalim, ad comburendos filios ſsuos igni in holocauſstum Baalim, quæ non præcepi, nec locutus ſsum, nec aſscenderunt in cor meum.

^† Sapient. 12. verſs. 5. & 6. ubi refertur ſsupplicium, quod Deus Chananæis pro huiumodi criminibus irrogavit: Et filiorum ſsuorum (inquit) necatores ſsine miſsericordia, & comeſstores viſscerum hominum, & devoratores ſsanguinis à medio ſsacramento tuo, & auctores parentes animarum inauxiliatarum perdere voluiſsti per manus parentum noſstrorum. Quibus in locis plura de hoc ſsacrificij genere, & de illius forma, & ratione tradũttradunt Expoſsitores, pręcipuèpræcipuè Genebrard. Ianſsen. Bellarm. & Ioan. Lorinus, idem Lorin. ſsup. Acta Apoſst. cap. 7. verſs. 43.

InauxiliatęInauxiliatæ

^† verò vocãturvocantur animæ, ideſst, corpora filiorum, qui à parentibus immolabantur, & comedebãturcomedebantur, quòd omni ope, & auxilio deſstituerentur: cũcum nec cæſsi ſse defendere poſsſsent, nec parentes, qui ipſsi cæſsores, & comeſstores erant, tueri eos vellent, multò beſstijs peiores; quæ nõnon

^† modò ſsuos occidere fœtus non ſsuſstinent, verùm etiam pro illis, dum pugnant, ſępèſæpè morti ſse offerunt, ut latiùs dixi in tract. de crim. parric. lib. 2. cap. 10. & inde Cantacuzenus loco illius verbi: Auctores, reponit, Solutos, quippè qui inquit, vincula naturæ perruperint, ut genitores deſsijſsſse viderentur eorum, quorum erant interfectores.

Prætexebant

^† autem Hebræi Abraham, & Iephte exemplum Geneſs. 22. & Iudic. 11. 31. & ſsequentib. quorum prior

^† aggreſsſsus eſst ſsacrificare filium, & perfeciſsſset, niſsi Deus, qui pręceperatpræceperat, progreſsſsum inhibuiſsſset. Poſsterior devotam filiam re ipſsâ immolavit. Quod tamen quàm parum eis prodeſsſset, ſsatis apparet; nam Abraham, Auctore Deo, id tentavit, qui tamen perfici noluit, contentus pręparationepræparatione mentis ad obediẽdumobediendum; Iephte

^† verò |

p. 388

factum nonnulli vel non excuſsant, vel animum dumtaxat, & ignorantia, admittunt, ut advertit Lorin. ſsup. d. cap. 12. Sapient. pag. 424. Ioan. Azorius 1. part inſstit. Moral. lib. 11. cap. 14. q. 2. & Doctor Ribera in epiſst. ad Hebr. cap. 11. num. 89.

Gentiles quoque, etſsi idem ſsacrificium in

^† Saturni memoriam frequẽtarentfrequentarent, quem infantes filios ſsuos devoraſsſse, fabulęfabulæ narrant: & apud eos etiam celebretur IphigenięIphigeniæ filięfiliæ Agamemnonis mactatio, & filiarum Erichthæi Attici, filij Creontis; graviſssimis tamen pœnis, & edictis (ut diximus) ne id fieret, cautum eſst; ut pręterpræter Plin. & alios ſsuprà relatos oſstendit Plutarch. in Apophteg. dum

^† ſscribit, Gelonem tyrannum Siciliæ, cùm Carthaginenſses viciſsſset, eis iuſssiſsſse, ne homines immolarent, alioqui ſse illis bellum facturum. Et Quint. Curtius lib. 4. dum ait: Sacrum, quod quidem Dijs minimè cordi eſsſse crediderim, noſstris ſsæculis intermiſsſsum, repetendi Auctores quidam erant, ut ingenuus puer Saturno immolaretur. Quod

^† ſsacrilegium veriùs, quàm ſsacrum, & tradit alia D. Auguſst. ſsup. Iud. q. 49.

Et inde legimus, quòd cùm in Africa Saturno infantes palam à parentibus immolarentur, blanditijs, & oſsculo comprimente vagitum, ne flebilis hoſstia offeretur,

^† Tiberius, cùm ibi ProcõſulemProconſulem ageret, hoc graviter vindicavit, eoſsdem Sacerdotes in ijſsdem arboribus templi ſsui, obumbratricibus ſscelerum, votivis crucibus exponens, ut ſscribit Tertul. in Apolog. cap. 3. Qui

^† tamen dolebat, ſsuo tempore in occulto, hoc ſsacrum facinus perſseverare, prout refert etiam Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. inſst. cap. 25.

Et ad huius cruenti, & infandi ſsacrificij pravam conſsuetudinem puniẽdampuniendam, & penitus extirpandam, reſspicere putat ( & meo iudicio rectè) Iacob. RęvardRævard. lib. 3. coniectaneorum cap. 1. quod ab Imperatoribus Valente, Valentiniano, & Gratiano ad Probum reſscriptum eſst in

^† l. ſsi quis penult. C. ad leg. Cornel. de ſsicarijs, dum inquiunt: Si quis necandi infantis piaculũpiaculum aggreſsſsus, aggreſsſsave ſsit, ſsciat ſse capitali ſsupplicio eſsſse puniendum. Nam quod Cuiacius exiſstimat lib. 6. obſservat. cap. 21. nempè ibi legem Corneliam extendi, ut licèt de homine tantùm loqueretur, ad infantis occiſionẽocciſionem trahatur, eo argumento diluitur,

^† quòd infans homo eſst, & eius occiſsio lege Corneliâ vindicabatur, non ſolũſolum poſstquàm in lucem editus erat, verùm & dum viſsceribus vis infertur, ut abigatur, l. ſsi mulierem 8. D. ad l. Cornel. de ſsicar. l. Ciceri, D. de pœnis, cumm alijs, quęquæ Ego pleniùs congeſssi dict. lib. 2. de crim. parric. cap. 12.

Atque hinc eſst, quòd

^† piaculi mẽtionemmentionem faciũtfaciunt Impp. in. d.l. penult. quęquæ vox etſsi pro quolibet irreligioſso ſscelere ſsæpè ſsumatur. l. 7. §. ult. D. de iure deliber. ibi: Ea, quæ ſsine piaculo non poſsſsunt præterire, Iul. Paul. lib. 1. Sentent. tit. 23: ibi: Piaculum admittit, qui corpus ſsepulturæ traditum nudaverit, & Solis radijs oſstenderit; peculiariter tamen ad hoc impium, & triſste ſacrificiũſacrificium ſsignificandum, eâ utitur Lanctantius ſsup. ibi: Itaque ut diligentius piaculum ſsolverent ducentos nobilium filios immolaſsſse, & ad alia ſsimilia refertur à Virgilio lib. 6. Æneid.

Duc nigras pecudes, ea prima piacula ſsunto.

^† piacularis hoſstia ea vocabatur, quam pro exolvendis populi peccatis devovebãtdevovebant, precibus ſsolemnibus à Saga, ſsive Sacerdotiſsſsa conceptis, ut malum omne in eam converteretur. QuãQuam eâdem ratione piatricem, ſsive expiatricem vocabant, ut ex Barrone, Feſsto Pompeio, & alijs doctè obſservat Girald. d. ſsyntagm. 17. pag. 472. & Anton. Clarus Silvius in commẽtcomment. ad leg. Reg. cap. 14.

Et de his

^† infantibus, ante ſeptimũſeptimum diẽdiem necari ſsolitis, alia notat Pet. Fab. |

p. 389

lib. 1. Semeſstr. cap. 6. pag. 34. docens, ideò apud GręcosGræcos receptum, ut ſseptimo die pueris imponerentur nomina, tanquam ſsaluti, & incolumitati eorum hoc pacto magis conſsuleretur, ut obſservat Ariſstot. lib. 7. de hiſstor. animal. ad finem.

Eratq́ue huic errori, & impietati ſsimilis alia

^† Cataphrigarum, & præpuciatorum, qui infantis ſanguinẽſanguinem, quem de toto eius corpore minutis punctionum vulneribus extorquebant, farinãfarinam miſscebant, panemq́ue inde facientes, quaſsi Euchariſstiam ſsuam confeciſsſse perhibentur. Quod forſsitan dedit cauſsam,

^† ut infanticidia Chriſstianis olim a Paganis obijcerentur. Quod dolet, & omnino falſsum fuiſsſse, convincit Euſsebius lib. 4. hiſstor. Eccleſs. cap. 6. Tertull. in dict. Apolog. Marquard. in tractat. de Iudæ. & Infidel. 3. parte, capit. 11. numer. 7. & 8. & Martin. Delrius lib. 3. diſsquiſsit. magic. part. 1. quæſst. 2. pag. 188. & quæſst. 3. ſsect. 2. pag. 207.

Neque mirum eſst, Romanos omnium nationum prudentiſssimos, & politiſssimos eo tempore habitos, cruẽtacruenta hęchæc, & feralia ſsacrificia abhorruiſsſse cùm

^† & ipſsos barbaros Indos, de quibus agimus, iam eorum tæderet, & maximopere ab illis eximi cuperent, atque aliam legem, & cęremoniascæremonias amplecti, quamvis Sacerdotum metu, & reverentiâ cohiberẽturcohiberentur. Et hoc in cauſsa fuit, ut fidem noſstram ita facilè, & voluntariè reciperent, ut ex aliorum relatione teſstatur Acoſsta dict. lib. 5. cap. 22. Ioan. Boter. d. 4. par. lib. 2. pag. 30. & 35. & Anton. de Herrera decad. 3. lib. 2. cap. 16. pat. 91. ubi narrat, Hiſspanos

^† diris iſstorum ſsacrificiorum ſspectaculis motos, & quaſsi Divinis impulſsibus percitos, ſseriò deliberaſsſse, uſq;uſque ad mortem pugnare, ut execrandas illas innocentium cædes in poſsterum impedirent.

Præſsertim cùm die quadam, nimis ob ſsocios ab Indis immolatos, commoti, quemdam

^† eximiæ formęformæ adoleſscentem Indum mactari viderent; qui, extracto iam corde, ubi per templi gradus de more iactus fuit, quaſsi Hiſspanorum opem implorans, patrio ſsermone clamavit: Heu Equites, miſserè me miſserum occiderunt.

Quod non eſst cur alicui incredibile videatur, cùm

^† naturaliter contingere potuerit, iuxta ea, quæ tradit Galen. lib. 2. de Hippocrat. & Platon. placit. cap. 4. referens, aliquoties in animalium ſsacrificijs accidiſsſse, ut extracto eorum corde, iamq́ue ſsuper aram, & rogum coniecto, reſspirarent, validèq́ue mugirent, & tantiſsper hâc & illâc decurrerent, ut omittam alia, quæ de quibuſsdam, qui poſst mortem locuti ſsunt, tradit Martin. Delrius lib. 2. diſsquiſsit. mag. q. 19.

Sed & alia expreſssiora argumenta præceſsſserunt, quibus manifeſstiùs conſstitit, quantum hæc infauſsta ſsacrificia Dei ultionem provocaſsſsent. Nam ut prętereãpræteream illud, quod ex Cardano, & alijs retulimus ſsuprà hoc libro capit. 2. numer. 52. de

^† Angelo, qui cuidam immolando adſstitit, & brevi deſsiturum hoc genus ſsacrificij, Deumque vindictam pro eo ſsumpturum, fignificavit. Extat quoque aliud mirandum, & portentoſsum teſstimonium apud Acoſstam lib. 7. cap. 23. pag. 511. Boter. dict. lib. 2. pag. 36. & Herreram decad. 3. lib. 2. capit. 8. pag, 70. qui

^† narrant, quòd cùm Motechuma, Mexicanorum Imperator, multis, & triſstibus augurijs anxius eſsſset, quæ vitæ, & imperij eius interitum prænuntiabant, Deorum iram placare conatus, ingentem lapidem ad templum afferre curavit, ut ſsupra illum plures, & ſsrequentiores ſsolito, hominum victimas immolaret: cùmq́ue primò lapis, multis licèt urgentibus, & funes validiſssimos adhibentibus, loco vel tantillum dimoveri non poſsſset, & rurſsus maioribus hominum copijs & validioribus vectibus urgeretur, vox |

p. 390

prope illum intonuit, quæ eos, fruſstrà laborare, commonuit: quoniam iam cœli, & terræ Dominus eiuſsmodi ſsacrificia ſsummopere haberer exoſsſsa. Quo audito, Motechuma, ibîdem victimas ſsecari, & immolari præcepit: ſsed iterum vox perſsonuit, quęquæ Domini prohibitionem repetijt; & ut certam, inquit, eſsſse credatis, me paululum moveri ſsinam, ſsed poſsteà vires, & conatus veſstros irritos reddãreddam. Cùmq́ue hoc ita contigiſsſset, & poſsteà multis, & enixis Regis, & populi precibus, veluti perſsuaſsus uſsque ad Mexici portas ferri pateretur; ibi tandem in aquæ canalem ſsubitò cadens, penitus diſsparuit, & ad locum, unde prius evolutus erat, confuſsis, & paventibus omnibus, remeavit.

His addo

100

^† notabilem conſsiderationem Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. 1. tom. lib. 4. in prolog. pag. 374. ubi inquit, anno 1485. quo Ferdinand. Corteſsius HiſpanięHiſpaniæ natus fuit, Mexici optuagintaoctuaginta hominum millia ſsolemnis cuiuſsdam feſsti occaſsione, uno die immanitet idolis ſsacrificata fuiſsſse. Quaſsi Deus Omnipotens tanti, & tam diri facinoris vindicem, & punitorem eodem illo anno, quo admiſsſsum fuit, & forſsitan eâdem ipſsa die, pararet, nec impium illud ſscelus, & gementis populi afflictionem ultra progredi vellet, ut in ſsimili habetur Exod. 3: ibi: vidi afflictionem populi mei in Ægypto, & clamorem eius audivi. Sed veni, & mittam te ad Pharaonem, ut educas populum meum filios Iſsraël de Ægypto, &c.

Qvintò facit, quòd Indi non ſolũſolum prędictaprædicta ſscelera committebant, quæ adeò gravia eſsſse oſstendimus, & naturali legi contraria: verùm & aliud adhuc peccatum, & quidem gravius, cõmunitercommuniter frequentabant,

101

^† idololatriãidololatriam ſscilicet varijs, vanis, & interdum portentoſsis nitibus exercentes, & cultũcultum, quem vero & ſsoli Deo exhibêre homines debent, falſsis & ſspurcis idolis deferentes. Etenim

102

^† non SolẽSolem tantùm, Lunam, aut Stellas colebant, quod alijs multis gentibus commune fuiſsſse, doctè oſstendit Pet. Fab. lib. 3. Semeſstr. cap. 1. pag. 11. ſsed arbores quoque, montes, fluvios, fonres, lapides, urſsos, leones, tigres, angues, & viliſssima quæque ſsibi obvia animalia, mortuorumq́;mortuorumq́ue cadavera, & ſsepulchra, atque horrifica dęmonumdæmonum ſsimulachra ſsub diverſsis, & planè ridendis, aut veriùs lugendis figuris, venerabantur: quibus ingentia templa conſstruxerant, & ſsuperſstitioſsis cæremonijs, cruentiſsq́ue ſsacrificijs, ut abundè oſstendimus, immolabant.

103

^† quo peſssimo idololatriæ Indorum vitio latè agunt Pet. Martyr in ſsuis Novi Orb. decad. Chriſst. ColũbColumb. Amer. Veſspuc. Frac. Lop. Gomara, Gonzal. Ovetus. Petr. Cieza, & Ioan. Bapt. Ramuſsius in eiuſsdem Orbis relationibus, & navigationib. & reliqui Auctores, quos ſsup. hoc cap. n. 55. citavimus; pręſertimpræſertim Roman. lib. 1. & 2. de Rep. Ind. Hieron. Bezon. in hiſst. Ind. lib. 1. cap. 26. & ſseq. ubi eius Addition. & lib. 2. cap. 20. Acoſsta in hiſst. moral. Ind. lib. 5. per totum, & de procur. Ind. ſsalu. lib. 5. cap. 10. & 11. Boter. dict. 4. par. relat. lib. 1. Auguſst. Davila in. dict. hiſst. provin. Mexic. lib. 1. cap. 34. & 25. Fr. Alfonſs. Ferdin. in hiſstor. Eccleſs. lib. 1. per totum, Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 6. per totum, & lib. 8. 9. & 10. Garcilaſs. libro 1. capit. 9. & lib. 2. capit. 4. & ſsequentibus, & paſssim Anton. de Herrera in ſsua hiſstor. gener. Ind. pręcipuèpræcipuè decad. 2. lib. 7. cap. 18. pag. 253. Vbi

104

^† Mexici duo millia idolorum diverſsorum fuiſsſse commemorat, & de eis, & eorum Sacerdotibus aliqua tangit Bodinus lib. 1. dęmonomaniædæmonomaniæ, relatus à Theatr. vitæ human. volum. 27. lib. 4. pag. 4189. ubi ita inquit: In america antequàm Hiſspani illa potirentur,

105

^† Sacerdotes ieiunia maxima, preces, & ſsupplicationes celebraſsſse conſstat; labaris idola circumgeſstaſsſse |

p. 391

eorumq́ue honores decantaſsſse: tum occupatos à ſspiritibus malignis, res mirabiles pronuntiaviſsſse. Illis uxores non erant, præterquàm ijs, qui peccata audiebant, pœnitentiam temperabant, & confeſsſsionem ſsub gravi pœna non audebant retegere. Omnes perſsæpè ieiunabant, maximè ſsi quando facienda meſsſsis, aut bellum, aut Deus ipſsorum, id eſst diabolus conſsulendus. Vt autem vehementiùs raperentur, oculos occludebãtoccludebant aut eruebant ſsibi, cùm ſsacrificandi eſsſsent homines, & omne genus animalia idolis ſsuis: Multa puellarum habebant monaſsteria, quas homines caſstrati, naſso, labiſsq́ue præciſssis, aſsſservabant, indicta adverſsus inceſtãinceſtam capitali pœna. Qui ambibant SacerdotiũSacerdotium, cum Sacerdotibus ſse in ſsylvas, albis veſstibus indutos abdebant, ubi annos quatuor, aut quinque tranſsigebant. Hoc facto cum litteris teſstimonialibus (ſsyllabos Imperatores vocant) abire ſsolebant. Maximum Deum adorabant Solem, quem vocabant Guaca, & Pachacamac Solis & Lunæ filiũfilium, &c. NimirũNimirum

106

^† quia dęmõdæmon, infeſstiſssimus ſsemper hoſstis generis humani, his, & alijs erroribus Barbaros obcæcabat, & ambiguis reſsponſsis illudebat, ut non ſsolùm ſsibi Divinos honores uſsurparet, verùm & ritus, quibus Deus colitur, emularetur, ut benè advertit Acoſsta ubi ſsup. & Raph. de la Torre in 2. 2. quæſst. 85. art. 3. diſsput. 1. pag. 418. 1. tom Eratq́ue illis adeò familiaris, & ſsocius, ut legamus apud Petr. Ciezam 2. par. cap. 27. & Hieron. Benzonum, & eius additionatorem, dict. lib. 1. cap. 26. pag. 124. in inſsula

107

^† Hiſspaniola Crocoton dæmonem miſsceri ſolitũſolitum mulieribus, & ex eo natos bicornes naſsci: cuius dictum refert Martin. Delrius lib. 2. diſsquiſsit. magic. quęſtquæſt. 15. & eius epitomator Franc. TorreblãcaTorreblanca lib. 2. de Magia cap. 31. num. 40.

Quod

108

^† idololatriæ ſscelus ita abſsurdè apud omnes Indos, & pertinaciter frequentatum, eorum ruditatẽruditatem imprimìs coarguit: nãnam ut rectè, de Ægyptijs loquens, ſscribit CęlCæl. Rhodig. lib. 16. lect. antiq. cap. 4. Vt hebetiſsſsimus quiſsque eſst, ita facillime ſsuperſstitionum vanitatibus mancipatur, quas ingenium vegetũvegetum, doctrinæ nitore defœcatum, excultũq́ueexcultumq́ue præcipuè averſsatur, alliditq́ue.

Quam verò idẽidem iſstud idololatriæ crimen execrabile, &

109

^† Deo Opt. Max . ſsemper infenſsum fuerit, apertè conſstat ex maledictionibus, & ſsupplicijs, quæ adverſsus illud perpetrantes minatur Iſsai. 41. & 42. Deuter. 27. Exod. 22. Pſsal. 96. Ierem. 2. 11. Sapient. 14. 17. ubi dicitur,

110

^† quòd ad tantum flagitiũflagitium obſstupeſscunt cœli, & portæ eius deſsolantur vehementer, Apocal. 18. 1. Corinth. 6. & in alijs plurimis locis diligenter congeſstis à Petr. Nanio in PoliãthęaPolianthæa, verb. Idololatria, quæ

111

^† latè exornant, & proſequũturproſequuntur D. Auguſstin. lib. 19. de Civit. Dei cap. 21. & 23. Tertullian. in peculiari libro de idololatria, Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. inſstit. cap. 3. D. Clement. Alexand. in Orat. adhort. ad Gentes pag. 52. & rurſsus pag. 108. ubi

112

^† cultum ſimulachrorũſimulachrorum manifeſsta probra ac dedecora, & impietatẽimpietatem extremãextremam appellat, & GẽtianGentian. Hervetus ibîdem, ſstultitiam omnibus maiorem, D. Cyprian. in orat. contra idola, D. Athanaſs. in tract. de vanitate idolorum, Iuſstinus Martyr in Oratione Parænetica, D. Gregor. lib. 12. Moral. cap. 12. D. Thom. 2. 2. q. 94. art. 1. & ſsequentib. D. Antonin. 1. part. cap. 3. tit. 2. §. 7. ubi inquit, quòd idololatria habuit initium BabylonięBabyloniæ, tempore Beli, quamvis Suidas in dictionario aliam originem tradat, dicens: Seruch defunctos præſstantes viros quot annis adorari iuſssit, tanquam adhuc viventes, & memoriam eorum celebrari, & in ſsacros commentarios referri, & Deos iudicari, tanquam benefactores. Hinc orta eſst idololatria, & multitudo Deorum, atque uſsque ad Tharram Abrahami patrem duravit, Abulenſsis cap 1. in Exod. quæſstion. 7. Pereira ibîdem diſsput. 7. ubi tradunt, Hebræos propter idololatriam, quam inter Aegyptios didicerant, & exercuerant, tot divinis |

p. 392

ſsupplicijs afflictos, Marquard. d tract. de IudęIudæ. & Infi. 3. part. cap. 1. num. 23. & ſseqq. Petr. Creſspecius in ſsumma fidei, verb. Idololatria. Fr. Ant. à Corduba dict. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 500. Anton. Poſsſsevin. in Biblioth. 1. tom. lib. 10. cap. 5. pag. 431. & Anton. de Herrera in. d. hiſst. gen. Ind. decad. 3. lib. 2. cap. 15. pag. 85. ubi docẽtdocent, quid ſsit idololatria, unde provenerit, & quos effectus operetur; & aliqua de idololatria noſstrorum Indorum ſsubiungunt Marta dict. tract. de iuriſsdict. 1. par. cap. 24. ex num. 29. ubi quòd licitum ſsit, idololatras debellare, Simancas in Cathol. inſstit. tit. 32. ubi de materia, & pœnis idololatrięidololatriæ. Et

113

^† quòd omnis idololatra hęreticushæreticus eſst cenſsendus, Gregor. de Valencia tom. 3. diſsp. 6. q. 11. Tolet. de inſstruct. Sacerd. lib. 4. cap. 14. rubr. de ſsuperſstit. num. 2. verſs. Eſst igitur idololatria, Fr. Lud. Granatenſs. in Sym. Fidei, 4. par. cap. 10. & 5. par. cap. 26. Lælius Zechus in ſsumma, part. 1. tit. de Fide, cap. 14. rubr. idololatria, per tot. Leonar. Leſssius de iuſst. & iure lib. 2. cap. 43. dub. 3. & 4. P. FrãcFranc. Suar. de ſstatu Relig. lib. 2. cap. 3. ubi, quid ſsit idololatria, & cap. 4. ubi quotüplex ſsit, & cap. 5. ubi de eius origine, & cap. 6. ubi de eius gravitate, & pœna, Ioan. Azorius inſstit. Moral. par. 1. lib. 9. cap. 11. & ſseqq. ubi quid ſsit idololatria: & quod

114

^† eius crimen ex ignorantia nõnon excuſsatur Thom. Sanchez in præcep. Decalog. lib. 2. cap. 37. Martin. Delr. in adag. ſsacris, 1. tom. adag. 855. pag. 462. ubi

115

^† concludit, idolum inde dictum, quòd cultoribus nihil niſsi dolorem, & turbelam adferat, & Deum ad iram provocet. Ludovic. à Paramo de orig. Inquiſsit. lib. 1. tit. 3. cap. 2. per totum, ubi curiosè recenſset, eos omnes, qui idololatriæ crimen in mundo cõmiſeruntcommiſerunt, Fr. Raph. de la Torre in 2. 2. D. Thom. tom. 2. q. 94. artic. 3. & ex pag. 98. uſsque ad pag. 124. ubi

116

^† quòd idololatria continet odium Dei, & blaſsphemiam, & eſst gravior infidelitate, & de eius cauſsis, & initijs, & alia plura de ea Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsal. lib. 11. cap. 10. pag. 787. & ſsequent. ubi quàm fuerit vana iſstorum Indorum, & aliorum idololatrorum ſsecta, Fr. Thom. Maluenda de Antichriſsto, lib. 1. cap. 3. pag. 6. & 7. ubi quòd Belial fuit Princeps idolorum, & quid ſsignificet, & lib. 7. cap. 3. pag. 349. ubi

117

^† quòd Antichriſstus idola auferet, & alia plura de gravitate huius criminis, Torquem. in Monarch. Ind. lib. 6. cap. 5. &c. 33. ubi de idololattia diverſsarum nationum, & Indorum, & quando cœperit, Simon Maiol. in diebus Canicul. tom. 2. colloq. 1. per tot. præcipuè pag. 22. & 23. ubi de varietate, & abominatione idolorum, Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 20. ubi quid ſsit idolum, & de initio idololatrięidololatriæ, Illuſstriſss. Bellar. lib. 1. de Verb. Dei, cap. 13. pag. 17. ubi idem tractat, & lib. 4. de Roman. Pontif. cap. 19. pag. 340. ubi de idolatriæ punitione, Franc. Torreblanca de magia lib. 1. cap. 17. & 18. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Idololatria, pag. 448. & 449. Baſsil. Pontius 1. part. var. diſsp. q. expoſsit. 6. & 7. ubi plura tradit de materia idololatrięidololatriæ, & an illa cœperit ante diluvium, tempore Henos? &

118

^† an ſseme extincta, ſsit iterum ſsub finem mũdimundi reditura, Fr. Ioan. à Ponte in cõvenconven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 12. §. 2. & ſsequentib. ubi plura omnino videnda de eâdem idololatria, & eius initio, & quando in Ægypto, & in Hiſspania ortum habuerit, & qualiter à Deo punita fuerit? eruditiſss. Pat. Ioan. Pineda in commentar. ſsup. Iob, cap. 31. verſs. 26. 27. & 28. ubi pòſst quàm de hoc crimine multa ſsatis curiosè congeſssit, oſstendit, meritò

119

^† a Iob. in illo loco appellari: Maximam iniquitatem, & quòd vix de alia tam graviter conqueritur Deus, atque de idololatria: vix alicuius improbitatis tam multæ, tamq́ue graves appellationes; iam enim appellantur idola: Offeſsiones, & dolores ocu|

p. 393

lorum, ut quæ Deus non ſsuſstineat vidêre: iam abominationes, ut quas non ſsine ingenti nauſsea coram ſse videat: iam odium, ſspurcitiæ, immunditia, ſsordes. Denique nihil eſsſse immundum, cum quo maxima hęchæc iniquitas non comparetur. Circa quod plura alia etiam congerit, & conſsiderat Dom. Valençuela in diſscurſs. ſstat. & belli, 2. part. conſsid. 2. num. 17. & 18. & noviſssimus P. Mendoça ſsup. lib. 1. Reg. cap. 2. verſs. 25. n. 12. pag. 503.

Quam reprehendes

120

^† etiam Sibylla relata à Lactan. d. lib. 1. cap. 3. ſsic ſscripſsit:

Græcia quid confidis in viros Principes?
Ad quid dona inania mortuis ponis?
Immolas idolis, quis tibi in mentem dolorem
Impoſsuit, ut hæc perficias, magni Dei ore Relicto?

Et Sedulius Paſschalis, vetus & Chriſstianus Poëta, eandem cæcitatem, & ſstultitiam his elegantiſssimis verſsibus carpit, qui iſstorum Indorum in hac parte vitia, & mores denotare videntur:

Heu miſseri, qui vana colunt, qui corde ſsiniſstro
Religioſsa ſsibi ſsculpunt ſsimulachra, ſsuumq́ue
Factorem fugiunt, & quæ fecere verentur.
Quis furor eſst? quæ tanta animas demẽtiadementia ludit?
Vt volucrem, turpemq́ue bovem, torvumq́ue draconem,
Semihominemq́ue, canẽcanem ſsupplex homo pronus adoret.
Aſst alij Solem, cæcatis mentibus, acti
Affirmant verum eſsſse patrem, quia ritè videtur,
Clara ſserenatis infundere lumina terris,
Et totum luſstrare Polum, cùm conſstet ab iſstis.
Motibus, inſstabilem rapidis decurſsibus ignem.
Officium non eſsſse Dei.

Et eſst ſsummè notandum Concilium Illiberritanum, Canone 1. ubi hoc crimen capitale, vel principale dicitur, & ibîdem plura in eius deteſstationem graviter & eruditè congeſssit Nobilis noſster D. Ferdinand. Mendoça, cap. 4. & 5. citans inter alia Tertul. d. lib. de idololat. in princip. dum ait Principale crimen generis humani, ſsummus ſsæculi reatus, toto cauſsa iudicij idololatria.

Taliſsq́ue, ac tanta fuit

121

^† Dei Opt. Max . cura in idololatriæ occaſsione vitanda, ut ob hanc cauſsam ęneumæneum illum Serpentem quẽquem Moyſses iuſsſsu Domini in deſserto levavit, Ezechias religioſsâ poteſstate, Deo ſserviens, cum magna pietatis laude contriverit,

122

^† ne ab Iſsraëlitis tanquam idolum coleretur, ut tradit D. Auguſst. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 8. & eidem Moyſsi in terram Promiſssionis populum introducere denegatum, illiuſsq́ue ſepulchrũſepulchrum occultum hominibus fuerit, ne

123

^† IudęiIudæi omnia benficia, quęquæ a Deo receperant, illis prorſsus tribuerent, & Divinis honoribus inſservirent, ut optimè conſsiderat Abulenſsis, Gagneius, & Montan. ſsup. Canon. Epiſst. Iud. Apoſstoli, & inſsinuat Chryſsoſst. homil. 5. in Matth. D. Auguſst. vel quiſsquis ille eſst, qui de mirabil. ſsacr. Scriptur. conſscripſsit, lib. 1. cap. ult. gloſsſs. Lyran. & Caietan. ſsup. Deuteron. 34. Theodoret. q. 43. in Deuter. & noviſssimè proſsequitur P. Franc. Suarez in defenſs: Fidei contra ſsect. Anglican. cap. 13. n. 9. & 10. P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Chriſst. lib. 1. c. 32. pag. 201. Quibus addo elegantiſsimũelegantiſsimum locũlocum eiuſsdem Theodor. lib. 3. de curat. GręcarGræcar. affect. ubi,

124

^† ob eandẽeandem vitãdęvitandæ idololatriæ rationem, DeũDeum poſst diluviũdiluvium in terra, & alijs elementis aliquid minus undequaque perfectũperfectum reliquiſsſse, his verbis oſstendit: Hominum errorem ſsapientiſsſsimus Deus multò antè præſentiẽspræſentiens, nonnullos defectus elementis adiunxit, ut illorũillorum quidẽquidem ſspecies ac magnitudo, intuẽtesintuentes homines ad OpificẽOpificem demirandũdemirandum attolleret, ipſsæq́ue viciſsſsim labes ac patientiæ, homines cohiberent, quominus ea, tanquam Deos adorandos, cenſserent.

CAPVT XIII. De eodem titulo, & alijs varijs rationibus, & argumentis, quibus magis ac magis probari videtur, ad observandam legem naturae, & idololatriam relinquendam, Indos, & quoslibet alios infideles recte vi & armis compelli posse.

p. 394
CAPVT XIII. De eodem titulo, & alijs varijs rationibus, & argumentis, quibus magis ac magis probari videtur, ad obſservandam legem naturæ, & idololatriam relinquendãrelinquendam, Indos, & quoslibet alios infideles rectè vi & armis compelli poſsſse.

SVMMARIVM Capitis XIII.

1 Indorum vitia, & ſscelera ſsummatim cõgerunturcongeruntur verbis Pat. Ioſseph. Acoſstæ.
2 Bellum rectè videtur inferri Indis, qui moniti deſsiſstere nolunt à vitijs contra naturam.
3 Pontifex Romanus habet poteſstatem in infideles peccantes contra naturam.
4 Dei facta nobis exemplaria eſsſse debent.
5 Pius Quintus ſstatuit, ut omnes Indi ad legem naturalem ſservandam compellerentur.
6 Princeps quilibet Chriſstianus, data ſsibi opportunitate, poteſst compellere infideles ad ſservanda naturæ præcepta.
7 Divinam in legem, vel naturalem quæ cõmittunturcommittuntur peccata, in omnium iniuriam tendunt.
8 Reſspublica aliqua ſsi vergat ad idololatriãidololatriam, vel innocentes afficiat iniuria, quilibet ei adverſsari poteſst.
9 Peccata contra naturam qui extirpant, Deo ſservire dicuntur.
10 Bella iuſsta dicuntur, per quæ victis ad pietatis & iuſstitiæ ſocietatẽſocietatem conſsulitur, ex D. Auguſst.
11 Cap. flagitia 32. q. 7. expenditur.
12 Homo hominem vel ſsola humanitatis ratione iuvare debet, & ad bonũbonum dirigere.
13 Lex ut vim, D. de iuſstit. & iure, & l. nõnon tantùm, de appellation. & ſsimiles exornantur.
14 Pater infidelis ſsi velit occidere filium parvulum, ne baptizetur, quilibet ei reſsiſstere poteſst.
15 Cap. fortitudo, cap. non inferenda 23. q. 3. exornantur.
16 Iniuriam, & peccatum alterius qui nõnon excuſsat, cùm poßit, tãtam eſst in vitio, quàm ille, qui facit.
17 Cap. qui poteſst 23. q. 5. perpenditur.
18 Proverb. locus cap. 24. Erue eos, qui ducuntur ad mortem, &c. explicatur.
19 Moyſsis facinus Ægyptium propria auctoritate occidentis, qui iniuſstè IudæũIudæum vexabat, qualiter excuſsetur?
20 Pſsal. 81. Eccleſs. cap. 17. & Iob 29. verba expenduntur, de oppreſsſsorum liberatione tractantia.
21 Cap. non eſst. & cap. Regum officiũofficium 23. q. 5. illuſstratur.
22 Idololatriam compeſscere, quilibet tenetur, ſsi id facere poſssit.
23 Deus ſsæpiſssimè facultatem debellandi, & puniendi idololatras conceſssiſsſse comperitur.
24 Deuteronomij loca cap. 12. & 20. expenduntur, & explicantur.
25 Filijs Iſsraël qualiter præceperit Domimus, Amorrhæis, & alijs idololatris bellum inferre.
26 Idololatriam qui extirparunt Reges, plurimum in ſsacra Scriptura laudãturlaudantur.
27 Cap. qui vult, & cap. non invenitur 23. q. 3. illuſstratur.
28 Nicolaus de Lyra, & alij inter iuſstas belli cauſsas idololatriæ punitionem apponunt.
29 Aſsa matrem ſsuam Maacham ob idololatriam Regno privavit.
30 Mathathias idololatram interfecit.
31 D. Paul. 1. ad Roman. dignos morte eſsſse dicit eos, qui idololatriam non vindicant.
32 Romanam urbem ob reliquias idololatriæ tot cladibus fuiſsſse punitam, plurimi tradunt.
33 Legis antiquæ præcepta de puniendis idololatris poſst Chriſsti adventum magis ſstringunt.
34 Cap. ſsi nõnon audieris 23. q. 5. explicatur.
35 Chriſsti poſst adventum idololatriãidololatriam ceſsſsaturam, omnes ferè Prophetæ prænuntiarunt, quorum plura loca expenduntur.
36 Idola plura Chriſsti adventu corruerũtcorruerunt, & obmutuerunt.
37 Coloſsſsus Rhodius Chriſsti adventu diſssipatus fuit.
38 Oracula aliqua recenſsentur teſstantia, Chriſsti adventu Gentium idola obmutuiſsſse.
39 Idololatria maius crimen eſst, quàm blaſsphemia.
p. 395
40 Blaſsphemiæ ratione poſsſsunt Chriſstiani infidelibus bellum indicere.
41 Blaſsphemiæ peccatum graviſsſsimum eſst, & de eius pœnis. Dom. Petr. Pantoja de Aiala citatur & laudatur, ibid.
42 Subditos contra proprium Regem iniuſstè rebellantes quilibet etiam extraneus coërcere poteſst.
43 Chriſstiani, præcipuè Pontifices, & Reges, debent Dei honorem tueri.
44 Mali ſsunt prohibendi ad malum, & cogendi ad bonum.
45 Vindicta, quæ tendit ad peccantium correctionem, eſst actus miſsericordiæ.
46 Cap. ea vindicta, cap. mali 23. q. 4. & cap. Dominus noſster 23. q. 2. expenduntur & illuſstrantur.
47 Lex 35. tit. 2. part. 3. quæ vocat amicos Dei eos, qui illius inimicos quomodolibet occidunt, perpenditur & illuſstratur.
48 Cap. ſsi is qui 23. q. 4. illuſstratur.
49 Peccata, quæ in Dei iniuriam, & contemptum tendunt, nõnon poſsſsumus impunita relinquere.
50 Dei iudicia pro virili ſsequi, & imitari debemus.
51 Deus propter tyrannidem, idololatriãidololatriam, & peccata cõtracontra naturam plura Regna ſsubvertit. Et num. ſsequentib.
52 Regna transferri ob iniuſtitiãiniuſtitiam, & peccata pluribus Scripturæ locis probatur, quorum præcipua perpenduntur. Et numer. 54.
53 Capit. ſsi de rebus, & capit. quemadmodum 23. quæſst. 7. exponuntur & exornantur.
55 Auctores plurimi recenſsentur, qui ſsubverſsiones, & mutationes RegnorũRegnorum peccatis attribuunt.
56 Regna ſsine virtutibus inſstabilia eſsſse Seneca tradit.
57 Africanorum, & Sodomorum ſscelera qualiter Dei iram excitaverint? cum Salviano.
58 Peccata videntur clamorem habere, quo Deum ad punitionem vocant.
59 Regnorum mutationes, & declinationes non proveniunt ex vi Aſstrorum, ſsed peccatorum.
60 Religionem, & pietatem ſservare eſst fulcrum Imperiorum.
61 Dei vindicta lenta, ſsed certa.
62 Habacuc verba capit. 23. expenduntur.
63 Iuſsti Lipſsij elegentiſsſsima verba de Dei vindicta referuntur.
64 Peccata numerantur, quæ Deus acerbiſsſsimè punire ſsolet, etiam ſsi ea uſsque ad certam metam, vel periodum diſssimulaverit, cum Benedicto Pererio.
65 Amorrhæorum iniquitates quando cõpletæcompletæ dicantur in Scriptura?
66 Indorum ob maximas, & inveteratas iniquitates, & ut via aperiretur EvãgelioEvangelio, Deus Hiſspanorum victorias, & dominationem diſspoſsuit.
67 Ignorantia non videntur excuſsari poſsſse Indi, qui contra legem naturæ peccabant.
68 Lex naturalis eſst lumen rationis humanæ, natura ipſsa omnium hominum mentibus inſsitum.
69 Indis, quantumvis Barbaris, non denegavit Deus lumen rationis naturalis.
70 Lex Divina, & naturalis omnibus hominibus intrinſsecùs à Deo communicata videtur, ex D. Paulo, Auguſstino & Caſsſsiano.
71 Ignorantia invencibilis non admittitur in puris ac primis præceptis naturalibus, & exempla eorum.
72 Cap. turbatur 1. q. 1. explicatur.
73 Ruſsticitatis excuſsatio non admittitur in his, quæ naturali ratione ſsuadentur.
74 Conſsuetudo non excuſsat ab implemento præceptorum naturalium, & eò eſst peior, quò diuturnior.
75 Natio nulla ita hebes, & Barbara eſst, cui permitti poſssit, ut Deum ſsaltim generaliter non agnoſscat, & revereatur.
76 Deum aliquem eſsſse, cuius providentia regatur hoc omne, quod cernimus, nemo ignorare poteſst; & Auctores plurimi, qui de hoc argumento tractant.
p. 396
77 Idololatræ per ignorantiam non excuſsantur.
78 Deus eſst ultimus finis hominis.
79 Proſsperi Aquitanici elegantiſsſsima carmina de cognitione Dei.
80 Indi, quamvis extranei, & remoti, ad cognitionem veri Dei, & obſservantiam legis naturalis ab Hiſspanis perduci debuerunt.
81 Neceſsſsitate in extrema exiſstenti quilibet tenetur opem ferre.
82 Inimicos etiam diligere, & iuvare debemus, cùm ſsint naturæ noſstræ participes.
83 Cap. charitas 5. de pœnitent. diſst. 5. explicatur & exornatur.
84 Infideles corrigere tenemur, non ſsolùm ut fidem recipiant, verùm & à peccatis contra naturam deſsiſstant.
85 Homines hominibus ex lege naturæ cõſulereconſulere debent, ex Cicerone, & alijs.
86 Ciceronis locus lib. ultim. de finibus emendatur.
87 Dei imago eſst homo benefaciens.
88 Auxilium miſseris denegare turpe ſsemper reputatum eſst, & talionis pœna punitum.
89 Indi iuvari, & à ſsuis miſserijs, & peccatis erui debuerunt, quamvis noſtrũnoſtrum auxilium non peterennt, & ſsua ſsorte contẽticontenti viverent. Et num. 92.
90 Invito beneficium non confertur.
91 Lex ult. D. de uſsu & habit. perpenditur & illuſstratur.
93 Indi non potuerunt tyrannidi, cruentis ſsacrificijs, & alijs damnis, quæ olim patiebantur, conſsentire.
94 Vitæ alterius, imò nec propriæ nemo eſst dominus, niſsi ad cuſtodiendumcuſtodiendam illam.
95 Humanitatis, & pietatis officium exigit, ut proximis in periculo poſsitis, etiãetiam invitis, auxilium feramus.
96 Lex non tantum, D. de appellat. & l. addictos, C. eodem, exornantur.
97 Captum ab hoſstibus poſsſsumus etiam invitum redimere, & debet contractum ſservare.
98 Vaſsſsallos a dominis crudeliter habitos, etiam auxilium non potẽtespotentes debet Princeps liberare, & ab eorum iuriſsdictione eximere.
99 Invitos etiam ac nolentes ſservare, pulcherrimũpulcherrimum opus eſst, ex Seneca, & Caſsſsiod.
100 Indos voluntariè conſsenſsiſsſse in tyrannides, ſsacrificia, & alia damna, quæ ſsub antiquis dominis patiebantur, falſsum eſsſse probatur.

HÆC quidem

^† omnia, & alia graviſssima, & fœdiſssima Indorum ſscelera, ultra Auctores ſsuprà relatos, non ſsolùm cõmemoratcommemorat, verùm & re ipſsâ comperiſsſse teſstatur, & dolet diſsertiſss. Ioſseph Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 3. dicens, longum eſsſse ea recẽſererecenſere; quoniam pręterpræter idololatriãidololatriam, nefaria ſsacra, dæmonũdæmonum frequentes collocutiones, concubitum maſsculorum, inceſstuoſsam pollutionem ſororũſororum, ac matrũmatrum, & reliqua id genus flagitia: alij alios indictâ cauſsâ enecabant: compotationes ac tumulentias ſsuas cruore miſcebãtmiſcebant: humanis multi carnibus pro ſsummis delicijs veſscebantur: alij pueros innoxios ſsimulachris mactabant: alij ſsuorum inferias aliorum ſsanguine peragebant: plerique potentiãpotentiam ad nihil aliud, quàm ad nocendum, & ſęviẽdumſæviendum, ſsibi datam arbitrabantur, perinde atque immanes feręferæ, quæ naturali|

p. 397

ter gradu inferiores ac viribus imbecilles pecudes, prædęprædæ ſsuæ vendicant: ut idem ſsit apud iſstos dominari, & prædari: nihil aliud ſsubditum eſsſse, quàm potentioris libidini obnoxium eſsſse, ita ut iuſt iiuſtum volumen impleri oporteret, ſsi exactè referre vellemus, quanta eſsſsent eorum vitia, & quàm latè patens, hæc feritas barbarorum in hoc vaſstiſssimo Orbe, qui ritus portentoſsi, & quęquæ denique legum, ac dominorum tyrannis.

Quæ cùm ita ſse habeant, prædictorumq́ue criminum gravitas, & atrocitas adeò magna ſsit, ut abundè probatum reliquimus: dubitandum non videtur,

^† quin noſstri Catholici Reges bellum adverſsus Indos movêre potuerint, ut ab his ſsceleribus abſstinêre, & legem naturæ ſservare compellerentur. Interveniente præſsertim auctoritate romani Pontificis, qui

^† hoc in caſsu adverſsus omnes infideles iuriſsdictionem habet, tanquam generalis Christi Vicarius, cap. 1. & 2. de trãſlattranſlat. Epiſscop. & eos, ſsi detur facultas, punire poteſst, ad

^† Dei facta imitanda, quęquæ nobis exemplaria eſsſse debent, ut apertè tradit Innocent. Hoſstienſs. Ancharran. Florentin. Sylveſst. & reliqui Doctores, quos in præcedentis capitis initio retulimus, & in noſstris terminis definiſsſse videtur Pijſssimus ille, & omni ævo venerandus, Pius Quintus

^† Rom. Eccleſs. P.M. qui cũcum multa præclarè pro Indorum ſspirituali & tẽporalitemporali ſsalute providiſsſset, illud etiãetiam expreſssè ſsanxit, ut omnes Indi, quamvis Ethnici, ad legem naturalẽnaturalem obſservandam compellerentur, ne pravo exemplo alijs Indis iam converſsis officerent, vel Hiſspanis inter eos degentibus ſscandalum generarent, ut tradunt Hieron. Cater. in eius vita, pag. 105. Anton. à Fuenmaior. in lib. 4. & Fr. Alfonſs. Ferdinand. in hiſstor. Eccleſs. noſstr. tempor. lib. 1. cap. 52. pag. 182. Quinimo

^† etiam ſsine ſspeciali licentia Romani Pontificis quẽlibetquemlibet Chriſstianum Principem hoc idem officium data ſsibi opportunitate exercêre debêre, optime docet & probat Fr. Ant. à Corduba lib. 1. quæſstionarij, q. 57. dub. 5. in princip. pag. 498. & ſsequitur Pat. Molina dict. diſsp. 106. verſs. Tertia concluſsio.

Pro cuius ſententięſententiæ maiori comprobatione, & illuſstratione, ultra ea, quæ in cap. præcedenti retulimus, rurſsus primò conſsiderari poteſst,

^† quòd id, quod in legem Divinam, & naturalem committitur, in omnium tendit iniuriam, l. ManichęosManichæos, verſs. Ac primum, C. de hæretic. l. 40. tit. 5. lib. 16. C. Theodoſs. Bartol. in l. Gallus, §. ille caſsus, numer. 3. de liber. & poſsthum. cap. urgentis, ubi gloſsſs. de hæretic. Iuſst. Lipſs. lib. 4. civil. doct. cap. 3. Salvian. de Gubernat. Dei lib. 4. Melchior Iunius quęſtquæſt. Polit. p. 3. q. 94. Annæ. Robert. lib. 1. rerum iudicat. cap. 12. Lælius Zech. in tract. de Princip. cap. 5. n. 1. Ioan. Baptiſst. Valençuela in monitor. contra Venetos, 7. part. num. 117. & Petrus de Aragon in 2. 2. quęſtquæſt. 10. artic. 3. verſs. Secunda concluſsio: ubi ait, quòd

^† quotieſscunque aliqua Reſspublica vergit ad idololatriam, vel in ea innocentes efficiuntur iniuriâ, licitum eſst unicuique, illos bello & armis defendere, lege naturæ id ordinante, ut eius obſservantia ſsalva, & libera maneat. Et idem latiùs in noſstra ſspecie ſsequuntur, & probant reliqui Auctores ſsuprà rclati, pręcipuèpræcipuè Caietan. 2. 2. quęſtquæſt 40. artic. 1. Gregor. Lopez in dict. l. 2. tit. 23. par. 2. gloſsſs. magna, verſsic. Alium titulum, & verſs. Quinta concluſsio, Marquard. dict tract. de infidel. 3. par. cap. 1. num. 39. Covarrub. in regu. peccatum, 2. part. §. 10. num. 1. verſsic. Tertiò, in fine, Corduba ubi ſsuprà pag 499. & Doct. Marta dict. tract. de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. num. 28. & ſsequentib. docentes,

^† quòd qui talia crimina impediunt, vel puniunt, Deo ſservire dicuntur, argum. cap. ult 23. q. 5. cap. paratus, cap. apud 24. q. 1. ubi licita ea bella dicuntur, per

^† quæ |

p. 398

ad pietatis, & iuſstitiæ ſsocietatem victis faciliùs conſsulitur, prout & D. Auguſstin. oſstendit epiſstol. 5. dum ait: Agenda ſsunt multa etiam cum invitis benigna quadam aſsperitate plectendis, quorum potius utilitati conſsulendum eſst, quàm voluntati. Nam cui licentia iniquitatis eripitur, utiliter vincitur: quoniam nihil eſst infæœlicius fæœlicitate peccatorum, qua pœnalis nutritur impunitas, & mala voluntas, velut hoſstis interior, roboratur, & lib. 3. confeſss. capite 8. relatus in

^† cap. flagitia 13. 32. quæſst. 7. ſsic inquiens: Flagitia, quæ ſsunt contra naturam, ubique & ſsemper deteſstanda, atque punienda ſsunt, qualia Sodomitarum fuerunt; quæ ſsi omnes gentes facerent, eodem criminis reatu Divina lege tenerẽturtenerentur: quæ non ſsic fecit homines, ut ſse illo uterentur modo. Violatur quippè illa ſsocietas, quæ cum Deo nobis eſsſse debet, cum eadem natura cuius ipſse auctor eſst, libidinis perverſsitate polluitur.

Debent namque

^† homines, vel ſsolâ humanitatis, & cognationis naturalis ratione cogente, aliorum hominum mores ad bonum dirigere, inſsignia ſscelera, & facinora vindicare, & iniurias, atque oppreſssiones, quas ſsub tyrannorum iugo patiuntur, pro viribus impedire, ut optimis exemplis oſstenditur in lib. Machabæ. cap. 1. 3. & 4. Zachariæ cap. 14. & Oſseæ cap. 10. & communiter notant Bart. & Doctores per text. ibi

^† in l. ut vim, D. de iuſstit. & iure, l. 1. D. de ijs, qui ſsunt ſsui, l. ſsi ſservus eâ lege, D. de ſservis exportand. l. metum 9. §. ſsed licèt, D. quod met. cauſs. l. non tantum 6. ibi: Humanitatis ratione, D. de appellat. l. culpâ caret, D. de regul. iuris, l. 1. §. ſsed in eo, D. ad Syllanian. cap. quantæ, de ſsentent. excommun. cap. dilecto, eodem tit. in 6. iũctisiunctis alijs, quæ obſservant D. Ambroſs. lib. 3. offic. cap. 3. D. Auguſst. lib. de moribus, cap. 27. Marc. Mantua lib. 4. obſservat. 36. Tiraquell, de pœn. temper. cauſs. 24. Menchaca in præfat. controverſs. illuſstr. num. 2. & ſequẽtibſequentib. & lib. 1. cap. 8. ex num. 18. & cap. 16. num. 10. & cap. 21. num. 29. & ſsequentibus, Pinelus in rubr. C. de reſscindend. vendit. 1. p. cap. 2. num. 26. Cuiacius in recit. poſsthum. ad dict. l. ut vim, Bobadilla in Politic. lib. 5. cap. 2. num. 2. litter. D. dixi Ego in meo tractat. de crimin. parric. lib. 2. cap. 2. & in eleganti caſsu reſsolvit Dominic. Soto in 4. diſst. 5. q. 1. art. 10. inde concludens,

^† quòd ſsi pater infidelis velit occidere filium parvulũparvulum, ne baptizetur, licitè id ei prohiberi poſsſset, & ab eius manibus filius abduci; quod etiam ſsequitur Gabriel in 4. diſstinct. 4. quæſst. 2. artic. 3. Victoria in 2. relect. de Indis num. 15. & omnes Theologi communiter ſsecundùm CordubãCordubam ubi ſsuprà.

Atque ea propter D. Ambroſs. lib. 1. offic. capit. 27. & 36. relatus in

^† cap. fortitudo, & in cap. non inferenda 23. quęſtquæſt. 3. hanc veram fortitudinem & plenam iuſstitiæ vocat, quæ à latronibus defendit infirmos. Qui

^† enim non repellit à ſsocio iniuriam, li poteſst, tam eſst in vitio, quàm ille, qui facit; quæ verba mutuatus videtur à Cicerone lib. 1. offic. dum ait: Qui enim non defendit, neque obſsiſstit iniuriæ, ſsi poteſst, tam eſst in vitio, quàm ſsi parentes, aut patriam, aut ſsocios deſseræat. Et à D. Anaſstaſs. & Damaſscen. relatis in

^† capite qui poteſst 23. quæſst. 5. dum inquiunt: Qui poteſst obviare, & perturbare perverſsos, & non facit, nihil aliud eſst, quàm favere eorum impietati. Nec enim caret ſscrupulo ſsocietatis occultæ, qui manifeſsto facinori deſsinit obviare. Quibus arridet Iuſstus Lipſsius lib. 5. civil. doctr. cap. 4. ubi inquit: Nec ſsimilis ratio in oppreſsſsis, quos ſsi gravior aliqua vis, aut extrema tyrannis urget, videtur cogere te communis ſsocietatis vinculum, ut adiutesadiuues.

Et melius

^† Salomon Proverb. capite 24: Erue eos, qui ducuntur ad mortem, & qui trahuntur ad interitum, liberare ne ceſsſses; quem locum exponens Gloſsſsa in dict. capite non inferenda: Erue, inquit, per vim ſsi iniuſstè ducan|

p. 399

tur, vel per ſsupplicationem ſsi iuſstè, & eius auctoritate Div. Ambroſs. ibîdem, Div. Auguſstin. quęſtquæſt. 2. in Exod. tomo 4. Hieronym. in quæſstion. Hebrai. ſsub. lib. 1. Regum, in fine, Div. Thom. 2. 2. quæſst. 61. articul. ultim. Burgenſs. ſsup. capite 2. Exod. Pererius ibîdem diſsput. 10. Primum illud Moyſsis facinus,

^† non ſsolùm Divinæ inſspirationis titulo liberant, ſsed iuſstitiæ etiam ratione commendant: qui cùm vidiſsſset Hebræum ab Ægyptio iniuriam accipientem, illum defendit, it ut Ægyptium proſsterneret, atque in arena abſsconderet. Nimirum, quia debuit Moyſses vim vi repellere, & pauperem & egenum oppreſsſsum de manu peccatoris liberare, ut

^† habetur Pſsalm. 81. & Eccleſs. 17: Vnicuique mandavit Deus de proximo ſsuo, & Iob 29. verſs. 17. ubi gloriatur, quòd ſsemper ſse ſse his iniquitatibus opponebat: CõterebamConterebam molas iniqui, & de dentibus illius auferebam prædam.

Poteſst etiam ad idem adduci inſsignis alter Div. Auguſstini locus ad Macedon. epiſstol. 54. relatus

^† in capite non eſst 23. quęſtquæſt. 5. ubi ait: Non eſst iniquitatis, ſsed potius ſsocietatis humanitate devinctus, qui proptereà eſst criminis perſsecutor, ut ſsit hominis liberator; & Div. Hieronym. ſsup. Ierem. capite 2. relatus in capite Regum offcium, eâdem cauſs. & quæſst. ubi ſscribit: Proprium Regum officium eſsſse, vi oppreſsſsos liberare, & contra potentes innocentibus, & imbecillis auxilium præbere, & ne quidem per conniventiam pati, ut ab alijs contriſstentur, & Pelagius Papa in cap. omnis 7. quæſst. 1. ubi ait, quòd qui negant miſsericordiam, & oppreſssis favorem debitum, videntur negare Christvm . Circa quorum iurium illuſstrationem, & praxim in materia vitandi violentias, quas iudices Eccleſsiaſstici ſsæcularibus faciunt, plura noviſssimè congeſssit Hieronym. Zevallos in tractat. de violentijs, 1. part. gloſsſs. 5. ex numer. 27. & magis in noſstris termis Azevedo conſsil. 37. numer. 13. & Valençuel. in diſscurſs. ſsta. & bell. parte 2. conſsid. 2. ex numer. 99. idem Valençuela contra Venet. 7. parte, numer. 62. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 11. num. 3. & ſsequentib. & Nos infr. lib. 3. cap. 3. num. 15. & ſsequentibus.

Secvndò facit, quia ſsi defenſsio, & vindicta, de qua ſsuprà locuti ſsumus, ita iuſstè permittitur, ut iniurięiniuriæ hominibus illatæ ceſsſsent, & vindicentur, multò

^† magis iuſtũiuſtum, & licitum eſsſse videtur, infidelibus pro eorum idololatria compeſscenda, & caſstiganda, bellum inferre, cùm per eam ipſsi Deo ita gravis iniuria irrogetur, & talis ſsit, ac tanta (ut videmus) huius delicti gravitas, & impietas,

^† cuius puniendi, & cohibẽdicohibendi ratione ipſse Devs Optim. Maxim. hanc bellandi adverſsus idololatras facultatem ſsæpènumero permiſsiſsſse, imò & præcepiſsſse comperitur, ut apparet ex pluribus locis expenſsis à Corduba dict. quęſtquæſt. 57. dub. 5. verſsic. Tertiò, pag. 500. & præcipuè ex: Levit. capit. 18. &

^† Deuter. capite 12. ubi filijs Iſsraël, antequàm terram Promiſssionis intrarent, hoc veluti primum, & pręcipuumpræcipuum mandatum iniunxit: Subvertite omnia loca, in quibus coluerunt gentes, quas poſsſseſsſsuri eſstis, Deos ſsuos ſsuper montes excelſsos & colles, & ſsubter omne lignum frondoſsum. Diſsſsipate aras eorum, & confringite ſstatuas, lucos igne comburite, & idola comminuite: diſsperdite nomina illorum de locis illis. Et infrà: Omnes enim abominationes, quas averſsatur Dominus, fecerũtfecerunt Dijs ſsuis, offerentes filios, & filias, & comburentes igni. Et eiuſsdem Deuteron. cap. 20. ubi

^† ex promiſssis civitatibus omnes omnimo in ore gladij interficiendos eſsſse, Dominus iubet, Hethæum videlicet, & AmorrhęumAmorrhæum, & Hevæum, & GebuſęumGebuſæum, ne fortè docerent populum facere cunctas abominationes, quas ipſsi operati ſsunt Dijs fuis. In alijs au|

p. 400

tem civitatibus non promiſssis eas belli conditiones apponit, ut ſsi pacem prius oblatam accipere noluiſsſsent, ſsed bello ſse defendere, omnes mares occiderent, omnem prędamprædam exercitui dividerent, & de ſspolijs hoſstium comederent; Sic facies (inquit) cunctis civitatibus, quæ à te procul valdè ſsunt, & non ſsunt de his urbibus, quas in poſsſseſsſsionem accepturus es: quò loci Gloſsſsa Interlinearis, verba: Quæ à te procul ſsunt, interpretatur, ideſst: Religione diverſsa, ſsic apertè oſstendens, ob ſsolam idololatriam urbes illas debellari permiſsſsas, & non ratione alterius iniuriæ populo Iſsraëlitico illatæ.

Et propter

^† hanc idolorũidolorum, & idololatrarum debellationem & diſssipationem, multum laudari videmus Ezechiam, Ioſsiam, & Nabuchodonoſsorum lib. 4. Reg. capite 18. & 23. & Daniel. cap. 14. quorum exemplo D. Auguſst. epiſst. 48. & 50. ad Bonifacium Comitem, Chriſstianos Principes ad præliũprælium contra idololatras adhortatur. Omnes, inquiens, Reges, qui in populo Dei non prohibuerunt, nec everterunt idola, & alia, quæ contra Dei præcepta fuerant inſstituta, culpantur: & qui prohibuerunt, & everterunt, ſsuper aliorum merita laudantur: quod recoluit Gratianus in

^† capite qui vult, & in capite non invenitur 23. quæſst. 3. Et

^† Nicolaus de Lyra ſsup. Numer. capit. 31. eorundem locorum auctoritate permotus: Vna, inquit, belli iuſsta cauſsa eſst contra terram, in qua Deus per idololatriam blaſsphematur. Idemq́ue expreſssè affirmãtaffirmant Marquard. Lucas de Penna, Malferitus, Alſsonſs. à Caſstro, Guerrerus, Marta, & plurimi alij utriuſsque cẽſuręcenſuræ Doctores, quos initio capitis præcedentis retulimus.

Quibus addere licet, quod

^† in lib. 3. Reg. capite 15. legimus de Aſsa Iudæorum Rege, qui matrem ſsuam Maacham, Abſsalonis filiãfiliam, propter ædificatum Pani ſsacellum Regno privavit. Et 1. Machab. 2.

^† de Mathathia, qui dicti, pręceptipræcepti, & vigoris memor, interfecit eũeum, qui ad aras ſsacrificarutus acceſsſserat.

Conducit etiam auctoritas

^† Divi Pauli 1. ad Roman. ubi cùm ſseriò idololatriam, & alia obſscœna crimina infidelium connumeraſsſset, & ſsupplicia, quęquæ pro illis paſsſsuri erant, concludit: Quoniam qui talia agunt, digni ſsunt morte: non ſsolùm qui ea faciunt, ſsed etiam qui conſsentiunt facientibus, ubi D. Ambroſs. exponit, ideſst: Qui non vindicant.

Romanam

^† quoque urbem ob reliquias idololatriæ ingentibus cladibus, & excidijs Alarici, Genſserici, Odoacris, & Totilæ Divino iudicio affectam fuiſsſse, quouſsque tandem ImperiũImperium Orbis in varios Reges, Regnaq́ue diſstractum atque divulſsum, ipſsa penitus amiſserit, piè & eleganter inſsinuat, & lacrymatur Paul. Oroſs. lib. 7. cap. 37. & 39. D. Auguſst. in opuſsc. de excid. urb. & paſssim in libris de Civit. Dei. & lib. 2. retract. cap. 43. Sozomen. lib. 9. hiſst. Eccleſs. cap. 6. Salvian. in ſseptem libris de vero iudicio, & providentia Dei, S. Gelaſs. in epiſst. cõtracontra AndromachũAndromachum, tom. 1. epiſstolar. Roman. Pont. & alij, refert Maluenda lib. 4. de Antichriſsto cap. 6.

Neque dixerit aliquis

^† ea legis antiquæ pręceptapræcepta, poſst Novi TeſtamẽtiTeſtamenti promulgationem, exoleviſsſse; nãnam contrarium, & meritò quidem affirmat D. Cyprian. lib. de exhortat. martyr. cap. 5. relatus à Gratian. in

^† cap. ſsi non audieris 32. 23. q. 5. ubi poſstquàm prædicta Deuteronomij, & MathathięMathathiæ exempla commemoravit, hæc elegantiſssima verba ſsubnectit: Quòd ſsi ante adventum Chriſsti circa Deum colendum, & idola ſspernenda, hæc præcepta ſservata ſsunt, quantò magis poſst adventum Chriſsti ſservanda ſsunt, quando ille veniens non verbis tantùm nos æàhortatusadhortatus eſst, ſsed & factis?

Etenim

^† omnes ferè Prophetæ prædixerunt, poſst adventum Christi |

p. 401

idolalatriam exterminandam fore, ut conſstat ex illo Iſsai. 2. Elevabitur Dominus ſsolus in die illa, & idola penitus conterentur. Et Zachariæ 13: In die illa erit fons patens domui David, & habitantibus Ieruſsalem, in ablutionem peccatoris, & menſstruatæ. Et erit in die illa, dicit Dominus exercituum. Diſsperdam nomina idolorum de terra, & non memorabuntur ultrà. Idem etiam habetur Iſsaiæ 31. Ezech. 6. & 30. Oſseæ. 10. Miche. 1. Daniel. & Sophon. 2. & latè obſservant Marquard. d. tract. de Iudæ. & Infid. 3. par. cap. 1. num. 24. Bellarmin. lib. 1. cõtroverſcontroverſ. cap. 8. de Chriſst. pag. 105. lit. D. Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. in locis ſsuprà; relatis, & Fr. Lud. Granatenſs. in Symb. Fid. part. 4. cap. 10. pag. 458. Et pluribus exemplis

^† idolorum, quæ Romæ, & in Ægypto, & alibi adveniente Chriſsto corruerunt, & Oraculorum, quæ reſsponſsa ampliùs reddere non valuerunt, luculenter confirmant Nicephor. lib. 1. cap. 17. Porphirius, licèt ipſse fuerit magnus idolorum cultor, in lib. de deficientia Oraculorum, Pat. Ioan. Pineda ſsup. Iob, tom. 2. pag. 634. & 1071. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 1. pag. 307. & ſsequentib. & tom. 2. colloq. 1. pag. 78. & tom. 1. colloq. 21. pag. 476. Thom. Bozius lib. 14. de ſsign. Eccleſs. cap. 3. & 4. lib. 23. cap. 1. Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 5. pag. 32. ubi ad hanc cauſsam refert

^† ruinam, & diſssipationem magni illius idôli, Rhodij olim erecti, quod coloſsſsum appellarunt, & inter ingentia mundi miracula connumeratũconnumeratum fuit, & Nos alia congeſsſsimus ſsup. hoc libro, cap. 4. ex num. 81.

Suntq́ue valdè notatu digna ipſsorum

^† Oraculorum reſsponſsa, quæ de hac re apud prædictos auctores circumferuntur, quorum unũunum ſsic habet:

Puer Hebræus iubet me Dijs beatis imperans,
Has ædes relinquere, & ſstatim OrcũOrcum abire.
Cæterum abi tacitus à noſstris aris.

Aliud ſsic.

Tripodes congemiſscite, abijt Apollo,
Abijt, quia flammeum me cogit cœleſste Numen.
Erat Iupiter, & nunc eſst, & erit, ò magne Iupiter.
Hei mihi oraculorum defecit me claritas.

Et Sacerdoti, qui ultimus Apollinem de vera religione conſsuluit, reſspondiſsſse narratur.

Ne me extremum, & ultimum, velis ipſse rogare,
Infœlix Sacerdos, de Divino genitore,
Deq́ue charo, & unico Filio celeberrimi Regis,
Et Spiritu, qui omnia circum affatim continet.
Mentes, terram, fluvios, mare, Tartara, aërem ignem.
Hei me etiam nolẽtẽnolentem Spiritus ille his ædibus expellet.
Ac tutumq́ue deſsertum linquetur limen hoc fatidicum.

Vt omittam vulgatum Virgilij locum Æneid. 6. quem in eundem ſsenſsum plures auctores accipiunt, dum canit:

Huius in adventum iam nunc & Caſspia Regna
Reſsponſsis horrent Divum, & Mæotica tellus.

Tertiò, in maiorem ſsuprà dictorum fidem, & comprobationem, illud etiam addere poſsſsumus, quod

^† idololatria, & infidelitas maiora, & graviora crimina ſsunt, quàm blaſsphemia, & eam in ſse includunt, in quantum ſsubtrahunt Deo, ſsingularitatem dominij, & fidem opere ipſso impugnant, ut docet D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 3. & q. 94. art. 3. ad 2. Fr. Raph. de la Torre ibîdem, ex pag. 98. Pet. de Aragon in eâd. 2. 2. q. 13. art. 4. pag. 369. & Ant. a Corduba dict. q. 57. dubit. 5. pag. 500. ubi aiunt, quòd idololatria ipſsi fidei unius veri Dei, & Chriſsti Redemptoris magis directè, quàm alia peccata, ipſso facto contrariatur, & fundamentum Chriſstianæ Religionis evertit. Sed ſsic eſst, quòd propter

^† blaſsphemiam |

p. 402

poteſst bellum adverſsus infideles indici, quoties hi fidem blaſsphemijs, praviſsq́ue perſsuaſsionibus impediunt, vel legis EvangelicęEvangelicæ prædicatores etiam in eorum Provincijs infeſstant, ut colligitur ex D. Thom. 2. 2. q. 10. articul. 8. & 11. & Caietan. ibîdem, & notat Albertin. in rubr. de hæretic. q. 8. Albert. Pius Campenſsis contra Eraſsm. cap. 21. de bello. Covarru. in d. regu. peccatum, 2. p. §. 1. num. 3. verſs. Quartò licitum, & Victoria in relect. 1. de Indis n. 31. & Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. cap. 52. verſs. 7. pag. 544. ubi probat, quàm ægrè ferat Deus ſsuum nomen blaſsphemari: ergo multo magis propter idololatriam, adeò gravem, cruentam, & pernicioſsam Indis, de quibus agimus, bellum iuſstè moveri potuit. Quod argumentum fortiſssimum reputat, & appellat Sepulveda in Apolog. contra Epiſscop. de Chiapa, & confirmari poteſst

^† ex his, quæ de pœnis cõtracontra blaſsphemos, & huius criminis gravitate referunt Caſstro de iuſsta hæretic. punit. lib. 1. cap. 12. Domin. Bañez d. 2. 2. q. 10. art. 10. verſs. Dubitatur, Iul. Clarus, & Baiard. lib. 5. Sentent. §. blaſsphemia, Tiber. Decian. lib. 6. crimin. cap. 1. & ſsequentib. Director. Inquiſsit. 2. part. q. 41. commentar. 66. pag. 333. Aragon. ubi ſsup. pag. 369. Azor lib. 3. inſstit. moral. cap. 38. D. Ioan. Vela in tract. de pœnis delictor. cap. 4. & innumeri alij relati a Farin. in prazi crimin. tom. 1. q. 20. Bobadilla in Polit. lib. 3. cap. 15. num. 11. & lib. 5. cap. 1. num. 108. cum ſsequentib. & lib. 2. cap. 17. num. 77. Parlador. lib. 3. rer. quotid. cap. 18. Pet. Matthæus in notis ad ſsummam conſstit. Pontif. circa conſstit. Iul. III. contra balſsphem. pag. 355. Simon Maiol. in colloq. de perfidia Iudæ. pag. 54. & ſseqq. Camillus Borrel. de Magiſstrat. edict. lib. 3. cap. 1. & conſs. 43. per totum cent. 1. & noviſssimè Licentiat. Barnuevus de Moſsquera in peculiari tract. de blaſsphemia, & eius pœnis, & eruditus pariter ac nobilis D. Petr. Pantoja de Aiala in commentar. ad leg. fin. C. de aleatoribus, numer. 10. fol. 137. & ſsequent.

Qvartò, ſsuprà dictis non incongruenter adijcio, quòd ſsecundùm eundem D. Thom. 2. 2. q. 40. art. t.

^† iuſsta cauſsa bellandi contra aliquos eſst, quãdoquando hoc illi merentur propter aliquam culpam, quapropter ſsi ſsubditi negarent honorem ſsuo Regi, poſsſsent etiam ab extraneis puniri, ut omnes cum Angelico Doctore concludunt, & expreſssè reſsolvit Caietanus 2. 2. quæſst. 10. articul. 8. & 9. Quod cùm ita le habeat, longè

^† magis ex charitate, ſsive pietate, quinimo & ex lege iuſstitiæ, Chriſstiani tenemur, & illi præſsertim, qui Pontificali, aut Regali auctoritate præfulgent, unici & veri Dei, ac Domini noſstri honorem tueri, & iniurias, quas infideles Idololatræ ei quotidie ferunt, prohibere, ac vindicare.

Mali

^† quippe ſsunt prohibendi à malo, & cogendi ad bonum, eaq́ue vindicta,

^† quæ valet ad correctionem, non ſsolùm non reprobatur, ſsed imò ad miſsericordiam pertinet, & ſsi ea, de quibus Deus vehementer offenditur, inſsequi, vel ulciſsci deſserimus, ad iraſscendum utique Divinitatis patiẽtiampatientiam provocamus, ut ex varijs D. Auguſst. ſsententijs recoluit Gratian.

^† in cap. ſsi ea 50. cap. ea vindicta 51. cap. mali. 54. 23. q. 4. & docet idem Auguſst. lib. 6. quæſst. q. 10. relatus in cap. Dominus noſster 23. q. 2.

Quam eandem ſsententiam latiùs proſsequitur D. Hieron. in cap. qui malos 23. q. 5. D. Chryſsoſst. ſsup. Matthæ. 5. q. 324. ad 4. & q. 338. Gabriel. in 4. diſst. 15. q. 4. Corduba in quæſstionar. lib. 1. quæſst. 57. dub. 5. pag. 499. & poſst hæc ſscripta D. Ioan. Bapt. Valençuela in diſscurſs. ſstatus & belli part. 2. conſsid. 2. ex numer. 99. & conſsider. 3. num. 41. Et conducunt

^† elegantiſssima verba legis 35. titul. 2. part. 3. ubi ex antiquorũantiquorum ſsapientium doctrina |

p. 403

hoc proverbium deducitur: Amigo de Dios es, quien enemigo de Dios mata en tiẽpotiempo qualquier. Quod proſsequitur Abbas in cap. 1. de ferijs, Albericus in l. provinciarum, C. eodem, & latè exornat Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 13. num. 38. & ſsequentib. ubi etiam allegat opt. text.

^† in cap. ſsi is qui 23. q. 4. vbi dicitur: Et licèt ea, quæ nobis committuntur, faciliè poſssimus indulgendo dimittere,

^† ea tamen, quæ in Deum commiſsſsa ſsunt, cum magna diſstrictione, nec ſsine pœnitentia poſsſsumus relaxare.

Qvintò conſsidero, quòd Innocent. & Doctores ſsuprà citati, iure optimo tradere potuerunt, hanc vindictam, quæ de tyrannis, idololatris, & alijs peccatoribus ſsumitur, qui contra legem naturalem delinquunt, ex Dei imitatione deſscendere,

^† quia iudicia Dei debent eſsſse exemplaria iudiciorum noſtrorũnoſtrorum, ut docet Auguſst. in cap. 1. cap. qui peccant, cap. quoniam, cap. quando, cap. non invenitur 23. q. 3. & in terminis tradit Corduba dict. dub. 5. verſs. Maior autem, pag. 500. ubi ad idem D. Thom. Caietan. & alios allegat. Et videmus Deum ipſsum, qui in ſsua poteſstate, & voluntate habet omnium iura Regnorum, ut latè oſstendimus in cap. 2. huius libri,

^† propter eiuſsmodi peccata, præcipuè ubi diuturna, & iterata ſsunt, imperia evertere, mutare, & ab alijs in alios transferre, ſsolitum eſsſse: eorumq́ue Principes, & Reſspublicas, etiam tunc, cùm maximè florent, opprimere, & extraordinarijs modis punire, ubi ordinarij nõnon ſsufficiunt, ut præter ſsacræ Scriptuæ loca, exempla, quorum ſsup. meminimus, ſsatis conſstat

^† ex illo Eccleſs. cap. 10. verſs. 8: Regnum à gente in gentẽgentem trãsferturtransfertur propter iniuſstitias, & iniurias, & contumelias, & diverſsos dolos, SapiẽtSapient. 10. Ideò iuſsti tulerunt ſspolia impiorum, & Proverb. 13. Theſsaurizantur autem iuſstis divitiæ impiorum. Matthæi 21. Auferetur à vobis Regnum Dei, & dabitur genti facienti iuſstitiam. Quas Domini voces ad omnes impios, & iniquos valêre, graviter docet D. Auguſstin. adverſsus litt. Petilia. cap. 43. & in epiſst. 50. ad Bonifac. cuius verba referuntur

^† cap. ſsi de rebus, & in cap. quemadmodum 23. q. 7. Et re ipſsâ oſstendit hiſstoria

^† Nabuchodonoſsor, Balthaſsaris Regis, Daniel. cap. 4. & 5. Saulis 1. Regis, Daniel. morrhæorum Deuteron. cap. 21. & Parabola vineæ, de qua apud Matthæ. d. cap. 2. Marc. cap. 12. & tranſslatio Imperij, quæ de Græcis facta eſst ad Germanos, de qua in cap. per venerabilem 34. de electione, & alia innumera teſstimonia, & exempla, quæ ab omni antiquitate petita

^† recolunt Nicolaus de Lyra, & alij noviores ſcribẽtesſcribentes in dictis locis, Doctores in cap. trãſlatotranſlato de cõſtitutconſtitut. Oldrad. conſs. 69. & 72. Martin. LaudẽſLaudenſ. in tract. de Principe, q. 155. LãcellotLancellot. Conrad. in tẽplotemplo iudicũiudicum, lib. 1. cap. 1. §. 2. q. 2. n. 16. fol. 14. Ioan. Salisberienſsis in Policratico, ſsive de Curialium nugis, lib. 4. cap. 12. Pet. Greg. lib. 18. Syntagma. cap. 1. & lib. 5. de Repub. cap. 2. & lib. 21. cap. 1. Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. cap. 6. num. 1. pag. 74. & cap. 27. num. 6. pag. 276. & cap. 28. num. 46. pag. 290. Palac. Rubeus de obten. Navar. part. 5. §. 4. & 9. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. in prætermiſs. ad lib. 24. cap. 3. pag. 627. & de ruinis Gent. lib. 2. cap. 15. pag. 199. & in integro tract. de imperio virtutis, Pet. Fab. lib. 3. Semeſstr. cap. 8. pag. 101. & cap. 20. pag. 308. Simancas lib. 3. de Repub. cap. 9. n. 11. Iuſst. Lipſs. lip. 2. Politicæ, ſsive civil. doctr. cap. 7. & 10. Pat. Ribadeneira in Princip. Chriſst. lib. 2. cap. 4. pag. 513. Rutil Benzon. de anno Iubil. lib. 6. cap. 17. Pat. Ioan. Pineda commẽtarcommentar. in Iob. cap. 34. verſs. 24. & de rebus Salom. lib. 7. cap. 2. num. 1. pag. 482. Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia, §. 8. n. 22. Simon. Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. de bellorũbellorum eventib. pag. 341. Petr. Andr. Canonh. in Aphoriſsm. pol. Hippocrat. |

p. 404

pag. 643. & ſsequentib. Valençuela in dict. monitor. contra Venetos, part. 5. n. 196. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 2. num. 11. & 12. Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 26. pag. 318. & Fr. Ioan. Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 4. cap. 106.

Et ante eos hoc idem optimè præſsenſsit Demoſsthenes in Oratione Olynthiaca 2.

^† & Seneca in Tyeſste, actu. 2. ſscena 1. dum ait:

— Vbi non eſst pudor,
Nec cura iuris, ſsanctitas, pietas, fides,
Inſstabile Regnum eſst.

Et Salvianus lib. 7. de providen. Dei, ubi

^† cùm Afrorum graviſssima ſscelera recenſsuiſsſset, ea Deum quaſsi reluctantem ad illorum internecionẽinternecionem moviſsſse, his graviſssimis verbis oſstendit: Et cùm hæc omnia fierent, quid aliud talis populus agebat, niſsi ut cùm eam Deus perdere adhuc fortaſsſse nollet, tamen ipſse exigeret, ut periret? Vnde & quòd Vvandali ad Africam tranſsierunt, non eſst Divinæ ſseveritati, ſsed Afrorum ſsceleri deputandum: gravi enim eos antequàm illuc pergerent, ac longa iniquitate traxerunt, & lib. 1. de SodomęSodomæ, & Gomorrhæ peccatis ſsic inquit: Clamor Sodomorum, & Gomorrhæ multiplicatus eſst.

^† Pulchrè clamorem, dixit, in ſse habere peccata. Grandis abſsque dubio peccantium clamor eſst, quia terra aſscendit ad cœlum. Quare autem peccata hominum quaſsi clamare teſstatur? Scilicet, quia cædi aures ſsuas, Deus dicit, clamoribus peccatorum, ut non differatur pœna peccantium. Et verè clamor, & grandis clamor eſst, quando pietas Dei peccatorum clamoribus vincitur, ut peccantes punire cogatur. OſtẽditOſtendit ergo Dominus, quàm invitus puniat etiam graviſsſsimos peccatores, dicens, quòd clamor Sodomorum ad ſse aſscenderit, hoc eſst, miſsericordia quidem mea mihi ſsuadet, ut parcam: ſsed tamen peccatorum clamor cogit, ut puniam.

Et ad hanc cauſsam

^† (non ad aſstrorum vim, ſsyderumq́ue influxus) mutationes, & declinationes RegnorũRegnorum referendas eſsſse, piè, & doctè advertit Marquez ubi ſsup. & Simon Maiol. quem tranſscribit Canonherius in locis citatis, ubi ſsic ait: Cùm ergo cauſsas periodorum, & mutationum in Imperijs quærimus, non procùl vagemur animis, nec ad ſsydera evolemus, ſsed quid in Eccleſsia politijs, & œconomijs fiat, conſsideremus. Si regnant in Eccleſsia falſsæ, impiæ, fanaticæ, blaſsphemæ opiniones, aut idola, & conflictantur inter ſse docentes: ſsi in politijs impunæ graſsſsantur tyrannides, ſseditiones, latrocinia, impoſsturæ, fraudes, & licet cuilibet, quod libet: ſsi diſssident coniuges, & vagis ac prohibitis libidinibus contaminantur œconomiæ, & adulterantur familiæ: non dubitemus, impendere triſstes, atroces, & propinquas pœnas.

Etenim, ut præclarè inquit Iuſst. Lipſsius in præfat. ad Poliorcert.

^† fulcrũfulcrum Imperiorum eſst, ſservare religionem & pietatem, & qui ſsecus faciunt, rarò Dei vindictam effugiunt,

^† quæ certa ſsemper eſst, licèt aliquando lentis, & laneis pedibus, ut eſst in adagio, incedere videatur, ut dixit Horatius lib. 3. Ode. 2.

Rarò antecedentem ſsceleſstum
Deſseruit pœna pede claudo.

^† Habacuc cap. 23: Licèt viſsus ſsit procul, tamen apparebit in finem, & non mentietur. Si moram fecerit, expecta illum; quia veniens veniet, & non tardabit: Vigilat quippe Divinus ille oculus,

^† ut ait Iuſstus Lipſsius lib. 2. de cõſtantconſtant. cap. 15: Et cùm dormire eum cenſses, connivet. Atque ut in uno, eodemq́ue homine iure in ſsenecta ætate delictum aliquod punitur admiſsſsum in inventa: ſsic Deus in imperijs, aut Regnis peccata vetera, quia externæ communionis ratione unum quiddam Deo ſsunt, & coniunctum. Et ſsicut in homine cùm manus furto pœnis libidine venter ingluvie peccavit, totum corpus id luit: ſsic in communi aliquo cœtu paucorum delictum expetere, ſsæpè in omnes, præſsertim ſsi ij, qui peccant, velut digniora quædam membra |

p. 405

ſsunt, ut Reges, Principes, Magiſstratus. Tradunt plura alia Caietan. & alij Patres, exponentes illud Geneſs. 15. Necdum completæ ſsunt iniquitates Amorrhæorum.

Inter quos Benedict. Pererius, cùm tres cauſsas doctè admodum expreſssiſsſset, ob quas ſsolet Deus

^† peccata punire, quæ uſsque ad certam aliquam metam, vel temporis periodum impunita reliquit, nempe multitudinem, inverecundiam, & conſsuetudinem, ſsive incorrigibilitatem peccantium, quartãquartam tandem cauſsam, & valdè ad rem noſstram convenientem, his elegantiſssmis verbis ſscribit: Quando improbitas, & impietas alicuius gentis eò uſsque procedit, ut ſsit admodum exitialis humanæ ſsocietati, ipſsam hominum communitatem, & ſsocietatem pervertens, ac deſstruens. Humana verò ſsocietas tribus maximè rebus, & initio coaleſscit, & deinceps continetur, atque conſservatur: ante omnia Religione, pietateq́ue adverſsus Deum, tum erga homines æquitate, ac iuſstitia, ac demum recta vivẽdivivendi diſsciplina, & rationabili quadam morum inſstitutione, & compoſsitione. Contra primum facit atheiſsmus, & fœda ac peſstilens idololatria, qualis fuit olim quarundãquarundam gentiũgentium, quibus vel proprios ſsuos filios, aut iugulãdoiugulando, aut igne cõburẽdocomburendo, Dijs immolare moris erat. Quòd ſsi hæc ſscelera in ipſsum etiãetiam Dei populum invaſserint, mirum dictu! quantum iram Dei provocent, & contra ſse vindictam eius accelerent. Huius criminis ſsæpè accuſsatos eſsſse Iudæos à Prophetis, legimus in ſsacris Litteris. Alterum humanæ ſsocietatis vinculum, iuſstitiam dico, planè deſsſsolvunt frequentes, & immodicæ bonorum rapinæ, tyrannicæ oppreſsiones, frequentes bonorum, & innocentium cædes: tale fuiſsſse legimus peccatum Ægyptiorum adverſsus Hebræos: idem crimen ſsæpènumero Hebræis ipſsis exprobrarunt Prophetæ, extrema eis mala ob eam cauſsam comminantes. Contra tertium humanæ ſsocietatis caput faciunt promiſscuæ, atque indifferentes virorum, atque mulierum coniunctiones, nulli diſstinctione, ac reſspectu cognationis, vel affinitatis, ut patris & filiæ, filij & matris, fratris & ſsororis, & quod multò deteſstabilius eſst, nefandæ commixtiones marium cum maribus, & hominum cum iumentis: atque

^† hoc fuiſsſse complementum iniquitatum Chananæorum, ad quod ubi pervenère, punitos eſsſse eos à Deo, & eiectos de terra ſsua, nec obſscurè, nec uno tantùm loco docet Scriptura.

Et in ſspecie

^† iſstorum IndorũIndorum Occidentalium, de quibus loquimur, ſsimiliter cõtigiſſecontigiſſe, antiquaq́ue eorum Regna, & Imperia ob graviſssima, quæ cõmittebãtcommittebant, peccata, tunc, cùm maximè florebant, concidiſsſse, & Deum Opt. Max. tum ut illa puniret, cùm etiam ut Divini Verbi prædicationem inter ipſsos Indos diſsſseminaret, Hiſspanorum adventum, & dominationem diſspoſsuiſsſse, apertè docet, & multis argumentis oſstendit Ioſseph. Acoſsta lib. 7. de hiſst. moral. Ind. cap. 24. & ſsequentib. & Fr. Ioan. Torquemad. in Monarch. Indian. lib. 4. cap. 105. & 106. Secreta Dei iudicia laudantes, qui ſsimul his gẽtibusgentibus & ſsupplicium, & ſsalutem paravit, iuxta dictum D. Pauli ad Roma. cap. 11. verſs. 11. & 12. & idem obſservat Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 24. cap. 3. & Ioan. Boter. in relat. univerſsal. 4. part. lib. 1. ex pag. 25. ubi tyrannides, & alia ſscelera Indorum recenſset, & ea in cauſsa fuiſsſse, tradit, ut Regnis ſsuis ſspoliarentur, & Divinæ voluntatis decreto ad Hiſspanos tranſsirent. Quod ipſsi quoque Peruani Indi ſsibi perſsuaſserunt, ut diximus ſsuprà cap. 12. num. 21.

Neque obſstabit, ſsi ſsuprà dictis obiecerit quiſspiam,

^† Indos iſstos, ut plurimùm, rudes, & barbaros fuiſsſse, ut ſsuprà hoc. lib. cap. 8. latè probavimus: ac proinde ob ingenij hebetudinem, & morum feritatem excuſsari, ſsi Deum, ut oportebat, non agnoverint, nec coluerint, & alijs delictis, & ſsceleribus legis naturalis præcepta fœdaverint. Etenim cùm

^† lex naturalis ſsit lumen |

p. 406

rationis humanæ, quod Deus naturæ conditor unà cum natura inſseruit mẽtibusmentibus hominum ad aliquid faciendum, vel non faciendum, ut obſervãtobſervant Theologi poſst D. Thom. 1. 2. q. 94. ubi Medina artic. 1. Raphaël de la Torre tom. 1. de Religione, q. 85. artic. 1. diſsput. 2. Suarez de legib. lib. 2. cap. 5. cum ſseqq. Sayrus in Theſsaur. 3. par. cap. 2. a num. 6. & plures alij relati à Salas in eod. tract. diſsput. 5. per tot. non eſst credendum,

^† Indis quantũvisquantumvis barbaris, cùm verè homines ſsint, hoc lumen à Deo negatum fuiſsſse, nec ea ignoraſsſse, ad quæ natura ipſsa inclinat, & amplectenda, vel fugienda eſsſse docet, etiam nullâ inſstitutione, aut ordinatione præmiſsſsâ,

^† iuxta illud D. Pauli ad Roma. 2: Gentes, quæ legem non habent, naturaliter ea, quæ legis ſsunt, faciunt, D. Auguſst. lib. 2. confeſsſs. cap. 4. Lex tua, Domine, in cordibus hominum ſscripta eſst, quam nec ulla unquam delet iniquitas, quod exponens Caſssianus collat. 8. cap. 23. Sic excellentiſssimè inquit: Deus hominem creans, omnem naturaliter ei ſscientiam legis inſseruit, quæ ſsi fuiſsſset ab homine ſsecundùm propoſsitum Domini, ut cœperat, cuſstodita, non utique neceſsſsarium fuiſsſset, aliam dari, quæ per litteram poſsteà promulgata eſst: erat enim ſsuperfluum extrinſsecùs offerri remedium, quod adhuc intrinſsecùs tenebatur inſsertum.

Atque ita

^† in eiuſsmodi puris, ac primis præceptis naturalibus, qualia ſsunt, Deum colere, bonum ſsequi, malum fugere, quod tibi non vis, alteri nõnon facere, & ſsimilia, non cadere, nec admitti ignorantiam invencibilem, tradunt Alex. de Ales. 2. par. q. 153. num. 3. Durandus in 3. diſstinct. illat. 25. q. 1. ad 1. Alfonſs. de Caſstro lib. 2. de lege pœnal. cap. 14. Cardin. Tolet. in ſsumma. lib. 4. cap. 6. num. 9. & plures alijs, quos refert Pat. Gabr. Vazquez in 1. 2. 1. tom. q. 76. art. 2. diſspu. 122. pag. 1049. Ioan. Azor. tom. 1. lib. 1. inſstit. moral. cap. 13. q. 1. Valentia tom. 2. diſsput. 6. quæſst. 6. puncto 1. corol. 7. Sanchez lib. 1. Decalog. cap. 16. num. 33. & poſst hæc ſscripta P. Fran. Suarez in tract. de Spe, diſsput. 17. ſsect. 2. num. 7. & expreſsſse probat Gratian.

^† in cap. turbatur 12. 1. q. 1. ubi naturalis iuris ignorantiam omnibus adultis damnabilem eſsſse, docet. Quem locum exponẽsexponens gloſsſsa ibidem, allegat text. & gloſs. in l. 2. C. de in iur vocan.

^† ubi quod plus eſst, non ſsolùm in his, quæ merè iuris naturalis ſsunt, verùm in his quoque, quæ naturali tantùm ratione ſsuadentur, veluti benefacientibus benefacere, ruſsticitatis excuſsationem admittendam non eſsſse docemur. Quemadmodum neque

^† conſsuetudinis excuſsatio admittetur, quæ reatum potiùs auget, quàm minuit, & cùm mala ſsit, & ſsacris ac naturalibus inſstitutis contraria, nullo tempore convaleſscit, & nullius momenti debet iudicari, l. capitalium, §. ſsolent, D. de pœnis, cap. ex litteris, cap. cùm venerabilis, cap. fin. ubi gloſs. de cõſuetudconſuetud. cap. mala. 8. diſstinct. cum multis alijs, quæ de perfidia, & blaſsphemijs Iudæorum loquens, tradit Simon Maiol. 3. tom. dier. Canicular. colloq. 1. pag. 55. & 56.

Et generaliter tam de Indis, quàm de alijs gentibus, & nationibus tractantes,

^† nullam ita rudem, & hebetem fuiſsſse, cui permitti poſssit, ut laboret ignorantiâ invencibili unius Dei, cùm ad illum ſsaltim generaliter cognoſscendum, ac colendum, tanquàm principium omnium rerum, excedens omnia, & à quo omnia dependent, & gubernantur, omnes ſsolo lumine naturali ducantur, & teneantur, latè

^† poſst Epicurum comprobat Cicero. lib. 1. de nat. Deor. Ariſstot. lib. de cœlo, & lib. 8. Phyſsicor. Ælian. lib. 2. de varia hiſst. Plutarc. de placitis Philoſsoph. cap. 6. & 9. Lactan. Firmian. lib. 3. Divin. inſstit. cap. 11. & lib, 1. cap. 2. ubi ait: Nemo eſst enim tam rudis, tam feris moribus, quin oculos ſsuos in cœlum tollens, tametſsi neſsciat, cuius Dei providentia |

p. 407

regatur hoc omne quod cernitur, non aliquam tamen eſsſse intelligat ex ipſsa rerum magnitudine, motu, diſspoſsitione, conſstantia utilitate, pulchritudine, temperatione? nec poſsſse fieri, quin id, quod mirabili ratione conſstat, conſsilio maiori aliquo ſsit inſtructũinſtructum Boëtius lib. 3. proſsa 10. D. Cyprian. lib. de idol. vanitate, ubi ait: Hanc eſsſse ſsummam delicti, nolle agnoſscere, quem ignorare non poſsſsis. D. Gregorius NaziãzenusNazianzenus orat. 34. concludens, hoc adeò verum eſsſse, ut vel oculis corporeis videri poſssit, D. Thom. & poſst eũeum Theologi, lib. 3. contra Gentes, & in 1. par. ſsummæ, quæſst. 2. & 2. 2. quæſst. 85. & plures alij, quos refert Mag. Medina lib. 4. de rect. in Deum fide, cap. 8. Auguſst. Eugubinus de perenni Philoſsophia lib. 3. Cæſsar Baronius lib. 1. Annal. anno Christi 82. num. 40. & ſseq. Petrus Malferitus loquens in noſstris terminis, inter conſsilia Mandelli, volum. 2. conſs. 769. num. 72. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 6. in Prologo, & cap. 1. & 2. Fr. Lud. Granatenſs. in Symb. Fidei, 1. part. cap. 3. pag. 9. Fr. Ioan. Marquez in Gubern. Chriſst. lib. 2. cap. 23 pag. 294. & 295. & doctè Raphaël de la Torre de Religione tom. 2. quæſst. 94. art. 2. diſsp. 3. ubi ex hoc concludit,

^† idololatras non excuſsari per ignorantiam ab idololatriæ crimine, cùm neque a cognitione unius veri Dei excuſsentur.

^† quòd Deus ſsit ultimus finis hominis, & ad id homo creatus, & de rationibus, quibus tenetur Deum colere Fr. Thomas a Iesv de procuran. omnium gent. ſsalute, lib. 11. cap. 3. 4. 5. 6. & ſsequentib. ex pag. 761. ad 797. Tradit etiãetiam alia noviſssimè circa hoc Caldas Pereira de emptione & venditione, cap. 1. num. 1. Et optimis carminibus expoſsuit

^† Proſsperus Aquitanicus lib. de providentia Dei in hęchæc verba:

Quà iacet extremo tellus circundata põtoponto:
Et quà gens hominum diffuſsa eſst corpore mundi:
Seu noſstros annos, ſseu tempora priſsca revolvas,
Eſsſse omnes ſsenſsere Deum: nec defuit ulli
Auctorem natura docens, et ſsi impius error
Amiſsit, multis tribuens quod debuit uni:
Innatum eſst cunctis genitorem agnoſscere verum;
Hic auctore carens, & tempore permanet idem
Semper, & immenſsum nec ſsæcula, nec loca claudunt.
Hic nullis mundi cauſsis extantibus in ſse
Quidquid vellet habens cùm viſsum eſst, omnia ſsolus
Condidit ut voluit formas, numeroſsq́ue, modoſsq́ue,
Et genera, & vitas ſstatuens, & ſsemina, rebus,
Quidquid ineſst cœlo, quidquid terraq́ue, mariq́ue,
Quidquid quocunque eſst in corpore, ſsive, animatum,
Sive expers animæ, calida, humida, frigida, ſsicca,
Vno extant auctore Deo: qui divite Verbo
(Quod Deus eſst) rerum naturas, atque elementa
Protulit, & ſsummis opifex intentus, & imis.
Eſst igitur Deus, & bonus eſst, & quidquid ab illo
Effectum eſst, culpa penitùs vacat, atque reatu,
Omnem autem hanc mundi molem, qui cõdiditcondidit ipſse.

Rvrsvs nõnon obſstabit, huiuſsmodi infideles, de quibus agimus, prorſsus à nobis & fide, & ſsolo, & imperio extraneos fuiſsſse,

^† atq;atque ita tanquãtanquam foris poſsitos ChriſtianorũChriſtianorum diſsciplinâ cõpeſcicompeſci non potuiſsſse, quantũvisquantumvis prædicta crimina perpetrarent, ſsed Dei iudicio reſservari debêre, iuxta locũlocum Pauli. 1. Corint. 5: Quid mihi de his, qui foris ſsunt, de quo ſstatim latiùs tractabimus. NãNam cũcum ſscelera illa in adeò magnãmagnam Divinæ, & naturalis offenſionẽoffenſionem, & innocẽtũinnocentum oppreſssionem prolaberẽturprolaberentur, & ut ſsuprà latè probavimus, commune ſsocietatis |

p. 408

humanæ vinculum eorum vindictam, & liberationem expoſstularet, etiãetiam ad extraneos & infideles extendi poteſst, & debet, ut expreſssè affirmant omnes Doctores, quos pro hac opinione citavimus, & tetigimus ſsupr. cap. 11. in fine, & graviſssimis verbi illuſstrat Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 6. pag. 232.

Quoniam

^† exiſtẽtiexiſtenti in extrema neceſssitate quilibet tenetur opem ferre, ut docet gloſs. verb. EſuriẽtiumEſurientium, in cap. ſsicut, 47. diſstinct. & plures referens Petr. Cenedo in collect. 27. ad DecretũDecretum, num. 1. Pet. Roicius deciſs. Lituanica 3. n. 296. Corduba de Lara in l. ſsi quis à liberis, §. etſsi impubes, num. 37. D. de liber. agnoſscend. & Caliſstus Remirez de lege Regia, §. 30. num. 23.

Et non ſsolùm infideles extraneos, verùm

^† & inimicos (quod plus eſst) diligere & auxiliari debemus; & eis eleemoſsynas præbêre, cùm ſsint naturæ noſstræ participes, iuxta doctrinam D. Clem. Alexandr. lib. 2. StromatũStromatum, cap. 9. D. Proſsperi lib. 3. de vita contempl. qui refertur

^† in cap. charitas 5. de pœnitent. diſstinct. 2. ubi gloſs. verbo, Participes, Alexan. conſs. 130. ſsuper eo, num. 3. lib. 7. ubi loquuntur de Iudæis, Saracenis, & alijs Infidelibus, ſsequitur Abbas in cap. Iudæi, de teſstib. Decius & Cagnolus in l. culpâ caret, de regul. iur. Sylveſster in ſsumma, verb. Charitas, §. 5. Marta de iuriſsdict. 1. par. cap. 24. num. 49. Cardin. Tuſsch. pract. concl. iur. lit. l. concl. 125. pag. 491. & exornat Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstri. cap. 2. num. 29. Pat. Franc. Suarez in noviſssimo tract. de Charit. diſsp. 5. ſsect. 5. per totam, Mag. Pet. de Aragon in 2. 2. quæſst. 10. art. 8. pag. 292. verſs. Tertia concluſsio, art. 9. pag. 625. & in q. 33. art. 2. pag. 788. Vbi ait, quòd

^† tenemur infideles corrigere, quãdoquando adeſst ſspes emendæ: & quòd quamvis nõnon ſsit ſspes, quòd infidelis corrigetur quãtumquantum ad fidem falſsam, quam habet, ſsi tamẽtamen eſst ſspes, quòd ceſsſsabit ab alijs peccatis, quæ contra naturam committit, adhuc tenemur, illum, de illis corrigere.

Et conveniunt verba Ciceron. lib. 1. Offic. dum inquit:

^† Homines hominũhominum cauſsa ſsunt generati, ut ipſsi inter ſse alij alijs prodeſsſse poſsſsent; & lib. 3: Hoc Natura præſscribit, ut homo homini, quicunque ſsit, ob eam ipſsam cauſsam tantùm, quod is homo ſsit, conſsultum velit, & lib. 5. & ult. de Finibus, ubi hanc coniunctionem hominum inter homines, ſsive ſocietatẽſocietatem, communicationem, & charitatem generis humani à primo ſstatu natãnatam, eleganter philoſsophatur. Ita

^† enim legẽdumlegendum eſst, non ſstatu, ut vulgò corruptè legitur, ut benè advertit Tiraquel. de pœn. temper. cauſs. 24. num. 3.

Ac re verâ, ut ait D. Clemens ubi ſsupr.

^† Dei eſst imago homo benè faciens, qua in re ipſse etiam beneficio afficitur, ſsicut gubernator ſsimul ſservat, & ſservatur. Vnde ſsemper

^† turpe, & indecorum iudicatum eſst, miſseris auxilium denegare, & talionis pœnâ punitum, ut eleganter canebat Ovidius lib. 13. Metamorphoſs.

Et eget auxilio, qui non tulit, utq́ue reliquit,
Sic linquendus erit, legem enim ſsibi dixerat ipſse.

Deniqve non obſstabit, ſsi replicetur,

^† hos Indos Hiſspanorum opem, axuiliumauxilium, vel vindictam nunquam expoſstulaſsſse, quin potiùs ſsuâ ſsorte contẽtoscontentos, in Reges, ſsive Tyrannos, quibus ſuberãtsuberant, ritus & leges, ſsive mores, quãtumvisquantumvis feros, aut fœdos, quibus gubernabantur, & cruenta ac immania ſsacrificia, quæ exercebant, voluntariè conveniſsſse, & conſsenſsiſsſse videri, ut ait Epiſscop. de Chiapa in Apolog. contra Sepulved. fol. 15. & ſsequen. & in reſpõſionreſponſion. ad obiectiones eiuſsdem, replic. 11. ſsol. 45. Ac proptereà ſsub prætextu liberationis, & inſstructionis eorum, bello & armis compeſsci non potuiſsſse, cùm ſsecundùm Caſssiodor. lib. 1. var. epiſst. 38. & lib. 5. epiſst. 39. non

^† ſsit be|

p. 409

neficium, aut defenſsio, quæ præſstatur invitis, nec cuiquam videatur utile, quod adverſsâ voluntate conceditur, ſsuſspectumq́ue reddatur, quod patiuntur nolentes. Vnde Horatius in Arte Poëtica rectiſssimè inquit:

Invitum qui ſservat, idem facit occidenti.

Et Lesbonius apud Plaut. in Trinum. act. 3. ſscen. 2. Nullum beneficium eſsſse duco id, quod cui facias, non placeat. De quo extat egregia regula iuris in l. invito 69. D. de regul. iur. & optimum exemplum

^† in l. ult. D. de uſsu, & habita, ubi in perniciem meam id omne fieri dicitur, quod fit contra meam voluntatem, etiam ſsi in meliorem ſstatum res cõmuteturcommutetur, cum latè adductis ab Alexand. in l. cùm quid, num. 1. D. ſsi cert. petatur, & conſs. 55. in fin. vol. 2. Iaſs. in l. 2. num. 99. C. de iur. emphyteut. Tiraquel. in præfat. de retract. n. 25. & Sarmiento lib. 3. ſselectar. cap. 7. n. 3.

Nam

^† huic argumento reſsponderi poteſst cum Victoria. d. relect. de Indis 2. par. num. 15. in fine; Gregor. Lop. in dict. l. 2. part. verſs. Alium titulum, in fin. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. verſs. Tertia concluſsio, col. 535. Lorca in 2. 2. ſsect. 3. diſsp. 52. num. 2. pag. 968. & Molina de iuſst. & iure tract. 2. diſsp. 106. verſs. Tertia concluſsio, Indos

^† non ita ſsui iuris fuiſsſse, ut ſse ipſsos, vel filios ſsuos morti tradere poſsſsent, vel tyrannis vexantibus, & occidentibus conſsentire:

^† cùm nemo ſsit dominus vitæ alterius, nec etiam propriæ, niſsi ad cuſstodiendum illam, l. liber homo 13. D. ad leg. Aquiliam, cap. diſsplicet 22. q. 4. cum alijs, quæ tradunt Theologi poſst D. Thom. in 1. 2. q. 73. art. 9. ad 2. & in 2. 2. q. 59. art. 3. Victor. in relect. de homic. num. 23. Soto lib. 4. de iuſst. & iure q. 2. art. 3. Corduba dict. lib. 1. q. 57. dub. 3. verſs. Neque valet dicere, pag. 499. Gregor. de Valencia, Michaël Salon, Aragon, & plures alij, quos plenè congeſssit Gomez de Ameſscua in tract. de poteſstate in ſseipſsum lib. 1. cap. 1. & 5.

Ac proptereà voluntas Indorum pium & debitum humanitatis officiũofficium non potuit excludere,

^† quod exigit, ut proximis in periculis, ærumnis, & neceſssitatibus poſsitis, licèt invitis, & reluctantibus, ſsubveniamus; ut in eo contigit, qui laqueo aut alio modo vult ſsibi ipſsi manus inferre, mortemq́ue conciſscere: & in eleganti exemplo ab Vlpiano relato

^† in l. non tantum. 6. D. de appellat. & ab Impp. in l. addictos, C. eod. ubi humanitatis ratione omnis pro altero provocans in capitali ſsupplicio, audiendus eſsſse dicitur, etiam ſsi adverſsus provocationem damnatus reſsiſstat, eamq́;eamq́ue admitti nolit, perire feſstinans. Tradunt alia his ſsimilia Decius Mayner. Cagnol. Pet. Faber, Rævard. & cæteri in d.l. invito: inter quæ illud

^† de capto ab hoſstibus, quẽquem etiam invitum redimere poſsſsumus, & compellere, ut contractum de hac re geſstum ratũratum habeat, Auth. ſsi captivi, ubi Cynus & Salicet. C. de Epiſscop. & Cler. Alexand. num. 7. in l. fin. C. de negot. geſst. Decius conſs. 691 num. 6. Carrocius de locato in tit. de Medico, quæſst. 2. num. 5. Et idem obtinet in eo, qui non patitur, ſse à ſservitute, vel carcere liberari, & generaliter in omnibus, qui ſsuam perſsonam, vitam, libertatem, aut etiam civitatẽcivitatem defendere negligunt, ut arg. l. 1. & 2. D. de liberal. cauſs. concludit Bald. in dict. l. fin. Bart. in l. Stichus num. 1. D. de pecul. legat. Decius num. 2. Mayner. in. d. l. invito num. 15. Ioan. Andr. & Francus in cap. cùm C. laicus, de for. compet. lib. 6. Imola in cap. ex litteris, de pignor. Tiraquel. de nobilit. cap. 6. num. 39. Carrocius de locato, tit. de locat. ad long. temp. quæſst. 6. n. 145. fol. 62. & Gomez de Ameſscua in d. tract. de poteſstate in ſseipſsum lib. 1. cap. 16. num. 10. & ſseq.

Quibus arridet alia doctrina, quæ habet,

^† quòd ſsi dominus ſsubditum enormiter, & atrociter oneraret, quilibet alter Princeps, viribus, & auctoritate ſsuperior, poſsſset, & deberet talẽtalem |

p. 410

vaſsſsallum omnino à crudelis domini poteſstate, & iuriſsdictione eximere, etiam tacente ipſso ſsubdito, & nihil petente, ut argum. tex. in l. 1. D. de his qui ſsunt ſsui, vel alieni iur. §. ſsed & maior inſstit. eodem, loquentium in ſservis a dominis malè tractatis reſsolvit Ioan. Faber ibîdem. Guido Pap. deciſs. 62. incipit, Si quis Baro. Thom. Grammat. in addition fin. ad Matth. de Afflict. deciſs. Neapol. 265. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 8. nu. 18. & lib. 3. de ſsucceſsſs. creat. §. 26. nu. 47. & elegantiſs. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 6. pag. 31. & lib. 2. cap. 15. in fine. EteninEtenim

^† ut ait Seneca lib. 2. de benefic. cap. 14. Pulcherrimum opus eſst, etiam invitos, nolenteſsq́ue ſservare. Et eleganter Caſssiodor. lib. 1. var. epiſst. 5. fic inquiens: Cogi enim debet ut ſsit quietus, qui ſsuo vitio renuit eſsſse paciſsicus. Nam & medendi peritus invitum frequenter ſsalvat ægrotum: dum voluntas recta in gravibus paſsſsionibus non eſst, ſsed potiùs illud appetitur, quod a ſsalutis iudice gravare poſsſse ſsentitur.

His addere poſsſsumus, quod, ut ego conſsidero, non poteſst ſsecurè affirmari Indos

100

^† prædictis malis voluntariè conſsenſsiſsſse, cùm vel cæcitate & ignoratione ſsuâ, vel tyrannorum metu ita oppreſssi eſsſsent, ut non poſsſsent ad meliorem ſstatum aſspirare; cùm tamen reverâ plurimi ipſsorum tyrannidis dominantium, & legum, & ſsacrificiorum crudelitatis, & aſsperitatis maximè pertęſipertæſi reperirentur, cuperentq́ue, ſsi poſssibile eis fuiſsſset, adeò gravi onere liberari, ut refert, & teſstatur Pat. Ioſseph. Acoſsta lib. 5. hiſst. Ind. cap. 22. affirmans, ſse ita à multis antiquis Indis audiviſsſse, atque hac præcipuê de cauſsa ita facilè Indos in omnibus ferè huius Novi Orbis provincijs ſsanctiſssimam & mitiſssimam Christi Domini legem recepiſsſse, neq;neque magis gravatè Hiſspanorum dominationem, & gubernationem ſsubijſsſse. Quod eãeam iuſstiorem reddere poteſst, ut tradit Victoria. d. relectione de Indis, 2. parte, num. 16. & Nos alio in loco diligentiùs examinabimus.

CAPVT XIV. De auctoribus, & argumentis, quae in superiore articulo pro negativa sententia urgere videntur, & contrariorum solutione.

CAPVT XIV. De auctoribus, & argumentis, quæ in ſsuperiore articulo pro negativa ſsententia urgere videntur, & contrariorum ſsolutione.

SVMMARIVM Capitis XIV.

1 Homines ad diſsſsentiendum, & variè opinandum faciles ſsunt.
2 Infideles non poſsſse debellari ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam, multi Doctores affirmant.
3 Auctores plurimi referuntur, qui titulum debellationis Indorum ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam admittere nolunt.
4 Bellum, ut ſsit iuſstum, debut eſsſse defenſsivum, vindicativum, aut punitivum.
5 Indi non videntur iuſstè debellari poſsſse ex cauſsa defenſsionis, vindicationis, aut punitionis.
6 Bellum punitivum propriè ad executionem imperij, & iuriſsdictionis ſspectat, & inter ſsubditos exercetur.
7 Princeps nullus, etiam Papa, & Imperator, in alienis Reginis temporalem iuriſsdictionem exercere poteſst. Et nume. 18.
8 Civis unus non habet poteſstatem puniẽdipuniendi alium, quantumvis vitioſsum.
9 Reſspublica una nõnon acquirit poteſstatem in aliam ſsibi non ſsubditam ratione ſscelerum, quæ in ea committuntur.
10 Iuriſsdictionem nemo habet extra ſsuum territorium.
11 Territorium quid ſsit, & unde dicatur?
12 Siculi Flacci locus refertur, & emendatur.
13 Imperij, & iuriſsdictionis propriæ terminos excedere etiam charitatis, aut pietatis ratione non licet.
14 Bonum, & rectum excedere nullatenus licet, etiam propter ſsalutem alterius.
15 Mendacium quantumvis leve dicere non licet pro totius mundi conſservatione.
16 Pontifex Roman. ex ſsententia D. Bernardi ſse in temporalibus Principum |
p. 411
ſsæcularium negotijs immiſscere non debet.
17 D. Pauli ad Romanos 14. locus expenditur.
19 Deus peccata, & iniurias contra ſse factas facilè, ſsi vult, vindicare poteſst, prout ſsæpiſssimè fccitfecit.
20 Vindictam peccatorum, quæ cõtracontra Maieſstatem divinam committuntur, ſsibi relinquendam Dominus tradit.
21 D. Pauli locus 1. Corinth. 5. Quid enim mihi de his, qui foris ſsunt, iudicare? de infidelibus exponitur à D. Hieronym. Anſselm. Athanaſs. Thom. & alijs. Et num. 23. & 27.
22 Infidelium extra Eccleſsiam poſsitorum peccata, Divino iudicio punienda relinquuntur.
24 Vicario Chriſsti directè non fuit cõceſſaconceſſa poteſstas ſsuper non baptizatis.
25 D. Theodoret. qualiter exponat locum D. Pauli Coloſsſs. 4. In ſsapientia ambulate ad eos, qui foris ſsunt.
26 Trident. Synodus ſseſsſs. 14. declarat Eccleſsiam non iudicare de non baptizatis.
28 D. Auguſst. elegantiſssima verba in ſsermone 6. de verb. Dom. referuntur, & perpenduntur.
29 Ritus infidelium non eſsſse ab Eccleſsia tolerandos, ex doctrina D. Thom. qualiter accipiendum ſsit?
30 Infidelium etiam nobis ſsubditorum ritus tolerandi ſsunt, ſsi Chriſstianæ religioni non adverſsentur.
31 Indi ſsi puniri poſsſsunt pro peccatis contra naturam commiſssis, pro omnibus puniri poſsſse videntur.
32 Peccata omnia, legi, ſsive rationi naturali repugnant, & ſsic contra naturam eſsſse videntur.
33 Pontifex non ſsolùm infideles, verùm neque fideles debellare poteſst propter peccata legi naturali contraria.
34 Ignorantia aliqua invẽcibilisinvencibilis iuris naturalis dari poteſst.
35 Fidei prædicatio continet etiam prædicationem pœnitentiæ.
36 Prædicationis Chriſsti Domini, & D. Ioannis Baptiſstæ propoſitũpropoſitum, quod fuerit?
37 Infidelibus fidem prædicare, & peccata eorum velle punire, contraria videntur.
38 Chriſstus non venit iudicare, ſsed ſsalvare mundum.
39 Indorum vitia, religionis & doctrinæ inſsinuatione, magis quàm armorum terrore tollenda fuerunt.
40 Homo ſsecundùm Plutarch. non ita efferum animal eſst, ut diſsciplina, & alijs modis cicurari non poſssit.
41 Religio Chriſstiana, quàm potens ſsit, ad hominum barbariem, feritatem, & vitia tollenda?
42 Clem. Alexandr. elegans locus expenditur: & alter num. 45.
43 Lactantij Firmiani elegantiſssima verba de effectibus veræ Religionis.
44 Iuſstus Lipſsius optimè tradit, nulla re magis mores componi, quàm Religione.
46 Indorum Reges legitimè ſsuo more creati, ob ſsolum tyrannidis vitium ſsuis imperijs ab Hiſspanis privari potuiſsſse non videntur. Et num. 48.
47 Princeps fidelis reſspectu infidelis ſsibi non ſsubditi, perinde ſse habet ac privatus cum altero privato.
49 Tyrannum iuſsto titulo regnantem nemo privata auctoritate occidere, vel ſspoliare poteſst.
50 Auctores plurimi referuntur, qui diſsputant, an & quando liceat tyrannũtyrannum privata auctoritate interficere?
51 Pat. Iacobi Gordoni verba de occiſsione Regis Galliæ Henrici III.
52 Indi, & alij infideles non videntur iuſstè debellari poſsſse ob eſsum carnium humanarum, & alia peccata contra naturam.
53 Indis quæ imputantur ſscelera, aliæ plures nationes commiſserunt, quæ tamen ob ea debellatæ non leguntur.
54 Sodomiæ vitium Iudæis, & Romanis olim frequentiſssimum fuit.
55 Adrianus Imperator Antinoo, Ganymedi ſsuo, divinos honores indulſsit.
56 Ieroſsolymis iuxta templum effœminatorum ædiculæ ſstructæ fuerunt.
57 Amorrhæi, & cæteri Palæſstini graviſs|
p. 412
ſsima peccata committebant: ob quæ tamen citra præceptum Domini debellari non poſsſsent.
58 Afrorum vitia, vitijs Indorum longè maiora, verbis Salviani connumerantur.
59 Carpocratianorum, ſsive Gnoſsticorum hæreticorum nefanda flagitia.
60 Leſstrigones antropophagi erant, & ideò ſstriges eò nomine dictæ.
61 Carnium humanarum convivia plures gentes exercuerunt.
62 Britanni, & Poloni carnes humanas edere ſsolebant.
63 Braſsilienſses, Æthiopes, & aliæ gentes Orientales hodie edunt carnes humanas.
64 Carnes humanas palato gratiſssimas dicebant Braſsilij, & querebantur, quòd baptizatorum non tanti ſsaporis eſsſsent.
65 Romani maximas turpitudines in ſsuis Deis & eorum feſstis admittebant.
66 Lupercalibus in feſstis qualiter fœminæ verberarentur?
67 AſsyriorũAſsyriorum, & Lydorum obſscœnus mos in virginibus maritandis.
68 Turcæ, & aliæ nationes quàm feros & fœdos mores hodie habeant, & olim habuerint?
69 Auctores multi citantur, qui agunt de varijs valdè feris ac fœdis variarum gẽtiumgentium moribus & ritibus.
70 Indi etiam ob defenſsionem innocentum, quos in ſsacrificijs immolabant, debellari poſsſse non videntur, & quare?
71 Eccleſsia quatenus tolerare ſsoleat ritus infidelium?
72 Conſsuetudo etiam improba excuſsat à pœna temporali.
73 Barbaros quoſsdam, qui ex conſsuetudine homines immolabant, impunitos reliquerunt Romani, ex Plutarcho.
74 Sacrificia humanarum victimarum nõnon videntur naturali iure prohibita, cùm eis olim omnes ferè mundi nationes uſsæ reperiantur.
75 Idolum Moloch, & Baal quale? & alia plurima, quæ Hebræi coluerunt, eis humano ſsanguine litantes.
76 Carthaginenſses, & generaliter reliqui Africani qualiter filios ſsuos Saturno immolarent.
77 Romani etiam olim hominum immolationes exercuerunt.
78 Suetonij locus in Octavio perpenditur.
79 Virgilij carmina exponuntur.
80 Captivi in ſsepulchris virorum fortium à Romanis necari ſsolebant.
81 Gladiatores Romæ unde originem habuerint, & cur buſstuarij dicti?
82 Gladiatorum ſspectacula crudeliſssima erant, & Traianus uno munere decem millia gladiatorum populo exhibuit.
83 Lex unica, C. de gladiator. lib. 11. qua gladiatorum ſspectacula prohibita ſsunt, declaratur, & illuſstratur.
84 Marius filias ſsuas Dijs Averruncanis immolavit.
85 Achaz Hebræorum Rex filium immolavit idolo inimicorum ſsuorum.
86 Hoſstia, & victima quid ſsignificent, & de horum nominum etymologia.
87 Romani frequenter ſse ipſsos occidebant, vel occidendos vendebant.
88 Tauri, Theſsſsali, Cretenſses, & alij humanis victimis utebantur.
89 Galli, Franci, Germani, Britanni, & alij populi Septentrionales homines immolabant, & quomodo? num. 92.
90 Lucani locus exponitur.
91 Theutates erat Gallis Mercurius, & Mars Hæſsus.
93 Hiſspanos antiquos humanis victimis in ſsacrificijs uti ſsolitos, plures ſscribunt.
94 Concilium Illiberitanum exponitur.
95 Religionis vanæ pretextu multoties gravia peccata fiunt.
96 Infideles nobis non ſsubiecti idololatriæ cauſsa non videntur poſsſse puniri, aut debellari.
97 Romani antiqui maximè idololatræ fuerunt, & pluſsquàm triginta deorum, ſsive potius dæmoniorum, millia coluerunt.
98 Ægyptij fuerunt idololatriæ magiſstri: & de multis ridendis, & contem
p. 413
nendis rebus, quas adorabant.
99 IuvenaliIuvenalis locus expenditur de vana idololatria Ægyptiorum.
100 Dij, ſsive idola diverſsarum nationum qualia?
101 Hebræi quàm varia idola coluerint.
102 Abrahamum aliquando idololatram fuiſsſse, aliqui tradunt, qui ab alijs reprobantur, remiſssivè.
103 Contumelia, & Impudentia pro Deabus ab Athenienſsibus colebantur.
104 Morti, Senectuti, & Paupertati Lacedæmonij ſsacrificabant.
105 Romani adverſsæ Fortunæ, Pallori, febri, & Rubigini peculiaria templa, & ſsacrificia erexerunt.
106 Arbores, & ſserpentes cur olim pro Dijs ab aliquibus gentibus colerentur?
107 Indi Zeilani Simiæ dentem adorant.
108 Chriſstianos quoſsdam accuſsat D. Paulus, quòd ſsimul cũcum Chriſsto idolo colerẽtcolerent.
109 Auctores plurimi recenſsentur, qui de idolalatriaidololatria diverſsarum nationum latiſssimè agunt.
110 Blaſsphemia, quæ in idolalatriaidololatria ineſst, qualis fit, & quòd ob eam tantùm infideles debellari non poſssint?
111 Blaſsphemia vera, & propria requiritur, ut infideles ob eam puniri poſssint.
112 IdolalatriæIdololatriæ in ſsacra Scriptura punitæ exempla quatenus imitanda ſsint?
113 Legis veteris exempla admiranda interdum potius quàm ſsequenda.
114 Iſsraelitæ quibus rationibus potuerũtpotuerunt debellare, & ſspoliare Amorrhæos, Chananæos, & alios?
115 Amorrhæorum, & Chananæorum tẽplatempla, & idola cur Deus ad Iſsraelitis ſsubverti præceperit?
116 Deuteron. locus cap. 20. de civitatibus procul poſsitis explicatur.
117 Infideles idolalatræidololatræ qualiter convincendi, ſsive expugnandi ſsint, iuxta gloſsſsam Interlinealem?
118 D. Auguſst. & Cypriani loca de punitione idolalatrarumidololatrarum, qualiter accipienda?
119 Idololatras qui punientes laudantur, de ſsubditis intelligendi ſsunt.

LVcvlenter ſsatis, ut opinor, oſstendimus, quàm multis ac magnis auctoribus, & argumentis nitatur titulus iſste debellationis Indorum, qui ex peccatis contra naturam, cruẽtiſq́uecruentiſq́ue ſsacrificijs, & idololatrijs eorum colligi ſsolet. Verum autem verò

^† cùm nihil ita certũcertum ſsit inter homines, quod dubitationem aliquam, & opinionum diſscrimina non recipiat, ut præclarè inquit Iuſstinian. in authen. de tabellionib. collat. 5. Vlpian. in l. itẽitem ſsi unus 19. §. principaliter, D. de arbitris, & in l. 1. & 2. D. de acqui. poſsſs. gloſs. verb. Diverſsas, in cap. ſsuper litteris, de reſscript. Terent. in Phorm. act. 2. ſscen. 4. ibi: Quot homines, tot ſsententiæ, Horat. ſsaty. 2. ibi:

Tres mihi convivæ prope diſsſsentire videntur,

Quintilianus declamatione 9. in Gladiat. Polybius lib. 4. ibi: Vſsque adeò natura hominum non ſsolùm corpora, verum etiãetiam animos diſssimiles finxit. Ioan. Sambucus in ſsuis Emblemat. pag. 63. ubi hoc etiam ad mortuos, ſsub lepida quadam anus fabella, extendit, ſsic inquiens:

Quædam anus in Sacrum portabat crania collem. Oſssibus humanis ne minuatur honos:
Sed titubans ægris pedibus cùm verticem adiret, Concidit, ac varium crania verſsat iter.
Illa videns labi diverſsè cuncta retrorſsum, Quodq́;Quodq́ue adeò diſscors ſsemita ferret onus:

p. 414

Quid mirum ſsi tot ſsenſsus, quot in orbe figuræ Sunt, ait, invivis, nũnum oſssibus una via eſst?

Cum alijs, quęquæ tradit Edmun. Meril. lib. 1. obſs. cap. 2. Seraphinus de virt. iuramen. privil. 71. num. 4. Fran. Connan. lib. 1. commen. iur. civi. cap. 1. Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 21. num. 144. Antonius Faber. in Iuriſsprud. Papin. pag. 4. & Hieronym. Zevallos in præfat. comm. opin. ex num. 113. noviſssimè Alphonſsus Carrança de partu human. cap. 9. num. 79. Plurimi alij, graviſssimiq́ue Doctores reperiuntur, qui non minus validis argumentis, & conſsiderationibus moti, contrariam ſsententiam veriorem, & tutiorem eſsſse contendunt; expreſssè docentes,

^† infidelibus, qui Principibus Chriſstianis ſsubiecti non ſsunt, etiam cum auctoritate Pontificis, bellum moveri non poſsſse, quantumvis ſsub tyrannorum imperio detineantur, idolis inſserviant, & peſssima, ac nefanda crimina contra legem, & rationem naturalem admittant: & etiam ſsi prius admoniti, ut ab his ſsceleribus abſstinerent, id facere recuſsaverint.

Quam ſsententiam

^† in primìs probaſsſse videtur Caietan. 2. 2. q. 66. art. 8. & nervosè defendit Epiſscop. de Chiapa in Apolog. contra Sepulved. & in tract. comprobatorio fol. 66. & 67. Victoria in 1. relect. de Indis, num. 40. & ſsequentib. Soto in 4. diſstinct. 5. q. 1. art. 10. pag. 266. Covarru. in regul. peccatum, 2. part. §. 10. num. 4. & 5. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 24. & licèt ſsub dubio, in ea magis reſsidêre videtur Gregor. Lop, in d. l. 2. tit. 22. part. 2. gloſsſsa magna, col. antepen. ad medium, Corduba in quæſstionar. 1. part. q. 57. dub. 5. per totum, & ſsequitur Mag. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 531. verſs. Sexta concluſsio, & ſsequent. ubi illam confirmat, & reſspondet argumentis, quæ in contrariũcontrarium adducuntur; docetq́ue, eam ſsecuros fuiſsſse omnes Magiſstros Theologos in Cathedris ſsuis uſsque ad noſstra tempora. IdẽIdem latè probat Ioſseph. Acoſsta de procur. Ind. ſsalu. lib. 1. cap. 5. & lib. 2. cap. 3. 4. 5. & 6. Gregor. de Valencia, 3. tomo, diſsput, 1. q. 10. puncto 7. verſsicul. Nihilominus contraria, col. 414. Molina de iuſst. & iure, tract. 2. diſsput. 106. per totam, Ioan. Azorius lib. 8. inſstit. moral. cap. 26. verſsicul. Octavò quæritur, col. 1276. in fine, Fr. Auguſst. Davila in hiſst. Mexicana lib. 1. cap. 24. & 25. pag. 95. & 96. Pat. Ludovic. Turrianus de fide, articul. 11. diſsput. 52. dub. 2. colum. 646. & 647. multa tamen commiſscens, quæ ſsigillatim tractari, & expendi debuiſsſsent Fr. Thomas à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalute lib. 4. part. 1. dub. 4. pag. 207. Et tãdemtandem in eandem opinionem magis inclinare videtur Hieron. Zevallos 4. tom. commun. q. ſsin. num. 189. cum ſsequentib. videndus, ex num. 129. & noviſssimè poſst hæc ſscripta Pat. Suarez in tract. de Charit. diſsput. 13. ſsect. 5. num. 1. & ſsequentibus, & Auctor libri Maris Liberi cap. 2. quem refert. Seraph. Freitas de Imp. Aſsiatico, cap. 3. num. 4. & idem Freitas magis ex profeſsſso de hoc titulo diſsputans. eod. lib. cap. 12. & Ant. Ricciullus de iur. perſson. lib. 2. cap. 31.

Pro qua ſsententia hæc potiſssima argumenta conſsiderari poſsſse videntur. Primum,

^† quòd cùm ea bella dumtaxat iuſsta & legitima eſsſse definiãturdefiniantur, quæ defenſsiva, vindicativa, aut punitiva ſsunt, hoc eſst, quæ iniurias, & damna, quæ nobis inferuntur, propulſsant, vel illatas vindicant & reſsarciunt, aut ſsubditorum proterviam, delicta, & exceſsſsus compeſscunt, & puniunt, iuxta ea, quæ tradunt Doctores in l. ut vim, & in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, Doct. Melchior de Valencia, tract. 2. cap. 5. num. 15. & ſsequentib. & Nos latè exornavimus ſsup. hoc lib. cap. 6. ex num. 52. Non videtur ullo modo

^† bellum, quod infidelibus infertur, licitum eſsſse poſsſse, cùm ipſsi |

p. 415

nihil in noſstrum damnum, & offenſsionem meditarentur, neque aliquid uſsurpaſsſsent, quod ab eis repetere, & recuperare poſsſsemus. Necnon etiam cùm tertium illud genus belli punitivi dificiat, quod propriè

^† ad executionem imperij, & iuriſsdictionis ſspectat, ut præter alios obſservant Covarru. & Soto ubi ſsup. & Molina d. diſsput. 106. verf. Sit prima concluſsio, atque ita inter ſsubditos duntaxat exerceri debet, & ad extraneos, quãtumvisquantumvis impios & infideles, extendi non poteſst,

^† adverſsus quos nullus Princeps, quamvis ſsit Imperator, imò nec etiam Summus Pontifex, iuriſsdictionem temporalem habent, neque item ſspiritualem, niſsi quatenus ea neceſsſsaira eſst ad Chriſstianæ Reipublicæ quietem, & utilitatem, prout idem Covarru. vbi ſsuprà reſsolvit, & Acoſsta d. lib. 2. cap. 4. & Molina d. tract. 2. diſsput. 110. de quo Nos in capitibus ſsequent. pleniùs agemus. Et

^† ſsicut unus civis poteſstatem puniendi alium civem quantumvis vitioſsum nõnon habet: ita

^† ſsimiliter una Reſspublica nullũnullum ius in alia, ſsibi nõnon ſubditãſubditam ob id acquirere poteſst, quòd in illa graviſssima quævis ſscelera perpetrẽturperpetrentur.

Etenim diſscretis gentibus, & Regnis conditis, ut in d. l. ex hoc iure, iuriſsdictiones quoque, & imperia diſstingui cœperunt,

^† ultra quæ nemo alijs ius dicere potuit, l. ult. D. de iuriſsdict. omn, iudic. cap. novit de iudicijs, cap. ſsi duobus de appellation. cap. cauſsam el 2. qui filij ſsint legiti. cap. quoniam, diſstinct. 10. cap. duo, diſstinct. 96. cap. celebritatem in fine de conſsecrat. diſstinct. 3. Et inde

^† territoria dicta, eſsſse ſscribit Pompon. I. C. in l. pupillus 239. §. territorium, D. de verb. ſsignif. quòd magiſstratus intra fines cuiuſsque civitatis, ſsive univerſsitatis, terrendi, ideſst, ſsubmovendi, & puniendi ius habeãthabeant. Quod

^† Siculus Flaccus in lib. de conditionib. agrorum his verbis expreſssit; Bellis enim geſstis victores populi terras omnes, ex quibus victos eiecerunt publicè atque univerſsaliter territorium dixere, intra quos fines ius ducendi eſsſset. vbi malim legere: Iuris dicundi ius eſsſset, cum Briſsſsonio & Ioanne Calino de verb. ſsignif. verb. Territorium.

Hanc autem

^† naturalem, & legitimam imperiorum diviſsionem turbare, & in alienos & extraneos homines iuriſsdictionem exercêre, etiam ſsub prætextu Charitatis, ſseu pietatis, non oportet, cap. cùm ad verum, cap. ſsi Imperator 96. diſstinct. cum notatis à Baldo in l. 1. in princip. colum. 2. D. de conſstitut. Princip. Decio in dict. cap. novit. 2. notab. & in noſstris terminis à Ioſseph. Acoſsta dict. lib. 2. cap. 4. Quia nullatenus eſst

^† à bono, & recto ne tantulum quidem diſscedendum, vel propter ſsalutem alterius, cap. 1. verſsicul. Septimum genus, cap. mihi autem, cap. ne quis, cap. faciat, & cap. ſsi quis ad te 22. q. 2. & tradunt Theologi omnes in 3. SẽtentSentent. diſstinct. 38. & Tiraquel. de pœnis temper. cauſsa 24. in princip.

Et conducit,

^† quod de levi mendacio, etiam ob conſservationem totius mundi non excuſsando, piè, & graviter docet F. Auguſst. lib. de mendacio ad Conſsentium cap. 3. Alexan. 111. in cap. ſsuper eo de uſsuris, Theologi communiter in 3. diſstinct. 37. & 38. Leſssius lib. 2. de iuſst. & iure cap. 47. dubit. 6. num. 37. Caſstrus adverſsus hæreſses, verb. Mendacium, Canus lib. 2. de locis Theol. cap. 2. Corduba lib. 1. quæſstionarij, q. 29. Suarez in tract. de bonit. & malitia, diſsput. 7. ſsect. 1. & lib. 2. de legibus, cap. 16. num. 12. & in tract. de Fide, diſsput. 3. ſsect. 5. num. 8 & Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 14. & lib. 2. cap. 7.

Quâ ratione D. Bernard. lib. 1. de conſsiderat. ad Eugenium

^† etiãetiam Summum Pontificem notat, ubi ſse civilibus & ſsæcularibus negotijs immiſscet, & temporalium Principum iuriſsdictio|

p. 416

nem aſsſsumit: In criminibus, inquiens, non in poſsſseſssionibus poteſstas veſstra: propter illa ſsiquidem, & non propter has, claves accepiſstis Regni cœlorum, prævaricatores excluſsuri, non poſsſseſsſsores. Habent hæc infima, & terrena iudices ſsuos, Reges & Principes terræ. Quid fines alienos invaditis? Quid falcem veſstram in alienam meſsſsem extenditis? Et lib. 2. Vicario Chriſsti non dominatus in orbem, ſsed Apoſstolatus convenit. Nam Principes gentiũgentium dominantur eorum, at non ita inter vos. Et præſsenſsit

^† D. Paul. ad Roma. 14. dum ait: Tu quis es, qui; iudicas alienum ſservum? Domino ſsuo ſstat, aut cadit: quo in loco D. Hieronymus paraphraſsticè inquit: Cuius tu auctoritatis es, ut iudices eum, quem lex non iudicat?

^† Sic apertè inſsinuantes, nullam poteſtatẽpoteſtatem, quantumvis Regiam, aut Pontificiam, infidelibus ſsibi non ſsubditis, & invitis, leges, & præcepta morum dare poſsſse, & longè minus ad eorum punitionem procedere, vel ob hanc cauſsam adverſsus illos bellum inferre.

Secvndò pro eâdem opinione cõſiderariconſiderari poteſst, quòd licèèt fateamur, ratione tyrannidis, idololatriæ, ſsacrificiorum, & aliorum criminum contra naturam, quæ Indi committere prohibentur, Divinæ Maieſstati iniuriam inferri:

^† Hæc tamen quo ad nos ſsufficiens cauſsa belli iudicari non poteſst, neque ob eam vindicandam nobis adverſsus infideles ſsævire permittitur, cũcum Deus ipſse facillimè valeat, ſsi velit, eas iniurias avertere, ſsceleratoſsq́ue homines pro meritis coërcere, prout multoties feciſsſse, pluribus exemplis oſstendimus ſsuprà hoc lib. cap. 2. ex numer. 5. & cap. 11. num. 49. & latè proſsequitur Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 19. pag. 433. & 2. tom. colloq. 1.

^† Et manifeſstiùs doceri videtur in illo Deuter. 32. verſs. 35. Paul. ad Romanos 12. & ad Hebræos 10: Mihi vindictam, & ego retribuam, & meliùs atque expreſssiùs,

^† 1. ad Corinth. 5. ubi ſsic urgentiſssimè inquit: Si is, qui frater nominatur inter vos, eſst fornicator, aut avarus, aut idolis ſserviens, aut maledicus, aut ebrioſsus, aut rapax: cum huiuſsmodi nec cibum ſsumere. Quid enim mihi de ijs qui foris ſsunt, iudicare? Nonne de ijs, qui intus ſsunt, vos iudicatis? nam eos, qui foris ſsunt, Deus iudicabit. Auferte malum ex vobis ipſsis.

Quem locum exponens D. Hieronymus ibîdem, & in epiſst. ad Oceanum, eam fuiſsſse Apoſstoli mentem, oſstendit, ut ratione dictorum criminum liceat, in fratres, hoc eſst, in eos, qui ſsemel Chriſsto, & Eccleſsiæ nomen dederunt, competenter animadvertere.

^† Alieni autem & qui foris, ideſst, extra Eccleſsiam ſsunt, veluti IudęiIudæi, Hæretici, atque Gentiles, Divino iudicio puniendi relinquantur, & D. Anſselmus ſsic inquit: Quid mihi attinet iudicare de ijs, ideſst, infidelibus, qui ſsunt foris, ideſst, extra Eccleſsiam? His enim blandiendum eſst, ut per amorem, & dulcedinem poſssint Chriſsto lucrari. Nam eos, qui foris ſsunt, non commiſsit vobis Deus iudicandos, ſsed ipſse iudicabit eos in futuro ſsecundùm diſstrictionem iuſstitiæ ſsuæ. Et D. Athanaſs. ſsuper eundem Pauli locum ſsic non minùs expreſssè, eleganter ſscribit: Neminem equidem nunc eorum, qui exteriores ſsunt, alloquor, id enim leges meas excederet. Super vacaneè igitur Chriſsti præcepta illis iniungerẽiniungerem, qui extra Chriſsti aulãaulam divagantur; quæcunque enim lex diſsſserit, his qui ſsub lege ſsunt, diſsſserit.

In quem ſsenſsum eandẽeandem auctoritatẽauctoritatem citant

^† Pontifices in cap. maiores, de baptiſsm. cap. gaudemus, de divortijs, cap. qui ſsincera, cap. de Iudæis 45. diſstin. cap. ſsi quis inquit 1. q. 1. cap. inter verba 11. q. 3. cap. multi 24. q. 1. ubi etiam Turrecremata concludit, de infidelibus eſsſse intelligendam, qui nunquam fidem agnoverunt, & ideò Divino iudicio reſservantur. Et idem docent D. Thom ſsup. eand. epiſst. Pauli & Ricard. de Mediavilla in 4. Sen|

p. 417

ten. diſstinct. 7. q. 2. art. 1. & diſstinct. 17. quæſst. 4. art. 2. & noviſssimè poſst hęchæc ſscripta Pat. Suarez in tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 3. num. 5. pag. 288. dicentes, quòd Vicario

^† Christi, cęteriſq́;cæteriſq́ue Prælatis non fuit directè conceſsſsa poteſstas ſsuper his, qui SacramentũSacramentum Baptiſsmi non ſsuſsceperunt, quod eſst ianua, quâ intratur in Eccleſsiam MilitantẽMilitantem: ſsed ſsuper eos tantũtantum, qui ſse Fidei Chriſstianæ ſsubdiderant. Theodoret.

^† etiãetiam exponens alium locum eiuſsdem Pauli ad Coloſs. 4. in illis verbis: In ſsapientia ambulate ad eos, qui foris ſsunt, ſsic inquit, Hoc eſst, ad eos, qui nondum crediderunt, nullam damni occaſsionem eis date, pro ipſsorum ſsalute omnia molimini. Neque abeſst

^† Trident. Synodus ſseſsſs. 14. cap. 12. ubi aſsignãsaſsignans diſscrimen inter miniſstros Baptiſsmi, & Pœnitentiæ, ait: Conſstat certè Baptiſsmi miniſstrum iudicem eſsſse nõnon oportere, cum Eccleſsia in neminem iudiciũiudicium exerceat, qui non prius in ipſsam per Baptiſsmi ianuam fuerit ingreſsſsus. Quid enim mihi, inquit Apoſstolus, de ijs qui foris ſsunt, iudicare? Secus eſst de domeſsticis Fidei, quos Chriſstus Dominus lavacro Baptiſsmi ſsui corporis membra ſsemel effecit.

Atque

^† in eundem fermè ſsenſsum tendere, & reſspicere videntur alięaliæ plures eiuſdẽeiuſdem loci interpretationes, quas referunt Alvar. Pelagius de plãctuplanctu Eccleſs. lib. 1. art. 37. Epiſscop. de Chiapa in diſsp. contra Sepulv. fol. 9. Melchior Canus de locis Theolog. lib. 4. cap. 2. Navarr. in cap. ita quorundam, de Iudæis notab. 8. numer. 4. Ioſseph. Acoſsta d. lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 2. Aragon in 2. 2. q. 10. art. 8. pag. 291. Molina d. diſsp. 106. verſs. Sit tamen prima concluſsio, Valençuela in. d. monitor. contra Venetos, 4. par. num. 181. & 182. Zevall. in 4. tom. pract. q. ult. num. 109. & Pat. Suar. ubi ſsup. eaſsq́ue omnes eleganti paraphraſsi comprehendiſsſse, & exornaſsſse videtur

^† D. Auguſst. in lib. de Verbis Domini, ſserm. 6. de Puero Centurionis, ubi exponens locũlocum Deut. cap. 7. in illis verbis: CũCum data fuerit vobis terra in poteſtatẽpoteſtatem, &c. ſsic inquit, prius dixit, in poteſstatem, & ſsic ait, quæ faciẽdafacienda ſsunt: Aras eorum deſstruetis, lucos eorum cõminuetiscomminuetis, & omnes titulos eorũeorum cõfringetisconfringetis. CũCum acceperitis poteſtatẽpoteſtatem hoc facite. Quid enim mihi de ijs, qui foris ſsunt, iudicare? ipſse Apoſstolus ait: Vbi non eſst nobis data poteſstas, non facimus: ubi data eſst, nõnon permittimus: multi pagani habenti iſstas abominationes in fundis ſsuis. Num quid accedimus & confringimus? prius enim agimus, ut idola eorum cordibus confringamus. Quando chriſstiani, & ipſsi facti fuerint, aut invitant nos ad tam bonum opus, aut præveniunt nos: modò orandum eſst pro illis, non iraſcendũiraſcendum illis, ut audiant veritatẽveritatem in vobis reſsecanda putredo eſst.

Vnde

^† quod D. Thom. docet 2. 2. q. 10. art. 11. ritus ſscilicet infideliũinfidelium nõnon eſsſse aliqualiter ab Eccleſsia tolerãdostolerandos, intelligendũintelligendum eſst de ritibus infidelium habitantium inter Chriſstianos in provincijs ipſsorum Chriſstianorum, vel cũcum tales ritus, & idolorum templa, & ſsacrificia ChriſtianęChriſtianæ Religioni alíquod impedimentũimpedimentum præſstant, ut optimè diſsputat Covarr. d. regul. peccatũpeccatum, 2. par. §. 11. num. 5. verſs. Quod autem, Gregor. de Valencia 3. tom. diſsp. 1. q. 10. punct. 7. per tot. Pat. Lud. Turrianus in tract. de Fide, diſsput. 51. art. 11. col. 644. & P. Mag. Lorca in 2. 2. art. 11. q. 10. n. 2. Alioqui ſsi extranei, & liberi ſsint à Chriſstianorum Principum imperio, & iuriſsdictione, nihil poteſst ea de cauſsa adverſsus illos ſstatui.

Quinimo & ſsubditorum

^† infideliũinfidelium ritus in quantum Fidei, & Religioni noſstræ non adverſsentur, tolerandi erunt, ut ſsic faciliùs Christo eos lucrari poſssimus, & ne alia damna, & graviora ſscandala generentur, cap. infideles 24. q. 4. cap. ad menſsam 11. q. 3. cum traditis a D. Thom. d. art. 11. & Azorio. 1. par. inſstit. Moral. lib. 8. c. 24. verſs. Vndecimò quæritur, & cap. 25. verſsic. Duodecimò quæritur, Covarrubias & alijs ſsuprà relatis, & in noſstrorum Indorum terminis eleganter tradit |

p. 418

Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. Ind ſsalu. cap. ult. & Lic. Ferdin. Zurita in libe lolibello de quæſst. concernentibus materias Indorum, Matriti excuſsſso anno 1586. q. 25.

Tertiò huius opinionis Auctores eâ conſsideratione nituntur,

^† quòd ſsecundùm Innocent. & ſsequaces, infideles lege tantùm naturęnaturæ reguntur, & ideò ſsi contra illam delinquant, per Pontificem puniri poſsſse aiunt, & eius auctoritate à Principibus Chriſstianis. Quod ſsi ita eſst, univerſsaliter affirmare debemus, non ſsolùm puniri, & debellari poſsſse pro peccatis contra naturam, de quibus D. Thom. 2. 2. quæſst. 154. artic. 1. 2. & 12. verùm & pro reliquis, quæ contra legem naturalem committuntur, ut por furto, fornicatione, adulterio, homicidio, & generaliter pro quibuslibet alijs peccatis ſsimilibus: cùm

^† omnia legi, ſsive rationi naturali repugnent, ideoq́ue contra naturam eſsſse videantur, ut docet D. Thom. in 1. 2. q. 71. art. 6. & q. 94. art. 3. ad 2. D. Damaſscen. lin. 2. de Fide orth. c. 30. D. Auguſst. lib. 12. de Civit. Dei cap. 1. Gregor. de ValẽciaValencia 1. tom. diſsp. 7. q. 4. punct. 4. & Ioan. de Salas de legib. diſsp. 5. ſsect. 12. pag. 95. Hoc autem abſurdũabſurdum eſsſse contendunt, cùm his

^† de cauſsis nec poſssit, nec debeat Pontifex, bellum inferre, non ſsolùm barbaris, & infidelibus, quibus nõnon facilê poteſst oſstendi, hæc omnia peccata contra legem naturæ eſsſse: ſsed ne Chriſstianis quidem, quamvis in eis ratione ſscientiæ graviora ſsint. Alioqui ſsi propter hoc terras Chriſstianorum publicaret, & alijs Principibus concederet, quotidie poſsſset Regna mutare, cùm in omni provincia multi peccatores exiſstant, ut graviter, & eruditè præter alios conſsideravit Victoria d. relect. 1. de Indis num. 40. & Aragon. d. art. 8. pag. 291. & ſsequenti.

Quibus adijcio, plures

^† Theologos tenuiſsſse, aliquam iuris naturalis ignorantiam eſsſse omnino inculpabilẽinculpabilem, & invencibilẽinvencibilem, præſsertim in iunioribus, hebetioribus, & idiotis; maximè ubi non de primis ipſsis, ac puris principijs naturalibus agitur, quale eſst illud; quod tibi nõnon vis, alteri ne feceris, & ſsimilia; ſsed de alijs pręceptispræceptis, quæ ab illis paulò remotiora ſsunt, & obſscuriores aliquas concluſsiones habent, ut colligitur ex D. Thom. in 1. 2. q. 94. art. 6. & ex cap. obijciũturobijciuntur 7. 32. q. 4. & latè proſsequitur Ant. à Corduba in quæſst. lib. 2. q. 4. per tot. Dominic. Soto lib. 1. de iuſstit. & iure, q. 4. art. 4. Aragon d. q. 10. art. 1. pag. 254. Gabr. Vazq. in 1. 2. q. 76. diſsp. 122. cap. 1. & 2. Gabr. de Valencia, Zumel. Medina, & alij, quos refert, & ſsequitur Ioan. Salas in d. tractat. de legibus, diſsp. 5. ſsect. 5. & 6. pag. 76. & 80. & noviſssimè P. Franc. Suar. in tract. de Fide, diſsp. 17. ſsect. 2. ex numero 5.

Qvartò,

^† pro eâdem opinione perpenditur, in prædicatione Fidei contineri etiam prædicationem pœnitentiępœnitentiæ, & remiſssionem peccatorum, ut habetur Luc. ult. ibi: Quoniam ſsic ſscriptum eſst, & ſsic oportuit, Chriſstum pati & reſsurgere à mortuis tertia die, & prædicare in nomine eius pœnitentiãpœnitentiam in remiſsſsionem peccatorũpeccatorum in omnes gentes. Et hoc fuit

^† propoſsitum prędicationisprædicationis Divi Ioannis, & Christi domini, quod generaliter ad omnes gentes ſspectat, ſsecundùm D. Paul. ad Roman. 10. & ad Gal. 3. unde cõtrariacontraria inter ſse, & repugnantia eſsſse videntur,

^† infidelibus iſstis Fidem ſsuadêre, quæ omniũomnium pręteritorumpræteritorum peccatorum remiſsionẽremiſsionem iudulgetindulget, & eos ob eadem peccata, quæ commiſserunt, punire, & vi & armis debellare. Non enim Christvs

^† venit, ut iudicet mundũmundum, ſsed ut ſsalvetur mundus per ipſsum; & ita Propheta inſsinuavit, dum dixit: Ecce Rex tuus venit tibi manſsuetus ſsedens ſsupra aſsinam. Prædictaq́ue

^† Indorum vitia, quamvis gravis, & illis innata eſsſsent, Religionis, ac doctrinæ ChriſtianęChriſtianæ inſsinuatione, & conſsuetudine, magis quàm |

p. 419

armorum terrore, & violent âviolentiâ ab eorum animis removeri, & ablegari debuerunt. Nam,

^† ut præclare tradit Plutarch. in vita Pompeij: Homo ſsuapte natura neque efferum eſst, neque quod domari non poſsſsit animal; ſsed vitijs cõtracontra naturam utendo, degenerat. Diſsciplina porrò, locorumq́ue, & victus mutatione etiam feræ cicurantur, ſsævitiamq́ue ſuãſuam cultui mãſuetiorimanſuetiori addictæ, exuunt: unde Horatius: Nemo adeò ferus eſst, ut non miteſscere poſsſsit Si modò culturæ patientem accommodet aurem.

Et multis experimentis

^† compertũcompertum eſst, nihil Religione Chriſstianâ piè, & ſsuaviter hominum cordibus inſsinuatâ, potentius, atque efficacius eſsſse, ad tuẽdatuenda naturæ iura, ad barbariem, & feritatem deponendam, & benefaciendũbenefaciendum omnibus, ad lædendum neminem, ad vitam quietiſssimè traducendam, ut piè & eleganter proſsequitur

^† Clemens Alexand. in epiſst. exhortat. ad Gentes, pag. 2. docens, quòd Deus veræ Fidei, & Religionis canticis, & carminibus, longè melius, quàm Thracius ille Orpheus, & Thebanus, & Methymnæus: Difficillimas feræas homines mãſuefecitmanſuefecit. Volucres quidem, eos, qui ex ipſsis ſsunt leves: ſserpentes verò, eos qui deceptores: & leones, eos qui ſsunt animoſsi, & ad iram concitati: ſsues autẽautem, eos, qui ſsunt voluptati dediti: lupos autẽautem, eos, qui ſsunt rapaces: lapides autẽautem, & ligna ſsunt inſsipientes; vide quantũquantum potuerit novum canticũcanticum homines ex lapidibus, & homines fecit ex feris, Thom. Boz. de ſsign. Eccleſs. lib. 7. c. 6. pag. 282. lib. 10. cap. 16. & lib. 22. c. 2. Acoſsta omnino legendus de procur. Ind. ſsalut. lib. 4. cap. 4. pag. 396. Balthaſs. Chavaſsius de notis veræ Religion. lib. 4. §. 2. in fine, pag. 907. Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. capite 11. numer. 14. Fr. Ludovic. Granatenſs. in Symb. Fidei, 4. part. cap. 1. 2. & 5. par. cap. 25. & ante eos

^† Lactantius lib. 3. de falſsa ſsapien. capit. 26. ubi. ſsic ait: Dei præcepta quantum valeãtvaleant in animis hominum quotidiana experimẽtaexperimenta demonſstrant. Da mihi virum, qui ſsit iracundus, maledicus, effrænatus, pauciſsſsmis Dei verbis tam placidum, quam ovem reddam. Da cupidum, avarum, tenacem, iam tibi cum liberalem dabo, & pecuniam tibi plenis manibus largientem. Da timidum doloris ac mortis, iam cruces, & ignes, periculum omne, & taurum contemnet. Da libidinoſsum, adulterũadulterum, ganeonem iam ſsobrium, caſstum, continentẽcontinentem videbis. Da crudelem, & ſsanguinis appetentem, iam in veram clementiam furor illius mutabitur. Da iniuſstum, inſsipientem, peccatorem, continuò æquus, prudens, & innocens erit; uno enim lavacro malitia omnis abolebitur.

Idem non minus eleganter notavit Iuſst.

^† Lipſs. in monit. ad Polit. cap. 2. ſsic ſscribens: Nulla res magis animos, & mores componit, quàm religio: & illa, ubi in pectus demiſsſsa, virtutum agmẽagmen ſsequitur. In primìs manſsuetudo quædam animi, & trãquillitastranquillitas, bona imperantibus, & quæ faciles, obnoxioſsq́ue præceptis reddit. Quod ſsumere potuit à Clem.

^† Alex. lib. 4. Strom. cap. 6. pag. 527. ubi ait, SpiritũSpiritum ſsanctum, quo Chriſstiani ungũturunguntur, reddere mentem benè compoſitãcompoſitam, & Deo gratam, & ei talem indere qualitatem, ut perpetuâ fruatur lętitialætitia, cùm in ſse inhabitantem habeat Spiritum SanctũSanctum, qui eſst lucidus; & abſstergit ac expellit omnes vitiorum ſsordes, & maculas.

Quam opinionem ſsi quis defendere velit, ad argumenta, quæ pro contraria retulimus, reſspondêre poterit. Non obſstare primum

^† ex tyrannidis vitio deſsumptum, quo Indorum Reges, ut plurimùm, uti probavimus. Nam omiſsſsâ ſsolutione Epiſscopi Chiapenſsis in Apolog. contra Sepulved. fol. 15. & ſsequentib. & in reſsponſs. ad obiect. eiuſsd. replicat. n. fol. 45. qui reſspondet, hanc cauſsam ſufficientẽſufficientem non eſsſse; cùm Indi ſsub illorum imperiũimperium pacificè viverent, & Hiſspanorum opem non implorarent, de qua egimus ſsup. cap. præcedenti n. 89. & ſseq. perpendi etiam poteſst, duos

^† Principes, quorũquorum |

p. 420

unus ſsit fidelis, & alter infidelis, eo modo ſse habêre inter ſse ſse, quo duo homines privati, ut conſsiderat Aragon d. 2. 2. q. 10. art. 8. pag. 291. & Acoſsta d. lib. 2. cap. 4. pag. 221.

Vnde

^† ubi Indorum Reges legitimè ſsuo more, ac modo imperio potiebantur, non potuerunt co ab Hiſspanis privari, & multo minus debellari, aut interfici, quamvis crudeliter & tyrannicè dominarentur: cũcum

^† iuxta veriorem, & receptiorem ſententiãſententiam nemo poſssit privatâ auctoritate ſspoliare, vel occidere tyrannum, titulo iuſsto regnantem, adeò ut contrarium aſsſserere hæreticum ſsit, ut poſst D.

^† Thom. lib. 1. de. regim. Princip. cap. 6. & Concil. Conſstantienſse ſseſsſs. 15. reſsolvit Caietan. 2. 2. q. 64. art. 3. Caſstrus lib. 13. adverſs. hæreſs. verſs. Subditus, & lib. 14. verb. Tyrannus, Sylveſster in ſsum. eod. verb. Gregor. Lopez in l. 10. tit. 1. par. 2. Sepulved. lib. 1. de Regno, Caſstaldus in tract. de Imperatore, q. 82. & plures alij, quos refert, & ſsequitur Gigas in tract. de crim. lęſęlæſæ Maieſst. q. 65. per tot. Covar. in 4. 2. par. cap. 3. §. 4. num. 6. Sotus de iuſst. & iure lib. 5. q. 1. art. 3. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſst. q. 8. n. 33. Menoch. de recup. poſsſs. remed. 10. num. 83. Petr. Gregor. lib. 26. de Repub. cap. 5. num. 24. Gregor. de Valencia 2. 2. diſsp. 5. quæſst. 8. punct. 3. Leſssius lib. 2. de iuſstit. & iure, cap. 9. dub. 4. Ioan. Mariana lib. 1. de Rege cap. 6. Franc. Vivius in commu. opin. concluſs. 310. Molina tom. 4. tractat. 3. diſsput. 6. Azorius part. 1. lib. 8. cap. 12. quæſst. 17. & capite 26. quęſtquæſt. 7. & part. 3. lib. 2. cap. 2. quæſst. 1. & cap. 7. q. 30. Balthaſs. Ayala de iure & offic. belli, lib. 1. cap. 25. & ſequẽtibſequentib. Ioan. Garcia in tract. de nobilit. gloſsſs. 2. numer. 28. & latiſsisimè & noviſssimè Pat. Suarez in defenſs. Fidei lib. 6. cap. 4. per totum, Mag. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 8. Petr. Andr. Canonherius in Aphoriſs. moral. Hippocrat. pag. 335. & noviſssimè

^† Pat. Iacob. Gordon. in ſsua Chronograph. anno 1589. pag. 478. ubi cùm narret necẽnecem illatam Regi GallięGalliæ Henrico 111. cui ſsimilis altera contigit in Henrico IV. ann. 1610. ſsic elegãtiſsimèelegantiſsimè inquit: Sed parce Lector quiſsquis es, facere nõnon poſsſsum, ut hoc malè feriati hominis, & iniqui percuſsſsoris facinus temerarium vehementer non damnem. Scribant exterarum nationum homines, quæ velint: ego nullo unquam Divino, vel humano iure permiſsſsum puto, ſsubdito privato aut cuivis perſsonæ, his artibus in Principem inſsurgere, quamvis ille hæreticus foret, ne dum ſsi legitimus, ſsi Catholicus eſst, ſsi Rex Chriſstianiſsſsimus, in ſscelere nulla religio eſst, & malis artibus Divinum Numen nunquam benè colitur.

Secundo verò argumẽtoargumento ex multitudine, & gravitate aliorũaliorum delictorum deſsumpto, quæ Indi iſsti cõtracontra legẽlegem, & rationẽrationem naturalẽnaturalem perpetrare ſsolebant, & ex eo, quòd humanas carnes edebãtedebant, reſpõderireſpõderi etiãetiam poteſst, negãdonegando hoc ſsuffciens

^† eſsſse, ut Chriſstiani poſssint adverſsus infideles ſsibi non ſsubiectos animadvertere, neque ad id Romani Pontifices interventionem quicquam proficere, quem infideles recognoſscere non tenentur, ut huius opinionis Auctores affirmant. Præſsertim cùm reverâ eadem

^† ſsint, vel etiam minus gravia eorundem IndorũIndorum crimina, quãquam quæ olim, & hodie de alijs nationibus memorantur; quibus tamen nunquam legimus ob hanc cauſsam bellum indictum, ut obſservat Ioſseph. Acoſsta d. lib. 2. cap. 5. & Fr. Auguſst. Davila in d. hiſst. Mexican. lib. 1. cap. 30.

Nefariæ

^† namq;namque libidinis vitiũvitium frequentiſssimum olim fuit etiam Iudæis Divinâ lege inſstitutis, & Romanis rerum dominis, plurimiſsq́ue alijs gentibus, & uſsque adeò non faſstiditum, ut etiãetiam in media Roma antiquitùs eſsſsent publica, apertiſssimaq́ue obſsoletorum loca, & graviſssimi Philoſsophi publicos habuerint concubinos, &

^† Adrianus Imperator Ganymedi ſsuo Divinos honores indulſserit, temploq́ue |

p. 421

urbe, & publicis ſsacrificijs honeſtandũhoneſtandum curaverit: & in Stellam cœleſstem cõverſumconverſum aſsſseruerit, ut pluribus tradunt Dio Caſssius, & Spartian. in Adriano, Pauſsanias in Arcadicis lib. 8. D. Hieronym. lib. 20. adverſs. Iovin. Nicol. Leonic. de var. hiſstor. lib. 2. cap. 19. & Conſstant. Landus in explicat. veter. numiſsmat. pag. 91.

Ieroſsolymis

^† etiam circa TemplũTemplum, omnium eo ſęculoſæculo ſsanctiſssimum, effœminatorum ædiculęædiculæ, lupanaris inſstar, ſstructæ fuerunt, ut conſstat ex 4. Reg. cap. 24. & 2. Machab. cap. 4. & ex alijs, quæ latè proſsequitur D. Hieron. explicans illud Iſsaiæ cap. 2: Et pueris alienis adhæſerũtadhæſerunt, Thom. Boz. de ſsignis Eccleſs. lib. 7. cap. 4. & Gaſspar Sanctius ibîdem num. 12.

^† AmorrhęisAmorrhæis quoque, & cęteriscæteris PalęſtinisPalæſtinis tot, & tam immania ſscelera ſsacra Scriptura recenſset, ut non videantur horribiliora Indis obijci poſsſse, etiam ijs, quos Caribes vocant, qui ſsunt omnium truculentiſssimi, ut conſstat ex illo loco Sapient. 12. verſs. 5. & 6. cuius ſsup. cap. 12. num. 76. meminimus. Et tamen nõnon ob hęchæc ab Hebræis bellari potuiſsſsent, niſsi expreſsũexpreſsum Domini præceptum interveniſsſset, cui imputari non poteſst, ſsi delêre iubeat nationes, quas fecit; novit enim quid cuiq;cuique fieri debeat, ut ſsubijcitur in dict. c. 12. Sapient. verſs. 12. & ſseq. Et prætereà alięaliæ quoq;quoque cauſsæ illius belli fuiſsſse perhibentur, de quibus inſsrà in reſsponſsione quìnti argumenti ſsuſsiùs agemus.

Afrorum

^† item vitia adeò extollit Salvian. lib. 7. de provident. ut Indos ſsu turpitudine vincere videãturvideantur: ſsic enim de illis ſscribit: Omnes nationes habent, ſsicut peculiaria mala, etiam quædãquædam bona. In Afris penè omnibus neſscio quid non malũmalum? Si accuſsanda eſst inhumanitas, inhumani ſsunt: ſsi ebrietas, ebrioſsi ſsunt: ſsi falſsitas, fallaciſsſsimi: ſsi dolus, fraudulentiſsſsimi: ſsi cupiditas, cupidiſsſsimi: ſsi perfidia, perfidiſsſsimi. Impuritas eorum, atque blaſsphemia his omnibus admiſscenda non ſsunt, quia illis ſsuprà diximus malis aliarũaliarum gẽtiũgentium, his autem etiam ſsua ipſsorum vicerunt. Ac primũprimum, ut de impuritate dicamus, quis neſscit, AfricãAfricam totãtotam obſscœnis libidinũlibidinum tædis ſsemper arſsiſsſse, nõnon ut terrãterram, ac ſedẽſedem hominũhominum, ſsed ut ÆtnãÆtnam putes impudicarũimpudicarum eſsſse flammarũflammarum? &c. Et poſst alia: NãNam ſsicut in ſentinãſentinam profundæ colluviones omniũomnium ſsordium, ſsic in mores eorum, quaſsi ex omni mundo vitia fluxerunt.

Carpocratiani

^† etiam hęreticihæretici, qui alio nomine Gnoſstici dicti ſsunt, adeò turpem, & flagitioſsum vivendi modum profitebantur, ut nefando concubitu matres, & ſsorores violarẽtviolarent, uxores cõmunescommunes haberent, omnẽomnem ſpeciẽſpeciem virilis coitus, ac libidinoſsæ ad mulieres conſsuetudinis in ſsingulis corporis mẽbrismembris exercêrent. Incantationes quoq;quoque veneficia, ac idololatrias perficiẽtesperficientes, abortus procurantes, & ipſsam ſsuam ſsinaxim, ac communionẽcommunionem turpitudine multiplicis coitus polluentes: comedẽtescomedentes, ac contingentes tũtum humanas carnes, tum alias immunditias. Et quod peius fuit, has tãtam nefandas, & ſsceleſstas actiones Religionis Chriſstianæ velo perſsuaſsione diabolicâ contegentes, ita ut turpẽturpem ignominięignominiæ notãnotam univerſsæ Chriſstianorum multitudini ſsuo tẽporetempore inuſserint, ut graviter narrat, & dolet Epiphan. hęreſihæreſi. 26. & 27. IrenęIrenæ. lib. 2. cap. 24. Tertul. de præſscript. adverſs. hæreſs. cap. 48. Clem. Alexand. & eius addition. Gentian. Hervet. lib. 3. Strom. cap. 1. & in notis collectan. pag. 807. Euſseb. CæſariẽſCæſarienſ. lib. 4. hiſst. Eccleſs. c. 7. & alij, quos refert Cardin. Baron. in annal. Eccleſs. rom. 2. ann. Christi 120. num. 21. & 22. & Martin. Delr. lib. 3. diſsquiſs. magic. par. 1. q. 1. pag. 188. & quæſst. 3. ſsect. 2. pag. 207.

^† Leſstrigonibus quoque narrat Homer. Odiſseæ K, quòd antropophagi erãterant, unde in veteri gloſsſsario ita cognominantur Striges, & magi noſstri tẽporistemporis, qui pueros maximè adhibent ad ſsacrificia, eorumq́ue ſsanguinem lambunt, & carnes vorant.

p. 422

Plures

^† item alięaliæ gẽtesgentes olim fuiſsſse commemorantur, quęquæ profana convivia humanarum carnium exercebant, ita ut nec parentibus parcerent, ut cõſtareconſtare poterit ex traditis à Tertulliano lib. 1. contra Marcion. D. Hieron. lib. 2. cõtracontra Iovinian. D. Chryſsoſst. hom. 10. in Matth. Euſseb. lib. 1. de præparat. Evang. cap. 3. Alex. ab Alexan. lib. 3. Genial. cap. 1. ubi eius additionator Tiraq. quâ ſsolet diligentiâ plura congeſsſsit. Et de

^† Britannis & Polonis idẽidem ſscribit Plinius lib. 30. cap. 1. D. Hieronym. d. lib. 2. adverſs. Iovini. Radevicus lib. 3. hiſst. cap. 1. Bap. Fulgoſs. lib. 9. memorab. cap. 2. fol. 314. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 22. cap. 2. in fine.

^† de Braſsilienſsibus, Æthiopibus, & alijs Orientalibus Maffæius lib. 15. hiſst. Ind. pag. 360. & Molina de iuſstit. & iure, tract. 2. diſsp. 34. pag. 167. ubi aiunt, maximum fuiſsſse Chriſstianis PrędicatoribusPrædicatoribus laborem apud Braſsilienſses in cohibenda huius funeſsti ac feralis cibi conſsuetudine:

^† quo illi nullum palato gratius edulium norãtnorant, atque ob id ipſsum gravia non ſsemel adiere diſscrimina. Et quòd aiebãtaiebant Barbari, intinctis ſsacro baptiſsmate carnibus, multum de priſstina ſsaporis gratia deperire.

Vt ſsic interim omittamus turpitudines, quas

^† Romani in feſstis Floralibus, Bacchanalibus, & Venereis admittebant, & præſsertim

^† in Lupercalibus, in quibus tanta erat ſstultitia, ut ſsuperſstitioſsæ fœminęfœminæ, quęquæ fœcunditatem ſsuam deſsperabant, miniſstris tam infamis ac execrandęexecrandæ ſsolemnitatis ſse exponerent, & dorſso, ventre ac palmis ſscuticæ verbera acciperẽtacciperent. De quibus Ovid. lib. 2. Faſst. ſsic loquitur.

Nupta quid expectas? non tu pollentibus herbis Nec prece, nec magico carmine mater eris.
Excipe fœcundæ patiẽterpatienter verbera dextræ Iam ſsocer optatum nomen habebit avi.
Iuſsſsæ ſsua terga puellæ Pellibus exſsectis percutienda dabant
Luna reſsumebat decimo nova cornua mẽſemenſe Virq́ue pater ſsubitò, fœmina mater erat.

Aſssyrij

^† quoque, & Lydij vetuſstis, & ſspurcis moribus, virginum nuptias non aliter celebrabant, quàm ſsi priùs in honorem Veneris alicui peregrino ſsui corporis copiam feciſsſsent, aut dotem ſscortando coadunaſsſsent.

Varios item alios nõnon minus fœdos,

* quàm feros, ac tyrannicos vivendi ritus, hodie TurcęTurcæ exercent, & olim plures aliæ gentes exercuerunt: de quibus multa tradunt

^† Solinus lib. 5. cap. 43. Iuſstin. Athenagor. Tertul. Origen. Auguſst. Cyprian. Arnob. Clem. Alexand. Prudentius, Nazianz. & alij, qui apologias, & orationes contra GẽtesGentes ſscripſserunt, Ioan. Boëm. in lib. de morib. omn. Gent. Tiraq. in ſsuis legib. connubial. Ioan. Boter. in relat. univerſs. Th. Boz. omnino legendus de ſsign. Eccleſs. lib. 7. cap. 4. & lib. 2. cap. 10. & in tract. de iure ſstat Eccleſs. lib. 2. cap. 15. SimõSimon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. per tot. & tom. 4. colloq. 4. de origine humanęhumanæ ſsociet. ex pag. 1. Perei. ſsup. D. Paul. ad Roman. 2. diſsp. 11. 12. & 13. Lilius Girald. in ſsua hiſstor. Deor. & in noſstris ferè terminis Acoſsta, & Fr. Auguſst. Davila ubi ſsuprà, Gregor. de Valencia diſsput. 7. quæſst. 4. punct. 1. Alphonſs. à Caſstro lib. 2. de leg. pœnal. cap. 14. Sotus lib. 1. de iuſst. & iure, q. 4. art. 4. Azor 1. p. inſst. Moral. lib. 6. cap. 60. & ſseqq. & par. 2. lib. 3. cap. 14. q. 3. & 4. & Pat. Ioan. Salas, qui plurima cõgeritcongerit in dict. tract. de legib. diſsp. 5. ſsect. 6. pag. 79.

Ad tertium argumentum de cruentis Indorum ſsacrificijs, & horrendis innocentum mactationibus, reſspondetur, id

^† quoque ſsufficiens non eſsſse, ut infidelibus bellum iuſstè inferatur; quia moraliter loquendo, ſsi per viãviam belli eiuſsmodi ſscelerum extirpatio, & innocentiũinnocentium defenſsio quærenda eſst, plures tali bello abſsumentur, quàm ulla Barbarorum tyrannide, aut ſsacrificiorum immolatione perire potuiſsſsent. Et ita |

p. 423

omni prorſsus ratione carêre videtur, eos velle defendere quorum graviorẽgraviorem perpetres cędemcædem, ut advertit Acoſsta dict. lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. cap. 6. pag. 232. & Mag. Bañez dict. 2. 2. q. 10. artic. 10. pag. 535. verſsic. Tertia concluſsio.

Quibus ego non incongruẽterincongruenter adijcio,

^† Eccleſsiam tolerare ſsolêre ritus Paganorum etiam nobis ſubiectorũſubiectorum, ob maiora damna, & ſscandala vitãdavitanda, ut ſsup. n. 30. probavimus: unde multò magis in non ſsubditis idem ob eandẽeandem rationem tolerare debebit, ſsaltem pro eiuſsmodi peccatis, quæ ante exactam fidei noſstræ intelligentiam & ſsuſsceptionem commiſserunt: cùm

^† conſsuetudo eorum, etiam improba, à temporali pœna eos excuſsare videatur, iuxta ea, quæ latè tradit Gloſsſsa & Ancharr. in cap. cùm venerabilis, de conſsuetud. Roman. ſsingul. 19. & cõſconſ. 283. Oldrad. conſs. 9. Iaſs. in l. de quibus, n. 8. D. de legibus, CremẽſisCremenſis ſsingul. 149. D. Covarrub. in cap. quamvis pactũpactum, 1. part. §. 7. n. 12. de pact. lib. 6. Aviles in c. 18. PrętorPrætor. num. 28. Hippol. de Marſs. in prax. crim. §. ulterius num. 9. & §. quoniam, n. 97. & 98. Tiraq. de pœn. tẽpertemper. cauſs. 42. & eo non relato Pet. Pechius in cap. ſsine culpa 18. de regul. in 6. n. 4. Vbi multum in noſstris terminis tradũttradunt ex Plutarch. problem. capite 83. quod cum

^† Romani olim Barbaros quoſdãquoſdam Dijs immortalibus hominem immolaſsſse accepiſsſsent, Magiſstratus eorum accerſsendos, puniendoſq;puniendoſque putaverunt. Quos tamen poſsteà cùm id conſsuetudine quadam feciſsſse accepiſsſsent, impunitos dimiſerũtdimiſerunt, aliaſsq́ue id poſsthac facere prohibuerunt.

Prætereà reſsponderi etiam poterit iuxta mentem Epiſscopi de Chiapa, Victoriæ, & aliorum, quos ſsuprà citavimus,

^† ſsecluſsâ omni lege poſsitivâ, Divinâ, vel humanâ, non facilè demonſstrari poſsſse, an eiuſsmodi hominum ſsacrificia naturali iure prohibita ſsint, cũcum videamus olim in uſsu fuiſsſse apud omnes ſsermè nationes, non ſsolùm barbaras, verùm & eas, quæ maiori ſscientiâ, & prudentiâ pollêre videbantur, ut de Hebræis paſssim deplorat Scriptura, deuteronom. 12. 4. Regum 3. Sapient. 14. & in alijs locis, quęquæ retulimus ſsup. cap. 12. num. 76. Vbi

^† inter alia mentio fit idoli Moloch, de cuius initio, & ſsignificatione, & qualiter illi humanæ victimęvictimæ immolarentur, & an Salomon ei proprium filium ſsacrificaverit? & etiam de alijs idolis Hebræorum plura poſst alios, quos refert, tradit diligentiſss. Pat. Ioan. Pineda de reb. geſstis Salomon lib. 7. cap. 11. per totum, Pat. Ludovic. Balleſster. in Onomatograph. verb. Gehenna, pag. 157. Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 16. §. 4. pag.108. & Bernar. Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 2. cap. 2. ex pag. 184. ubi etiãetiam de Arabis, PalęſtinisPalæſtinis, & alijs nationibus agunt.

Africanos

^† quoque, & pręcipuèpræcipuè Carthaginenſses, huic ſsceleri valdè deditos fuiſsſse, comperimus. Nam non captivos tantùm, & extraneos homines, verùm & proprios filios ſpõtèſpontè Saturno immolare ſsolebant, & qui liberos non habebant, à patribus emptos, ipſsis adſstantibus, & lacrymas, & gemitum cõprimentibuscomprimentibus, immaniſssimè trucidabant: ut ultra ea, quæ d. cap. 12. cõmemoravimuscommemoravimus, latè probant Dionyſs. Halicarnaſs. lib. 1. Plutarch. in lib. de ſsuperſstitionib. Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. inſst. cap. 25. D. Auguſst. lib. 7. de Civit. Dei capit. 19. & 26. Nizephor. lib. 18. cap. 13. Minutius Fœlix in Octavio, Quint. Curt. lib. 4. ubi de Tyrij obſsidione, Simon Maiol. tom. 2. colloq. 1. pag. 74. Petr. Fab. lib. 3. Semeſst. cap. 2. pag. 26. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 22. cap. 2. & noviſssime Fr. Raph. de la Torre in 2. 2. q. 93. art. 5. pag. 37. & Franc. Torreblanca de Magia divinatrice lib. 1. cap. 17. & 18. unde Silius Italicus inquit:

Mos fuit in populis, quos condidit advena Dido.

p. 424

Poſscere cæde Deos veniam, ac flagrantibus aris,
Infandum dictu, parvos imponere natos.

Romani

^† etiam eâdem cæcitate, & feritate laborarunt, antequàm S. C. id ſseverè prohibuiſsſsent, ut ſsuprà cum Plinio, & alijs tradidimus, & conſstat ex Suetonio in Claud. cap. 24. & in Octavio cap. 15. ubi

^† agens de obſsidione Peruſsij, inquit: Scribunt quidam trecentos ex dedititijs electos utriuſq;utriuſque ordinis, ad aram Divo Iulio ſstructam, Idibus martij oſstiarum more mactatos. Et conducunt

^† carmina Virgilij lib. 2. Æneid.

Sanguine placaſstis ventos, & virgine cæſsa.

Et lib. 10. ubi Æneam inducit, octo iuvenes uno ſsacrificio immolantem:

— Sulmone creatos
Quatuor hic iuvenes, totidem, quos educat Vfens,
Viventes rapit, inferias quos immolet Vmbris,
Captivoq́ue rogi perfundat ſsanguine flammas.

Quibus in locis Servius, Pontanus, & Cerda plura de eiſsdem ſsacrificijs notarunt, & Tertul. in lib. de ſspectacul. cap. de munere, & Petr. Fab. lib. 2. Semeſstr. cap. 10. pag. 139. docentes, in

^† ſsepulchris virorum fortium captivos necari à Romanis ſsolere, quoniam animas defunctorum humano ſsanguine propitiari creditum erat. Quod poſstquam crudele viſsum eſst,

^† placuiſsſse gladiatores ante ſsepulchra dimicare; qui à buſstis buſstuarij dicti sũtsunt. Sic impietatẽimpietatem voluptate adumbrantes. Atque hinc gladiatorum munera, & ſspectacula originem habuiſsſse.

Quibus planè (ut rectè advertit Thomas Bozius d. lib. 7. cap. 4.) nihil

^† atrocius fingi potuit, cùm pro ludo, atque adeò honore exiſstimarent, homines conducere, qui ſse mutuis vulneribus cõfoderentconfoderent, ut alijs eſsſsent oblectamento. Quod ſępiusſæpius quotannis fiebat. Et laudi Traiano datur, quem vocant Optimum Imperatorem, quòd uno munere decem millia gladiatorum populo exhibuiſsſset. Quouſsque

^† cruenta hæc ſspectacula à pijſssimo Imperatore Conſstantino prohibita ſsunt in l. unica, C. de gladiatorib. lib. 11. ad cuius illuſstrationem prędictaprædicta adnotaſsſse iuvavit, & plura alia, quęquæ obſservat Alciat. lib. 1. Parerg. cap. 22. Pet. Fab. dict. cap. 10. & in Agoniſstico, Obſservat. Divini, & human. iur. pag. 196. Caſsaubonus in vit. Cæſsar. pag. 146. Briſsſsonius, verb. Ludus gladiatorius, RęvardRævard. lib. 2. coiectan. cap. 8. & Iacob. Duran. Caſsſsellius lib. 1. var. cap. 8.

Eandem etiam Romanorum inhumanis immolationibus conſuetudinẽconſuetudinem exemplo ſsuo gravius adhuc oſstendit Marius,

^† Dijs Averruncanis, ſseu malorum depulſsoribus, filias ſsuas ſsacrificans, ut ex Doroth. lib. 4. rer. Italic. refert Clemen. Alexand. in lib. adhortat. adverſs. Gent. pag. 46. non aliter atque Achaz

^† Hebræorum Rex proprium filium inimicorum ſsuorum idolo ſsimili ratione immolaſse refertur lib. 4.

Reg. cap. 16. & lib. 2. Paralipom. cap. 28. Ioſseph. Iudæus lib. 9. antiquitat. cap. 12. & poſst alios tradit Ioan. Lorinus ſsup. Sapient. cap. 12. pag. 428. & Didac. Matut. de proſsap. Christi in 4. ętateætate mundi, cap. 5. §. 5. fol. 216.

Qua de cauſsa ego aliquando exiſstimabam, hoſstiarum

^† victimarũq́;victimarumq́ue nomen, quod Romani poſsteà pro animalibus in ſsacrificium oblatis, & cæſsis uſsurparunt, inde originẽoriginem habuiſsſse, quòd antiquitus illis erat in more, ipſsos hoſstes victos, & ad id ſservatos, ſsacrificare; licèt D. Iſsidor. lib. 6. Etymol. capit. 19. pag. 115. & lib. 1. different. pag. 44 doceat, quòd hoſstiæ apud veteres dicebantur ſsacrificia, quæ fiebant, antequàm ad hoſstem pergerent: victimæ verò, quęquæ poſst victoriam devictis hoſstibus immolabantur; cui conveniunt aliæ etymologiæ, quas ex Agelio, Feſsto Pompeio, & alijs refert Lilius Girald. de Dijs Gent. ſsyntagm. 17. pag. 464. Blondus de Roma. triumph. lib. 1. pag. |

p. 425

23. & 49. & Ioan. Funger. in Etymologico, verb. Hoſstia, & verb. Victima, & ita explicant illud Ovidij 1. Faſstor. dũdum inquit:

Victima, quæ cecidit dextra victrice vocatur,
Hoſstibus à cæſsis hoſstia nomen habet.

Neque

^† mirum videri debet, Romanos his cruentis mactationibus aliquando indulſsiſsſse, cùm ſse ipſsos occidere, & devovere, vel occidendos vẽderevendere facile, & glorioſsum exiſstimarent, prout & Thebanis, & alijs in more fuiſsſse, multis probat Alciat. lib. 4. Parergon, capit. 4. Tiber. Decian. lib. 9. cap. 2. Iuſst. Lipſs. lib. 2. Saturnal. cap. 5. & Gomez de Ameſsc. in tract. de poteſstate in ſse ipſsum lib. 1. cap. 3. ex n. 16.

^† Tauris item, Theſsſsalis, Cretenſsibus, Lesbijs, Focenſsibus, Albanis, Sardis, Scythis, Leucadibus, Liceis, & PergęisPergæis, multiſsq́ue alijs populis, qualiter humanis victimis dæmonibus fuis libarent, plura tradunt Herodot. in Melpom. Strabo lib. 11. D. Auguſst. lib. 18. de Civit. Dei cap. 53. & in lib. ad quod vult deum num. 26. & 27. to 6. Clem. Alexand. Simon Maiol. & Torreblanca ubi ſsuprà, Lilius Girald. dict. ſsyntag. 17. pag. 529. Marquard. d. tract. de Iudæis, & infidel. 3. par. cap. 1. num. 16. & Lorin. in dict. cap. 12. Sapient. pag. 425.

De Gallis,

^† Francis, Germanis, BritãnisBritannis, Lithuanis, Northmanis, DãnisDannis, & alijs Borealibus idem tradunt Plin. lib. 30. cap. 1. Titus Livius lib. 2. decad. 3. Iul. Cæſsar de bello Gallico lib. 6. Cornel. Tacit. in lib. de morib. German. Strabo lib. 4. in fine, Lactan. lib. 1. Divin. inſstit. cap. 8. Euſseb. lib. 4. de pręparatpræparat. Evangel. Procop. lib. 2. belli Got. Diethmar. lib. 1. hiſst. Northman. Cromerus lib. 15. de reb. Lituan. Giraldus ſsyntag. 9. pag. 295. & Thom. Bozius dict. lib. 22. cap. 2. ubi referunt, apud has gentes hunc ferum morem non ita pridem deſsijſsſse. Quem in Gallis, & Germanis notavit etiam Lucan.

^† libro 1. Pharſsal. dum ait:

Et quibus immitis placatur ſsanguine diro
Theutates, horrenſsq́ue feris altaribus Hæſsus.

Theutatem

^† enim illi, Mercurium, & Martem, Hęſsum appellabant, ut docet nos Livius lib. 6. decad. 3. CęlCæl. Rhodig. lib. 22. lect. antiq. cap. 16. Lilius Giral. & Bozius ubi ſsub. & Carol. StePhan in dictionar. verb. Theutates, addens ex Strabone,

^† ad hæc ſsacrificia Gallos Druidibus miniſstris uſsos fuiſsſse: & quòd alij immani magnitudine ſsimulachra habebant, quorum, contexta viminibus membra, vivis hominibus complebant; quibus ſsuccenſsis, circunventi homines flammâ exanimabantur: quoſsdam ſsagittis configebant, & intra ſsacras ędesædes patibulo ſsuffigebant.

In quod vitium tandem

^† noſstros etiam Hiſspanos Phœnicum, Græcorum, Carthaginenſsium, & aliarum nationum imitatione, & communicatione delapſsos, innumeros homines, & plerumque proprios liberos immolare ſsolitos fuiſsſse, teſstis eſst Strabo lib. 3. de ſsitu Orb. Euſseb. in orat. inm laud. CõſtantiniConſtantini Magni, Florian. de reb. Hiſsp. lib. 2. cap. 18. Zamallo lib. 5. capit. 5. Ludovic. Nonius in Hiſspan. capit. 66. Ambroſs. Morales lib. 6. cap. 10. & poſst eos Fr. Ioan. à Ponte in dict. conven. utri. Monarch. lib. 3. cap. 16. §. 4. & 5. ubi in hunc morem adducit, & illuſstrat Concilium

^† Illiberitanum cap. 2. & 3. ubi de pœna flaminum, ſsive Sacerdotum tractatur, qui cruenta hęchæc ſsacriſsicia peragebant.

Tantum

^† religio potuit ſsuadere malorum,
Quæ toties peperit ſscelerata atque impia facta.

Qvarti verò argumenti vis, quæ ex graviſssimo & Deo ſsemper infeſsto idololatriæ crimine ſsumitur, quod Indorum gentes ita turpiter, & enormiter exercuiſsſse probavimus, nõnon difficulter evitari poterit, ſsi cum Auctoribus |

p. 426

huius ultimæ opinionis negaverimus, infidelibus

^† nobis non ſsubiectis ob eam tantùm rationem bellum iuſstum inferri poſsſse, quemadmodum nunquãnunquam ab Eccleſsia illatum legimus, quamvis ubique gentium hoc ſscelus multifariam frequentatum fuiſsſse reperiamus. Quis enim hac in parte

^† antiquorum romanorum cæcitatem, & ſstoliditatem ignorat? qui in id ſtultitięſtultitiæ prolapſsi sũtsunt, ut ſspurciſssimâ impuritate Venerem, Cupidinem, pudendaq́ue etiam membra cœlo dignarentur, & Divino honore colerent. Et ut refert D. Auguſst. lib. 2. de Civit. Dei cap. 25. & lib. 4. cap. 8. & 16. præter propria idola, quæ colebant, omnes GręcięGræciæ, & aliarum ſsubactarum nationum ſsuperſstitiones in patriam tranſstulerunt, & ſsingulis actibus, imò & ſsingulis motibus Deos diverſsos præfecerunt. Cui conſsentiens Leo Papa ſserm. 1. de Petr. & Paul. ait: Cùm penè omnibus Roma dominaretur gentibus, omnium gẽtiumgentium ſserviebat erroribus: & magnam ſsibi videbatur aſsſsumpſsiſsſse religionem, quia nullam reſspuebat falſsitatem; ita ut pluſsquàm triginta Deorum millia Roma triumphans coluerit, & trecenti Ioves extiterint, atque ut canit Virgilius Æneid. 8.

Maxima tercentum totam delubra per Vrbem.

Vt ex Marco Varrone, & alijs prodit D. Auguſst. ubi ſsup. Blond. de Roma. triumph. lib. 1. per totum, Lilius Giral. in ſsua hiſst. de Dijs Gent. & alij relati à Ioan. Pineda de reb. Salomon. lib. 5. cap. 5. ſsect. 1. num. 4. pag. 307. lib. 7. cap. 10. num. 8. pag. 508. Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. colloq. 2. pag. 51. Thom. à Ieſsu de procur. omniũomnium gent. ſsalut. lib. 11. part. 1. cap. 1. pag. 761. & ſseqq. & Bern. Aldrete de antiq. Hiſsp. lib. 3. cap. 6.

Ægyptij

^† quoque, ad quos omnes profani Scriptores initium idololatrięidololatriæ referunt (unde Celm. Alexan. in epiſst. exhortator. contra Gentes, pag. 22. Ægyptum impietatis, & ſsuperſstitionis magiſstram appellat) non ſsolùm cœli Aſstra, Solem, Lunam, & Stellas, reliquaq́ue elementa, ut Deos adorarunt, & obſscœnos, & iniurioſsos homines, perditoſq́;perditoſq́ue latrones, ut Iovem, Saturnum, Martem, Mercurium, Venerem, Iſsidem, & Oſsirim, & aliorum ſsceleratorum turbam; ſsed etiam Nilum fluvium, & crocodyllos in eo naſscentes, & vix aliquod animal utile, aut nocivũnocivum reliquerunt, quod eâdem veneratione non proſsequerentur, ut canes, boves, oves, hircos, catos, ibices, vulpanſsares, fenices, anguillas, & ſsimilia; & multa item herbarum, & leguminum genera, ut poſst Herodot. Diodor. Sicul. Plin. Solin. Strabon. & alios, tradit D. Augdict. lib. 2. cap. 22. Clem. Alexand & eius additionator Hervetus in epiſstol. contra Gent. Euſseb. de præparat. Evang. cognit. lib. 13. D. Epiphan. in Anchorat. & noviſssime Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. cap. 2. verſs. 27. pag. 37. Vnde Anaxandrides Rhodius Poëta eos lepidiſssimè irridet, & etiam

^† Iuvenal. ſsatyr. 15. dum inquit:

— Quis neſsciat qualia demens
Ægyptus portenta colat? crocodyllon adorat,
Pars hæc: illa pavet ſsaturam ſserpentibus Ibim,
Effigies ſsacri nitet aurea Circopitheci,
Illic cæruleos, heichic piſscem fluminis, illic
Oppida tota canem venerantur, nemo Dianam;
Porrum, & cepe nefas violare, ac frangere morſsu.
O ſsanctas gentes, quibus hæc naſscuntur inhortis
Numina!

Habebant

100

^† alięaliæ nationes peculiares Deos, quos in hac, aut illa imagine ſsibi adorandos proponebant, utpotè Babylon Belum, Africa Neptunum, Mauritania Iubam, Rhodus Solem, Samos Iunonem, Lemnos Vulcanum, Paphos Venerem, Delphos ApollinẽApollinem, |

p. 427

Roma Quirinum, Latini Faunum, Athenæ Minervam, Syria Atergatin, Arcadia PanẽPanem, AmmonitęAmmonitæ MolochũMolochum, Perſsia Cœlum & Iovem, Arabia IovẽIovem & Bacchum, Gallia, pręterpræter MercuriũMercurium, Theutatem, & Hæſsum. Et ut Sibylla canit de Græcis, ἔργα δὲ χειροποιητὰ γερὰἔργα ρομεν αὶῥρινι μύθῳ, ut refert Ioan. FũgerFunger. in Etymol. verb. Idololatria, pag. mihi 489.

101

^† Hebræos item, & Chaldæos hoc crimen fœdiſssimè prorepſsiſsſse, & varia idola ſsub varijs formis, & nominibus coluiſsſse, veluti Miplezet, Tamuz, Beel, & Baal (quod erat quaſsi cõmunecommune omnium idolorum nomen, & Iovem ſsignificabat) Dagon, Aſstaroth, Meleketh, Moloch, & alijs ſsimilibus, paſssim Scriptura ſsacra teſstatur, ut cõſtatconſtat ex 1. Reg. 15. Ezech. 8. Ierem. 7. & 50. Amos 5. Iudic. 2. & 16. Samuel. 5. Deuter. 7. & tradit Funger. ubi ſsuprà, verb. Idolum, & pleniſssimum CatalogũCatalogum congerens PolyanthęaPolyanthæa, verb. Idololatria, pag. 610. & P. Pineda d. lib. 7. de reb. Salom. cap. 3. Ita

102

^† ut quidam, AbrahamũAbrahamum, qui poſsteà fuit dictus, Pater credentium, aliquando idololatriæ inſserviſsſse, doceant, ut cõſtatconſtat ex traditis à Clem. Alexand. lib. 1. recognit. Suida, verb. AbrahãAbraham, Philon. in lib. de AbrahãAbraham, Genebrar. in Chronograph. anno mũdimundi 2049. Cedren. in compend. hiſsto. Andr. Maſsio in comment. ſsup. Ioſsue cap. 24. Gaſsp. Sanctio in Iſsai. cap. 43. n. 51. pag. 460. & Didaco Matute de proſsap. Christi, 3. ętateætate, cap. 1. §. 3. licèt contrarium verius, & certius eſsſse videatur ex ijs, quęquæ obſservat Mag. Fr. Raph. de la Torre de vitijs oppoſsit. Relig. tom. 2. q. 94. art. 4. pag. 115.

Et, ut ad rem redeamus, ScythęScythæ Acinacem, Arabes lapidem, Perſsæ fluvios, & ligna, Theſsſsali formicas, & Athenienſses (quod plus eſst)

103

^† ContumeliãContumeliam, & Impudentiam Deas effecerunt, proprijs fanis, & ſsacrificijs inſstitutis, ut notavit Tullius lib. 2. de legib. Clem. Alex. & Hervetus ubi ſsup. Eraſsmus in Proverbio: Dea impudentia. Sicuti & LacedęmonijLacedæmonij

104

^† Morti, Senectuti, & Paupertati: Romani

105

^† adverſsæ Fortunæ, Pallori, Febri, & Rubigini, tẽplatempla & peculiaria ſsacrificia deſstinarunt, ut obſservat Plin. lib. 2. cap. 7. Abulenſs. ſsup. Euſseb. Alex. ab Alex. & eius additionat. Tiraq. lib. 1. Genial. cap. 13. Valer. Max. lib. 1. cap. 1. Columel. de re ruſstic. lib. 10 & Matute ubi ſsuprà §. 1.

106

^† arboribus quoque, & ſserpentibus, & cur olim ab alijs nationibus pro Dijs coli ſsolêrent, & hodie etiam colantur, plura congerit Thom. Boz. lib. 1. de ſsignis Eccleſs. cap. 4.

107

^† Zeilanos Indos Simiæ dentem magno pretio emiſsſse, ut eum adorarent, Simon Maiol. recenſset in dieb. Canicul. colloq. 7. de quadrupedibus, pag. 174. tom. 1.

Quinimò

108

^† & inter Chriſstianos quoſdãquoſdam, hanc olim corruptelãcorruptelam viguiſsſse, ut ſsimul cum Christo idola colerẽtcolerent, apertè oſstendit D. Paul. 1. Corint. 5. & ibîdem expreſssiùs D. Chryſsoſst. & D. Greg. lib. 7. epiſstol. 20. & lib. 8. epiſst. 5. quos refert Alanus Copus dialog. 4. cap. 7. in fine.

Et poſsſsem quidem innumera alia de idololatria omnium nationum explorare ſsimul & deplorare, & quàm varios, ridendos, & portentoſsos Deos coluerint, & quàm impijs, obſscœnis, & deteſstandis ſsacrificijs illos proſsecuti fuerint, niſsi de hoc argumento latiſsſsimè ſscripſsiſsſsent

109

^† Auctores ſsuprà citati, pręcipuèpræcipuè D. Auguſst. Clem. Alex. Arnob. Tertul. Cyprian. Lactan. Firmian. Iuſstin. D. Thom. & alij, qui apologias adverſsus Gentiles ediderũtediderunt. Lilius Giral. in integro, & eruditiſssimo lib. de Dijs Gent. Alex. ab Alexand. & eius additionat. Tiraq. lib. 6. dier. Genial. cap. fin. lib. 2. cap. 22. lib. 3. cap. 12 & lib. 4. cap. 14. Thom. Boz. lib. 2. de ſsign. Eccleſs. cap. 10. & lib. 12. cap. 15. & lib. 22. cap. 2. Pet. Fab. lib. 3. Semeſst. cap. 1. cũcum quatuor ſseqq. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Idololatria, & idolum |

p. 428

Ioan. Bohem. de morib. Gent. pag. 33. & 57. Simon Maio. tom. 2. colloq. 1. per tot. Ioſseph. Acoſsta in hiſst. Moral. Ind. lib. 5. in proœm. & de procur. Ind. ſsalu. lib. 1. cap. 2. 3. 4. & 5. Fr. Auguſst. Davila in hiſst. Mexic. lib. 1. cap. 24. & 25. Simon Maiol. in diebus Canicul. tom. 2. colloq. 1. Torquem. in Monarc. Ind. tom. 2. in proœm. & lib. 6. cap. 1. 2. 3. & 4. Raph. de la Torre ubi ſsup. q. 94. per plures diſsputationes, Franc. Torreblanca de Magia divinatr. lib. 1. cap. 17. & 18. Fr. Ioan. dela Puente in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 12. & 13. ubi etiam agit de antiquorum Hiſspanorum idololatria, & quando apud illos initium habuit: & Bern. Aldrete d. lib. 3. de antiq. Hiſsp. cap. 6.

Et ad illud,

110

^† quod de blaſsphemiæ crimine addidimus, quæ in idololatria virtualiter ineſst, & ob quam bellum iuſstè infidelibus inferri poſsſse, ex communi opinione probavimus, reſsponderi etiam poteſst cum Doctoribus ſsuprà citatis, & pręcipuèpræcipuè cum Gregorio de Valencia dict. diſsp. 1. q. 10. punct. 6. verſs. Illud autem, blaſsphemiam, quæ in idololatria, ineſst, materialem eſsſse, & in facto conſsiſstere; quia reipſsâ idololatræ Christvm Devm verum ſsuis ſsuperſstitionibus negant. Hanc autem non ſsufficere ad hoc, ut illis bellum legitimum inferatur, alioqui omnes Infideles, Paganos, & Iudæos debellare licêret; ſsed illam

111

^† tãtùmtantùm, quæ verè & proprie blaſsphemia appellatur, ſscilicet quæ in verbis conſsiſstit, & noſstræ Religioni, ac Chriſstianæ Reipublicæ iniuriam, & ſcandalũſcandalum irrogat: ut tradit D. Thom. 2. 2. quæſst. 13. art. 1. Etenim in idololatria, etſsi blaſsphemiam contineat, & maius peccatum eſsſse videatur, nulla noſstræ Religioni, ſsed ſsoli Deo iniuris ſsic, cuius vindictam, ut ſsup. diximus, ipſse ſsibi reſservat.

AD quintũquintum autẽautem argumentũargumentum

112

^† de locis & exemplis ſsacræ Scripturæ, D. Auguſstini, Cypriani, & aliorum Patrum, quibus, ſsolam idololatriam, legitimam bellandi cauſsam præbêre, contendimus, reſsponderi poteſst,

113

^† veteris legis exempla, maximè quęquæ ad delictorum punitionem ſspectant, admirari à nobis potius, quàm imitari debêre, ut multis argumentis oſstendit Gratian. in cap. nos ſsi incompetenter 41. verſs. His ita reſspondetur, 2. q. 7. D. Auguſst. in cap. dixit Dominus 12. 14. q. 5. & in cap. ſsi quis 19. 22. q. 2.

Et prætereà, nunquam

114

^† populũpopulum Iſsraël, auctoritate propriâ, Chananæorum, Amorrhæorum, & aliorum Gentium provincias occupaſsſse, ob id tantùm, quòd infideles, aut idololatræ eſsſsent, vel alijs criminibus contra naturam operam darent; ſsed propter ſspecialem, & expreſsſsam Dei ſsuſssionem, & donationem, qui eis illas terras ad habitandum promiſserat: vel quia eis tranſsitum impediebant, aut aliter infenſsi erant: vel quia ut ait D. Auguſst. lib. 6. quæſst. q. 10. in Ioſsue, & lib. 44. quęſtquæſt. 4. ſsup. Numer. cap. 20. ſserm. 105. de tempore, tom. 10. & Caſsſsian. collat. 5. cap. 24. Sem filius Noë illarum dominus fuerat, & poſsteà, per vim & arma, Chananæi, filij Cham, eas ſsibi uſsurparunt: unde cùm filij AbrahęAbrahæ à Sem originem ducerent, illas repetendi & vindicandi, ius prætendere potuerunt.

Quibus rationibus alias addit D. Thom. in 4. diſstinct. 39. artic. 1. ad. 1. ob quas bella illa non iniquè ex iure gentium geſsta declarat, & proſsequitur Sotus lib. 5. de iuſstit. & iure, quæſst. 3. artic. 3. in fine, Acoſsta de procur. Ind. ſsalu. lib. 2. cap. 5. Bañez d. art. 10. col. 532. Aragon in 2. 2. q. 10. artic. 8. pag. 292. verſs. Reſspondetur, noviſssimè Mag. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 27. pag. 159. & ſsequent. & Pat. Franc. Suar. poſst hæc ſscripta in tract de Charitat. diſsp. 13. ſsect. 5. n. 2. Licèt verum ſsit, in horum conſsequentiam,

115

^† Deum etiam Iſsraëlitis præcepiſsſse, ut idolorum templa deſstruerent, |

p. 429

& radicitùs diſssiparent, ne prædictarum nationum exemplo dilectus ſsibi populus contaminaretur, quem nimis his ſsuperſstitionibus deditum eſsſse ſsciebat.

Et eodem modo accipiendus eſst locus ille

116

^† alter Deuter. cap. 20. quo civitates procul poſsitas deleri Dominus iuſsſserat. Etenim non ob diverſsitatem Religionis, ſsed ob alias cauſsas, & iniurias bellum illis indici, eiuſsdem capitis initium demonſstrat, ubi aperto ore eos hoſstes appellat: Si exieris ad bellum contra hoſstes tuos. Etſsi ratione idololatriæ, & aliorum criminum contra naturam, puniendi eſsſsent, non exciperet Dominus fœminas, quęquæ & ipſęipſæ eiſsdem peccatis tenerentur, neque cum illis pacem, & ſsœdus inire permitteret, quod cum alijs ſeptẽſeptem nationibus terręterræ Promiſssionis ſstrictè vetuerat in cap. 7. 9. & 12. eiuſdẽeiuſdem Deut. ut benè advertunt Abulenſs. & Lyran. ibîdem, idem Abulenſs. 2. Paralipom. cap. 8. Magiſst. Hiſstor. cap. 11. ſsup. Deuter. Epiſscop. Chiapenſs. in Apolog. cõtracontra Sepulved. & Mag. Bañez ubi ſsupr. Vt omittam Gloſsſsam Interlinealem, quæ, Gentes procul poſsitas, interpretatur, ideſst, Religione diverſsas (cuius verbis Sepulveda nimis exultat) in ſsenſsu allegorico & morali accipiendam eſsſse, & de hęreticishæreticis, & ſspiritui adverſsantibus hominibus, non de idololatris, aut infidelibus textum illum exponere:

117

^† quos etiam in pace, & ScripturęScripturæ teſstimonijs, & in ore gladij, quod eſst Verbum Dei, expugnandos eſsſse teſstatur. Similemq́ue expoſsitionem admittunt

118

^† loca Divi Auguſstini, & Divi Cypriani in argumento relata: nam ut advertit Gregor. de Valencia dict. diſsp. 7. col. 413. verſs. Ad tertium, loquũturloquuntur de idololatris à fide apoſstatis, ut ex eorum verbis apparet, vel ſsecundùm Bañez ubi ſsuprà, quando bellum idololatris, & facinoroſsis infligitur ab his, quibus ipſsi ſsubiecti ſsunt, quod omni iure licêre, iam diximus, ut

119

^† oſstendunt exempla EzechięEzechiæ, & Nabuchodonoſsor, ab eiſsdem Sanctis conſsiderata, & MathathięMathathiæ, qui interfecit IudęũIudæum, qui ad aram ſsacrificaturus acceſsſserat, 1. Machab. 2.

CAPVT XV. De tituli, sive articuli praecedentis resolutione: & quid verius, aut probabilius in conflictu dictarum pugnantium opinionum videatur?

CAPVT XV. De tituli, ſsive articuli præcedentis reſsolutione: & quid verius, aut probabilius in conflictu dictarum pugnantium opinionum videatur?

SVMMARIVM Capitis XV.

1 Opinio affirmativa, & negativa in articulo debellationis IndorũIndorum ob idololatriãidololatriam, & vitia cõtracontra naturam, anceps & problematica eſst.
2 Infideles nobis non ſsubiecti, dubium eſst, an propter ſsolam idololatriam debellari poſsſsint?
3 Infideles ſsubditi Principibus Chriſstianis abſsque dubio cõpellicompelli poſsſsunt ad deſserendam idololatriam, & alia vitia contra naturam.
4 Infideles omnes indiſstinctè debellari poſsſsunt, ſsi tyrannidem exercent, & innocentes opprimunt, vel ſsacrificant, aut edunt.
5 Auctorum verba peculiariter recenſsentur, qui ob defenſsionem innocentum, infideles debellari poſsſse concedunt.
6 Sanguis innocentum iniquè effuſsus, clamat, à proximis auxilium petens.
7 Iuſsti Lipſsij peculiaris ſsententia de debellatione Barbarorum infidelium.
8 Infideles debellari poſsſsunt, ob immolationem, aut comeſstionem hominium, quãvisquamvis ij, qui immolantur aut eduntur, ſsint delinquẽntesdelinquentes, & alias ad mortem damnati.
9 Bellum iuſstum non ſsolùm infertur pro defenſsione propria, ſsed etiam pro liberandis innocentibus, etiam auxiliũauxilium noſstrum non poſstulantibus.
10 Abraham in liberationem Lot iuſstè quinque Reges Amorrhæos percuſsſsit.
11 Pat. Franc. Suarez apertè affirmat, bellum indici poſsſse infidelibus, ad tollenda hominum ſsacrificia, & innocẽtesinnocentes defendendos.
12 Bellum, quod ſsuſscipitur pro defendendis innocentibus, & tollendis humanis |
p. 430
ſsacrificijs, monitio præcedere debet.
13 Remedijs ſseverioribus nemo uti debet priuſsquàm mitiora experiatur.
14 Iudex quando poſsſsit uti manu militari?
15 Doli præſsumptionem cõtracontra ſse habet iudex, qui utitur remedijs duris, ubi blanda ſsufficerent.
16 Bellum quacunque ex cauſsa, & pia præſsertim, illatum, regulariter monitio præcedere debet.
17 Romanorum mos in bellis per Feciales indicendis, & denuntiandis.
18 Bellum non requirit præviam monitionem, ubi infertur Turcis, hæreticis, & alijs Fidei hoſstibus.
19 Bellum ubi infertur pro defenſsione innocentium, & immolandorum, mitiſsſsimè quantum fieri poteſst exercendum eſst.
20 Opinio Ioſsephi Acoſstæ, & Dom. Bañez examinatur.
21 Belli propoſsitum, quod eſsſse debeat?
22 Innocentes per accidens, in bello iuſstis de cauſsis ſsuſscepto, ſsine peccato occiduntur.
23 Bellum ſsuſscipientes pro defendendis innocentibus, quid ab illis recipere, aut exigere poſsſsint, ex opinione P. Molinæ?
24 Imperium quando licitè auferri poſsſsit infidelibus, ob defenſsionem innocentium, debellatis?
25 Reges noſstri quid ſsemper ſsanxerint, & cupierint, in debellationibus Indorum?
26 Indos, & alios infideles debellari poſsſse propter peccata contra naturam, probabiliter affirmari poteſst.
27 D. Marta piaculum eſsſse dicit, dubitare de debellatione infidelium, ob peccata contra naturam.
28 Ioan. Azorius & alij, qualiter diſstinguant in articulo debellationis infideliũinfidelium ob peccata contra naturam?
29 Error in cognitione, & cultu veri Dei, & fidei, invencibili ignorantia aliquando in infidelibus excuſsatur.
30 Numen aliquod ſsuperius eſsſse, quo hæc inferiora regantur, nemo ſsanus negare poteſst.
31 Dei veri cognitio res maxima, & obſscuriſsſsima eſst.
32 Simonides quid reſsponderit Hieroni roganti de Deo, & eius natura?
33 Præcepta naturalia primæ claſsſsis non admittunt ignorantiæ excuſsationem.
34 Infideles ob peccata contra naturam ſsubijciuntur punitione cuiuslibet Principis Chriſstiani.
35 Lex 1. C. quando liceat unicuique ſsine iud. ſse vind. expenditur, & exornatur.
36 Iudex ubi deficit, & in mora periculũpericulum ineſst, omnis homo iudex, & miles eſst adverſsus latrones, & facinoroſsos.
37 Fures nocturnos, & agreſstes quatenus quis poſsſsit propria auctoritate punire?
38 Forum alienum ſsortitur quis ratione delicti.
39 Delictum dat iuriſsdictionem ei, qui aliàs eam non haberet.
40 Cap. in Archiepiſscopatis, de raptorib. explicatur.
41 Infideles, & Saraceni crimen ſsodomiæ committentes puniri poſsſsunt à iudice Eccleſsiaſstico.
42 Vindictam ſscelerum Deo relinquendãrelinquendam eſsſse, quo modo & ſsenſsu in Deuter. & apud D. Paulum dicatur? & num. ſequẽtibusſequentibus.
43 Delicta in Deum, & homines commiſsſsa, etiam in hoc ſsæculo ab hominibus puniri debent.
44 Hæretici aliqui falsò tenuerunt, delicta non eſsſse à Magiſstratibus punienda.
45 Vindicta Magiſstratuum, eſst vindicta Dei.
46 Auctoritas D. Pauli 1. Corinth. 5: De his qui foris ſsunt, multis ſsolutionibus & expoſsitionibus illuſstratur.
47 Eccleſsia qualiter directè, aut indirectè pœna excõmunicationisexcommunicationis, & alijs, infideles punire poſssit.
48 D. Pauli ſseries, & paraphraſsis epiſstolæ 1. ad Corinth. proponitur.
49 Trident. ſsynodus, quæ infideles ad Eccleſsiæ iudicium ſspectare negat, qualiter accipiatur?
50 Auguſstini locus in ſserm. 6. de puero CẽturionCenturion. exponitur.
51 Eccleſsia cur ſsæpiùs uſsa non fuerit iuriſsdictione, quam habet in infideles?
p. 431
52 Infideles priuſsquàm debellentur, de ſsuis erroribus admonendi ſsunt.
53 Infideles ubi puniri, & debellari poſsſse dicimus ob peccata contra naturam, intelligendum eſst de his, quæ committunt poſtquãpoſtquam moniti ſsunt, ut ab illis deſiſtãtdeſiſtant, non de præteritis.
54 Malum, cùm ſsine punitione perſseverat, augetur.
55 Infideles licèt de præſsenti turbentur, vel indignentur, ob id quod eos compellamus ad obſservandam legem naturæ, perſseverandum tamen eſst propter ſspem boni futuri.
56 Pœnarum, & ſsuppliciorum impoſsitio quo fine, & intentione fieri debeat?
57 Pœna omnis non tam ad delictum pertinet, quàm ad exemplum.

VIdimvs, & bonâ quidẽquidem fide ſsigillatim propalavimus, & communivimus omnes auctoritates, atq;atque argumenta, quæ in hoc cõtroverſocontroverſo iuris articulo, pro affirmativa, & negativa ſsententia ſstare, & urgêre videntur. De

^† quibus non immeritò illud Lucani. 1. Pharſsal. dicere poſsſsumus:

— Quis iuſstiùs induat arma
Scire nefas: magno ſse iudice quiſsque tuetur.

Atque ita non eſst mirum, ſsi Auctores modò in hanc, modò in illam opinionem propendeant, & eorum aliqui, veluti problematicè, pro utraque decertent. Inter quos præcipuè caput effert Anton. à Corduba in quæſstionar. lib. 1. quæſst. 55. dub. 5. pag. 498. & ſsequentib. Quod ego nullatenus reprehenderem, ubi

^† de infidelibus nobis non ſsubiectis ſsermo eſsſset, qui ſsolo idololatrięidololatriæ vitio laborarent, & quęrereturquæreretur, an ob hoc illis bellum inferri poſssit?

Ideò autem de infidelibus non ſsubditis dixi,

^† quoniam in illis, qui Principibus Chriſstianis ſsubiacent, omnes communiter utriuſsque partis aſsſsertores conſsentiunt, vi, & armis, alijſsq́ue ſsuplicijs compelli poſsſse, ut ab idololatrięidololatriæ crimine abſstineant, & Divini, & naturalis iuris pręceptapræcepta ſsequantur, ut conſstat ex relatis a Mag. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 505. verſs. Dubitatur ſsecundò, Aragon. ibîdem art. 8. verſsic. Quinta concluſsio, pag. 292. Molina de iuſst. & iure, tractat. 2. diſsput. 106. col. 436. verſs. Secunda concluſsio, & in materia de Fide, quæſst. 10. art. 11. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalut. lib. 4. 1. parte, dub. 4. pag. 208. & 209. & noviſssimè Pat. Franciſsc. Suarez in tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 4. ex n. 6.

Si verò

^† non ſsolùm idololatria in infidelibus reperiatur, ſsed ſsæva quoq;quoque & effręnataeffrænata tyrannis, humanęhumanæ carnis ingluvies, & cruenta, & execranda innocentium ſsacrificia, qualia ea eſsſse ſsuprà probavimus, quęquæ noſstri Indi, ut plurimùm, frequentabant: tunc veriorem & probabiliorem eorum ſsententiam exiſstimo, qui, ob has iniurias, & oppreſssiones tollendas, bellum adverſsus omnes infideles permittunt, quamvis nobis ſsubiecti non ſsint, & procul poſsiti auxiliũauxilium noſtrũnoſtrum nõnon exigant, & ſsuâ ſsorte contenti vivere dicantur. Hoc enim urgentiſsimè evincunt rationes, & teſstimonia quęquæ in eiuſsdem ſentẽtiæſententiæ comprobationem adduximus.

Neque omnino reijcere audent, qui contrariam ſsequuntur, ut patet

^† ex Victoria in relect. 2. de Indis, num. 15. Greg. Lop. in d.l. 2. tit. 22. par. 2. gloſsſs. mag. col. antepenult. & col. ult. verſs. |

p. 432

septima concluſsio, elegantiſssimo Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Indor. ſsalut. cap. 63. & Covarrub. in regul. peccatũpeccatum, 2. part. §. 10. num. 5. verſs. Vnde ad ſsubveniendum, ubi, licèt acerrimè defendiſsſset, infidelibus, qui nobis nihil nocuerunt, bellum iuſstè moveri non poſsſse; concludit tamen, quòd ſsi iſsti infideles in ſsubditos tyrannicè agerent, & innocentium ſsanguinem idolis funderent, iuſstè bello laceſssiri poterunt, nõnon ſsolùm auctoritate Divinâ, ſsed etiãetiam humanâ, & publicâ: quia

^† ſsanguis, inquit, innocentium, qui iniquiſssimè occidebantur, clamare eo caſsu videtur, à proximis auxilium petens.

Idem etiam reſsolvit Mag. Bañez d. art. 10. col. 535. verſs Tertia concluſsio, apertè docens, infideles, etiam nõnon ſsubditos, poſsſse compelli, ne homines immolent idolis, etiam volentes immolari, & Molina d. diſsp. 106. verſs. Tertia concluſsio, ubi ait, fas eſsſse movêre bellum adverſsus infideles, iuraq́;iuraq́ue illius perſsequi, etiãetiam abſsque ulla ſsummi Pontificis auctoritate, ſsi innocentes immolent, aut eos interficiant, ut eorũeorum carnibus veſscantur, aut quovis alio modo iniuſstè perimant, vel ſsi ſsubditos tyrannicis legibus opprimant, aut aliâ ſsimili ratione divexẽtdivexent. Neque neceſsſse eſsſse expectare, ut innocentes ad mortem ducantur, ſsed cogi poſsſse, ut ſstatim ceſsſsetur à peſssimo ritu, aut conſsuetudine, & ut iniquæ, & peſsimępeſsimæ leges abrogentur, inferendo, ſsi ad id opus fuerit, belllum, iuraq́ue illius proſsequendo, ac deponendo Principes iniquos, alioſsque, ſsi opus fuerit, creando, quantumvis barbari, ac ſsubditi ipſsi velint, eos mores, & ſsacrificia retinere, nolintq́ue, extraneos ea de cauſsa bellum inducere.

His

^† proximè accedit Iuſst. Lipſsius in Polit. lib. 5. cap. 4. ubi inquit: Iam & invaſsio quædam legitima videtur, etiam ſsine iniuria, ut in barbaros, & moribus aut religione prorſsus à nobis abhorrentes: maximè ſsi potentes ij, & aliena ipſsi invaſerũtinvaſerunt, aut invadunt. Cauſsa enim hic eſst coërtio, & in malo repreſsſsio. Eiſsdem aſsſsentitur Ioan. Azor. lib. 8. inſst. Moral. cap. 24. verſs. Decimò quæritur, col. 1278. quem ſsequitur, & tranſscribit Fr. Thom. à Ieſsu de proc. omn. gent. ſsalu. lib. 4. dub. 4. pag. 208. cõcludensconcludens, adeò licitum eſsſse bellum, ob vitandas has hominum immolationes, aut mactationes, ut eorum carnibus veſscantur more ferarum, ut procedat etiamſsi ſsontes homines, alioqui capitis pœnâ dãnatidamnati, Dijs immolari apud infideles ſoleãtſoleant, aut mactari, ut eorum carnes edãturedantur. Sontes

^† enim (inquit) iure quidẽquidem capite puniuntur, nefariè tamẽtamen, & impie dijs immolãturimmolantur, aut ob humanarũhumanarum carniũcarnium eſsum necãturnecantur. Quod ultimum eo notabilius videtur, quoniam Mag. Bañez ubi ſsup. & Suar. ſstatatim citandus, contrarium expreſssè affirmant, docentes, non poſsſse compelli infideles, ne eos immolent, qui aliàs à Republica iuſstè erant ad mortem damnati: quia tali in caſsu magis idololatręidololatræ, quãquam homicidæ eſsſse cẽſenturcenſentur, & non contra iuſtitiãiuſtitiam, ſsed tantùm contra Religionem peccãtpeccant, & ita ceſsſsat defenſsio innocentum.

Pat. quoque Mag. Lorca in 2. 2 ſsect. 3. diip. 52. num. 2. pag. 968. cùm iuſstum

^† eſsſse bellum aſsſseruiſsſset, quod defenſsivum appellatur, eandem concluſsionem ampliat, ut non ſsolùm in propria defenſsione procedat, ſsed & in alterius cuiuslibet innocentis, etiãetiam auxilium noſstrum non poſstulantis, vel liberari renuentis: & ideò, inquit, iuſstum fuit bellũbellum, quo

^† Abraham in liberationem Lot percuſssit quinque Reges Amorrhæorum, Geneſsis 14. Et ex eodem capite potuit eſsſse bellum iuſstum cõtracontra Indos barbaros, apud quos ſsrequenter in uſsu erant cędescædes hominum innocentium ad ſsacrificia, & ad veſscendum humanis carnibus.

Et tandem

^† eidẽeidem opinioni hac in parte aſsſsentitur eruditiſs. P. Fran. Suar. |

p. 433

in dict. tract. de Fide, diſsput. 18. ſsect. 4. numer. 2. & 4. & in tract. de Charitate diſsput. 13. ſsect. 5. ex numer. 5. ubi ait, ad defendendos innocentes licitum eſsſse vim inferre his infidelibus, ne ſsacrificent infantes Dijs ſsuis, quia hoc iuxta ordinem charitatis licet: imò præceptum eſst, ſsi commodè fieri poteſst. Additq́ue etiam, id fieri poſsſse, non ſsolùm ad liberandos infantes, fed etiam adultos, etiam ſsi ipſsi conſsentiant, & velint ſsacrificari idolis, quia in hoc peiores quàm amentes ſsunt, & quia non ſsunt domini propriæ vitæ, propter quod quilibet poteſst ab alio cogi, ne ſse occidat.

Bene tamen verum eſst, quod, ut ſsupràdicti auctores advertunt, præſsertim Anton. à Corduba dict. quæſst. 57. dub. 6. per totum, pag. 505. & ſsequentibus,

^† ad iuſstitiam huius belli, quod pro innocentium defenſsione, & liberatione adverſsus barbaros irrogatur, neceſsſsarium eſsſse videtur, ut priùs blandè, & ſsufficienter moneantur, ut à ſsuis cruentis ſsacrificijs, tyrannicis oppreſssionibus, & feralibus convivijs abſstineant. Nemo

^† etenim prudens remedijs durioribus, & ſseverioribus uti debet prius quàm mitiora illud & faciliora experiatur, iuxta illud Ovid. 1 Metamor.

Cuncta prius tentanda ſsunt, ſsed immedicabile vulnus
Enſse recidendum eſst, ne pars ſsyncera trahatur.

Et doctrinam Vlpiani in l. 3. verſs. Sed melius, D. ne vis fiat ei, ubi tradit,

^† nõnon aliter poſsſse iudicẽiudicem decreta ſsua per manum militarem defendere, quàm ſsi iure ſsuæ poteſstatis id exequi nequeat; quod latè exornat Bart. & Doct. îbîdẽîbîdem, in l. ſsed ſsi poſsſseſsſsor de iur. iuran. Andr. Gail. lib. 2. Obſservat. 6. num. 2. & Menoch. conſs. 221. num. 7. lib. 1. ubi reſsolvit,

^† doli præſsumptionem cõtracontra ſse habêre eos, qui aliter faciunt, & cõducitconducit illud Cicer. lib. 1. offic. dum ait: Nam cùm ſsint duo genera decertandi, unũunum per diſsceptationem, alterum per vim; cùmq́ue illud proprium ſsit hominis, hoc belluarum, confugiendũconfugiendum eſst ad poſsterius ſsi uti non liceat ſsuperiore.

Ac quemadmodum in alijs cauſsis, quæ bellum iuſtũiuſtum reddere ſsolent,

^† admonitio, & requiſsitio adverſsæ partis præcedere debet, ut ab iniurijs, quas ferre parat, abſstineat, vel quæ intulit damna compenſset, ut præclarè oſstendit D. Auguſst. relatus in cap. Dominus noſster 23. q. 2. & alij auctores, quos adduximus ſsup. cap. 12 num. 3. Bald. in l. ſsi manumiſsſsor, C. de obſseq. patron. præſstand. idem Bald. in l. 2. num. 71. C. de ſservit. & aqua, Angel. conſs. 14. col. 1. Martin. Laud. de bello, § 37. & §. 39. Lancelotus Conrad. in temp. iudic. lib. 1. cap. 1. §. 3. in verb. Bellum, numer. 5. ita & in hac, quæ pietatis cauſsâ ſsuſscipitur, longè maiori ratione nihil impium. & crudele intervenire oportet, niſsi priùs ſseria hæc animadverſsio præcedat, illiuſsq́ue effectus irriti eſsſse videantur, ut repetimus infrà cap. ſseq. ex num. 5. & infrà hoc eodem cap. num. 52. Et exemplo ſsuo oſstendebant

^† Romani, qui per Feciales, iam inde à Numa Pompilio conſstitutos, ita demum bellum comminabantur, ac decernebant, ſsi præmoniti hoſstes, res ablatas non redderent, & iuſsta facere recuſsaſsſsent, ut inſsinuat Cicero dict. lib. 1. offic. Bella (inquiens) non niſsi iuſstis de cauſsis ſsuſscipiantur, nec inferantur, niſsi rebus repetitis, ne ſsæviatur ultra modum in victos; ut latè tradunt Dionyſs. Halicar. Livi. Feneſstel. Plutarc. & alij, quos refert Roſsin. de antiq. Roman. lib. 10. cap. 1. & 2. latiſssimè Alexan. & eius additionat. Tiraq. lib. 5. Genial. c. 3. Zaſssius in l. 2. §. & ita leges, D. de orig. iur. Andr. Gail. de pignorationib. ſsive repræſsalijs cap. 2. Balthaſsar Ayala de iure, & officio belli lib. 1. cap. 1. & Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 32. num. 15. & ſsequentib.

^† qui tamen n. 107. hoc non requiri docet, ubi de inferendo |

p. 434

bello Turcis, infidelibus, & hæreticis, & alijs fidei hoſstibus agitur. Ex eodem quoque fonte dimanat, eximiè

^† curare debêre Principes, qui hæc bella pro innocentium defenſsione ſsuſscipiunt, ut defenſsio iſsta cum minimo infidelium damno adhibeatur, ita ut neque dominio, neque vitâ ſspolientur, ſsi poſsſsunt terrore, aut ſsubiectione aliquâ contineri. Et cùm primis caveatur, ne plures innocentes eiuſsmodi bellorum occaſsione abſsumantur, quàm ipſsorum barbarorum tyrannide, & cruentis ſsacrificijs, aut mactationibus perire potuiſsſsent. Quod optimè advertit, & parum in his Indicis bellis curatum fuiſsſse, dolet Ioſseph Acoſsta dict. lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 6. pag. 232. & Bañez d. quæſst. 10. art. 10. pag. 535. verſs. Tertia concluſsio, in fine.

^† Nimis tamen abſsolutè docentes, ab hoc bello abſstinendum, ſsi ex eo ſsequeretur mors plurium innocentium, quàm eſsſset numerus immolandorum. Nam ſsuppoſsito, quòd propter hanc cauſsam iuſstè pugnatur, ut cum ipſsis, & alijs auctoribus aſsſseruimus, omnia quoque licêre, affirmare debemus, quæ ad comparandam victoriam, & compeſscendos barbaros neceſsſsaria, & commoda fuerint: & licèt ex intentione nullum damnũdamnum innocentibus inferri poſsſsit,

^† quia ſsemper bellum eo propoſsito fieri debet, ut malum vitetur, & bonum promoveatur, cap. militate 23. q. 1.

^† Per accidens tamen, & ex conſsequenti, contra eos quoque præliari poteſst, præſsertim, ubi ab alijs interpugnandum diſstingui nequeunt, vel cum ipſsis nocentibus, ut ſsemper fieri aſsſsolet, arma ſsumunt, impediuntq́ue, ne victoria paretur, & finis prædictis ſsacrificijs, & mactationibus hominum imponatur, ut perſspicuè colligitur ex ijs, quæ in materia de bello communis omnium Theologorum, & Iuriſsconſsultorum opinio, & reſsolutio teſstatur, de qua per Victoriam in relat. de bello ex num. 15. Covarru. in reg. peccatum, 2. part. §. 11. Sylveſst. verb. Bellum, quæſst. 9. & 10. Caietan. eod. verb. Adrian. quæſst. de bello, §. Sed an, Caſstro lib. 2. de iuſsta hæret. punit. cap. 14. Ayala de iure, & offic. belli, lib. 1. cap. 5. Molina de iuſst. & iure tract. 2. ex diſsput. 117. uſsque ad 122. Lorca in 2. 2. ſsect. 3. diſsput. 53. membr. 1. pag. 981.

Atque ita

^† Molina dict. diſsputat. 106. in fine, quamvis in his bellis, quæ ad ſsubveniendum innocentibus inferuntur, illis multum conſsulendum eſsſse ſsuadeat, in quorum gratiam pugnatur, quorumq́ue partes aguntur: fas tamen eſsſse, inquit, bellantibus, expenſsas belli de bonis adverſsariorum, etiam innocentium, ſsibi uſsurpare, & recompenſsationem iniuriarum, & damnorum, ſsi quęquæ ab adverſsarijs interbellandum acceperunt, necnon iuſstum præmiũpræmium ſsui laboris, & induſtrięinduſtriæ: Neque enim gratis tenentur, ſse exponere periculis, ſsuamq́ue operam, & induſstriam collocare. Ipſsi quoque hoſstes tenentur, hęchæc omnia ſsolvere, qui cauſsa iniuſsta fuerunt, ut bellum iuſstum adverſsus eos ſsuſsciperetur. Quinimo

^† & imperium ab eis auferri poſsſse reſsolvit, ſsi ad innocentum, illiuſsq́ue ReipublicęReipublicæ bonum ſspectet, ut bellantes dominium integrum earum regionum aſsſsumant. Id quod plerumque uſsu, inquit, eveniet, & in his Indiarum Occidentalium provincijs contigiſsſse videmus, tum ipſsorum barbarorum factis, & fatis, tum bellorum eventibus, Ducumq́ue, & militum facinoribus ita deſsiderantibus.

^† Licèt ſsemper noſstris pijſssimis Regibus curæ fuerit, & inviolabili lege ſsanxerint, ut in omnibus expeditionibus, quęquæ fiunt, faciendæq́ue ſsunt, ſsive ad novas gentes quęrendasquærendas, ſsive ad iam quæſsitas perveſstigandas, Indi omnes liberi maneant, ſsuiſsq́ue rebus, & dominijs liberè uti relinquantur, neque |

p. 435

noſstri milites illos aggrediantur, vexent, aut cædant non laceſssiti: neque undecunque captos ſservire compellant, de quo aliqua tradit Ioſseph. Acoſstad. lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 7. & Nos ſsuprà ſsæpè tetigimus, & pluribus inferiùs agemus.

Svperest, ut de tertio membro diſspiciamus, ſscilicet de peccatis, quæ ab iſstis Indis paſssim perpetrari probavimus, Deum verum non colentes, nec cognoſscentes, & fœdis ſsuis, ac ſspurcis moribus omnia naturalis iuris præcepta turbantes, & tranſsgredientes. Et in hoc, quamvis auctores, ut vidimus, maximopere digladientur, ſsatis

^† probabilem cenſseo Innocentij, & ſsequacium opinionem, qui propter hæc crimina puniri, & debellari poſsſse à Chriſstianis Principibus de licentia Summi Pontificis tradunt, ſsi moniti ab illis non deſsiſstant: quod tenuit, & latè contra Victoriam defendere conatus fuit inſsignis noſster Gregor. Lupus in l. 2. titul. 23. part. 2. gloſs. magn. colum. 16. verſs. Ego verò, dicens, hanc ſentẽtiamſententiam eſsſse communem omnium Canoniſstarum, & Legiſstarum, & aliquorum theologorum. Et

^† adeò certum eſsſse concludit Marta in tractat. de iuriſsdictione 1. part. cap. 24. ut piaculũpiaculum ducat de ea dubitare, & Marquard. in tract. de IudęisIudæis & Infidelib. 3. par. cap. 1. num. 39. ubi apertè inquit, quòd non peccarunt Hiſspani, qui punierunt Indos delinquentes contra naturam. Et licèt idem Gregor. Lupus in eâdem gloſs. colum. ultim. verſs. sexta concluſsio, in anguſstia, ut ipſse inquit, decidendi poſsitus, conſsulere ad præſsens auſsus non fuerit, quòd in acquiſsitione iſstorum Indorum illâ doctrinâ Innocentij utamur: eam tamen ſsub quadam diſstinctione noviſssimè admittunt

^† Ioan. Azorius dict. lib. 8. inſstit. mora. cap. 24. quæſst. 9. & eam ſsequens, & trãſcribenstranſcribens Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omni. gent. ſsalu. lib. 5. dub. 4. pag. 207. dicẽtesdicentes, quòd licèt infideles iuſstè puniri nequeant, ubi id ius naturæ nõnon ſservant, quod debitum Deo cultum, & honorem tribuendum præſscribit. Si verò illud aliud ius eiuſsdem naturæ diſsſsolvant, perrumpant, & negligant, quod cuique homini reddendum, quod ſsuum eſst, iubet, & alijs non fieri, quod nobis fieri nollemus, tunc iure optimo puniri poſsſsent, ut ſsi furta, latrocinia, adulteria, homicidia, falſsa teſstimonia, inceſstus, ſstupra aut ipſsi perpetrarent, aut liberam facultatem, huiuſsmodi mala perpetrandi, concederent, vel paſssim in ſsubditis ſsine ulla pœna ac ſsupplicio permitterent. His etenim legibus naturæ violatis, planè conſsequitur, ut innocentes multis damnis, incommodis, & malis afficiantur, communiſsq́ue humanęhumanæ Reipublicæ ſsalus, pax, & tranquillitas in tuto conſsiſstere nequeat. Pro quibus defendendis licitum eſst, vi, & armis adverſsus quoslibet infideles certare, ut iam ſsuprà probatum reliquimus.

Quæ diſstinctio in utraque ſsui parte verâ eſsſse videtur. Nam

^† errorem in Dei cognitione, & cultu, ac myſsterijs fidei, etiam quæ ad ſsalutem ſsunt neceſsſsaria, omnes auctores magis communiter in infidelibus excuſsare ſolẽtſolent, & invencibilem ſsive inculpabilem ignorantiam admittere tradunt, ſsi illis talia myſsteria propoſsita non fuerint, nec per eos ſsteterit, quominus proponerentur, ut conſstat ex D. Thom. 2. 2 quæſst. 10. artic. 1. Durand. in 3. diſstin. 25. q. 1. ad 1. Victoria in relect. de Indis, concluſs. 1. & ſsequentib. Conrad. de contract. quæſst. 100. Almain. tract. 1. moral. cap. 4. propoſs. 2. Vega lib. 6. de iuſstificat. cap. 18. Alphonſs. de Caſstro lib. 2. de lege pœnali, cap. 14. Pet. de Soto in tract. de ration. meden. peccat. lect. 2. poſst medium, Gabriel Vazquez in 1. 2. q. 76. artic. 2. diſsput. 120. Pat. Suarez in tract. de fide, diſsput. 17. ſsect. 1. & 2. per totam, & diximus ſsuprà hoc lib. cap. 10. num. 79.

p. 436

Etenim

^† licèt nihil eſsſse poſssit tam apertum, tamq́ue perſspicuum, quàm eſsſse aliquod Numen præſstantiſssimum, quo inferiora hæc, & ſsuperiora regantur: ita ut qui neget, vix ſsanæ mentis exiſstimari debeat, ut ait Ariſstot. lib. 1. Topic. cap. 9. Cice. lib. 2. de nat. Deor. Arnob. lib. 1. adverſs. Gent. & ſsup. cap. 13. ex num. 75. in argumentis contrariæ ſsententiæ retulimus, & noviſssimè adverſsus Atheiſstas eleganter cõcluditconcludit Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernatore Chriſst. lib. 2. cap. 23. ex pag. 294. Res tamen

^† maxima, & obſscuriſssima eſst Dei veri cognitio, & quæ nec doceri, nec exprimi ſsatis ſsine fide ab hominibus poteſst; quia non eſst cognitio ſsine fide, neque fides ſsine cognitione. Eſstq́ue Deus res quædam captu, ac venatu difficilis, ſsemper recedens, atque a perſsequente procul ſse removens, ut præclarè proſsequitur Clemens Alexand. lib. 2. Stromat. cap. 1. & 5. & lib. 5. cap. 1. & lib. 7. cap. 4. & D. Auguſstinj. in alijs locis relatis à Vazquez dict. cap. 3. & præſsenſsit Plato in Timeo, dum dixit, Genitorem univerſsitatis tam difficile eſst invenire, quàm inventum impoſssibile dignè profari. Et

^† Simonides, qui ut refert Cicero lib. 1. de nat. Deor. cùm quæſsitus fuiſsſset à Hierone Tyranno, quid aut qualis eſsſset Deus? deliberandi cauſsâ ſsibi unum diem poſstulavit, cùm idem ex eo poſstridie quæreret; biduum petijt: cùm ſsæpius duplicaret numerum dierum, admiranſsq́ue Hiero quæreret, cur ita faceret? Quia quanto, inquit, diutius conſsidero, tanto res mihi videtur obſscurior. Atverò,

^† ſsi de præceptis naturalibus agamus, & præſsertim illis, quæ prioris claſssis eſsſse dicuntur, & hominibus, eo ipſso quòd homines ſsint, natura præſscribit: planè conſstat, nullam in eorum tranſsgreſssione ignorantiam, vel excuſsationem admitti, ut communiter docẽtdocent omnes Theologi poſst D. Thom. in 2. 2. quæſst. 94. art. 6. & plures alij, quorum mentionem fecimus ſsup. cap. proximo, num. 34. & eruditiſssimus, & illuſstriſsſs. Cardin. Toletus in ſsumma lib. 4. cap. 6. num. 9.

Quâ ſsententiâ, & reſsolutione retentâ, non erit difficile reſspondere ad argumenta, quæ pro contraria conſsideravimus. Nam circa primum dicere poſsſsumus, quòd etſsi verum ſsit, bellum punitivum regulariter inter ſsubditos exerceri, & etiam ſsi cõcedamusconcedamus infideles, extra imperium, iuriſsdictionem, aut territorium Romani Pontificis, & aliorum Chriſstianorum Principum reperiri,

^† ubi tamen prædictis vitijs, & ſsceleribus inquinantur, & moniti, ut ab illis deſsiſstant, id facere nolunt, ſstatim incipiunt ſsub illius Principis imperio, & coërtione conſstitui, qui naturalis iuſstitiæ vindictam, & innocentum defenſsionem ſsuſscipiens, eos compeſscere, & punire voluerit; ut ſsatis evincunt rationes, & auctoritates, quas ſsuprà in favorem huius opinionis expendimus, & inſsinuat Anto. a Corduba d. quæſst. 57. dub. 5. verſs. Sed certè, pag. 501.

Quibus addere poſsſsumus

^† elegantem Impp,. Valent. Theod. & Arcad. conſstitutionem in l. 1. C. quando liceat unicuique ſsine iudice ſse vindicare, ubi tradunt, in publicos hoſstes, latrones, & pacis, ac quietis publicæ turbatores,

^† omnes homines, quantumvis privatos, iudices, & ultores eſsſse: Nam quod ſserum eſst punire iudicio, ſsubiugamus edicto. Cui conveniunt verba Tertull. in Apolog. quem refert Iacob. Durantius Caſsſsellius lib. 1. var. cap. 1. In reos maieſstatis, & publicos hoſstes omnis homo miles eſst, Catonis apud Salluſst. in Catil. Nam cætera maleficia tum perſequareperſequere, ubi facta ſsunt, hoc niſsi provideris, ne accidat, ubi evenerit, fruſstra iudicia implores: & alia,

^† quæ de nocturnis, & agreſstibus furibus, & latronibus occidẽdisoccidendis, & iure ſsibi propriâ auctoritate dicendo, ubi iudex deficit, |

p. 437

vel in mora periculum ineſst, docet text. in l. itaque, D. ad leg. Aquil. l. furem, D. ad leg. Cornel. de ſsicar. l. fi pignore, §. furem, D. de furt. l. de pupillo, §. ſsi quis rivos, D. de oper. novi nuntiat. l. quæ ſsitum, D. de pignor. l. ait. Prætor. §. ſsi debitorẽdebitorem, D. quęquæ in fraud. cred. l. ult. C. in quib. cauſs. in integr. reſst. cum alijs, quæ latè cumulant Alberic. in dictionar. verb. Vindicta, Hippolit. de Marſsil. in l. uni. numer. 4. C. de rapt. virgin. Fuſscus in ſsing. verbo, Occidere, numer. 3. Tiber. Decian. in tract. criminal. lin. 6. cap. 28. numer. 2. & lib. 9. cap. 29 Cuiacius lib. 14. obſservation. cap. 15. Forcatulus in necyom. dialog. 96. u. 11. & 12. & Guiller. Fornerius lib. 1. ſselectar. cap. 22. Neque longè abeſst alia iuris regula, quâ docemur,

^† ratione delicti reos forum alienum ſsortiri, & à iudice, aliàs non ſsuo, puniri poſsſse, de qua in l. 1. & auth. qua in provincia, C. ubi de crimin. agi oport. l. 1. C. ubi Senat. vel Clariſss. l. ſsi cui, §. idem Imper. & l. ultim. D. de accuſsat. cap. 1. de raptor. cap. poſstulaſsti, cap. ultim de for. comper. ubi gloſs. verbo, Ratione delicti, ita inquit: Nota, quòd ratione delicti efficitur quis de iuriſsdictione alterius;

^† & ita delictam dat iuriſsdictionem ei, qui aliàs eam non habebat: idem probat. l. 32. titul. 2. part. 3. l. 15. tit. 1. part. 7. ubi Gregor. alia plurima congerit, & latè proſsequitur Covar. in pract. cap. 11. Maranta de ord. iudic. 4. part. diſstinct. 8. ex num. 1. Dueñas regula 378. Clar. & eius addition. Baiard. in prax. crimin. § .fin. q. 38. Bobadilla, qui plures refert in Polit. lib. 2. cap. 13. ex num. 71. & cap. 16. n. 154. & noviſssimè Barboſsa in l. hæres abſsens, §. proinde, D. de iudicijs.

Quibus ego magis in terminis noſstræ quæſstionis adijcio

^† celebrem text. in cap. in Archiepiſscopatu, de raptor. ubi cùm ſsummus Pontifex tradat, Saracenos, crimen ſsodomiæ committentes, ab Archiepiſscopo Panormitano puniri poſsſse, advertunt Abbas, & Ioan. de Annania ibîdẽibîdem, ideò illud crimen mixti fori effectum, & puniri potuiſsſse, non ſsolùm à iudice ſsæculari, verùm etiam ab Eccleſsiaſstico:

^† quia infideles illi contra legem naturæ peccarunt, & ad hoc probandum allegant doctrinam Innocent. & Ioan. Andr. in d. cap. quod ſsuper, & idem latiùs tradit Tiber. Decian. lib. 4. crimin. cap. 27. num. 2. & Bobadilla d. lib. 2. cap. 17 num. 67. Inquit tamen Decianus, hoc intelligendum eſsſse in defectum iudicis ſsæcularis, & fic mediatè: immediatè enim ſsubſsunt ſsæculari, & legibus Imperialibus, nõnon Canonicis, cap. gaudeamus, ubi omnes, de divortijs, & toto tit. C. de Iudæis. Et Poſsteà proſsequitur alios caſsus, in quibus Eccleſsiaſstici iudices contra Iudæos, & infideles procedere poſsſsunt.

Ad ſsecundum autem argumentum, ex ſsacræ Paginæ auctoritatibus ſsumptum, quibus probavimus, prædictorum ſscelerum ultionem, & vindictam Deo relinquendam eſsſse: Reſspondetur,

^† loca illa Deuter. 35. Pauli ad Roman. 12. & ad Hebræ. 10. non eam mentem habêre, ut humanam punitionem excludant, quâ mediante, ſsolet Deus ſsua iudicia exercêre. Alioqui (ut ait Corduba dict. dub. 5. pag. 504. verſs. Sed certè) ſsequeretur, nullum compelli poſsſse, ut à peccato vel errore, aut hæreſsi recedat, modò Chriſstianus ſsit, modò non. Quod haud dubiè eſsſset cõtracontra

^† doctrinam Sanctorum, & Eccleſsiæ, ut patet ex cap. nimirum, cap. diſsplicet, cap. ſsi duo, cap. ſsi Eccleſsia, cap. qui peccat 23. quæſst. 3. cap. ea vindicta 23. quæſst. 4. & ex traditis à D. Thom 2. 2. quæſst. 3. articul. 2. ad tertium. Quapropter Caietan. in dict. epiſst ad Hebræ. cap. 10. ſsic illum locum exponit: Nullus enim iuſstè vindicat, niſsi Deus, aut Divina auctoritate. Et Cornel. à Lapide d. cap. 12. ad Roman. num. 156. Poſstquàm communem illius loci expoſsitionem eſsſse tradidit, |

p. 438

ut ibi D. Paulus loquatur de propria iniuria remittenda, eiuſsq́ue vindicta Deo relinquenda, ita ſsubiungit:

^† Ex hac Moſsis, & Pauli ſsententia Manichæi Anabaptiſstæ, Lutherus, & Eraſsmus docent, apud Chriſstianos nõnon licere Magiſstratui bello, aliove modo vindicare Reipublicæ iniurias, & improborum peccata: ſsed errant graviſssimè:

^† Nam vindicta Magiſstratus eſst vindicta Dei, ut probatur cap. ſseq. initio. Privata ergo vindicta hìc tantùm prohibetur, non autem illa, quæ fit per iuſstitiam, & poteſstatem publicam, &c.

Idem auctor in Comment. ſsup. Deuter. d. cap. 32. verſs. 35. ultionem hanc, quam ſsibi Deus reſservare dicit, per mala, & plagas, in quæ corruere ſsolent, impleri notavit, & præſsertim per manus hoſstium, Deo ita ordinante, puniri. Et Nicol. de Lyra in poſstilla. 11. dict. cap. 10. ad Hebræ. iuxta eundem ſsenſsum obſservat, quòd etſsi per iudices, & alias humanas poteſstates dicta ſscelera ſsæpeſsæpius puniri contingat: ideo tamen illorum vindicta Deo ſservari dicitur: Quia etſsi iudices vindicent, hoc tamen non convenit eis, niſsi in quantum ſsunt Dei miniſstri. Quam eandem humanorum iudicum, ſseu Principum poteſstatem agnovit etiam Paul. Burgenſs. in 2. addit. ad d. poſstillam Lyrani, niſsi quòd hic verba illa: Mihi vindictam magis exponenda eſsſse, inquit, ſsupplendo defectum iudicum, qui multa mala relinquunt impunita, quaſsi dicat: Etſsi iudices huius ſsæculi talia non vindicent; tamen mihi vindictam, & ego reddam.

Quod autem ex alio teſstimonio eiuſsdem D. Pauli 1. Corinth. 5. evincebamus, dum nobis de his, qui foris ſsunt, iudicare, inhibêre videtur, difficilius quidem eſst; quoniam id de infidelibus accipiunt plurimi ex SS. Patribus, & alij Doctores, quod in argumento retulimus. Sed

^† adhuc plures, & ſsatis quidem congruas ſsolutiones habet, quas exactè proſsequuntur Alvar. Pelag. lib. 5. de planct. Eccleſs. cap. 37. verſs. Licèt enim, Navar. in cap. ita quorumdam, de Iudæis notab. 8. num. 4. Corduba dict. dub. 5. pag. 502. verſs. Sed certè neque hæc auctoribus, Marta dict. tractat. de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. ex num. 56. Valençuela in monit. contra Venet. part. 4. ex num. 181. & Simon Maiolus de perfidia Iudæor. pag. 72. Inter quas receptior, & Apoſstoli verbis congruentior eſsſse videtur, ut neutiquam neget Eccleſsiæ poteſstatem cohibendi, & puniendi infideles, ſsi prædictis ſsceleribus inquinati reperiantur.

^† Sed tantùm dicat, non poſsſse adverſsus illos directè Eccleſsiaſsticum gladium diſstringere, hoc eſst, maiori, vel minori excommunicationis ſsententiâ uti, cùm foris, ideſst extra Eccleſsiæ gremium poſsiti ſsint. Vnde verbum illud, iudicare, explicat Hugo Cardin. ibídem, ideſst: Non debeo eos excommunicare, vel ut ait S. Thom. In eos ſsententiam condemnationis ferre. Benè autem ex cauſsa legitima, monitione debitâ præcedente, & iudicat, & iudicare poteſst de eiſsdem infidelibus iudicio punitivo indirectè, eos pœnâ ſspirituali excommunicationis puniendo, veluti cùm fideles prohibet, ne cum illis communicent, ut habetur in cap. ſsæpe 28. quæſst. 1. Et etiam pœnâ temporali, & corporali directè, ut dicitur in eod. cap. ſsæpè, & in cap. Iudæi, cap. poſstulaſsti, & cap. conſsuluit, de Iudæis, cap. Iudæi, de teſstibus, cap. poſst miſserabilem, de uſsuris, & cap. in Archiepiſscopatu, de raptorib. & in multis alijs caſsibus, & exemplis à nobis ſsuprà relatis, & à Sylveſstr. verbo, Iudæus, q 4. & 5.

Quam expoſsitionem tradit, & probat D. Thom. in eod. cap. 5. lect. ult. & 2. 2. quæſst. 10. articul. 9. 10. & 11. & latiùs Caietan. ibîdem, Alexand. de Ales part. 2. q. 160. membr. 1. gloſs. in cap. Iudæi, de Iudæis, & in cap. |

p. 439

multi. 2. q. 1. & in cap. conſstituit, 22. q. 4. Turrecremata in ſsumm. de Eccleſs. lib. 2. cap. 114. propoſsit. 13. Florentin. 2. part. tit. 12. cap. 13. §. 1. Innocent. in d. cap. quod ſsuper, de voto, Calderin. conſs. 2. de Iudæis in fine, Dominic. in dict. cap. multi, & Navarr. Corduba, Valençuela, & Marta ubi ſsuprà.

Egoq́ue,

^† ut hæc interpretatio manifeſstior reddatur, cum eod. Divo Thom. Ambroſs. Anſsel. Dionyſsio, & alijs animadverto, D. Paulum aliam ſscripſsiſsſse Epiſstolam, quam Corinthijs priùs miſserat, quæ modò non extat in Canone, in qua (ut apparet) illos admonerat, ut à ſse quemdam peccatorem ſsepararent. Quod cùm Corinthij facere diſstuliſsſsent, ex prava intelligentia cuiuſsdam verbi in eâdem Epiſstola contenti, Apoſstolus hanc iterum ad eoſsdem ſscripſsit, in cuius capite quinto, primò eos graviter increpat, quòd inceſstum hominem in ſsuo cœtu tolerarent, aſsſseritq́ue, tradendum eſsſse Satanæ in interitum carnis, id eſst, excommunicandum eſsſse maiori excommunicatione: ſsecundò, alios quoque palàm criminoſsos fratres Chriſstianos vitari præcipit, ita ut cum eis nec cibum ſsumere liceat, quaſsi dicat, huiuſsmodi peccatores Chriſstianos excommunicandos eſsſse. Et non loquor (inquit Paulus) de peccatoribus Gentilibus, fornicarijs, avaris, ebrijs, &c. Sed de Chriſstianis, quia de his, qui foris ſsunt, ideſst, extra Eccleſsiam, quid mihi iudicare? ideſst, non habeo poteſstatem, illos excommunicandi, etiam minori excommunicatione. Vel iuxta ſsenſsum Abulenſs. ſsup. Matthæ. cap. 19. quæſst. 63. quem etiam ſsuprà relati auctores admittunt, quænam utilitas mihi eſst, illos excommanicare, qui ad meam curam, & ſsolicitudinem non pertinent? Nam neque illi obedient, neque excommunicationis ſsententia in alios ferenda eſst, quàm fideles, ut ſsic Paulus, non tam Eccleſsiæ poteſstatem, quàm utilitatem, & opportunitatem in puniendis infidelibus neget, & ut Claud. Guilland. & Titelman. ibîdem advertunt, quaſsi ſsupervacaneum cenſseat, illis Chriſsti leges imponere, qui nolunt eum recognoſscere, & Divino iudicio ſsecundum opera eorum iudicandi ſservantur, vel eo ipſso quo non credunt, iam iudicati ſsunt, ut dicitur Ioan. 3. & optimè cõſideratconſiderat Abulenſs. ubi ſsup.

Neque huic expoſsitioni repugnat Trident. Concilij auctoritas dict. ſseſsſs. 14. cap. 2. dum ex eodem loco Apoſstoli probat, Eccleſsiam in neminem exercêre iudicium, qui non ſsit per ianuam Baptiſsmi in eam

^† ingreſsſsus. Nam apertè conſstat, quòd de iudicio ſspirituali Sacramenti Pœnitentiæ loquitur, de quo ibi ſsermo habebatur; de alio autem iudicio temporali nihil decidit: & ſsecundùm Cordub. dict. dub. 5. pag. 502. verſs. concilium autem, Eccleſsiæ poteſstatem non negat, ſsed quòd de facto illud non exercet ſsupra infideles, quia eis non prodeſst, neque expedit regulariter, & præcipuè tunc, tempore Beati Pauli, quando erant pauci credentes, & parva poteſstas temporalis de facto in Eccleſsia, ut probat idem Abulenſs. ſsup. Matthæ. cap. 20. q. 96.

Et hoc etiãetiam eſst,

^† quod D. Auguſst. tradere voluit in ſsermon. 6. de puero Centurion. in argumẽtoargumento relato; debat enim intelligi, quòd Eccleſsia non habet hanc poteſstatem, non quidem iuris, ſsed facti tantùm, vel exercitij: vel quòd non expedit eam niſsi in Chriſstianos regulariter exercêre, & eapropter utitur illis verbis: Vbi non eſst nobis data poteſstas, non facimus, ubi data eſst, non permittimus, quæ ſsic exponit Corduba ſsuprà, pag. 504. verſs. Sed certè, quamvis aliter accipiat Domin. Soto in 4. diſstinct. 5. q. 1. articul. 10.

p. 440

Ad tertium argumentum reſspondeo, quòd ubicunque infideles talia, & tam nefaria crimina contra naturalẽnaturalem legem, & rationem committunt, qualia hos Indos commiſsiſsſse probavimus, aut alia, quæ etiam ſsi leviora ſsint, eiſsdem adhuc principijs iuris naturalis repugnent, affirmare poſsſsumus, Eccleſsiam, & Chriſstianos Principes pro illis extirpandis ſsuam auctoritatem interponere poſsſse, & ſsi ab eis, ſsufficienter moniti, non deſsiſstant, bello & armis eorum proterviam, & incorrigibilitatem punire, ut probant iura, auctores, & rationes, quas ſsuprà pro hac opinione perpendimus. Neque obſstare,

^† quòd Eccleſsia rarò, aut nunquãnunquam hoc iure uſsa reperiatur, quia id non tam ex defectu iuriſsdictionis, quàm potentiæ, voluntatis, aut opportunitatis proceſssit, vel ne maiora, & graviora damna, & ſscandala ſsequerentur, ut ſsup. infinuavimus, & in terminis noſstræ quęſtionisquæſtionis advertit Malferit. dict. conſs. 769. num. 79. Marta dict. cap. 24. num. 42. 44. & 58. & Corduba d. dub. 5. pag. 503. & 504. de quo articulo latiùs in cap. ſsequenti tractabimus.

Et ad illud, quod in eod. argumento addidimus, adnotantes, aliquando dari invencibilem ignorantiam in præceptis naturalibus, reſspondetur, id nõnon procedere in his, quæ prioris claſssis dicuntur, qualia hæc ſsunt, quæ Indi cõmunitercommuniter infringebant, ut diximus ſsup. hoc cap. num. 32. Præſsertim

^† cùm præſsupponamus, eos, antequàm hac de cauſsa bello infeſstentur, ſsufficienter, & pacificè priùs de ſsuis erroribus admonendos eſsſse. De cuius monitionis requiſsitis plura doctè congeſssit Victoria in d. relect. 1. de Indis inſsulanis ex num. 34. Corduba dict. q. 57. dub. 6. & nos latiùs infrà hoc. lib. cap. ſseq. trademus.

Deniqve non obſstat quartum, & ultimum argumentum, & ex eo deductum, quòd non poſsſsunt infideles ob prædicta peccata puniri, cũcum id repugnet Evangelicæ prædicationis effectui, quæ anteacta delicta potius purgat, & delet, quàm vindicat, & magis per paces, & manſsuetudinem, quàm per bella, cædes, & ſsupplicia operatur. Reſspondetur namque,

^† falſsum eſsſse, ſsupponere, quòd infideles ob peccata antiqua puniantur, cùm potius illa illis Divino, & humano iudicio remittenda, & condonanda eſsſse dicamus, ſsi Chriſstianorum fidei, & monitionibus acquieſscant, vetereſsq́ue, ſspurcos, crudeles, & ſsceleratos vivendi mores, ac ritus deponant. Cæterùm ſsi adhuc in eis protervè perſsiſstere malint, neque ſspes ſsit, quod aliâ viâ ſse ad meliorem frugem convertent: tunc, ne damnum impunitum manens, in poſsterum protrahatur, ad ultionem, & punitionem etiam bello illato procedi poſsſse proponimus:

^† MalũMalum enim (ut ait Caſssiod. lib. 3. variar.) cùm perſseverat, augetur, & remediabile bonum eſst in peccatum, accelerata correctio.

Neque eſst curandum

^† de præſsenti infidelium indignatione, ut benè advertit Corduba dict. quæſst. 57. dub. 5. pag. 504. verſs. Sed certè, ſsed de maiori fructu eorum, vel poſsterorum, rationabiliter ſsperato, ſsicut Doctores communiter dicunt de correctione fraterna. Nam fieri poteſst, ut ipſsi poſsteà edocti, vel illuſstrati de ſsuo errore, placentur, & libenter antiqua vitia, & idololatriãidololatriam relinquant: vel ſsaltem, ut eorum poſsteri extra eiuſsmodi ſscelera nati, id libentiùs faciant, & ſsanctoribus moribus inſstituti ſsalventur.

Quod

^† valdè conſsonum eſst fini, & intentioni, quæ generaliter haberi ſsolet in cuiuſslibet delinquentis punitione. Teſste enim Senecâ lib. 1. de Ira circa fin. Nemo prudens punit, quia peccatum eſst, ſsed ne peccetur, & lib. 1. de ClemẽtiaClementia cap. 21: In iniurijs vindicandis hæc tria lex ſsequuta eſst, quæ Principes quoque ſsequi debent, aut ut eum, quem puniunt, emendent, aut ut pœna eius cæteros meliores reddat, aut ſsublatis malis ſsecurio|

p. 441

res cæteri vivant. Et ſsecundùm Quintilia. declama. 274:

^† Omnis pœna non tam ad delictum pertinet, quàm ad exemplum. Quam ſsententiam optimè etiam exprimit PõtifexPontifex in extravag. de pœn. dum ait, compeſscendam eſsſse malorũmalorum audaciam, ut ſsaltem pœnæ formidine retrahantur à noxijs, ſsicq́ue boni ſsectando virtutem meliores effecti, non cogantur cum illis perire.

Quod qui facere differunt, ignoſcẽdoignoſcendo malis, bonos perditum eunt, ut docet Salluſst. in Iugurt. & nocentes abſsolvendo, innocentes exitio tradunt, iuxta ſsententiam D. Ambroſs. lib. 1. offic. & plura alia, quæ ad hoc expendunt Ioan. Nevizan. in Sylva nupt. lib. 1. à num 71. Guillel. Benedict. in cap. Raynutius de teſstamen. verb. Mortuo, el 1. & Ego in meo tract. de crim. parricid. lib. 1. cap. 1. Ac prætereà incidunt in ſsuſspicionem, quam Salvian. lib. 7. de gubernat. Dei, his verbis eleganter exponit: Poteſstas quippe magna, & potentiſssima, quæ inhibere ſscelus maximum poteſst, quaſsi probat, debere fieri, ſsi ſsciens patitur perpetrari. De qua etiam loquitur text. in cap. conſsentire 83. diſstinct. cap. ult. 23. cap. 3. cap. prætereà 23. q. 8. Caſssiodor. lib. 5. var. epiſst. 39. & Iulius Cæſsar Roman. in libello de regimine Princip. cap. 7. pag. 61.

CAPVT XVI. De septimo titulo, qui ex causa praedicandae, & propagandae Christianae Religionis desumitur, & de auctoribus, & argumentis, quibus Indorum, & aliorum infidelium debellatio hoc praetextu facta probatur.

CAPVT XVI. De ſseptimo titulo, qui ex cauſsa prædicandæ, & propagãdæpropagandæ Chriſstianæ Religionis deſsumitur, & de auctoribus, & argumentis, quibus Indorum, & aliorum infidelium debellatio hoc prætextu facta probatur.

SVMMARIVM Capitis XVI.

1 Fidei propagandæ cauſsa infidelibus bellum indici poſsſse multi opinantur; quorum dicta ſsigillatim expenduntur.
2 Indi, ex doctrina Ioan. Maioris & aliorum, prius cõprimendicomprimendi ſsunt, ut fides inter eos ſseminari poſssit.
3 Fidei, & Religionis introducendæ negotium non ubique eodem modo tractandum.
4 Barbaris ex ſsententia Alphonſsi à Caſstro iuſstè bellum infertur, ſsi ſsufficienter moniti ſsuos errores non deponant.
5 Armis non debet ſsapiens uti, niſsi cùm alia remedia non proficiunt.
6 Monitio, & ſsuaſsio blanda punitionem præcedere debet.
7 Remedijs ſseverioribus uti nõnon debet Princeps, niſsi priùs alia tentaverit, ex Seneca & alijs.
8 Monitio canonica præcedens, iuſstificat excommunicationem ſsequentem.
9 Reges Catholici ſsummo ſstudio curarũtcurarunt, & curant, ut Indi priùs moneantur, quàm puniantur.
10 Proteſstatio, ſseu requiſsitio, quæ ordinata fuit ad Indos ad fidem ſsuadendos, & quòd eius auctor fuit Doct. de PalociosPalacios Rubios.
11 Eccleſsia, & eius alumni poſsſsunt, & debent fidem per totum orbem, diſsſseminare.
12 Chriſsti præceptum, de Fide ubique prædicanda, quomodo implendum ſsit?
13 Verbum Domini non eſsſse alligatum, quo ſsenſsu ſscribat D. Paulus.
14 Evangelij, & Eccleſsiæ per omnem orbem dilatationem, multi ex Prophetis annuntiarunt.
15 Fidei ingens, & indeſsinens propagatio eſst unum ex ſsignis veræ Eccleſsiæ Dei.
16 Fidem inter Indos quantumvis barbaros, & remotos eſsſse dilatandam, multis vaticinijs prædictum fuit.
17 Infideles non minus obligati ſsunt ad Fidem ſsibi propoſsitam accipiendam, quàm fideles ad eam prædicandam, & extendendam.
18 Fides eſst medium ſsimpliciter neceſſariũneceſſarium ad ſsalutem animarum.
19 Infidelitatis peccatum graviſssimum eſst, & quare?
20 Fides non poteſst à Chriſstianis extendi, nec ab infidelibus audiri, niſsi plures Prædicatores ad hoc mittantur, ſsufficienti auxilio muniti.
21 D. Pauli locus ad Rom. 10. expenditur.
22 Infideles, qui nihil de vera fide audierunt, qualiter excuſsentur?
23 Reges Hiſspaniæ, & eorũeorum vaſsſsalli magnam laudem merentur ob curam dila|
p. 442
tandæ Fidei Catholicæ per Novum Orbem.
24 Principes ſsunt miniſstri, & vindices Dei contra eos, qui male agunt, vel eius nomen, & Fidem recipere nolunt.
25 Bellum iuſstè moveri poteſst contra eos, qui ſsuis Principibus non obediunt, & multo magis contra rebelles Deo.
26 Cauſsa Dei non debet eſsſse peioris conditionis, quàm hominum.
27 Deo proximus ille habetur, qui eius Maieſstatem vindicat.
28 Malos qui punit, & percutit in eo, quod mali ſsunt, Deo gratiſssimus eſst.
29 Cap. ſsi Eccleſsia, cap. duo iſsta 23. q. 4. & cap. quod ſsicut de elect. explicantur.
30 Charitas eſst proprium Chriſstianorum bonum.
31 Animarum convertendarum zelus Deo gratiſssimus eſst, & in quibus potiſsimũpotiſsimum eminere debet.
32 Iſsaiæ locus cap. 24. verſs. 27. exponitur.
33 Deum in Doctrinis & in Inſsulis maris glorificat, qui Fidem per varias, & remotas Orbis plagas extendit.
34 D. Chryſsoſstomi verba expenduntur, quibus ſsuper omnia curandam eſsſse infidelium converſsionem enixè ſsuadet. Et num. 36.
35 Chriſstus aſscendens in cœlum, præceptum propagandi Evangelij tanquam ultimum, & omnino ſservandum, & implendum Apoſstolis iniunxit.
37 Teſstatorum morientium ultima verba, fideicommiſsſsa vocantur, & magis hæredes obligare videntur.
38 Fideicommiſsſsa, commendationeſq́;commendationeſq́ue morientium, naturali iure, & pudore implementum expoſstulant.
39 S. Franciſscus Xaverius quàm anxiè pro Fide propaganda, & animabus Indorum convertendis laboraverit, & laborari ab omnibus debere, cenſsuerit.
40 Infideles convertendi cura præcipuè tãgittangit Romanum Pontificem, & Chriſstianos Reges, ac Principes.
41 Regum Chriſstianorum ſsummam fœlicitatem in dilatatione, & exaltatione cultus divini collocat D. Auguſstin.
42 Reges Catholici Hiſspaniæ non tantùm ex charitate, ſsed ex obligatione iuſstitiæ tenentur Fidem inter Indos pro viribus propagare, & conſservare.
43 Fides, & Religio Chriſstiana inter Indos, ob varias rationes ſsine aliquo militari apparatu, & terrore, prædicari & conſservari potuiſsſse, non videtur.
44 Alexand. VI. R. P. Bulla conceſssionis Indiarum, earumdem debellationem, & conquiſsitionem permittit, ad meliorem Fidei prædicationem, & propagationem.
45 Indos non aliter potuiſsſse ad Fidem converti, quàm ſsi priùs domarentur, & debellarentur, multi auctores expreſssè teſstantur.
46 Hiſspanos excuſsat Thomas Bozius, & Caliſstus Remires, quòd aliquando in Indos ſsævierint, quoniam ob feritatem eorum, aliter ad Fidem, & meliorem vivendi normam reduci non poterant. Et num. 49.
47 Religionis negotium non eſst omnibus temporibus, & locis eodem modo tractandum.
48 Ioan. Boterus quid ſsentiat de ingenio Indorum, & de modo prædicationis, & converſsionis eorum.
50 Novi Orbis conquiſsitionem Divina providentia per Hiſspaniæ Reges factam agnoſscit Benzonius, quoniam Indi aliter ad Evangelij doctrinam diſsponi nõnon poſsſsent.
51 Cura cui competit de ſspiritualibus, temporalia, quæ ad ea ordinantur, diſsponere poteſst.
52 Poteſstas, ad quam pertinet fines, poteſst etiam curare, & diſsponere de medijs.
53 Conſsequenti conceſsſso tam in ſspiritualibus, quàm in temporalibus actionibus, ea omnia conceſsſsa videntur, ſsine quibus ad illud perveniri non poteſst.
54 Finem ad aliquem, quæ ſsunt inſstituta, ſsecundùm ea, quæ ille exigit, ordinari & extendi debent.
p. 443
55 Finis prior eſst intentione, & intellectione, licèt poſsterior in executione.
56 Fine adepto non eſst multum curandum de medijs ad illum requiſsitis.
57 Architectus qualiter ſse habeat in domus diſspoſsitione, & conſstructione?
58 Reges noſstri ad modum Architecti omnia neceſsſsaria ad Indorum meliorem cõverſionemconverſionem diſspoſsuerunt.
59 Religionis obſservatio, & amplificatio eſst ſsummum hominum bonum, & Regnorum fulcrum, & præcipua Regum, & Imperatorum cura. Et num. 61.
60 Theodoſsius Imper. Religionis curam, & augmentum filijs ſsuis moriens præ omnibus commendavit.
61 Novellæ Theod. & Valent. notabilia verba expenduntur.
62 Romani ob curam, & cultum Religionis ad ſsummum tanti Imperij faſstigium perveniſsſse dicuntur.
63 Bella, quæ Reges Religionis tuendæ, aut propagandæ cauſsa ſsuſscipiunt, valdè pia, & laudabilia iudicantur.
64 Guiller. Benedict. notabilia verba referuntur de laude bellorum contra infideles, & idololatras.
65 Vrbano II. R. P. orationem pro bello contra infideles habẽtehabente, audita fuit vox de cœlo, quæ illud approbavit.
66 Reges potentes potenter fidem introducere debent.
67 Bellum pro Fide, aut contra excommunicatos, qualiter fieri poſsſse dicat Fran. Arias.
68 D. Ioan. Bapt. ValẽçuelaValençuela in explicatione loci Ciceronis, de bello pro fide ſsuſscipiendo, notatur.
69 Fides ſsolùm apud Chriſstianos pro Religione accipitur, propriè tamen fœdera, & dictorum, promiſsſsorumq́ue conſstantiam ſsignificat.
70 Romani fœdera, & conventiones etiãetiam cum hoſstibus initas religioſsiſssimè obſservabant.
71 Iuſstus Lipſsius indiſstinctè probare videtur bellum, quod infertur Barbaris à noſstra Religione abhorrentibus.
72 Reges Divinæ potentiæ famulari debent, ad Dei cultum maximè dilatandum, ex Valerio, & D. Auguſstino.
73 Mœcenatis notabile conſsilium ad Auguſst. Cæſsarem circa Religionem extendendam, & peregrinarum Religionum ſsectatores debellandos.
74 Religionem propriam defendere, & pro ea contra alias bella ſsuſscipere, communis omnium gentium natura, & conditio eſsſse videtur Ciceroni, cuius verba referuntur.
75 D. Eulogij teſstimonium de pietate bellorum contra impios, & infideles expenditur.
76 Iuſstinian. Imper. ſse ipſsum laudat ob bella, quæ pro Religione amplianda ſsuſscepit.
77 Lex. 2. tit. 23. part. 2. primam cauſsam iuſsti belli in eo conſstituit, quod pro amplianda Fide, & Religione ſsuſscipitur.
78 Cap. ſsi non ex fidei 23. q. 4. expenditur, ubi D. Gregor. valdè commendat bella à Gennadio pro Religione dilatanda ſsuſscepta.
79 Gennadius Exarchus Africæ quis fuerit, quo tempore vixerit, & qualiter ſsæpius à D. Gregorio laudari meruerit?
80 Cap. diſspar. 23. q. 8. inducitur, & expenditur pro iuſstitia belli contra infideles, qui Fidem ſsibi prædicatam recipere nolunt.
81 Eccleſsia hodie, cùm maiorem poteſtatẽpoteſtatem, & auctoritatem habeat, quàm olim, maiori etiam vi contra infideles procedere poteſst. Et num. 90.
82 Fines ſsæculorum, de quibus D. Paul. agit. 1. Corinth. 10. iam devenerunt.
83 Prædicatores noſstri temporis cur in virtutibus, & miraculis non ſsint paris potentiæ cum antiquis.
84 Cap. ſsi Eccleſsia, cap. non invenitur, cap. diſsplicet. 23. q. 4. in quibus D. Auguſst. agit de differentia ſstatus, & poteſstatis Eccleſsiæ, ponderantur, & illuſtrãturilluſtrantur. Et num ſsequentib.
85 Nabuchodonoſsoris hiſstoria, duo tempora Eccleſsiæ deſsignat, ſsecundùm D. Auguſstinum.
87 Eccleſsia hodie, quia maiores vires ha|
p. 444
bet, non tolerat ritus infidelium, quos olim tolerabat.
88 Apoſstolorum tempore ſsola patientia & humilitate voluit Chriſstus mundum cõvertereconvertere.
89 Pontifices Romani olim ſsub Ethnicis Imperatoribus conſstituti poteſstate ſsua plenè non utebantur.
91 Hæreticos, & Schiſsmaticos hodie flãmisflammis. & alijs ſsupplicijs punit Eccleſsia, cùm olim cummunione privaret.
92 Communionis Sacramentalis privatio, quæ pœna olim eſsſset? remiſssivè.
93 Temporibus ſsuis omnia conveniunt, & ſsecundùm eorũeorum varietatem ſstatuta quoque humana varianda, & accomodanda ſsunt.
94 Evangelium ipſsum ſsecundùm differentiam temporum varia præcepta dedit circa converſsionem infidelium.
95 Parabola Evangelij Lucæ 14. de patre familias, non ſsolùm vocantis, ſsed etiam compellentis, deſsignat coactionem, qui Eccleſsia hodie uti poteſst in converſsione infidelium.
96 Cap. diſsplicet. 23. q. 4. & cap. 1. 23. q. 6. expenduntur.
97 Gentes qualiter Deus vocaverit ad Eccleſsiam, ex ſsententia Thom. Bocij, & aliorum?
98 Indorum, & aliorum barbarorum converſsio quia aliqua coactione eget, refertur ad terriam legationem parabolæ D. Lucæ. Et num. 100.
99 Mag. fr. Lud. Legionenſs. qualiter exponat tres vocationes, ſseu legatione Parabolæ D. Lucæ.
101 D. paulus ad Eccleſsiam Dei venire coactus eſst, & plus cæteris in ea profuit.
102 Cap. quis nos 23. q. 1. cap. 1. 23. q. 6. cap. diſsplicet 24. q. 3. ubi D. Auguſst. agit de coactione D. paul. perpendũturperpenduntur, & exornantur.
103 Converſsio ad Fidem, ſsive Fidei receptio per aliquam vim indirectãindirectam, vel cauſsativam elicita, non eſst reprobanda.
104 Cap. vides. 23. q. 6. & cap. quid faciet, 23. q. 4. & alia ſsimilia expenduntur.
105 Rationis forma in vi appetitiva ſsolet imprimi ex actibus noluntarijs.
106 Infideles gravioribus tributis, & penſsionibus onerari poſsſsunt, ut ad Fidem alliciantur.
107 Converſsio infidelium per vim cauſsativam facta, magnum fructum ſsaltem in eorum filijs, & poſsteris operabitur, qui voluntariè Fidem recipient.
108 Conſstantinus & alijs Impp. pluribus præmijs, & pœnis infideles ad Fidem profitendam adduxerunt.
109 Leges, quibus Impp. Romani hæreticos, & infideles ad Fidem adigebant, B. Auguſst. vladè commendat.
110 Carolus Magnus plura bella movit adverſsus infideles idololatras, hortatu hardriani R. Pontificis.
111 Iuſstinianus Imp. Paganos, & hæreticos ex ſsuo Imperio eiecit.
112 Iudæos qualiter Siſsebutus Rex Hiſspaniæ, & Dagobertus Galliæ, & plures alij Reges à ſsuis Regnis, ſsi baptizari nollent, eiecerint?
113 Iudæos à ſsuis Regnis non tantùm Reges Chriſstiani, verùm & Tiberius Imp. exulare iuſssit.
114 Hiſspaniæ Reges olim peculiare iuramentum præſstabant, de Iudæis in ſsuis Regnis non permittendis.
115 Concilium Toletanum, quod induxit iuramentum de Iudæis expellendis, à multis laudatur.
116 Reges Catholici Hiſspaniæ Ferdinandus & Eliſsabeth, & Emanuel Luſsitaniæ, qualiter Iudæos, & Mauros à ſsuis Regnis eiecerint?
117 Baiacetes TurcarũTurcarum Imp. qualiter ſsuccenſsuerit expulſsionem Iudæorum per Reges Catholicos factam.

p. 445

SEptimvm quidem titulum ad debellationem, & acquiſsitionem huius Novi Orbis iuſstius adhuc, & efficacius noſstris Regibus aſsſserendam, ex eo alij ſsumere ſsolent, quòd ubi eius notitiam habêre cœperunt, & gentium, quæ ibîdem ſsub dæmonis mancipio, & cæca tot errorũerrorum caligine pererrabant, debuerunt utique totis nervis intendere, ut chriſstiana, & Catholica fides, atq;atque religio, ad eumdẽeumdem Orbem, quantumvis diſssitum, & remotum, extenderetur:

^† & quoſslibet barbaros infideles, qui illam recipere nollent, competenti ſseveritate compeſscere, quouſsque ad Chriſsti caulas adigerentur, & ſsacro baptiſsmate perluſstrati, ſsanctæ Romanæ Eccleſsiæ dominium agnoſscerent: ſummoq́;ſummoq́ue eius Pontifici, Chriſsti in terris Vicario, debitam obedientiam præſstarent.

Quam opinionem præter Hoſstienſsem, & plurimos alios, quos ſsuprà cap. 10. ex num. 2. retulimus, qui generaliter docent, omnes infideles debellari, & bonis ſsuis ſspoliari poſsſse, ob id ſsolùm, quòd infideles ſsint, & dominium, ac iuriſsdictionem Eccleſsiæ Romanæ non recognoſscant. Magis ſspecificè in terminis noſstræ quæſstionis ſsequi videtur Lucas de Penna in l. unica, C. ut armor. uſsus, verſs. Eſst ergo iuſstiſssima, lib. 11. & in l. devotiſssimos, C. de Metat. & Epidemit. lib. 12. ubi inter ſseptem cauſsas iuſsti belli, quas latè proſsequitur, eam primo loco conſstituit, quæ propagandæ Fidei Chriſstianæ zelo fundatur. Quod & facit, & eximiè in Regibus Chriſstianis cõmendatcommendat Guillerm. Bened. in cap. Raynuntius, verbo, Duas habens filias, num. 112. fol. 21. de teſstament.

Et idem

^† apertiùs & enixiùs, de noſstris hiſsce Indis ſspecialiter agens, tuetur Ioan. Maior. in 2. Senten. diſstin. 44. Quæſst. 3. docens, barbariem & feritatem eorum exigere, ut prius aliquo modo comprimerentur, & Regibus, quibus anteà parebant, privarentur, ut ſsic poſsteà Chriſstianorum moribus aſsſsueſscerent, & Verbi Divini prædicatores faciliùs, & ac ſsecuriùs inter eos verſsari poſsſsent, & comparatâ linguarum peritiâ ſsuum munus implêre.

Quâ auctoritate, & ratione ſsuffulti, eandem ſsententiam probant Gineſs. Sepulveda in Apolog. ad Epiſscop. Segovienſs. fundam. 3. & in reſsponſs. ad Epiſscop. de Chiapa, Pet. Malferitus in ſsæpè allegato conſs. 769. apud Mandellum lib. 4. ex num 79. uſsque ad 92. Marquardus in tract. de Iudæ. & Infidel. 1. part. cap. 14. verſs. Non obſstat, ubi expreſssè tradunt, ultimis hiſsce Eccleſsiæ temporibus licitum fuiſsſse, & eſsſse, ob Fidem prædicandam, & propagandam, Indis & alijs infidelibus bellum inferre, & Regna ita debellata à fidelibus occupari.

Neque abeſst Gregor. Lupus in l. 2. titul. 23. part. 2. gloſs. magn. col. 1. & ſsequentib. ubi cũcum D. Thom. & alijs quæſstionem ad partes examinans, in hanc ferè inclinare videtur, prout & facit Hieronym. Zevallos in pract. commu. 2. part. quæſst. 735. num. 28. ubi relatis verbis Ioan. Maior. & alijs Ioſsephi Angleſsij, quæ ipſse cõſideratconſiderat, defendi poſsſse ínquit titulum, & dominium, quod ab antiquo obtinuerunt Reges noſstri |

p. 446

Hiſspaniæ in Regnis Indorum, ex eo quòd illos reduxerunt ad Fidem Catholicam. Et idem tradit in 4. part. quæſst. ultim. num. 114. licèt poſsteà id in diſsputationem adducat ex n. 168.

Poſsſsunt quoque pro eiuſsdem opinionis patrocinio laudari eruditiſssimus Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 7. cap. 5. & lib. 10. cap. 13. & 14. Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. cap. 8. & 9. & 12. Ant. Poſsſsevin. 1. tom. Biblioth. lib. 9. cap. 15. & 24. pag. 402. Fr. Lud. Legionenſs. in comment. ſsuper Cantic. cap. 8. pag. 431. Ioan. Boterus in relation. univerſs. part. 4. lib. 3. pag. 55. 56. & 71. cum ſsequentib. Fr. Thom. à Ieſsu lib. 2. de procur. omn. gent. ſsal. cap. 8. pag. 55. & lib. 4. 1. par. cap. 1. Ant. de Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. Fr. Ant. de S. RomãRoman. in hiſst. Ind. Orient. lib. 4. c. 26. Caliſst. Remirez in tract. de lege Regia, §. 32. n. 6. pag. 346. & Ludovic. Cabrera in vita Phil. II. lib. 7. cap. 8. pag. 420. Quibus in locis

^† ſseriò affirmant, Fidei & Religionis ampliandæ, & introducendæ negotium, non ubique eodẽeodem modo tractandum, ac proptereà cum Barbaris iſstis ferro, & virgis interdum agi potuiſsſse, & debuiſsſse, ut priùs ſse eſsſse homines diſscerent, & poſsteà prædicatam ſsibi Evangelicæ veritatis lucem admitterent.

Eiſsdem etiam aſsſsentiri videtur Alfonſs. a Caſstro lib. 2. de iuſsta hæret. punit. cap. 14. ſsol. 127. Vbi

^† eiuſsmodi bellum iuſtũiuſtum eſsſse tradit, ſsi Barbari iſsti, priùs moniti, ut falſorũfalſorum Deorum cultum deſserant, & Deum verum, qui eſst cunctorũcunctorum Creator & Rector, adorent, id facere noluerint, nec talibus monitionibus obtemperaverint, ſsed obſstinati in ſsuo errore perſstiterint, & præſsertim ſsi Verbi Dei prædicationem impediant.

Sub qua cautione reliqui etiam auctores ſsuprà relati accipiendi ſsunt, ut & ſsup. cap. præced. ex num. 13. tetigimus. Nam,

^† ut rectè Terentius ſscripſsit: Omnia prius experiri verbis, quàm armis ſsapientem decet. Et ſsecundùm Cicer. lib. 1. de officijs: Cùm ſsint duo genera decertandi, unum per diſsceptationem, alterum per vim: cùmq́ue illud proprium ſsit hominis, hoc belluarum, confugiendum eſst ad poſsterius, ſsi uti non licet ſsuperiore. Quo

^† reſspiciens Theodor. Rex apud Caſssiodorum lib. 4. epiſst. 29. ad nimiãnimiam diſstrictionem Principes, & Magiſstratus proceſsſsuros nõnon eſsſse dicebat: Quàm lenis patientia non præcedat, quia non habet veniæ locum, qui delinquit admonitus. & Seneca lib. 1. de Clemen. cap. 14. relatus ab Annæo Rober. lib. 2. rerum iudicat. cap. 9. Principes,

^† ut parentes, non priùs verberibus, quàm verbis, & blandis ſsuaſsionibus uti debêre, his elegantiſssimis verbis ſscribit: Numquid aliquis ſsanus filium à prima offenſsa exhæredat? Niſsi magnæ, & multæ iniuriæ patiẽtiampatientiam evicerint: niſsi plus eſst quod timet, quàm quod damnat, non accedit ad decretorium ſstylum. Multa antè tentat, quibus dubiam indolem, & peiori loco iam poſsitam, revocet; ſsimul deplorata eſst, ultima experitur. Nemo ad ſsupplicia exigenda pervenit, niſsi qui remedia conſsumpſsit. Hoc quod parenti, etiam Principi faciendum eſst, quem appellamus Patriæ Patrem, non adulatione vana adducti.

Et inde dicimus,

^† quòd Canonica monitio præcedens, iuſstificat prolationem excommunicationis ſsequentis, cap. omnes decimæ 17. quæſst. 8. cap. de presbyterorum 17. quęſtquæſt. 3. cap. illicita 24. quæſst. 3. cap. ſstatutum de ſsentent. excom. in 6. cum alijs, quæ latè adducit Ioan. de Lignia. in tract. de cẽſurcenſur. Eccleſs. §. 24. num. 4. Covarru. in cap. Alma mater, 1. par. relect. §. 9. numer. 4. & 7. Paul. Borgaſsius in tract. de irregular. 6. part. quæſst. 8. num. 3. & 7. Greg. Sayrus de cenſsur. lib. 1. cap. 12. per totũtotum, Beltranus à Guevara in propugnaculo contra Venet. aſsſsert. 2. §. 3. ex num. 1. & Molina de iuſst. & iure, diſsput. 29. col. 147.

Neque hoc latuit

^† Pijſssimos, & |

p. 447

Catholiciſssimos Hiſspaniæ noſstræ Reges, qui ſsemper ſsummâ curâ, & ſstudio Ducibus, quos ad has expeditiones mittebant, hunc modum procedẽdiprocedendi in Indorum cõverſionibusconverſionibus iniunxerunt, & ſspecialem huius monitionis, ſsive requiſsitionis formulãformulam ſscribi mandarunt; cuius

^† litteram infrà cap. 24. ſsubiungimus, & extat apud Ant. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 7. cap. 14. pag. 249. qui refert, eam ab inſsigni illo ſsui temporis Doctore Ioan. de Palacios Rubios ordinatam fuiſsſse, eâdẽeâdem decad. 1. lib. 10. cap. 17. pag. 348.

Pro qua ſsententia primò conſsiderari poteſst, certiſssimum, & vulgatiſssimum eſsſse,

^† apud Eccleſsiam, & eius alumnos non ſsolùm ius, & poteſstatem eſsſse, Fidei per univerſsum OrbẽOrbem prædicandæ, & diſsſseminandæ, verùm præciſsam quoque huius muneris obeundi neceſssitatem, & obligationem reperiri; cùm aliter

^† Chriſsti verbum impleri non poſssit: qui omnes homines ſsalvos fieri cupiens, & unũunum eſsſse, atque in unum ovile reduci, ad omnes quoque, ſsuæ lucis radios perventuros, ſsigniſsicavit, & ubiq;ubique terrarum EvangeliũEvangelium ſsuum prædicari mandavit, ut cõſtatconſtat Ioan. 7. & 10. Matthæi. 24. & ult. Marci ult. Act. 1. 2. Petr. 3 Paul. 1. Corinth. 5. & 9. ad Epheſs. & Theſsſsalonicen. 4. 1 ad Timoth. 2. & 2. 2 ubi inquit:

^† Verbum Domini non eſsſse alligatum. Et 1. Corinth. 10: Si non Evangelizavero, væ mihi eſst: neceſssitas enim mihi incumbit: ad hanc nimirum eius extenſsionem, & propagationem reſspiciens: quam Prophetæ

^† etiãetiam innumeris penè locis prænuntiaſsſse videntur, quorum aliqua retuli ſsuprà lib. 1. cap. 15. & plurima alia uſsque ad ſsatietatem congerunt, de hac poteſstate, & neceſssitate prædicationis, & dilatationis Fidei latiſssimè diſsputantes, eamq́;eamq́ue inter

^† alia ſsigna veræ Eccleſsiæ Dei recenſsentes, D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. ubi Caietan. & alij & in 2. Senten. diſstinct 41. Ioan. Maior diſstinct. 49. q. 3. Ricard. & Durand. in 4. diſstinct. 4. Sotus diſstinct. 5. q. unic. art. 10. Victor. in relect. de Indis, 2. part. n. 9. Nicol. Sanderus de viſsib. Monarch. lib. 4. cap. 5. ex pag. 143. & lib. 8. cap. 50. ex pag. 795. Fr. Lud. Granatenſs. in Symbol. Fidei. 1. part. cap. 36. & 2. part. cap. 1. Pat. Ioan. Pineda de rebus Salomon. lib. 6. cap. 20. §. 8. ſseqq & §. 19. pag. 479. Maluend. de Antichriſst. lib. 3. cap. 32. Rutil. Benzo. de anno Iubil. lib. 2. cap. 4. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 1. cap. 3. & 5. lib. 4. cap. 3. 5. 6. & 7. lib. 7. cap. 28. lib. 17. cap. 1. & lib. 20. cap. 1. 3. & 6. Balthaſs. Chavaſs. de notis veræ Religionis, pag. 809. 825. & 858. noviſssimè poſst hęchæc ſscripta eruditiſssimus Pat. Fran. Suarez in tract. de Fide diſsput. 18. ſsect. 1.

Et in noſstris terminis

^† de prædicatione facta, & faciẽdafacienda Indis & alijs infidelibus, quantũvisquantumvis barbaris & remotis Ioſseph Acoſsta lib. 1. de procur. Ind. ſsal. cap. 6. Ant. Poſsſsevin. in Biblioth. 1 tom l. b. 9. cap. 15. & ſseqq. pag. 398. Fr. Tho. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsal. in prologo pag. 1. & 2. & lib. 11. in præfat. pag. 75. & Fr. Ioan à Torque. in Monar. Indian. lib. 18. cap. 4. & 5.

Cui neceſssitati, & obligationi, quæ fidelibus, ut diximus, iniuncta conſspicitur, alia, eâdẽeâdem rationẽrationem, ex parte infideliũinfidelium reſspondet; nempe,

^† ut CatholicãCatholicam noſstram FidẽFidem ſsibi ſsufficienter annũtiatamannuntiatam, & prædicatam, ſsub peccato mortali admittere, & profiteri debeant, ut docet D. Thom. 2. 2. q 10. art. 1. Covar. in regula peccatum, 2. part. §. 10. n. 1. verſs. Tertiò licet, & Pat. Suarez d. tract. de Fide, diſsput. 16. ſsect. 1. & 2. Non eſst enim aliud nomen datũdatum hominibus, in quo oporteat nos ſsalvos fieri, ut habetur Act. 4. Et qui crediderit. & baptizatus fuerit, ſsalvus erit; qui verò nõnon crediderit, cõdemnabiturcondemnabitur, Marci ult. & qui non credit, iam iudicatus eſst Ioan. 3.

Et enim

^† Fides ſsimpliciter mediũmedium neceſsſsarium ad ſsalutem, ut tradit |

p. 448

D. Thom. 2. 2. quæſst. 2. art. 3. & ibi omnes Expoſsitores, ſscholaſstici cum Mag. in 3. Senten. diſstinct. 23. Sotus in 4. diſstinct. 5. art. 1. Fr. Lud. Granaten. in d. Symb. Fidei. 2. part. cap. 1. Suarez diſsput. 12. ſsect. 1. numer. 2. Concil. Triden. ſseſsſs. 6. cap. 7. unde dicit Apoſstol. ad Hebræ. 11: Sine fide impoſssibile eſst placere Deo, & D. Thomas d. art. 3. Infidelitatis

^† peccatum eſsſse graviſsimũgraviſsimum inter alia, quæ contingunt in perverſsitate morum, quia directè Fidei opponitur, & tollit principium converſsionis in Deum. De quo latiùs egimus ſsuprà, hoc lib. cap. 10. & plura tradit Suarez d. diſsput. 18. ſsect. 2.

Quæ cùm ita ſse habeant, & hæc fides,

^† de qua agimus, neque à fidelibus extendi, & propagari, neque ab infidelibus recipi, & admitti poſsſset, ſsi ingens Prædicatorum copia, ſsufficientibus auxilijs fulcita, ad has adeò populoſsas, barbaras, & remotas nationes non mitteretur, clamante

^† Apoſstolo ad Roman. 10: Quomodo ergo invocabunt, in quem non crediderunt? aut quomodo credent ei, quem non audierunt? quomodo autem audient ſsine prædicante? quomodo verò prædicabunt, niſsi mittantur? ſsicut ſscriptum eſst: Quàm ſspecioſsi pedes Evangelizantium pacem, Evangelizantium bona. Ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Chriſsti; iunctis alijs,

^† quæ de excunſsandis infidelibus, qui nullum omnino auditum ſsenſsibilem Fidei habuerunt, diximus ſsup. hoc lib. cap. 10. ex num. 77. & noviſssimè tradit Pat. Suarez dict. tract. de Fide, diſsput. 17. ſsect. 1. num. 7. Meritò laudandi, & extollendi videntur Hiſspaniæ

^† noſstræ Pijſssimi Reges, eorumq́ue fideliſssimi ſsubditi, quatenus prædicationis, & extenſsionis Fidei Catholicæ munus, & præceptum tot curis; laboribus, & expenſsis, in vaſstiſssimis huius Novi Orbis regionibus implêre curarunt, & interdum ultricibus armis contra eos uſsi ſsunt, qui propoſsitam ſsibi Fidem audire, vel recipere contumaciter noluerunt. Sunt

^† enim Principes Dei miniſstri, & vindices in iram eis, qui male agunt, ut docet D. Paul. ad Rom. 13. Et ad eorum officium pertinet curare, & præſstare, ut ſsicut unus eſst Regum & populi Rex Deus immortalis, ita nulla alia religio, & veneratio, niſsi unius Dei tenẽdatenenda ſsit, ut præclarè ſscripſsit Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. inſstit. cap. 20.

Quòd ſsi licitum eſst bellum,

^† quod adverſsus aliquam nationem movetur, ut ſsuis Principibus obediat, & pareat, etiam ſsi is, qui bellũbellum movet, extraneus ſsit, ut dixi ſsup. hoc lib. cap. 13. num. 42. multo magis moveri potuiſsſse videtur adverſsus barbaros, Deo vero ſsibi annuntiato, credere, & parêre nolentes; cùm

^† peioris conditionis Dei, quàm hominum cauſsa eſsſse nõnon debeat, ut dixi ſsup. cap. 9. num. 33. & egregiè probat l. 3. verſs. Proinde, ibi: Præferenda humanitati religio eſst, C. de his, qui ad Eccleſs. confug. auth. Gazaros, C. de hæret. cap. urgentis, eodem, ibi: Gravius eſst æternam, quàm temporalem lædere Maieſstatem, optimus textus in authen. ut non luxur. contra nat. col. 6. ibi: Si enim contra homines factæ blaſsphemiæ impunitæ non relinquuntur, multo magis, qui ipſsum Deum blaſsphemat, dignum eſst ſsupplicia ſsuſstinere: Et ſsecundùm Iuſstin. hiſstor. lib. 8.

^† Deo proximus ille habeatur, qui eius Maieſstatem vindicaverit. Quod & Pelagius Papa ſscriptum reliquit in cap. de Liguribus 23. quæſst. 5. & D. Hieronym. ſsup. Ezech. lib. 3. cap. 9. relatus in cap. qui malos, ead. cauſsa, & quæſst. inquiens, quòd

^† percutiens malos in eo quod mali ſsunt, & habens vaſsa interfectionis, ut occidat peſssimos, miniſster eſst Domini: & D. Auguſst. in Epiſst. ad Bonifac. dum ait: Quomodo Reges ſservient Domino in timore, niſsi ea, quæ contra iuſsſsum Domini fiunt, religioſsa ſseveritate puniendo, atque plectendo? Cuius dictum refertur

^† in cap. ſsi Eccleſsia, cap. duo iſsta 23. q. 4. |

p. 449

cap. quod ſsicut, de elect. & pluribus illuſstrat Roland. a Valle conſsil. 20. numer. 2. volum. 2. Ioan. Nevizan. lib. 1. SylvęSylvæ nupt. numer. 97. & ſsequentibus, Iuſst. Lipſs. lib. 4. civil. doctr. cap. 2. Elias Reuſsner. lib. 1. artis ſstrat. ag. capite 10. pag. 37. & Ioan. Baptiſst. Valençuela in diſscurſs. ſstar. & bell. 2. parte, conſsider. 2. ex numer. 100. & conſsider. 3. ex num. 40.

Quibus accedit,

^† quòd charitas, quam proprium Chriſstianorum bonum meritò appellavit Clemens Alexandr. libro 2. Pædago. capite 1. & Gentian. Hervet. ibîdem pagin. 179. & Pat. Suarez in tractat. de Charitat. diſsputat. 5. ſsect. 1. per totam. Nulla in re meliùs, atque utiliùs exerceri poteſst, quàm

^† in hoc animarum infidelium convertendarum zelo, qui ſsemper Deo gratiſssimus fuit, & præcipuè Summis Pontificibus, & Eccleſsiæ PręſulibusPræſulibus, Chriſstianis Principibus, religioſsiſsq́ue alijs, & Apoſstolicis viris, & reliquis prætereà fidelibus, pro captu, & ſstatu cuiuſsque, ſsummopere commendatus, ut plurimis ſsacræ Scripturæ locis, & graviſssimis Sanctorum Patrum teſstimonijs, & exemplis oſstendunt Salmeron tomo 12. ſsuper Act. Apoſstolor. tractat. 38. Suarez de Fide, dict. diſsput. 18. ſsect. 1. numer. 5. 6. & 7. Ioſseph. Acoſsta de procuran. Ind. ſsalut. lib. 1. capite 3. & 4. Balthaſs. Chavaſsius de notis veræ Religion. ex pag. 501. Torquemada in Monarchia Ind. lib. 18. capite 4. & 5. & copiosè, & diligenter Fr. Thom. à Ieſsu omnino legendus de procur. omn. gent. ſsalute, lib. 1. capite 1. 2. 3. & 9. & lib. 2. per totum, & lib. 11. in præfat. ubi ſspecialiter de zelo, & cura convertendorum Indorum pertractat.

Quibus Ego adijcio

^† illud IſaięIſaiæ 24. verſs. 27: Propter hoc in doctrinis glorificate Dominum, in inſsulis maris nomen Domini. Quibus verbis Gloſsſsa Interlineal. Div. Thom. Lyra, Dionyſs. & aſsij, quos refert Gaſspar Sanctis ibîdem,

^† admoneri viros Apoſstolicos docent, ut glorificent Deum in doctrinis, id eſst, docendo gentes, percurſsando aridam, & inſsulas, cœleſtẽcœleſtem hanc lucem omnibus irradient.

Idq́ue ipſsum D.

^† Chryſsoſst. homil. 4. in cap. 1. epiſst. 1. ad Corinth. ſsuper omnia curari à nobis debere, his verbis ſstrictè ſsuadet: Nos, Ethnicos, muliebri, vel etiam maiori ululatu deploremus, quoniam communem ſsalutem non intelligunt, neque enim adeò uxorem virum ſsuum amare opotet, ut nos univerſsum genus humanum, idq́;idq́ue ad ſsalutem allicere ſsive Ethnicus ſsit, ſsive quivis alius.

Et Div. Auguſstin. ſserm. 6. lib. 16. egregiè conſsiderat,

^† hoc fuiſsſse ultimum pręceptumpræceptum Christi aſscendentis in cœlum, & veluti teſstamentum ſscribentis, ut ſsic maiori, & ardentiori deſsiderio hæredes eius illud implêre teneantur. Quod D. etiam

^† Chryſsoſst. tom. 9. in 1. Canon. Ioan. eleganti proſsopopeiâ patris languientis, ac filijs aliquid commendantis exornat, & tandem ita concludit: Fratres, cogitate viſsceribus Chriſstianis, ſsi hæredibus ſsunt tam dulcia, tam grata, tam magni põderisponderis verba patris ituri in ſsepulchrum: hæredibus Chriſsti qualia debent eſsſse verba noviſsſsima.

Quæ ſsuprema,

^† noviſssimaq́ue verba fideicommiſsſsa vocantur à Tertullian. lib. ad uxor. in princ. & ad ea refert Plutarc. in vita Homeri AndromachęAndromachæ lacrymas, quam Homerus ipſse in fine Iliad. flentem ſsuper Hectoris cadaver inducit, quòd moriens manus ei èex lecto nõnon porrexerit, neq;neque aliquod prudens verbũverbum, cuius recordaretur, dixerit. Cato item Stoicus ex naturali animorũanimorum affectione teſsſsamenta, commendationeſsq́ue mortuorũmortuorum natas, ait, apud Tullium 3. de finibus. QuarũQuarum implementum

^† vel ſsolo naturali pudore eorum, qui rogabantur, contineri, Iuſstin. ſscribit in princ. inſst. de fideic. hæred. & Seneca lib. 1. de tranquil. vitæ, |

p. 450

cap. 11. & alij, quos refert Claudius ChiſletiusChiſlerius de iure fideicommiſsſsorum, lib. 1. pag. 217. Sed non poſsſsum

^† citra piaculum pręterirepræterire verba illius viri Apoſstolici, etiam meritò inter divos relati, S. Franciſsc. Xavierij, qui, ut narrat Thomas à Ieſsu ubi ſsuprà lib. 1. capite 1. pag. 4. Hanc mortalium ſsalutis univerſsalem, ac incredibilem neceſssitatem magna ex parte non tam in tabulis depictam, quàm factis ipſsis expreſsſsam, cùm cognoviſsſset, ita ad ſsuos in Europa commorantes ſscripſsit: Mihi verò perſsæpè venit in mentem circum Europæ Academias, ac præcipuè Pariſsienſsium, curſsare, ac inſsani rictu vociferari, eoſsq́ue qui doctrinæ plus habent, quàm charitatis, his compellare verbis. Heu quàm ingens animarum numerus, veſstro vitio, excluſsus cœlo, deturbatur ad inferos.

Secvndò facit,

^† quòd cùm in reliquis Regibus, & Principibus Chriſstianis maxima, ut diximus (poſst Romanum Pontificem) cura eſsſse debeat, ut quoad poſssint Eccleſsiæ Regnum amplificent, & non ſsolùm conatibus univerſsis enitantur, ut Religionis cultus ubi coaluit, altas mittat radices, ſsed ut protendatur eò, quò fortè anteà nunquam, pertigerat, ac deinde, ut ſsuo labore, & induſstriâ ijs, qui iacent in tenebris, & in umbra mortis, candidiſssimum Fidei Catholicæ lumen perferatur: ut præclarè oſstendit D. Auguſstin. lib. 5. de Civitat. Dei, capite 24. ubi inquit,

^† eos demũdemum Chriſstianos Reges & Imperatores eſsſse fœlices, qui iuſstè imperant, & inter honores & obſsequia non extolluntur, ſsed ſse homines eſsſse meminerunt: quiq́ue Suam poteſstatem ad Dei cultum maximè dilatandum, maieſstati eius famulam faciunt, &c. & alia tradens Thomas à Ieſsu dicto libro 2. capite 8. ex pag. 53. In

^† noſstris tamen Catholicis Hiſspaniæ Regibus, ut idem Auctor ibîdem obſservat, & Pat. Suarez dict. diſsput. 18. ſsect. 1. num. 7. non charitatis tantùm, ſsed & iuſtitięiuſtitiæ obligatio concurrit, cogitq́ue ut nihil prętermittereprætermittere debeãtdebeant, quod ad Indos Christo lucrãdoslucrandos, Fidemq́ue in his vaſstiſsſsimis regionibus promulgandam pertineat, eò quòd ab Alexandro Sexto, & alijs RomanęRomanæ Eccleſsiæ Paſstoribus, delatum eis, & commiſsſsum ſspecialiter fuerit, ut hoc munus tanquam propriũproprium & peculiare agnoſscerent, & curarent, Indoſsq́ue tuerentur, & de Fide per idoneos miniſstros inſstruerent, inſstructoſsq́ue bonis, & politicis moribus informarent. Quod

^† cùm non poſsſset aliter effectum ſsortiri, quàm ſsi crebris, & magnis claſssibus, ingentiq́ue apparatu, & terreſstribus, ac navalibus expeditionibus uterentur: tum propter immenſsam Oceani navigationẽnavigationem, terrarum intervalla, gentium, morum, & idiomatum varietates, provinciarum amplitudinem, & commerciorum difficultatem: tum etiam quia barbari, naturà eſsſse rati, & inſsolentes, prædicatores parùm tuto hoſspitio excipiebant, fœdera, atque amicitias nihil curantes, rationem quamlibet facilè cõtemnentescontemnentes, ſsylvaticamq́ue, & agreſtẽagreſtem vitam ducentes, ut dixi ſsup. cap. 7. ex num. 27.

Et ſsimiliter cùm Fides in tot populis recens, & tenera non poſsſset aliter permanêre, niſsi noſstrorum, Principum patrocinio, ſside, potentiâ adverſsus Barbarorum, & aliorum inimicorum Christi iniurias defenderetur; permittendum illis utique fuit quòd militaribus interdum copijs converſsionem eorumdem infidelium diſsponerent, & ſsupremam eorum tuitionẽtuitionem, & dominationem reciperent, ut ſsic ad politicam, & ſsociabilem vivendi formam redacti, melius, & faciliùs Fidem ſsibi prædicandam audire, prædicatam recipere, receptam retinêre, & inter veros Christi cultores numerari poſsſsent.

Quæ argumentandi ratio

^† ipſsâ |

p. 451

Bullâ Alexandri Sexti efficaciter cõprobaturcomprobatur, quæ priùs expeditionem, & dominationem harum provinciarum Regibus Catholicis hac de cauſsa concedit, & quidem repetitis, & geminatis verbis, & clauſsulis, quęquæ, ut vulgare eſst, maiorem in qualibet re voluntatem, & deliberationem oſstendunt, l. Baliſsta, D. ad Trebellian. cum latiſssimè adductis à Catel. Cota in memorab. iur. verb Geminatio, & Cardinal. Tuſscho in practicar. concluſs. iur. eodem verb. ut conſstat ex tota eiuſsdem BullęBullæ deciſsione, quęquæ incipit in verſsic. Nos igitur, & ex narratione, ibi: Ac Barbaræ nationes deprimantur, & ad Fidem ipſsam reducantur: & ibi: Aliquas inſsulas, & terras firmas remotas, & incognitas quærere, & invenire ut illarum incolas & habitatores ad colendum Redemptorem noſstrum, & Fidem Catholicam profitendum reduceretis: & ibi: Terras firmas, & inſsulas prædictas, illarumq́ue incolas, & habitatores, vobis Divina favente clementia ſsubijcere, & ad Fidem Catholicam reducere propoſsuiſstis. Et hanc fuiſsſse potiſssimam cauſsam bellorum, quæ in his Occidentalibus Indijs intervenerunt, recte advertit Gregor. Lopez in dict. l 2. par. gloſsſs. magn. col. 4. in princip. & in verſs. Quid ergo.

Et impoſssibile fuiſsſse,

^† Indos ab Hiſspanis converti, niſsi priùs fuiſsſsent debellati, aut aliquâ vi, & terrore armorum perdomiti; quia eorum feritas, & occiſsiones prædicantium, & alięaliæ difficultates ſsuprà relatęrelatæ, aliter ſsuperari non poterant, expreſssè affirmat Marquard. dict. tractat. de infidel. 1. part. cap. 14. verſsic. Non obſstat Malferitus dict. conſsil. 769. ex numer. 90. Ioſseph. Acoſsta, Anton. Poſsſsevin. Thom. à Ieſsu, & alij, quos ſsuprà num. 2. & cap. 7. ex num. 27. citavi, & infrà capit. 18. ex num. 2. diligentiùs expendam. Inter quos

^† Thomas Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 7. capite 5. in fine, agens de nimia charitate Catholicorum, apponit exemplum in ijs, qui zelo convertendarum animarum ad has Occidentales Indias navigarunt. Et inquit, quòd licèt plures Indorum ſsint armis domiti, non tamen omnes, nam quidam Religione, & beneficijs noſstrorum deliniti, ad meliorem vivendi normam conceſssère: Vt mirum non ſsit, ſsi cum belluis iſstis, humana effigie contectis, Hiſspani interdum aſsperius egerint. Et lib. 10. cap. 13. verſsic. Hinc ut legimus, agens de efferatis gentibus, per Catholicos ad humanitatem perductis, eorundem Indorum exemplum adducit, docens, quòd belluinis factis belluas omnes ſsuperabant; & tantâ erant immanitate, ut ad humanæ naturæ ſstudia vix, & ne vix quidem ullo modo revocari poſsſsent niſsi aliquando Hiſspani aliqui eos ſsupplicijs & terroribus cohibuiſsſsent, & ab hoc crimine noſstram nationem excuſsat.

Ioannes etiam Boter. in relationib. univerſs. 4. par. lib. 3. ex pag. 65. ad 75. latè in eodem argumento diffunditur, docens,

^† Religionis negotium non eſsſse omnibus temporibus, & locis, ſsive apud omnes gentes æquâ lãcelance tractandum, apponenſsq́ue exemplum in Indis huius Novi Orbis, contra quos, inquit,

^† quia barbari erant, & interdum beſstiales, non tam miraculis, aut rationibus, & argumentis utendum fuit, prout in converſsione Iudæorum, Græcorum, & Romanorum contigiſsſse videmus: ſsed omnino curandum, ut priùs rationis, & humanitatis capaces efficerentur, procedendumq́ue cõtracontra eos tanquam contra furioſsos: E ſsi debbono (inquit) render prima capaci di ragione èex d'humanità, èex poi adottrinare, è inſstruire nella virtu, èex nella via di Dio Ne diſsconviene uſsare con eſso loro de la forza èex dell' arme, affinche ſsi richonoſschino per huomini, èex poi ſs'annontij loro l'Evangelio. Pone eis Domine Legislatorem, à Che fine? ut ſsciant, quoniam homines ſsunt.

IdẽIdem noviſssimè

^† tradit Caliſst. Remir. |

p. 452

in tract. de lege Regia §. 32. numer. 6. pag. 346. relatis verbis Thom. Bozij ubi ſsup. & adijciens initio efferas iſstas gentes, ferarum more viventes, inſstar ferarum fuiſsſse interdũinterdum neceſsſsariò tractandas: Atque ita (inquit) fiebat, ut quos amor virtutis non poterat, ſsaltem acerbioris ſsupplicij metus, intra cancellos humanitatis conſsiſstere, & cohibere valeret.

Rutilius quoque

^† Benzon. de ann. Iubil. lin. 1. cap. 10. pag. 53. agnoſscit DivinãDivinam diſspoſsitionem in eo, quod Novus hoc Orbis fuerit ſsub unius Principis poteſstatem redactus, ut hoc modo, & maiori pace, & idiomatum uniformitate, populorumq́ue hinc inde ſsparſsim degentium coadunatione, & barbariei depoſsitione aptius hęhæ gentes ad Evangelicam doctrinam diſsponerentur; & ut per Catholicos hic Orbis acquiſsitus fuerit, ut evaneſscerent conatus hęreticorumhæreticorum, qui illum occupare tentarunt.

Et arridet valdè doctrina

^† D. Tho. lib. 3. de regimin. Princip. cap. 13. & in 2. 2. q. 40. art. 2. ad 3. & in 3. par. q. 2. art. 4. tradentes, eum, cui cura aliqua in rebus ſspiritualibus commendatur, temporalia quoque, quæ ad illam ordinantur, diſsponere poſsſse, quia

^† poteſstas, ad quam pertinet finis, debet etiam de his, quęquæ ad finem pertinent, poteſstatem habêre, & iuxta provinciam ſsibi commiſsſsam idoneis medijs, & qualitatibus operari; ad quod probandum, allegat inter alia illud Divi Pauli 2. Corinth. 3: Idoneos nos fecit miniſstros novi Teſstamenti: & potuit allegare l. officium 12. D. de re militari, & nobile conſsilium Oldrad. 161. incip. Orta materia, numero 2. in fine, ubi dicit, quòd Architectus de omnibus curat.

Et idem D. Thom. lib. 4. ſsummæ cõtracontra Gent. cap. 74. addit, ad

^† Divinam liberalitatem pertinêre, ut cui confertur poteſstas ad aliquid operandum, conferantur & ea, ſsine quibus huiuſsmodi operatio convenienter exerceri non poteſst.

Quod etiam noſstri iuris Auctores plurimis in locis conſstituerunt, ut cõſtatconſtat ex l. 2. D. de iuriſsd. omn. iud. l. ad rem mobilem, l. ad legatum, D. de procur. l. 3. §. qui habet, D. de ſservit. ruſstic. cap. prudentia, cap. præterea, & cap. ſsuſspicionis, de offic. delegat. cum mille alijs latè congeſstis ab Everard. de locis argument. cap. à conceſssione conſsequentis, Claud. Prato Gnoſsecon. general. iur. lib. 3. titul. 1. capite 2. & 4. Cardinal. Tuſscho practicar. concluſs. iur. verb. Conſsequens, concluſs. 757. Proſsp. Farinacio in fragm. 1. part. verbo, Extenſsio, numer. 229. & in noſstris ferè terminis Ludov. Paramo de origin. Inquiſs. lib. 3. q. 1. opin. 3. ex numero 35.

Et inde etiam dicimus,

^† quòd ea, quæ ad aliquem finem ſsunt inſstituta, ſsecundùm ea, quæ ille finis exigit, ordinantur, extenduntur, & contrahuntur, cap. prodeſst 23. q. 5. quem ad hoc citat Archidiac. in cap. ſsi peccaverit 2. q. 1. docet Bart. in l. ambitioſsa, num. 17. & ſsequentib. D. de decretis ab ord. faciendis, ubi ait, finem

^† priorem eſsſse in intentione, & intellectione, licet ſsit poſsterior in executione, & illud dici finem eſsſse principaliter, ad quod conſsequendum intellectus finaliter tendit, atque adeò

^† fine adepto, non eſsſse multum curandum de medijs, quęquæ requiruntur ad finem, l. 1. §. fin. D. de dot. pręlegataprælegata, iunctâ l. non cogendũcogendum, §. Sabinus, de procurat. & l. hæc ſstipulatio, §. Divus, D. ut legator.

Quam doctrinãdoctrinam ante Bartol. expoſsuit Philoſsoph. lib. 2. Phyſsic. qui citatur in hanc rem à D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 1. poſst 3. argumen. & ſsum. in 1. 2. q. 20. art. 1. ad 2. & 1. part. q. 77. art. 3. ad 1. argument. Rodolph. Agricol. lib. 1. invent. dialect. cap. 4. & ſsequitur & exornat Aymon Craveta conſs. 137. n. 14. & conſs. 304. num. 3. Covar. lib. 1. var. cap. 20. Navarr. in cap. novit. notab. 3. |

p. 453

num. 97. de iudicijs, & in tractat. de finibus humanorum actuum, numer. 27. Menchac. lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 28. num. 7. Ioan. Garcia in tractat. de nobilitat. in diviſsione, num. 9. & eruditiſssimè Petr. Fab. in l. nihil dolo 129. §. cùm principalis, & in l. cùm principalis 178. D. de regul. iur. & in lib. 3. Semeſstr. cap. 9. pag. 120. & ſsequenti, ubi allegat inſsignem locum Salvian. lib. 4. de provident. qui Ariſstotelis exemplum de

^† Architecto, finem domus, quam conſstruere parat, ante ipſsius domus conſtructionẽconſtructionem animo concipiente, ita eleganter expreſssit: Et qui domum ædificat, vel fundamentum locat, etſsi necdum habitationem paratam habeat (quam ſscilicet animo præcepit) iam tamen ipſsa, quæ adhuc facere molitur, ſspe futuræ habitationis amplectitur. Propter hanc autem qui parat cætera, ipſsum conſstruendi operis effectum, atque conſsummationem, ut animi effectu, & conſsideratione longè anteà præceperit neceſsſse eſst. Atque ita effectu effectum priorem eſsſse convenit. Quod idem

^† noſstri Reges mente etiam verſsare debuerunt, & ut finem converſsionis Indorum, quem præcipuè intendebant, conſsequerentur, iam inde ab initio ea omnia (ut diximus) penſsare, diſsponere, & ordinare, quæ illos pacatos, dociles, ſsociabiles, & in Fide ſsemel recepta ſsecuros reddere poſsſsent.

Tertiò

^† conſsidero, nullum maius, & magis deſsiderandum bonum in hominibus reperiri poſsſse, quàm Religio, & exacta eius obſservatio, & amplificatio, utpotè in qua præcipuum omniũomnium RerumpublicarũRerumpublicarum, & Imperiorum fulcrum, atque ſstabilimentum cõſiſtatconſiſtat, ut tetigi ſsuprà lib. 1. capite ult. ex numer. 89. & latiſssimè proſsequuntur Ariſstotel. lib. 7. Polit. cap. 8. Cicero lib. 1. de nat. Deorum, Plin. lib. 14. nat. hiſst. Valer. Maxim. lib. 1. & lib. 4. cap. 1. Lactan. Firmian. lib. 3. Divin. inſstit. cap. 10. & de ira cap. 12. & de vera ſsapientia cap. 28. D. Auguſst. lib. 19. de Civit. Dei cap. 24. & epiſst. 48. 50. & 165. lib. 3. epiſstol. 32. lib. 5. epiſst. 63. & lib. 7. epiſst. 5. Iuſstinian. Imp. in epiſst. inter claras, C. de ſsumm. Trinitat. & in proœm. Digeſstorum, Clemens Papa lib. 1. conſst. Apoſst. Conſstantin. Magn. Imp. apud Sozomen. lib. 1. hiſst. Eccleſs. c. 8. Theodoſs.

^† Imp. filijs ſsuis hoc pręceptumpræceptum in agone mortis relinquens apud Nicephor. lib. 13. hiſstor. Eccleſs. cap. 1. & Evagrium lib. 1. cap. 1. idem Imp. Theodoſsius, & Valentinian. in epiſst. ad Dioſscorum, & in epiſst. 17. inter Cyrilli epiſstolas, & melius in Novellis tit. 2. ubi

^† inquiunt: Inter cæteras ſsollicitudines, quas amor publicus pervigili cogitatione nobis indixit, præcipuam Imperatoriæ maieſstatis curam eſsſse perſspicimus, veræ Religionis indaginem, cuius ſsi cultũcultum tenere potuerimus, iter proſsperitatis humanis aperimus inceptis. Et plurimi alij, quos referunt Hieronym. Oſsſsorius lib, 1. & 4. de Reg. inſstit. Simancas lib. 3. de Repub. cap. 8. Petr. Gregor. lib. 2. de Repub. capite 2. & lib. 8. capite 2. ſsect. 1. Cardin. Bellarmin. lib. 1. de Principe Chriſst. cap. 11. Iuſstus Lipſsius lib. 1. & 4. civil. doctrin. cap. 2 & 3. & adverſsus Dialogiſst. cap. 2. & in monitis, & exemp. Polit. lib. 1. capite 2. Hieron. Fracheta lib. 1. de Principe, cap. 3. pag. 24. Balduin. in Prolegom. de iure civil, pag. 75. & ſsequenti, Pat. Ribadeneira de Principe Chriſst. lib. 1. cap. 16. & lib. 2. capite 5. Tiber. Gamba in diſscurſs. Polit. cap. de Religione, pag. 39. Chericus in Coronid. quęſtquæſt. Polit. §. 1. Ioan. Boter. de ratione ſstatus, lib. 2. cap. penult. de Relig. Pat. Lud. Torres lib. 4. Philoſsoph. Moral. Princip. libro 7. capite 2. Thomas Bozius in integris tractat. Imperia pendere à virtutib. & de antiquo, & novo Italiæ ſstatu, quos adverſsus MachiaveelMachiavel. ſscripſsit, Petr. Andr. Canonherius in Aphoriſsm. Polit. Hippocratis, vol. 1. lib. 5. aphori m. 25. pag. 779. & ſseqq. Pat. Fr. Ioan. Marquez. |

p. 454

in Gubernat. Chriſst. lib. 2. capite 34. Doctiſss. Ioan. Baptiſst. Valençuela in monitu contra Venetos, ex numero 178. & noviſssimè in diſscurſs. ſstat. & belli, 2. part. conſsid. 2. ex numer. 89. & conſsid. 9. ex num. 34. & conſsider. 22. per totam, Franciſs. Torreblanca lib. 3. de Magia, cap. 2. & Rutilius Benzon. lib. 3. de ann. Iubil. capite 7. pag. 340. & ſsequenti, qui cum Tertulliano in Apolog. cap. 24. & Div. Auguſst. lib. 5. de Civit. Dei, capit. 15. & 16. pręſumptionempræſumptionem quorundam refert,

^† dicentium, Romanos pro merito Religioſsitatis diligentiſssimæ, in tantum ſsublimitatis elatos, ut Orbem occuparint, & adeò gratos Deos habuiſsſse, ut præter cęteroscæteros floreant, qui illis officium prępræ cęteriscæteris faciant, ſscilicet iſsta merces, Romanis à Dijs pro gratis expenſsa eſst. Quemadmodum èex contrario ſsemper puniti, & perpetuò infelices fuiſsſse videntur, qui Eccleſsiam, & Religionem contemnunt, ur pluribus oſstendit Palac. Rub. de obtent. Navarr. par. 4. §. 6. & Caliſst. Remirez de lege Regia, §. 8. num. 22.

Vnde iure, ac meritò

^† pia, & laudabilis eorum Regum, & Principum cura videri debet, qui pro eâdem vera Religione tuenda & propaganda, totius potentiæ ſuęſuæ nervos intendunt, & armis, ac bellis, ubi ad id opus eſst, infidelium, & Barbarorum regiones, & falſsas Religiones invadunt, ut colligitur ex doctrina Lucæ de Penna ſsuprà numer. 1. relata; qui cauſsas iuſsti belli proponens, hanc quidem primo loco conſstituit, & ex Guillelm. Bened. ibîdem citato, qui ita ſscriptum

^† reliquit: Inter laudabilia omnia Catholicæ Fidei opera, quæ Rex explere debet pro ſsuæ dignitatis, ac totius Religionis Chriſstianorum ſsalute, nullum maius, nullum honorabilius, nullum denique gratius Deo offerri poteſst, quàm barbaras gentes, & Turcarum perfidiam, cæteroſsq́ue populos, qui falſsos ritus, ac Deos colũtcolunt alienos, expugnare, atque in fræna ſsubmittere ſsub Chriſsti Fide, prout talia ſsancta exercitia apud Francos Reges ſsemper floruerunt. Quod idem in noſstris terminis docuit Pet. Malferitus dict. conſsil. 769. num. 15. ubi ait; hoc adeò verum eſsſse, ut Divino veluti teſstimonio confirmatum fuerit. Nam cùm

^† Vrbanus Secundus P. Rom. in Claramontenſsi Conventu orationem habuiſsſset pro bello infidellibus inferendo, audita fuit vox de cœlo: Deus Vult, Deus vult; de qua hiſstoria latiùs agit Anton. Sabellicus Enead. 9. lib, 3. pag. mihi 354. Et conſsentit Tuccius Lucenſs. in annotat. ſsuper Cantic. fol. ult. relatus à Pat. Magiſst. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. capite 26. pag. 322. dum tradit,

^† quòd Reges potentes, potenter Fidem introducere debent. Et Franc. Arias in tractat. de bello, & eius iuſstitia, num. 145. cõcludensconcludens, PręlatorumPrælatorum

^† auctoritate poſsſse fieri bellum, præcipuè pro Fide, vel cõtracontra eos, qui excommunicati pro mortali, parêre nolunt, & pro ſsubditorum ſsuorum iniuria.

Quem referens

^† Ioan. Bapt. ValẽçuelaValençuela in dict. monit. contra Venet. p. 7. numer. 60. pag. 448. ait, ſsimile ei eſsſse, quod Cicero tradit lib. 3. de Repub. dicens: Nullum bellum a civitate optima ſsuſscipitur, niſsi aut pro fide, aut pro ſsalute. In quo tamen animadvertere debuit, Ciceronem ibi non de fide loqui, quatenus idem cum Religione ſsonat, hoc

^† enim ſsenſsu ſsolùm apud Chriſstianos accipitur; ſsed fidem intelligere, initum cum ſsocijs fœdus, cuius obſservatio plurimum

^† Romanis commendabatur, l. conventionum 5. D. de pactis, cum ibi præter alios notatis a Ferdinand. Mendoça libro 2. capite 9. Canano lib. 5. comment. capit. 1. Guiberto Coſstano quæſst. iur. capite 3. RęvardRævard. lib. 4. varior. capite 1. & Vincentio Cabotio lib. 2. diſsputation. cap. 10. & ſsequentib. & in ſspecie advertit D. Auguſst. ita Ciceronem |

p. 455

intelligens lib. 22. de Civit. Dei cap. 6. & Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 4. pag. 223.

Iuſstus

^† etiam Lipſsius lib. 5. Polit. capite 4. eiuſsdem ſsententiæ fuiſsſse videtur, dum tradit, quòd invaſsio quędamquædam legitima eſst, etiam ſsine iniuria: Vt in Barbaros, & moribus, aut religione prorſsus à nobis abhorrentes, maximè ſsi potentes ij, & aliena ipſsi invaſserunt, aut invadunt.

Pro quibus ego expẽdereexpendere ſsoleo verba Valerij Maximi lib. 4. cap. 1. §. de Lucio Furio, dum

^† de cura extendendæ Religionis antiquorum Romanorum pertractans, ſscribit: Non dubitaverunt ſsacris imperia ſservire, ita ſse rerum humanarum futura regimen exiſstimantia, ſsi Divinæ potentiæ benè, & conſstanter fuiſsſsent famulatæ. Quem loquendi modum ſsequi videtur D. Auguſst. d. lib. 5. de Civit. Dei, capite 24. eos Reges, ut ſsup. diximus, laudans, qui ſsuam poteſstatem ad Dei cultum maximè dilatandum, maieſstati eius famulam faciunt.

Et conducit valdè, notabile

^† illud Mœcenatis prudentiſssimi viri conſsilium ad Octavian. Auguſst. quod refert Dio Caſssius lib. 52. hiſst. Simanc. in Cathol. inſstit. titul. 46. numer. 21. & Petr. Greg. lib. 33. Syntagm. cap. 7. num. 8. & lib. 8. de Repub. cap. 2. num. 14: Deum ſsemper, & ubique cole, ut moribus patrijs eſst receptum, ad eundemq́ue cultum alios compelle. Peregrinarum verò religionum auctores odio, & ſsupplicijs proſsequere.

Et hanc

^† eſsſse veluti certam, & cõmunemcommunem omnium gentium naturam, & conditionem, apertè docêre videtur Marcus Tullius in Orat. pro M. Fonteio, ubi ideò Gallos execratur, quòd ut cæteręcæteræ nationes bella pro religione ſsua non ſsuſscipiebant, dicens: An iſstas nationes (ſscilicet Gallorum) religione iurisiurandi, ac metu Deorum immortalium in teſstimonijs dicendis commoveri arbitramini, quæ tantum à cæterarum gentium more, ac natura diſsſsentiunt, quòd cæteræ pro religionibus ſsuis bella ſsuſscipiunt, iſstæ contra omnium religionem.

Divus quoque

^† Eulogius, expreſsſsiùs adhuc, eiuſsmodi bellio iuſstitiam cõprobatcomprobat, & commendat in memorab. Sanct. lib. 1. ita ſscribens: Magni meriti eſsſse credo, ſsubvertere impios, & Eccleſsiæ hoſstibus contraire bellum parare, in incredulos.

Et Iuſstin. Imp. idem

^† non obſscurè demonſstrat, dum in auth. ut liberti de cęterocætero, §. hoc ſsimiliter, collat. 6. ſscriptum reliquit, ſse deſsiderio augendæ ReipublicęReipublicæ, & pro recta ad Deum religione, & ſsubiectorum pariter libertate in Lybia, & in Heſsperia multa bella ſsuſscepiſsſse.

Eòdem

^† etiam reſspicit nobilis illa Hiſspani noſstri Septem partiti iuris, l. 2. titul. 23. part. part. 2. Scholijs quidem eruditiſssimi viri Gregor. Lopez nobilior reddita, quibus hanc quæſstionem acquiſsitionis Novi Orbis curâ, quâ potuit, maxima pertractavit. Qua in lege Rex noſster Alphonſsus, cùm cauſsas exponere vellet, ob quas beſslum iuſstum, & legitimum fiat, de quibus latè agunt Auctores, quos ſsuprà hoc libro 2. capite 6. numero 51. congeſssi, hanc, de qua agimus, primo loco proponit his verbis: La primera, por acrecentar el pueblo ſsu Fè, è para deſstruir los que la quiſsieren contrallar.

Cui deciſsioni anſsam fortè præbuit auctoritas Div. Gregor. Magn. libro epiſstol. 7. ad Gennadium, quæ refertur à Gratiano in capite ſsi non ex Fidei 49. 23. quæſst. 4. Vbi

^† bella ab eo frequenter geſsta, & Divinis auxilijs proſsperata; multis laudibus ornat, quia non deſsiderio fundendi ſsanguinis agebantur: Sed dilatandæ cauſsa Reipublicæ, in qua Deum coli conſspicimus, quatenus Chriſsti nomen per ſsubditas gentes Fidei prædicatione, circumquaque diſscurrat. Fuit autem,

^† iſste Gennadius |

p. 456

Exarchus AfricęAfricæ anno Domini 591. quem alibi etiam laudat idem Greg. lib. 1. epiſst. 59. indict. 9. dicens: Vos Dei præ oculis indeſsinenter habere timorem, ac ſsectari iuſstitiam ſsubmiſsſsa hoſstium colla teſstantur, & epiſst. 72. quęquæ habetur in cap. ſsicut excellentiam 23. q. 4. & in pluribus alijs epiſstolis, de quibus plenam mentionem facit illuſstr. Cardin. Baron. in Annal. Eccleſs. anno Christi 591. num. 9. 28. & 29. & anno 593. num. 30. & 597. num. 18. & Bernard. Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 4. cap. 25.

Poteſstque in eiuſsdem doctrinæ cõfirmationemconfirmationem expendi celebris

^† text. in cap. diſspar 23. q. 8. iuxta inductionẽinductionem Gregor. Lop. in. dict. l. 2. gloſsſs. magn. col. 4. in princ. Nam cùm ibi Alexand. II. omnibus Epiſscopis Hiſspaniæ reſscribat: Diſsparem eſsſse Saracenorum, & Iudæorum cauſsam: in illos enim, qui Chriſstianos perſsequuntur, & ex urbibus, & proprijs ſsedibus pellunt, iuſstè pugnatur: Hi verò ubique ſservire parati ſsunt. A cõtrariocontrario indicare videtur, quòd ſsi Iudæi, & quilibet alij infideles admoniti, & requiſsiti Christi, & EccleſięEccleſiæ ſsupremum dominium non agnoſscerent, eiq́ue ſservire parati non eſsſsent, iuſstè in eos, ſsicut in Saracenos, bellum indiceretur.

Qvartò, pro eodem titulo cõmuniendocommuniendo multi ex Auctoribus ſsup. relatis perpendunt,

^† Eccleſsiam olim, cũcum inermis eſsſset, & auxilio Catholicorum Principum diſstituta, inermibus quoq;quoque prædicatoribus uſsam fuiſsſse, qui verbis tantùm, & miraculis, Apoſstolico more, ac modo, Christi Fidem per diverſsas mundi regiones diſſeminarũtdiſſeminarunt. Hiſsce autem poſsterioribus

^† temporibus, cùm iam fines ſsæculorum devenerint, ut inquit D. Paul. 1. Corint. 10. relatus à D. Hieron. in c. quis ignorat 32. q. 4. &

^† Eccleſsia Prædicatores nõnon habeat, qui paris potentiępotentiæ eſsſse poſsſsint in virtutibus, & miraculis cũcum antiquis Apoſstolis, & Martyribus ob defectum noſstrorum temporum, in quibus corpora, & merita defecerunt ut ait text. in cap. fraternitas 34. diſstinct. & Abb. in cap. Deus qui, de vita & honeſst. cler. habeat autem tum in ſse, tum in plurimis, & pijſssimis Imperatoribus, Regibus & Principibus eius alumnis, plus roboris, & auctoritatis, quàm olim obtinuit, rectè poteſst utrumq;utrumque gladium adverſsus infideles diſstringere, ut Evangelij legem audiant, & recipiant, & ipſsi Romanæ Eccleſsiæ debitum obſsequium exhibeant.

Quo argumento, ex hac temporum diſstinctione deducto, in ſsimili ſspecie uſsus eſst

^† D. Auguſst. in epiſst. 50. ad Bonifacium Comitem, quęquæ habetur apud Gratian. in cap. ſsi Eccleſsia 42. 23. q. 4. docens, Eccleſsiam hodie benê; poſsſse à Principibus Catholicis impetrare, ut eius iura defendant, & impios, atq;atque hæreticos perſequãturperſequantur; & ſstatim ſubdẽsſubdens: Quod autem dicunt, qui contra ſsuas impietates leges iuſstas inſstitui nolunt, non petijſsſse a Regibus terræ Apoſstolos talia: non conſsiderant, aliud fuiſsſse tunc tempus, & omnia ſsuis temporibus agi. Quis enim tunc in Chriſstum crediderat Imperator? qui ei pro pietate contra impietatem leges ferẽdoferendo ſserviret, &c. quem text. omnes huius articuli ſscrupulos tollere affirmat Malferit. dict. conſs. 769. num. 79.

Et ei ſsimilis eſst text. in cap. non invenitur 41. eâd. cauſsâ & quæſst. ubi ipſse D. Auguſst. idem argumentum alijs verbis proſsequitur, & exemplo Nabuchodonoſsoris illuſstrat; in

^† quo utrumque tempus figuratum eſsſse inquit, & quod ſsub Apoſstolis habuit, & quod nunc habet Eccleſsia: Temporibus enim Apoſstolorum, & Martyrum illud implebatur, quod figuratum eſst, quando Rex memoratus pios, & iuſstos cogebat adorare ſsimulacrum, & recuſsantes in flammas mittebat. Nunc autem illud impletur, quod paulò pòſst in eodem Rege figuratum eſst: cùm converſsus ad honorandum verũverum DeũDeum, decrevit in Regno ſsuo, ut quicunque blaſsphemaret Deum Sidrach, Miſsaac, & Abdenago, pœnis debitis ſsubiaceret. Prius |

p. 457

ergo tempus illius Regis ſsignificabat priora tempora Regum infidelium, quos patiebantur Chriſstiani pro impijs. Poſsterius verò tempus eiuſsdem, ſsignificabat tempora poſsteriorum Regum iam fidelium, quos patiũturpatiuntur impij pro Chriſstianis, &c.

Et rurſsus

^† in cap. diſsplicet 38. eâdem cauſs. & q. ad Donatum presbyterum ſscribens, & multis rationibus probans, quòd hæretici ad ſsalutem, etiam inviti, ſsunt trahendi Repetis, inquit, ſsicut audio, quod in Evangelio ſscriptum eſst receſsſsiſsſse a Domino LXX diſscipulos, & arbitrio ſsuæ malæ, atque impiæ diſsceſsionis fuiſsſse permiſsſsos: cæteriſsq́ue duodecim, qui remanſserunt, fuiſsſse reſsponſsum: Numquid & vos vultis ire? Et non attendis, quia tunc primum Eccleſsia novello germine pullulabat, nondumq́ue in illa fuerat completa illa prophetia: Et adorabũtadorabunt eum omnes Reges terræ; omnes gentes ſservient illi; quod utique quanto magis impletur, tanto maiore utitur Eccleſsia poteſstate, ut non ſsolùm invitet, ſsed etiam cogat ad bonũbonum. Hoc tunc Dominus ſsignificare volebat; cui quãvisquamvis haberet magnam poteſstatem: prius tamen elegit commendare humilitatem.

Quam ſsententiam ultra D. Auguſst. probare videtur D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. & 11. & Gabr. in 4. diſst. 4. q. 2. quos in noſstris terminis refert, & ſsequitur Palacios Rubios de obtent. Regni Navarræ 2. part. §. 8. ad finem, Corduba in quæſstion. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 503. dum

^† docent, hodie ritus infidelium, & idololatrarum non eſsſse aliqualiter tolerandos: Quia ſsi alicubi, & aliquando eos tolerabat Eccleſsia, ideò eſst, quia tunc non habebat tantum robur ut de facto prævalere poſsſset tantæ multitudini infidelium, ſsine maiori iactura, aut ſscandalo, aut quia habebat ſpẽſpem eos dulcius convertendi ad Fidem per prædicationem eius.

Et ad idem eſst

^† Abulenſs. Matth. 20. q. 96. dicens, quòd diverſsa eſst ratio poteſstatis quoad factum, vel exercitiũexercitium in coërtione corporali per gladium materialem in hæreticos, & infideles tempore Apoſstolorum, à tempore præſsenti. Nam tunc humilitas, & manſsuetudo, & patientia Christi, atque fidelium oſstendenda erat, dum implebatur illud principium Pſsalm. 2: Quare fremuerunt gẽtesgentes, & populi meditati ſsunt inania? & illud Pſsalm. 43. & Roman. 8: Propter te mortificamur tota die, &c. NũcNunc autem non eſst prætermittendum, ut etiam impleatur, quod ſsequitur ibîdẽibîdem: Reges eos in virga ferrea, &c. Pſsalm. 17: Perſsequar inimicos meos, &c.

Pater quoque Franc. Suarez eandẽeandem temporum EccleſięEccleſiæ differentiam agnoſscit in defenſsione fidei contra ſsect. Anglican. lib. 4. cap. 6. ex num. 4. pag. 400.

^† docens, olim Pontifices Romanos, cùm ſsub Ethnicis Imperatoribus conſstituti fuiſsſsent, ſsuâ poteſstate, aut immunitate plenè uſsos non eſsſse, & noviſssimè in tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 1. num. 10 pag. 285. tradens, aliquo modo infideles hodie coërceri poſsſse, ſsi prædicationi Fidei locum non dederint, hæc verba ſsubnectit:

^† Quod ſsi in principio Eccleſsiæ hic etiam modu coactionis non fuit uſsitatus, nõnon ideò fuit quia non liceret: ſsed quia tunc Eccleſsia non habebat temporales vires ad reſsiſstendum hoſstibus Fidei, voluit etiam Chriſstus Dominus in principio vincere mundum efficacia verbi, & miraculorum, ut potentiam ſuãſuam, & veritatem ſsuæ doctrinæ magis oſstenderet.

Quo etiãetiam ex fonte

^† deſscendere videmus, quod licèt Eccleſsia olim adverſsus hæreticos, apoſstatas, aut ſschiſsmaticos nullis pœnis, aut coërcitionibus corporalibus uteretur, habitâ dumtaxat ratione, quâ potius admonerentur ab errore diſscedere, quàm pro ſscelere punirentur, ut docet D. Auguſst. in d. cap. non invenitur 23. q. 4. in fine, & conſstat ex Concil. Arelatenſs. cap. 23. & Concil. Elibertin. Can. 1. & 3. ubi propter hęchæc delicta lapſsis ſsolùm imponebatur perpetua Sacramentalis cõmunioniscommunionis privatio, ita ut etiam in articulo mortis eis non daretur, quam|

p. 458

vis reſsipiſscerent, iunctis alijs,

^† quæ ad huius pœnæ explicationem, & qualiter deinceps fuerit immutata, doctè congerit Ferdin. Mend. in notis ad idẽidem Concil. Eliber. & noviſssimè Suar. dict. tract. de Fide, diſsp. 21. ſsect. 4. ex num. 3. Poſsteà tamen, ubi eiuſsdem Eccleſsiæ auctoritas, & poteſstas magis aucta, & corroborata fuit, iure optimo potuit, & cœpit, prędictaprædicta crimina capitalibus ſsupplicijs, & ignis, atque flammarum combuſstione compeſscere, & adverſsus eiuſsmodi delinquentes, & eorum bona, poſsſseſssiones, & regna bella movêre, ſsi moniti non reſsipiſscerent, & ad Fidem, & Religionem non redirent, quam prius voluntariè profeſssi fuerãtfuerant, ut conſstar ex toto tit. & de Decret. de hæretic. tota cauſsa 23. & 24. & ex alijs, quęquæ cap. 19. ex num. 45. trademus.

Nimirum,

^† quia, ut ſsup. diximus, omnia ſsuis conveniunt temporibus, & ex eorum diſstinctione ScripturęScripturæ, & iura ipſsa concordari ſsolent, cap. 1. 2. & 3. diſstinct. 29. cap. quod ſscripſsi 35. q 3. cap. ſsi peccaverit 2. q. 1. & pro varietate temporum varia invenitur diſpẽſatiodiſpenſatio conditoris, & ſstatuta mutantur humana, ut pluribus exemplis docemur in cap. recurrat 32. q. 4. cap. 1. & per totum, diſst. 31. cap. fraternitatis, cap. vidua, diſstinct. 34. Clement. 1. de iudicijs, cap. non debet, de conſsang. & affinit. cum alijs traditis à Claudio Prato lib. 3. Gnoſseon, ſsive regul. gen. iuris, tit. 2. cap. 3. & Petr. Gregor. de Repub. lib. 10. cap. 5. num. 10. ubi ſsingulariter inquit: Vnumquodque tempus ſsuos mores adfert, quibus accõmodãdæaccommodandæ sũtsunt leges, ſsicuti aliæ leges in antiquo TeſtamẽtoTeſtamento Divino, aliæ in novo, aliæ priſscæ Romanorum inter rudem populum, aliæ poſsterioribus ſsæculi probatæ reiectis, vel emendatis primis, aliæ, quæ ſsint ſsenibus, quam fuerint iuvenibus, infantibus, & viris. Sic accidit in Rebuspublicis, quibus non eadẽeadem eſst facies, non vigor, non imperium, nec alia plura quæ his viguerunt.

Quintò facit, quòd non ſsolùm ſsan

*ctorum Partum auctoritatibus hæc temporum differentia, & poteſstas Eccleſsiæ ad reducendos infideles inſsinuata videtur: verùm & ipſsa quoque fancti EvãgelijEvangelij doctrina. In quo videmus, quòd in prima miſssione Diſscipulorum à Christo, Luc. 10. quamvis dictum ſsit, ut irent ſsine baculo, & pera: poſsteà tamen tempore perſsecutionis, eiuſdẽeiuſdem LucęLucæ 22. dictum eſst eis, ut tollerent ſsacculum, & peram ad proviſsionem victus, & gladium ad defenſsionem, ſsi expediret. Et priùs Matth. 26. & Luc. 10. permiſsſsum eſst Apoſstolis, ut, ſsi eos perſsequerentur, fugerent, ut conſservarentur, ad prædicandũprædicandum gentibus poſst Paſsſsionem Christi . Poſsteà verò Matth. 10. & 24. dictum eſst ipſsis iam factis Epiſscopis, quod tradendi effent ante Reges, & PręſidesPræſides, &c. Et tunc certè non deberent fugere, ſsi inde periculũpericulum Fidei in ovibus imminêret, ſsed ut boni paſstores perſsiſstere, & animam ſuãſuam ponere pro ovibus ſsuis, ut habetur Ioan. 10. Quæ loca in hanc rem conſsiderat Corduba d. lib. 1. quęſtionquæſtion. q. 57. dub. 5. pag. 503. verſs. Ad quod etiam.

Sed longè commodior, atque expreſssior eſst locus

^† alter D. LucęLucæ cap. 14. ubi ſsub parabola illa Patris familias ad magnam cœnam ſsuam multos convivas convocari iubentis, mirabiliter triplex legatio Dei ad homines deſstinata videtur, ut ad Evangelij veritatem amplectendam adducerentur. Quatenus primò ſservis ſsuis dumtaxat mandavit, ut convivas vocarent. Secundò, ut eos introducerent. Tertiò, ut venire tardantes, & recuſsantes, intrare compellerent. Hoc enim ſsignificant illa verba: Compelle eos intrare, quęquæ abſsque dubio de compulſsione intrandi ad Eccleſsiam omnes S. Doctores accipiunt, ut conſstat ex D. Gregor. homil. 39. in Evang. Chryſsoſst. hom. 14. in Luc. & ex alijs citatis à Franc. Luca, & Ioan. Maldonat. ibîdem, & P. Franc. Suar. d. diſsp. 18. ſsect. 3. num. 1. Et ante omnes luculenter, & multũmultum in noſstræ |

p. 459

quæſstionis terminis expoſsuit D. Aug. in epiſst. 204. ad Donatum Presbyterum, quæ refertur in. d.

^† cap. diſsplicet 23. q. 4. ſsic inquiens: Hoc & in illa convivij ſsimilitudine ſsatis evidenter oſstendit, ubi miſsit ad invitatos, & venire noluerũtnoluerunt; & ait ſservo: Exi in plateas, & vicos civitatis, & pauperes, ac debiles, cæcos, & claudos introduc huc. Et ait ſservus Domino: Factum eſst, ut imperaſsti, & adhuc locus eſst. Et ait Dominus ſservo: Exi in vias & ſsepes, & cõpellecompelle intrare, ut impleatur domus mea. Vide nunc, quemadmodum de his, qui prius venerunt, dictum eſst: Introduc eos: nunc dictum eſst: Compelle. Ita ſsignificata ſsunt Eccleſsiæ primordia adhuc creſscentis, ut eſsſsent vires etiam compellendi: idem rurſsus expendit ipſse D. Auguſst. epiſstol. 50. ad Bonifac. relatus in cap. 1. 23. quæſst. 6. hæc in verba prorumpens: Vnde & ipſse Dominus ad magnam cœnam ſsuam prius adduci iubet convivas poſsteà cogi. Nam cùm ei ſservi ſsui reſspondiſsſsent: Domine, factum eſst, quod iuſsſsiſsti, & adhuc locus eſst. Exite, inquit, in vias, & ſsepes, & quoſscunque inveneritis, cogite intrare. In illis ergo, qui primò leniter adducti ſsunt, completa eſst prior obedientia in iſstis autem, qui coguntur, inobedientia coërcetur.

Eandem

^† prædicti loci expoſsitionem facit, & ſspecificè ad ipſsos Indos, de quibus tractamus, accommodat Thom. Boz. Eugub. de ſsignis Eccleſs. Dei, lib. 4. cap. 7. 8. & 9. quem tranſscribit Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsal. lib. 4. part. 1. cap. 1. pag. 122. & ſsequitur Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 16. cap. 4. Nam ad primam legationem pertinêre, inquit, homines divites, qui in ſsuis ſsedibus, & medijs civitatibus habitabant, & ut ſsubiungit D. Matth. cap. 22. eandem parabolam referens, nuntios contemnebant, & occidebant, quales olim Romani fuerunt, dum Imperium eorum florebat, in quo tot Martyrum millia trucidata ſsunt: & hos tantùm vocandos eſsſse, Evangeliſsta teſstatur. Ad ſecũdamſecundam verò ſspectant inopes, cæci, claudi, debiles, qui habitant in plateis, & vicis civitatum, quales fuiſsſse, inquit, Paganos & Gentes in Romani Imperij confinibus, quaſsi in ſsuburbibus, plateis, & vicis apertis degentes, qui non ſsolùm vocari, verùmetiam ad convivium adduci iuſssi ſsunt. Ad tertiam denique

^† legationem referendos eſsſse conſstituit populos maximè omnium barbaros, & efferos, qui ad Christvm cultumq́ue Divinum non ſsolùm vocati ſsunt, & beneficijs adducti, ſsed quibuſsdam etiam licitis modis veluti cõpulſicompulſi, & coacti. Quales fuiſsſse videmus hos barbaros, rudes, & incultos Indorum populos, in ſsylvis, & horridis locis habitantes, apud quos Evangelicæ prædicationis munus abſsque vi aliqua, & humanis præſsidijs exerceri non potuit.

Invenio quoque

^† eruditiſssimum Mag. Fr. Lud. Legionenſs. Auguſstinian. ſacręſacræ Scripturæ apud Salmanticenſses olim profeſsſsorem Primarium, melius adhuc & expreſssiùs in ſsavorem prædictæ opinionis eandem parabolam explicuiſsſse. Nam in cõmentarijscommentarijs ad Abdiam cap. ult. pag. 661. omnẽomnem curſsum divulgationis Evangelij in illa comprehendi docet, & tres eſsſse vocationes, ſsive tria hominum genera, qui ad nuptiale illud convivium invitati, atq;atque vocati ſsunt. Primò enim inquit, vocati dicũturdicuntur ij, quibus iam anteà per ſservos ſsuos triclinij magiſster fore ut, vocarentur, prædixerat. Quâ vocatione IudęosIudæos intelligi tradit. SecũdoSecundo loco ij vocati ſsunt, & in triclinium introducti, quos per urbis vias, atque plateas vagos atque palantes ijdem ſservi invenerunt; quod de Romanis, & alijs Romano Imperio ſsubditis GẽtibusGentibus accipiendum notat. Tertio, & ultimo loco, non vocati modò, ſsed

100

^† ut in triclinium etiam ingrederentur, coacti ſsunt ij qui extra urbem per agros vagabantur, quiq́ue ruri vitam degebant. Quo, inquit, declaravit Christvs, futurũfuturum, |

p. 460

ut ultimo mundi tempore, quidam extra Orbem Romanum egreſssi, progreſssiq́ue ultra notas, & ſsemper pro ultimis habitatas mundi metas, alium Orbem invenirent, agreſstibus cultum, & planè feris hominibus. Quos ipſsi homines, partim vi, partim doctrinâ ingredi in Eccleſsiam facerent, & à feritate, & immanitate, cultuq́ue idolorum vaniſssimo, ad manſsuetudinem paulatim, & ad vitæ magis humanum cultum emollirent, denique efficerent huius ut convivij cœleſstis participes eſsſse vellent, prout his poſstremis temporibus in iſstorum Occidentalium Indorum ad Christvm converſsione contigiſsſse videmus: in qua, vis quædam eſst adhibita, non enim Evangelium illis annuntiatũannuntiatum eſst, ut olim annuntiabatur, per inermes homines, ſsed armati, aut certè ij, quibus armati pręſidiopræſidio erant, pietatis doctrinam ipſsis tradiderunt.

Hactenus Legionenſsis, qui rurſsus eandem alicuius violentiæ neceſssitatem in hac converſsione cognoſscit, in comment. ſsuper Cantic. cap. 8. pag. 435. in differentia illarum duarum ſsororum, quęquæ ibi proponitur, de qua Ego etiam aliqua dixi ſsup. lib. 1. capit. 15. num 39. & idẽidem probat Acoſsta de procur. Ind. ſsalut. lib. 3. capit. 13. pag. 329. docens, quòd hi barbari, quia impetu magis, quàm iudicio ferũturferuntur, ſseveritate quadam ſsalutari in Eccleſsiam intrare compellendi ſsunt.

Quibus auctoritatibus congruentiſssimè & urgentiſssimè addere poſsſsumus aliam,

101

^† ex Divi Pauli exemplo petitam, qui, ut habetur Act. 9. cùm Eccleſsiam Dei perſsequeretur, in itinere excęcatusexcæcatus, tremens, atque ſstupens, dixit: Domine, quid me vis facere? & ad Deum converti coactus eſst. Vnde rectè argumentatur D. Auguſstin.

102

^† in dict. capite quis nos 23. quęſtquæſt. 4. & in dict. cap. ſschiſsmatici 1. 23. q. 6. quòd cùm legamus à Christo Paulum eſsſse coactum, benè poteſst, & debet Eccleſsia malos, & infideles ſsub hac imitatione Domini ſsui ad bonum, & Fidem adigere. Et quod mirandum eſst; quomodo ille, qui pœnâ corporis ad Evangelium coactus intravit, plus illis omnibus, qui ſsolo verbo vocati ſsunt, in Evangelio laboravit. Et quem maiot timor compulit ad charitatem, eius perfecta charitas foras miſsit timorem.

Eandem argumentationem urget idem Auguſst. dict. capit. diſsplicer 24. quęſtquæſt. 3. docens, quòd etſsi homines liberum arbitrium habeant, non tamen ideò malæ ſuęſuæ voluntati impunê, & crudeliter permittendi ſsunt; ſsed ubi poteſstas datur, & à malo prohibendi, & ad bonum cogendi: Quare enim Paulus non eſst permiſsſsus uti peſsſsima voluntate, qua perſsequebatur Eccleſsiam; ſsed proſstratus eſst, ut excæcaretur: excæcatus, ut mutaretur: mutatus, ut mitteretur: miſsſsus, ut qualia fecerat in errore, talia pro veritate pateretur. Et hoc etiam ſsequitur D. Gregor. homil. 16. ſsup. dict. cap. 14. D. LucęLucæ: Compelle eos intrare

Sextò, & ultimò, in favorem eiuſsdem tituli & ſsententiæ cõſideroconſidero, quòd etſsi coactione abſsolutâ, & præciſsâ nullus ad Fidem recipiendam compelli poſssit, ut infrà dicemus,

103

^† non ideò tamen improbanda videtur illa receptio Fidei, quæ tandem voluntariè ſsuſscipitur, quamvis metus, & timor belli præcedentis, aut imminentis, vel quælibet alia vis indirecta, & cauſsativa ei forſsitan occaſsionem prębueritpræbuerit, ut notanter inſsinuat D. Auguſstin. in epiſstol. 48. ad Vincent. relatus in

104

^† cap. vides 23. quęſtquæſt. 6. ubi concludit, eiuſsmodi coactiones licitas eſsſse, & interdum efficere, ut quis timendo, quod nõnon vult pati, vel relinquat impedientem animoſsitatem, vel ignoratam agnoſscat veritatem: ut timens, vel reſspuat falſsum, de quo contendebat, vel quærat verum, quod neſsciebat, & volens iam teneat, quod nolebat.

p. 461

Idem docet in epiſst. 167. ad FeſtũFeſtum, quæ refertur in cap. quid faciet 23. q. 4. docens, Eccleſsiam, quæ ſsalutem omnium maternâ charitate conquirit, tanquam inter phreneticos, & lethargicos æſstuans, medicinali ſsemper ſseveritate curare, ut mali, quamvis inviti, ad bonum cogantur; quia licèt illis, quamdiu ęgriægri ſsunt, medicina moleſsta ſsit, poſsteà tamen ſsanati gratulantur.

Et melius in epiſst. 48. ubi prędictosprædictos terrores probat, ſsi ad melioris diſsciplinæ viam aperiendam dirigantur, ſsic inquiens: Si terrerentur, & non docerentur, improba quaſsi dominatio videretur: & rurſsus ſsi docerentur, & non terrerentur, vetuſstate conſsuetudinis obdurarentur, & ad capeſsſsendam viam ſsalutis priùs moverentur.

Quibus ſsimilis eſst text. in dict. cap. diſsplicet, cap. quis nos, cap. non invenitur 23. quæſst. 4. & cap. Schiſsmatici 23. quæſst. 6. in quorum ſspecie reſsolvit Archidiac. ibîdem, Ioan. Andr. in cap. 2. de hęrethæret. in 6. & Marquard. dict. tractat. de infidel. cap. 14. num. 1. pag. 57. vim talem non eſsſse vitio vertendam, quia

105

^† ex eo quòd multoties agitur ſsecundùm rationem, etiam contra nolentes, imprimitur forma rationis in vi appetitiva, quęquæ impreſssio nihil aliud eſst, quàm virtus moralis. Et ad eãeam reſspiciens D. Gregor. Magn. lib. 3. epiſstol. 26. ad Ianuar. Epiſscop. Caralitan. quęquæ habetur in

106

^† cap. iam verò 23. quæſst. 6. docet, homines ruſsticos, & ignaros, qui tantæ perfidiæ, & obſstinationis ſsunt, ut ad Deum minimè venire conſsentiant, tanto penſsionis onere gravandos eſsſse, ut ipſsa exactionis ſsuæ pœna compellantur ad rectitudinem feſstinare. Et lib. 4. epiſstol. 6. inquit,

107

^† ex tali coactione magnum cõmodumcommodum ſsperari poſsſse. Nam, licèt fortaſsſse illi, qui coguntur, minus fideliter, aut fictè convertantur: eorum ſsucceſsſsores, qui multo plures erunt, faciliùs credant, & multi parvuli innocentes per Baptiſsmum ſsalvabuntur. Quod etiam conſsiderat Ioſseph. Acoſsta de procur. Ind. ſsal. lib. 1. cap. & Pat. Suar. dict. tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 3. n. 1. & 3. in fine.

Neque deficiunt exemple, quibus hoc ſsatis commodè comprobetur. NãNam de

108

^† Conſstantino Cæfare, Theodoſsio Magno, & alijs Romanis Imperatoribus legimus, plurima bella adverſsus Paganos, hęreticoshæreticos, apoſstatas, IudęosIudæos, Cœlicolas, & alios infideles ſsuſscepiſsſse, ut Romanum Imperium a perverſsis erroribus, & idolorum cultibus liberarẽtliberarent, & Domino noſstro Iesv Christo, eiuſsq́ue ſsanctæ & Apoſstolicæ Fidei, omnes ſsub eo degẽtesdegentes adijcerent. QuęQuæ bella plenè commemorat hiſst. Eccleſs. lib. 10. ex cap. 9. & Illuſstr. Cardin. Baron. in Annal. Eccleſs. ann. Christi 326. & ſseq.

Et ſsimiliter ijdem Imperatores plures leges tulerunt, ut prędictiprædicti errores ceſsſsarent, & ſsubditi ſsui, pœnis, & præmijs propoſsitis, ore, atque humero uno, Dei veri veram, & puram Religionem, piè purè, & verè, ut oportebat, ubique profiterentur. De quibus legibus agitur in titulis C. de ſsum. Trinit. & Fide Cathol. de HęreticisHæreticis, & Manichæis, & Samaritis: de Apoſstatis, de Iudæis & Cœlicolis, de Paganis, & ſsacrificijs, & templis: & in l. 2. 4. 6. & 7. eodem tit. de Paganis in C. Theodoſsian. Quas

109

^† leges eximiè laudat, & extollit D. Auguſst. in dict. cap. non invenitur, verſs. Quis noſstrum, & in cap. ad Fidem 23. q. 5. & in dict. cap. vides 23. q. 6. ibi: Ad unitatem Catholicam timore legum ImperialiũImperialium converſsa eſst, D. Ambroſs. epiſst. 30. & Ioan. Azor. 1. tom. inſstitut. Moral. lib. 8. cap. 24. q. 5.

Et in cap. hortatu 23. q. 8. legimus, hortatu, & precibus Adriani Romanæ urbis Epiſscopi, Carolum

110

^† MagnũMagnum Francorum Regem, bellum contra LõgobardosLongobardos ſsuſscepiſsſse, ut eorum impietates, & idololatrias cohiberet; cuius text. meminit D. Thom. in 2. 2. q. 40. |

p. 462

art. 2. verſsic. Tertiò præterea. Eâdẽq́ueEâdemq́ue de cauſsa Saxones etiam debellavit, ut tradit Marquard. dict. cap. 14. verſs. NõNon obſstat, & Eguinar. Paul. Æmilius, Aimoinus, Gaguinus, & Maſsſsonius in eius vita.

Hinc

111

^† & Iuſstinianus Imperator, ut Paulus Diaconus in eius vita recẽſetrecenſet, tertio ſsui Imperij anno legem tulit, quâ ex ſuęſuæ ditionis terris Paganos, & hęreticoshæreticos excluſsit, datis inducijs triũtrium menſsium, ut ſsi vellent, ad Christvm converterentur.

Siſsebutus

112

^† quoque Hiſspaniæ Rex anno Domini circiter 616. IudęosIudæos omnes in Hiſspania degentes, ad ſuſcipiẽdumſuſcipiendum Baptiſsmum, ſsub graviſssimarum pœnarum interminatione, coëgit, eaq́ue re nonaginta millia hominum averſsa à peſstifera illa ſsecta referuntur, ut conſstat ex Concil. Tolet. 4. cap. 56. relato in cap. de. Iudæis 45. diſstinct. & in cap. maiores, verſs. Item quæritur, de Baptiſsmo: ubi tamen nihilominus Rex idem Religioſsiſssimus appellatur.

Cuius actionem imitati Dagobertus, Philippus Pulcher, & alij Galliæ, & Angliæ Reges, & Sabaudiæ, & Mediolani Duces, idem in ſsuis Regnis, & dominijs iuſsſserunt, ut ſscribunt Iacob. Meyerus hiſstor. Oland. lib. 1. Camillus Borrell. de pręſtanpræſtan. Reg. Cathol. cap. 69. num. 43. Iuſstus Lipſsius in lib. de una Relig. adverſsus Dialogiſst. verſsic. Divinum illud, Guillerm. Bened. in capit. Raynuntius, de teſstam. verbo, Duas habens filias, numer. 97. Maiol. in colloq. de perſsid. Iud. pag. 33. & 60. Vincentius in ſspeculo hiſstoriali, lib. 2. capite 25. Ab exea in repetit. capit. CanonũCanonum ſstatuta, de conſstit. num. 254. & ſsequenti, Carol. Tapia in 1. lib. iur. Regni ſsup. prag. 2. de Iudæis, numer. 1. & ſsequent. Stephan. Gratian. qui de his, & alijs IudęorumIudæorum ex varij provincijs expulſsionibus agit in 4. parte, diſscept. forenſs. cap. 658. & alij, quos citabimus infrà cap. 18. num. 51. & noviſssimè Anton. Mornacius in notis ad leg. 4. D. de ferijs, & ad l. 33. C. de Epiſscop. & Cler. pag. 94. & Fr. Iacob. Bleda in hiſstor. Mauror. lib. 1. capite 12.

Quod non eſst mirandum à Chriſstianis Principibus factum,

113

^† cùm de Tiberio Cæſsare memoret Tacitus lib. 2. Annal. eoſsdem Iudæos Vrbe Româ expuliſsſse, illorumq́ue ſsacrificia interdixiſsſse.

Sed hæc tamen cura, Hiſspanorum Regum magis propria fuiſsſse

114

^† videtur, cùm ſsub ipſsis regnãdiregnandi auſspicijs, hac de re Sacramentum præſstarent, ut patet ex CõcilConcil. Tole. 6. cap. 3. cui S. Eugenius Toletan. Archiepiſscopus præfuit, ubi hoc ita conſstitutum reperitur: Inſspiramine ſsummi Dei, excellentiſsſsimus, & Chriſstianiſssimus Princeps, ardore Fidei inflammatus, cum Regni ſsui Sacerdotibus, prævaricationes, & ſsuperſstitiones Iudæroum eradicare voluit funditus, nec ſsivit degere in Regno ſsuo eum, qui non ſsit CotholicusCatholicus: & ut quiſsquis ſsuccedentium temporum Regni ſsortitus fuerit apicem, nõnon antè conſscendat Regiam ſsedem, quàm inter reliqua conditionum SacramẽtaSacramenta pollicitus fuerit, nullum non Catholicum in Regno ſsuo ſse permiſsſsurum. Cuius

115

^† Canonis, cum ſsumma eius laude, & commẽdationecommendatione meminerunt Albertin. in rubr. de hæret. in 6. q. 3. n. 6. & ſseq. Lucius Martin. Sicul. de reb. Hiſspan. lib. 19. Simanc. in Cathol. inſstit. tit. 35. num. 9. Azor. d. cap. 24. q. 4. & Illuſstr. Garſsias à Loaiſsa in notis eruditiſssimis, quas ad hiſspaniæ Concilia vulgavit, Bleda in d. hiſst. Mauror. lib. 8. cap. 2. pag. 873. & noviſssimè atque elegantiſssimè Pet. Fern. Navarrete in diſscurſs. Politicis, cap. 7. Et cùm illius implemẽtumimplementum lapſsu, & malitiâ temporum obliterari cœpiſsſset, tandem renovatum fuit per celebratiſssimum illud

116

^† edictum RegũRegum Catholicorum Ferdinandi, & Eliſsabeth; qui ut habetur in l. 2. 3. & 4. tit. 2. lib. 8. Recopil. plus quàm octoginta IudęorumIudæorum, & Maurorum millia èex toto ſsuo Regno intra quadrimeſstre exulare |

p. 463

iuſsſserunt, quia Baptiſsmi optionem ſsibi oblatam recipere recuſsarunt, & ut Emanuel LuſitanięLuſitaniæ Rex, eorum gener, idem faceret, obtinuerunt. Quod factum referunt, & tanquam pientiſſimũpientiſſimum laudant plurimi Auctores, quos infrà cap. 18. num. 51. reperies, Picus Mirandulan. lib. 5. adverſsus Aſstronom. Valera, Nebriſsſsenſs. Tarapha, Mariana, & alij in vita Regum Cathol. Zurita ibîdem lib. 1. cap. 6. idem Zurita lib. 2. Annal. cap. 2. anno 1492. Albertin. & Simancas ubi ſsuprà, numer. 8. Illeſscas in hiſstor. Pontif. 2. parte, lib. 6. cap. 20. §. 2. & plurimi alij congeſsti per Cenedum in collectan. 15. ad Decretal. numer. 2. Didac. Valdes de Dignit. Reg. Hiſspan. capite 19. numer. 68. fol. 171. eruditiſss. Dom. Greg. Lopez Madera in Monarchia Hiſspa. cap. 6. fol. 41. Simon Maiol. in colloq. de perfidia IudęorumIudæorum, pag. mihi 188. Pat. Gordonus in Chronograph. ann 1492. pag. 441. Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 1. cap. 8. pag. 47. & 50. & lib. 3. cap. 3. pag. 21. & 22. Fr. Iacob. Bleda in hiſstor. Mauror. lib. 5. cap. 27. Pet. Aznar. in hiſstor. expulſs. Moriſsc. 2. part. cap. 5. & 6. Bernard. de Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 3. cap. 28. pag. 464. & Camillus Borrell. dict. capit. 69. per totum, & præcipuè num. 44. & Petr. Ferdin. Navarrete dict. diſscurſs. 2. ubi referunt

117

^† Baiacetem Turcarum Imperatorem, IudęosIudæos à Regibus Catholicis, & Emanuele expulſsos, in ſsuo Imperio alacriter recepiſsſse, & barbaro ingenio ſsuo, præclarum illud facinus ſsuccenſsentem, eorum ſstoliditatem, ſsive imprudentiam mirari dixiſsſse, quòd ſse tantis viribus voluntariè privaverint. Quod longè magis mirari potuiſsſset in noviſssima Maurorum expulſsione anni 1610. de qua infrà cap. 19. num. 92. ſsermonem habebimus. (? §? )

CAPVT XVII. De auctoritatibus, & argumentis, quibus praecedens titulus debellationis Indorum ob solam causam Fidei, & Ecclesiae propagandae, reprobari, & infirmari videtur.

CAPVT XVII. De auctoritatibus, & argumentis, quibus præcedens titulus debellationis Indorum ob ſsolam cauſsam Fidei, & Eccleſsiæ propagandæ, reprobari, & infirmari videtur.

SVMMARIVM Capitis XVII.

1 Infideles nullo modo, ob fidem propagãdampropagandam, & recipiendam, debellari, aut cõpellicompelli poſsſse, plurimi Auctores ſsentiunt, quorum dicta latè expenduntur.
2 Indos Occidentales cauſsa Fidei introducendæ, & propagandæ, debellari non poſsſse, qui ſspecialiter tractent?
3 Iudæi etiam ubi tolerantur, non ſsunt per vim ad Fidem cogendi, imò neque facilè admittendi.
4 Baptiſsmi Character non imprimitur, ubi quis ad illum recipiendum per vim, & metum abſsolutè compellitur.
5 Vim, & metum longè abeſsſse debere à converſsione Iudæorum, & aliorum infidelium etiam Chriſstianis ſsubditorum, paſsſsim admonent ſsancti Patres.
6 Cap. ad Fidem 23. q. 1. cap. qui ſsincera, diſstinct. 46. & cap. ſsicut, de Iudæis perpenduntur, & illuſstrantur.
7 D. Gregor. qualiter aliquos Prælatos monuerit, & reprehenderit, qui Iudæos etiam Chriſstianis contumelioſsos, puniebant, & Fidem profiteri cogebant.
8 Cap. de Iudæis 45. diſst. & alia ConciliorũConciliorum decreta, quæ Iudæos invitos baptizari vetant, commemorantur.
9 Converſsionem, ſsive receptionẽreceptionem Fidei per vim extortam, damnoſsam, & illicitam eſsſse, plurimi Auctores tradunt, qui recenſsentur.
10 Vocationibus Divinis parere, aut non parere, Deus in noſstra voluntate reliquit.
11 Velle credere eſst munus animæ, & ad id nemo cogi poteſst, nec debet.
12 Homo cætera poteſst nollens, credere nõnon, niſsi volens, proverbialis ſentẽtiaſententia D. Auguſstin.
13 Religio imperari non poteſst, quia voluntaria eſsſse debet, & nemo cogitur, ut credat invitus, ex Lactant. Caſsſsiodor. & alijs.
14 Fides ſsuadenda eſst, non imperanda ex |
p. 464
Div. Bernard. Athanaſs. Ambroſs. & Chryſsoſst.
15 Pſsalm. 33. verſs. 12. exponitur.
16 Militer voluntarios vult Deus.
17 Nemo poteſst venire ad Fidem, niſsi Deus traxerit eum, Ioan. 6.
18 Fides ratione naturali non eſst demonſstrabilis, & requirit ſspontaneam voluntatem, Divinitus per gratiam motam.
19 D. Paul. ad Galat. 4. dum inquit, eos, qui ad novam legem pertinẽtpertinent, filios liberæ eſsſse, qualiter accipiatur?
20 Liberum arbitrium Deus hominibus dedit, & in eo ipſsorum converſionẽconverſionem, vel damnationem reliquit.
21 Amicus nemo invitus fieri debet.
22 Victimam involuntariam, vel reluctantem à ſsacrificijs reijciebant Romani.
23 Filij parvuli Iudæorum, & aliorum infidelium, etiam nobis ſsubditorum, invitis parentibus, baptizari non debent. Et quare?
24 Auctores plurimi ex Theologis, & Iuriſstis recenſsentur, qui indiſstinctè tenẽttenent, filios parvulos infidelium, invitis parẽtibusparentibus baptizari non debere.
25 Eccleſsia nunquam conſsuevit, parvulos infidelium, parentibus invitis, baptizare.
26 Iulius III. ſspecialiter ſsanxit, ne parvuli infidelium à parentibus auferrentur, vel eis invitis baptizarentur.
27 Infideles ſsecundùm veriorem, & cõmunioremcommuniorem opinionem habent iura, & effectus patriæ poteſstatis.
28 Filij familias ex lege duodecim tab. ſsacra, & religionem parentum ſsequi debebant.
29 Filij ſsub patria poteſstate conſstituti, cur in ſsacris paternis eſsſse dicerentur?
30 Pater filio venerandum quoddam ſsimulacrum videri debet.
31 Matres non habent filios in poteſstate.
32 Pater infidelis, ſsi moriatur, an poſsſsit eius filius parvulus baptizari, invita matre, vel invitis tutoribus, & quid ſsi adſsit avus paternus?
33 Filij parvuli Iudæorum, ubi parentes longè ab eis abſsunt, benè poſsſsunt citra eorum voluntatem baptizari.
34 Filij parvuli ſservorum noſstrorum an parentibus invitis baptizari poſsſsint?
35 Concilium Toletanum 17. cap. 8. agens de baptiſsmo parvulorum ex noſstris ſservis vel ancillis natorum, expenditur.
36 Filios parvulos ſservorum noſstrorum an liceat alienare, ut fiant Chriſstiani, remiſsſsivè.
37 Filij infidelium mẽtismentis capaces benè poſsſsunt, ſsi ipſsi velint, invitis parentibus baptizari.
38 Mater ſsi fidelis ſsit, & pater infidelis, ſsufficit conſsenſsus matris, ut filius, etiam invito patre baptizari poſsſsit.
39 Filij parvuli hæreticorum, vel in extremo vitæ periculo conſstituti, benè poſsſsunt invitis parentibus baptizari.
40 Baptiſsmus, licèt parvulis infidelium parentibus invitis conferri non debeat, ſsemel tamen collatus valet, & tenet, & amplius parentibus tradendi non ſsunt.
41 Multa facta tenent, quæ ab initio fieri prohibentur.
42 Infideles, qui ipſsi baptizari nolunt, an ſsuaderi poſsſsint, ut filios ſsuos offerãtofferant baptizandos?
43 Eccleſsia nunquam videtur conceſsſsiſsſse fidelibus poteſstatem cogendi infideles ad Fidem, aut eos propter Fidem debellandi.
44 D. Paul. 1. Corint. 5. & ad Theſsal. 4. de his qui foris ſsunt, id eſst, infidelibus, iudicare vetat.
45 Chriſsti omnis actio noſstra eſst inſstitutio.
46 Apoſstoli, in quorum locum Prædicatores ſsuccedunt, qualiter à Chriſsto miſsſsi, & inſstructi fuerint ad prædicandum?
47 Evangeliſstarum loca de miſsſsione Apoſstolorum loquentia cum D. Hieronym. Ambroſs. & alijs explicantur.
48 Coactio infidelium ad Fidem Chriſstianæ Religioni adverſsatur.
49 Cap. quid autẽautem 45. diſstinct. explicatur.
p. 465
50 Prædicationem, quæ minis, & verberibus fit, novum & inauditam vocat D. Gregor.
51 Prædicatores, qui non procedunt more, manſsuetudine, & humilitate Apoſstolorum, qualiter reprehendant D. Chryſsoſst. & Ambroſs.
52 Apoſstoli non cogendo, ſsed docendo, non terrendo, ſsed patiendo Ecceleſsiam plantarunt, & dilatarunt.
53 Martyrum ſsanguinis, & Sanctorum patientia, & afflictiones Eccleſsiæ Dei ſsemina fuerunt.
54 D. Petrus qualiter miſserit MartialẽMartialem, & ſsocios ad prædicandum in Germaniam, & D. Gregorius, Melitum, Auguſstinum, & Ioannem in Angliam.
55 Angli in Fidei Catholicæ receptione, Hiſspanis, & Gallis ſse antiquiores eſsſse contendunt.
56 Argumentum, quod ſsumitur ex actionibus, & exemplis Chriſsti, vel Apoſstolorum, aut ex antiquo Eccleſsiæ uſsu, & traditione urgentiſssimum eſst.
57 Eccleſsia nũquamnunquam reperitur infideles nolentes per vim ſsibi ſsubieciſsſse, vel ad Fidem coëgiſsſse.
58 Deum fuiſsſse mutatum, aut aliam nunc formam prædicationis, quàm olim, exerceri velle, credendum non eſst.
59 Schedulæ aliquæ Regiæ expenduntur, quibus iubetur, ut in prædicatione, & converſsione Indorum Apoſstolico more procedatur.
60 Fidem per metum, & armorum terrorem inducere, & propagare, quamvis licitum eſsſset, adhuc tamen his medijs uti non expediret.
61 Infideles, qui nihil de Fide audierunt, infidelitatem negativam inculpabilem habent.
62 Scandala maxima ex bellis, ratione Fidei ſsuſscipiendæ, illatis orirentur.
63 Scandali vitandi ratione, plura excuſsari debent, quæ alioqui legitimè fierent.
64 Princeps non punitur, ubi timetur de ſscandalo.
65 Excommunicandus aliàs, excommunicari non debet, ſsi de ſscandalo timeatur.
66 Ritus infidelium aliquando tolerat Eccleſsia, maioris mali, vel ſscandali vitandi cauſsa.
67 Fidei prædicationi, & ſsuaſsioni nihil magis officere poteſst, quàm bellum, & violentia.
68 Chriſsti legem annuntiantes charitate niti debent.
69 Charitas perfecta foras mittit timorem.
70 Indi, & alij infideles, Chriſsti legem odio habebunt, & blaſsphemabunt, & apoſstatabunt, ſsi violenter prædicetur, & introducatur.
71 Indi Novæ Hiſspaniæ exoſsſsum habuerunt nomen Chriſstianorum, propter damna, quæ ab aliquibus eorum acceperant.
72 Matrimonia coacta difficiles exitus generare ſsolent.
73 Fidem qui ſsimulant, cùm eam verè non receperint, immane ſsacrilegium admittunt, & qui eos ad id compellunt.
74 Chriſsti lex, & Fides, in manſsuetudine, & ſsuavitate prædicationis, differt à lege Machometi, & verba D. Vincentij circa hoc, num. 78.
75 Fides Catholica, ſsola manſsuetudine, & veritatis energia, vicit mundum.
76 Fides noſstra, quia in aliquibus Indiarum partibus more Apoſstolico prædicata non fuit, plura mala contigerunt, & Hiſspani ab exteris notati ſsunt.
77 B. Fr. Michael Benavides Archiepiſscopus de Manila qualiter doleret de modo converſsionis Indorum?
79 Deus ſsemper ubi Fidem ſsuam propagari voluit, media, & tempora pacifica elegit.
80 Pax ſsumma erat in toto Orbe tempore Nativitatis Chriſsti, & ad hoc Prophetiæ aliquæ Oſseæ, Micheæ, & Iſsaiæ expenduntur.
81 Iani Templum clauſsum fuit tempore Nativitatis Chriſsti, quod non niſsi in ſsumma pace claudi ſsolebat.
p. 466
82 Virgilij carmina de Templo Iani claudendo illuſstrantur.
83 Pacis deſscriptio ab Iſsaia tradita de gladijs, & lanceis in vomeres, & falces converſsis elegantiſssima eſst, & alijs locis ſsimilibus exornatur.
84 Martialis epigr. 34. lib. 14. cui titulus: Falx ex enſse, explicatur.
85 Evangelij lex homines non ad bellum, & ſsanguinis effuſsionem inflammat, ſsed potius ad pacem adducit.
86 Arnobij elegans locus de ſsuavitate legis Chriſsti, & pace per illam in Orbem allata, perpenditur.
87 Zachariæ locus cap. 14: Quod ſsuper frænum equi eſst Sanctum Domino, explicatur.
88 Conſstantinus Magnus unum ex clavis Crucis Chriſsti in fræno equi ſsui poſsuit.
89 Ingenia hominum melius ſsuavi, & facili fræno reguntur, ex Seneca.
90 Lex Christi maximam libertatem, & ſsuavitatem in ſsui introductione requirit.
91 Vis, & metus multum minuunt de voluntario, imò conſsenſsum excludunt.
92 Fidei in propagatione, qui ſse plus vi, & armis, quàm ſsuavitate, & patientia profuturos putant, graviter errant.
93 Infidelibus ut ad Fidem alliciantur, blandiendum, non iraſscendum, multis Sanctorum Patrum teſstimonijs probatur.
94 Prædicatorum bona, & exemplaris vita plus movet infideles ad Fidem amplectendam, quàm vis, & metus armorum.
95 Gentiles veritatem dogmatum Fidei magis ex rebus, & exemplis, quàm ex verbis iudicare ſsolent.
96 Prædicatores Fidei quantum moneant ad benè vivendum D. Petr. Paul. Hieron. Chryſsoſsto. & alij, qui referuntur.
97 Prædicatores Apoſstolici quibus virtutibus eminere debeant, remiſssivè.
98 D. Chryſsoſst. locus de ſsignis boni Prædicatoris.

PRaedictis quidem argumentis, & auctoritatibus ſsuperior titulus ita probatus, & fulcitus relinquitur, ut vix contrariæ ſsententiæ aditus patêre videatur. Sed nihilominus, ſsunt etiam in hoc, ut & in alijs, plurimi, & graviſssimi viri, qui lõgèlongè veriùs, & Catholicæ Fidei, quam profitemur, cõgruẽtiùscongruentiùs eſsſse cõtenduntcontendunt,

^† etiãetiam ob prædicandãprædicandam, & propagandãpropagandam Chriſsti FidẽFidem, nullos omnino infideles, quãvisquamvis Principibus Chriſstianis ſsubditi ſsint, bello, & armis laceſssiri poſsſse, aut ſuarũſuarum rerũrerum, & provinciarũprovinciarum dominio ac iuriſsdictione privari. Nec ſsufficere ad hoc belli genus iuſstificandum, quòd priùs blãdisblandis verbis, monitionibus, & obteſstationibus ſsuaſsi, & requiſsiti fuerint, ut eãdemeandam FidẽFidem ſsibi oblatam, & ſseriò prædicatam recipiant, & ſanctęſanctæ ApoſtolicęApoſtolicæ Eccleſsiæ dominium, & iuriſsdictionem agnoſscant, cùm ad hæc ipſsi inviti, & reluctantes, nullâ humanâ poteſstate, & auctoritate cogi, ac compelli poſsſsint. Quam opinionem poſst D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 8. & 12. expreſssè ſsequitur communis TheologorũTheologorum, quam reſsolvit Caietan. ibídem, & Gabriel in 4. Sent. diſstinct. 4. q. ult. idem Caietan. quæſst. 66. art. 8. verſs. Circa primum, D. Anton. 2. par. tit. 12. cap. 2. Ricard. in 4. diſstinct. 6. art. 3. q. 3. Durand, eâd. diſst. q. 6. Paludan. q. 4. à num. 3. Alfonſs. à Caſstro lib. 2. de iuſsta hæret. punit. cap. 14. Sotus diſst. 5. q. uni. art. 10. pag. 266. & ſseqq. & diſstinct. 9. q. 1. art. 3. |

p. 467

Abulenſs. lib. 1. Reg. cap. 8. quæſst. 34. 182. & 183. Sylveſster verb. Baptiſsmus, 4. q. 6. SalmerõSalmeron tom. 12. tract. 37. Henriquez lib. 2. de Baptiſsmo, cap. 4. num. 8. Et de Indis noſstris ſspecialiter diputantes Epiſscopus de Chiapa in Apolog. adverſs. Sepulved. fundam. 3. & in replicat. 9. ad obiect. eiuſsdem, fol. 41. & ſsequentib. Victor. in relect. de Indis 1. part. num. 31. verſs. Et ideò quartus titulus, & de iure belli, quæſst. 3. Bañez in 2. 2. quęſtquæſt. 10. art. 10. col. 526. verſs. Eſst ergo quarta dubitatio, Aragon ibîdem ex pag. 287. Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 2. & 3. Ioan. Arboreus lib. 1. Theoſsoph. cap. 36. Gregor. de Valencia 3. tom. diſsput. 1. q. 10. punct. 6. verſs. Tertiò certum eſst, & q. 16. ubi affirmat, hanc opinionem non habêre contradictorem, & adeò certam eſsſse, ut videatur inniti Eccleſsiaſsticâ traditione, Molina de iuſst. & iure tract. 2. diſsput. 105. verſs. Cùm ſsuprà, Cardin. Bellarmin. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. in fine, Beccanus in ſsum. Theolog. 2. tom. cap. 13. q. 4. Fr. Eman. Roderic. in qq. regul. 3. tom. q. 32. art. 4. Vbi nè admittit quidem, ut intuitionem Prædicatorum milites aſsſsocientur, Pat. Lud. de Torres de Fide, diſsput. 51. dub. 1. col. 638. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 4. 1. part. cap. 1. pag. 123. verſs. At hiſsce, Ioan. Azor 1. part. inſstit. Moral. lib. 8. cap. 26. verſs. Secundò quæritur, & Pat. Mag. Lorca in 2. 2. ſsect. 3. diſsp. 52. num. 10. ubi intrepidè tradit, Fidei receptionem, vel obſservantiam, ſsolùm contra hæreticos iuſstam cauſsam belli præſstare, & ſsect. 1. diſsput. 36. num. 5. & 6. ubi ait, nullo modo licêre ſsuſscipiendæ Fidei ratione, infidelibus bellum inferre, & contrarium iuri naturali adverſsari. Et noviſssimè, poſst hæc ſscripta, eandem ſsententiam tuetur eruditiſsſs. Pat. Fran. Suarez in tract. de Fide, diſsput, 18. ſsect. 1. n. 9. & ſsect. 3. ex num. 4.

Et ex noſstris iuris Interpretibus, idem docet celebris gloſsſsa in cap. debet. 53. 23. q. 4. & in cap. de Iudæis, verbo, Coacti, 45. diſstinct. Innocent. in cap. maiores de baptiſs. ubi ait, nullum compellẽdumcompellendum eſsſse, ut fiat Chriſstianus, Marquard. ſsibi contrarius d. tract. de infidelib. 1. part. cap. 6. num. 10. Vbi etſsi adverſsus Saracenos, & alios Fidei hoſstes bellum indiſstinctè concedat, notandum tamen eſsſse inquit, non poſsſse ſsimpliciter indici contra infideles, quia ſsint infideles, vel ut fiant Chriſstiani. Quod etiam poſst alios, quos refert, ſsequitur Covarruvias in reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 1. verſs. Tertiò licèt infideles, latè Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 21. & cap. 24. num. 5. Ayala de iure belli lib. 1. cap. 2. num. 28. & plurimi alij relati à Petro Cenedo in collectan. 59. ad Decretal. ¶ Et tandẽtandem

^† in noſstrorum Indorum quæſstione magis in hanc partem inclinare videntur, Chiapa, Victoria, & Acoſsta, & alij ex ſsuprà relatis, Gregor. Lopez in dict. l. 2. tit. 23. part 2. col. 20. & noviſssimè Hieron. Zevallos in pract. commun. tom. 4. quęſtquæſt. fin. ex num. 184. cum multis ſsequentibus, & Seraphin. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiatico cap. 9. num. 5. & 6. & cap. 12. per totum. Et eſst omnino videndus Paul. Pariſs. conſs. 2. ex num. 17. lib. 4. & Steph. de Gaeta in repet. cap. ad limina. 30. quæſst. 1. §. 1. num. 63. & 67.

^† ubi pleniſssmè probant, quòd in locis, ubi Iudæi tolerantur, nullo modo cogi debent ad Fidem ſsuſscipendam per vim: quin potius, etiam volentes, non ſstatim ſsunt baptizandi, ſsed per aliquod tempus ſsunt benè inſstruendi, ne facilè ad vomitum perfidiæ revertantur. De quo etiãetiam noviſssimè, & latiſssimè integrum caput ſscripſsit Anto. Ricciul. in tract. de iure perſson. extra Eccl. conſst. lib. 1. cap. 31. ubi probat hac de cauſsa nõnon eſsſse bonis, neque iure ſsuccedendi, aut dote privandos, neque gabellis extraordinarijs gravandos.

p. 468

Pro cuius ſsententiæ confirmatione primò conſsiderari poteſst, vim, metum, armorum terrorem, & quamlibet aliam violentiam, adeò à Chriſstianæ Fidei receptione abeſsſse debêre, ut certiſssimum ſsit,

^† eos, qui his medijs, ac modis abſsolutè coguntur, characterem baptiſsmi nequaquam accipere, ut pro regula traditur in cap. maiores, §. item quæritur de baptiſsmo, cap. in ſsacris de his quæ vi, cap. ubi. & cap. fin. iunctâ gloſs. verbo, Coactio, 74. diſstinct. cap. gratia de conſsecrat. diſstinct. 4. cum alijs, quæ congerit gloſsſsa in cap. contra Chriſstianos, verb. Abſsoluti, de hæret. in 6. Innocent. & Anton. de Butrio in dict. cap. maiores, & cap. quod ſsuper his, de voto, Malferitus dict. conſs. 769. num. 8. Paul. Pariſs. dict. conſs. 2. num. 21. & ſseqq. lib. 4. optimè Lofredus conſs. 48. Aragon. in 2. 2. pag. 287. & ſsequentibus, Cenedus, qui plurimos refert dict. collectan. 59. ad Decretal. num. 1. Ioſseph. Acoſsta lib. 6. de procur. Indor. ſsalu. cap. 3. & noviſssimè Simon Maiol. 3. tom. dier. Canicul. in colloq. de perfid. Iudæor. pag. 185. & Pat. Suarez d. tract. de Fide diſsput. 18. ſsect. 3. num. 5. & 7.

Vnde meritò, ac paſssim à ſsanctis Patribus Chriſstianos Principes admoneri videmus,

^† ne in Iudæorum, vel aliorum infidelium cõverſioneconverſione, etiam ſsi ſsuis imperijs temporalibus ſsubſsint, vim aliquam interponant, cùm ad Fidem nullus ſsit cogendus invitus: ſsed per ſseveritatem, imò per miſsericordiam Dei, tribulationum flagellis ſsoleat perfidia caſstigari, ut conſstat ex doctrina D. Auguſstini,

^† relata in cap. ad Fidem 32. quæſst. 1. & D. Gregor. in cap. qui ſsincera 3. diſstinct. 45. ubi ait: Qui ſsincera intentione extraneos à Chriſstiana Religione ad Fidem cupiunt rectam perducere, blandimentis, non aſsperitatibus debent ſstudere, ne quorum mentem reddita ad planum ratio poterat revocare, pellat procul adverſsitas. Nam quicumque aliter agunt, & eos ſsub hoc velamine à conſsueta ritus ſsui volunt cultura ſsuſspendere, ſsuas illi magis, quàm Dei cauſsas probantur attendere.

Quibus adſsentiens Clemens III. in cap. ſsicut. 9. de IudęisIudæis, Statuimus, inquit, ut nullos invitos, vel nolentes Iudæus ad baptiſsmum venire compellat, quippe Chriſsti fidem habere non creditur, qui ad Chriſstianorum baptiſsmum non ſspontaneus, ſsed invitus cogitur pervenire.

^† ipſse D. Gregorius lib. 1. epiſst. 34. & 45. ubi Petrum Terracinenſsem, Vigliumq́ue, & Theodorum Epiſscopos Maſssilienſses, qui Iudæorum Synagogas diſsturbarant, graviter reprehendit, iubetq́ue, ut admonendo, & ſsuadendo, potius quàm perſsequendo, & cogendo, ad Fidem eos deinceps traducere laborent; quoniam inviti ad Baptiſsmum pertrahendi non ſsunt. Et lib. 7. epiſst. 5. ubi refertur, Petrum quemdam Iudæum, ad Chriſstianiſsmum converſsum, ſsequenti die baptiſsmatis ſsui, ipſso Paſschate, imaginem Chriſsti, & Virginis unà cum cruce, & birro alvo, quo de fonte ſsurgens, indutus fuerat, quorundam petulantium catervâ ſstipatum, in Synagogam Iudæorum, quæ Caralis ſsita erat, intuliſsſse. Quod punire volens Ianuarius eiuſsdem civitatis Epiſscopus, graviter in Iudæos, & eorum Synagogam animadvertere cœperat. De quo à Iudæis monitus D. Gregor. eidem Epiſscopo ſscripſsit, zelum hunc ſsine ſscientia eſsſse: in eo potius elaborandum, ut à Iudæis obtineatur velle non reniti, quàm ut adducantur inviti: quia ſscriptum ſsit, Pſsalm. 53: Voluntariè ſsacrificabo tibi, ideſst, ex voluntate mea confitebor tibi. Proinde iubet, ut ſsublatis imaginibus, & Cruce, Synagoga libera Iudæis reſstituatur. Cuius loci meminit Theat. vitæ human. vol. 17. lib. 5. pag. 3093.

p. 469

Et idem ſstatutum fuit in CõcilConcil. Tolet. 4. cap. 56. cuius verba

^† habentur in cap. de Iudæis, d. diſstinct. 45. generaliter præcipientia: Nemini deinceps ad credendũcredendum vim inferri; cui enim vult Deus, miſseretur, & quem vult, indurat, & inviti ſsalvandi non ſsunt, ſsed volentes, ut integra ſsit forma iuſstitiæ.

Concilium quoque Chalcedonenſse quartum actione prima, eandem aſsſsertionem defendit, ut bis repetitur in Concilio Conſstantinopolitano ſsub Flaviano, actione 7. & tradit Pet. Creſspetius in ſsum. Eccl. diſscip. verb. Fides, pag. 409. illamq́ue

^† latè illuſstrant, & proſequuntutproſequuntur Alvar. Pelagius lib. 1. de planct. Eccleſs. cap. 37. verſs. Licet enim, Pariſsius dict. conſs. 2. Petr. Gregor. lib. 12. de Repub. cap. 4. num. 11. Tiber. Decian. lib. 5. crimin. cap. 11. num. ult. Anaſstaſs. Germon. lib. 3. de ſsacror. immunit. cap. 13. num. 33. Iuſst. Lipſsius lib. 4. Polit. cap. 4. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 19. n. 5. & 6. Simon Maiol. 3. tom. colloq. de perfid. Iudæor. ex pag. 185. & Valençuela in monit. contra Venet. part. 4. num. 181.

Et eâ ratione ſsubnititur,

^† quòd Deus, ut præclarè docet Clemens Alexand. lib. 2. Stromatum. cap. 3. pag. 399. vocationibus Divinis parêre, & non parêre, in noſstra voluntate reliquit. Eſst autem

^† velle quidem munus animæ, cui ad hoc nulla unquam vis inferri poteſst, nec debet. Quod inſsinuavit D. Auguſst. in lib. de utilit. creden. & in tract. 16. in Ioan. dum dixit:

^† Cætera poſsſse hominem etiam nolentem, credere non niſsi volentem, quæ verba proverbij loco uſsurpari poſsſse; alia ad hoc conſsiderans, tradit Ioſseph. Acoſsta de procurant. Ind. ſsalut. lib. 1. cap. 13. & Iuculentiùs expreſssit Lactan. Firmian. lib. 5. Divin. inſstit. cap. 14. ſsic inquiens: Quis enim imponat mihi neceſssitatem, vel credendi quod nolim, vel quod velim non credendi?

^† Nihil tam voluntarium, quàm Religio eſst, in qua ſsi animus averſsus eſst, iam ſsublata, iam nulla eſst. Conducitq́ue illud Quinti Curtij lib. 8: Nemo Rex perinde animis poteſst imperare, ac linguis, & quod multum in noſstris terminis, dixit Theodoricus Rex apud Caſssiodor. lib. 2. var. epiſst. 27: Religionem imperare non poſsſsumus: quia nemo cogitur ut credat invitus, & iterum Theodahadus Rex lib. 10. epiſst. 26: Nam cùm Divinitas patiatur multas Religiones eſsſse, nos unam non audemus imponere: Retinemus enim legiſsſse, voluntariè ſsacrificandum eſsſse Domino, non cuiuſsquam cogentis imperio, & D. Bernard. ſserm. 66. in Cantic:

^† Fides ſsuadenda eſst, non imperanda. Cui conveniunt alia ſsimilia verba D. Athanaſsij in Epiſstola ad ſsolit. vit. agentes: Piæ Religionis proprium eſst, non cogere, ſsed ſsuadere. Et D. Ambroſs. in 2. ad Corint. cap. 1. ad calcem, ubi exponens illud: Non quia dominamur fidei veſstræ, ait, Quoniam fides non neceſssitatis, ſsed voluntatis res eſst: ideò dicti: Non quia dominamur fidei veſstræ: dominatus enim neceſssitatis cauſsa eſst. & Ioan. Chryſsoſst. opere 2. in Matth. homil. 30: Nequè enim eſst Fides, quæ ex neceſssitate timoris procedit, aut deſsiderio muneris terreni. Atque hoc eſst,

^† quod Regius Pſsaltes enuntiat Pſsalm. 33. dum inquit: Venite filij, audite me, timorem Domini docebo vos. Quis eſst homo, qui vult vitam? &c. Quaſsi oſstendat, ab ipſso Deo hanc vocationem fidelium ordinari,

^† illumq́ue voluntarios tantùm, & ſspontaneos milites cupere, ut ait D. Ambroſs. lib. 1. de Iacob. & vita beata, cap. 3. relatus in cap. non eſst, quod cuiquam 15. quæſst. 1. Vnde Ioan. 6. docemur:

^† Nemo poteſst venire ad me, niſsi Pater, qui miſsit me, traxerit eum. Quem locum exponens D. Auguſst. tract. 26. rectiſssimè ſsubdit: Neminem à Deo invitum trahi, ſsed ſspontaneo amore. Et D. Thom. 2. 2. quæſst. 2. art. 9. & quæſst. 4. art. 1. quem refert, & ſsequitur Sotus in 4. diſstinctio. 5. |

p. 470

quæſst. uni. art. 10. pag. 267. verſs. Tertia concluſsio, ex eodem principio deducit, Fidem

^† ſsuapte naturâ ob id, quod ſsupra naturalis exiſstit, non eſsſse hominibus in hoc ſsæculo demonſstrabilem, ut poſssit intellectus ad ipſsam amplectendam convinci, iuxta illud Eccleſs. 3: Altiora te ne quæſsieris, id eſst, ratione naturali ne Fidei myſsteria perſscruteris, atque inde conſsequi, non niſsi per ſspontaneum voluntatis obſequiũobſequium, Divinitus per gratiam motæ, adquiſsibilem eſsſse, iuxta verba Pauli 2. Corinth. 10: In captivitatem reducentes omnem intellectum in obſsequium Fidei.

Et ſsecundùm teſstimonium

^† eiuſsdem Pauli ad Galat. 4: Hi, qui ad novam legem pertinent, filij liberæ ſsunt, ideſst, ut ibi Sancti Patres exponunt, nullo ſservitutis, aut timoris ſspiritu ad Fidem, & Religionem Chriſstianam compellendi ſsunt, ſsed gratâ, rectâ, & liberâ voluntate ducendi, & amore, ut dicitur filiali. Quo enim modo placere poterit Deo, infidelis coacti converſsio.

^† Cùm ipſse omnes homines in hoc, ut in alijs, ſsub ſsuo libero arbitrio relinqui voluerit, & per ſsuam ſsolam gratiam ad Fidem revocari deſsideret. Atque ut homo ex ſsuo libero arbitrio perijt, ita etiam ex libero arbitrio convertatur, ut benè conſsiderat text. in dict. cap. de Iudæis, dict. cap. gratia, & dict. cap. ad Fidem, & D. Thom. Alvar. Pelagius, & Decianus ubi ſsuprà. Maximè, ſsi animadvertamus,

^† quod vel in amicis requirit Ariſstot. lib. 8. Ethicor. Tertul. in lib. ad Scapul. & D. Iſsidor. lib. 2. de ſsum. bono cap. 2. ut nemo invitus amicus fiat. Necnon etiam,

^† quòd victima, quæ aliquo modo ſse invitam ad aram, & cultum trahi ſsignificabat, ut ſsi ab ara profugiſsſset, aut nimis eſsſset reluctata, aut percuſsſsa mugitus ederet, à Romanorum, & aliarum gentium ſsacrificijs reijciebatur, quia putabatur, ingrata eſsſse Deo, ut tradit Macrob. lib. 3. Saturn. cap. 5. Plin. lib. 8. cap. 45. Plato lib. 8. Sympoſs. cap. 8. Tiraquel. in notis ad Alex. ab Alex. lib. 3. Genial. cap. 16. Briſsſson. lib. 1. de formul. pag. 17. & Gaſspar. Sanctius in Iſsaîam cap. 53. num. 37. Vnde illud Virgil. 2. Georg.

Et ductus cornu ſstabit ſsacer hircus ad aram.

ubi Servius, Pontanus, & Cerda plura alia notarunt.

Secvndò pro eâdem ſsententia perpendo, adeò verum eſsſse, Iudæos, & alios quoſslibet infideles natu maiores, & intellectu aliquali pollentes, per vim, & metum ad Fidem compelli non poſsſse, ut Eccleſsiaſsticis etiam præceptis, traditionibuſsque

^† repugnet, parvulos ipſsorum filios per Principes ſsæculares, aut Eccleſsiaſsticos ab illis abducere, ut ipſsis parentibus invitis baptiſsmum recipiant, quamvis tales parentes eiſsdem Principibus ſsubditi ſsint, imò & ſsub noſstra privata ſservitute, & mancipio conſstituti. Nam cùm voluntarios milites, ut ſsuprà diximus, eligat Chriſstus, & parvuli iſsti intellectum non habeant, ut ea, quæ ſsibi utilia ſsunt, proſspicere, & eligere poſssint, in ipſsorum parẽtumparentum voluntate, & fide perſsiſstere creduntur, argum. text. & eorum, quæ ibi notantur in d. cap. maiores, verſs. ItẽItem quæritur, de baptiſsm. cap. quæris, cap. parvuli de conſsecrat. diſstinct. 4. cap. quanto de divortio.

Quâ ratione,

^† & alijs, hanc ſsententiam expreſssè defendit D. Thom. in 2. 2. quæſst. 10. art. ult. & 3. par. q. 68. art. 10. & communis Theolog. quam reſsolvit Caietan. ibîdem, Bañez 2. 2. q. 10. art. 11. Aragon. pag. 312. Duran. Ricard. Palud. & alij in 4. diſst. 5. & 6. Sotus eâd. diſstinct. 5. quæſst. uni. art. 10. Acoſsta d. lib. 6. de procu. Ind. ſsalu. cap. 3. pag. 574. Henriq. de baptiſsmo lib. 2. cap. 25. Ant. Poſsſsevinus in Biblioth. 1. tom. lib. 9. cap. 7. pag. 392. Cardin. Tolet. in ſsum. lib. 2. cap. 21. num. 2. |

p. 471

doctè, & eleganter Pat. Suarez in 3. tom. 3. part diſsput. 25. ſsect. 3. 4. 5. & 6. ad quas ſse remittit, noviſssimè in tractat. de Fide, diſsput. 18. ſsect. 5. num. 11. & 15. Gabr. Vazquez tom. 2. 3. part. diſsput. 155. cap. 5. Azorius dict. 1. tom. inſstit. Moral. lib. 8. cap. 25. quæſst. 11. Lud. de Torres de Fide, art. 12. diſsput. 53. dub. 1. col. 648. Mag. Lorca in 2. 2. ſsect. 1. diſsput. 37. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gen. ſsal. lib. 5. part. 1. dub. 6. pag. 210. Mag. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 2. pag. 8. Ant. Naldus in quęſtquæſt. pract. verbo, Baptiſsmus, quęſtquæſt. 6.

Et ex noſstri iuris Interpretibus idem docent gloſsſsa in cap. Iudæorum 28. quæſst. 1. dum tradit, quòd ficut adulti, ita nec parvuli ad Fidem ſsunt trahendi per vim, Ioan. Andr. Abb. Annanias, & Felinus in d. cap. ſsicut, de Iudæis, Cardinal. clem. 1. eod. tit. Calderin. conſs. 3. in fine, ſsub eodem tit. Marquar. de Suſsanis in tract. de Iudæ. & Infid. 3. part. cap. 2. num. 6. Pariſs. conſs. 2. num. 17. & 34. Natta conſs. 434. per totum, lib. 2. plenè Burſsat. conſs. 152 num. 11. volum. 2. & conſs. 231. per totum lib. 1. Lælius de Zanchis de privileg. Eccleſs. privileg. 142. num. 10. & 13. Borgnin. Cavalcan. deciſs. 21. num. 14. part. 2. Simancas in Cathol. inſstit. tit. 29. num. 51. & ſsequentib. Did. Perez. in l. 3. titul. 4. lib. 8. ordin. & plurimi alij relati à Matth. de Afflict. deciſs. Neapol. 151. Emanuel. Suarez in Theſsaur. commun. opinio. verb. Iudæorum liberi, Vivio lib. 2. opin. 151. & Petro Cenedo in collectan. 59. ad Decretal. numer. 1. & ultra eos Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 8. num 12. Sebaſst. Ximenez in collectan. ad d. cap. Iudæorum, ubi refert hanc opinionem Salmanticæ publicè diſsputaſsſse, & probaſsſse, inſsignem illũillum Doctorem Decretorum, & iuris Canonici Primarium, Didacum à Vera, Hierony. Zevallos in pract. comm. tom. 2. quæſst. 753. num. 1. & 7. 4. tom. quæſst. fin. num. 188. Anton. Cardoſsus in Report. Advocat. verb. Sacramentum, num. 22. Steph. Gratian. 4. part. diſscept. forenſs. cap. 114. & Philippus Paſschalis in noviſssimo tract. de virib. patr. poteſst. cap. 7. per totum, & plenè Anton. Ricciullus in dict. tract. de iur. preſs. extra Eccleſs. grem. conſst. lib. 2. cap. 32. per totum, ubi plures ampliationes, & declarationes adducit.

Pro quibus facit generalis

^† Eccleſsiæ uſsus, & conſsuetudo, quæ nunquam talem vim parentibus intulit, ſspecialis cõſtitutioconſtitutio

^† Iulij Tertij data die 9. Iunij anno 1551. incipit, Cùm ſsicut accepimus, quam adducit Naldus ubi ſsuprà, num. 20. ubi expreſssè inhibet ſsub pœna ſsuſspenſsionis à Divinis, & mille ducatorum auri, ipſso facto incurrenda, ne quælibet perſsona Eccleſsiaſstica, aut ſsæcularis, filios Iudæorum in locis ſstatus Eccleſsiaſstici habitantium, tam maſsculos, quàm fœminas, invitis parentibus violenter auferre, ſseu ſsubducere, nec præter formam ſsacrorum Canonum quomodolibet baptizare debeat, vel præſsumat, &c.

Eſst namque verior, & receptior opinio,

^† infideles iuribus, & effectibus patriæ poteſstatis tam in ſspiritualibus, quàm in temporalibus gaudêre, ut probat text. in cap. 2. de converſs. infidel. & contra Afflict. dict. deciſs. 151. num. 8. & alios, quos refert & ſsequitur Æmil. Ferretus conſs. 76. & Zevallos d. quæſst. 735. num. 12. optimè docent reliqui omnes auctores ſsuprà citati, præcipuè Vazquez, Torres, & Marquez, Lorca d. diſsput. 37. n. 13. & 18. & plurimi alij congeſsti per AſcaniũAſcanium Clementinum in tract. de patria poteſst. effectu 7. num. 6. Pariſs. d. conſs. 2. num. 40. lib. 4. Tiraquel. de primog. quæſst. 66. num. 2. Chaſsſsan. in conſsuet. Burgun. rub. 6. §. 3. num. 22. Palac. Rubeu. in repet. rubr. de donat. inter. §. 35. n. 6. Vivium d. lib. 2. commun. opin. 150. |

p. 472

Burſsatum conſs. 21. volum. 1. num. 5. & conſs. 152. vol. 2. num. 7. Rolandum conſs. 35. num. 28. volum. 2. Vrſsillis in addit. ad Afflict. d. deciſs. 151. num. 6. Riminald. Iunior. conſs. 275. num. 24. & Petr. Cenedum in collecta. 72. ſsup. Decretales num. 2.

Inter quos effectus, ille unus eſsſse videtur, iam inde à duodecim tabularũtabularum legibus ductus,

^† ne filijfamilias aliãaliam religionẽreligionem, aliàve ſsacra colerent, quàm eorum parentes. Vnde & ipſsi filij ſsub patria poteſstate conſstituti in

^† ſsacris paternis eſsſse dicebantur, l. ſsi vivâ matre, C. de bonis quæ liber. l. cùm oportet in princip. C. eod. tit. l. filiæ licet in ſsacris, C. de collation. cum alijs, quæ latè obſservat Duaren. ad tit. ſsolut. matrimon. cap. de nuptijs in principio, Alciat. lib. 1. prætermiſsſs. verb. Sacra, Balduin. in rub. inſst. de patr. poteſst. Sylveſst. Aldobrandinus in §. 1. inſst. eod. num. 33. Briſsſson. & Calinus de verb. iuris, verb. In ſsacris, Rævardus lib. 2. coniectan. cap. 11. Arias Pinel. in rub. C. de bon. matern. 2. part. num. 4. & in noſstris terminis Aſscanius Clementinus, & Philipp. Paſschalis ubi ſsup. num. 1. Quamvis Fran. Connan. lib. 2. comment. cap. 13. num. fin. Inde id dictum putet,

^† quòd filio pater, in cuius poteſstate eſst, ſsacrum quoddam, & venerandum ſsimulacrum videri, & iudicari debeat; quod ego pluribus ornavi in meo tract. de crimine parric. lib. 2. cap. 2. pag. 109. Et ſsentire etiam videtur Forcat. in Necioman. dial. 15. num. 1.

Quinimo etiam ſsemotâ patriæ poteſstatis conſsideratione,

^† quæ in matribus, & in ſservis non reperitur, l. illud, §. ad teſstamenta, D. de bon. poſsſs. cõtracontra tabul. l. nulla fœmina, D. de ſsuis & legit. §. fœminęfœminæ, inſst. de adoption. §. 1. inſst. de patr. poteſst. princip. inſst. de nupt. adeò parentum voluntati in parvulorum baptiſsmate ſstandum eſsſse, tradit doctiſs. Navarrus in conſs. 4. ſsub tit. de converſs. infidel. in 1. part. lib. 3.

^† ut ſsi patrem infidelem mori contingat, non poſssit infans eius filius baptizari, reluctante matre, quãvisquamvis ſsuperſsit eius avus paternus ad ChriſtianãChriſtianam FidẽFidem converſsus, qui inſstet, nepotem penes eum educari, & baptizari debêre.

Idemq́ue obſservandum eſsſse docet eod. conſs. num. 17. & 18. utroque parente defuncto, ut non poſssit parvulus Iudæus baptizari invitis tutoribus, etiam ſsi ſsit ſspurius ancillęancillæ filius: quia tales pueri, inquit, Divinæ providentiæ relinquendi ſsunt, argument. text. in d. cap. de Iudæis, 45. diſstinct.

Quæ tamen opinio Navarri in utroque caſsu difficultate non caret. Nam in primo, ipſse in calce eiuſsdem conſsilij fatetur, contra ſsuam opinionem latam fuiſsſse ſsententiam & infantem avo Chriſstiano traditum, & baptizatum. In ſsecundo verò,

^† quia cõmuniscommunis eſst Theologorum ſsententia, quòd ubi parentes infideles longè a ſsuis filijs parvulis abſsunt, benè tales filij à Chriſstianis baptizari poſsſsunt, ut reſsolvit Azorius d. lib. 8. cap. 25. quęſtquæſt. 11. & Fr. Thom. à Ieſsu d. lib. 5. dub. 6. pag. 211. Vnde multo magis parentibus mortuis idem fieri poterit, etiam ſspretâ tutorum contradictione. Nam licèt Paludan. in 4. diſstinct. 4. quæſst. 4. articul. 3. doceat, ad eos parentum officium, & curam tranſsire: Sotus tamẽtamen in eod. 4. diſstinct. 5. quæſst. 1. articul. 10. benè concludit, non eſsſse ita magnam iniuriam, ſsi invitis tutoribus, filij infidelium baptiſsmate donarentur. Et rurſsus, quia

^† quod Navarrus de filijs ancillarum adiecit, ſsupponens, eos invitis parentibus baptizari non poſsſse: etſsi conveniat cum opinione D. Thom. & aliorum, quos ſsuprà citavimus: plures tamen oppoſsitam ſsententiam in hoc caſsu magis admittunt, affirmantes, filios parvulos Iudæorum, & aliorum infidelium, qui in ſervitutẽſervitutem Chriſstianorum redacti ſsunt, poſsſse à parentibus auferri, & eis invitis baptizari, ut conſstat ex Soto in 4. diſstinct. 4. q 9. |

p. 473

& ex multis alijs citatis à Simancas, d. titul. 29. num. 51. Pat. Lud. de Torres dict. diſsput. 53. dub. 2. colum. 652. Ricciullo d. num. 29. & Paſschali dict. cap. 7. num. 12. ubi ad hoc conſiderãtconſiderant patriæ poteſstatis in ſservis defectum, & expreſsſsum decretum

^† Concilij Tolet. 17. cap. 8. ubi ita cavetur: Qui Iudæos in ſservitutem acceperint, in nullo eos permittant rituum ſsuorum ceremonias celebrare, aut colere, & filios eorũeorum à ſseptimo anno, nullam cum parentibus ſsuis habitationem, aut ſsocietatem habere permittant; ſsed fideliſssimis Chriſstianis nutriendos tradant, & filios eorum, & filias Chriſstianis in matrimonium tradant, ne infideliũinfidelium patrum ſsuorum ſsemitas quibuſslibet occaſsionibus iterare poſssint.

Iuxta quam ſsententiam, ſsi vera eſst, inutilis erit labor Pet. Aragon. in dict. 2. 2. pag. 309.

^† dum in quæſstionem adducit, an homini Chriſstiano liceat, alijs ſsuorum mancipiorum parvulos dare, ut alienati à parentibus, fiant Chriſstiani? Cùm domini ipſsi, ut diximus, id ſsuo iure facere poſssint.

Planè, ſsecundùm omnes, prædictæ patriæ poteſstatis effectus, & parentũparentum reluctatio, & contradictio nullatenus attendetur,

^† ubi filij Iudæorum, vel aliorum infidelium mentis compotes, & pubertati proximi, ſsacri baptiſsmatis lavacrum ſpõtèſpontè petierint, & Chriſstianam Fidem amplecti velint; quia eo ipſso quòd rationis uſsum attingunt, ſsui iuris effecti ſsunt, in his, quæ ad ſuãſuam ſsalutem ſspiritualem ſspectant, ex doctrina D. Thom. 3. part. quæſst. 108. articul. 10. & ad hoc decem annos cum dimidio ad minus requiri, benè obſservat Burſsatus dict. conſs. 231. numer. 4. & ſseq. & Natta dict. conſs. 434. num. 16.

Idemq́ue erit,

^† ſsi mater ad Fidem converſsa, voluntariè filium parvulum baptizandum obtulerit. Hoc etenim cuſsu, favore Religionis, potiùs matri fideli, quàm patri infideli defertur, argum. text. & eorum, quæ ibi gloſsſsa, & DD. adducunt in d. cap. 2. de converſs. infidel. & in cap. Iudæorum 28. quæſst. 1. & eſst elegans conſs. 57. Barbatiæ, volum. 3. ubi plenè hanc quęſtionemquæſtionem examinat, quem refert & ſsequitur Vrſsillis, dict. deciſs. 151. num. 8. Bertazolus conſs. 250. num. 8. Paſschalis d. cap. 7. num. 8. & ſsequentibus, & Ant. ricciullus d. cap. 132. num. 14. ubi ſsufficere docet, quòd unus tantùm parens cõſentiatconſentiat, & num. 29. ubi probat, quòd ſsi unus parens eſst fidelis, poterit filius eius parvulus baptizari, etiam ſsi diſsſsentiat tam pater fidelis, quàm infidelis.

Limitatur etiam prædicta concluſsio

^† in filijs hæreticorum, & ubi parvuli in extremo vitæ periculo reperiũturreperiuntur, ut præter alios obſservat Suarez dict. 3. tom. 3. partis, quæſst. 68. articul. 10. diſspu. 25. ſsect. 3. Azorius d. cap. 25. quæſst. 11. & Fr. Thom. à Ieſsu d. dub. 6. pag. 211. & Ricciul. ſsup. num. 31. & 33. Et generaliter ſsub ea cautione accipienda eſst, ut quamvis baptiſsmum parvulis infidelium, parentibus invitis, conferendum non eſsſse, dicamus, valeat

^† tamen, & teneat, ſsi de facto collatus fuerit, neque amplius ſsuis parentibus ſsint tradendi, ut argum. text. in d. cap. IudæorũIudæorum 28. quęſtquæſt. 1. & cap. 2. de converſs. infidel. docet Caietan. d. 3. part. quæſst. 68. articul. 10. Sylveſster verb. Baptiſsmus 4. quæſst. 7. Angles, SotusScotus in 4. diſstinct. 5. quæſst. 1. articul. 10. & communis Theologorum, quam reſsolvit Thom. à Ieſsu ubi ſsup. verſs. An filij, concluſs. 6. & ex noſstris Æmil. Ferretus d. conſs. 76. num. 6. Zevallus d. q. 735. num. 2. & 22. Paſschalis d. cap. 7. num. 11. & Ricciullus dict. tract. lib. 2. cap. 34. Quia

^† multa fieri prohibentur, quæ tamen facta tenent, l. patre furioſso, ubi Iaſs. D. de his qui ſsunt ſsui, l. 1. §. quamvis, de poſstulando, cap. ſsi vir, diſstinct. 23. cap. ad Apoſstolicam de regularib. cap. 2. de verbor. ſsign. cum latè traditis à Iaſson. ibîdem num. 11. Lud. Gomecio in cap. 1. de iudicijs ex |

p. 474

num. 88. Niconicio in rub. ſsolut. matrim. num 11. & Claudio Prato lib. 4. Gnoſseon. general. iur. tit. 8. cap. 4. pag. 195. & a nobis infrà lib. 3. cap. 1.

Quibus addere licet quæſstionem à prædictis non valdè diſstantem, & in his Indiarum partibus ſępèſæpè contingentem, quam movet Ferdinan. Zurita in ſsuis quæſstion. Theolog. quęſtquæſt. 17. An ſscilicet

^† ſsuaderi licitè poſssint infideles, qui ipſsi baptizari nolunt, ut ſsaltem filios ſsuos offerant baptizãdosbaptizandos? In qua ipſse benè reſspondet, pium hoc, & licitum eſsſse; quia quamvis infidelis malè agat, & graviter peccet, tradendo filium legi, cui non adhæreat; benè tamen exhortari poteſst, ut filium ſsuum baptizari permittat, & cum Chriſstianis educari; in hoc etenim illi non tam peccatum ſsuadetur, quàm pium opus erga infantem exercetur, ex traditis à D. Thom. in 2. 2. quæſst. 10. art. 12. & quæſst. 78. art. 4. & in 3. part. quęſtquæſt. 64. art. 6. & quęſtquæſt. 68. art. 10. Et an oblati baptiſsmo à parentibus infidelibus ſsanitatis cauſsâ, ſsint cogẽdicogendi ad fidem? plenè poſst alios, diſsputat, & affirmativè reſsolvit Ricciullus d. cap. 32. num. 32.

Tertiò,

^† eiuſsmodi bellorum, quæ Fidei, & Religionis propagandæ cauſsâ inferri dicuntur, iuſstificationem impugnat, quòd ſsive ſsacræ Scripturæ teſstimonia, ſsive Eccleſsiæ traditiones, vel antiquum uſsum, & obſservationem conſsideremus, nunquam inveniemus poteſstatem cogendi infideles ad FidẽFidem, aut belli ſsub hac occaſsione illis infligendi, fidelibus conceſsſsam fuiſsſse. Cùm potiùs

^† D. Paul. dicat. 1. Corinth. 5: Quid mihi de ijs, qui foris ſsunt? nam eos Dominus iudicabit; de quo loco, & alijs ſsimilibus plura diximus ſsuprà hoc lib. cap. 14. ex num. 21. Et ad Theſsſsal. 4: Rogamus vos fratres, ut abundetis magis, & operam detis, ut quieti ſsitis, & ut honeſstè ambuletis ad eos, qui foris ſsunt, & nullius aliquid deſsideretis.

Et Chriſstus ipſse,

^† cuius omnis actio noſstra debet eſsſse inſstitutio, cap. ſsignificaſsti, ubi Abb. de election. cap. qualiter & quando el 2. de accuſsationib.

^† Apoſstolis per univerſsum mundum ad Evangelium prædicandum dimiſssis, in quorum locum hodie Prædicatores ſsuccedunt, cap. in novo 21. diſstinct. ſse eos tanquam oves, aut agnos in medio luporum mittere dixit, & pacem tantùm, humilitatem, mãſuetudinemmanſuetudinem, prudentiam ſerpentũſerpentum & ſsimplicitatem columbarum commendaverit, & ut baculum, virgam, aut gladium non ferrent, ſsed incredulorum, fidem non recipientium, pœnas Divino iudicio reſservarent, pulveremq́ue de pedibus excutientes, ab illorum domibus & civitatibus exirent, ut conſstat Matth. 10. Mar. 16. Lucæ 9. & 10. & Ioan. 3. Quæ

^† verba exponens ibîdem D. Hieron. notat, omnia inſstrumenta coactionis Dominum prohibuiſsſse, & pacem docuiſsſse; & melius D. Ambroſs. lib. 6. in LucãLucam: Qualis (ait) debeat eſsſse, qui Evangelizat Regnum Dei, præceptis Evangelicis deſsignat, ut ſsine virga, ſsine pera, ſsine calceamentis, ſsine pane, ſsine pecunia, hoc eſst ſsubſsidij ſsæcularis adminicula non requirens, fideq́ue tutus, putet ſsibi quominus ea requirat, magis poſsſse ſsuppetere.

Vnde in d. cap. maiores, de baptiſsm. dicitur,

^† eiuſsmodi coactiones Chriſstianæ Religioni adverſsari, quod etiãetiam ſsentit Gregor. Papa lib. 1. epiſstola 91. & lib. 11. epiſst. 15. & melius lib. 2. epiſst. 52. relatus

^† in cap. quid autem 45. diſstinct. ubi ſsimilia bella damnans, quęquæ ſsub Religionis prætextu ſsuo tempore aduerſsus infideles peragebantur, ſsic inquit:

^† Nova verò, & inaudita eſst iſsta prædicatio, quæ verberibus exigit fidem, cùm Chriſstus id primum dicere Apoſstolis iuſsſserit, ubicumque ingreſssi fuiſsſsent, Pax veſstra revertetur ad vos.

D. quoque Chryſsoſst. homil. 34. ſsup. d. cap. 10. Matth. ita eandem

^† Apoſstolorum miſssionem exponit: Omnem manſsuetudinem eos habere iubet, nec id ſsolùm, ſsed columbæ quoque ſsimplicitatem, |

p. 475

Magis certè, atq;atque mirabilius eſst mentem, atque animum adverſsariorum commutare, quàm gladios ipſsos ſsuperare. Erubeſscant igitur qui contra facientes, quaſsi lupi adverſsarios ſsuos perſsequuntur, cùm videant innumeros lupos; hoc eſst Gentiles ab ovibus vinci pauciſssimis, videlicet à diſscipulis. Et certè quouſsque ſsumus oves, facilè hoſstes vincimus: cùm verò in naturam luporum tranſsimus, tunc ſsuperamur: tunc enim nullum à paſstore nobis patrocinium adeſst, qui non lupos, ſsed oves poſscit habere.

Et D. Ambroſs. lib. 2. ſsup. Luc. cap. 54: Humilis, inquit, magiſstri officium exequantur, eos enim miſsit ad ſseminandam Fidem, qui non cogerent, ſsed docerent, nec vim poteſstatis exercerent, ſsed doctrinam humilitatis attollerent. Quo loco humilitati putavit etiam patientiam copulandam, quia ipſse iuxta teſstimonium Petri, cùm male diceretur, non maledicebat, cùm percuteretur, non percutiebat. Et cùm Apoſstoli ignem de cœlo petere vellent, ut conſsumeret Samaritanos, qui Ieſsum intra civitatem ſsuam recipere noluerunt, converſsus, increpans illos, ait; Neſscitis, cuius ſspiritus eſstis: filius hominis non venit animas perdere, ſsed ſsalvas facere.

Quibus arridens D. Paul. 1. Corint. 1. & 2. 10.

^† non in nobilitate, ſsapientia, aut potentia fundamentum Apoſstolicæ vocationis, & prædicationis conſstituit, neque in armis carnalibus, & temporalibus, ſsed in ſsola Fide, & Verbo Dei. Cuius ſscuto muniti Apoſstoli, & eorum ſsucceſsſsores totius Orbis converſsionem tentarunt, & non inferendo Regibus bella, non præſsidijs militaribus ſstipati, non invadendo Principum civitates, non occupando per vim alienas terras, nõnon mortem minitando, non tormenta inferendo, Eccleſsiam plantarunt, ac per Orbem terrarum longè, latèq́ue propagarunt: ſsed obediendo, patiẽdopatiendo ſsupplicia, martyria, mortes tolerando, & ſsanguinem ſsuum fundendo, ſsancta, ſstabiliaq́ue Eccleſsiæ Chriſsti initia dederunt.

^† Qui hanc vim, & efficaciam ſsanguini Martyrum, Sanctorumq́ue afflictionibus dedit, ut multorum bonorum ſsemina eſsſsent, & ſsicut ex grano frumẽtifrumenti, quod in terram cadit, & mortuum eſst, multus fructus conſsequitur: ita ex morte Martyrum magna ſsementis novorum Chriſstianorum copia ſsuccreſsceret.

De quo, hiſtorięhiſtoriæ pleniſssimæ ſsunt, & plurima tradit Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 2. cap. 11. & lib. 7. cap. 3. & in noſstris terminis Thom. à Ieſsu d. lib. 4. pag. 123. & habetur in cap. 1. de reliq. & vener. Sanct. & cap. 1. iunctâ gloſs. penult. de ſsacra unct. ubi refertur, qualiter D.

^†Petrus, Chriſstum Dominum imitatus, Martialem & ſsocios in Germaniam miſsit, ut Evangelium prædicarent: & extat ſsimile exemplum D. Gregorij, Melitum, Auguſstinum & Ioannem ad Britannorum, ſsive Anglorum, converſsionem mittentis, in cap. ſsi gens Anglorum 56. diſstinct. & apud Bedam in hiſst. Anglica, lib. 1. cap. 25. Polid. Virgil. in eâdem hiſst. lib. 4. ex pag. 63. & Thom. Bozium de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 4. cap. 1. verſs. Gallijs adiacet, Qui etiam

^† antiquiorem aliam in eâdem Anglia prædicationem cõmemorantcommemorant, quam indigenæ ab Arimathia, temporibus Regis Lucij, factam affirmant, adeò ut ſse prius, quàm Hiſspania, & Gallia Fidem ſsuſscepiſsſse contendere velint; quorum tamen errorẽerrorem convincit Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 7. num. 15.

Quæ cùm ita ſse habeant, parum tuta, & ſsecura videtur prædicatio, & cõverſioconverſio, quæ minis & terroribus Fidem inducit. Nam apud omnes

^† conſstat, urgentiſssimum, & efficaciſssimum eſsſse illud argumentum, quod ex Divinis actionibus, atq;atque Scripturis, Sanctorum Patrum teſstimonijs, & exemplis, vel ex longævo Eccleſsiæ uſsu, auctoritate, aut traditione deducitur, ſsive affirmativè, ſsive negativè ſsumatur, ut patet Matth. 12. Iaon. 8. Paul. ad Epheſs. 5. & ad Philip. 3. cap. conſsuetudine, cap. |

p. 476

ridiculum, cap. Eccleſsiaſsticarum, diſstinct. 12. cum alijs, quæ latè adducit D. Thom. 2. 2. quæſst. 10. art. 12. Canus de locis Theologicis lib. 3. & 7. Simancas in Cathol. inſstit. tit. 22. & tit. 24. num. 16. & 26. Valdes ubi ſsup. cap. 2. in princ. eruditiſsſs. Senator. Madera in diſscurſs. mont. Sanct. Granat. cap. 22. & 38. Pineda in Eccleſsiaſst. cap. 12. verſs. 11. pag. 1204. Valençuela in monit. contra Venetos 6. part. num. 240. & ſseqq. & in diſscurſs. ſstatus, & belli 2. part. conſsider. 12. per totam, & alia in noſstræ quæſstionis ſspecie adijciens Epiſscopus Chiapenſs. in Apolog. contra Sepulved. fol. 12. 13. & 42. Sotus in 4. diſstinct. 5. quæſst. unica, art. 10. verſs. Quartò, id evidentiſssimè, Malferitus d. conſs. 769. num. 8. & Ioſseph. Acoſsta d. lib. 2. de procur. Ind. ſsal. cap. 2. & 3. ubi inquit,

^† quò Eccleſsia per mille & quingentos annos nullum iuriſsdictionis actum exercuit in infideles, nec eos bonis ſspoliavit, vel ſsibi ſsubijci nolentes coëgit, & idem noviſssimè concludit, eodem argumentationis genere uſsus, Pat. Suarez d. tract. de Fide, diſsput. 18. ſsect. 1. num. 9. & iterum ſsect. 3. num. 5: Quia in traditione, inquit, Eccleſsiæ nullum eſst talis poteſstatis indicium, neque in uſsu eius, neque in ſscriptura: imò eſst contra morem, & praxim Eccleſsiæ. Nam Apoſstoli, & ſsucceſsſsores eorum profectò non illo modo prædicarunt Evangelium: & Fr. Thom. à Ieſsu ubi ſsup. qui addit,

^† exiſstimandum non eſsſse, Deum eſsſse mutatum, eiuſsq́ue ſapiẽtiamſapientiam aliam nunc formam in hominum converſsione ſsequi, quàm anteà ſsequi ſsolita fuerit, & prædicationem Evangelij militari cuſstodiâ, & ſstrepitu armorum munitam à Chriſsti ſschola ita diſscrepare, ut incredibile appareat, eo prædicationis genere inſsignem aliquem proventum expectari poſsſse, licèt fortuitò aliqui per inſsinuationem convertantur.

Extatq́ue ſsæpeſsæpius

^† Regijs ſschedulis & inſstructionibus cautum, ut expeditiones, quæ in his Indiarum partibus ad Fidem propagandam, & ſspiritualem Indorum ſsalutem curandam, aguntur, Apoſstolico more, ac modo omnino procedant, & ab eis militum, atque armorum manus, & terror longiſssimè abſsint, ut præcipuè conſstat ex quadam ſschedula, data en el Pardo 20. die Februar. anno 1609. ad Excellentiſs. Marchionem MonteſclariũMonteſclarium directa, quęquæ de converſsione Indorum Chiriguanenſsium agens, ita habet: I que eſstas entradas ſse hagan ſsin intervenciõintervencion de armas i ſsoldados, como lo tengo ordenado. Et poſstea: I no conſsentireis, que en eſstos deſscubrimientos, i converſsiones intervenga gente de guerra. Idem diſsponitur in alia ſschedula, Matrit. 30. Ianua. anno 1607. ad eundem MarchionẽMarchionem miſsſsa, & in alia 2. Octobr. eiuſsdem anni, ibi: Porque aunque en la inſtrucciõinſtruccion de nuevos deſscubrimientos ſse previno todo lo neceſsſsario para que eſsto ſse haga por el orden q̃que conviene, i eſstà determinado, entrãdoentrando por medio de la doctrina, i ſsuavidad del Evangelio ſsin ruido, ni eſstrepito de armas, &c. Quod idem repetitur, & pręcipiturpræcipitur in alia epiſstola Matrit. 5. Decembr. & ſschedul. ult. eiuſsdem mẽſismenſis ann. 1608. ad eundem Marchionem directa, de quibus inſsrà lib. 3. cap. 5. num. 33.

Qvartò adverſsus ſsuperiorem titulum facit,

^† quòd etſsi, licitum eſsſse, concederemus, infidelibus, & barbaris gentibus eâ de cauſsa bellum movêre, ut Chriſsti Fidem eis prædicatam vel prędicandamprædicandam reciperent: adhuc tamẽtamen Chriſstianos Principes hoc iure uti nõnon expedirent. Tum quia

^† infideles, quibus anteà Fides ſsufficienter annuntiata non fuit, infidelitatem negativam inculpabilem habent, atque ita ſsine aliquo ſsuo crimine punirenrur, ut diximus ſsup. hoc lib. 2. cap. 10. ex num. 76. Tum etiam,

^† quia gravia, & ingentia ſscandala eiuſsmodi bellorum ratione inter ipſsos infideles generarentur, quæ Fidei noſstræ receptioni magnum impedimentum afferrent; cùm |

p. 477

notiſssimum ſsit, nullam, in bellis clementiam reperiri, ſsed potius omnia damnis, iniurijs, & calamitatibus ſsubiacere; quæ latè enumerat D. Auguſstinus epiſst. 186. & lib. 3. de civit. Dei, cap. 24. & cap. 30. D. Hieronym. lib. 1. epiſst. 3. & Nos infrà lib. 3. cap. 5. num. 42. proſsequemur.

Scandali

^† autem vitandi ratione, plura excuſsanda eſsſse, quæ alioqui legitimè fierent, multis exemplis, & argumentis probatur in cap. 1. & 2. de novi oper. nunt. cap. 3. de iure patron. cap. quia circa, de conſsang. & affinitate, cap. 1. de offic. delegat. lib. 6. cap. unuſsquiſsque 22. quæſst. 4. cap. ſsi ergo, ubi gloſsſsa verb. Clamoribus, 8 quęſtquæſt. 1. l. qui cædem, D. ad leg. Cornel. de ſsicarijs, D. Thom. 2. 2. q. 8. art. 1. in fine, ubi dicit,

^† quòd Princeps nõnon punitur, ubi timetur de ſscandalo, gloſsſsa ult. in cap. ſsi quis ordinatus 90. diſstinct. ubi inquit,

^† quòd aliàs excõmunicãdusexcommunicandus excõmunicariexcommunicari non debet, ſsi ſcandalũſcandalum timeatur, iunctis alijs, quæ latiſssimè adducit Abbas, & notanter eius additio, in cap. conſsideravimus, in fine, de electione, Romanus in repet. l, ſsi verò, §. de viro, fallen. 7. D. ſsolut. matrimon. Barbat. conſs. 11. lib. 1. & conſs. 20. lib. 2. Felin. in cap. 2. de præſscript. Decius conſs. 151. col. 3. Tiraquel. de pœn. temper. cauſsa 46. per totam, & de primog. quæſst. 4. in fine, Pariſs. conſs. 68. num. 132. vol. 4 Mar. Mantua conſs. 121. n. 64. Quintil. Mandoſs. in tract. de ſsignat. gratięgratiæ, tit. diſspenſsation. matrim. verſs. Ad evitandum, pag. 88. Covar. in Reg. peccatum. 1. part. ex num. 1. & 6. Sebaſstian. a Ximenez in remiſsſsion. ad cap. qui ſscandalizaverit de regul. iuris, Bobadilla in Politica lib. 3. cap. 7. num. 55. & noviſssimè Cardin. Tuſschus pract. concluſs. iur. litt. S. concluſs. 51. & 52. Gabriel Vazquez in opuſsculo de ſscandalo, & Pat. Suarez in tract. de charit. diſsput. 10. ſsect. 1. & 2.

Et hoc nimirum eſst, quod in ſsimili quæſstione tradit D. Thom. 2. 2. quæſst. 10. art. 11. docens,

^† ritus infidelium, etiam nobis ſsubditorum, tunc tolerãdostolerandos eſsſse, quando, ſsi de eis auferendis ageretur, aliquod ſscandalum, vel diſssidium provenire poſsſset, vel aliquod impedimentum ſsalutis eorum, qui paulatim ſsic tolerati, converterentur ad Fidem. Propter quod, inquit, etiam hæreticorum, & paganorum ritus aliquando Eccleſsia toleravit, quando erat magna infidelium multitudo.

Vnde in noſstra eâdem quæſstione concludit Azorius d. lib. 8. inſstit. Moral. cap. 26. quæſst. 11. multo maiori ratione adverſsus infideles non ſsubditos, bella ob ſsolam Fidei receptionem inferenda non eſsſse, quia eſsſset potius illam impedire, & retardare, quàm promovêre.

Quod etiam probant, & latiùs proſsequuntur Sotus in 4 diſstinct. 5. quęſtquæſt. unica, art. 10. pag. 267. Victor. in 1. relect. de Indis, num. 3. Chiapa in Apolog. contra Sepulved. fol. 12. 13. & 42. Acoſsta de procur. Ind. ſsalu. lib. 2. cap. 13. Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. Mexicana Ord. Prædicat. lib. 2. cap. 53. & 54. Thom. à Ieſsu d. lib. 4. pag. 123. & 124. & Pat. Suarez d. tract. de Fide diſspu. 18. ſsect. 1. num. 9. & ſsect. 3. num. 6. pluribus demonſstrantes,

^† damna, ſstrepitus, & ſscandala, quæ ex bellis oriuntur, omnino Evangelij prædicationi, & introductioni adverſsari, & nihil Fidei magis, quàm violentiam officere.

Nam,

^† cùm ij, qui Chriſsti legem annuntiant, & in ea proficere ſstudent, in charitate vivere debeãtdebeant, finis enim omnium præceptorum eſst charitas, ut inquit D. Paul. in epiſst. ad Titum cap. 1. Perfect

^† autẽautem charitas foras mittat timorem, ut habetur 1. Ioan. 4. non poterunt infideles utiliſssima hæc charitatis rudimenta percipere, ſsi ab illis, qui ea prædicant, primo ingreſsſsu terrentur, & ſse debellari, bonis ſspoliari, & occidi conſspiciunt. Neque ullo modo eiuſsdem legis manſsuetudinem, ſsua|

p. 478

vitatem, & æquitatem agnoſscent, ſsi illius profeſsſsores ac magiſstros omnia per ſsævitiam, duritiem, avaritiam, & iniquitatem facere vident. Quin potius

^† illam blaſsphemabunt, & deteſstabuntur, exiſstimantes, noſstram legem dare licentiam violandi iura gentium, imò & ius naturæ, occupando res alienas invitis dominis, & inferendo bellum ſsine titulo iuſsto. Vnde duriores etiam fient, & magis indiſspoſsiti ad Fidem ſsuſscipiendam, & Chriſstiani infeſstiſssimi hoſstes Barbaris ipſsis reddentur, atque de eorum numero erunt; de quibus MichęasMichæas Propheta cap. 2. prædixit: Et eos, qui tranſsibant, ſsimpliciter convertiſstis in bellum.

Prout

^† re ipſsâ contigiſsſse tradit Fr. Auguſst. Davila dict. cap. 54. pag. 219. narrans, Indos aliquos Novæ Hiſspaniæ, ob militum noſstrorum ſscelera, & ſsævitiam, ita nomen Chriſsti, & Chriſstianorum exoſsſsum habuiſsſse, ut Religioſsis viris, qui poſsteà ad eos convertendos, puriori, & ardentiori Fidei zelo acceſsſserunt, neceſsſsarium fuerit, illis ſsuadêre, ſse non Chriſstianos, ut illos milites, ſsed patres Chriſstianorum eſsſse, & licèt ſsub eâdem Fide, aliud tamen vitęvitæ inſstitutum, & veræ Chriſstianæ religionis officium profiteri.

Et ut daremus, huius timoris ratione infideles ad Fidem devinctis manibus pervenire: adhuc tamen poſsteà ex hac cõverſioneconverſione plura quidem damna, & ſscandala naſsci, & timeri potuiſsſsent, prout advertit, & exemplis oſstendit Epiſscopus Chiapenſs. ubi ſsup. & Marquard. in tract. de Iudæis, & infidel. 3. part. cap. 2. num. 5. Nam

^† quemadmodum coacta matrimonia difficiles ſsolent exitus generare, ut aliàs dicitur in cap. requiſsivit 17. de ſsponſsal. ita & ſspirituale connubium, quod in baptiſsmatis ſsuſsceptione contrahitur, ſsi metu, vel terrore fiat, aut quavis alia animi concuſssione, in blaſsphemiam, apoſstaſsiam & alios errores degenerat, & frequentiùs, non tam infideles ad credendum movet, quàm ad fingendum ſse credere, & Fidem Chriſstianam recipere, ut multis exemplis ex hiſstorijs petitis cum Sigiberto, Cranzio, & alijs probat Maiolus de perfid. Iudæor. pag. 186. & ſsequentib. quod

^† immane ſsacrilegium eſst, ut rectè docet Victor. ſsup. d. num. 39. Et ante eum Caietan. 2. 2. quæſst. 10. art. 8. qui hoc argumento convincit eos, qui metu pœnæ ad Fidei profeſssionem infideles inducunt, qui illam priùs voluntariè, ſsaltem indirectè non ſsuſsceperunt, & ad ſsacrilegium concurrere docet, & ſsequitur Gregor. de Valencia d. punct. 6. col. 409. rectiùs agitur, & Sotus d. quæſst. unic. art. 10. pag. 269. ubi refert, quòd

^† in hac manſsuetudine, & ſsuavitate prædicationis Fides, noſstra differt à perfidia Machometi; nam illa tanquam quæ nullâ ratione perſsuaderi poterat, vi, & armis in mundum obtruſsa eſst; noſstra

^† verò per homines inermes, & mites, ſsolâ veritatis energiâ mundum vicit, iuxta illud Ioan. 1. 5: Hæc eſst victoria, quæ vicit mundum, fides noſstra.

Quod quia exactè aliquãdoaliquando ſervatũſervatum nõnon eſst,

^† plura mala contigerũtcontigerunt, quæ referũtreferunt Chiapa, Acoſsta, & Avila ubi ſsup. & Hiſspani homines, qui primis illis harum Indiarum expeditionibus militarunt, malè apud noſstros, & exteros audire cœperunt, quòd hoc Religionis prætextu, magis tamen divitiarũdivitiarum, quàm animarum, lucro inhiantes, plures Indos deleverint, quàm converterint, ut ex Petro Zieza, Ioan. Metello, & alijs narrat Theatr. vitæ hum. volum. 12. lib. 3. pag. 2739. & 2753. & diximus ſsup. lib. 1. cap. 16. ex num. 94. & lib. 2. cap. 3. num. 60. & repetimus infrà lib. 3. cap. 5.

Et hoc dolens Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſq;utriuſque Monarch. lib. 2. cap. 5. §. 2. pag. 108. in margine, refert ſse audijſsſse

^† à B. Fr. Michaële de Benavides Archiepiſscopo de Manila, quòd in aliquibus partibus Indiarum Macho|

p. 479

metani ſsuam ſsectam Indis iuxta legẽlegem, & normam EvangelicãEvangelicam proponebant, & prædicabant: at Catholici noſstram, iuxta regulas, & præcepta Machometis: væ autem, inquit, Theologis, qui talia conſsulunt.

^† conducunt verba D. Vincentij lib. 1. quem refert Chiapenſsis ubi ſsup. ſsol. 13. ubi illud Machometis reprehendens, qui dicebat, ſse in terrore gladij, & vi armorũarmorum miſsſsum fuiſsſse: Adverte (inquit) ſsi huiuſsmodi prædicatio ad Dei Prophetam debeat pertinere, in quibus nihil eſst aliud, quàm fraus & violẽtiaviolentia, & humani ſsanguinis effuſsio, & quidquid prorſsus latrones & viarũviarum inſsidiatores faciunt, agebatur.

Quibus addere licet cum Rutilio Benzonio lib. 5. de ann. Iubil. cap. 10. pag. 131. & ſseq. Tantùm abeſsſse,

^† ut Deus mediantibus bellis fidem ſsuam extendi deſsideret, quòd pacem potius ſsæpè, tanquam medium opportunum elegerit, vel ad Evangelium prædicandum, vel ad Divinas, Canonicaſsq́ue leges promulgandas, vel denique ad Religionem tuendam. Sic

^† enim Oſseæ 2. dicitur: Et arcum, & gladium & bellum conteram de terra. Et MicheęMicheæ 4. atque etiam Iſsaiæ 2: Concident gladios ſsuos in vomeres, & lances ſsuas in falces: non levabit gens contra gentem gladium, nec exercebuntur ultra ad prælium. Quæ loca ad litteram intelliguntur de ſsumma pace temporali, quæ in univerſso Orbe tempore Nativitatis Chriſsti vigebat, ut commodior via Evangelio per totum illum prædicando patêret, ut conſstat ex D. Hierony. ibîdem, qui adnectit, tunc impletum eſsſse illum Angelorum concentum: Gloria in excelſsis Deo, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis: & in diebus eius orta eſst iuſstitia, & multitudo pacis. Tunc etiam

^† Templum Iani Quirini clauſsum fuit, quòd non niſsi in ſsumma tranquillitate fiebat, ut prodit Suetonius in Auguſsto cap. 22. & in Nerone cap. 14. Oroſsius lib. 6. cap. 22. Eutrop. lib. 9. in Gordiano, Euſseb. lib. 9. demonſstr. Evang. cap. 17. Cardin. Baron. tom. 1. annal. Martyrol. Roman. in die Natalicio Domini, ibi: Toto Orbe in pace compoſsito. Et

^† Virgilius ita de Auguſsti tempore canens lib. 1. Æneid.

Aſspera tunc poſsitis miteſscent ſsæcula bellis.
— Diræ ferro compagibus arctis,
ClaudẽturClaudentur belli portæ furor impius intus,
Sæva ſsedens ſsuper arma, & centum vinctus ahenis
Poſst tergum nodis, fremet horridus ore cruento.

Eſst

^† autem elegans deſscriptio pacis, quãquam Iſsaîas proponit, ab eventu nimirũnimirum ſumtaſumpta. NãNam ut belli tẽporetempore agri vaſstantur, agricultura ceſsſsat, & ruſstica inſstrumenta in arma bellica cõvertunturconvertuntur, ut bellè oſstendit Virgil. 1. Georg. & 7. Æneidos, Ovid. 1. Faſstor. & habetur Ioëlis 3. Sic regnante pace contraria vigent ſstudia, & quæ Martis anteà, Cereris poſsteà miniſsterijs arma deſserviunt, iuxta illud

^† Martialis lib. 14. epigr. 34. cuius titulus: Falx ex enſse:

Pax me certa ducis placidos conflavit in enſses Agricolæ nunc ſsum, militis antè fui.

Neq;Neque minus appoſsitè noſstro inſstituto favet alia expoſsitio, quãquam ad prędictaprædicta loca tradit poſst alios Gaſsp. SãctiusSanctius ſsup. d. cap. 2. Iſsaîæ n. 9. verſs. Sed ego;

^† nempè ProphetarũProphetarum ſsenſsum eſsſse, illam futuram eſsſse Chriſsti œconomiam, & illam Evangelij legẽlegem, ut homines nõnon ad bellũbellum inflamment, ſsed ad pacẽpacem adducant. Pro qua Ego ultra illum expẽdoexpendo

^† inſsignem locum Arnobij lib. 1. contra Gentes, ubi oſstendens, quantum mundus hac in parte legi Evangelicæ debeat, ſsic eleganter ſscribit: Cùm magiſsterijs Chriſsti acceperimus, ac legibus, malum malo rependi non oportere, iuiuriaminiuriam perpeti, quàm irrogare eſsſse præſstantius, ſsuum potius fundere, quàm alieno polluere manus, & conſcientiãconſcientiam cruore. Habet à Christo beneficium iamdudum Orbis ingratus, per quem feritatis mollita eſst rabies, atq;atque hoſsti|

p. 480

les manus cohibere à ſsanguine cognati animantes occepit.

Et utramque etiam interpretationem accipere poterit

^† illud Zachariæ cap. 14. In die illa erit, quod ſsuper frænum equi eſst Sanctum Domino, ideſst, ut D. Hierony. & Cyrillus exponunt, tunc ſsumma pax erit (ſscilicet naſcẽtisnaſcentis Chriſsti, vel legis gratięgratiæ temporibus) nec indigebunt equis, qui ad pugnam apti ſsunt, Proverb. 12. ac proptereà omnia eorum ornamenta Domino conſsecrabuntur. Quamvis D. Ambroſs. in Oratione de obitu Theodoſs. Imperatoris, Theodor. lib. 1. hiſstoriæ Eccleſsiaſs. cap. 18. Sozomen. lib. 2. cap. 1. Nicephor. lib. 8. cap. 29. & idem D. Cyrillus in eũdemeundem locũlocum Zachariæ ſsupra dicta eius verba interpretentur

^† de fræno CõſtantiniConſtantini Magni, in quo unus ex clavis Crucis Chriſsti ab eo poſsitus, fuit, ut per ſsacrarum rerum venerationem victoriam in prælijs obtinêret, atque eiuſsdem clavi præſsidio, pericula belli evitaret; licèt hæc expoſsitio ridicula D. Hieronymo videatur.

Qvintò & ultimò, ſsuperioribus inhærendo, cõſideroconſidero, quòd ſsi, ut aſsſsertores contrariæ ſententięſententiæ perpendunt, ideò armatis militum manibus, & bellorum concuſssionibus, in converſsione Indorum utendum fuit, quoniãquoniam media ſsuis finibus convenire debent, & poteſstati, cui competit finis, competit etiãetiam cura de medijs: longè maiori ratione affirmare debemus, hæc omnia, fidem prædicare, ſsuadêre, & propagare volentibus, ſsummopere fugienda eſsſse. NãNam cùm in omnibus multum valeat

^† illud Senecæ dictũdictum lib. 1. de Clementia: Ingenia noſstra, ut nobiles, & generoſsi equi, melius facili fræno reguntur. In hoc tamen munere animarum ad Fidem convertendarum, plurimum quidem id obſservari debebit:

^† quoniam lex Chriſsti maximam libertatem, voluntatem, & ſsuavitatem in ſsui introductione, & ſsuaſsione requirit, ut docet D. Thom. 2. 2. quæſst. 10. art. 8. Rainerius in Panteologia 1. par. cap. de infidelibus, & Nos ſsuprà in primo, & tertio huius capitis argumento latiſssimè probatum reliquimus. Vis

^† autem, timor, aut metus multum minuit de voluntario, ut docet Ariſstot. lib. 5. Ethic. ad Nichom. imò nihil voluntati, & conſsenſsui tam contrarium eſst, quàm vis, atque metus, ut ait Vlpian. in l. nihil cõſenſuiconſenſui 116. D. de reg. iuris, ubi Petr. Faber. & Rævard. plura alia in eiuſdẽeiuſdem ſsententiæ comprobationem adducũtadducunt. Atque adeò in medijs

^† errare videntur, & igniculos fidei opprimire, quos fovere deſsiderant, qui verberibus, loco verborum utuntur, & dum voluntatem quærunt, voluntarium excludunt, & Apoſstolorum officium contra morem Apoſstolicum exercentes, plus ſse per minas, bella, & armorum terrorem profuturos ſsperant, quàm per pacem, manſsuetudinem & prudentiam, ita enixè à Chriſsto Domino commendatam, & per exemplum puritatis, & ſsanctitatis vitæ ab omni avaritia, & turpitudine liberæ. Quibus dumtaxat armis in hac militia procedendum eſsſse, Chriſstus ipſse Ioan. 6. & D. Paul. 1. Corinth. 1. & 2. 10.

^† & omnes Eccleſsiæ Patres paſsſsim ſscribunt.

Inter quos Gregor. relatus in d. cap. quid autem, & cap. qui ſsincera 45. diſstinct. novam, & inauditam illam prædicationem appellat, quæ verberibus exigit fidem, & blandimentis, non aſsperitatibus prædicandam animadvertit. Et iterum lib. 1. epiſst. 34. ſsic ait: Eos enim, qui à Religione Chriſstiana diſscordant, manſsuetudine, benignitate admonendo, ſsuadendo ad unitatem Fidei, neceſsſse eſst congregare. Ne quos dulcedo prædicationis, & prætentus futuri iudicij terror ad credendum invitare poterat, minis, & terroribus repellantur. Oportet ergo, ut ad audiendum de vobis verbum Dei benignè conveniant, antequàm auſsteritatem, quæ ſsupra malum extẽditurextenditur, expaveſscant.

p. 481

Et Div. Athanaſs. in epiſstol. ad ſsolitariam vitam agentes, quem refert Balthaſs. Chavaſsius de notis veræ religionis, pag. 845. hoc veluti ſsigno religionem noſstram ab hęreticorumhæreticorum perfidia diſstinguit, ſsic inquiens: Nova iſsta, & execrabilis hæreſsis, quos non potuit verbis inducere, eos vi, plagis, carceribuſsq́ue ad ſse pertrahere annititur; atque ita vel ſseipſsam, quàm non ſsit pia, & Dei cultrix manifeſstat. Piæ enim religionis proprium eſst, non cogere, ſsed ſsuadere, ſsiquidem Dominus non cogens, ſsed libertatem voluntati permittẽspermittens dicebat: Si quis vult venire poſst me, &c.

Chryſsoſst. quoque & Ambroſs. quorum verba retulimus ſsuprà hoc capite numer. 14. manſsuetudine, exemplo, & doctrinâ, non coactione, aut terrore miniſsterium iſstud peragendũperagendum eſsſse teſtãturteſtantur; & tunc in eo Prædicatores proficere, cùm oves ſsunt, tunc verò retrocedere, & ſsuperari, cùm in naturãnaturam luporum tranſsierint.

Et hoc etiam eſst, quod docuit Div. Auguſstin. in ſsermon. de puero Centurion. Infidelibus blandiendum eſst, nõnon iraſscendum, ut per amorem, & dulcedinem poſsſsint Chriſsto lucrari. Et Div. Dionyſsius in epiſstol. ad Denophil. in fine, ita ſscribens: Doceri quippè ignaros decet, non ſsupplicijs affici; ſsicut & cæcos non cruciamus, ſsed ad manum ducimus. Ingentis enim horroris eſst, quòd is, quem Chriſstus ſsummè bonus errantem in montibus requirit, fugientemq́ue revocat, & vix repertum ſsacris humeris revehit, abs te affligitur, repudiatur, abijcitur.

Planè enim, qui

^† his paſssibus ambulant, & quæ verbis ſsuaviter docent, factis ipſsis exemplariter implent, faciliùs, & ſsecuriùs infideles, quantumvis barbaros, movent, & ſsibi, & Deo, quem prędicantprædicant, maiorem Fidem, amorem, & auctoritatem conciliant; cuius èex contrario blaſphemiãblaſphemiam, aut vilipendium illi, ut ſsuprà diximus, ſsuſscitare noſscuntur, qui armis, & terroribus Evangelij legem extendere volunt, & adverſsam diſsciplinæ ſsuæ vitam agere non verentur. Etenim, ut præclarè inquit Div. Chryſsoſstom. in homil. 4. ſsup. 2. ad Titum, non

^† ex verbis dogma verum, ſsed ex ipſsis rebus, atque vitâ Gentiles iudicare conſsueverunt. Et S. Leo ſserm. de S. Laurentio: Facilis ad cohortandum ſsit oratio, efficax ad ſsuadendum: validiora tamen ſsunt exempla, quàm verba, & plenius eſst, opere docere, quàm voce.

Et ita Paul. ad Philip. 2.

^† Prædicatores cõmonefacitcommonefacit, ut ſsine reprehẽſionereprehenſione vivant in medio nationis pravæ, atque perverſęperverſæ, & modeſstia eorum nota ſsit omnibus hominibus, & 1. Petr. 2: ConverſationẽConverſationem veſstram inter gẽtesgentes habentes bonam, & in eo quod detrectant de vobis, tanquam de malefactoribus, ex bonis operibus vos conſsiderantes, glorificent Deum in die viſsitationis.

Idem etiam diſsertè docet Div. Hieronym. ſsup. capite 5. Matth. inquiens; Prædicatores verbi, auri, & argenti cupidos eſsſse non debêre, ne infideles exiſstiment, ea de cauſsa prędicareprædicare, & ne incurramus in illud Pauli, qui prædicas non furandum, furaris, qui prędicasprædicas non mœchandum, mœcharis, execraris idola, & ſsacrilegium facis.

Et non minus aptè, & eleganter div. Chryſsoſstom. in homil. 1. Imperfect. ſsuper idem cap. Matthæi: Per illos quidem (inquit) qui dicunt, & non faciunt, blaſsphematur Deus: utpotè, ſsi benè docent, & melius vivant, videntes GẽtilesGentiles dicunt: Benedictus Deus, qui tales habet ſservos. Verè enim illorum eſst Deus verus: niſsi enim ipſse eſsſset iuſstus, nunquam populum ſsuum circa iuſstitiam ſsic teneret. Nam ſscientia domini ex moribus familiæ demonſstratur. Si autem benè doceant, & malè converſsentur, videntes Gentiles dicunt: Qualis eſst Deus eorum, qui talia agunt? Numquid ſsuſstineret eos talia facientes, niſsi conſsentiret operibus eorũeorum? Vide quomodo Deus per malos Chriſstianos blaſs|

p. 482

phematur, nec poteſst dominus bonam opinionem habere, qui malam familiam habet. Vnde Paul. ad Roman. 2. unum dictum eſst ad populum Dei: Nomen enim Dei per vos blaſsphematur inter gentes. His concordat D. Auguſstin. in lib. de vita Chriſsti, dum inquit: Sanctum eſsſse populum ſsuum Deus voluit, & ab omni contagione iniuſstitiæ & iniquitatis alienum, ut nihil in eo gentes, quod redargueretur, invenirent, ſsed quod admirarentur, & dicerent: Beata gens, cuius Dominus Deus eorum, populus, quem elegit hæreditatem ſsibi. Et D. Polycarpus Martyr, unus ex S. Ioannis Diſscipulis, in epiſstol. quam ad Philip. ſscripſsit, ita ait: Omnes vos invicem ſsubiecti eſstote, converſsationem veſstram conſsiderantes irreprehẽſibilemirreprehenſibilem in gentibus, ut ex bonis operibus veſstris, & vos laudem accipiatis, & Dominus in vobis non blaſsphemetur. Væ autẽautem illi, per quem nomen Domini blaſsphematur. Sobrietatem ergo docete omnes, in qua & vos converſsamini.

De quo argumento, &

^† vitęvitæ eorũeorum, qui inter infideles Evangelium propagare deſsiderant, integritate, oratione, fiduciâ in Deum, ferventi charitate, beneficentiâ, prudentiâ, caſstitate, paupertate, patientiâ, labore, longanimitate, ſscientiâ, exemplo, & alijs, quæ in operarijs Evangelicis requiruntur, plura quidem dicere poſsſsem, niſsi ea alij multis in locis ſsigillatim propuſsuiſsſsent, & illuſstraſsſsent: & pręcipuèpræcipuè, de Indis noſstris loquens, Ioſseph. Acoſsta de procur. Ind. ſsalute, lib. 1. capit. 14. lib. 2. cap. 16. & ſsequent. & lib. 4. cap. 5. Anton. Poſsſsevin. in Biblioth. 1. tomo, lib. 9. capite 19. & ſsequentib. Thomas à Ieſsu de procuranda omn. gent. ſsalut. lib. 4. part. 2. per totum, & Pat. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 5. cap. 4. §. 6. num. 5. pag. 283. ubi inquit, Verbi Dei miniſstrum inſstar politæ, & acutęacutæ ſagittęſagittæ inſstructum eſsſse debêre doctrinæ ſsplendore, acuminis ſsubtilitate, velocitatis pennis, & fervore diſscurrendi, neque in alium ſscopum ferri debêre, quàm in corda mortalium collimanda.

Sed omittere nolo alia verba D. Chryſsoſstom. homil. 44. in Matth. ubi ex vita, & moribus Evangelizantium ſsumi poſsſse, inquit, argumentũargumentum an virtutis zelo, vel avaritiæ, aut inanis glorięgloriæ cupiditate ducantur: Si Magiſster, aut Doctor in ſsanctitate verſsatur, cognoſsce, quòd propter Deum errantem corrigere vult. Si autem in malis verſsatur, quomodo alium propter Deum corrigere valet ad bonum? Numquid enim aliquis magis miſsericors poteſst eſsſse alteri, quãquam ſsibi?

CAPVT XIIX. De dictarum opinionum concordia, & explicatione. Et qualis demum vis, aut coactio Fidei propagandae causa infidelibus licite inferri possit?

CAPVT XIIX. De dictarum opinionum concordia, & explicatione. Et qualis demum vis, aut coactio Fidei propagandæ cauſsa infidelibus licitè inferri poſssit?

SVMMARIVM Capitis XIIX.

1 IndorũIndorum, & aliorum infideliũinfidelium converſsio ſsi more, & modo Apoſstolico fieri poteſst, abſsque dubio utilior, & laudabilior erit.
2 Praxis, & experientia quotidiana oſtẽditoſtendit, Apoſstolicum prædicandi modum inter Indos exactè ſservari non poſsſse. Et num. ſsequentibus.
3 Præceptum annuntiandi, & propagandi Evangelij ſsemper, & ubique pro viribus impleri debet.
4 Deum tentare, vel miracula expectare nemo debet, dum humana, & rationabili via incedere poteſst.
5 Cap. quæritur 22. q. 2. & cap. ſsi nulla 23. q. 8. expenduntur.
6 Ioannes Metellus deridet eos, qui volũtvolunt inter Indos ſsine armis prædicare, & hiſstoriam circa hoc enarrat.
7 Ioſsephi Acoſstæ elegans teſstimonium expenditur de cauſsis difficultatis, aut impoſsſsibilitatis prædicandi Apoſstolico modo inter Indos.
8 Indi, qui barbari ſsunt, & agreſstes, ſseveritate ſsalutari compelli poſsſsunt, in Eccleſsiæ gremium intrare.
9 Anton. Poſsſsevin. apertè ſsentit, hodie inter Indos, conſsiderata eorum feritate, varietate, & diſstantia ApoſtolicũApostolicum prædicandi modum ſservari non poſsſse.
p. 483
10 Antonij Cordubenſsis ſsententia de modo converſsionis Indorum.
11 Prædicatores ut ſsint tuti inter Barbaros, de quorum converſsione agunt, benè poſsſsunt ſsecum aliquos milites ducere, & arces munitas extruere, ex ſentẽtiaſententia Ioannis Maioris, & aliorum.
12 Ioſseph. Acoſsta quæ auxilia, quaſsve militares expeditiones admittat, ut Fides tutò inter Barbaros prædicari poſsſsit.
13 Fr. Thom. à Ieſsu præſsidia militaria cõceditconcedit ad frænandos Indos, & prædicatores tuendos.
14 Pat. Franc. Suar. Prædicatores Indorum cum præſsidio, & exercitu ſsufficienti mitti poſsſse, reſsolvit.
15 Schedulæ plures Regiæ expenduntur, quibus opinio Ioan. Maior. in modo prædicationis Indorum probatur.
16 Indos infideles vi præciſsa, & abſsoluta per bellum, aut alio modo ad FidẽFidem convertere, nunquam Hiſspani voluerunt, nec cogitarunt.
17 Schedulis, & inſstructionibus Regijs ſsemper cautum fuit, ut Indi, qua maxima fieri poſsſset ſsuavitate, & humanitate, ad Fidem allicerentur.
18 Indis, ob Fidem recipiendam, vel ex alijs cauſsis, quæ graviſssimæ & urgentiſsſsimæ non eſsſsent, nunquam Reges noſstri bellum fieri permiſserunt.
19 Schedulæ, & inſstructiones plures, referuntur, quæ violentias, & iniurias, Indis illatas, graviter punire iuſsſserunt.
20 Bella per Hiſspanos Indis illata, ut plurimùm, legitima fuerunt.
21 Fidei receptio voluntariè facta, poſst bella, quæ ad eam directò ordinata non ſsunt, violenta appellari non poteſst.
22 Coactio indirecta ad Fidem non eſst per ſse, & intrinſsecè mala.
23 Infideles licèt expugnari non poſsſsint, ut credere compellantur, expugnati tamen, benè hortari poſsſsunt ad credendum.
24 Bellum & armorum terrorem inter Indos Fidem introduxiſsſse, qualiter intelligendum ſsit.
25 Fidei, & Eccleſsiæ propagationem multoties Deus bellis & alijs ærumnis mediantibus, ordinavit.
26 Percuſsſsio Chriſstianorum Ieroſsolymis facta, cauſsa fuit, ut faciliùs per totum Orbem Evangelium diffunderetur.
27 Gothorum, & aliarum nationum barbararum bella, & incurſsiones, eiſsdem, & alijs multis gentibus aditum ad Fidem diſspoſsuerunt.
28 Armenij à Tiridate ſsubacti ad Chriſsti Fidem devenerunt.
29 Burgundiones propter Hunnorum incurſsiones Chriſsto ſse devoverunt.
30 Franci cum Alemanis bella ſsuſscepturi, Religionem Chriſstianam profiteri cœperunt.
31 Conſstantini Magni Imper. converſsio ob belli cauſsam facta fuit.
32 Saxones, Bohemi, Slavini, & Rugiani, qualiter occaſsione bellorum ad Fidem pervenerint.
33 Pruſsſsis Boleslaus pepercit ſsub conditione, ut Fidem acciperent.
34 Heraclius, Siſsebutus, & Dagobertus Iudæos omnes in ſsuis Regnis degentes baptiſsmum recipere coëgerunt.
35 D. Iſsidorus quid ſsenſserit de facto Siſsebuti, Iudæos ſsui Regni baptizari cogentis.
36 D. Paul. ad Philip. 1. verſs. 18. quid ſsenſserit, dum ait, ſse gaudere, ſsive per veritatem, ſsive per occaſsionem Chriſstus annuntietur.
37 Infideles degentes in terris Chriſstianorum licite poſsſsunt ſsecundùm ſsententiam aliquorum directò ad FidẽFidem Chriſstianam compelli, quæ tamen non probatur.
38 Infideles ſsubditi, vi indirecta & cauſsativa benè poſsſsunt ad Fidem deduci.
39 Cap. debet, & cap. ult. 23. q. 4. ubi D. Auguſst docet, malos eſsſse prohibendos à malo, & cogendos, ad bonum, qualiter ſsit explicandum?
40 Infideles poſsſsunt pecunijs, donis, & muneribus ad Fidem allici.
p. 484
41 Simonia eſst aliquid dare, vel paciſsci expreſssè pro rebus ſspiritualibus, vel ut quis ingrediatur religionem, aut ſsi detur in vim modi, vel conditionis.
42 Deus ſsæpè promitti bona temporalia ſservientibus eum.
43 Fœminæ legatum licitè relinqui poteſst, ſsub conditione, ſsi ingrediatur religionem.
44 Inſsidelibus vitam donare ea conditione, ſsi baptizentur, uſsu receptum eſst.
45 Fidelis fœmina licitè convenit de matrimonio contrahendo cum infideli, ea conditione, ſsi fiat Chriſstianus.
46 Infidelis licèt peccet, baptiſsmum, ob pretium ſsibi datum recipiens: non tamẽtamen peccat ille, qui eum invitat.
47 Cap. iam verò 23. quæſst. 6. illuſstratur.
48 Iudæi, & alij infideles ſsubditi, poſsſsunt tributis, oneribus, & alijs ſservitijs gravioribus, non tamen inſsolitis premi, & honoribus & privilegijs privari, ut ad baptiſsmum recipiendum alliciantur.
49 Pſsal. 32. & Iſsaias cap. 26. ad ignominias, & anguſstias, quas Iudæi hodie ubique patiuntur, reſspiciunt.
50 Iudæis non debet ſservari æquitas.
51 Iudæi à Chriſstianis habitu diſstingui debent.
52 Iudæi, & alij infideles an, & quando bonis privari, & a terris ChriſtianorũChriſtianorum licitè expelli poſsſsint, ſsi baptiſsmum non receperint?
53 Fidem ſsemel etiam minus religiosè, & voluntariè receptam & profeſsſsam, deſserere non licet.
54 Cap. de Iudæis 45. diſstinct. perpenditur, & illuſstratur.
55 Cap. contra Chriſstianos, de hæretic. lib. 6. expenditur, & illuſstratur.
56 Infidelis, qui amore alicuius puellæ fidelis ductus ſsimulatè ſse baptizari permiſsit, & cum ea matrimonium contraxit, in baptiſsmo, & matrimonio perſseverare in foro contentioſso cogendus erit.
57 Baptiſsmus a parvulis Iudæorum, vel aliorum infidelium inter ſse invicem factus, validus erit, etiam ſsi per ludum fiat, cum intentione tamen baptizandi.
58 Athanaſsij baptiſsmus qualiter factus fuerit?
59 Baptiſsmum ſsi quis omnino invitus, & coactus recipiat, an ſsi poſsteà metu ceſsſsante, per longum tempus non contradicat, verè Chriſstianus, & baptizatus cenſseri debeat?
60 Indi, qui ob eam tantùm cauſsam baptiſsmum recipiunt, ut ſsuis Regibus placeant, vel eos imitentur, an ſsint verè Chriſstiani?
61 Principum auctoritas, & exemplum multũmultum inter infidelinfideles barbaros prodeſst, ad eorum faciliorem converſsionem.
62 Schedulis pluribus cautum eſst, ut Prædicatores Indorum, eorum Principes & Gubernatores ante omnia ſsibi gratos reddere curent.
63 Media omnia licita excogitare, & exequi oportet, per quæ Barbari faciliùs ad Fidem deveniant.
64 Prædicatores Indorum, ut ornatiori culta incedant, & muſsicis inſstrumentis utantur, Regiæ ſschedulæ monent.
65 Indorum Prædicatores non peccant, ſsi veſstibus ornatioribus, & cibis lautioribus utantur, ut eos pluris Barbari æſstiment, & ſsic melius ad Fidem alliciant.
66 S. Franc. Xavierus qualiter, & qualiter veſstem mutaverit in Chriſstiana apud Iaponios expeditione?
67 B. Pat. Matth. Riccius veſstem ornatiorem ſsumpſsit, cùm inter Sinas prædicare voluit. Veſstibus ornatioribus ſsemper bonos habitus fuit, ibid.
68 Prædicator Indorum an licitè poſsſsit maiorem ſsanctimoniam, quàm re vera habeat ſsimulare, ut eos melius cõvertatconvertat?
69 Fidem, & eius myſsteria levioribus, & futilibus argumentis is etiam inter Barbaros prædicare, & ſsuadere non licet, alijs ſsolidioribus omiſsſsis.
70 Barbarus ita nemo eſst, ut quaſsdam |
p. 485
evidentes de Fide credenda perſsuaſsiones percipere nequeat.
71 Fides Chriſsti, ſsicut neque per vim, ita nec per mendacium, aut fallaciam introducenda, & ſsuadenda eſst.
72 Deus non indiget mendacijs hominum ex Iob. & D. Paulo.

HIS Argumentis, & conſsiderationibus affirmativa, & negativa ſsupràdictæ quæſstionis, ſsive tituli pars, ita muniri, & corroborari videtur, ut mirum non ſsit, utramque tot, ac tantis ſsectatoribus placuiſsſse. Sed ego, ut eas, quatenus fieri poſssit, ad cõcordiamconcordiam redigam, & certa ab incertis ſseparem. Primò conſstituo, poſteriorẽpoſteriorem iſstam, quæ nullo modo coactãcoactam, & violentam Fidei prędicationemprædicationem, & propagationem admittit, in puncto quidem iuris veriorem, & ſsecuriorem videri, ſsolidioribuſsq́ue rationibus niti. Quis

^† enim negare poterit, converſsionem Gentium omni militari apparatu remoto, & more & inſstituto Apoſstolico factam, magis laudabilem eſsſse? & officij, atque ęquitatisæquitatis, plenam, cùm exemplo, & doctrinâ ipſsius Christi Domini, & Diſscipulorum eius confirmata reperiatur, qui pace, ac patiẽtiâpatientiâ ſsuâ, & eximiâ paupertate, & humilitate potentiam mundi vicerunt, ut concludunt rationes, & auctoritates pro eâdem opinione toto capite præcedẽtipræcedenti perpenſsæ, & Ioſseph Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. capite 8. pag. 236. in actu tamen

^† practico, ſsuppoſsitâ omnium fermè Indorum, qui olim reperti ſsunt, & hodie etiam reperiuntur, feritate, & ſstoliditate, & innumeris alijs difficultatibus, quas ſsuprà capite 16. ex numero 43. conſsideravimus, vix quidem eſsſse arbitror, ut progreſsſsus aliquis in Fide apud eoſsdem ſseminandâ, & promovendâ fieri potuerit, aut poſssit, ſsi vis aliqua non miſsceatur, quâ & Barbari ipſsi ad humanitatis officia prius redigi valeant, & Divini Verbi prædicatores ſsecurè inter eos verſsari, atque iniunctum ſsibi EvãgelizandiEvangelizandi munus explêre.

Et hoc ſsenſsu acceptæ prioris opinionis auctoritates, & argumentationes, non uſsquequaque reijciendęreijciendæ, aut contemnendæ videntur. Nam

^† cùm præceptum annuntiandi, & propagandi Evangelium, omnibus temporibus, & in omnibus nationibus vigeat, his ſse accommodare Catholici noſstri Reges, & Prædicatores ab illis miſsſsi, debuerunt, & non

^† Deum tentare, vel miracula expectare, aut ſsub ſspecie perfectionis Evangelicæ, temerè ſse Barbarorum arbitrio committere; ſsed viâ potius humanâ incedentes, rationabili conſsilio id facere, quod tempus, occaſsio, convertendorum conditio, & intentio ſsuſscepti muneris exigebat, argument. text. in

^† capit. quæritur 22. quæſst. 2. ibi: Et in hoc oſstenditur, quòd nemo debet tentare Deum ſsuum, dum habet, quod rationabili conſsilio faciat: & in cap. ſsi nulla 23. quęſtquæſt. 8. ibi: Ne videlicet Deum videatur homo tẽtaretentare, ſsi habet, quod faciat, & ſsuæ, ac aliorum ſsaluti conſsulere non procurat, & ſsanctæ Religionis detrimenta non præcavet.

Quorum iuriũiurium, in ſspecie noſstra, meminit Malferitus dict. conſs. 769. apud MandellũMandellum, num. 14. & ſseq. & Gregor. Lop. in d. l. 2. partitępartitæ, col. 4. verſs. Et id quod Caietanus.

QuãQuam ſententiãſententiam, ultra Auctores, quos |

p. 486

retulimus d. cap. 26. num. 2. & ſseqq. expreſssè agnoſscit

^† Ioan. Metellus in epiſst. proœmiali, quam ad hiſtoriãhiſtoriam Hieron. Oſsſsorij Epiſscop. SiluẽſSiluenſ. ſscripſsit, & ex eo reſsolvit Theatr. vitæ humanęhumanæ, volum. 27. lib. 3. pag. 4090. tradens, diu quidem in Hiſspania diſsceptatum, num Indi bello, an ſsolâ Divini Verbi Chriſstiani promulgatione, prædicationéve ad noſstra ſsacra, & ritus traducendi forent? obtinuiſsſseq́ue (reclamãtibusreclamantibus tamen multis) aliquorum Dominicanorum ſsententiam, qui benevolentiâ potius, & perſsuaſsione, quàm ferro, ad Chriſstianam ReligionẽReligionem convertendos eſsſse putarent. Cùm autem ex ijs quidam ſseſse inermes in Floridam, hoc nomine, contuliſsſsent, ſstatim a Barbaris fuiſsſse trucidatos, ſtultitięq́ueſtultitiæq́ue ſsuæ pœnas dediſsſse. Atabalibamq́ue Peruanorum Regem Fidei notitiam, & librum ſsibi à noſstris ante bellum oblatum, in terram, tanquam ridiculum, proieciſsſse: Neceſsſsariò igitur (inquit prædictus Auctor) uſsus alteram ſsententiam, nimirum vi, armiſsq́ue Indos ad Chriſstianam Fidem eſsſse deducendos, compellendoſsq́ue comprobavit.

Idem quoque, piùs, &

^† elegantiùs tradit Ioſseph. Acoſsta dict. lib. 2. cap. 8. pag. 238. ubi ait, quòd ſsi veterem illam, & Apoſstolicam Evangelizandi rationem in pleriſsque huius Occidentalis Orbis gentibus adamuſssim tenêre quis pergat, nihil aliud, quàm amentiæ extremęextremæ damnandus erit: neque immeritò, cùm experientia ipſsa, omni exceptione ſsuperior teſstis, rem abundè monſstraverit. Nam in multis expeditionibus, & præcipuè in illis, quęquæ ſsemel, atque iterum, & tertiò ad Floridam factæ ſsunt, prędicatoresprædicatores, qui pacificè, & Evangelico modo ad Indos ingreſssi ſsunt, inauditi, indicta cauſsâ, miſserè, & abſsque ullo animarum fructu trucidati fuerunt; quod & Dominicani probarunt, & alij Religioſsi viri plus ſsatis experti ſsunt. Proptereà quòd hæ gentes, ſsicut beſstiarum moribus utuntur, ita humanitatis parum permittant, ſsine fœdere, ſsine miſsericordia, prout quidvis collibitum eſst, ita temerè agentes: in hoſspites, & externos nullum gentium ius obſservantes, cùm ne inter ſse quidem naturæ leges ſsciant. Quamobrem qui horum ſse ratione, & arbitrio commiſserit, poterit is cum apris, & crocodillis amicitiam inire. Neque verò ab iſstis martyrium expectandum eſst, quæ fortaſssis ſspes tantum diſscrimen levaret: non enim pro Fide, pro Christo, pro Religione moriendum eſst: ſsed vel ut ſsuaviores epulas de te præbeas, quod Braſsilienſsibus, & toti Septentrionali oræ huius Orbis vulgare eſst, vel ſspolium prębeaspræbeas barbaris elegans, vel denique quia viſsus es nunquam, & quid in te ſsibi liceat, experiri iuvat. Vnde non eſst prudentięprudentiæ, ſspecie iuſstitiæ ſsanctioris committere, ut ſsalutem ipſse abijcias, & alienam nihilo amplius compares.

Hactenus Ioſsephus Acoſsta, qui iterum lib. 3. cap. 13. pag. 329.

^† docet, infideles, qui ſse in recipienda Fide duriores prębentpræbent, ruſsticitate magis animi, quàm electione rationis (cuiuſsmodi barbari pene omnes ſsunt, iudicij vix ſsententiam ſsequentes, ſsed impetu, aut conſsuetudine impulſsi) hos certè ſseveritate quadãquadam ſsalutari in Eccleſsiæ gremium intrare, compellẽdoscompellendos eſsſse.

AcoſtęAcoſtæ veſstigia premens

^† Anton. Poſsſsevin. in Bibliot. 1. tom. lib. 9. cap. 24. pag. 402. ita, non minus eleganter ſscribit: Verumtamen, quoniam non deſsunt, qui ſspecie perfectioris boni cogitent, nihil aliud eſsſse curandum ijs, qui ad Indias pro Evangelio navigant, & adeò reliquis, qui Chriſstiani ſsunt, quàm ut illuc in baculo, & pera proficiſscantur: uni Deo abſsque alijs præſsidijs innixi. Certè non omnino omnibus in locis ita penſsanda res eſst: quin ſsecundò addendum, non ſsolùm deſstrui finem, cùm media tolluntur, ſsed |

p. 487

diverſsa quædam pro diverſsis mundi quaſsi ætatibus requiri. Potuiſsſse quidem illud ab Apoſstolis præſstari, quibus varia chariſsmata, linguarum donum, & peculiaris à Deo conceſsſsa facultas fuerat, donec grandeſsceret, quæ plantabatur Eccleſsia. At irrigatio ceſsſsat (inquit Gregorius Magnus) ubi arbor egit radices. Et quod non valet Sacerdos efficere per Doctorum ſsermonem (ait Iſsidorus) iam poteſstas hoc debet implere per diſsciplinæ terrorem. Sanè verò plurimis, qui ſsub Regum patrocinio, atque imprimìs à Sede Apoſstolica ad Indias tranſsmiſserunt, ſsi naucleri, naves, remiges, milites, commeatus, veſstes, libri, portus, domciliadomicilia, defuiſsſsent, ecquid inter illas truces gentes ſsine miraculorum & linguarum dono efficere potuiſsſsent? Aut quomodo ſsine magiſstratu, præſsidijſsve ullis ſsalvi fuiſsſsent? Et verò qui abſsque his medijs, ſspecie quidem zeli, ſsed non integra fortaſsſse ſscientia impulſsi, in eaſsdam gentes aliquando procurrerunt, pauciſsſsimi fuere, qui aut re infecta, aut omnino non redierint, non perſseveraverint, aut denique miſserè trucidati non ſsint in Florida, in Nova Hiſspania, in Braſsilia, in Peruano tractu, in philippinis, in Malucis, in Macano, Malaca, & in reliqua India. At contra reliqui Divinum negotium benè geſsſsere, qui priſstinam viam inſstiterunt in eadam Florida, Chichimecis, California, Nova Mexico, multis tractibus Perù, Braſsiliæ, in plurimis item inſsulis Archipelagi Philippinarum, Babuyanæ, Lequijs, China, Cochinchina, CãboxaCamboxa, Ciana, Iava, Burneyo, & pleriſq;pleriſque alijs inſsulis. Hæc Poſsſsevinus.

Cui arrident verba Anton. Cordubenſs. in quęſtquæſt. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 503. verſs. Non eſst ergo, ex eiſsdem rationibus concludentis; non

^† eſsſse nunc Fidem prædicandam, neque gentes, & idololatras ad Fidem convertendos omnino eodẽeodem modo ſsicut in Eccleſsia primitiva, ubi ſsæpè miracula fiebant, quando pauciſssimi fideles Chriſstiani erant, quia non eſst eadem ratio, & cauſsa, ut dictum eſst.

Et iuxta hanc ſsententiam benè poteſst admitti, & ſsecurè defendi doctrina Ioan. Maioris in 2. SentẽtSentent. diſst. 44. quæſst. 2. dum

^† ait; poſsſse hodie Principes Chriſstianos ad convertendos Barbaros mittere prędicatoresprædicatores cum ſsufficienti exercitu, non ut bellum inferant, ſsed ut prædicatores ſsecuri incedant, turreſsq́ue & arces munitas in terminis provinciarum infideliũinfidelium conſstruere, ut facilior, & ſsecurior aditus, & exitus fidelibus pateat; quod licèt reijciant, imò & irrideant Victoria, Bañez, Eman. Rodericus, & Pat. Lud. de Torres in locis ſsup. cap. prox. numer. 1. relatis: rectè tamen & prudenter probat, & laudat Gregor. Lopez in d. 1. 2. partitæ, gloſsſs. magn. col. 2. & col. 16. verſs. Tertia concluſsio, & Ioſseph. Acoſsta, iſstarum Indicarum rerum, & expeditionum oculatiſssimus, & expertiſssimus teſstis, dict. lib. 2. cap. 11. 12. & 13. docens, quòd

^† ut in militari diſsciplina non rectè provincia aliqua expugnatur, & in ditionem redigitur, niſsi deductâ coloniâ, & præſsidio impoſsito, gradus figatur; ita profecto in horum infidelium converſsione nihil ſsperandum eſst lucri, niſsi obfirmato animo, ijs corripiendis, inſstruendis, atque ad profectum uſsque promovendis, conſsilia, curæ, conatuſsq́ue omnes admoveantur. Neque enim repentè quicquam legitima incremẽtaincrementa ſsuſscipit. Et ad hoc commodè faciendum, ſsimul proficiſsci oportêre viros militares, neceſsſsaria humanæ vitæ præſsidia in tam longa, tamq́ue periculoſsa peregrinatione ferentes, ſsimul vitæ ęternææternæ præcones Caſstris Christi militantes, ut diaboliccâ tyrannide captas animas Deo expugnent. Hocq́ue ita coniuncto officio fieri oportère, non ſsolùm rationem docuiſsſse, verùm ipſsam iam longo uſsu comparatam experientiam. Et quod ſsi quà ſspes eſst ſsalutis Barbarorum, in his certè expeditionibus poſsita eſst. Nam ſsi prędicationeprædicatione EvãgelijEvangelij cõmonendicommonendi, |

p. 488

excitãdiq́ueexcitandiq́ue ſsunt, neque id ſsieri unius, & alterius Sacerdotis peregrinatione permittit, vel ipſsorum ingeniũingenium ferox, vel regionum immenſsa diſstantia, neceſsſsario pręſidiopræſidio deſstituta, perſspicuum eſst complurium hominum cœtu, & rerum opportunarum apparatu opus eſsſse; quęquæ ſsanè duo in harum expeditionũexpeditionum ratione continentur.

Idem diſsertè docet Poſsſsevinus ubi ſsup. &

^† Fr. Thom. à Ieſsu lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. cap. 8. pag. 55. ubi. ait, ad propagandam, & defendendam FidẽFidem, quęquæ inter hos Barbaros prædicatur, neceſsſsarium eſsſse Chriſstianorum Principum patrocinium, & potentiam, & ut Barbari ipſsi, naturâ efferati, vim noſstrorum pertimeſscant, & aliquo ſręnofræno fœdera, & amicitias, quas parum curare ſsolent, obſservare cogantur. Et iterum lib. 4. par. 1. cap. 1. pag. 120. ubi item ait: Et quod ſsine controverſsia eſsſse videtur, poſsſsunt miniſstri, qui inter Barbaros verſsantur, ſsuæ vitæ indemnitati conſsulere, & præſsidijs illis, quæ defenſsionis sũtsunt propria, ut ſsunt præſsidia militaria, & alia, quæ Barbaros ipſsos, quorum natura eſst maximè conſstans, & infida, in officio terrore, ac metu contineat, muniri.

Eruditiſssimus quoque Pat. Franc. Suar. in tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 1. num. 10. mitti

^† poſsſse Prædicatores cum præſsidio, & exercitu ſsufficienti propter rationes ſsuprà factas admittit; requirit tamen, ut priùs infideles blandè & pacificè de audienda & recipienda prędicationeprædicatione moneantur.

Quibus conveniunt

^† plurimè noſstrorum Regum ſschedulæ, & inſstructiones, curam iſstam Ducibus ad has expeditiones miſssis præcisè iniungẽtesiniungentes. Et pręcipuèpræcipuè cavetur in proviſsione Caroli V. Imp. dat. Granat. 17. Novemb. ann. 1526. quæ extat in 4. tom. ſsched. impr. pag. 224. ibi: Otroſsi mandamos, que deſspues de hecha, è dada a entender la dicha amoneſstacion i requerimiẽtorequerimiento a los dichos Indios, ſsi vieredes que conviene i es neceſsſsario para ſservicio de Dios nueſstro Señor, i nueſstro, i ſseguridad vueſstra, i de los que adelante huvieren de vivir i morar en las dichas islas, i Tierraſsirme, de hazer algunas fortalezas, ò caſsas fuertes ò llanas para vueſstras moradas procuraràn con mucha diligencia i cuidado de las hazer en las partes i lugares donde eſsten mejor, i ſse puedãpuedan conſservar i perpetuar, procurando que ſse hagan con el menos daño, i perjuizio, que ſser pueda, ſsin los herir, i matar por cauſsa de las hazer, i ſsin les tomar por fuerça ſsus bienes, i hazienda: antes mandamos, que les hagan buen tratamiento, è buenas obras, i les animen, i alaguen, i traten como a Chriſstianos, i proximos: demanera, que por ello, è por exemplo de ſsus vidas de los dichos Religioſsos, ò Clerigos, è por ſsu dotrina, predicacion, è inſstruccion vengan en conocimiento de nueſstra Fè, i en amor i gana de ſser nueſstros vaſsſsallos, &c.

Et noviſssimè idem expreſssius diſsponitur in alia epiſstola dat. Matr. 17. Martij anno 1619. ad Excellentiſssimum Proregem Principem Eſsquilacenſsem ſscripta; cui cùm ibîdem iniungeretur, ut pro viribus faveret expeditionem, & prædicationem, quam Gundiſsalvus de Solis ad Indos Toxococies, noviter repertos, facere deſstinabat, ſstatim præcipitur: I pues el principal intento es la predicacion del Evangelio, i lo demas ſsecundario, os encargo con particulares veras, è inſstancia, que procureis con buen cõſejoconſejo, i medios a propoſsito, proſseguilla, i fenecella, pues ſserà obra de tanta eſstima: i porque ſserà caſso feo entrar en tierra tan populoſsa ſsin las fuerças neceſsſsarias, procurareis autorizarlas, demanera que la gente ſse acredite, i no ſse aventure, i que ſse vayan ſsiempre aſsſsegurando las eſspaldas con buenos baſstimentos, i algunos abrigos, ò fuertes, demanera que en caſso repentino i de impetus de gente, tengan abrigo i reparo, procurando, que pues en aquella tierra no ſse ha viſsto gente de acavallo, ni armas de fuego, que deſsto aya el mejor recaudo que ſse pueda. I ſsobre todo os encargo afectuoſsamente el buen tratamiento de los Indios, i |

p. 489

el regalo i caricias con que es juſsto atraerlos, conſservando la autoridad que conviene entre barbaros, pues ſsabeis, que la conquiſsta de las voluntades es la vitoria precioſsa en el acatamiento de Dios, i la mas acepta al bien publico, i a mi ſservicio.

Secvndò conſstituo,

^† noſtrãnoſtram quęſtionemquæſtionem in eo non verſsari, an vi præciſsâ per bellum, aut alio modo, infideles ad Fidem, & baptiſmũbaptiſmum recipiendũrecipiendum, compelli poſssint? Certiſssimum namque eſst, hoc caſsu characterem baptiſsmi non imprimi, & reliquas rationes, & auctoritates militare, de quibus in primo argumento capitis præcedentis meminimus. Neque exiſstimari debet, Hiſspanos aliquo modo id ullibi tentaſsſse, vel igonoraſsſse, cùm viros pios & religioſsos ſecũſecum ſsemper in omnibus expeditionibus ducerent, quos hoc vulgatiſssimum Chriſstiani iuris, & inſstitutionis principium latêre non potuit. Præſsertim, cũcum

^† id ſsatis animadverſsum in Regijs codicillis, & inſstructionibus reperirent; quibus ſseriò, & graviter cavebatur, qualiter ſse cum Indis in Fidei prædicatione, & introductione habere deberent in omnibus expeditionibus, quęquæ factęfactæ faciendæve ſsunt, ſsive ad novas gentes quęrendasquærendas, ſsive ad iam quęſitasquæſitas perveſtigãdasperveſtigandas, diſstrictè præcipiendo, ut Barbari humaniſssimè, quantum ſsieri poſsſset, & ſsuaviſsſsimè tractarentur, blandiſsq́ue verbis, aſssiduis prędicationibusprædicationibus, & ChriſtianęChriſtianæ vitæ exemplo, commercijs quoque, donis, & muneribus ad Fidem ſsuaderentur, & allicerentur, non autem vi, & armorum, ac bellorum terrore;

^† ad quæ nunquam noſstris pervenire conceſsſsum fuit, niſsi priùs graviter ab Indis aggreſssi, & laceſssiti fuiſsſsent, & omnibus alijs medijs, requiſitionibuſq́;requiſitionibuſq́ue tentatis, vitęvitæ, & incolumitati ſsuæ aliter conſsulere non valerent.

Quod optimè in noſstræ quæſstionis terminis advertit Gregor. Lop. in. d. 1. 2. tit. 23. part. 2. gloſsſs. magn. col. 4. verſsic. In modo tamen bellandi, Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. lalut. cap. 7. & manifeſstè colligitur ex

^† ſschedulis ſsup. relatis, & ex prima, & pijsima illa inſstructione Chriſstophoro Columbo à Regibus Catholicis data, quam refert Epiſscop. ChiapẽſChiapenſ. in. replicat. ult. ad obiection. Sepulvedæ fol. 52. Anton. de Herrera in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. & lib. 3. & ex alijs, quęquæ poſsteà Nicolao de Ovando, Licentiato Figueroa, Ferdinando Corteſsio, & alijs Ducibus ſsucceſssivè traditæ ſsunt, quarũquarum paſssim meminit idem Herrera in dict. hiſstor. gen. Ind. præcipuè decad. 1. lib. 4. cap. 11. & 12. lib. 5. cap. 11. lib. 6. cap. 19. lib. 9. cap. 5. & 14. & decad. 2. lib. 3. cap. 8. decad. 3. lib. 5. cap. 1.lib. 9. cap. 2. lib. 10. cap. 9. & 10. & deced. 4. lib. 1. cap. 8. lib. 2. cap. 3. & lib. 4. cap. 10. & lib. 6. cap. 11.

Et ad idem tendũttendunt plures aliæ ſschedulæ, & inſstructiones, quæ extant inter impreſsſsas, 4. tom. pag. 221. & multis ſequẽtibſequentib. PręſertimPræſertim nobilis illa proviſsio Philipp. 11. quæ vocatur: Del boſsque de Segovia, 13. Iulij ann. 1573. & reperitur dict. 4. tom. pag. 245. in qua hoc graviſssimis verbis, & pœnis cautum fuit. Et in alia ſschedula, data Guadalupi 1. April. ann. 1. 86 dict. 4. tom. pag. 246. Gubernatori PhilippinarũPhilippinarum præcipitur: Que proceda ſseveramente cõtracontra los deſscubridores, que no guardan las inſstrucciones, porque ai algunos que piẽſanpienſan que por ſser los Indios infieles pueden ſser conquiſstados i ſsujetados por fuerça de armas, &c.

Quod igitur noſstri ſsecerunt, fuit,

* proſst bella varijs de cauſsis, & plerumq;plerumque legitimis, & aliquibus Indiarum regionibus exantlata, & alijs provincijs, diverſsis rationibus, & evẽtibuseventibus in noſstrorum Regum ſsupremum dominiũdominium, & gubernationem redactis, ut ex ſserie hiſstoriarum apparet, per religioſsos viros, & prędicatoresprædicatores enixè curare ut Indi Chriſstianam Fidem, & religionẽreligionem agnoſscerent, & ad eam recipiendam blandis, ſsuavibus medijs adducerẽ| p. 490turadducerentur. Quod cùm innumeri eorum libentiſssime, & cum maxima animi alacritate feciſsſsent, iuxta ea, quæ ſsup. cap. 4. ex num. 20. tradidimus, non

^† poteſst ullo modo hæc Fidei receptio violenta appellari, ad quam bella, & armorũarmorum ſstrepitus directo ordinata non ſsunt, licèt per indirectum videri poſssit, ipſsis bellis mediantibus, prædicationi, & receptioni eiuſsdem Fidei faciliorem viam, atque aditum præparatum fuiſsſse. ConſtãsConſtans quippe apud omnes Theologos opinio eſst,

^† coactionem indirectam non eſsſse per ſse, & intrinſsecè malam, ſsi debitis circunſstantijs ſsiat, & finis converſsionis prudenter, & cum ſspe perſseverantiæ intendatur, ut tetigimus ſsup. cap. 16. ex. n. 103. & egregiè docet gloſsſs. in cap. debet 53. 29. q. 4. D. Anton. 2. par. tit. 12. cap. 2. Gabr. Angelus, & plurimi alij, quos refert, & ſsequitur Gregor. de Valencia tom. 3. diſsp. 1. punct. 6. Thom. Sanchez lib. 1. de matrim. diſsp. 36. Tiber. Decian. in tract. crimin. lib. 5. cap. 14. num. 1. Azorius tom. 1. inſstit. Moral. lib. 8. cap. 24. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsal. lib. 5. par. 1. dub. 2. pag. 204. & noviſssimè P. Suarez in d. tract. de Fide. diſsp 18. ſsect. 3. ex num. 8. & Didac. Valdeſsius de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 19. num. 6. ubi ita

^† ait: Igitur infideles hi non baptizati expugnandi ſsunt, non ut credere compellantur, ſsed ut hortentur ad verè credendum, & allegat illud Taciti lib. 3. Annal. Vt rei agi poſsſsint, acie vincendi ſsunt.

Et hoc ſsenſsu

^† accipiendũaccipiendum eſst, quod tradit Thom. Bozius, ſstatim citandus, cap. 9. in ſsine, Ioan. Boter. in relat. univerſsal. par. 4. lib. 3. pag. 55. & 56. Ant. Herrera in. dict. hiſst. gen. Ind. decad. 2. lib. 5. cap. 4. pag. 167. & Fr. Ioan. à PõtePonte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 3. §. 3. pag. 19. in margine: bellũbellum ſsciliccet, & armorum favorem Chriſstianam Religionem inter Indos OccidẽtalesOccidentales introduxiſsſse. Non enim loquuntur de coactione preciſsa, & directa, ſsed de indirecta, & cauſsativa, quęquæ, ut diximus, licita eſst, & permiſsſsa, & in Dei Eccleſsia multoties viſsa, & obſservata. Cuius

^† propagationem, & dilatationem per omnia ferè ſsæcula in plurimis gentibus, & nationibus, Deus ipſse nõnon ſsolâ Evangelij voce diſspoſsuit, ſsed plerumque mediantibus bellis, & alijs perſsecutionibus vel rerum pręſentiũpræſentium beneficijs, aut depulſsione malorum, quæ Christi Fide nõnon receptâ timeri potuiſsſsent, ut latè, & copiosè proſsequitur Thom. Boz. lib. 4. de ſsign. Eccl. Dei, ferè per totum, & præcipuè cap. 8. & 9. Theatr. vitæ humanæ omnino legendũlegendum, volum. 16. lib. 1. pag. 3004. & ſseq. & Medina in C. de reſstitut. q. 27.

Ecce enim

^† perſsecutio illa Ieroſsolymis Christi, & Apoſstolorum eius diſscipulis facta, cauſsam præbuit, ut quindecim & plus Chriſstianorum millia per omnem Orbem ſspargerentur, & omnia regna ad Fidem traducerent, ut ait D. Lucas in Acta Apoſstol. cap. 8. & 11. & proſsequitur Cardinal. Baron. in Annal. Eccl. 1. tom. ann. 35. ex num. 1.

Gothi

^† quoque, Hunni, Suevi, Vandali, Alani, in Occidentales Europæ partes glomeratis examinibus irruentes, eas graviſssimis bellis, & calamitatibus affecerunt, & labefactarunt. In quo tamen Paul. Oroſsius ſscribit. lib. 7. cap. 14. laudandam, & attollendãattollendam Dei miſsericordiam videri, quãdoquidemquandoquidem hoc modo, per Orientem, & Occidentem, Eccleſsiæ Christi, innumeris eorundem BarbarorũBarbarorum credentium populis repletęrepletæ ſsuerunt, & tantæ gentes agnitionem veritatis acceperunt, quam invenire anteà illęillæ niſsi hac occaſsione non poſsſsent.

Quibus exemplis, adhuc magis in ſspecie, cum Bozio ubi

^† ſsup. Armeniorum hiſstoriam ſsubijcere poſsſsumus; qui à Tiridate ſsubacti, edicto ad Christvm addicti ſsunt. Et

^† BurgundionumBurgundiorum; quorum gens, cum incurſsionem Hunnorum timêret, Christo ſse de|

p. 491

vovit, ſsi profligaret hoſstes; quod illi Divinitus eſst conceſsſsum. Idem contigit multò pòſst

^† Francis, qui Gallias occupârant, & eorum Regi Clodoveo, cum prælium commiſsſsurus eſsſset adverſsus Alemanos, & eorum robur, & innumeram multitudinem maximè formidaret.

Conſstantinus

^† quoque Magnus Christo ſse adiunxit ob victoriam, quam retulit de Maxentio per Crucis ſsignum, aliaq́ue beneficia cœlitus illi conceſsſsa, ut poſst alios enarrat Baronius tom. 3. ann. 312. ex num. 56.

SaxonięSaxoniæ

^† etiam incolas Carolus Magnus undecim pręlijsprælijs diverſso tempore domitos, Chriſstianæ Religioni, quam ſse ultrò accipere profeſssi fuerant, & decies abiecerãtabiecerant, integrè adiecit anno 785. ut Rheginus, Eguinart. & Aimoinus ſscribunt. Borivorius item, & Otho Magnus armorum vi inter Bohemos Fidem inſstituerunt, & reſtituerũtreſtituerunt, ut teſstatur Dubravius lib. 5. & 6. Et Slavini, ut refert Helmodius lib. 6. cap. 9. 16. 19. & 24. cùm Othonis Magni punitionem timêrent, qui eos bello delêre volebat ob quędamquædam latrocinia, & incurſsiones in Chriſstianos factas, illam Christi cultum cõplectendocomplectendo redemerunt: à quo cùm poſsteà perfidè diſscesſssiſsſsent, ab Henrico 1. & Conrado eius ſsucceſsſsore, prælijs fracti, ad Fidem redire coacti ſsunt.

Rugiani quoque, eodem Helmod. teſste lib. 1. cap. 43. & lib. 2. cap. 12. & 13. Ludovico Imperante, Christo nomen dare cœperunt: mox ab eo hi defecerunt, donec Vvaldemarus Dannorum Rex, exercitu ducto, illos devicit, & gentem rudem, & belluinâ rabie ſęvientẽſævientem, partim prędicationeprædicatione aſssiduâ, partim minis, ab innata ſsibi feritate, ad novęnovæ religionis coverſsionem perduxit, anno 1186.

Boleslaus

^† item Polonorum Rex, ut tradit Arnold. lib. 7. cap. 9. Pruſsſsos, qui ob plurimas ChriſtianorũChriſtianorum cædes errant pœnæ capitali obnoxij, bello, ferro, & incendijs punire decreverat: illi ſsupplices pacem poſstularunt, & eâ conditione obtinuerunt, ſsi Christi legem admitterent; quod & ſstatim, ut ſsibi erat imperatum, fecerunt, demolitiq́ue ſsunt fana, & ſsimulacra falſsæ ſsuperſstitionis.

Heraclius

^† etiam Imperator, & Siſsebutus Hiſspaniæ, & Digobertus Galliæ Reges, Iudæos omnes in ſsuis ditionibus degentes, baptiſsmum recipere coëgerunt, ut latiùs patebit infrà cap. 19. num. 38. Quod factum

^† licèt non valdè probet D. Iſsidor. in hiſstor. Goth. Æra. 650. inquit tamen, ſcriptũſcriptum eſsſse, Christvm ſsive per occaſsionem, ſsive per veritatem annuntiandum, alludẽsalludens nimirum ad illud

^† D. Paul. ad Philippenſs. 1. verſs. 18: Dum omni modo ſsive per occaſsionem, ſsive per veritatem Chriſstus annuntietur: & in hoc gaudeo, ſsed & gaudebo.

Quem locum exponens D. Thom. ibîdem, docet, per occaſsionem annũtiareannuntiare Christvm, qui non intẽditintendit hoc principaliter, ſsed propter aliud, puta lucrum, vel gloriam. Perveritatem autem, quando ex recta intẽtioneintentione. Vtroque autem modo hoc fieri ad utilitatem EccleſięEccleſiæ, dummodo verè Christvs annuntietur, & falſsa doctrina nõnon miſsceatur. Quia ut ait D. Auguſstin. Paſstor, qui propter veritatem annuntiat, eſst amandus; mercenarius, qui propter lucrum, eſst tolerãdustolerandus, qui falſsus, expellendus. Et eòdem tendit Tertull. qui 5. contra Martionem ſsic vertit: Nihil mea, ſsive cauſsatione, ſsive veritate Chriſstus annuntietur, quia unus annuntiabatur, ſsive ex cauſsatione ſsive ex veritate Fidei: Gloſsſsa quoque Ordinaria, & D. Anſselmus ibîdem, eos ab Apoſstolo notari tradunt, qui temporalibus lucris, & commodis inhiantes, prędicationemprædicationem ſsuſscipiunt, quos, quamvis mercenarios, non prohibet Apoſstolus, ſsed permittit, quia & ipſsi utiles ſsunt ad aliqua. Neque abeſst D. Auguſst. in ſserm. 49. in Ioan. ubi cùm hunc locum per trãſen| p. 492namtranſennam incidiſsſset, ſsic ait: Sunt homines in Eccleſsia, de quibus dicit Apoſstolus ad Philip. I Qui ex occaſsione EvangelizãtEvangelizant quærentes ab hominibus commoda ſsua, ſsive pecuniaria, ſsive bonorum, vel laudis humanæ, quomodolibet volentes accipere munera Evangelizant, & non tam ſsalutem eius quærunt, cui annuntiant, quàm commodũcommodum ſsuum: Brevius Oecumenius: Quid mihi curæ eſst, quo quis ſscopo prædicet, qui interim rectè prædicet? ſsive per occaſionẽoccaſionem propter invidiam adverſsum me, ſsive per veritatem Chriſstus annuntietur, Dionyſsius verò Carthuſsianus, & Caietan. ut alios recentiores omittam, verba illa: Sive per occaſsionem, interpretãturinterpretantur, id eſst: Incidentaliter, ſscilicèt, ex invidia, ſseu cõtẽtionecontentione, ſseu alio quovis prætextu. Pro quibus GręcaGræca verſsio ſstare videtur, quęquæ ubi Vulgata dixit: Occaſsionem, apponit: Prophaſsim, quod idem eſst ac prętextusprætextus, occaſsio, excufatio, vel ſsimulatio, quaſsi ſsenſsus ſsit, prędicationemprædicationem veram quolibet colore, aut intentione operatam, ijs quidem utilem eſsſse, qui eius occaſsione cõverſiconverſi ſsunt, quamvis prædicantibus potius noceat, quàm proſsit. Vt tandẽtandem D. Auguſst. non minus eleganter expreſssit Pſsal. 115. ſsic inquiens: Qui nõnon ex charitate, ſsed ex occaſsione prædicabant Verbum Dei, aliud ſsentiebant, quod in eorum moribus apparebat: & aliud prædicabant, ut ſsancto nomine placerent hominibus. Quos tamen Chriſstum annuntiare permittit, quamvis enim ea potius crederent, quæ ipſsi faciebant, ut morerentur, ea tamen prædicabant, quæſsi alij credẽtescredentes facerent, ſsalvarentur. Terrenis namque cupiditatibus conſsulentes, Regnum cœlorum annuntiabant, habẽteshabentes in pectore falſsitatem, in lingua veritatem. Tertiò cõſtituoconſtituo, quod

^† ſsi de illis infidelibus loquamur, qui Principibus Chriſstianis ſsubditi ſsunt, & in eorũeorum terris, & imperijs habitant, plures Auctores reperiemus, qui gravibus argumẽtisargumentis & rationibus ducti, affirmare audent, religiosè, & utiliter eoſdẽeoſdem Chriſstianos Principes facere, ubi eiuſsmodi ſsibi ſsubditos infideles, etiam invitos, & reluctantes compellunt, ut Fidem, & Religionem Chriſstianam ſsuſscipiant, poſstquâm ſufficientẽſufficientem illus propoſsitionem habuerint. Hanc enim ſententiãſententiam expreſsse tenuit, & probavit Scotus in 4. diſst. 4. q. ult. & ſsequitur Gabr. ibid. q. 2. dub. 5. circa finẽfinem, Alfonſs. à Caſstro de iuſst. hæret. punit. lib. 2. cap. 14. & nõnon eſsſse improbabilem tradit Mag. Lorca in 2. 2. ſsect. 1. diſsp. 36. num. 7.

Et licèt cõtrariacontraria verior ſsit, ex rationibus, & auctoritatibus cap. pręcedètpræcedèt. relatis, quæ nõnon minus in ſsubditis, quàm in non ſsubditis militãtmilitant, & ex alijs, quæ contra Scotum cum magis communi TheologorũTheologorum Schola poſst D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. & 11. docet Caiet. ibid. D. Antonin. in ſsumm. 2. p. tit. 12. cap. 2 Palud. in 4. diſst. 4. q. 4. DurãdDurand. q. 6. Soto diſst. 9. q. 1. art. 3. Victor. in relecti. 1. de Indis, HẽricHenric. lib. 2. de Baptiſsm. cap. 4. num. 8. Greg. de Valenc. d. 3. tomo, diſsp. 1. punct. 6. Torres de Fide, art. 7. diſsp. 51. dub. 1. col. 638. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gẽtgent. ſsal. lib. 5. in princ. pag. 204. & Doctiſss. P. Suar. qui alios allegat, in eod. tract. diſsp. 13. ſsect. 3. ex n. 4. Vbi tamen

^† non agitur de coactione directa, & pręciſapræciſa, ſsed de indirecta, & cauſsativa, ijdem Auctores reſsolvunt, licitũlicitum eſsſse, omnia media quęrerequærere, & tentare, per quæ ad Fidem ſuſcipiendãſuſcipiendam, & capeſsſsendam alliciantur. Atq;Atque ita D. Aug. in epiſst. 204. ad DonatũDonatum, quæ refertur à Gratian. in

^† cap. ult. 23. q. 4. meritò docet, malos eſsſse prohibendos à malo, & cogendos ad bonũbonum, nimirũnimirum per hanc coactionẽcoactionem, quæ iuſstis, & opportunis medijs irrogatur, ut ibi explicant Gloſs. & Doct. & idem Aug. in epiſst. 52. ad Macedon. relatus in cap. debet 53. eâd. cauſs. & q. ubi inquit: Debet homo diligere proximũproximum tanquãtanquam ſse ipſsum: ut quem potuerit hominem, vel beneficientiæ conſsolatione, vel reformatione doctrinæ, vel diſsciplinæ coërtione adducat ad colendum Deum. Ex quo text. gloſsſs. argumentum de|

p. 493

ducit, quòd

^† pecunijs, donis, & muneribus rectè poſsſsumus infideles ad FidẽFidem allicere, prout eos invitat Auguſst. in cap. quod autem 23. q. 7. ibi: VtinãVtinam Catholici fiant, & non ſsolùm quæ dicunt ſsua, ſsed etiam noſstra in pace nobiſscum & charitate poſsſsideant: & ſsequuntur Archid. in. d. cap. debet homo, & in cap. qui ſsincera 45. diſst. gloſs. in cap. quãquam pio, verb. Interventu, & ibi Turrecrem. col. 2. 1. q. 2. Aloiſsius Leo in l. 1. num. 57. C. de Iudæis, & noviſss. Anton. Ricciullus in tract. de. iur. perſs. lib. 2. c. 36. n. 5. & 6.

Nam quamvis alioqui

^† omnes pactiones, & nũdinationesnundinationes, quęquæ in rebus ſspiritualibus ſsiunt, prohibitæ ſsint, & ſimonięſimoniæ labem videantur habêre, cap. quàm pio 1. q. 2. cap. primum 22. q. 2. cap. ult. de tranſsact. cum notatis à D. Thom. 2. 2. q. 189. art. 9. ubi ex eo, inquit, ſimoniãſimoniam contrahi, ſsi detur aliquid pretio æſstimabile alicui ſsub pacto expreſsſso, ut ingrediatur religionem. Attamen ubi pecunia non datur ſsub tali pacto, neque in vim pretij, & emptionis rei ſspiritualis, ſsed in modum cõditionisconditionis, ſsi infidelis voluerit ad FidẽFidem cõverticonverti, nulla ſsimonia committitur: quoniam temporale commodum pro re ſspirituali non datur, ſsed muneribus, blãdimentisblandimentis, & officijs pagani voluntatẽvoluntatem, & animum conciliamus, ut conſsulat ſsuæ ſsaluti, & ad id, quod alioqui iure Divino pręſtarepræſtare debêret, nobis devincimus. Quod nullam in ſse turpitudinẽturpitudinem habet, ſsed potius magnum charitatis, & pietatis officium. Cùm

^† Deus ipſse ſsæpè promittat bona temporalia ſsub conditione, ſsi benè operentur illi, quibus ſsit promiſssio, ut vidêre eſst Geneſs. 17. & ut omnes fatentur, licitum

^† ſsit legatum fœminæ relictum ſsub conditione, ſsi ingrediatur religionem, ex notatis à Thom. Sanch. de matrim. lib. 1. diſsp. 33. & ſseqq. & Perez de Lara, qui alios plurimos refert, de anniverſsar. lib. 1. cap. 21. ex num. 24. Et

^† quod magis eſst, vitam infidelibus donare eâ conditione, ut baptizentur: quod eſsſse uſsu receptum, teſstatur Medina in C. de reſstitut. q. 27. & Azorius ſstatim citandus.

Et ſsimiliter poſssit

^† fidelis fœmina, remoto quolibet iure humano, cum infideli de matrimonio contrahendo convenire, eâ conditione, ſsi ſsiat Chriſstianus, cap. cave, & cap. non oportet, 28. q. 1. & gloſsſs. in. d. cap. debet. & in cap. qui ſsincerâ, verb. Blandimentis, 45. diſstinct. cum qua poſst alios, quos referunt, ita optimè diſtinguũtdiſtinguunt, & reſolvũtreſolvunt Sylveſst. verb. Iudæus, quæſst. 6. Thom. Sanchez lib. 1. de matrimon. diſsput. 36. Ioan. Azorius dict. 1. tom, inſstitut. Moral. lib. 8. capite 24. verſsic. Quæres, col. 2274. & Fr. Thom. à Ieſsu dict. lib. 5. de procur. omn. gent. ſsal. par. 1. dub. 2. pag. 205.

Quibus Ego adijcio, quòd etſsi reverâ daremus, infideles

^† ad baptiſmũbaptiſmum ſsuſscipiendum primò, & principaliter ob temporale commodum, vel excuſsandam pœnam mortis adductos fuiſsſse, ipſsi quidem ſsic ſsuſscipiendo peccarent, licet non tantum, quantum ſsi prorſsus baptiſsmum renuerent; invitantes tamen non ita: cùm licitum ſsit invitare ad minus peccatum, ut ſsingulariter ſsentit Div. Auguſstin. lib. 2. de adulter. coniug. cap. 15. & habetur in cap. ſsi quod verius 33. q. 2. & ſsequuntur Adrian. quodlibeto 9. litt. E. Caietan. in. 2. 2. q. 78. art. 8. Navarr. in Manual. cap. 17. num. 263. & in cap. inter verba 11. quæſst. 3. concluſs. 5. num. 14. & Ant. Naldus in quæſst. pract. verb. Baptiſsmus, num. 8. & verb. Infidel. numer. 6.

Quâ etiam ratione ſsubſsiſstit

^† doctrina D. Gregor. relata in dict. capite iam verò 23. q. 6. & probata poſst gloſs. in. d. cap. debet; quæ habet, poſste Chriſstianos

^† Principes, IudęosIudæos & alios infideles ſsibi ſsubditos ad Fidem inducere, eos à tributis & oneribus aliquatenus relevando, ſsi converti voluerint, vel maiora eis tributa, & ſservitia imperando, atque iniũgendoiniungendo, ſsi in ſsua perfi|

p. 494

dia pertinaciter maneãtmaneant, quod ſequũturſequuntur, & ad privationem etiam honorũhonorum & aliorum favorum, & privilegiorum extendunt gloſsſs. & PrępoſitPræpoſit. in. d. cap. de Iudæis, 45. diſstinct. Abbas in. d. cap. maiores, §. item quæritur, de Baptiſsmo, Marquard. in. tract. de. Iudæ. & Infidel. 3. par. cap. 2. num. 8. & 1. par. cap 14. pag. 57. Acoſsta de procur. Ind. ſsal. lib. 3. cap. 13. Gregor. de Valencia 3. tom. diſsp. 1. q. 10. art. 6. col. 410. Azor. d. verſs. Quæres, Ricciullus d. lib. 2. cap. 36. num. 7. & 8. Suar. d. diſsp. 18 ſsect. 3. num. 8. & 9. Vbi tamen advertit, in huiuſsmodi ſservitiorum, vel tributorũtributorum impoſsitione iuſstitiam, & terminum, quem vocant rigoroſsum, excedi non poſsſse. Nam ſservitijs, vel exactionibus inſsolitis gravari non debẽtdebent, ex doctrina text. in cap. ſsicut, de IudęisIudæis, Div. Thom. in epiſst. ad Duciſsſsam Lotharingiæ, Ioan. Andr. in addition. ad Specul. tit. de Iudæis, ſsup. rubr. & Innocent. & Panormit. in. d. cap. quod ſsuper his, de voto. Et eſst videndus Simon Maiol. dict. colloq. de perfid. Iudæ. pag. 256. & ſsequent. ubi addit, IudęosIudæos in vilioribus, & ſsordidioribus officijs, & laboribus occupari poſsſse, & debêre, cùm ſsint veluti ſservi Chriſstianorum, & hoc multum ad eorum converſsionem proficiat. Quod Regius Vates oraſsſse videtur

^† Pſsalm. 32. dicens: Imple facies eorum ignominia, ut humilientur, & tunc requirant nomen tuum, Domine. Et Iſsaîas cap. 26: Domine, in anguſstia requiſsierunt te, & in tribulatione, murmuris doctrina tua eis.

Idem noviſssimè tradit Steph. Gratian. in diſscept. forenſs. tom. 4. capite 658. pag. 114. pluribus probãsprobans,

^† IudęisIudæis, ob prędictamprædictam rationem, non debêre ſservari ęquitatemæquitatem, de quo etiam agit Ricciullus d. lib. 2. cap. 20. & Petr. Cenedus in collect. 59. ad Decretales, pag. 198. num. 3. ubi

^† ait, Iudæos à Chriſstianis habitu diſstingui debêre, per text. in cap. in nonnullis 15. de IudęisIudæis, & alia, quęquæ tradit Guillel. Bened. in cap. Raynuntius, verb. Raynuntius de Clara, num. 64. Palac. Rub. in repet. rub. §. 70. num. 29. & Did. Perez in 1. 8. 37. & 38. tit. 3. lib. 8. ordin. & Tiber. Decian. dict. lib. 5. criminal. cap. 12. num. 16. Ricciullus ubi ſsup. cap. 43.

Vtrum autem

^† prędictiprædicti Iudæi, vel infideles, Chriſstianis Principibus ſsubditi, ab eorum Regnis expelli, & bonis ſspoliari poſssint, ſsi Evangelij FidẽFidem amplexari noluerint, maiorem quidem difficultatem habet, propter aientes, & negantes DoctorũDoctorum ſsententias, quæ in hoc articulo reperiuntur: quarum Auctores, & argumenta latè adducit Camill. Borreil. de præſtãpræſtan. Reg. Cath. cap. 69. per totum, Cened. in collect. 15. ad Decretal. num. 2. pag. 122. Decian. ubi ſsup. cap. 11. num. 1. & ſseqq. & cap. 13. num. 2. & Simon Maiol. in. d. tractat. de perſsid. Iudæ. ex pag. 40. ubi inſserit conſsilium circa hoc à Doctoribus Mediolanenſsibus factum, quãdoquando Iudæi ab illo Ducatu expulſsi fuerunt, & noviſssimè Ricciullus dict. lib. 2. cap. 51. per totum.

Sed verior, & communior opinio eſst, quâ etiam contrariæ ad concordiam redigi poſsſsunt, ut regulariter, ſsi quietè, & pacificè inter Chriſstianos degant, nullumque ab eis incommodũincommodum religioni, & ſsaluti publicæ timeatur, tolerari debeant, & ab omnibus iniurijs defendi, & ſsic reſsipiſscere poſssint, & voluntariè ad Fidem converti, dict. cap. diſspar 23. q. 3. cap. Iudæi, de teſstibus, dict. cap. qui ſsincerâ 45. diſstinct. cap. quieſscamus 42. diſstinct. cap. non ſsatis 86. diſst. cap. ſsi cupis 16. q. 1. l. nullus, C. de Iudæis, cap. etſsi IudęosIudæos, cap. ſsicut, eod. tit. Gloſsſs. Bart. & Doct. in l. multum intereſst, D. de verbor. obligat. Præpoſsit. in. d. cap. qui ſsincerâ, col. 2. Oldrad. conſs. 87. & 264. Alex. conſs. 71. vol. 2. & conſs. 99. vol. 6. Pariſs. conſs. 71. vol. 4. Marquard. de Suſsanis d. tract. de IudęIudæ. & Infidel. 1. part. cap. 7. Roland. conſs. 25. vol. 3. & Ioan. Bapt. Ferretus |

p. 495

Conſs. 37. & conſs. 381. per tot. Vbi tamen proterviâ, & ingratitudine ſsuâ Chriſstianorum gratiam, & charitatem demeruerint, vel aliquid in eos moliti ſsint, aut pravo ſsuo exemplo, & ſsuperſstitioſsis ritibus Chriſstianum populum turbare, aut fœdare potuerint, aut aliæ ſsimiles cauſsæ intervenerint, quæ iuſstum religioſsi Principis animũanimum moveant, tunc rectè expelli, & bonis privari poſssint, ut ſsæpeſsæpius cum magno conſsilio, & CatholicęCatholicæ pietatis, & Religionis exemplo factũfactum videmus in caſsibus ſsup. c. 16. ex. n. 113. relatis, & im plurimis alijs, quos, hanc ſententiãſententiam ſsub hac diſstinctione ſsequentes, commemorant Oldrad. Alexand. Pariſs Roland. Decian. Borrell. & reliqui ubi ſsup. Socin. conſs. 86. lib. 4. Corſsetus de poteſstat. Regia, quæſst. 81. Pet. Malferit. conſs. 769. num. 90. apud MãdelMandel. vol. 4. Albertin. de hæretic. lib. 6. q. 7. Hermes Lethmatius de inſstaurata relig. lib. 2. capit. 12. Conrad. in templo omn. Iud. lib. 1. c. 1. §. 3. verb. Vſsuras, ex n. 12. Didac. Perez in l. 4. tit. 3. lib. 8. ordin. Simancas in Cathol. inſstitut. titul. 35. num. 5. & ſsequentibus, Andr. ab Egea in cap. Canonum ſstatuta, numer. 254. & ſseq. de conſstitut. Aviles in cap. Prætor. verb. Servitio, num. 5. Rojas de hæret. 1. part ex num. 565. & ſsingular. 37. verſs. Et ita, Simon. Maiol. dict. colloq. de perfid. IudęIudæ. ex pag. 48. & 188. & 203. ubi agit de Iudæis iuſste ſspoliandis, Carol. Tapia in 1. lib. iur. Regn. Neapol. ſsup. prag. 2. de IudęisIudæis, num. 1. & ſsequenti, Philipp. Paſschalis de virib. patriæ poteſstat. 1. part. cap. 7. num. 14. & 15. Thom. à Ieſsu dict. lib. 5. de procur. omn. gent. ſsalut. dub. 5. pag. 209. Ricciullus dict. cap. 51 num. 11. & ſseqq. & alij, quos cap. ſsequenti, num. 89. citabimus. Pro quibus facit Motus proprius Pij. V. incip. Hebræorum gens, dat. ann. 1568. 4. Kalend. Martij, & alia plura, quęquæ noviſssime cõgeritcongerit Fr. Iacob. Bleda in defenſsione Fidei pro expulſsione MoriſcorũMoriſcorum, tract. 2. cap. 1. §. 2. & in hiſst. Mauror. lib. 1. cap. 12. pag. 37.

Qvartò conſstituo, quòd

^† etſsi in eiuſsmodi indirecta, & cauſsativa Fidei introductione & receptione aliquis fortè exceſsſsus intervenerit, cuius prætextu infideles ipſsi magis coacti, quàm ſsuaſsi, aut verius compulſsi, quàm impulſsi videri poſssint; adhuc tamen illis permitti nõnon debet a Fide ſsemel ita recepta deſsciſscere. Quia quamvis diſsciplina Chriſstina hunc modum converſsionis graviter prohibeat, & deteſstetur: eadem tamen, Religionem ipſsam ſsemel five iure, ſsive iniuriâ ſsuſsceptam nullo modo deſserendam eſsſse decernit, ex rationibus, de quibus in Concilio Tolet. IV. cap. 56.

^† relato in cap. de Iudæis 45. diſstinct. ubi ita habetur: Qui autem iam pridem ad Chriſstianitatem coacti ſsunt venire (ſsicut factum eſst temporibus religioſsiſsſsimi Principis Siſsebuti) quia iam conſstat eos, Sacramentis Divinis ſsociatos, baptiſsmi gratiam ſsuſscepiſsſse, & chriſsmate unctos eſsſse, & corporis, & ſsanguinis Domini extitiſsſse participes, oportet, ut Fidem quam etiam vi, vel neceſsſsitate ſsuſsceperunt, tenere cogantur, ne nomẽnomen Domini blaſsphemetur, & Fides, quam ſsuſsceperunt, vilis, & contemptibilis habeatur. Quod late probat Lofred. conſsil. 48. ſsub num. 3. verſsic. Alia verò, Henric. de Boic. in cap. 1. num. 7. de baptiſsmo, Stephan. de Gaëta in repet. cap. ad limina 30. quæſst. 1. §. 1. num. 15. Philip. Paſschal. de virib. part. poteſst. 1. par. cap. 7. num. 20. Ricciullus d. lib. 2. de iure perſson. cap. 35. per totum.

Et in noſstris terminis conſsiderat Ioſseph. Acoſsta dict. lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. cap. 11. pag. 252. ubi allegat Div. Auguſstin. epiſstol. 50. ad Bonifac. dicentem: Plus enim habet iuris, quod in eis Dominicus character agnoſscitur: & potuit allegare id, quod in ſsimili de filijs parvulis infidelium, de facto cõtracontra parentum voluntatem baptizatis, diximus ſsup. cap. præcedenti |

p. 496

num. 40. & Ricciullus ubi ſsup. cap. 34. Et ſspem integrioris, & purioris Fidei in filijs, & ſsucceſsſsoribus infideliũinfidelium prędictoprædicto modo converſsorum, quam etiãetiam cum D. Gregor. & alijs cõſideravimusconſideravimus cap. 16. num. 108. Et facit

^† text. in cap. cõtracontra Chriſstianos, de hæret. lib. 6. ubi hoc procedere dicitur, etiam ſsi infideles metu mortis, aut corporis cruciatus, baptizari ſse permiſserint, modò abſsolutè nõnon fuerint coacti, puta ligati, vel vi aquâ baptiſsmali abluti, & chriſsmate illiniti.

Quorum iurium argumento rectè reſsolvit Tiber. Decian. lib. 5. crimin. cap. 10. numer. 21. quòd ſsi

^† infidelis philocaptus amore alicuius puellæ Chriſstianæ, ſsimulatè factus ſsit Chriſstianus, ut illam ſsibi copularet, & baptiſsmum receperit: fi poſsteà reverſsus ſsit ad peſstem infidelitatis, cogendus eſst in Fide perſseverare, & uti Chriſstianus Apoſstata punietur, & valebit matrimonium, neque illa mulier poterit alteri nubere, & verè dicetur character baptiſsmi impreſsſsus, cap. ſsicut ficti 1. quæſst. 1. cap. ſsolet, & capite quamvis, de conſsecrat. diſstinct. 4. Quæ tamen, ut idem Decianus advertit, intelligenda ſsunt quoad forum contentioſsum, ſsecus in foro conſcientięconſcientiæ, ut per Innocent. in cap. 1. circa finem, de baptiſsmo, & Abbat. in. cap. ultim. eodem; quia cùm Eccleſsia ignoret intentionem, & quilibet pręſumaturpræſumatur bonus, poterit illum cogere, ut perſseveret, & punire nolentem: & ita etiam in terminis tenuit Marquard. de Iudæis, 3. part. cap. 2. num. 8. Beroius q. 2. incip. Ex facto quærebarur, Paſschalis dict. cap. 7. num. 21. Ricciullus dict. lib. 2. cap. 31. num. vit.

Quinimò,

^† etſsi per ludum cum intentione tamen baptizandi, pueri Iudæorum, vel infidelium ſse ipſsos invicem baptizarent, ſservatis verbis, & forma baptiſsmi, dicerentur verè baptizati, & cogerentur perſseverare, prout factum fuit ab

^† Alexandro Alexandrino Epiſscopo; qui cùm per viam incedens, vidiſsſset puerum IudęumIudæum, Athanaſsium nomine, in ludo puerorum ſse pro Epiſscopo gerentem, & baptizantem alios pueros, coëgit omnes perſseverare in Fide Chriſstiana. Quo factũfactum fuit, ut Athanaſsius maximus evaderet Fidei propugnator, ut refert hiſst. Eccleſs. lib. 10. & Tiber. Decian. d. lib. 5. cap. 12. num. 28.

Et, quod plus eſst, ſsufficere, quod infidelis ſsuâ ſsponte petierit baptizari, ad hoc ut ad baptiſsmum ſuſcipiendũſuſcipiendum cõpellicompelli poſssit, licet poſsteà pœniteat, & reluctetur, tenet Marquard. d. 3. part. cap. 3. num. 1. quem refert & ſsequitur Ricciull. dict. cap. 31. num. 26.

Quinimo,

^† ſsi Iudæus, vel Saracenus ętateætate maior per vim præcisãpræcisam coactus ſsit ſsacrum baptiſsma recipere, & per longum temporis ſspatium nihil in contrarium dixiſsſset, ſsed per aliquos actus illum baptiſsmum tacitè approbaſsſset; tunc characterẽcharacterem impreſsſsum remanêre, abſsque dubio exiſstimat Marquard. d. cap. 2. n. 9. Paul. Pariſs. cõſconſ. 2. num. 26. lib. 4. & Ricciull. d. lib. 2. cap. 35. n. 3. cùm ila pręciſapræciſa coactio per actus ſsequentes videretur purgata, pręterquampræterquam ſsi perpetuò duraſſerduraſſet eadem cauſsa coactionis, iuxta ea, quæ in ſsimili tradit Decius conſsil. 219. n. 7. & frequent. & in proprijs terminis allegant Henric. Boic. in cap. maiores, de baptiſsmo. Qui tamen re verâ hoc non dicit, ſsed potiùs contrarium; quia cùm nihil receptum ſsit, non invenitur, quod ratificetur, ita adverus Pariſs. benè reſsolvit Paſschalis ubi ſsup. num. 19.

Idem etiam erit dicendum in quæſstione, quam movet Licentiatus Zurita in ſsuis quæſst. Theolog. cap. 40. de India, nimirum,

^† qui ob eam cauſsam Chriſstianam Religionem ſsuſscipiunt, ut ſsuum Regem imitentur, alioqui ipſsam non ſsuſscepturis. Nam etſsi verum ſsit, quòd qui hac tantùm ſsui |

p. 497

Principis auctoritate, & exemplo ducti ad Fidem, & baptiſsmum accedunt, admitti non debêrent, ex doctrina D. Thom. 1. 2. quæſst. 109. art. 6. quia id facientes, non modò irreligioſsi, verùm & impij ſsunt, ut docet idem D. Thom. 2. 2. quæſst. 5. art. 2. ſsemel tamen admiſssi, diſsciplinam Chriſstianam ſservare compellentur, ex dict. cap. de Iudæis.

Imò nullatenus ſsperni debebit in hac converſsionis infidelium, præſsertim Barbarorum, expeditione, principum eorum auctoritas,

^†quęquæ, ubi Indis tantùm ſservit in modum præviępræviæ diſspoſsitionis, licita eſst, & admodum neceſsſsaria, ut faciliùs ad Fidem alliciantur, iuxta doctrinam eiuſsdem D. Thom. 2. 2. quæſst. art. 3. & quæſst. 100. art. 3. Nam ut Cicero in epiſst. inquit, quales in Republica Principes ſsunt, tales reliqui cives eſsſse ſsolent, & cũcum Claud. teſste, totus componatutcomponatur Orbis Regis ad exemplum, ubi Rex boni, & honeſsti curam habuerit, ſsubiectos ſsibi cives eandem viam amplecti docebit, ut Velleius Paterc. lib. 2. & Seneca in Thieſste dixerunt.

Et in ſspecie receptionis Fidei oſstendunt

^† plures Regiæ ſschedulæ, quæ hanc curam conquiſsitoribus, & Prædicatoribus Indorum iniungunt, ut eorum Regulos, Tecles, ſsive, Caciqves, primùm ad Fidern allicere ſstudeant, ut deinceps pronior, & facilior aditus reliquis aperiatur, quæ extant in 4. tom. impreſsſs. ex pag. 221. & præſsertim in inſstructione data Ferdin. Corteſsio Valliſsoleti 26. Iunij an. 1523. pag. 248. ibi: I porque como ſsabeis de cauſsa de ſser los dichos Indios tan ſsujetos a ſsus Tecles I ſseñores, i tan amigos de ſseguirlos en todo, parece, que ſseria el principal camino para eſsto comẽçarcomençar a inſstruir a los dichos ſseñores principales, &c.

Quibus etiam cavetur,

^† ut omnia alia media excogitentur, & exequantur, per quæ Fides, & Religio Catholica faciliùs, & commodious Barbaris ſsuaderi poſsſse videatur. Et inter cætera animadvertitur in inſstructione: Del Boſsque de Segovia, ann. 1573. dict. tom. pag. 245. verſs. Aunque de paz, ut

^† prædicatores ornatiori, quantum ſsieri poſssit, cultu, in primis ad Indos concionibus incedant, albis ſsaltem ſstolis, & ſsuperpelliceis induti, & ut muſsicis etiam inſstrumentis, atque concentibus, ubi oportuerit, utantur, quo maiorem in animos Indorum Venerationem, & admirationem incutiant. Quod mirè convenit cum quæſstione, quam proponit Zurita ubi ſsuprá cap. 32.

^† an ſscilicet, ſsi qua Indorum gens minus ædificaretur, pauperi Evangelizantium cultu, & tenui victu; proptereá Prædicatores ſsplendidiorem ornatum aſsſsumere, lautioremq́ue menſsam inſstruere debêrent? Et reſsolvit, quòd poterunt, ſsi id tendit ad dignitatem religionis inducendam, vel augendam ex doctrina D. Thom. 2. 2. quæſst. 129. art. 8 & quęſtquæſt. 87. art. 1. & q. 186. art. 3. dum hic ornatior ſsplendidiorq́ue cultus, cum gravi pauperum vexatione, & eleemoſsynæ detractione non fieret, ut idem D. Doctor inſsinuat in eâd. 2. 2. q. 30. art. 4. & quæſst. 185. art. 7.

^† à ſsanctiſssimo illo Indiarum Orientalium Apoſstolo B. Franciſsco Xaviero factum videmus; qui cùm aliàs paupertatis, & humilitatis obſservantiſssimus fuiſsſset, ubi tamen prædicando ad Iaponios pervenit, cultiorem veſstem aſsſsumpſsit, & maiori comitatu, atque exteriori ornatu uſsus eſst, quia id, iuxta illarum gentium mores, neceſsſsarium eſsſse cognovit, ut reſserunt Horat. Turſselinus, & Ioan. Lucena in eius vita, Ioan. Maffæius hiſstor. Indic. lib. 14. pag 335. Fr. Ant. de San Roman. in hiſst. Ind. Orien. lib. 4. cap. 10 pag 664. & melius Ferdin. Mendez Pintus, qui ſse oculatũoculatum teſtẽteſtem fuiſsſse affirmat, in ſsuis peregrin. cap. 109. Et idẽidem fecit

^† B. Pat. MatthęusMatthæus Riccius in ſsuis Chriſstianis inter Sinas expeditionibus, |

p. [498]

ut narrat Nicol. Trigaultius in hiſstoria quam de eis elegant ſstylo compoſsuit, lib. 3 cap. II. Novum

^† quippe nõnon eſst, ſsed multis retrò exemplis, & ſsæculis comprobatum, ut honor veſstibus pretioſsioribus, vel ornatioribus adhibeatur, atque eàpropter illis quilibet citra vanitatis, & luxus notam ſsecundùm dignitatem, quam gerit, vel officium & legationem, quam exercêre ſstudet, uti poteſst, & debet, ut latè probat Chaſsſsan. in Catal. glor. mundi 1. part. conſsid. 23. in princip. & part. 7. conſsid. 44. & part. 12. conſsid. 96. Speculat. loquens de iudicibus, & advocatis, tit. de advocat. & Sequitur videndum de veſstibus, colum. 2. & Stephan. Gratian. diſscept. ſsorenſs. cap. 284. num. 39. & ſseq.

Quinimó licitum etiam eſsſse, infideles, exemplo & ſsanctimoniâ Prædicatorum inducere, quamvis aliquando in his ſsalli auditores contingat, idem Zurita docet cap. 8. motus auctoritate, & argumentis D. Thom. 2. 2. quæſst. 10. art. 2. & in 1. 2. q. 54. & 57. art. 2.

Et ibîdem in quæſstionem deducit, utrum

^† ſsi Indus non intelligat graviora, & firmiora argumenta, quibus ad Fidem adduci poſsſset, liceat levibus alijs & imbecillis rationibus illũillum attrahere? Et non licêre reſsolvit, quin potius graviter pecare, qui ſsolidas rationes omittit, & ſsalſsis, levibus, aut ſsophiſsticis rem adeó gravem pertractat, & in qua vix quiſsquam prudenter credere poſssit, qui cauſsas credenda ſsufficientes non habuerit, ſsecundùm D. Thom. 1. 2. quęſtquæſt. 100. art. 5. & 2. 2. q. 189. art. 9. & quęſtquæſt. 4. art 1. Maximé cùm

^† nemo ita rudi, & barbaro ingenio eſsſse poſssit, ut capere non valeat evidentes quaſsdam de Fide credenda perſsuaſsiones, ex traditis ab eodem D. Thom. 1. 2. q. 58. art. 4. & q. 65. art. 3. & in 2. 2. q. 45. art. 5.

Et faciunt, quæ in ſsimili tradit Tiber. Decian lib. 5. crimin. cap. 10 num. 18. docens,

^† quòd quemadmodum minis, & timore infideles ad Fidem allicere nõnon permittitur, ita nec fallacijs aut deceptionibus, ex dict. cap. qui ſsincerâ, cum alijs ſsuprà relatis. Et Simon Maiolus d. tract. de perſsidia IudęorũIudæorum, pag. 220. ubi reſsolvit, nemini permiſsſsum eſsſse, ſse defendere, aut Fidem ſsuam adſstruere cum iniuria Chriſsti, & contumelia Eccleſsiæ. Vnde

^† Iob. 13. dicitur: Nunquid Deus indiget veſstro mendacio? Et D Paul. ad Roman. 3: Si enim veritas Dei in meo mendacio abundat in gloriam ipſsius, quid adbuc & ego tanquam peccator iudicor, & non ſsicut blaſsphemamur, & ſsicut aiunt quidam, nos dicere, faciamus mala, ut inde eveniãteveniant bona, quorum damnatio iuſsta eſst?

CAPUT XIX. In quo de solutione argumentorum, quae in praedicta quaestione ad utramque partem expensa sunt, specialiter agitur.

CAPUT XIX. In quo de ſsolutione argumentorũargumentorum, quæ in prædicta quæſstione ad utramque partem expenſsa ſsunt, ſspecialiter agitur.

SVMMARIVM Capitis XIX.

1 Auctores, qui ad Fidem introducendam vim aliquam permittunt, qualiter ſsunt accipiendi, & defendendi.
2 Apoſstolicum modum in prædicando observare, ubi illud commodè fieri poteſst, congruentiſssimum eſst.
3 Indorum Novi Orbis converſsio media quadam via curanda fuit.
4 Fidei in negotio, inter Barbaros & protervos, levem aliquam compulſsionem & ſseveritatem ſsalutarem admittit D. Auguſst. & alij, quorum verba referuntur.
5 Auctores, qui nullam omnino vim, nec armorum terrorem in converſsione infidelium admittunt, ſsecuriorem opinionẽopinionem ſsequuntur, & qualiter argumentis contrariæ reſspondeant.
6 Fidei prædicationem, & propagationem quamvis Chriſstiani curare teneantur, non tamen debent hac cauſsa Apoſstolicos prædicandi canones tranſsilire.
7 Sancta que ſsunt, ſsanctè tractari debent.
8 Finis bonus non iuſstificat actum, niſsi per iuſsta media exequatur.
p. 499
9 Intentio bona non excuſsat eum, qui illicita facit.
10 Infideles quamvis peccent non recipiendo Fidem, non tamen poſsſsunt à fidelibus hoc prætextu puniri.
11 Præceptum de prædicanda Fide non obligat ad tranſsgrediendum aliud, quo inſsontes puniri, & debellari vetantur.
12 Converſsionem aliorum nemo curare debet, ſsi ſse exponat periculo peccandi.
13 Peccatum quantumvis veniale quis cõmitterecommittere non debet, etiam propter lucrandas omnes animas mundi.
14 Principes licèt ſsint Divinæ legis, & Fidei cuſstodes, illam tamen debitis modis tueri debent, nonon autem illicitis & violentis.
15 Natio nulla eſst, ex qua aliqui non ſsint prædeſstinati.
16 Eccleſsiæ Dei omnes gentes promiſsſsæ ſsunt, non tamen omnes homines omnium gentium.
17 Reges Hiſspaniæ curam cõverſionisconverſionis Indorum ſsibi à Sede Apoſstolica demandatam, qualiter exercere debeant.
18 Finis curam qui habet, licèt poſssit diſsponere media, intelligitur de medijs permiſssis, & ad illum finem proportionatis.
19 Arma, quibus Chriſstiani milites, & Prædicatores in converſsione Indorum uti debent, qualia ſsint?
20 Miniſstri, ſsi idonei fuerint, etiam hodie, Apoſstolico more prædicando, multum inter barbaras nationes proficient.
21 Apoſstoli olim inter nationes non minus feras, & barbaras, quàm Indorum, soli, & inermes prædicarunt.
22 S. Fran. Xavierus modo, & fructu ſsuæ prædicationis utile, & recens dedit noſstris temporibus Apoſstolicæ imitationis exemplar.
23 Indorum ſsalus deſsperanda non eſst, quos iam Deus ad Evangelium vocare videtur.
24 Prædicatoribus Fidei certiſsimũcertiſsimum auxilium Deus, Iſsaiæ 55. & Pſsal. 67. promittit.
25 Linguarum varietas, & ignorantia veros prædicatores Fidei à cõverſioneconverſione Indorum terrere non debet.
26 Prudentia caret, qui quod cœleſsti virtute vacuum eſst, humanis cõſilijsconſilijs explere intendit.
27 Apoſstoli magis virtutibus, quàm miraculis, Orbem converterunt.
28 Infideles hodie etiam magis virtutibus, quàm ſsignis PrædicatorũPrædicatorum movebuntur, & quare? cum D. Chryſsoſst.
29 Miracula nõnon defuerunt hoc ſsæculo prædicantibus inter Indos.
30 Regula de conceſssione antecedentis ad poſsitionem conſsequentis, fallit, quando hoc ſsine illo exerceri poteſst.
31 Zelus extendendæ Chriſstianæ religionis tunc laudari debet, cùm eiuſsdem Religionis præcepta non frangit.
32 Cap. ſsi non ex Fidei 23. quæſst. 4. vera explicatione donatur.
33 Intentio recta in bellis ſsemper requiritur, & laudatur.
34 Infidelibus quibus, & quando bellum licitè inferri poſssit?
35 Cap. Diſspar. 23. quæſst. 8. explicatur. Et num. 38. & 41.
36 Saraceni, & alij infideles, qui ſsunt hoſstes Fidei, & occupãtoccupant Provincias Chriſstianorum ſsemper debellari poſsſsunt.
37 Bellum à Chriſstianis cõtracontra Turcas licitè moveri nõnon poſsſse, fuit hæreſsis Lutheri & Eraſsmi, quæ reprobatur.
38 Argumentum à contrario ſsenſsu non valet, quando ex eo reſsultat abſsonus intellectus, vel aliorum iurium correctio.
39 Relativum quis vel qui aliquando reſstrictivè, aliquando declarativè, & generaliter ponitur.
40 Lex 2. tit. 23. part. 2. explicatur.
42 Eccleſsia licèt hodie maiorem auctoritatem, & poteſstatem habeat, quàm anteà; non tamen ea utitur adverſsus ſsimplices infideles quietè & pacificè degentes.
43 Cap. ſsi Eccleſsia, cap. non invenitur, cap. diſsplicet 23. quæſst. 4. vera expoſsitione donantur. Et num. 53.
44 Deus ſsemper vult, ut infidelium |
p. 500
converſsio ſsuæ divinæ diſspoſsitioni, & nõnon humanis medijs tribuatur.
45 Fides ſsemper ſspontanea eſsſse debet.
46 Deo non placent ſservitia coacta, & hilarem datorem diligit.
47 Hæreticos, Schiſsmaticos, & Apoſstatas non poſsſse ab Eccleſsia puniri, aliqui cenſsuerunt, quorum error convincitur, & damnatur. Et numeris ſsequentibus.
48 Infideles quamvis Eccleſsia non puniat, benè tamen punire poteſst, & debet, Hæreticos, Schiſsmaticos, & Apoſstatas, & quare?
49 Inquiſsitores cauſsarum Fidei non puniunt infideles non baptizatos, ſsed eos tantùm, qui a Fide ſsemel profeſsſsa receſsſserunt.
50 Hæretici non ſsolùm puniri, verùm ſsi opus fuerit, aperto Marte ab Eccleſsia debellari, & funditus deleri poſsſsunt.
51 Auctores plurimi recenſsentur, qui de iuſstitia punitionis, & debellationis Hæreticorum, latiſssimè diſsputant.
52 Hæretici, & Schiſsmatici, Saracenis, & cæteris infidelibus, imò & lupis, deteriores ſsunt, & magis puniendi.
53 Eccleſsiæ auctoritas, & poteſstas poſst Conſstantinum maior eſsſse cœpit, & magis publicè, ac liberè exerceri.
54 Parabola Patrisfamilias invitantis ad nuptias, & intrare compellentis, quos ultimo loco vocaverat, multifariè cum SS. Patribus explicatur.
55 Cap. Schiſsmatici 23. quæſst. 6. explicatur.
56 Cogi quodammodo dicitur, qui importunis precibus ſsuadetur.
57 Infideles licitè poſsſsunt ad fidem per efficacem & importunam etiam ſsuaſsionem compelli.
58 D. Paul. locus 2. ad Timoth. & Ierem. 1. 24. de inſstantia prædicationis Fidei expenditur.
59 Cap. Maiores de baptiſsmo ponderatur, & illuſstratur.
60 Converſsio coacta D. Pauli humanis regulis metiri non debet. MiraculoèMiraculosè quæ à Deo facta ſsunt, in exemplum vel conſsequentiam adduci non debent, ibidem.
61 Deus res, quas condidit, ſsuos curſsus agere ſsinit.
62 Sacræ Scripturæ exempla quæ à communibus Theologiæ regulis exorbitant, veneranda ſsunt, non imitanda.
63 Deus animas hominum multis modis invitat, etiam ſstupefaciendo, ex D. Thom.
64 Cap. vides 23. q. 6. & cap. quid faciet 23. q. 4. explicantur.
65 Coactio infidelium ad Fidem etiam ſsi vi indirecta fiat, reprobata eſst.
66 Voluntas prorſsus libera non reperitur in eo, qui etiam cauſsativè, aut conditionatè ad baptiſsmum compellitur. Et quatenus voluntas coacta, voluntas ſsit?
67 Velle eius eſst, qui poteſst & nolle, & aliorum imperio non obſsequitur.
68 Res imperioſsa eſst timor.
69 Voluntatem liberam qualiter diffiniat D. Auguſstin.
70 Bella per Conſstantinum, & alios Chriſstianos Principes adverſsus infideles non ob id ſsolum geſsta fuerunt, ut Fidem reciperent, ſsed ex alijs cauſsis, quæ referuntur.
71 Carolus Magnus qua de cauſsa Longobardis bellum intulerit?
72 Leges, quas Conſstantinus, Theodoſs. & alij Imp. contra Paganos & eorum ſsacrificia tulerunt, de infidelibus, eiſsdem Imperatoribus ſsubditis, accipiẽdæaccipiendæ ſsunt.
73 Princeps quilibet poteſstatem habet in eos, qui ſsibi politicè ſsubſsunt, ut quæ ſsibi expedire videbitur, cuſstodiant, etiam ſsi diverſsæ religionis ſsint.
74 Athanaſsij notabilis hiſstoria, & propqetiaprophetia de templis Paganorum lege Conſstantini claudendis.
75 Lex 1. C. de Paganis illuſstratur.
76 Paganorum nomen unde, & qua|
p. 501
re olim Gentilibus datum fuerit, latè diſscutitur.
77 Pagani in iure dicuntur, quotquot à militia erant immunes, & liberi.
78 Infideles, ſsibi ſsubditos, à ſsuis Regnis Princeps Chriſstianus ex iuſstis tantùm cauſsis expellere poteſst.
79 Siſsebutus Hiſspaniæ Rex, & Dagobertus Galliæ, an præciſsè, vel cauſsativè Iudæos ſsui Regni ad baptiſsmum recipiendum coëgerint?
80 Heraclij Imperatoris Conſstantinopolitani notabilis hiſstoria refertur, ob quam omnes Iudæos ſsui Imperij baptizari coëgit, & ut in Hiſspania & Gallia cogerentur, curavit.
81 Siſsebuti actionem tanquam iniuſstam Concilium Tolet. IV. pro parte reſscidit. Et plures alij Auctores apertè damnãtdamnant. Et num 83. & 85.
82 Concilio Tolet. IV factum Siſsebuti circa converſsionem Iudæorum reprobanti, ipſsum Siſsebutum interfuiſsſse, docet Epiſscopus Palentin. Qui reprobatur.
84 D. Iſsidorus Hiſspalenſs. qui floruit temporibus Siſsebuti, eius factum etiãetiam tunc prudentioribus non fuiſsſse probatum, affirmat.
86 Reges Catholici Ferdinan. & Eliſsabeth, Iudæos, & Mauros ab Hiſspania expellentes, iuſstiſssimis rationibus moti ſsunt, & eis vim directam non intulerunt. Et num. 90.
87 Iudæos, & infideles inter Chriſstianos morari periculoſsum eſst. Et num. 94.
88 Oculi dum ſspectant læſsos, læduntur & ipſsi, ex Ovidio.
89 Diſssimilibus non converſsari ſsalutare eſst.
91 Status, & Religionis tuendæ ratio, efficit, ut infideles iam baptizatos à ſsuis Regnis Princeps expellere poſsſsit.
92 Philippus III. Rex noſster pijſssimus, & invictiſssimus laudatur, ob expulſsas à ſsuis Regnis Maurorum reliquias.
93 Mauri, ſsive Moriſsci ultimo ab Hiſspania per Philippum III. expulſsi, quot fuerint? & hiſstoria huius expulſsionis remiſssivè. Dom. Petrus Fernandez Navarrete Regius Secretarius citatur, & laudatur ibidem.
95 Pepecornus Iudæus converſsus multa flagitia admiſsit, & carmina de eo Vlrichi ab Huten.

QVibvs ita præhabitis, & conſstitutis, prior opinio in quæſstione, ſsive titulo, de quo agimus, iuxta modum ſsuprà dictum accepta, nõnon ineptè defendi poterit, cùm pro ea militẽtmilitent rationes, & auctoritates adeò lato calamo peroratæ. Et

^† ad cõtrariascontrarias reſsponderi poteſst. Primum, & ſsecundum argumentũargumentum non obſstare, quia loquuntur de vi directa, & abſsoluta, quâ verum eſst, neminem ad Fidem compellendum eſsſse, cùm hæc ſsit ſsuadenda, nõnon imperanda, aut cogenda: Nos tamen, non de eiuſsmodi vi, ſsed de indirecta, & cauſsativa tractare, quæ, ut diximus, non reprobatur, & ſsæpè per medium bellorũbellorum, & comminationẽcomminationem inducitur.

Ad tertium verò, quartũquartum, & quintum reſspondemus,

^† fatendo, veriſssimum quidem, & certiſsimũcertiſsimum eſsſse, Chriſsti Fidem ſsuaviter, & pacificè, atque Apoſstolico more, & inſstituto cõgruẽtiùscongruentiùs, & citra aliquod damnum, & ſscandalum prædicari, & ubi illud teneri commode poteſst, nihil prius, neque melius reperiri, ut ſsæpè retulimus, |

p. 502

in iſstis autem Novi Orbis regionibus ob rationes ſsuprà cõſideratasconſideratas, exactè obſservari nõnon poſsſse, nec potuiſsſse,

^† ac proptereà aliâ media viâ, horum barbarorum converſsionem curãdamcurandam fuiſsſse, qui in ſsua infidelitate relinqui non debuerunt.

Quam ſsolutionem, ultra Auctores ſsup. cap. præced. ex num. 5. allegatos expreſssis, & elegantibus verbis tradidiſsſse videtur D. Auguſst. epiſst. 1. ad Bonifacium ita inquiens:

^† Melius quidem eſsſse quis dubitaverit, ad Deum colendum homines doctrina duci quàm timore pœnæ, vel dolore compelli? Sed non quia iſsti meliores ſsunt, ideò illi, qui tales non ſsunt, negligendi ſsunt. Multis enim profuit, prius timore, vel dolore cogi, ut poſssint poſsteà doceri, aut quod iam verbis didicerunt, opere ſsectari. Cuius loci mentionem faciens Iuſst. Lipſsius adverſs. Dialog. verſs. Divinum illud, in fine, ſse non vereri, ait, in Fidei negotio, Levem aliquam, & cùm ſspe fructus compulſsionem admittere, minantem tamen magis, quàm cogentem.

Nec diſsſsentit Ioſseph. Acoſsta, qui ultra ea, quæ ab ipſso mutuavimus ſsuprà prox. cap. num. 7. iterum lib. 3. cap. 13. pag. 229. docet, infideles, qui ſse in recipienda Fide duriores præbent, ruſsticitate magis animi, quàm electione rationis, cuiuſsmodi Barbari penè omnes ſsunt, iudicij vix ſsententiam ſsequentes, ſsed impetu, aut conſsuedine impulſsi, hos certè ſseveritate quadam ſsalutari in Eccleſsiæ gremium intrare compellendos eſsſse.

Siqvis autem adhuc poſsteriorem

^† opinionem defendere voluerit, quæ nullam coactionem, nec armorum interventionem in Fidei prædicatione, & propagatione permittit, quamq́ue in puncto iuris veriorem & ſsecuriorem eſsſse tradidimus, & noviſssimè probat Seraph. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiat. cap. 9. num. 5. argumentis contrarijs ita ſsuo ordine ſsatisfacere poterit.

Non obſstare primum, inde cõſtructumconſtructum, quòd Eccleſsia, & eius alumni nõnon ſsolùm habeant poteſstatem, verùm & præciſsam neceſssitatem Fidei per Orbem univerſsum diſsſseminandæ, prout & infideles illam recipiendi; & in hoc magis, quàm in cæteris omnibus rebus charitatis officium ac præceptum impleri. Nam

^† reſspondetur, hæc quidem omnia veriſssima eſsſse; ita tamen infidelium converſsionem diſsponi debêre, ut nulla violentia eis hac de cauſsa inferatur, nec doctrinędoctrinæ Apoſstolicæ limites excedantur, ſsed poitùs res adeò pia,

^† & ſsancta, piè quoque, & ſsanctè tractetur, ut alias dicitur de matrimonio in Concilio Trident. ſseſsſs. 24. de reformat. matr. cap. 10.

Finis

^† quippe bonus alicuius actionis non facit eam bonam, aut legitimam, niſsi per iuſstos, & legitimos tramites fiat, princip. proœm. inſst. ibi: Et per legitimos tramites, D. Paul. ad Rom. 3. verſs. 8. cap. qui ſsine Salvatore 26. q. 2. cap. admoneant, cap. Non obſservetis 26. quæſst. 7. Navarrus in tract. de finib. Human. Act. Num. 8. Quemadmodum neque

^† bona intentio, etiãetiam cum vincibili ignorantia coniuncta, eum à peccato excuſsat, qui facit, quod ſscire debuit, ſsibi non licêre, ut probatur Act. 3. verſs. 7. & per D. Thom. Medinam, & alios in 1. 2. q. 74. art. 5. & q. 76. art. 2. communi ThologTheolog. in 2. diſstinct. 22. & ex alijs relatis à Gregor. de Valencia diſsput. 2. q. 3. punct. 6. & quæſst. 5. & Mart. Delrio in diſsquiſsit. Magic. Lib. 4. Cap. 4. quæſst. 5. ſsect. 2. pag. 334. & lib. 6. cap. 2. ſsect. 1. quæſst. 2. pag. 486. ubi tractat, an liceat, remedium petere à maleficis?

Et quamvis

^† infideles, prædicatam ſsibi, & ſsufficienter propoſsitam Chriſsti Fidem non recipientes, graviter peccent: non tamen poſsſsunt Chriſstiani, eos ſsub hoc prætextu punire, aut debellare, cùm id ſsibi nequaquam permiſsſsum, ſsed potius prohibitum reperiatur Matth. 10. Marc. 6. & Lucæ 9. |

p. 503

Quia

^† præceptum illud affirmativum de Fide prædicanda, & diſsſseminanda, & de idololatria vitanda, nequaquam fideles conſstringit, ut ad illud implendum aterumalterum fortius, & potentius præceptum, negative cõceptumconceptum, trãſgredianturtranſgrediantur, quo inſsontes, & innocentes non eſsſse occidendos, nec bello, & iniurijs laceſsſsendos docemur, ut habetur Exodi cap. 23. & Matth. cap. 19. Cùm

^† nemo teneatur aliorum converſonemconverſionem curare, ſsi ſse exponat periculo peccandi. Quia non ſsunt facienda nalamala, ut inde eveniant bona, &

^† etim ob lucrandas omnes animas mundi, nõnon poteſst quis peccatum, quantumvis venial, committere, ut in noſstræ quæſstionis terminis benè obſservant, & probant Ioan. Andr. in reg. peccatum in Mercurialibus, Ant. à Corduba dict. lib. 1. quæſstionarij, quæſst. 57. Eman. Roder. in quęſtquæſt. Regular. 3. tom. quæſst. 32. Ferdin Rebellus de oblig. iuſst. lib. 1. quæſst. 14. ſsect. 8. num. 58. Pag. 123. Beccanus in ſsum. 2. tom. cap. 13. quæſst. 4. Simon Maiol. De perfid. Iudæor. Pag. 103. Pat. Fran. Suarez in tract. de Charitate, diſsput. 9. ſsect. 1. ex num. 2. & alia adducens Ioan. Bapt. Valençuela in monit. contra Venetos, 5. part. num. 200. & Mag. Marquez in Gubernat. Chriſstian. lib. 2. cap. 25. pag. 132. & ſseqq. & cap. 28. pag. 171.

Neque hoc excuſsat,

^† quòd Chriſstiani Principes, ut in argument ſsubiecimus, eſsſse debeant Divinæ legis cuſstodes, & vindices: nam, ut rectè advertit Gregor. de Valencia 3. tom. diſsput. 1. quæſst. 10. punct. 6. col. 407. verſs. Ad ſsecundum, id ſsic intelligendum eſst, ut debeant recta ratione, modoq́ue conſsentaneo illius obſservationem tueri, ac promovêre. Non eſst autem in propoſsito recta ratio ea, quæ eſst per vim, cùm potiùs hoc alienum ſsit ab ipſsa lege Divina, & modo quo Chriſstus Evengelium ſsuum prædicari voluit; qui, ubi ſsibi viſsum fuerit oportere; illorum converſsionem diſsponet. Cùm

^† nulla natio ſsit, ex qua non ſsint aliqui prædeſstinati, Apocal. 7. Et ſsecundùm doctrinam D. Auguſstini epiſstol. 80.

^† in omnibus gentibus, ubi nondum eſst Eccleſsia, oportet, ut aliquando ſsit, licét non oporteat, vel neceſsſsarium ſsit, ut omnes, qui ibi fuerint, credant: quia omnes gentes promiſsſsæ ſsunt, non omnes homines omnium gentium: non enim omnium eſst fides. Quod, Auguſstino non citato, cum Lyrano, & Hadriano Fino rectè advertit P. Ribera in MichęamMichæam cap. 4. num. 23. docens, non omnes omnium gentium homines venturos eſsſse ad Chriſstum, & ad EccleſiãEccleſiam; venturos tamẽtamen eſsſse multos ex ſsingulis nationibus, & optimè probat, & proſsequitur Pat. Fran. Suarez in 3. par. D. Tho. tom 4. 59. art. 6. diſsput. 56. ſsect. 1. pag. 661.

Secvndo Verò

^† argumento refponderi poteſst cum Epiſscopo Chiapenſs. in replic. 5. & 12. ad object. Sepulvedæ, & Dom. Soto in 4. diſstinct. 5. queſst. Unic. art. 10. pag. 270. verſs. Alij verò. Quod, etſsi Reges noſstri non ſsolùm ex communi charitatis præcepto, verùm & ex pręciſapræciſa obligatione, ſsibi per Bullam Alexan. VI. iniuncta, converſsionem Indorum curare debuerint, & ſsic etiam ad eos pertinêre videatur cura de medijs, ad eandem converſsionem tendentibus, cùm ordinaria non ſsufficiant, propter difficultates, feritatem, & barbariem Indorum, & alia impedimenta, quæ in eodem argument, & ſsuprà cap. proximo ex num. 2. conſsideravimus. Hoc tamen

^† intelligi debet, quatenus ea, quæ ſsunt ad finem, eidem fini proportionantur, & ad eius conſsecutionem permiſsſsa, utilia, & conducibilia cenſsentur, argumento l. legata inutiliter, D. de adimend. legat. Et eorum, quæ tradit Covarru. lib. 1. variar. cap. 1. verſs. Medium autem. Secus verò contingit, quando |

p. 504

talia media prohibita ſsunt, & finem, ad quem diriguntur, potius impediunt, retardant, aut deſstruunt; qualia ea omnia eſsſse dicunt, quæ violentiam aliquãaliquam & bellorum, atque armorum terrorẽterrorem includunt, & ab antiquo Apoſstolorum inſstituto diſscedunt, ex rationibus, & auctoritatibus toto cap. 17. perpenſsis. TũcTunc enim melius eſsſse inquiunt, à prædicatione, & converſsione deſsiſstere, quàm lege Dei perfractâ, eiuſsdem legis obſservationem prohibitis, & repugnantibus medijs, inducere velle.

Arma

^† etenim, quibus Chriſstiani milites in hac expeditione uti debent, ut ſsæpè conſsideravimus, & benè advertit Hieron. Zevallos dict. 4. tom. pract. commun. quæſst. ult. num. 200. & ſseqq. illa duntaxat ſsunt, de quibus D. Paul. loquitur 6. ad Epheſs. Eſstote ſsuccincti lumbis mentis iuſstitiæ, & calceate pedes in præparatione Evangelij pacis. Quibus mediantibus, ſsi parum, aut nihil profecerint, & exitus votis non reſsponderit, omni prorſsus culpa vacabunt.

Præterquàm

^† quòd abſsurdum eſsſse putant, exiſstimare, ob difficultates & impedimenta ſsuprà relata, Evangelij curſsum, more, & exemplo Apoſstolorum ſservato, hodiernis, ut antiquis tẽporibustemporibus, etiam inter feras, & barbaras nationes, ingentem progreſsſsum non habiturum, ſsi idonei miniſstri eligãtureligantur, qui Dei cauſsam magis quàm ſsuam agere curent, & patientiâ, labore, ac vitæ puritate ſsuſsceptum miniſsterium, prout rei gravitas, ac dignitas poſstulat, exequantur. Nam

^† ipſsi Apoſstoli, olim ad alias gentes non minus barbaras promulgandi Evangelij cauſsâ, humanis prorſsus ſsuppetijs deſstituti, deſstinati ſsunt, ut late memorant Auctores, quos citavimus ſsuprà lib. 1. cap. 14. num. 81. & Thom. à Ieſsu ſstatim allegandus.

Et tempeſstate noſstrâ

^† ſsanctus Fran. Xaverius, & alij eius ſsocij Evangelium Evangelicè cum magno ſsructu in India Orientali prædicaſsſse legũturleguntur Indis, Perſsis, Arabibus, Æthiopibus, Malabaribus, Iapponenſsibus, Sinenſsibus, & infinitis alijs. De quo, ultra alios, ſsolitâ eloquentiâ plura ſscribit Maffæius in ſsua Ind. Orient. hiſst. lib. 12. & 14. ubi inter alia ait: Huius mihi profectionem viri paulò fuſsius perſsequi eſst animus: ut promulgandi Evangelij ſstudioſsis hominibus recens propoſsitum ſsit Apoſstolicæ peregrinationis exemplar.

In qua ſsententia exornanda, & cõprobandacomprobanda plura eleganter expendunt Ioſseph. Acoſsta dict. lib. 1. & 2. de procur. Ind. ſsalu. per totam, Corduba dict. lib. 1. quæſstionar. quæſst. 57. dub. 6. colum. 507. & Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 41. part. cap. 1. ex pag. 123. dicentes,

^† nullo modo ſspiritualem Indorum ſsalutem deſperãdamdeſperandam eſsſse, aut ab eius cura à viris Apoſstolicis deſsiſstendum, cùm Indos iam Deus ad Evangelium vocare videatur, ſsperandumque ſsit, quòd paulatim, & ſsucceſssivè convertentur; tum ex eorũeorum docilitate, tum etiam

^† ex auxilio Divino Prædicatoribus Fidei promiſsſso Iſsaiæ 55: Quomodo deſscendit imber, & nix de cœlo, & inebriat terram, & germinare eam facit; ſsic erit verbum meum, quod egredietur de ore meo, paulatim producet fructum ſsuum. Et Pſsalm. 67: Dominus dabit voci ſsuæ vocem virtutis: Dominus dabit verbum Evangelizantibus virtute multa.

Quod efficit,

^† ut nec propter linguarum varietates diffidere oporteat; ſscriptum eſst enim Matth. & Lucæ 10: Nolite cogitare, quomodo, aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini: non enim eſstis vos, qui loquimini, ſsed Spiritus Patris veſstri, qui loquitur in vobis.

Neque obſstare, quod Chriſstus, Apoſstoliq́ue omnes miraculis Orbè flexerint, vel ſsubiugarint, ætaſsque noſstra eiuſsmodi viros non ſsit adepta,

^† quia non eſst prudentiæ genus, quod cœle|

p. 505

ſsti virtute vacuum eſst, humanis conſsilijs explêre:

^† & quia maior verarum virtutum, quàm miraculorum gloria in Orbis converſsione reſsplenduit. Etenim, ut præclarè docet D. Chryſsoſst. homil. 46. ſsuper Matth.

^† Non ita ſsignis adducuntur Gentiles ad Fidem, ut bona vita & exemplo Prædicatorum: qui enim miracula faciunt ſsine vita ſstudioſsa, ſsæpè deceptores ab eis æſstimantur. Et homil. 6. in. 1. epiſst. ad Corinth. de eâdem re agens, inquit: Quod etſsi in præſsentia ſsigna viderentur, quis tamen perſsuaderet? quis externorum aures nobis accommodaret, cùm tantopere increbreſscat malitia? Etenim probata Chriſstianorum vita, Maiorem apud multos auctoritatem ſsibi vindicabit, quàm ſsigna: ſsiquidem hæc apud impudentes, & malos homines malam concitant opinionem. Vita autem pura etiam ipſsum diaboli os maiorem in modũmodum obſstruere poterit.

Vt omittam, compertũcompertum etiam hoc ipſso ſsaeculo eſsſse,

^† apertis miraculis Deum præſsentiſssimum non modò viris Apoſstolicis, verùm & militibus, Fidei Catholicæ cauſsam, utcunque agẽtibusagentibus, affuiſsſse, quemadmodum conſsiderat Thom. à Ieſsu d. lib. 4. pag. 125. Et Ego latiſssimè oſstendi ſsup. hoc lib. cap. 4. ſsequent. Quo ſsuppoſsito

^† ceſsſsat regula illa, quam pro contraria ſsententia perpẽdimusperpendimus, de conceſssione antecedentis conſsequenti conceſsſso; non enim procedit, ubi conſsequens ſsine tali antecedenti exerceri, & ſsubſsiſstere poteſst, ut patet ex exemplo l. 1. §. igitur, D. de exercit. act. & erudite oſstendit Romanus conſs. 451. num. 1. & cũcum eo Felin. in cap. prætereà n. 4. de offic. delegat. Everardus in loco à conceſssione conſsequentis, limit. 2. Didac. Perez nihil allegans in l. 1. tit. 5. lib. 8. ordin. fol. 177. col. 2. & Tuſschus pract. concluſs. iur. verb. Conſsequens, concluſs. 757. ex. num. 71.

Ad tertium argumentum, dum generaliter laudat curam, & zelum defendendæ, & extendendęextendendæ Chriſstianæ Religionis, reſspondetur,

^† id quidem certiſssimum, & ſsanctiſssimum eſsſse, dũmododummodo, ut diximus, legitimè fiat, & iuxta eiuſsdem Religionis præcepta. Quod ſsupponendum, ſsive ſsupplendum eſst in omnibus locis, & auctoritatibus in argumento relatis. Et præcipuè

^† in d. cap. ſsi non ex Fidei 23. quæſst. 4. in quo maior vis argumenti conſsiſstit. Nam, ut benè advertunt Sotus in 4. diſstinct. 5. quæſst. uni. art. 10. pag. 271. verſs. Quartum argumentum, Epiſscop. Chiapenſs. in dict. Apolog. contra Sepulvedam, & in 3. replicat. ad obiect. eiuſsdem. Covar. in Reg. peccatum 2. par. §. 10. numer. 2. verſs. Quartum, Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. verſs. Iam verò, col. 529. Gregor. de Valentia dict. 3. tom. diſsput. 1. quæſst. 10. punct. 6. verſs. Secundò certum eſst, Zevallus quæſst. fin. ex num. 170. Torres dict. diſsput. 51. dub. 1. & noviſsſsimè Pat. Suarez dict. tract. de Fide, diſsput. 18. ſsect. 3. num. 5. Divus Gregor. ibi intelligendus eſst de bello, quod Gennadius, Africæ Exarchus, Fidei cauſsâ adverſsus Hæreticos, & Apoſstatas geſssit, qui, ut ſstatim trademus, non ferendi, ſsed feriendi ſsunt, ubi adverſsus Eccleſsiam, cui ſsemel nomen dederunt, colla ſsubrigere audent, veramque Evangelicæ legis doctrinam prędicariprædicari impediunt, aut Fidem volunt Chriſstiani nominis inclinare.

Quæ ſsolutio colligitur ex epiſst. 72. eiuſsdem D. Gregorij ad eundem Gennadium ſscripta, cuius etiam meminit Gratianus in cap. ſsicut, eâd. cauſsâ, & quæſs. Et ſsi cui forte nõnon probetur propter generalitatem verborum D. Gregor. in dict. cap. ſsi non ex Fidei, quæ de alijs bellis agere inſsinuant, quæ Gennadius adverſsus infideles nõdumnondum Eccleſsiæ, & Romano Imperio ſsubditos gerebat, dilatandæ Fidei cauſsâ, & ut Chriſsti nomen per ſsubditas gentes, Fidei prædicatione circũquaquecircunquaque diſscurreret. Omiſsſsa, aut ſsi mavis reiectâ, aliâ ſsolutione Gregor. Lop. in dict. l. 2. part. glo. mag. col. 6. dicentis, Divum |

p. 506

Gregorium ibi, bella, quæ Gennadius gerebat, nõnon approbare,

^† ſsed tantùm rectam eius intentionem laudare, quęquæ ſsemper in bellis plurimum commendatur, iuxta doctrinam D. Thom. 2. 2. quęſtquæſt. 40. art. 1. & alia, quæ tradit Covar. dict. reg. peccatum. 2. part. §. 9. num. 1. & 2. Poſsſsumus quidem ſsecundo modo cum eiſsdem Auctoribus reſspondêre; de illis infidelibus loqui, qui ditiones, & provincias Chriſstianorum infeſstabant, aut occupabant, aut Fidei prædicationem ſsuis blaſsphemijs, praviſsq́ue perſsuaſsionibus impediebãtimpediebant, ut colligitur ex illis verbis: Plurima enim pro paſscendis ovibus Beati Petri Apoſstolorum principis excellentiam veſtrãveſtram præſstitiſsſse didicimus, ita ut non parva loca patrimonij eius, proprijs nudata cultoribus, largitis Dacorum habitationibus reſstauraverit. Quibus,

^† & ſsimilibus caſsibus, Infidelibus iuſste bellum inferri poteſst, cùm non ſsint ſsolùm infideles, verùm & Fidei, & Chriſstianorum hoſstes, iuxta differentiam, quam inter eos facit Marquard. in tract. de Iudæ. & Infid. part. 1. cap. 5. fol. 21. atque ita militẽtmilitent adverſsus illos omnes rationes iuſsti belli, defenſsivi, & vindicativi, de quibus egimus ſsup. hoc lib. cap. 6. ex num. 49. & doctrina Bald. conſs. 140. in fine lib. 4. quem refert Cardinalis Tuſschus in pract. concluſs. verb. Hoſstes Fidei, concluſs. 173 ubi tradit, quòd hoſstes Fidei impunè poſsſsunt prædari à fidelibus. Et Michaëlis Salon in 2. 2. tom 1. quæſst. 66. art. 8. ubi probat, quòd infidelium bona, & perſsonæ ſsubditæ ſsunt Chriſstianis de iure, quando occupant ea, quæ aliquando fuerunt Chriſstianorum.

Alioqui autem, ſsi infideles quietè, & pacificè viverent, & nihil occuparent, quod aliquando Chriſstianorum fuiſsſset,non poſsſset eis iuſsté bellum ob ſsolam infidelitatis cauſsam moveri, iuxta ea, quæ laté diſsputavimus ſsuprà cap. 15. etiam ſsi Saraceni eſsſsent, ut per argumentum à cõtrariocontrario ſsenſsu probare videtur Alex. P. II.

^† in cap. diſspar. 23. quæſst. 8. dum docet, iuſstè pugnari adverſsus Saracenos, qui Chriſstianos perſsequuntur, & ex urbibus, & proprijs ſsedibus pellunt: cuius tex. auctoritate idem expreſssè probavit gloſs. ibidem. & conſsuluit Oldrad. conſs. 264. incip. Illa videtur probabilior.

Quamvis in hoc contraria ſentẽtiaſententia verior videatur,

^† ſscilicet adverſsus Saracenos, quamtumvis in pace degentes, ſsemper, & quolibet modo, ſsine aliqua nova cauſsa iure optimo bellum indici, quoniam ſsunt perpetui, & infeſsti Chriſstiani nominis hoſstes, & detinent provincias, quæ olim Chriſstianorum fuerunt, & pręcipuèpræcipuè terrãterram Ieruſsalem, & terram Promiſssionis, quam Dominus Abrahæ, & ſsemini eius promiſsit, & Catholicis debetur, quia ſsemen Abrahæ ſsunt, ſsecundùm Apoſstolum ad Roma. 9. verſs. 7. & ad Corinth. 11. verſs. 22. quod tenet idem Oldrad. ſsibi contrarius conſs. 72. incip. Contra Saracenos, & ſsequitur Calderin. conſs. 95. num. 2. aliàs 1. de tregua, & pace, Geminian. conſs. 96. incip. Pro huius dubij, num. 5. & ſseqq. Alex. conſs. 130. incip. Super eo, num. 4. & 5. lib. 7. & eos referens Cardin. Tuſschus pract. concluſs. iur. verb. Infidelibus, concluſs. 124. & verb. Bellum, concluſs. 36. num. 14. latiſssimè Marquardus ubi ſsup. cap. 6. ex num. 10. fol. 30. Victoria in relect. de Indis, 1. part. num. 7. in fine, Gregor. Lop. in. 1. ult. tit. 18. part. 2. verb. En la conquiſsta, ubi dicit, quòd Papa approbat hæc bella, & quotidie dat indulgentias, & Cruciatam contra illos Saracenos Africæ in favorem Regis Hiſspaniæ, Anton. Gam. deciſs. Luſsit. 335. Boërius deciſs. 178. num. 10. Cacheran. in diſsput. inſserta poſst deciſs. Pedemon. num. 19. Gail. lib. 1. de pace pub. cap. 2. num. 40. Molina de iuſst. & iur. tract. 2. diſsput. 99. & diſsput. 105. Bellarmin. lib. 3. de laicis cap. 16. Zevallos dict. quæſst. fin. ex num. 210. Marta de iuriſsd. 1. par. cap. 24. ex num. |

p. 507

22. P. Mag. Lorca in 2. 2. ſsect. 3. diſspu. 52. num. 8. & Fr. Iacob. Bleda in hiſst. Maur. lib. 8. & noviſssimè Seraph. Freitas de Iuſst. Imp. Aſsiat. cap. 9. num. 10. & 11. ubi plures alias cauſsas recenſsent, ob quas bellum contra Saracenos iuſstificatur.

^† hæreſsim Lutheri notantes, qui aſsſseruit, non licêre Chiſstianis bellare in Turcas, optimè proſsequuntur Alfonſs. à Caſstro, & Sebaſst. Medices adverſsus hæreſses, verb. Bellum, Covar. d. reg. peccatum 2. part. §. 10. ex prin. Lancellot. Conrad. in temp. omn. iud. lib. 1. §. 3. verb. Infidelibus in auxilium, quos citat Petr. Cenedus in collect. 59. ad Decretum, pag. 84. num. 1. in fine, & contra Eraſsmum idem advertit Anton. Rubeus in aſsſsertion. Cathol. lib. 2. err. 2. & Nos ſsuprà cap. 6. num. 49. & Mag. Lorca ſsup. D. Thom. ſsect. 3. diſsput. 49. num. 1.

Neque his refragatur

^† d. cap. diſspar, quoniam argumentum à contrario ſsenſsu non valet, quando ex eo abſsurdus, vel abſsonus intellectus reſsultat, aut aliorum iurium correctio, l. nemo, D. de iuriſsd. omn. iud. gloſs. celebris in l. conventicula, C. de ſsacroſs. Eccleſs. cum notatis ab Everardo loco. 4. pag. 58. Canciuncula loco 13. Bellon. de argum. leg. cap. 11. Mantua ſsingul. 541. Corraſs. lib. 5. Miſscel. cap. 9. num. 9. & Ioan. Gutierr. in repet. l. nemo poteſst, num. 288. de legat. 1. Et Pontifex ibi nullo modo voluit aliquãaliquam differentiãdifferentiam SaracenorũSaracenorum facere, quoad hoc, ut his magis, quàm illis bellum iuſstè inferri poſsſset; ſsed illa verba: Qui Chriſstianos perſsequuntur, &c. generaliter, vel cauſsativè appoſsuit, quaſsi diceret, omnes Saracenos eſsſse, & fuiſsſse perpetuos Chriſstianorum hoſstes, perſsecutores, & ſspoliatores, & ideò in eos iuſstè pugnari. Nam

^† relativum quis vel qui, non ponitur ibi reſstrictivè, ſsed generaliter & declarativè, cuilibet de genere competat, iuxta doctrinam Bart. per text. ibi in l. omnes populi, D. de iuſst. & iure, l. 1. C. de ſsum. Trinit. l. iubemus, C. ad Trebel. quam ſsequuntur communiter Doct. in eiſdẽeiſdem iuribus, Paul. Caſstrenſs. conſs. 84. num. 3. & conſs. 418. lib. 1. & Cardin. Tuſschus pract. concluſs. iur. litt. R. concluſs. 127. num. 28. & 38.

Et iuxta hanc expoſsitionem textus in d. cap. ſsi non ex Fidei, poſsſsumus etiãetiam accipere

^† text. in dict. l. 2. tit. 23. part. 2. dum probat iuſstam cauſsam bellandi eſsſse: Por acrecentar el pueblo ſsu Fè. NõNon enim ſsimpliciter loquitur de bello quibuslibet infidelibus ob ſolãſolam infidelitatẽinfidelitatem, vel diverſitatẽdiverſitatem Religionis illato, ſsed de eo, quod augẽdæaugendæ, & defendẽdædefendendæ Fidei ratione legitimè infertur, nimirum cõtracontra Saracenos, Hæreticos, Apoſstatas, & alios eiuſsdem Fidei hoſstes, qui eam impedire, aut impugnare conantur, & ideo cum myſsterio adiecit illa verba: E para deſstruir los que la quiſsieren contrallar, ut benè advertit Zevallos ubi ſsub. num. 171.

Ad ponderationem autem

^† dict. cap. diſspar, in finalib. verbis, quam cũcum Grego. Lop. fecimus ſsup. cap. 16. num. 80. poteſst etiam ex ſsuprà dictis facilè reſsponderi. Quoniam illatio, quæ ex eo per argumentum à contrario deſsumitur, vincere non debet tot, & tam apertas deciſsiones, & Sanctorum auctoritates, quibus probatur, neque Iudæos, neque alios infideles bellorum terroribus ad Eccleſsiæ Fidem, & obedientiam cogendos. Et Pontifex ibi de Iudæis tantùm, inter Chriſstianos degentibus, ſsermonem habuit, eoſsq́ue bello laceſsſsendos non eſsſse, inquit, quia ubique ſservire parati ſsunt, ideſst, non audent cõtracontra nos bellare, aut expreſssè, & apertè, ſsicut Saraceni, & alij infideles, Eccleſsiæ, & Chriſstianorum quietem, & ſservitium aliquid molirentur, iuſstè bello compeſsci poſsſsent, ſsicut & Saraceni. De alijs verò infidelibus Eccleſsiæ in teporalibustemporalibus non ſsubiectis, |

p. 508

nihil diſspoſsuit, nec utrũutrum ij ad eius obſsequium, & ſservitium inviti adducendi eſsſsent? ſsed aliorum Canonum auctoritate definiendum reliquit, ut conſstat ex his, quæ tradunt Archidiac. Turrecrem. Domin. & alij ibîdem, & Simon Maiol. d. colloq. de perfid. Indæorum pag. 221.

Ad quartum argumentum,

^† quod ſsumpſsimus ex maiori auctoritate, & poteſstate, quam Eccleſsia hodiernis temporibus habet, quâ mediante ad debellationem, punitionem, & coactionem quorumlibet impiorum procedere poteſst, ut habetur

^† in d. cap. ſsi Eccleſsia, cap. non invenitur, cap. diſsplicet 23. quæſst. 4. & in alijs locis, & exemplis in argumento relatis, facilè reſpõdeturreſpondetur, iura illa de HęreticisHæreticis, Apoſstatis, Schiſsmaticis, & alijs impijs hominibus agere, qui Eccleſsiæ Fidem ſsemel promiſsſsam, & obſsequium debitum negant, aut alio modo ei advetſanturadverſantur: non autem de ſsimpliciter infidelibus, quietè, & pacificè degẽtibusdegentibus, in quorum prædicatione, & converſsione Eccleſsia ipſsa tam hodie, quàm olim nullâ poteſstate, aut coactione uti vult, ut ſsæpè probavimus, Deo Opt. Max. eorum vocationem relinquens,

^† qui ſsemper deſsideraſsſse videtur, ne rei adeò perfectæ laus, in homines, aut hominum vires, præſsidiaq́ue transferatur, ſsed quod omnino Divinum eſst, ipſsi Deo cum gloria tribuatur, iuxta illud Apoſst. 1. Corinth. 2: Ne glorietur omnis caro, & ſsublimitas ſsit virtutis Dei, & non ex nobis, cum alijs, quæ adducit Fr. Thom. à Ieſsu d. lib. 4. de procur. Ind. ſsal. 1. part. cap. 1. pag. 123.

Neque refragatur, quòd idem de hęreticishæreticis, & Apoſstatis dici debêret,

^† cũcum Fides ſspontanea eſsſse debeat, non ſsolùm quando à principio credit homo, ſsed etiãetiam quotieſscunque credit,

^† quia ſservitia coacta Deo non placent, qui hilarem datorem diligit, & ex neceſssitate Evangelizantibus gloriam non tribuit, 2. Corinth. 9. Nam licèt non defuerint, qui, hoc argumento moti, malè putarũtputarunt,

^† Hæreticis, Schiſsmaticis, & Apoſstatis, ſsicut neque infidelibus, vim inferri non poſsſse, à quibus nõnon multum diſstare videtur opinio Marſsilij Paduani relata, & meritò reiecta à Navarro in cap. novit, notab. 3. pag. 106. num. 98. de iudicijs, & Valençuela in monit. contra Venetos part. 7. Qui in ſsuo pacis defenſsorio omnem coërcitionem, & iuriſdictionẽiuriſdictionem Eccleſsiæ auferebat. Hic tamen error ab omnibus Catholicis Doctoribus plurimis rationibus damnari, & convinci ſsolet,

^† quia infideles, cùm nuſquãnuſquam baptiſsmum receperint, neque Eccleſsiæ Fidem de ſservandis præceptis Evangelicis dederint, ab eâdem Eccleſsia, & Chriſstianis Principibus puniri, aut debellari hac de cauſsa nõnon poſsſsunt, quod in Hæreticis, Apoſstatis, & Schiſsmaticis contrà obſservatur, qui cùm ſsemel voluntariè crediderint, eo ipſso quòd baptizantur, EccleſięEccleſiæ ſsubijciuntur, quæ cuſstos eſst Religionis Chriſstianæ, ac proinde poteſst pœnis ſspiritualibus, & corporalibus uſsque ad pœnam ignis, & confiſscationem bonorum, eos ad Dei legem ſservandam compellere, & ut Fidem impleant ſsemel in baptiſsmo promiſsſsam, atque profeſsſsam, quia niſsi hanc iuriſsdictionem, & poteſtatẽpoteſtatem habêret, parum potens eſsſset ad inducendum finem, quem ipſsius Sponſsus Christvs Opt. Max. prætendit, arg. cap. 1. 2. & 3. 24. q. 3. & eorum, quæ tradit Navar. d. num. 98. Valençuela d. part. 7. num. 56. & ſseqq.

Vnde

^† in ſsacris Fidei apud Hiſspanos prætorijs non puniuntur infideles non baptizati, ſsed ſsolùm Apoſstatæ, & Hæretici baptizati, qui negant, & deficiũtdeficiunt in fide, quam ſsemel profeſssi ſsunt, ut præter alios obſservat Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 19. num. 6. pag. 162.

Quinimò

^† ſsi numerus, & potentia hæreticorũhæreticorum id expoſstulet, poterit quo|

p. 509

que adverſsus illos bellum indicere, ut funditus extirpentur, & ne eorũeorum peſssimo exemplo, praviſsq́ue ſsuaſsionibus Chriſstiana Reſspublica maius in dies nocumentum accipiat.

Quam ſsententiam expreſssè definire videtur Auguſst. in d. cap. ſsi Eccleſsia, & ſsimil. D. Hieronym. à Gratiano relatus in cap. reſsecandæ 24. quæſst. 3. & text. in l. 4. C. de hæret. cap. ferrum, cap. cùm ſsecundùm leges eod. tit. lib. 6. l. 1. & per tot. C. de Apoſstat. & Schiſsmat. l. 1. tit. 26. part. 7. l. 1. & 2. tit. 1. lib. 4. fori. l. 1. & per tot. tit. 4. lib. 8. ordin. Tertu. adverſsus Gnoſsticos cap. II. dum ait: Ad officium Hæreticos compelli, non allici dignum eſst, duritia vincenda eſst, non ſsuadenda hæreſsis. Et latiſsſsimè

^† probant, & ab hęreticorumhæreticorum argumẽtisargumentis, & calumnijs defendũtdefendunt Theologi omnes poſst D. Thom. 2. 2. quæſst. 10. art. 12. Alfonſs. a Caſstro de iuſsta hæret. punit. cap. 12. & 14. Victoria dict. relect. de Indis 1. part. num. 8. & ſseq. Conrad. de contract. lib. 1. quæſst. 7. concluſs. 2. & 3. Director. Inquiſsit. lib. 3. tit. 9. Bodius in collect. tit. de HęreticisHæreticis, Didac. Perez in l. 3. dict. tit. 4. lib. 8. ordin. col. 115. Palac. Rub. in allegat. in mat. hęreſishæreſis, & in tract. de obten. Reg. Navarræ, part. 4. §. 4.

^† ubi probat, magis damnandos eſsſse Hæreticos, & Schiſsmaticos, quàm Saracenos, Villadiegus in tract. de hæret. q. 6. Albertus Brunus in eod. tract. lib. 3. cap. 3. Covar. lib. 2. varia. cap. 10. num. fin. Pet. Gregor. lib. 33. Syntag. cap. 6. num. 4. Decian. lib. 5. crim. cap. 11. n. 16. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 20. pag. 449. & ſseqq. ubi aiunt, quòd ſsunt deteriores cæteris infidelibus, & colloq. 7. pag. 191. ubi quòd ſsunt deteriores lupis, Simancas in Cathol. inſstit. tit. 45. & 46. & plures alij relati à Petr. Cenedo in colle. 55. ad Decretal. num. 3. & ultra eos Navarrus, & Valdes ubi ſsup. Ioan. Azor. 1. tom. inſstit. Moral. lib. 8. cap. 13. quæſst. 8. Bañez in 2. 2. quæſst. 10. art. 10. col. 525. Aragon ibîdem, pag. 294. & 297. Gregor. de Valencia 3. tom. diſsput. 1. quæſst. 10. punct. 6. in princip. & verſs. ad 4. col. 407. D. Ioan. Vela de delictis cap. 2. de Apoſstaſsia, & cap. 14. de Hæreticis, Lorca 2. 2. ſsect. 3. diſsput. 52. ex num. 10. Iuſst. Lipſsius lib. 4. civil. doct. cap. 4. & adverſs. Dialogiſst. cap. 2. Pet. Herodius lib. 1. rerum iudicat. tit. 6. cap. 13. SimõSimon Maiol. de perfid. Iudæorum, pag. 186. Pet. Cened. qui alios refert in collect. 59. ad Decretal. pag. 198. num. 2. Mag. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 33. ubi ait, Hæreticos puniri poſsſse, etiam ſsi ad id nulla ipſsorum fraterna correctio præceſsſserit, Pet. Andreas Canonherius in Aphoriſsmis polit. & moral. Hippocratis vol. 2. ex pag. 248. Farinac. plurimos congerens in tract. de hæret. quæſst. 198. Martin. Delrio lib. 6. diſsquiſsit. magic. cap. 2. ſsect. 3. q. 3. pag. 509. & iterum pag. 537. Et noviſsſsime, & eruditiſssimè P. Fran. Suarez in tract. de Fide, diſsput. 20. ſsect. 3. ex num. 9. ubi loquitur de Hæreticis, & diſsput. 16. ſsect. 5. ex num. 1. ubi de Apoſstatis, Ioan. Bapt. Valençuela in d. monit. contra Venetos, part. 7. per totam, & in diſscurſsu ſstatus, & belli, part. 2. conſsiderat. 6. num. 17. & conſsid. 9. ex num. 23. & noviſssimè Anton. Ricciullus in tract. de iur. perſson. extra Eccleſs. grem. exiſsten. lib. 5. cap. 12. ubi cum veriori Bellarm. opinione adverſsus Alph. à Caſstro defendit, Hæreticos non eſsſse in Eccleſsia, quia ad eam nemo pertinet niſsi per FidẽFidem, licèt eius iuriſsdictioni, & punitioni ſsubiaceant, ex rationibus ſsuprà citatis.

Quibus congruenter addere poſsſsumus,

^† id, quod Auguſstinus in prædictis locis commemorat de maiore vi, & auctoritate, quam Eccleſsia ſsuis temporibus habebat, eo fine dici, ut probet, poſst Conſstantini, & aliorum Principum Chriſstianorum favorem, Chriſsti Fidem pręvaluiſſeprævaluiſſe, & non in occulto, ut anteà, ſsed publicè doceri, coli, |

p. 510

& defendi cœpiſsſse, ut ex multis locis eiuſsdem Auguſstini, quâ ſsolet eruditione, oſstendit Pat. Fran. Suarez in defenſs. Fidei contra ſsect. Anglican. lib. 1. cap. 16. num. 11. & ſseqq.

Ad quintum argumentum ex Parabola Patrisfamilias invitantis ad nuptias, & compellentis intrare eos, quos ultimo loco vocaverat,

^† multifariè reſsponderi poteſst cum D. Tho. & reliquis Theologis in 2. 2. quæſst. 10. art. 8. Soto in 4. diſstinct. 5. quæſst. un. art. 10. pag. 270. verſs. Tertiò argumentantur, Covar. in d. reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 1. Gregor. de Valencia dict. diſsp. 1. q. 10. punct. 6. verſs. Ad primum, col. 407. & alijs relatis à Suarez dict. diſsput. 18. ſsect. 3. num. 12.

Primò, locum illum, & coactionẽcoactionem, quæ in eo permittitur, non eſsſse intelligendum de his, qui nunquam Fidem ſsuſsceperunt, quales ſsunt Indi, de quibus tractamus. Sed de illis, qui ſsemel Chriſstianam Fidem profeſssi, ab ea divertunt, quales ſsunt Hæretici, Apoſstatæ, & Schiſsmatici, ut ſsuprà retulimus: quemadmodum expreſssis verbis oſstendit D. Auguſstin. in epiſst. 50. ad Bonifacium, de qua in

^† dict. cap. Schiſsmatici 23. quæſst. 6: Si per poteſstatem, quam per religionem, ac Fidem, Regum tempore, quo debuit, Divino munere accepit Eccleſsia, ij, qui inveniuntur in vijs, & ſsæpibus, ideſst, in Hæreſsibus, & Schiſsmatibus coguntur intrare; non quia coguntur reprehendant, ſsed quo cogantur attendant.

Secundò, quòd, ut demus, ſsub parabola illa etiam vocationem, & compulſsionem infidelium deſsignari, nullo modo debemus de ea coactione intelligere, quæ vi, & metu armorum fit, ſsed de ea tantùm, quæ blandis verbis, ac ſsuaſsionibus, & argumentorum, & rationum pondere fit, docendo magis, quàm iubendo, monendo, quàm minãdominando, ut utar verbis D. Auguſstini epiſst. 65.

^† Nam & hoc modo aliquando quis cogi, & compelli dicitur, l. fin. D. &c. ſsi quis aliquem teſstari prohib. l. 26. & 27. tit. 1. part. 6. cum alijs latè traditis ab Hippol. de Marſsil. ſsing. 526. Palac. Rub. in repet. rubr. de donat. inter. §. 81. num. 11. Menchaca de ſsucceſsſs. creat. lib. 2. §. 17. ex num. 4. Menochio de arbitrarijs, caſsu 395. num. 42. Vincent. Carrocio deciſs. 15. num. 23. & Hartman. Piſstor. 1. par. Miſscel. quęſtquæſt. q. 29. Quæ tamen coactio

^† in re, de qua agimus, ſsancta, & licita eſst, ut pluribus probat Ioan. Arboreus lib. 1. Theoſsoph. cap. 36. & ad expoſsitionem directæ parabolæ D. Chryſsoſst. in Imperfect. homil. 41. D. Thom. in diſsput. de verit. quæſst. 22. art. 9. ubi inquit, ibi mentionem fieri de compulſsione, non quæ eſst coactionis, ſsed efficacis perſsuaſsionis, vel per aſspera, vel per lenia, prout &

^† D. Paulus inſsinuat. 2. ad Timoth. 4: Prædica verbum, inſsta opportunè, importunè, argue, obſsecra, increpa, & ad Tit. 2. & Ieremiæ 1. 24: Nunquid non verba mea ſsunt ſsicut ignis, & malleus conterens petras. Et idem dicit Deus Angelis Cuſstodijs, & Prælatis, ut per Dionyſs. Eccleſs. Hierarch. cap. 9. Eandemq́ue ſsolutionem tenuit Innocent.

^† in cap. maiores de baptiſsm. ubi ita inquit: Nec obſstat, quòd ſservo dicitur, ut ad nuptias invitatos compellat intrare; quia intelligitur de compulſsione facta per inſstantiam rationis, non per ſseveritatem gladij materialis, vel violentiam temporalem, quia executio materialis gladij, eſst iſsti ſservo, ideſst ordini Prædicatorum, vel Apoſstolis in perſsona Petri, & Domini interdicta.

Ad exemplum autem

^† de converſsione D. Pauli, reſsponderi poteſst cum Hoſstienſsi, & Zabarella in cap. quod ſsuper his, de voto, Azone in ſsumma, C. de Iudæis in fine, Marquard. d.tract. de Iudæis, & Infidel. 3. par. cap. 2. num. 5. Soto ubi ſsup. pag. 271. Suarez dict. ſsect. 3. num. 12. Ea, quæ Deus per miraculum facit, ſsuam voluntatem apertè ſsignificans, humanis noſstris legibus ac regulis obnoxia non eſsſse, neque in conſsequentiam adduci debêre, |

p. 511

ut ait gloſs. in cap. maiores de baptiſsm. l. 1. D. de conſstit. Princip. cap. quæ exorbitant, de regul. iuris in 6. Etenim ut habetur ad Roman. 9: Cuius vult miſseretur, & quem vult indurat, & voluntati eius quis reſsiſstit? aut quis tu es homo, qui reſspondeas Deo? Atque ita cùm D. Paulus, iuxta hanc Divinam voluntatem inter ipſsa flagella mutatus fuerit, & de nolente factus ſsit volens, ut Eccleſsiam iuvaret, quam anteà perſsequebatur, fœlix illa neceſssitas appellanda fuit, quæ ad meliora compellit, ut inquit D. Auguſst. in d. cap. diſsplicet 23. q. 4. Sed non in exemplum ad alios trahenda, quos, ut ait Sotus ubi ſsuprà, non licet ſsic ad Fidem compellere, niſsi quatenus diſsciplinæ norma permittit; cùm regulariter Divina providentia, quæ in ſsui diſspoſsitione nõnon fallitur, arbitrium noſstrum in Fide recipienda, ſsuâ ſsemper, ut diximus, libertate potiri decreverit.

Vnde

^† præclarè dixit idem Auguſstin. lib. 10. de Civit. Dei cap. 30: Sic Deus res, quas condidit, adminiſstrat, ut ſsuos curſsus agere ſsinat. Et Simon. Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 8. pag. 211. Sacræ

^† Scripturæ exempla, quæ à communibus & receptis TheologięTheologiæ regulis deviant, veneranda eſsſse, non imitanda. A quibus non abeſst D. Tho. 3. part. quæſst. 44. art. 3. ubi exemplum huius converſsionis D. Pauli, & Magdalenæ, & Matthæi adducens, concludit, Deum

^† Divinâ virtute animas hominum invitare, non ſsolùm iuſstificando, ſsed ſsapientiam infundendo, vel ſstupefaciendo. Cui benè addit Gregor. de Valencia ubi ſsup. verſs. Ad tertium, quòd ſsi deus metum incutiat, ipſse quoque ſsimul poteſst inclinare cor hominis ad Fidem, ut voluntariè prorſsus eam ſsuſscipiat, tametſsi à metu excitatus: hoc verò non perinde ſsperare poſsſsumus, ſsi metus ab hominibus incutiatur, cùm potius infideles eo ducti magis durè, & difficulter credere ſsoleant, ut ſsuprà retulimus.

Deniqve ad ſsextum argumentũargumentum de coactione cauſsativa, & legibus, & edictis aliquorum Impp. & Regum, qui infideles à ſsuis Regnis exire iuſsſserunt, vel alijs modis gravarunt, ſsi ad Fidem Catholicam non converterẽturconverterentur. Reſsponderi poteſst,

^† D. Auguſstini auctoritates relatas in d. cap. vides 23. quæſst. 6. & in d. cap. quid faciet 23. quæſst. 4. loqui de HęreticisHæreticis puniẽdispuniendis, & mediante pœnarum terrore, ad Fidem Catholicam revocandis. Quorum iam diximus longè aliam eſsſse rationẽrationem, quàm infidelium.

^† In quibus quidem convertendis, licèt in ratione baptiſsmalis characteris aliquod poſssit eſsſse diſcrimẽdiſcrimen inter vim præciſsam, & eam, quam vocant cauſsativam, ſsive conditionatam ut probat text. in dict. cap. maiores, §. item quæritur, de baptiſsmo, & alia iura, & auctores, de quibus ſsup. cap. 17. num. 4. & cap. 18. num. 16. Quod tamen attinet ad iniuſstitiam, ſsive iniuriam bellorum, & damnorum, quæ eis ob prætextum ſseminandæ, & introducẽdæintroducendæ Chriſstianæ religionis inferuntur, nihil planè inter utramque referre videtur, cùm blandè, & ſsuaviter prædicari, & ſsuaderi iubeatur, ut ſsæpè retulimus. Et ſsecundùm doctrinãdoctrinam Dominici in cap. de Iudæis 45. diſstin. num. 2. & in d. cap. qui ſsincerâ, num. 1. & 2. Abb. in cap. ſsicut de Iudæis num. 3. quam refert, & ſsequitur Marquard. d. tract. de Iudæ. & Infid. 3. part. cap. 2. num. 8. & Cavalcanus deciſs. 21. numer. 16. 2. part. prohibita ſsit in Fidei materia omnis illa coactio, quæ fit per violentiam illatam perſsonæ, vel per ablationem rerum ſsuarum, ut per indirectum baptizari, & ad Fidem cõverticonverti cogantur. Quoniam, ut in noſstra eâdem quæſstione egregiè conſsiderant Dom. Sotus in 4. diſstinct. 5. quæſst. un. art. 10. pag. 270. & Emanuel Roder. lib. 3. quæſst. Regul. quæſst. 32. art. 4. ſsi nativa fidei conditio admonet, nullam coactionem eſsſse medium licitum ad eius perſsuaſsionem, nulla |

p. 512

quoque coactio adhiberi, neque tanquam neceſsſsaria probari debebit. Mirabile enim eſst, quod mihi non liceat, Ethnicum cogere, ut ſsit Chriſstianus, & tamen ad cum finem liceat illum cogere, ut mihi ſsit ſsubditus.

Quibus ego addo,

^† liberam illam voluntatem, quam Eccleſsia in Fidei receptione deſsiderat, in hac, quæ bellorum, & armorum interventione, atque ſsubactione extorquetur, minimè reperiri videri. Nam etſsi volũtasvoluntas, quæ cauſsativè, aut cõditionaliterconditionaliter cogitur, voluntas dicatur, ut vulgò circumferri ſsolet, quia maluit quis facere, quàm talia pati, ut tradit Ariſstotel. lib. 3. Ethic. cap. 1. l. ſsi mulier, §. ſsi metu, D. quod met. cauſsa, l. ſsi patre cogente, D. de ritu nupt. cap. meritò 15. quæſst. 1. cum alijs latè congeſstis à Tiraquel. de pœn. temper. cauſsa 36. Simancas in Catholic. inſstit. tit. 27. num. 30. & Cuiacio lib. 16. obſservat. cap. ult. Eadem tamen iura teſstantur, quod, qui ita cõſentitconſentit, ſsi liberum eſsſset, noluiſsſset, ut in d. §. ſsi metu.

^† Et ſsic, eius eſst velle, qui poteſst nolle, & velle non creditur, qui aliorum imperio obſsequitur, ſsub quorum poteſstate conſstitutus eſst: ut diſsertè ſscribit Vlpian. in l. 3. & 4. de regul. iur. Ariſstot. lib. 3. Ethicor. ad Nicomach. cap. 5. Seneca lib. 2. de benef. cap. 18. ad finem: Si vis ſscire an velim, effice, ut poſssim nolle, & lib. 3. cap. 19. Vbi de illo agens, poſssit, necne ſservus domino beneficium dare? multum ad rem, de qua agimus, inquit: Omnia tamen iſsta, quæ alio præſstante beneficia dicerentur, præſstante ſservo miniſsteria ſsunt. Beneficium enim eſst, quod quis dedit, cùm illi liceret, & non dare: ſservus autem non habet negandi poteſstatem: ita non præſstat, ſsed paret, neque id ſse feciſsſse iactat, quod nõnon facere non potuit: idem docet idem Seneca epiſst. 97. lib. 16: Paret potius quãquam aſsſsentitur, qui alieno ſsubeſst imperio, nec tãtam illum ex animo, quàm quia neceſsſse eſst, ſsequitur, Cornel. Tacit. lib. 14. annal. de Nerone ſscribens: Suaſsio, imò donum, & merces ab eo, qui iubere poteſst, vim neceſssitatis affert. Res

^† quippe imperioſsa eſst timor, ſsecundùm Martial. lib. 2. epigr. cui conſsonat illud Quintil. declamat. 181: Abdicatus, inquit, in ſsolitudine eſst, locus opportunus inſsidijs: habet gladium inſstrumentum parricidij, accedit ad patrem, manuq́ue ſsublata, rogo dicit, imò iubet: Non ſsunt enim preces, ubi negandi libertas non eſst. Et meliùs D. Auguſst. in lib. de duab. animab.

^† qui volũtatemvoluntatem ita definit: Voluntas eſst animi motus cogente nullo, ad aliquid vel non amittendum, vel adipiſscendum. Vnde omnis, qui volens facit, non cogitur: Et ideò qui metu illato rogat, non tam rogat, quàm imperat, qui metu perculſsus promittit, non intelligitur voluiſsſse obligari, cùm id ſspontè non fecerit.

Neque his adverſsatur, quod in eodẽeodem argumento conſsideravimus, de bellis à Conſstantino Magno, Theodoſsio, & alijs Impp. Romanis adverſsus Paganos & Infideles illatis, ut tandem Chriſstianam Religionem admitterent.

^† Nam etſsi hoc, ut certum, affirmet Sepulveda in d. Apolog. & Marquard. d. tract. de Infidel. 1. part. cap. 14. nullâ tamen ſsecurâ auctoritate ſsubnititur, & potius contrariũcontrarium apparet ex traditis à Dom. Soto d. art. 10. pag. 270. & ex cap. quãquam pio 10. quæſst. 2. ubi conſstat, multa potius temporalia commoda infidelibus contuliſsſse, ut ſsic faciliùs, & ſsuaviùs ad Fidem adducerentur. Et bella, quæ narrat hiſst. Tripart. lib. 10. ex cap. 6. aliam quidem conſsiderationem habebant, nempe quòd Gothi, Sarmatæ, & aliæ gentes, contra quas geſsta ſsunt, totum Orbem latrocinijs, & invaſsionibus infeſstabant, & ſsæpius ipſsos etiam Romanos aggredi auſsæ, atque Arrianâ item labe maculatæ fuerant, ut ſscribit Paul. Oroſsius lib. 7. & D. Auguſst. ad Heliodorum. Et eadem hiſst. Trip. lib. 8. cap. 13. Vnde iuſsta utique & ſsancta cenſseri debuerunt; & ubi à prædictis damnis inferendis Barbari illi ceſsſsabant, à bello |

p. 513

quoque Romani abſstinebant, quamvis in ſsua idololatria manerent, ut paulò antè eadem hiſstoria Eccleſsiaſstica tradit. Idemque de bello geſsto

^† per Carolum Magnum, adverſsus Longobardos affirmare debemus, quod ſsuadente Adriano Pontiſs. illatum dicitur in dict. cap. hortatu 23. quæſst. 8. Erant quippè hi etiam acerrimi hoſstes Eccleſsiæ, & in Arrianam hæreſsim declinaverant, & multa damna Chriſstianis intulerant, ut ex Paulo Diacono lib. 1. cap. 1. hiſst. Longobard. & ex alijs Scriptoribus conſstat.

Neque magis urget quod diximus de

^† legibus Conſstantini, Theodoſsij, & aliorum CęſarumCæſarum adverſsus Paganos, & alios infideles, & eorum ſsacrificia ſseveriter latis, quas tantopere laudat Div. Auguſstin. in dict. captit. non invenitur 23. q. 4. cap. ad Fidem 23. quæſst. 5. cap. vides 23. quæſst. 6. & D. Ambroſs. epiſst. 30. Nam leges illæ non ſsunt ſsimpliciter, & abſsolutè de omnibus infidelibus accipiendæ, ſsed dumtaxat de Paganis, qui Romanorum Imperio ſsubditi erant, & inter fideles commorantes, eis ſscandalum movebant, vaniſsq́ue ritibus, & ſsacrificijs turbabant, & idololatriæ dediti, leges, & præcepta iuris naturalis tranſsgrediebantur. Quos meritò Imperatores ſsuis legibus compeſscere potuerunt, & ſsub illarum prohibitionibus, comminationibus, & interdictis ſsaltem cauſsativè ad Fidem amplectendam, & idola, & templa ſsua deſserenda perducere. Nam

^† ut pręterpræter alios obſservat Greg. de Valencia ubi ſsupr. verſs. Ad quartam, P. Torres in tract. de Fide, art. 11. diſsput. 3. dub. 2. Ioan. Azor. inſstitut. Moral. lib. 8. cap. 24. q. 5. col. 1275. & Fr. Thom. a Ieſsu de proc. omn. gent. ſsalut. lib. 8. cap. 24. q. 5. quilibet Princeps poteſtatẽpoteſtatem habet erga eos, qui ſsibi politicè ſsubſsunt, ut quęquæ ſsibi expedire viſsa fuerint, ad Reipublicæ bonũbonum cuſstodiant, ac proinde in primis unius ac veri Dei cultũcultum, & leges naturęnaturæ, quarũquarum præcipuus cuſstos, & vindex eſsſse debet, ut latè diximus ſsup. cap. 16. num. 24. Et hoc præcipuè legibus illis curatum fuiſsſse paſssim oſstendit D. Aug. in dictis locis, & præſsertim epiſst. 48. ubi ſsic ait: Pagani magis non blaſsphemare poſsſsunt de legibus, quas contra Idolorum cultores Chriſstiani Imperatores tulerunt. Et tamen ex eis multi correcti, & ad DeũDeum vivum, verumq́ue converſsi ſsunt, & quotidie convertuntur.

Neque omitti poteſst

^† notabilis hiſstoria, quãquam Caſssiod. & Sozomenus in hiſst. Tripar. lib. 5. cap. 27. & Alciat. lib. 1. Parerg. cap. 13. contigiſsſse

^† narrant circa d.l. 1. C. de Paganis, quæ eorũeorum tẽplatempla concludi iubet, & ſsub capitali ſsupplicio, & bonorũbonorum publicatione à ſsacrificijs abſstinere. NãNam cùm Athanaſsius ob multa mira, quæ fecerat, & prędixeratprædixerat, à Paganis, & hæreticis magus, & aruſspex crederetur: qua de cauſsa à Synodo AntiſtitũAntiſtitum aliquando condemnatũcondemnatum fuiſsſse ſscribit Ammian. Marcellin. lib. 15. inter iurgandũiurgandum quadãquadam die ſsupervolitavit cornix, quęquæ cùm clarius crocitaret, adſstans multitudo Paganorum, velut mago derogantes, ab Athanaſsio petebant, ut eis aperiret quid cornicula illa ſsignificaret. Ille verò fertur ad eos dixiſsſse ſubridẽsſubridens, Scitis, quid vox oſscinis prædicat? Cras Latinâ linguâ dies ventura ſsignificatur, hoc ergo clamãsclamans cornicula, triſtẽtriſtem vobis craſstinum diem portẽditportendit, Imperatoris Romani iuſssione, ut de veſstris tẽplistemplis eijciamini. Nec fefellit DivinũDivinum hominẽhominem expectatio, ſsed potius ita contigit, ut eius fermo, licèt deriſsus, venerit ad effectum; ſsequenti namq;namque die allatæ ſsunt ad iudices Conſstantini Imperatoris litteręlitteræ, iubentes, ut Pagani ſsua ingredi non permitterẽturpermitterentur ad templa, neque ſsolemnes ſsuperſstitiones, feſstivitateſsq́ue celebrare, ſsed ſsub gladij pœna univerſsos Gentilium ſsacrificijs abſstinêre.

Paganorum

^† autem nomẽnomen, ut hoc obiter advertamus, à pagis originem traxit, quęquæ GręcisGræcis villęvillæ ſsunt, ita à fonti|

p. 514

bus, ſsive ut alij malunt, à montibus dictędictæ, circa quos ſsemper villæ condi cõſueveruntconſueverunt, ut ex Servio, & alijs tradũttradunt Prateius, Briſsſson. Berrucius, Hotmanus, & Calinus de ver. iur. verb. Paganus, Beda in Cantic. lib. 6. cap. 30. & in Marc. cap. 15. & in Luc. lib. 6. cap. 23. & hom. in Feriam 3. Pſsal. Ioan. PũgerPunger. in Etymol. ſsub eod. verb. Stephan. de urbib. Lorin. in Acta cap. 17. verſs. 19. & Gaſsp. Sanct. in Iſsai cap. 42. num 45. pag. 445. Quàmvis Philaſster lib. de hęreſibhæreſib. cap. 3. eos dictos fuiſsſse putet à Pagano quodam huius nominis, quẽquem, ait, fuiſsſse filiũfilium Deucalionis & Pyrrhæ, Regemq́ue potentem & inclytum, & proinde tanquam Deum habitũhabitum. ¶ Sed cur Deorum falſorũfaſorum cultores hoc nomine vocare uſsitatum fuerit, ſecundũſecundum D. Auguſst. lib. 2. retract. cap. 43. difficilioris quidem indagationis eſsſse videtur. Cùm in hoc tot, & tãtam variæ Scriptorum ſsententiæ reperiantur. Nam D. Iſsidor. lib. 8. Etymol. cap. 70. eos ita dictos exiſstimat ex pagis Athenienſsibus, ex quibus orti. Ibi enim in locis agreſstibus, & villis, gentiles lucos, idolaq́ue ſsua, & delubra conſstituerunt, & ideò idolorum cultor cœpit appellari Paganus. Alciatus autẽautem d. lib. 1. Parerg. cap. 13. & Connan. lib. 9. commentar. cap. 13. eam rationem cõminiſcunturcomminiſcuntur, quia Christi milites non ſsint, neque eius Eccleſsiæ Militanti nomina dederint. Scimus

^† enim in iure dictos eſsſse Paganos quotquot à militia erant immunes, & liberi, l. quædam, D. de pœn. l. ius noſstrum, de reg. iur. l. 1. C. de militari teſstam. cum alijs. Paul. autẽautem Oroſsius, & Beda ubi ſsup. quos refert, & ſsequitur Cuiacius in Parat. c. de Paganis, quaſsi ex agreſstium locorum compitis, & pagis longè diſstent à ſsuperna, & cœleſsti civitate, ab eaq́ue ſsint alieni, ſsive ut ait Dionyſs. Gotthofr. in notis ibîdẽibîdem, in contemptum, quaſsi diverſsos à Chriſstianis, & eis ignobiliores, ſsicut & Ethnici, Gentiles, & nationes dicti ſsunt, cõparationecomparatione habitâ ad Chriſstianos, qui eo tempore pauciſssimi erant. Vveſsemb. autem in eâd. Paratitla tradit, GẽtilesGentiles, & Infideles PaganorũPaganorum nomen ſsortitos, quia diutius Gentilica ſsuperſstitio in pagis, quam in civitatibus perduraverit, propter rudiora PaganorũPaganorum ingenia, Pet. Opmeer. in Chronol. ann. Christi 411. pag. 307. quia Gentiles, & illa hominũhominum colluvies, qui cùm non mererent ſstipendia, ſsumptis armis, Romæ reſstaurari Gentilium lacra volebant, ex pagis, cæteriſsq́ue agreſstibus locis exurrexerunt. Gaſspar Sanct. ubi ſsup. quia qui Evangelicis legibus exculti non ſsunt, extra Evangelium tanquam in pagis, & deſsertis habitant, & varijs abducti erroribus incerti vagantur.

Mihi verò, his reiectis, magis probatur ſsententia Illuſstriſss. Cardin. Baronij in notis ad Martyrolog. Roman. ad diem 11. Ianuarij, qui putat, à temporibus Chriſstianorum Imperatorum, Gentiles Paganos vocari cœpiſsſse, eò quòd, ut proximè diximus, Imperatorijs legibus claudi cœperant idolorũidolorum ſsana, & delubra, & ſsacra Gentilium prohiberi in oppidis: quare urbibus excluſsi, pagos, villas, & agros adire cogebantur, & illic ſsuos inanes Deos colere, & ſsuperſstitioſsa ſsua ſsacra facere, unde & Pagani dicti ſsunt. In pagis autem & villis ſsuperſstitionum cultum frequenter uſsitatum fuiſsſse, iam olim oſstendit Cicero lib. 2. de legibus, & uſsque ad tempora Honorij Imperatoris, quæ erat idololatria in pagis reſsidua fuiſsſse videtur. Vnde S. Auguſst. qui ijſsdem temporibus vixit, ſserm. de verb. Domin. inquit: Multi Pagani habent iſstas abominationes in fundis, &c. Quam rationem luculenter idem Auctor proſsequitur, & eo non citato Ioan. Azorius dict. lib. 8. cap. 24. quęſtquæſt. 1. col. 1273. & multum probat, & laudat Ant. Mornacius in obſservation. ad lib. 1. Cod. ſsub dict. titul. de Paganis, pag. 95.

Denique non obſstant exempla in |

p. 515

eodem ſsexto argumento perpenſsa, de Regibus, qui Iudæos, & alios infideles, ſsi intra præfixum tempus baptizari nollent, morte mulctari, vel a ſsuis Regnis exulare iuſsſserunt.

^† Quoniam hoc procedit in infidelibus, qui Chriſstianis Principibus ſsubditi ſsunt, quos, iuſstis, ac magnis cauſsis ſsuadentibus, prędictoprædicto modo punire poſsſsunt, ut latiùs diximus ſsup. cap. præcedenti, ex num. 37.

Et quidem factum illud

^† Siſsebuti non ad vim præciſsam, ſsed ad conditionalem referre videtur text. in dict. cap. maiores, verſs. Item quæritur, de baptiſsmo, & Genebrard. in Chronolog. ann. 623. a quo non abeſst Ioan. Gotthus in hiſst. Gotth. lib. 16. cap. 14. tradens ob ardentem fidei zelum Siſsebuti piâ eius exhortatione, nonaginta Iudæorum millia in Hiſspania converſsa fuiſsſse. Quod ſsi ita contigit, nihil in eo eſst, quod notare poſssimus.

Sed verior opinio eſst, Regem illum nullâ conditione, aut optione oblatâ, Iudæos ad baptiſsmum recipiendũrecipiendum metu, & pœnis propoſsitis coëgiſsſse ann. 616. Cuius factum poſsteà ſsequutus fuit Dagobertus in Gallia an. 631. diem Iudæis præſstituens, intra quam, niſsi Religionem noſstram ſsuſsciperent, hoſstes iudicarentur, pertinaciamq́ue capite luerent. Vterque

^† autem id precibus, & hortatu Heraclij Imperatoris feciſsſse narratur. Qui itẽitem omnes ſsui Imperij Iudæos baptizari coëgit, quoniam à circumciſsis hominibus ei excidium immminereimminere, vanâ aſstrorum obſservatione cõpereratcompererat; quod poſsteà in Saracenis, ſsive Mahometanis impletum fuit, ut latiùs produnt Aimoinus lib. 4. hiſstor. Francor. cap. 22. Platina de vitis PõtifPontif. in Adeodato, Ioan. Mariana lib. 6. de reb. Hiſsp. cap. 3. Zamalloa in compend. hiſst. Hiſsp. lib. 25. cap. 25. & Iacob. Bleda in hiſstor. Mauror. lib. 1. cap. 12. pag. 36.

Vnde reſspondendum eſst,

^† Siſsebuti actionem tranquam iniuſstam, & EccleſięEccleſiæ diſsciplinæ contrariam Concilium Tolet. IV. Can. 56. relatum in. d. cap. maiores, & dict. cap. de Iudæis 45. diſstinct. pro parte reſscidiſsſse, decernẽsdecernens, ut qui iam ſsacro lavacro tincti eſsſsent, cogerentur ad ſservandam Fidem, quãquam acceperant, ſsed ne poſsteriùs Iudæi ad baptiſsmum compellerentur. Cui Concilio,

^† eundem Siſsebutum aſsſsenſsiſsſse, tradit Roder. Sanctius Epiſscopus Palentinus in eius vita, eò quòd cerneret, multos ex Iudæis, à ſse per vim cõpulſoscompulſos, recidiviſsſse, & Iudaizaſsſse. Sed mihi hoc falſsum videtur, quoniam Concilium illud, ut ex eius initio apparet, anno tertio Regni Siſsenandi, Æra 681. celebratum fuit circa Pontificatum Honorij I. atque adeò Siſsebuti religioſsiſssimi Principis tempora, tanquam iam lõgèlongè præterita, nominat.

Ioannes etiam

^† Mariana ubi ſsup. & ante eum Epiſscop. Tudenſs. Tarapha, & alij rerum Hiſspanicarum Auctores, coactionem illam ſsuccenſsent, quòd in chriſstianorum moribus nefas eſst, quemquam malo cogi ad profeſssionem veræ pietatis. Neque

^† tũctunc quoque Siſsebutus factum illud temerè uſsurpatum, prudentioribus illius ſęculiſæculi viris probavit, & pręſertimpræſertim D. Iſsidoro, qui in hiſstor. Gotthor. pag. 161. ſsic ſcriptũſcriptum reliquit: Æra Dei anno Imp. Heraclij II. Siſsebutus Chriſstianiſsſsimus poſst GundemarũGundemarum ad Regale faſtigiũfaſtigium evocatur. Regnat ann. IIX. mẽſesmenſes VI. qui initio Regni Iudæos ad FidẽFidem chriſtianãchriſtianam permovens, æmulationem quidem habuit, ſsed non ſsecundùm ſscientiam, poteſstate enim compulit, quos provocare Fidei ratione oportuit.

Idem

^† quoque in terminis noſstræ quæſstionis tradunt cõmunitercommuniter Theologi omnes, & pręcipuèpræcipuè Caiet. poſst D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 8. dicentes, factum illud Siſsebuti, & Dagoberti, ferventioris quidem fidei, & animi, quàm iuſstitiæ exemplum pręſtarepræſtare poſsſse, & zelum eius, bonamq́ue intentionem in dicto Concilio laudari, factum |

p. 516

autem non laudari. Quod etiam probat, & ſsequitur Gregor. de Valencia dict. 3. tom. diſsp. 1. q. 10. punct. 6. col. 410. Iuſst. Lipſsius in lib. de una Relig. ſsive adverſsus Dialogiſst. verſs. Divinum illud, & Madera in Monarch. Hiſspan. cap. 6. fol. 41.

Expulſsio

^† autem IudęorumIudæorum, & Maurorum à Ferdinando & Eliſsabetha Catholicis Hiſspaniæ Regibus facta, longè minorem, aut planè nullam difficultatem habet, cùm in ſsubditis infidelibus, & ex rationibus ſsuprà relatis, proceſsſserit. Et ne in Regnis adeò Catholicis, alia Religio, quàm una fides, & unum baptiſsma haberetur, aut ex

^† fece, & ſsentina eorum, aliquâ labe Chriſstiani macularẽturmacularentur. Quod ſsemper ſsummo ſstudio curandum, & vitandum eſsſse iura teſstantur, cap. omnes, cap. ſępèſæpè, & cap. nullus, cum alijs 28. q. 1. cap. etſsi IudęosIudæos 13. ibi: Mus in pera, de Iudæis. Nam, ut inquit Ovid. lib. 2. de remed. amor.

Dum

^† ſspectant oculi læſsos, læduntur & ipſsi,
Multaq́ue corporibus transitione nocent.

Et Senec. ad Lucill.

^† epiſst. 82: Salutare eſst, non converſsari diſsſsimilibus.

Quibus alia addit (de eiſsdem expulſsionibus agens) Camill. Borrel. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 69. ex numer. 21. & in addition. ad Bellug. rub. II. in princ. litt. C. & relati à Cenedo dict. collectan. 15. num. 1. & Madera dict. cap. 6. fol. 45.

Neque in hoc facto

^† vis ſsimpliciter infidelibus inferri videtur, ſsed libera optio datur, ut vel Chriſstianorum provincias deſserant intra certum tẽpustempus, vel Chriſstiani fiant. Quod ſsanè non eſsſse prohibitum conſstat ex d. cap. maiores, verſs. Item quæritur, & ad alios infideles non ſsubditos (quales erant Indi, de quibus tractamus) tam ex diſsparitate rationis, quàm ex cauſęcauſæ, & poteſstatis defectu, applicari non poteſst, ut in ſspecie noſstræ quæſstionis ad prędictiprædicti argumenti ſsolutionem benè conſiderãtconſiderant Dom. Bañez in 2. 2. quęſtquæſt. 10. artic. 10. col. 525. verſsic. Ad ſsecundum reſspondetur, Arag. ibîdem artic. 8. pag. 290. verſs. Ad aliud de Regibus, Gregor. de Valencia ubi ſsuprà, verſs. Ferdinandus, Azorius dict. lib. 8. inſstitut. cap. 26. verſs. Quartò quæritur, Torres de Fide, diſsput. 51. dub. 1. & noviſssimè Suarez in eod. tract. d. ſsect. 3. num. 5. & plures alij, quos refert Petrus Cenedus in dict. collectan. 15. ad Decretal. num. 2.

Eſstq́ue adeò potens prædicta

^† ſstatus, & religionis tuendętuendæ ratio, ut non ſsolùm Iudæos, & infideles ſsubditos nõnon baptizatos expellere liceat, verùm & iam baptizatos, ſsi de illorum moribus, perfidia, aut proditione, aliqua in cõmodacommoda, vel pericula Chriſstianis immineant,

^† ut Pio pariter ac Magnanimo, & omnibus ſsæculis admirando exemplo nobis oſstendit Catholicus, & ardens Fidei zelus Amantiſssimi, & Deſsideratiſssimi Regis noſstri Philippi Tertij, qui prędictisprædictis rationibus motus, & re (ut oportebat) mature conſsultâ, ac perpenſsâ, anno 1610. ex tota Hiſspania, quamvis ſsummâ hominum inopiâ laborante, exire, & in perpetuum exulare iuſssit ſspurcas, & nunquam ſsatis quietas, vel a ſsuis erroribus defęcatasdefæcatas Maurorum reliquias, licèt omnes iam baptiſsmali inundatione luſstratas; quarum

^† numerus ad quingenta, vel ſsexcenta, ſsive (ut alij tradunt) ad novies cẽtenacentena millia perveniſsſse narratur, ut conſstat ex peculiaribus commentarijs, quos de hiſstoria, iuſstitia, & laudibus huius expulſsionis ſcripſerũtſcripſerunt Fr. Iacob Bleda, Marc. Guadalajara, & Petr. Aznarius, & ex Mercurio Gallo in hiſst. ſsui temporis, tom. 2. Philip. Paſschali in tract. de virib. patr. poteſst. 1. par. cap. 7. num. 25. qui edicta Regia in hanc rem prolata ad litteram referunt, Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalut. lib. 10. in præfatione, pag. 643. ubi diſscrimen, |

p. 517

in quo Hiſspania verſsabatur ob has reliquias Arabum, narrat Iacob. Gordon. in ſsua Chronolog. ann. 1610. pag. 494. Magiſst. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 3. pag. 16. Caliſst. Remirez de lege Regia, §. 32. numer. 12. & 13. Bernard. Aldret. de antiquit. Hiſspan. lib. 4. cap. 18. pag. 570. D. Didac. Guzman in lib. de vita, & exitu MargaritęMargaritæ Reginæ Cathol. 2. parte, cap. 20. Salazar de Mendoça de orig. dignit. Hiſspan. lib. 4. cap. ult. §. 6. fol. 183. & noviſssim. Dom. Mart. Carrillo in ſsuis elaboratiſssimis annalib. Chronol. ann. 1610. fol. 419. Fr. Ioan. de Salazar in Politica Hiſspana, propoſsit. 2. §. 2. pag. 32. & eruditiſssimus omniq́ue laude ob prudentiam, & morum ſsuavitatem digniſssimus Dom. Petrus Fernandez Navarrete Regum noſstrorum Secretarius in ſsuis Politicis, & eximiè politis Diſscurſsibus, de conſservatione Monarchiarum, cap. 7. Vnde

^† recenti hoc exemplo admoneri poſsſsumus, quantum damni nobis à conſsortio IudęorumIudæorum, vel Saracenorum immineat, licèt fidem noſstram profiteri videantur, & aptè hîc accommodari poſsſsunt carmina Vlrichi ab Hutten, de

^† quodam Pepecorno IudęoIudæo, qui poſstquàm baptiſsmum accepit, in omne flagitiorum genus portentosè prorupit, quæ refert Simon Maiol. in colloq. de per fid. Iudæor. pag. 30. & inter alia ſsic habent:

Merſserat indignum Chriſsti baptiſsmate corpus,
Diſsſsimulato errore patrum. Ne tingite cives,
Si tinxiſsſse nocet, ac noſstro adſscite periclo,
Stirpis inhumanæ ſsobolem, ſsinite eſsſse ſsepultam
Nocte ſsua, diramq́ue iterum ne admittite gentem
In patrios ritus: Poterit ſseiuncta caveri,
Quæ coniuncta nequit.
PRSS

CAPVT XX. De octavo titulo, qui ex obligatione deducitur, qua Indi, & reliqui infideles ad Fidem audiendam, & Praedicatores tuto hospitio excipiendos, tenentur, & ad concedendum liberum transitum in alias provincias, in quibus Evangelium annuntiare voluerint. Et an, & quatenus contra eos, qui haec negant, vel impediunt, iuste pugnetur?

CAPVT XX. De octavo titulo, qui ex obligatione deducitur, qua Indi, & reliqui infideles ad Fidem audiendam, & Prædicatores tuto hoſspitio excipiendos, tenentur, & ad cõcedendumconcedendum liberum tranſitũtranſitum in alias provincias, in quibus Evangelium annuntiare voluerint. Et an, & quatenus cõtracontra eos, qui hæc negant, vel impediunt, iuſstè pugnetur?

SVMMARIVM Capitis XX.

1 Infideles quamvis cogi non poſssint ad Fidem recipiendam, cogi tamen poſsſsunt ad eam audiendam, & eius prædicationem, & propagationem non impediendam.
2 Iudæis in provincijs Chriſstianorum habitantibus, licitè mandari poteſst, ut Prædicatores Fidei admittant, & audiant.
3 Auctores plurimi referũturreferuntur, qui bellum permittunt contra Indos, & alios infideles, Prædicatores recipere, & Fidem audire nolentes, & maximè ubi eam impediunt.
4 Eccleßia ius habet ubique prædicandi, & impedientes removendi, & puniendi.
5 Conſstitutiones Nicol. III. & Gregor. XIII. expenduntur, quæ certis diebus, Iudæos ad Fidei prædicationem audiẽdamaudiendam, convenire præcipiunt.
6 Cap. Epiſscopus nullum, de conſsecrat. diſstinct. 1. illuſstratur.
7 Concilium Baſsilienſse quid ſstatuerit circa Iudæos cogendos ad audiendam prædicationem Fidei?
8 Concilium Baſsilienſse an fuerit approbatum?
9 Prædicandi per totum Orbem præceptum, quod Eccleßiæ Chriſstus iniunxit, inutile eſsſset, ſsi non poſsſset ad audiendum Evangelium infideles compellere.
10 Fidei doctrina ſsine auditu eſsſse non poteſst, ex D. Paul. ad Rom. 10.
11 Fidem definiunt B. Baſsil. & Clem. Alex. ut ſsit aſsſsenſsio indubitata ad ea, quæ audiuntur.
12 Doctrina Dei, Verbum Divinum, & Evangelium appellatur, quia ex annũtiationeannuntiatione & auditione dependet.
13 ConſequẽsConſequens qui vult, vult & antecedẽsantecedens. Correlativorum uno conceſsſso, alterum cõcediconcedi neceſsſse eſst, ibidem.
14 Confeſsſsionis peccatorum præceptum, ex eo colligit Eccleſsia, quòd Chriſstus po|
p. [518]
teſstatem ea remittendi Apoſstolis dedit.
15 Fidei praedicationem qui audire nolũntnolunt, ei reſsiſstere videntur.
16 Infideles ad Fidem audiendam compelli poſsſse negat Sotus, Valentia, & alij, ex eo quod ad illam recipiendam compelli non poſsſsunt.
17 Apoſstoli ex praecepto Domini, Luca 3. & Matth. 10. ſsolum ſsponte audire volentibus Fidem annuntiaſsſse videntur.
18 Fidem audire qui cogitur, non ob hoc ad eam credendam, & recipiendam cõpelliturcompellitur.
19 Eccleſsia ſsicut poteſst cogere infideles ſsibi ſsubditos ad audiendam Fidem, ita & non ſsubditos.
20 Apoſstolorum tempore Eccleſsia in multis suo iure non utebatur.
21 Matth. verba cap. 10: Neque audierit ſsermones veſstros, qualiter exponantur?
22 Apoſstoli pulverem excutiendo de pedibus, ubi ab aliqua rebelli civitate exibant, eam anathematizabant.
23 Pulveris pedum iactatio adversus aliquam civitatem erat ſsignum bellum indicentis, & eius everſsionem minantis.
24 Prædicatores sunt legati Chriſsti Domini ex D. Paul. a. Corinth. 5. & ad Epheſs. 6.
25 Legatos etiam ab hoſstibus miſsſsos audire, & benevolè tractare omnes gentes naturali iure tenentur.
26 Legati cur Sancti dicerentur?
27 Lex ult. D. de legation. & lex ſanctũſanctum 7. de rerum diviſs. explicantur.
28 Dion. Chryſsoſst. elegantia verba circa immunitatem legatorum expenduntur.
29 David ob deriſsos legatos intulit bellũbellum AmmonitũAmmonitis.
30 Legatis iniuria facta, censetur fieri Principibus, a quibus mittuntur.
31 Eccleßia ius habet tuendi, & defendendi ſsuos Prædicatores.
32 Indi nulla ignorãignorantia excusari poſsſsunt, ſsi Prædicatores, & legatos ad ſse pacifice miſsſsos interficiant.
33 Schedulæ plures citantur, & expedendũturexpenduntur, quæ Indorum debellationem permittunt, ſsi Prædicatores non recipiãtrecipiant, aut alijs modis malitiosè Fidei propagationem impediant.
34 Commercia innoxia qui negant, iure gentium inſspecto, puniri poſsſsunt.
35 Littorum apulſsum, & ſsuarum provinciarum hospitium qui peregrinis iniuſstè denegant, iniuriarũiniuriarum tenentur, & contra omnes leges humanitatis peccare cenſsentur.
36 Lex iniuriarum, §. si quis, D. de iniurijs, & §. littoram, inſstit. de rer. diviſs. cum ſsimilibus illuſstrantur.
37 Ciceron. Ovid. Virgil. & Paul. Oroſsij elegantiſsſsima loca expenduntur, littorũlittorum commune refugium, & hoſspitalitatis officium iuri naturali tribuentia.
38 Hoſspitalitatis, & promiſscui commercij uſsus ſsæpe in ſsacra Pagina cõmendaturcommendatur.
39 Lot & Abraham, quia hoſspitales erant Angelos hoſspitio recipere meruerunt, ex D. Paulo 13. ad Hebræ. 2.
40 Cap. offerebatur 32. q. 7. exponitur.
41 Hoſspitalitatis virtutem diffinit, & cõmendatcommendat Clemens Alexandrin.
42 Sara AngelũAngelum paravit panes ſsubcineritios, & Cleobuli filia paternorum hoſspitum pedes lavit.
43 Romani erant valdè hoſspitales, & qualiter Iuvem Xenium, ſsive Hoſspitalem colerent.
44 Hoſspitalitatis & commerciorum utilitatem, & neceſsſsitatem plures Auctores tractant, qui referuntur.
45 Hiſspani ſsemper fuerunt hoſspitibus perhumani.
46 Commerciorum, & hoſspitalitatis uſsus ſsummopere conducit ad Fidem propagandam.
47 Hoſspites olim ſsimul & Doctores erant, ex Luciano, & alijs.
48 AbrahãAbraham, dũdum fuit hoſspes in Ægypto, viros, & Sara fœminas in lege Dei instituit.
49 Sinæ non admittunt exterorum com|
p. [519]
mercia, & ideo Fides apud eos difficile propagatur.
50 Nationes aliquæ remiſsſsivè referuntur, quæ hoſspites, & peregrinos admittere prohibent.
51 Lacedæmonij, Derinoxeni, quaſsi fallentes hoſspites, dicebantur.
52 Commercia cum Indis infidelibus, bona fide, & secundùm iuris naturalis principia inſstitui, qualiter Reges noſstri curarint?
53 Schedula, ſsive epistola elegans Caroli Quinti refertur, & illuſstratur, commercia cum Indis, & hoſspitalitatis iura requirens.
54 Commercia, ut inter homines diverſsarum nationem eſsſsent, Deus non omnia ubique nasci permiſsit: ex Div. Chrysostomo.
55 P. Lud. Molinæ opinio notatur, qui indistinctè, nullam Rempublicam teneri peregrinos recipere docet.
56 Homo ille verè dicitur eſsſse humanus, qui alios hoſspitio exhibet ex Div. Auguſstino.
57 Infideles, ſsi fidelibus tranſsitum negent ad alias provincias, in quibus prædicare velint, licitè possunt debellari.
58 Moyses bella geſsſsit contra Amorrhæos ob denegationem tranſsitus ad terram Promiſsſsionis, ſsecundum D. August. & alios.
59 Cap. ul. 23. q. 2. exornabatur.
60 Iudas Machabæus urbem Efren debellavit, quia tranſsitum ſsibi dare nolebat, Machab. 1. 5.
61 AmmonitũAmmonitis, & Moabitis templo Domini interdictum fuit, quia Dei populum fatigatum itinere non foverunt.
62 Eccleſsia poteſst licitè bellum indicere contra eos, qui ei tranſsitum impedierint ad recuperationem Terræ Sanctæ.
63 Navarræ Regnum, tum alijs cauſsis, tum ratione tranſsitus denegati, iusſstè à Ferdinando Rege Catholico captum fuit.
64 Genebrardus & Bodinus notantur, dũdum obtentionem Regni Navarræ temerè calumniantur.
65 Anton. Mornacius circa obtentionem, & retentionem Regni Navarræ multa contra hiſstoria fidem commentus est.
66 Doct. Navarrus teſstatur ſse nunquam ſcripſſeſcripſiſſe contra iuſstitiam obtentionum Regni Navarræ.
67 Regnum Navarræ reſstitui nunquam Reges noſstri ſsuis teſstamentis iuſsſserunt, ut perperam Mornacius affirmat.
68 Galliæ Reges ad Navarræ Regnum semper aſspirant.
69 Excellentiſsſs. Dominus D. Petrus à Toleto Villæ-Francæ Marchio laudatur: & magnanimum eius factum, & dictũdictum coram Rege Galliæ super Navarræ obtentione, & defensione refertur.
70 Iob locus cap. 15. vers. 19. explicatur.
71 Cap. 1. 1. diſstinct. explicatur. Et numer. 75.
72 Tranſsitus per alienas provincias, ubi neceſsſsarius, & innoxius eſst, nullo iure negare poteſst.
73 Hoſstes, antiqui, omnes alienos, & peregrinos homines appellabant, & reputabant.
74 Tranſsire verbum hoſstiles graſsſsationes aliquando ſsignificat.
75 Div. Iſsidorus Divinæ legi tribuere videtur innoxij tranſsitus conceſsſsionem.
76 Fas eſst lex Divina.
77 Virgilius 1. Æneid. exponitur.
78 Lex Divina nulla hominum conditione, aut conſsuetudine abrogari poteſst.
79 Ius naturale non mutatur, nec commune eſsſse deſsinit, etiam ſsi aliquæ gentes barbaræ eius tranſsgreſsſsores non puniãtpuniant.
80 Lacedæmonijs furta impunita erant, ſsed non ideò furtum deſsinit eſsſse contra ius naturale omnium gentium.
81 Fidem qui impediunt blaſsphemant, aut deludunt, abſsque dubio puniri, & debellari poſsſsunt.
82 Lex 1. 2. & aliæ, C. de Paganis, explicantur. Et num. 88.
83 Gregor. XIII. conſstitutio expenditur, quæ casus enumerat, in quibus Iudæi, & alij infideles per quæstores Fidei puniri poſsſsunt.
p. 520
84 Iudæi plura deteſstanda exempla in odium & blaſsphemiam Chriſsti, & Chriſstianorum ubique ediderunt.
85 Infantes in ludibrium Paſsſsionis Chriſsti ſsæpè Iudæi crucifixerunt, & de illo oppidi de la Guarda, & altero urbis Cæſsarauguſstanæ.
86 Iudæi cuiuſsdam Vitriarij notabilis hiſstoria refertur, filium ſsuum in furnum immittentis, quia cum Chriſstianis agebat.
87 Infidelium, maximè Indorum, templa, & idola, an & quando liceat Chriſstianis Prædicatoribus, qui inter eos ambulant, deſstruere, & demoliri? Et numer. 92.
88 Sancti patres non ſsolùm laudarũtlaudarunt, ſsed ſsuaſserunt leges Imp. de templis idola, & infideles expelli iubentes.
89 Concilij Illiberit. & CarthaginẽſCarthaginenſ. Canones referuntur de tollendis, & diruẽdisdiruendis templis, & idolis Paganorum.
90 Circumcelliones vocat Auguſst. eos, qui paſsſsim infidelium idola frangunt.
91 Concil. Illiberit. locus expenditur, ubi martyrij palmam ei denegat, qui occiditur propter ſsubverſsionem idolorum.
93 Religio vera ut plantetur inter Indos, multum expedit eis prius idola tollere.
94 D. Auguſst. & Concilij Illiberitani loca, quæ idola cõfringiconfringi prohibent, qualiter explicari debeant.
95 Apoſstoli, & alij Sancti ſsolo verbo, flatu, aut Crucis ſsigno idola etiam ærea cõſtringebantconſtringebant.
96 D. Ioannes Evangeliſsta templum Dianæ Epheſsinæ ſsola oratione deſstruxit.
97 S. Procopij, Fœlicis, & aliorum plurium inſsignia miracula in ſsubvertendis idolis infidelium referuntur.
98 Ioannes Boterus ob licentiam militum in deſstruendis idolis Indorum, eoſsdem Indos faciliùs ad noſstram Religionem adductos tradit, & quare? PRSS

VErvm autem verò, licèt hęchæc, quæ ita lato ſsermone in ſsuperioribus diſsputavimus, admitti quidem poſssint, aut debeant, cùm de vi & coactione diſsſseritur, quæ mediatè, vel immediatè infidelibus irrogatur, ut Fidem, & Baptiſsmum ſsuſscipiant, ubi

^† tamen coactio ad hoc dirigitur, ſsed eò tantùm tendit, ut infideles ipſsam Fidem, ſsibi à Catholicis PrędicatoribusPrædicatoribus annuntiandam, & proponendam, quietis, & attentis animis, atque auribus audiant, & ſseriò de ea recipienda, vel reſspuenda deliberent, noſstroſsq́ue, hoc tam utile & ſsalutare commercium erga illos exercêre volentes, tuto, & fido hoſspitio recipiant, vel liberum tranſsitum ad alias provincias concedant, in quibus EvangeliũEvangelium annuntiare, & propagare deſsiderent. Frequentiſssima, & veriſssima eſst omnium ferè Theologorum, & Iuriſsperitorum opinio, quæ docet, talem coactionem licitam eſsſse, atque adeò iure optimo poſsſse his de cauſsis infidelibus |

p. 521

bellum inferri, qui protervè FidẽFidem audire recuſsant, vel eiuſsmodi pias, & laudabiles expeditiones impediunt; dum tamen prius quàm ad illud deveniatur, omnia alia media tententur, quęquæ ad munus Apoſstolorum Apoſstolicè, & pacificè obeundum conducere potuerint, & in eiuſdẽeiuſdem belli illatione inculpatæ tutelæ moderamen ſservetur, eaq́ue cautio adhibeatur, ne ulterius progrediatur ſsupplicium, quàm reperiatur commiſsſsum, ut aliàs dicitur in l. 1. C. unde vi, & in l. ſsancimus, C. de pœnis, & in ſsimili notavimus, & ornavimus ſsup. hoc lib. cap. 16. num. 5. & 6.

Quam ſsententiam

^† de Iudæis loquens, qui in terris Romani PõtificisPontificis aut aliorum chriſstianorum PrincipũPrincipum degunt, apertè tradit InnocẽtInnocent. in cap. quod ſsuper, col. ult. verſs. Item licèt, de voto, relatus a Bertachin. in repertor. verb. Infideles, fol. 28. docens, quòd infideles, licèt non debeant cogi ad Fidem, tamen Papa poteſst eis mandare, quòd admittant Prædicatores Evangelij in terris ſsuæ iuriſsdictionis, & ſsi eos non admittant, peccant, & ideò puniri debent. Idemq́ue, re ad utramque partem diſsputatâ, reſsolvit Borgnin. Cavalcan. in deciſs. 21. num. 13. & ſsequentib. 2. par. Ioan. Azor. 1. tom. inſstit. Moral. lib. 8. cap. 6. verſs. Tertiò quæritur, & noviſssimè Philip. Paſschal. in tract. de vilib. patr. poteſst. 1. par. cap. 7. num. 17. Bañez, Torres, Suarez, & alij in locis infrà relatis, & noviſssimè Ant. Ricciullus in tract. de iur. perſson. extra Eccleſs. grem. exiſst. lib. 2. cap. 37. Et generaliter

^† in quibuslibet infidelibus, etiam Principibus chriſstianis nõnon ſsubditis: & in ſspecie ipſsorum IndorũIndorum, de quibus ſsermonem habemus, eandẽeandem opinionem ſsequuntur Theologi omnes communiter poſst D. Thom. in 2. 2. q. 10. artic. 8. Ioan. Maior. in 2. diſst. 44. q. 2. & 3. Albertinus in rub. de hæreticis lib. 6. q. 8. Gineſs. Sepulveda in obiect. 10. contra Epiſscop. de Chiapa, Doctiſss. Alfonſs. à Caſstro de iuſsta hæret. punit. lib. 2. cap. 14. verſs. Prima igitur, ubi aſsſserit, quòd licèt infideles ad Dei veri cultum, & ſsacri baptiſsmatis ſsuſsceptionem inviti compelli nõnon poſsſsint: attamen ſsi monitionem hanc recipere recuſsent, & maximè ſsi prędicationemprædicationem ſsancti Evangelij propulſsent, erit iuſstum bellum, quod contra eos motum fuerit.

Mag. Victoria in relect. 1. de Indis, ex num. 36. & in relect. 2. ex num. 1. ad 12. ubi ex Divini pręceptipræcepti auctoritate concludit, Indos, & quoslibet infideles ad Fidem audiendam tenêri, ac proinde à peccato mortali non excuſsari, ſsi rogati, & admoniti, ut audiant pacificè loquentes de rebus ſspectantibus ad Religionem, ac de ea maturè deliberent, id facere nollent; quia tenentur, inquit, ſsaltem audire, & conſsultare, & ſsi hoc impediant, & Hiſspanos inter ſse ad commercia, & prædicationem ſsecurè non admittant, neque aliter Religionis negotium procurari valeat, hic titulus iuſstiſssimus eſst ad eos debellandos, & conquirendos, terraſsq́ue, ac provincias eorum occupãdasoccupandas, novos dominos creandos, & antiquos deponẽdosdeponendos, & ad reliqua alia iura belli proſsequenda, quęquæ in alijs bellis iuſstis licitè fieri poſsſsent.

Gregor. Lupecius in l. 2. tit. 23. par. 2. col. 11. & 12. & col. 20. verſs. 3. 4. & 8. concluſsio, & Hieron. Zevall. in pract. commun. lib. 4. q. fin. num. 172. & ſsequentib. & rurſsus, & melius num. 295. & ſsequentib. ubi verba VictorięVictoriæ ſequẽtesſequentes, & tranſscribentes, iuſstitiam eiuſdẽeiuſdem belli contra impedientes Fidem audire, & Chriſstianos à ſsuis provincijs removentes, enixè tuentur.

Eruditiſssimus D. Præſses Covarruv. in reg. peccatum. 2. par. §. 10. num. 13. verſs. Quartò licitũlicitum & §. 11. n. 5. verſs. Fateor planè, ubi cũcum D. Tho. & alijs Theologis docet. Chriſstianos nõnon poſsſse, nec debêre iuſstè impediri in prædicatione Chriſstianæ Fidei, & quòd ſsi impediantur, eis fit iniuria, ad quam propulſsan|

p. 522

dam poſsſsunt iuſstum bellũbellum movêre, vel quando infideles moniti ab idolorum vano cultu non abſstinent, ubi is impedimentum affert Religioni Chriſstianæ, & legis Evangelicæ prędicationiprædicationi.

Dom. Soto in 4. diſstinct. 5. q. un. artic. 1. pag. 267. verſs. Secunda concluſsio, & in ſsummario diſsputationis, ſsive Apologiæ Epiſscopi Chiapenſsis contra Sepulved. pag. 14. & 15. Et in conſs. quod ann. 1550. dedit circa Indiarum conquiſsitonem, verſsic. La ſsegunda cabeça, Salmeron tom. 12. tract. 38. verſs. Deinde, pag. 323. Card. Bellar. lib. 5. de Rom. Pontit. cap. 7. Beccan. in ſsum. 2. tomo, cap. 13. q. 4. num. 12. & ſseq. Fr. Anton. à Corduba in quæſstionar. lib. 1. q. 57. dub. 4. verſs. Tertia pars, & dub. 6. verſs. Quartum dictum, Gabriel de Valencia 3. tom. diſsp. 1. q. 10. punct. 6. col. 410. poſst Caietan. 2. 2. q. 10. art. 8. P. Gabr. Vazquez in 1. 2. q. 76. diſsp. 120. cap. 3. & cap. 5. in initio, Petr. de Aragon. in 2. 2. q. 10. art. 8. col. 254. Toletus in ſsum. lib. 4. cap. 2. num. 2. Petr. Ledeſsm. 2. tom. ſsum. tract. 1. cap. 5. Torres de Fide, art. 8. diſsp. 51. dub. 2. Thom Sanchez in ſsumma lib. 2. cap. 1. num. 4. & noviſssimè Pat. Suarez de Fide, diſsput. 18. ſsect. 2. num. 8. & Seraph. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiat. cap. 9. numer. 6. & 7. ubi licèt infidelium debellationem nõnon omnino probent, ob id tantùm, quòd Fidem audire recuſsent; benè tamen admittunt, quòd ſsi nobis prædicationem impedirent, aut alios volentes illam audire, & forſsan Fidem ſsuſscipere, ad nos accedere prohiberent, nec ſsinerent prædicatores loqui Verbum Dei ſsine vi, ac fraude volentibus audire; iure poſsſsemus eorum violentiam etiam armis propulſsare, & bello, ſsi opus eſsſset, illato, acriter coërcere; quia omnino

^† ſsemper manet ius integrum Eccleſsiæ ad prędicandumprædicandum in quolibet Regno, & ad defendendum innocentes, ut ſsic dicam, id eſst, particulares perſsonas, quæ voluerint audire verbũverbum, & ita nulla fit tali in caſsu coactio ad audiendam Fidem, ſsed ſsolùm ad non impediendum prędicationemprædicationem EvãgelijEvangelij, nec eos, qui voluntariè illud audire voluerint.

Idem ſsentit Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Indi. ſsalut. cap. 13. ubi elegãtereleganter, & generaliùs ait, hoc ius ab ipſso omnium conditore conditum videri, ut quęquæ Chriſstiani à Deo didicerunt, doceant ipſsi cæteros mortales, quorum ſsalutem optare, & quęrerequærere debẽtdebent. Qui enim dixit: Ite in mundum univerſsum, & prædicate Evangelium omni creaturæ, certè aditum liberũliberum quocunque terrarum aperuit, quem qui nobis præcludere velint, & ſsummi Dei pręconespræcones, ac legatos inauditos à ſse relegant, cõtracontra ius Divinum, & naturale, & contra ſsalutem ſsuam facere putandi ſsunt.

Mag. Domin. Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 528. verſs. Tertia, & quarta concluſsio & col. 534. verſs. Ex his ſsequitur. Vbi licèt primò in quæſtionẽquæſtionem vocaſsſset, an infideles ſsubditi, & etiam nõnon ſsubditi, ad Fidem audiendam compelli poſsſsent: poſsteà tamen concludit, inſsideles non ſsubditos iure compelli, ne ullo modo Christi Fidem impediãtimpediant. Et ex hoc ſsequi, quòd ſsi nuntius Evangelij perveniat ad exteras, & barbaras nationes, & impediatur prędicareprædicare populis â Principibus illarũillarum nationum, tunc poteſst Princeps Chriſstianus, ut miniſster Pontificis, debellare illos Principes, ne impediant PrędicatoremPrædicatorem. Hoc enim non eſst compellere ad audiendum, ſsed defendere innocentes, quoſsdam quidem ad prædicandum ius hab uteshabentes, quoſsdam verò quia ius habent ad audiendum, ſsi velint.

Pat. Lud. Molina de iuſst. & iur. tractat. 2. diſsp. 105. & in materia de Fide, q. 10. art. 8. ubi concludit, quòd cùm Chriſstiani ius habeamus denuntiandi Evangelium ubique terrarum, pariter quoque poteſstatem habemus concionatores, ad quoſscunque infideles deferendi, eos protegendi, & infideles |

p. 523

ipſsos cogendi, non quidem ut EvãgeliumEvangelium ſsuſscipiant, ſsed ne impedimento ſsint, tum concionatoribus, quominus illud denuntient, tum etiam ſsuis, quominus illud audiant, ſsuſscipiant, & iuxta illud vivant. Et quòd hoc fine, etiãetiam vel invidis, & invitis ipſsis infidelibus, poſsſsumus cum navibus ad eos accedere, tandiuq́ue & cũcum ea potentia in eorum portubus, & terris commorari, quamdiu, & quantum neceſsſse fuerit, ut hæc tutò fiant, eâq́ue ratione cõmerciumcommercium aliquod cum ipſsis exercêre. Quòd ſsi gentes aliquęaliquæ, aut Reges, & DynaſtęDynaſtæ reſsiſstant, & impediant, fas nobis eſst, bello illos coërcêre, iniuriamq́ue Fidei, & Evangelio in ea parte illatam punire.

Mag. Salon in 2. 2. tom. 1. tract. de domin. q. 3. art. 1. ubi, poſstquàm illam quæſstionem tractavit, liceatne unum hominem alteri dominari? Et quo iure, ac quibus de cauſsis iuſsta ſservitus inducatur? ſsubdit, Indos & Æthiopes, qui à Luſsitanis, & Hiſspanis capiuntur, tutâ conſscientiâ capi, & ad nos deferri, ac vendi, ſsi volentibus Evangelium in illis regionibus prædicare, ipſsi reſsiſstant; quia reſsiſstentibus prædicationi EvangelicęEvangelicæ legitimè bellum infertur.

Pat. Ioan. Azor. dict. lib. 8. cap. 26. verſs. Septimò quæritur, quem ſsequitur, & ad verbum tranſscribit, Fr. Thom. à Ieſsu lib. 5. de procur. omn. gent. ſsalut. 1. p. dub. 3. pag. 206. ubi reſsolvunt, non ſsolùm infideles Chriſstianis ſsubditos, verùm & quoslibet Paganos, & Barbaros, etiam non ſsubditos, ad audiendum Christi Evangelium compelli poſsſse, quia non ideò dici debet, quòd ad credendum etiam compellantur, & quia negari non poteſst, quin ſsi viri probatæ vitęvitæ, & ſpectatęſpectatæ virtutis mitterentur ad Christi EvangeliũEvangelium Paganis annuntiandum, iure naturali digni eſsſsent, qui audirentur, nec iure ullus Paganorum Princeps, aut prohiberet, quominus, Pagani qui vellent Evangelium audirent, aut idoneos Christi nuntios, aut præcones, & interpretes impediret, ne illud annuntiarent. Alioqui enim his, aut illis vim, & iniuriam manifeſstam afferret.

Mag. Petr. Lorca in 2. 2. artic 8. q. II. ſsect. 3. ubi pluribus probat, omnes infideles indiſstinctè compelli poſsſse, ut Fidei, & eius prædicationi iniuriam, & impedimentum non inferant. Et conducunt alia quæ tradimus infrà lib. 3. cap. 3. ex num. 1. & noviſssimè Ægid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, cap. 3. num. 16. ubi pluribus probat, ſsummum Pontificem poſsſse mittere Prædicatores in mundum, & ſsubijcere alicui Principi Chriſstiano eos, qui PrędicatoresPrædicatores non acceperint, vel malè affecerint, ad quod allegat Bellarmin. lib. 1. de Rom. Pontiſs. cap. 9. & ſseq. & Pat. Suarez lib. 3. contra ſsect. Angl. cap. 10.

Pro

^† qua ſsententia dum docet, infideles, & præſsertim eos, qui Principibus Chriſstianis ſsubditi ſsunt, ad Fidei prædicationem audiendam compelli poſsſse, apertæ ſsunt hodie Romanorum PontificũPontificum conſstitutiones, præſsertim Nicolai III. quæ incipit: VineãVineam, & Gregor. XIII. quęquæ incipit: Sancta Mater Eccleſsia, quas ad litteram invenies apud Laërtium Cherubinum in ſsuo Bullario, Anton. Naldum in quæſstion. pract. verb. Iudæus, fol. 305. Paul. Piaſsecium in praxi Epiſscop. 2. parte, cap. 4. pag. 254. & Thom à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalut. lib. 9. par. 1. in fin. pag. 373. & earum ſsummam recenſsent Azor, Suarez, Ricciullus & alij ex ſsup. citatis; quibus cavetur, ut Iudæi ſsemel in hebdomada ad Fidem prædicationem audiendam accedere compellãturcompellantur, pœnâ impoſsitâ his, qui audire recuſsant. Quarum vim non ſsatis effugiunt illi, qui hanc non eſsſse pœnam reſspondent, ſsed quoddam tributum, quod illis infidelibus tanquam ſsubditis poteſst iuſstè imponi; cùm hoc à verbis, & mẽtemente pontificũpontificum alieniſsimũalieniſsimum ſsit, |

p. 524

ut benè advertit Pat. Suar. dict. ſsect. 2. num. 3. & oſstenditur in d. Bulla Gregor. ibi: Ad quos ſsermones, & lectiones volumus univerſsos & ſsingulos utriuſsque ſsexus Iudæis à duodecim annis ſsupra, infirmitate, aut alia legitima cauſsa, de qua Ordinarios docere debeant, non impeditos, in civitate, & locis, ut præfertur habitantes, vel aliunde obvenientes, etiam ſsi inibi domicilium non habeant, ita per circuitũcircuitum cõvenireconvenire, ut tertia ſsaltem eorum pars, nec unquam minor, ſsemper adſsit. Quod ſsi facere neglexerint, interdicti cum fidelibus commercij, & alijs penis arbitrio Ordinarij pro contumaciæ modo imponendis, donec ſsatiſsfecerint competenter, ad ipſsos ſsermones audiendos compellãturcompellantur. ¶ Idemq́;Idemq́ue ante prędictasprædictas conſstitutiones ſstatutum fuiſsſse videtur:

^† nam in cap. Epiſscopus nullum de conſsecrat. diſst. 1. ad templa, & miſsſsas cathecumenorum hac de cauſsa accedere non prohibebantur, &

^† in Concilio Baſsilienſsi ſseſsſs. 19. quod extat in 4. tom. Concil. pag. 57. idem ferè quod Gregor. ſstatuit, his verbis cautum reperitur: Sancta Generalis Synodus in primis ſstatuit, ut omnes Diœceſsani, quoſsdam in litteris Divinis benè eruditos, aliquot vicibus annuatim deputent, in locis ubi Iudæi, aut alij infideles degunt, ad prædicandum & explanandum taliter Catholicæ Fidei veritatem, ut ipſsi infideles, qui audiunt, ſsuos valeant errores recognoſscere. Ad quam prædicationem ſsub pœnis tam commercij per fideles illis interdicendi, quàm alijs ad hoc opportunis, ipſsos infideles cuiuſscunque ſsexus in annis diſscretionis conſstitutos, accedere cõpellantcompellant. ¶ Et

^† quãvisquamvis de hoc Concilio, & an fuerit legitimum, & approbatum, plura tradant Doctores, quos refert Marquard. de Suſsan. in tract. de Iudæ. & Infidel. 3. part. cap. 8. & Cavalcan. dict. deciſs. 21. num. ult. tamen idem ibîdem reſsolvit, quoad hoc ubique in Italia obſservari, & ita in Senatu Fivizanenſsi, & Papienſsi deciſsum fuiſsſse. Et in Aragonia quoque iamdudum cautum reperiri edicto Regis Iacob, ann. 1242. quod fuit confirmatũconfirmatum per Innoc. IV. tradit Ricciullus dict. cap. 37. num. 5.

Secvndò, pro eâdem ſentẽtiaſententia, quatenus generaliter probat, licitam eſsſse eandem compulſsionem ad Fidem audiendam in omnibus infidelibus, etiãſietiamſi Chriſstianis ſsubditi non ſsint, ex mente prædictorum Auctorum perpendo. Quòd

^† cùm Eccleſsia, ut ſsæpè diximus, non ſsolùm poteſstatem, verùm & neceſssitatem habeat, Evangelium per univerſsum Orbem docendi, ac diſsſseminandi, inutilis quidem, aut impoſssibilis hæc poteſstas, & obligatio redderetur, ſsi infideles omnes ad eiuſsdem Evangelij præcones audiendos compelli non poſsſsent; quia

^† doctrina ſsine auditu eſsſse non poteſst, ut inquit Div. Paul. Rom. 10: Quomodo credent ei, quẽquem non audierunt? Quomodo autẽautem audient ſsine prædicante? Quomodo verò prædicabũtprædicabunt, niſsi mittantur? Sicut ſscriptum eſst: Quàm ſspecioſsi pedes Evangelizantium pacem! EvangelizantiũEvangelizantium bona! Sed nõnon omnes obediunt Evangelio. Iſsaias enim dicit: Domine, quis credidit auditui noſstro? Ergo fides ex auditu, auditus autẽautem per VerbũVerbum Chriſsti.

Quamobrem

^† D. Baſsilius in Aſsceticis ſsic Fidem definit: Fides eſst aſsſsenſsio indubitata ad ea quæ audiuntur, certa veritatis per ſsuaſsione ad ea, quæ prædicantur per Dei gratiam, & Clemens Alex. lib. 1. Pædagog. Catecheſsis, inquit, ſseu quæ per auditum deducitur inſstitutio ad Fidem deducit. Ipſsamq́ue

^† Dei doctrinam totam, nomine Evangelij, & Verbi Divini communiter appellamus. At Evangelium nihil aliud ſsignificat, niſsi annuntiationem; verbũverbum autem, id, quod ore profertur, ut, pręterpræter alios, in ſspecie noſstra optimè advertit, & proſsequitur Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 3. cap. 2. primum hoc ſsignum veræ, & Catholicæ Eccleſsiæ noſstræ conſstituens, quòd eius fides ex auditu dependeat.

Vnde

^† conſsequenti conceſsſso, vel uno ex correlativis, alterum, ſsine quo |

p. 525

illud eſsſse nõnon poteſst, neceſsſsariò concedere debemus, l. 2. D. de iuriſsdict. omn. iud. l. 3. §. qui habet, D. de ſservit, ruſst. præd. ibi: Qui habet hauſstum, iter quoque habere videtur ad hauriendum, & ſsi quis tantum hauſstum ceſsſserit, nihil agit, l. qui fundum 40. §. 1. D. de contrah. empt. l. 6. tit. 31. part. 3. cum alijs, quęquæ notãtnotant Bart. & Doct. in l. ſsi ſsideiuſsſsor. 52. D. de fideiuſsſs. Ripa in l. 1. num. 103. D. de vulgar. Ludovic. Vital. lib. 2. variar. cap. 9. Pat. Suarez de legib. lib. 8. cap. II. & diximus ſsup. cap. 16. ex num. 52.

Cuius rationis vis à ſsimili conſsirmatur per aliquos ex ſsuprà relatis. Nam quia

^† Christvs dixit Apoſstolis ſsuis, Ioan. 20: Quorum remiſseritis peccata, remittuntur eis, &c. optimè colligit Eccleſsia, pręcepiſſepræcepiſſe fidelibus, ut peccata ſsua confiteantur, quia non poſsſsunt remitti, niſsi audiantur, & cognoſscantur. Ergo ſsimiliter, ſsi dedit EccleſięEccleſiæ poteſstatem docendi infideles, conſsequenter dediſsſse videtur, ut poſssit illos ad audiendum compellere. Præſsertim cũcum

^† eo ipſso quòd audire nolunt, prædicationi Fidei reſsiſstere, & impedimẽtumimpedimentum ex parte ſsua apponere videantur, quod ubi faciunt, Auctores omnes iuſstè debellari poſsſse concedunt.

Neque

^† huic ſsententiæ adverſsatur conſsideratio soti, Valenciæ, Banez, Arag. Torres, Suarez, Beccani, Freitas, & aliorum, qui in hoc articulo compulſsionis, & debellationis ob id tantùm, quòd Fidem audire nolint, contrariam defendunt, dicentes, quòd cùm non poſssint cogi ad credẽdumcredendum, ad audiendum etiam compelli non debent, & quod ijs tantùm eſst prædicandum, qui ſsponte ſsuâ prędicatoresprædicatores audire, & recipere volunt,

^† Apoſstolorum exemplo, quibus hoc ita Christvs Dominus commendaſsſse videtur, Lucæ 3. & Matth. 10: Et quicunque non receperint vos, neque audierint ſsermones veſstros, exeuntes foras de domo, vel de civitate, excutite pulverem de pedibus veſstris. Nam rectè reſspondet Azorius dict. lib. 8. cap. 24. q. 3. & 7.

^† coactionẽcoactionem in receptione Fidei expreſssè prohibitam eſsſse, quia libertati, quæ in ea requiritur, directò repugnat, ut latè oſstendimus ſsup. cap. 17. num. 4. At verò, in compulſsione audiendi Fidem, hanc prohibitionem nõnon reperiri, quin potius ex præcepto prædicandi, & Evangelizandi deduci videri, quoniam eo facto tantùm curatur, & efficitur, ut ſsacris Divini Verbi concionibus interſsint, & poſsteà ſspontè, ac liberè audita credant, vel reſspuant. Non enim conſsequens eſst, ut ſsi ad audiendum adigantur, eo ipſso compellantur ad credendum, ſsicut poteſst quis cogi, ut audiat prædicationem conſsiliorum Evangelicorum, vel de conceſssione indulgentiarum, & non proptereà cogitur, vel ad ſsequenda conſsilia, vel ad lucrandas indulgentias.

^† quemadmodum Eccleſsia non errat, dum infidelibus ſsubditis hãchanc audiendi neceſssitatem iniungit, ut ipſsi ijdem Auctores tandem agnoſscunt, & in primo argumento probavimus: ita non errabunt, qui idem ad non ſsubditos protrahunt, cùm in omnibus eadẽeadem prorſsus militet ratio, eademque in receptione Fidei libertas deſsideretur, poſssitq́ue hodie Eccleſsia ubique ſsuum munus, & officium implêre, & competenti auctoritate, & ſseveritate defendere. Quod

^† tempore apoſstolorum ſsecus ſse habebat, & ideò ſsuo iure in multis non utebatur, ut abundè ſsatis oſstendimus ſsup. cap. 16. ex num. 82. & in terminis docet Pat. Suarez d. tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 1. num. 10.

PræterquãPræterquam

^† quòd verba illa MatthęiMatthæi: Neque audierit ſsermones veſstros, magis de contempta, quàm de non audita prædicatione intelligi debẽtdebent, ut ibîdem Franc. Lucas advertit. Et quod ſsubdit

^† de excuſssione pulveris pedũpedum, inter varias ſsignificationes, quas ibi ex Sanctis Patribus idem Franc. Lucas, & Maldonatus adducunt, anathematis, maledictionis, atque condem|

p. 526

nationis ſsignum importat, ut D. Hilarius oſstendit, dum inquit: In eos, qui audita Regni Cœleſstis prædicatione, Apoſstolorum præcepta reſspuerint, ſsigno pulveris ex pedibus excuſsſsi, æterna maledictio relinquatur. Et ſsic Apoſstoli, eis, quibus tunc poterant, pœnis, non auditam, vel ſspretam prædicationem, vindicabant. Quinimò

^† & bellum ea de cauſsa indicebant; iactatio quippè pulveris pedum adverſsus aliquam civitatẽcivitatem, videtur eſsſse ſsignum denuntiantis bellũbellum, & everſsionem minitantis, & ut rectè advertit, & pluribus illuſstrat Pat. Ioan. Pineda de rebus Salom. lib. 6. cap. 20. §. 9. num. 19. pag. 473.

Tertiò, pro eâdem ſentẽtiaſententia facit, quòd infideles ubilibet conſstituti, non poſsſsunt à culpa excuſsari, ſsi Divini Verbi nuntios, & prædicatores recipere, & Evangelium pacis, aliaq́ue ſsibi convenientia ab illis proponenda, audire recuſsent:

^† cùm hi non ſsolùm cenſsendi ſsint Regum Chriſstianorum, aut Romani Pontificis legati, quorum curâ, & auctoritate ad hoc pium, & Apoſstolicum munus mandari ſsolent, verùm & ipſsius Christi Domini, pro quo legatione ſsunguntur, iuxta illud D, Pauli 2. Corint. 5: Deus erat in Chriſsto mundum reconcilians ſsibi, & poſsuit in nobis verbum reconciliationis. Pro Chriſsto ergo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos. Et ad Epheſs. 6.: Pro quo legatione fungimur in catena iſsta, ubi D. Thom. exponit, id eſst: Sumus legati Chriſsti.

Legatos

^† autem, etiam ab hoſstibus miſsſsos, fido, & ſsecuro hoſspitio recipi debêre, & grato, ac benevolo vultu audiri, & expediri, conſstans eſst omnium gentium conſsuetudo, ac velut religio, ex ipſsius naturæ humanæ legibus hauſsta, quæ ubi violatur, legitimam belli cauſsam adverſsus violantes inducit. Quâ ratione

^† legati ipſsi Sancti appellari ſsolebant, cap. ius gentiũgentium, 1. diſstinct. ibi: Legatorum non violandorum religio,

^† l. ultim. in princip. D. de legation. ibi: Si quis legatum hoſstium pulſsaſsſset, contra ius gentium id commiſsſsum eſsſse exiſstimatur: quia Sancti habẽturhabentur legati, l. ſsanctum 7. D. de rer. diviſsion. l. 15. tit. 28. par. 3. iunctis alijs, quęquæ, ultra Scribentes in his iuribus, latiſssimè tradunt Duaren. lib. 1. diſsput. cap. 37. Conan. lib. 3. comment. iur. civil. cap. 1. num. 6. & 7. Emanuel Suarez lib. 1. obſservat. cap. 10. & 15. Sigon. lib. 1. de iudicijs, cap. 4. Pet. Crinitus de honeſst. diſscip. lib. 7. cap. 3. Alban. Spinaſsatus lib. 2. Polit. cap. 5. Petr. Faber. lib. 2. Semeſst. cap. 1. pag. 10. Pet. Gregor. lib. 33. Syntag. cap. 14. num. 4. Tiber. Decian. in praxi crim. lib. 2. capite 20. numer. 4. & lip. 7. cap. 5. à num. 11. Durant. Caſscell. lib. 1. var. cap. 1. Balthaſs. Ayala de iure, & officio belli, lib. 1. cap. 9. Mag. Marquez in Gubernat. Chriſstian. lib. 1. cap. 27. & lib. 2. cap. 37. pag. 376. Pat. Salas in tractat. de legibus, q. 95. diſsput. 7. ſsect. 2. num. 19. Chriſstophor. Beſsoldus in diſsſsertat. iurid. polit. de legatis, & eorum iure, cap. 5. & Carol. Paſschalis in peculiari, & ſsatis docto tractatu, quem noviſssimè de legatis ſscripſsit, quem ſsequutus, aliũalium non minus doctum Hiſspanâ noſstrâ linguâ elucubravit Dom. D. Ioan. à Vera & Zuñiga, nũcnunc titulo Comitatus de la Roca, pro meritis inſsignitus, & maioribus quotidie honoribus, pro eximia quâ pollet nobilitate, prudentiâ, & eruditione, condecorandus: ubi diſscurſsu 1. hunc articulum eleganter exornat. Vnde

^† Chryſsoſst. inquit: Legatos nudos, legatione fungi ad armatos, pro pace, neque illorum, quemquam iniuria afficere licere, ut qui Deorum ſsint miniſstri, quicunque amicitiæ nuntij ſsunt. Et David

^† lib. 2. Reg. cap. 10. intuliſsſse dicitur bellum Regi Ammonitarum, propter deriſsos legatos ſsuos:

^† iniuria enim facta legatis, cenſsetur facta Principi, vel Reipublicæ, cuius legatione funguntur, cap. accuſsatio, in fin 2. quęſtquæſt. 7.

Ex quibus principijs rectè poſst alios |

p. 527

deducit Pat. Suar. dict. tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 1. ex num. 1. ad 4.

^† Eccleſsiam habêre ius tuendi, & defendẽdidefendendi ſsuos prędicatoresprædicatores. Et Ferdin. Zurita in ſsuis quæſstion. Theolog. cap. 21. de ipſsis noſstris Indis pertractans, concludit, nullâ

^† ratione, aut ignoratione excuſsari poſsſse, ſsi legatos ad ſse miſsſsos interficiant, à quibus, aut eorum ſsocijs nullum damnum, vel iniuriam priùs accepiſsſsent, cùm hoc commune omnium gentium ius, & totius mundi utilitas execretur: cuius ignoratio, tranſsgreſssio, aut violatio nemini eſst condonanda ex doctrina D. Thom. in 1. 2. quæſst. 10. art. 8. & quæſst. 76. artic. 2. & q. 94. art. 2. 4. 5. & 6. & in 1. part. q. 17. art. 3.

Quod idem

^† cautum videmus pluribus Regijs ſschedulis & inſstructionibus, quęquæ olim ad novas expeditiones dari ſsolebant, & reperiuntur in tom. 4. ex pag. 220. ubi dicitur: Que ſsi los Indios malicioſsamente puſsieren impedimento, ò dilacion en admitir las perſsonas que les van a tratar de la enſseñança de la Fè, ò en eſstorvar que eſsten entre ellos, i no ſse paſsſse adelante cõcon la predicacion, è inſstruccion de buenos uſsos i coſstumbres, ò q̃que no ſse reduzgan i conviertan los que de los ſsuyos, ò de los vezinos buenamente lo quiſierẽquiſieren hazer ò ſsi ſse armaren, ò vinieren de guerra à matar, robar, ò hazer otros daños a los dichos deſscubridores, i predicadores: en tales caſsos ſse les pueda hazer guerra con la moderacion que conviene, i conſsultando primero la juſstificacion i forma della con los Religioſsos i Clerigos que ſse hallaren preſsentes, ò con las Reales Audiencias, ſsi huviere comodidad para ello, i haziendo los demas autos, proteſstaciones, i requerimiẽtosrequerimientos que ſse entendiere convenir.

Qvartò, in confirmationem, & extenſsionem eiuſdẽeiuſdem tituli cõſiderariconſiderari poteſst mirũmirum non eſsſse, ſsi adverſsus infideles, qui EvangeliũEvangelium prædicari, & propagari prohibent, bellũbellum moveri poſsſse, affirmemus: cùm

^† idẽidem plurimi, & graviſsimgraviſsimi Auctores cũcum Victoria ubi ſsuprà licêre concedant, naturali, ac cõmunicommuni omniũomnium gentiũgentium iure conſsiderato, ob id ſsolùm quod innoxia commercia, & negotiationes in ſsuis provincijs nobis inhibeãtinhibeant & littorũlittorum, ac terrarũterrarum ſuarũſuarum apulſsum, & aditũaditum intercludant. Etenim qui hæc

^† faciunt, iniuriarũiniuriarum tenẽturtenentur, quaſsi qui in publica cõmodacommoda peccent, & humanam ſsocietatem, & cognationẽcognationem diſsturbent, quæ his quaſsi vinculis commerciorũcommerciorum, & mutuęmutuæ hoſspitalitatis cõnecticonnecti, & ſsuſstineri videtur, l. ut vim, l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure. §. ius autem gentiũgentium, inſstit. de iure naturali, l. penult. & ibi cõmunitercommuniter Scribentes, D. de pactis,

^† l. iniuriarũiniuriarum 13. §. ſsi quis me prohibeat, verſs. At ſsi quis, D. de iniurijs, l. nemo igitur, D. de rer. diviſs. §. riparũriparum, & §. littorũlittorum inſstit. eod. l. littora 51. D. de contrah. empt. l. mercatores, C. de commerc. l. 66. tit. 28. part. 3.

Eòq́ue alludẽsalludens

^† Cicero in Topicis: Littora (inquit) omnia publica eſsſse vultis, & lib. 3. Offic. Eſst enim hominũhominum naturæ, quãquam ſsequi debemus, maximè inimica crudelitas. Malè etiam qui peregrinos urbibus uti prohibent, eoſsque exterminant, ut Pœnus apud patres noſstros, Papius nuper. NãNam eſsſse pro cive, qui civis non ſsit rectũrectum eſst non lecerelicere, quam tulerunt legem ſsapientiſsſsimi Conſsules Craſsſsus, & Scævola. Vſsu verò Vrbis prohibere peregrinos, ſsanè inhumanãinhumanam eſst. Et Ovid. 7. Metamorph.

— Lituſsq́ue rogamus
Innocuum, & cunctis undamq́ue, auramq́;auramq́ue patentem.

Et Virgil. 1. Æneid.

Quod genus hoc hominum, quæve hunc tam barbara morem
Permittit patria? hoſspitio prohibemur arenæ,
Bella cient, primaq́ue vetant conſsiſstere terra.

Paulus item Oroſs. lib. 5. cap. 2. ſsic ait: Nunc me iſsta Africa excepit, pace ſsimplici, ſsinu proprio, iure communi, de qua aliquando dictum, & verè dictum, hoſspitio prohibemur arenæ, &c. Cui arridet Caſsſsiod. lib. 11. epiſst. 17. dum ait: Hinc eſst, |

p. 528

quòd ſsapientes mortale genus unum hominem eſsſse teſstati ſsunt: quoniam omnes à cũctiscunctis caſsibus ſsuis indivìſsos eſsſse voluerũtvoluerunt: & idẽidem ſsolitâ eloquentiâ expreſssit Plin. in Panæg. ad Traian. eũeum eximiè laudans, quòd ita cõmerciacommercia miſscuerit, ut quod genitum eſsſset uſsquam, id apud omnes natus videretutvideretur.

Vnde in ſsacra

^† Pagina hoc humanitatis, hoſspitalitatis, & promiſscui commercij ius ſsæpiſssimè commendatur, Deuteron. 10. & 19. Iſsai. 58. Eccleſs. 17. 1. Petr. 4. 1. ad Timothæ. 3. Roman. 12. Matth. 25. Lucæ 14. & melius 13. ad Hebræ. 2. in illis verbis: Hoſspitalitatis nolite obliviſsci, per hanc enim patuerunt quidam Angelis hoſspitio receptis. Quibus

^† Divus Paulus Lot, & Abraham hiſstoriam reſspexit, Geneſs. 18. & 19. & Ioſseph. lib. 1. antiquit. Iudai. cap. 19. qui ob id, quòd recipere hoſspites aſsſsueverant, Angelos ſsub figura hominum hoſspites habêre meruerunt. De quo loquens D. Ambroſs. in libro de Patriarch.

^† relatus in cap. offerebatur 32. quæſst. 7: Præferebat (inquit) Sanctus Lot domus ſsuæ verecundiæ hoſspitalem gratiam, etiam apud barbaras gentes inviolabilem.

Neque abeſst

^† Clemens Alexandrin. lib. 2. Strom. capite 4. ubi charitati hoſspitalitatem adhærêre tradit, eamq́ue diffinit: Artificium amicitiæ circa uſsum hoſspitum. Cui addit Gentian. Hervet. quanta autem eſsſset virtus hoſspitalitatis ex hoc eſst perſpicuũperſpicuum, quòd inter cæteras virtutes, quas Epiſscopo tribuit Div. Paul. 1. Timot. 3. eum quoque velit eſsſse hoſspitalem. Et lib. 4. cap. 7. pag. 538. ubi

^† ait, Saram Angelis panes ſsubcinericios paraſsſse, & Cleobuli ſsapientis, & Lyndiorum Monarchæ filiam non puduiſsſse lavare pedes paternorum hoſspitum.

Romani

^† etiam tantum huic iuri, & virtuti deſserebant, ut in eis ſsignificationem & commendationẽcommendationem Iovem Xenium, ſsive Hoſspitalem maximâ veneratione colerent, & nationes quaſsdam hoſspitalitati deditas celebrarent: contrà verò, alias hoſspitibus inviſsas, crudelitatis, & infamiæ notâ proſsequerentur, ut latiſssimè conſstare poterit ex his, quęquæ eleganter de commerciorum, & hoſspitalitatis iure, & utilitate cõgeſſeruntcongeſſerunt

^† Servius, Pontan. & Cerda in illud Virgilij 1. Æneid.

Iupiter hoſspitibus nam te dare iura loquuntur.

Budæus in notis poſsterior. ad Pandectas ad l. 5. D. de captivis, pagina mihi 194. Alexand. ab Alex. & eius addition. Tiraquel. lib. 4. dier. Genial. cap. 10. CęlCæl. Rhodigin. lib. 19. lect. antiq. cap. 26. & lib. 18. cap. 5. Doct. Ribera ſsuper dict. epiſstol. ad HebręHebræ. ex num. 3. ad 16. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 23. cap. 14. circa finem, Tiberius Decian. reſsponſs. 66. num. 37. vol. 3. Petrus Cenedus, qui plures refert in collectan. 118. ad Decretales, num. 1. Rutilius Benzon. de ann. Iubil. lib. 6. cap. 6. ex pag. 622. Ioan. Buſsſsæus in viridar. Chriſst. virtut. verb. Hoſspitalitas, Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſstian. libro 1. capite 27. pag. 161. & plura exempla adducens Marullus de memorab. lib. 1. capite 7. Ant. Sabellicus lib. 7. capite 6. & Theatr. vitæ hum. vol. 14. lib. 1. ex pag. 2897.

Quo in numero recẽſererecenſere potuiſsſsent Hiſspanos

^† noſstros, quorum eximiam in hoſspitibus admittendis, & excipiẽdisexcipiendis humanitatem, iam olim teſstatam reliquit Diodor. Sicul. lib. 6. Biblioth. capite 3. Macrob. lib. 3. Saturn. capite 13. & alij relati à Bernard. Aldrete lib. 1. de antiquit. Hiſspan. capite 17. & Fr. Ioan. à Ponte de convenien. utriuſsque Monarch. lib. 3. capite 21. §. 3. pag. 139. & cap. 24. § 2. pag. 156.

Eſstq́ue iſsta

^† commerciorum, & hoſspitalitatis viciſssitudo, tum ad alia, tum maximè ad Fidem introducendãintroducendam, & propagandam, ſsummopere neceſsſsaria. Nam

^† hoſspites ſsimul olim & Doctores erant, ut teſstatur Lucian. in |

p. 529

Dea Syria, dicens, in ſsacra civitate fuiſsſse publicos hoſspites, qui ab Aſssyrijs appellabantur Doctores, quoniam ipſsis omnia exponebant, & enarrabãtenarrabant, & melius Ioſseph. de antiquit. Iud. lib. 1. cap. 16. & Euſsebius lib. 9. de præparat. Evang. cap. ult. ubi tradunt,

^† AbrahãAbraham, dum fuit hoſspes in Ægypto, viros, Saram verò, eius uxorem, fœminas in veri Dei cultu inſstituiſsſse. Quod referens Pineda de rebus Salom. lib. 3. cap. 27. num. 8: Porro, inquit, hoſspitalits ipſsa Abrahami indicat, illum fuiſsſse Doctorem.

Et ob hanc cauſsam Fr. Ant. de ſsanRoman. in hiſst. Ind. Orient. lib. 2. cap. 15. pag. 280.

^† meritò reputat difficilem Evangelij propagationẽpropagationem inter Sinas, & alias nationes,

^† quæ ex patrijs legibus peregrinorũperegrinorum, & advenarũadvenarum hoſspitia & cõmerciacommercia ſstrictis legibus prohibent, de quibus aliqua cõgeritcongerit Alex. Cælius, & alij ſsuprà relati, Theat. vitæ huma. vol. 1. lib. 1. pag. 59. Puente omnino videndus d. cap. 21. §. 3. Nicolaus Cragius, de Spartanis loquẽsloquens, in tract. de Repub. Lacedæmo. lib. 3. tab. 3. inſst. 3.

^† qui Derinoxeni, quaſsi fallẽtesfallentes hoſspites dicebantur, Pat. Ludov. Cerda in notis ad lib. 1. Æneid. pag. 103. & Ioan. Lorinus in Acta cap. 10. verſs. 23. pag. 490. Et Nos plura diximus ſsup. lib. 1. cap. 16. num. 15.

Plurimis quoque ſschedulis & inſstructionibus Regijs cautũcautum invenimus,

^† ut hæc cõmerciacommercia cũcum Indis iuxta iuris naturalis principia, bonâ fide, ut oportet, inſtituãturinſtituantur, ipſsique, ut nos ſsecurè excipere velint, admoneantur, & ſsi contrarium fecerint, bellum eis denuntietur, ut patet ex his, quęquæ citavimus ſsup. hoc cap. n. 33.

^† Et præcipuè ex eleganti illa Imper. Caroli V. epiſstola ad Reges Meridionales, & Occidentales miſsſsa, data Barchinon. 1. Maij anno 1543. quęquæ extat dict. 4. tom. pag. 222. ubi inter alia hæc verba reperiuntur: Vna de las coſsas que mas comun parece entre todas las gentes, es el uſso de los comercios i contrataciones que tienen entre ſsi: Porque como la ſsuma Sabiduria de Dios en todas las partes del mundo cria coſsas de mucho provecho para los hombres, las quales en otras no ſse hallen, mediante la continuacion de los tratos y reſscates, ſse buſscan, i adquieren, i ſse vienen a conocer i hermanar unas provincias con otras, &c. Et ibi: sino admitieren las perſsonas que deſsto les fueren a tratar, o eſstorvaren, que eſsten entre ellos. Quæ verba

^† à D. Chryſsoſst. mutuata videntur, qui in cap. 13. epiſst. 1. ad Corinthios homilia 34. ſscriptum reliquit, ſsummâ providentiâ Deum omnia ubique gigni non permiſsiſsſse, ut inde homines commerciorum cauſsa cogeret commiſsceri, de quo etiam diximus alia ſsuprà lib. 1. cap. 7. numer. 5.

Quæ omnia ſsaciunt,

^† ut non ſsatis probemus opinionem Pat. Lud. Molinæ dict. tractat. 2. de iuſstit. & iure, diſsput. 105. colum. 433. dum contra Victoriam contendit, nullam Rempublicam tenêri cum periculo ſsui, vel etiam ſsine periculo, hoſspitalitatem, vel commercia cum peregrinis, & extraneis exercêre, neque eos intra proprios portus, & limites, niſsi gravi imminente neceſssitate recipere. Nam contrarium ex ſsupràdictis verius eſsſse videtur, ubi nihil eſst quod de extraneis vereri poſssimus, & ita Nazianzenus Orat. 1. contra Iulian. Gregor. Niſsſsen. dialog. 2. & Philoſstratus in epiſstolis plurima congerunt adverſsus nationes inhoſspitales, quas hac de cauſsa feras, & barbaras vocant,

^† & D. Auguſst. de verb. Apoſstoli, inquit: Ille homo dicitur eſsſse humanus, qui ſse exhibet eſsſse hominem, & maximè hoſspitio ſsuſscipit hominem.

Qvintò, ſsuperior titulus evidentiùs confirmari, aut etiam ampliari poterit,

^† ſsi conſstituamus, infideles eò procedere, ut non ſsolùm prædicatores audire recuſsent, verùm eiſdẽeiſdem quoq;quoque |

p. 530

impedimento ſsint, ne per ſsuas provincias tranſitũtranſitum faciant ad alias, in quibus Fidei myſsteria annũtiareannuntiare, & proponere velint. Hoc enim caſsu omnes ſsupràdicti Doctores uno ore fatentur, legitimũlegitimum bellum illis indici poſsſse; quoniam aliter Evangelij aditus præcluderetur, quod Chriſstus DñsDominus per univerſsum terrarũterrarum Orbem prędicariprædicari, & propagari præcepit, arg. d. l. 3. §. qui habet, D. de ſservit. ruſst. & eorũeorum,

^† quęquæ de bellis per Moyſsen adverſsus amorrhæos illatis, tradit D. Aug. q. 44. in Numer. relatus à Gratian.

^† in c. ult. 23. q. 2. ubi illorũillorum iuſstificationem in eo conſstituit, quòd filios Iſsraël, ad terrãterram ſsibi à Deo promiſsſsam, per regiones ſsuas tranſsire nõnon paterentur, ſsic inquiens: Notandum eſst ſsanè quemadmodum iuſsta bella gerebantur à filijs Iſsrael contra Amorrhæos: innoxius enim tranſsitus negabatur, qui iure ſsocietatis humanæ æquiſssimo patere debebat.

Quod idem admittit, & benè probat Gloſs. Ordin. Numer. 21. Ruper. Abbas lib. 2. in Numer. cap. 14. D. Tho. lib. 2. de regim Princip. c. 12. Abulen. & Caietan. 2. Deut. q. 6. Sylveſst. in ſsum. verb. Gabella, q. 3. n. 12. & 13. Victoria in 2. relect. de Indis, concl. 1. Alfonſs. à Caſstro lib. 2. de iuſsta hæret. punit. c. 4. Covar. in reg. peccatũpeccatum, 2. p. §. 9. n. 4. verſs. Quintò etiãetiam, Fr. Dom. Soto lib. 5. de iuſst. & iur. q. 3. art. 5. in fine, Lucas de PẽnaPenna in l. 1. col. 3. C. ut armorum uſsus lib. II. Molina d. tract. 2. diſsput. 104. Greg. de Valenc. 2. 2. diſsp. 3. q. 16. punct. 2. Balthaſs. Ayala de iure & offic. belli lib. 1. cap. 2. n. 11. in fine, & noviſssimè Card. Bellarm. in reſsponſs. ad Apolog. Regis, Angliæ pro iurament. fidelit. pag. mihi 316. Mag. Marquez in Guber. Chriſst. lib. 1. cap. 27. ex pag. 160. Carol. Sigonius lib. ult. de reb. Ital. ubi ſscribit hac ratione Genuenſses Venetis bellum feciſsſse, & noviſssimè Seraph. Freitas de iuſst. Imp. Aſsiat. cap. 1. & 2. ubi tradit qualiter hoc accipiendum ſsit: & reſspondet argumẽtisargumentis Incogniti in tract. Maris liberi, cap. 1. prout Nos etiam facimus infrà hoc lib. cap. 25. ex n. 63.

Et conſsonat aliud exemplum quod habetur 1. Machabæ. cap. 5.

^† ubi Iudas cùm victor, & triũphanstriumphans de Ammonitis in domum rediret, ad urbem Effren pervenit, & quia eius incolæ tranſsitum, quem petierat, ſsibi denegarunt, eandem urbem, & maſsculos omnes illãillam habitantes delevit. Et

^† Deuter. 23. 3. ubi ex Divinæ legis præcepto à Templo Domini Ammonitæ, & Moabitæ, etiam poſst decimam generationem, excludebantur, quia in exitu Iſsraël de Ægypto, populo fatigato non occurrerunt, neque ei panem, & aquam, ad proſequẽdumproſequendum iter, dare voluerunt.

Vnde colligunt Bartol. in l. 1. C. de Pagan. Iaſs. in l. ex hoc iure, num. 25. de iuſst. & iure, Albertin. in rub. de hæret. q. 8. num. 12. Palac. Rubeus in tract. de obtent. Reg. Navarræ, 5. p. §. 3. & Covar. ubi ſsup. verſs. Quam cauſsam.

^† Quòd cũcum Eccleſsia licitè poſssit indicere bellum contra Saracenos, tenentes, & occupantes Terram ſsanctam IeruſalẽIeruſalem, idem quoque indicere poterit contra omnes alios infideles intermedios, impedientes, vel non permittentes Chriſstianos ire, vel tranſsire ad illam ſanctãſanctam expeditionem.

^† eâdem ratione, ultra plures alias, defenditur titulus, quo Catholicus Hiſspaniæ Rex FerdinãdusFerdinandus V. Navarræ Regnum debellavit, & occupavit; quia nimirum ſsibi innoxius tranſsitus ad Ducatum GuianęGuianæ in Gallia denegatus fuit, quem Pontificiâ auctoritate debellare intendebat, cùm alius locus aptus ad tranſseundum nõnon eſsſset, ut latè cõcluditconcludit Palacius Rub. Bellarmin. & Marquez in locis ſsuprà relatis, Nebriſsſsenſs. lib. 1. de bello Navar. c. 1. Hieron. Zurita in ſsuis annal. lib. 10. cap. 9. & 10. ann. 1512. Illeſscas in hiſstor. Pontif. 2. tom. pag. 205. Camil. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 10. & cap. 47. ex num. 69. Fran. Guiciardinus lib. 11. ſuęſuæ hiſtorięhiſtoriæ |

p. 531

fol. 307. pag. 2. Gregor. Lopez Madera de Monar. Hiſsp. cap. 9. pag. 66. Nos infrà cap. 21. n. 57 & noviſssimè Ludov. Cabrera in hiſst. Reg. Philip. II. lib. 5. c. 16. Vt ſsic

^† caveamus à Genebrar. in Chronolog. ann. 1513. & Ioan. Bodino. lib. 9. de Repub. c. 6. dum inquiunt: Ferdinandus Hiſspaniæ Rex nullo meliori iure, quàm quod ſsibi utile, & commodum eſsſset, Regnum Navarræ, expulſso Ioanne Alberto, occupat anno 1513. & Regnis Caſstellæ aſsſsociat, quos benè notat, & manifeſstè convincit Mag. Marquez ubi ſsup. pag. 162. ¶ Et

^† eodẽeodem modo notare & damnare poſsſsumus Ant. Mornac. in notis ad l. 1. C. de ſsumm. Trinit. pag. 11. ubi eâ libertate, quâ Gallici ſscriptores quidquid ad ſsui Regni præſtantiãpræſtantiam ſspectat, effutiunt, aſsſserere auſsus eſst: Toto adverſsante iure naturali, & gentiũgentium Navarram invaſsiſsſse centum abhinc annis Ferdinandum, qui tandem ſsibi conſscius, reſstitui eam iuſssit moriens, poſteaq́;poſteaq́ue Carolus V. filius, & poſst CarolũCarolum, Philippus; ita ut per inexplicabiles ferè iniuſstiſssimæ detentionis modos, impletur nunquam ultimi in re aliena deceſsſsoris voluntas. Hoc Ioannes Lopez, hoc Doctor Navarrus, ac Nebriſsſsenſsis, qui cùm Hiſspani ſsint, tanto maiorẽmaiorem rei fidem afferunt, quãtoquanto & accuratius exploratum ab eis fuerat, invaſsiſsſse Ferdinandum, quod alienum ſsciret, &c.

In quibus omnibus mera commenta ex ſsuo tantùm capire profert. Nam plures, & iuſstiſssimæ cauſsæ ad prædicti Regni obtẽtionẽobtentionem intervenerunt, quas peculiaribus hiſstorijs, & commẽtarijscommentarijs recenſsent, & defendunt auctores ſsuprà relati, & præcipuè ijdem illi, Ioannes Lopez de Palacios Rubios, & Nebriſsſsenſsis, quos ipſse ſsuas partes agere inquit. Et

^† Navarrus in epiſst. ad Ducem Alburquecium, quam præfixit in comment. ad cap. cùm miniſster. 23. q. 5. in fine, enixè affirmat, ſse nunquam contrarium ſscripſsiſsſse, & retẽtionisretentionis illius Regni iuſstitiam in dubium vocari non poſsſse.

Neque

^† uſspiam lecta, aut viſsa ſsunt teſstamenta noſstrorum Regum, quibus reſstitutio fieri iubeatur, quam Mornacius adeò intrepidè comminiſscitur: licèt

^† Galli id ubique diffundant, & ſse Navarram recuperaturos minentur. Qua de re videri poteſst hiſstoria VãdomæVandomæ, quam refert Ludov. Cabrera ubi ſsup. optimũoptimum exemplũexemplum adducit Dom. D. Ioan. à Vera in dict. lib. de legato, diſscurſs. 2. pag. 146. Nam cùm

^† Henricus IV. Galliæ Rex cum Excellentiſsſs. & celeberrimo Duce Domino D. Petro à Toleto Oſsſsorio Villæfrancæ Marchione, Catholici noſstri Regis Philippi III. extraordinario legato, colloqueretur, ſsermonem de NavarręNavarræ Regno permiſscuit, illudq́ue iniuſstè uſsurpatum, iniuſstiùs à Philippo retineri conqueſstus eſst; ſse tamen, ſsi viveret, brevi recuperaturum. Cui Petrus reſspondit, Regnum hoc, inter plura alia à ſsuis glorioſsis progenitoribus parta, hæreditario iure Regi noſstro delatum fuiſsſse, & iuſstitiam, quâ illud poſssidebat, eiuſsdem conſservationi, & tuitioni opem, ubi opus eſsſset, abſsque dubio laturam. Tunc Rex, benè, ô, inquit, benè, rationem admitto, at ubi Pampilonem meo exercitu obſsideam, quis mihi illam defendat, videbimus. Quo audito Petrus, Rege, quâ oportuit urbanitate, reſsalutato, velocior ſsolito ad cubilis fores pergere cœpit: cùmq́ue eũeum Rex, quò ita celeri greſsſsu iret, interrogaret: Pampilonem inquit, ut tuam ibi Maieſstatem operiar, urbemq́ue illi pro virili defendam.

Neque his obſstat

^† illud Iob. 15. verſs. 19.: Quibus ſsolis data eſst terra, & non tranſsibit alienus per eos, & auctoritas D. Iſsidori lib. 5. Etymol. cap. 2. relata à Gratian.

^† in cap. 1. diſstinct. 1. dum ait: Tranſsire per agrum alienum fas eſst, ius non eſst. Nam, ut rectè advertunt gloſsſsa in d. cap. ult. 23. quęſtquæſt. 2. Palacius Rub. dict. 5. part. §. 3. & Pat. Marquez d. lib. 1. cap. 27. pag. 166. hoc nõnon eſst intelligendum,

^† ubi tranſsitus neceſsſsarius eſst, & ſsine aliquo incõmodoincommodo, |

p. 532

vel periculo extraneis præberi poteſst. Nam tunc, quod tibi non nocet, & mihi prodeſst, reddere mihi tenêris, l. 3. §. item Varus, D. de aqua pluvia arcen. & nemo prohibetur viâ publicâ uti, l. per agrum, C. de ſservit. & aqua. Cæterùm ſsi quis hoſstiliter per alienas provincias tranſsire, & graſsſsari vellet, hoc ei iuſstè denegari poſsſset, & ita accipienda ſsunt illa verba Iob: Et non trãſibittranſibit alienus per eos.

^† Veteres enim, ut ibîdem ex Varrone, Cicerone, & alijs oſstendit Pineda, alienos omnes, & peregrinos, perduelles, & hoſstes appellabant, & reputabant: & idem docet Caius I. C. in l. quos nos hoſstes 234. D. de verbor. ſsignif. ubi Alciat. Bræcheus, & Forner. plura notarunt. Tranſsireq́ue,

^† aut pertranſsire apud eoſsdem, habitum hoſstis incurrentis, excurrentis, proculcantis, depopulantis regionem aliquam ſsignificabat.

Div.

^† verò Iſsidor. in d.c. 1. tantum abeſst, ut innoxium tranſsitum neget, quòd imò illum ex Divina lege concedendum eſsſse fateatur. Fas

^† enim, ut ibîdem ſscribit, lex Divina eſst, cuius, in eâdem materia tranſsitus, meminiſsſse videtur

^† Virgilius lib. 1. Æneid.

Si genus humanum, & mortalia temnitis arma, At ſsperate Deos memores fandi, atque nefandi.

Quæ

^† lex Divina nullâ hominum cõtrariâcontrariâ conſstitutione, vel conſsuetudine abrogari poteſst, §. ſsed naturalia, inſstit. de iure natur. cùm

^† videamus ipſsum etiam ius naturæ, ſsive gentium non immutari, ex eo quòd aliquæ Barbaræ nationes illius præcepta impunè tranſsgrediantur,

^† ut exemplo Lacedæmoniorum, quibus furta licita erant, oſstendit Agell. lib. II. noct. Attic. cap. ult. & Ioan. Borcolthen. in princ. inſstit. de furt. num. 10. & 11.

Sextò, prædicta omnia longè planius procedent, & magis iuſsta, & legitima infidelium punitio, & debellatio reddetur,

^† ſsi conſstiterit, eos, non ſsolùm Fidei audiendæ, vel recipiẽdærecipiendæ adverſsari verùm & receptam deſserere, aut Fidem, & fideles, qui eam prædicant, vel recipiunt, ſsuis blaſsphemijs, pravis exemplis, ſsacrificijs, ac ſsuggeſstionibus, vel alijs quibuslibet modis, iniutijs, aut opprobrijs deludere, & impedire, ut ſsæpius in his Chriſstianis Indiarum expeditionibus, & miſssionibus cõtigiſſecontigiſſe, ipſsi earum Hiſstorici paſsſsim enarrant. Quam doctrinam apertè probant omnes auctores ſsuprà n. 2. relati, præcipuè Covar. in d. reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 3. verſs. Quintò, Aragon. pag. 293. Lorca in 2. 2. articul. 8. quęſtquæſt. II. ſsect. 3. Suarez in tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 1. 2. & 3. ¶ Et pro ea faciunt

^† text. in l. 1. 2. & l. nemo, C. de Paganis, l. Iudæis la 2. C. de Iudæis, cap. contra chriſstianos de hæretic. lib. 6. cap. de Iudæis 45. diſstinct. cap. ſsæpè 28. quæſst. 1. cap. ſsicut inquit, 2. quæſst. 8. cap. & ſsi Iudæos de Iudæis, cum multis alijs, quæ latæ conſsiderant Oldrad. conſs. 36. Baldus conſs. 100. volum. 2. & conſs. 315. volum. 1. Petr. de Ancharr. conſs. 15. Calderin. conſs. 2. ſsub titul. de Iudæ. Socin. conſs. 102. volum. 1. & conſs. 119. volum. 4. Alex. conſs. 15. vol. 3. conſs. 119. volum. 4. & conſs. 223. vol. 6. & plures referens Tiber. Decian. in tract. crimin. lib. 5. cap. 10. num. 30. & 31. & cap. 12. ex num. 4. Navarrus conſs. 7. titul. de hæreticis, & Simon. Maiol. in tract. de perfid. Iudæ. ferè per tot. ¶ Extatq́;Extatq́ue

^† ad hoc expreſsſsa conſstitutio Greg. XIII. incip. Antiqua Iudæorum improbitas, quam præter alios refert Anton. Naldus in pract. quæſst. verb. Iudæus, pag. 306. & Fr. Tho. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 9. part. 2. cap. 4. ubi per Inquiſsitores hæreticæ pravitatis adverſsus Iudæos procedi poſsſse cõſtituitconſtituit, ſsi unum, & verum Deum eſsſse negaverint, ſsi dęmonesdæmones invocaverint, vel quęvisquævis impietatis obſsequia eis præſstiterint. Si Chriſstianos ad hæc perducere attẽtaverintattentaverint, vel à fide ſsemel recepta, |

p. 533

aut recipenda retrahere, ſsi in Chriſstum, & eius Matrem, vel in Chriſstianæ Fidei ignominiam, redemptioniſq́;redemptioniſq́ue noſstræ hoſstiam ſsalutarem in Ara Crucis immolatam, aut ſsanctiſssimum Euchariſstiæ Sacramentum aliquas blaſsphemias, verbo, vel facto protulerint. Quæ omnia meritò Gregorianâ ſsanctione animadverſsa reperiuntur; quoniam graviſssima, & impijſssima crimina & ſsacrilegia quotidie circa hæc à Iudæis committebantur.

^† Quorum deteſstanda exempla reperies apud Decian. & Maiol. ſsup. & in Fortalitio fidei, 1. part. & in Specul. exempl. verb. Iudæi, & verb. Euchariſstia, Camillum Borellum de præſst. Reg. Cathol. cap. 69. ex num. 32. latè Iacob Gretſserus in libris de Cruce, tom. 2. lib. 1. cap. 98. & in Horto S. Crucis 1. part. pag. 92. & ſseq. ubi inter alia referunt, propter ſsacrilegia in Crucem à Iudæis illata,

^† & infantes in ludibrium paſssionis Chriſsti Domini in illa mactatos, graviſssimas pœnas de eis ſsumpſsiſsſse Philippum Auguſstum RegẽRegem Galliæ, & Benedictum Papam. De quo in Caſstellæ Regno habemus etiam memorabilem hiſstoriam Sancti Innocentis, oppidi de la Guarda, cuius ſseriem integro volumine proſsecutus eſst Fr. Didac. de Yepes. Et in Regno Aragoniæ in urbe Cæſsarauguſsta ſsancti Dominguiti, de qua plenè etiam ſscripſsit Fr. Didacus Murillo in hiſstor. Virg. del Pilar, & excellentijs urbis Cæſsarauguſstæ tract. 2. c. 27. pag. 231.

Et apud Sigebertum in Chronico, & Evagrium lib. 4. cap. 36. quos refert Theat. vitæ huma. lib. 5. vol. 16. pag. 393. memoriæ traditum

^† eſst, fuiſsſse ſsub Iuſstiniano Conſstantinopoli Iudæum quemdam Vitriarium, cuius filius cum chriſstianorum pueris in templo corpus, & ſsanguinem Chriſsti acceperat: ob eam rem pater puerum in furnum ardentem coniecit: ibi per triduum illæſsus, & ab igne intactus eſst conſservatus. Hoc cum Iuſstiniano Imperatori narratum eſsſset, ſsilium quidem, & matrem lavacro regenerationis illuminatos ſservavit, parentem verò in Sycis tanquam parricidãparricidam filij capite multavit.

Vtrum

^† autem licitum ſsit, infidelium fana, ſsimulacra, aut idola demoliri, & ſsi id impediant, illis bellum inferre, hîc pro coronide non incongruè tractari poteſst. Et planè ſsi infideles nobis ſsubditi ſsint, res ſsine dubitatione procedet; quia quamvis non liceat, eos per vim ad baptiſmũbaptiſmum, Chriſstianamq́ue profeſssionem compellere, ut ſsæpè retulimus, licet tamen, imò & expedit ab idolis colendis, etiam invitos revocare, & illis confractis, diabolicas eorum ſsuperſstitiones extrudere, quæ non ſsolùm Evangelij gratiam impediunt, verùm etiam naturæ legem infeſstant, quam ut ſservent, compelli poſsſse, latè etiam probavimus ſsuprà cap. 12. & 13. & in ſspecie quęſtionisquæſtionis, de qua agimus, reſsolvit Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 13. & lib. 5. cap. 10. in fine. Pro quo faciunt dict. l. 1. & dict. l. nemo, C. de Paganis cum alijs, quibus Paganorum templa claudi, & idola confringi iubenter. Quas mirificè Sancti

^† Patres collaudarunt, neque laudatores modò, ſsed impulſsores, auctoreſsq́ue ſse præſstiterunt, ut patet ex D. Cypriano in exhortat. ad Martyr. cap. 5. ubi alia citat Pamelius, & ex Euſseb. lib. 2. de vita Conſstantini, cap. 43. & 44. & lib. 4. cap. 23. Ruffin. lib. 2. hiſst. cap. 19. Niceph. lib. 7. hiſst. Eccleſs. cap. 46. & lib. 8. cap. 33. lib. 10. cap. 39. lib. 12. cap. 25. D. Ambroſs. lib. 5. epiſst. 30. contra relationem Symmachi, ubi FortunęFortunæ aram à Curia Romana eiectam magnis viribus eloquẽtiæeloquentiæ defendit. D. Auguſstin. lib. 1. contra epiſst. Parmen. cap. 7. & epiſst. 48. & 50. & Concil. Illiberitanum can. 41.

Extatq́ue

^† decretũdecretum Concilij quinti CarthaginẽſisCarthaginenſis, can. 15. quo cavetur, ut Patres peterẽtpeterent ab Imperatore, ut quę| p. 534cunquequæcunque reſsiduæ eſsſsent ſsuperſstitiones Gentilium, omnino delerentur, ſsive in lucis, ſsive in arboribus, ſsive in ſsimulacris: & idem pluribus alijs Concilijs decretum fuit, quæ congerit Pat. Suarez d. tract. de Fide, diſsput. 18. ſsect. 4. num. 6. pag. 291.

Inter barbaros autem infideles, qui nobis ſsubiecti non ſsunt, maior quidem difficultas verſsatur. Nam D. Auguſstin. in lib. de verb. Domini in ſsermon. 6. de puero Centurion. apertiſsſsimè ſscriptum reliquit, blandiendo magis quàm puniendo, cum eis agendum eſsſse, ut audiant, & ſsi non conſsentiant veritati noſstræ, erubeſscant falſsitatis ſsuæ. Et poſsteà

^† ſsubdit: Nec aras, aut idola eorum confringatis, quandiu in poteſstate non eſst, ut faciatis illa; pravorum hominum eſst, furioſsorum, & circumcellionum, ubi poteſstatem non habent, ſsævire, & velle mori. Nam & Deut. 7. legitur; cùm data vobis fuerit terra in poteſstatem, tunc aras eorum deſstruetis. Vbi nobis non eſst data poteſstas, non facimus, ubi data eſst, non permittimus, &c. Ad quam Auguſstini auctoritatem reſspexiſsſse

^† videtur CõciliumConcilium Illiberitanum Can. 60. dum ait: Si quis idola fregerit, & ibidem fuerit occiſsus, quia in Evangelio nõnon eſst ſscriptum, nec invenitur ab Apoſstolis unquam factum, placuit, eum in numerum non recipi Martyrum.

Sed ego

^† nihilominus arbitror, quòd licèt hac de cauſsa infideles non ſsubditi puniri, aut debellari nõnon debeãtdebeant, non tamen uſsquequaque damnandi erunt Chriſstiani Prædicatores, & eorũeorum ſsocij, qui datâ opportunitate, quorumlibet infidelium templa, & ſsimulacra demoliuntur, dummodo ad hoc, eo, quo oportet, zelo & iudicio procedant, nec temerè infideles commoveant, quos docendo, & exhortando maximè à vano Idolorum cultu avocare deberent. Plurimum quippe

^† expedit ad veram Religionem illorum cordibus imbuendam, ut de ipſsorum quoque oculis, atque uſsu idola removeantur, ut exemplis Moyſsis, AſęAſæ, & Ioſsiæ Deuteron. 7. & 12. & 3. Reg. 15. & 4. 23. ſsacra Hiſstoria ſsuadet, iunctis alijs, quæ adducit Acoſsta dict. lib. 5. cap. 10. & 11. & Nos ſsuprà cap. 13. & 14.

^† ¶ Neque D. Auguſstini, & Concilij Illiberitani loca hunc zelum excludunt; quoniam ultra plures alias explicationes, quas circa ea congeſssit D. Ferdin. Mendoça lib. 3. de confirm. Concil. Illiber. cap. 45. eos tantùm taxare videntur, qui intempeſstivè, & inconſsideratè idolorum demolitionem aggrediuntur, & imprudenti pietatis, & Religionis deſsiderio permoti, eãeam potius impediunt, quàm promovent, & ſse vitæ diſscrimini imprudenter obijciunt, ipſsoſsq́ue infideles concitant, & perturbant. Etenim ſsi eis ſsuperiores viribus eſsſsent, & tutò, ac ſsecurè idola ſsubvertere poſsſsent, licitum id, ac laudabile iudicarent, iuxta illud Deuter. 7: Aras eorum deſstruite, lucoſq́lucoſq́ue; ſsuccidite. ¶ Quemadmodum

^† multoties ab Apoſstolis, & alijs primitivæ Eccleſsiæ diſscipulis factum videmus: qui Divinâ virtute cõfiſsiconfiſsi, inter medias armatorum infidelium turbas, ſsoli ipſsi, & inermes idola proſsternebant, & conculcabant, & aliquando ſsolo verbo, vel crucis ſsigno, imò & ſsolo afflatu, duriſssimas æris ſstatuas omnifariam conterebant, quas nulla mallei ferri vis confringere potuiſsſset: ut de

^† D. Ioanne Evangeliſsta, qui famigeratum illud Dianæ EpheſinęEpheſinæ templum unâ prece ſsubvertit, ac veluti plateæ lutum diluit, obſservat Metaphraſstes, & Grego. Turonenſs. lib. de gloria Martyr. n. 30. quorũquorum traditionem defendit Fr. Ioan. à Ponte in convent. utriuſq;utriuſque Monarq. lib. 2. cap. 25. §. 3. &

^† de Sancto Procopio, qui in Pancade in Apollinis tẽplotemplo, ſsolâ oratione triginta ex ære ſstatuas contrivit, eoq́ue miraculo binas cohortes militares ad Chriſsti Fidem convertit, idem Metaphr. in vita ipſsius |

p. 535

Sancti 8. Iulij. Et de ſsancto Felice, qui cùm in delubrum ingrederetur, ubi plurimæ proſstrabant ſstatuæ, moxq́ue eas Divinâ virtute demoliretur, tandem ad æreas Serapidis, cui ſsacrificium exhibêre iubebatur, adductus, exufflans in eam, deiecit, ob eamq́ue rem, cùm præſstigijs id opus tribueretur, ne Christo iniuria irrogaretur, propalam eius virtute id factum conteſstatus eſst, ut ex Adone Treverenſsi 3. Kalend. Septembr. recolit Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 437. Quibus exemplis alia ſsimilia addi poſsſsunt, S. Satyri in Acaia ex Pet. de Natalib. lib. 2. cap. 66. & Martyrol. Romano. 12. Ianuarij, S. Ianuarij, S. Porphirij in Gaza, ex Metaphraſs. apud Surium, tom. 1. & Lippomanum tom. 5. ¶ Et idem Martyologium 15. Septembr. narrat. de S. Melitena, quòd ſsemper idola ad eius conſspectum proſsternebantur, ubi in eorum templa ingrediebatur, & de S. Pelino 5. Decembr. quòd aliud Idolorum templum Brunduſsij deſstruxit, & de S. Marino 26. Decembr. quòd eodem modo Romæ falſsorum Deorum plura fana contrivit, quod tradunt etiam Mombutus tom. 2. Vincen. lib. 13. cap. 38. & 40.

Et in his ijſsdem

^† Occidentalibus Indijs, de quibus ſsermonem habemus, licentiam militum, qui eorum delubra, & ſsimulacra primis congreſssibus deſstruebant, multum prædicatoribus profuiſsſse ad ipſsorum Barbarorum converſsionem, latè probat Ioan. Boterus in relation. univerſs. 4. part. lib. 3. pag. 56. & 57. quoniam cùm illi (inquit) maximè ſsuperſstitioſsi, & cultui ſsuorum Idolorum dediti eſsſsent, illis ſsublatis, facilius in veram Dei noſstri cognitionem, & ſsanctarum imaginum adorationem perducti fuerunt, Fidemq́ue, & Religionem Chriſstianam, ad quam per noſstros Prædicatores invitabantur, alacriùs receperunt, præſsertim cùm illam longè iuſstiorem, & ſsuaviorem eſsſse conſspicerent, quàm idololatria, cui anteà ita cruentis, & ſspurcis ritibus, & immolationibus inſserviebant.PRSS

CAPVT XXI. De nono titulo, qui ex auctoritate, & potestate desumitur, quam aliqui Romano Imperatori in elargiendis, & debellandis quorumlibet infidelium provincijs concedunt, quod an verum sit? latissime disputatur: & de Imperij iuribus obiter plura traduntur.

CAPVT XXI. De nono titulo, qui ex auctoritate, & poteſstate deſsumitur, quam aliqui Romano Imperatori in elargiẽdiselargiendis, & debellandis quorumlibet infideliũinfidelium provincijs concedunt, quod an verum ſsit? latiſssimè diſsputatur: & de Imperij iuribus obiter plura traduntur.

SVMMARIVM Capitis XXI.

1 Imperatoriæ conceſssionis titulus ad iuſstificandam Indiarum conquiſsitionem à quibuſsdam expenditur.
2 Imperator Carolus V. fuit ſsimul Hiſspaniæ Rex, & qualiter Indiarum acquiſsitionem probaſsſse, & confirmaſsſse videatur?
3 Voluntas non minus declaratur rebus & factis, quàm verbis.
4 Antecedentia probat, quia ad ulteriora procedit.
5 Indiarum OccidẽtaliũOccidentalium provincias Regno Caſstellæ, & Legionis annexas eſsſse debere, & ab eo nullo tempore ſseparandas, pluribus ſschedulis, & proviſsionibus declaravit, & promiſsit Imperator Carolus V.
6 Actio & paſssio, & datio & acceptio in eodem ſsubiecto eſsſse nequeunt. Et quando hoc fallit, num. 10.
7 Perſsona una, quæ habet duas, vel plures dignitates, & iuriſsdictiones diſstinctas, vices diverſsarum perſonarũperſonarum gerere poteſst: & exempla huius doctrinæ, num. 9.
8 Lex tutorem 22. D. de his, quæ ut indign. & ſsimiles expenduntur, & illuſstrantur.
11 Officia duo quando invicem coniunguntur, utrumque retinet iura ſsua.
12 Perſsonæ duæ quãdoquando repræſsentantur in eodẽeodem ſsubiecto, una poteſst iuvare alteram.
13 Rex, qui ſsimul eſst Dux, conſsideratur in his, quæ facit ratione Ducatus, tanquãtanquam Dux, & non ut Rex. Prælatus quomodo poſssit venire adverſsus contractum, quem ipſse fecit, ſsuæ Eccleſsiæ damnoſsum, ibid.
14 Imperator Romanus an habeat poteſstatem diſsponendi de bonis, & provin|
p. 536
cijs infidelium. Et num. 38. & 60.
15 Imperator Romanus ſsecundùm multorum opinionem omnia poteſst in temporalibus, & eſst immediatus Deo.
16 Cap. ſsolitæ de maioritate, & obedientia, & Lucæ 22: Ecce duo gladij, expenduntur. Et num. 40.
17 Imperatoris poteſstatem circa terras, & provincias infidelium concedendas, Abbas, & alijs pleniorem quàm Pontificis faciunt.
18 Imperator Romanus in multis iuribus totius mundi Dominus dicitur.
19 Lex deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu expenditur. Et rurſsus latiùs explicatur, num. 52.
20 Imperialis fortuna omnes alias ſsupereminet.
21 Romanæ Vrbis, & Orbis appellatio ſsynonima erat, & quare?
22 Lex in Orbe de ſstat. hom. & l. Roma ad municipal. & aliæ ſsimiles illuſstrantur. Et num. 50.
23 Roma communis ſsedes, & patria omnium gentium ſsæpè appellatur.
24 Romanos omnem ferè Orbem ſsubiugaſsſse, Polybius ſscribit, qui notatur, n. 46.
25 Cap. futuram 12. q. 1. & cap. in apibus 7. quæſst. 1. expenduntur.
26 Romani Imperij per totum Orbem dominatio pluribus Scripturæ locis probatur: & præcipuè Lucæ 2. & 20. Matt. 22. Marc. 12. Ioan. 19.
27 Regnum gentium apud Aggæum Prophet. cap. 2. de Romano intelligitur.
28 Pilatum tanquam Præſsidem Imperatoris Romani legitimãlegitimam iudicandi Chriſstum poteſstatem habuiſsſse, Anton. de Roſsellis affirmat, ſsed malè.
29 Romani Imperij variæ mutationes, & tranſslationes referuntur.
30 Romanos Imperatores, etiam hodie Imperio ad Germanos translato, multi totius Orbis Dominos, aut ſsaltem univerſsales moderatores appellant.
31 Imperatorem, non eſsſse Orbis Dominum affirmare, contra Evangelium, & fortè hæreticum eſsſse, Bart. & alij dixerunt.
32 Imperatorem Romanum de terris, & provincijs Infidelium diſsponere poſsſse, ex quibus, & à quibus probetur? Et numer. 34.
33 Vtilitatis publicæ, & Religionis augendæ ratio plura contra ordinarias iuris regulas operari ſsolet.
35 Imperatorem eſsſse dominum rerum ſsingularium, ubilebetubilibet conſsiſstentium, Hoſstienſsis, & alijs opinantur.
36 Lex benè à Zenone, C. de quadrien. præſscript. quæ ait, omnia Principis eſsſse intilligiintelligi, illuſstratur.
37 Imperatorem Solem mundi, rerum omnium dominum, caput, & fontem, & diſspenſsatorem omnium regnorum, & dignitatum, quidam eſsſse dicunt, & quòd totum Orbem habet pro territorio.
38 Imperator Romanus, ſsecundùm veriorem, & receptiorem ſsententiam, de rebus & Regnis infidelium diſsponere non poteſst.
39 Imperatoris Romani auctoritas, & iuriſsdictio, quamvis maxima ſsit, non extenditur ultra terras Imperij.
41 Poteſstas Eccleſsiaſstica, quod ſsit una in univerſso Orbe, non ſsequitur, idem dicendum eſsſse de temporali, & quare?
42 Imperia, & Regna diverſsa, commodiùs per diverſsos Principes, quàm per unum gubernantur.
43 Imperator Romanus nunquam fuit totius Orbis dominus, & hoc multis ipſsorum Imperatorum legibus comprobari.
44 Nationes plures ab Imperio Romano liberas tam de facto, quàm de iure extitiſsſse, verius eſst.
45 Auctores plurimi referuntur, qui ridiculum eſsſse probant, aſsſserere, ImperatorẽImperatorem totius Orbis dominum fuiſsſse, aut eſsſse.
47 Lucani locus expenditur.
48 Roma latius multo extendit imperium ſsuum Religione Divina, quàm dominatione terrena.
49 Imperatorem eſsſse mundi dominum, iura, & auctores qui dicunt, qualiter intelligi debeant?
51 Scriptura ſsacra ſsæpè utitur hyperbolicis, & alijs figuratis loquendi modis.
p. 537
53 Imperatores Romani ſsuperbè ſse Deos, & Dominos Orbis appellari faciebant: & Divinos honores uſsurpabant.
54 Domiciani ſsuperbia in titulis Dei, & Domini affectandis.
55 Domini appellatio terroris magis quãquam reverentiæ eſsſse videtur.
56 Auguſstus Cæſsar, ſstatim poſst Chriſstum natum ſse Dominum appellari vetuit, & quare?
57 Tiberius, & Traianus ægrè ferebant, ſse Dominos appellari.
58 Cap. in apibus 7. quæſst. 1. vera expoſsitione donatur.
59 Regum creandorum præcipua cauſsa, quæ fuerit?
61 Imperatorum, & Regum poteſstas, & iuriſsdictio, quantumvis ampla, & abſsoluta ſsit, non extenditur ad non ſsubditos.
62 Imperator non poteſst diſsponere de bonis ſsubditorum, niſsi ex magna cauſsa, & cum congrua ſsatisfactione.
63 Lex Lucius, D. de evict. l. 5. §. item ſsi fortè, D. de rei vind. explicantur.
64 Lex benè à Zenone, C. de quadrien. præſscript. explicatur.
65 Principis omnia eſsſse, qualiter intelligẽdumintelligendum ſsit?
66 Dominium Imperatorum, & PrincipũPrincipum qualiter diſstinguat Bartol. & alij?
67 Imperator ſsecundùm Senecam omnia habet in Imperio, in patrimonio propria.
68 Lex 3. D. ne quid loco pub. exponitur.
69 Littora maris, quæ iure gentium communia ſsunt, quo reſspectu Pop. Rom. eſsſse dicantudicantur?
70 Hiſspaniæ Reges, neque ImperatorẽImperatorem Romanum, neque ullum alium in temporalibus ſsuperiorem agnoſscunt.
71 Auctores plurimi referuntur, qui RegũRegum Hiſspaniæ ab Imperio omnimodam exẽptionemexemptionem defendunt.
72 Reges Hiſspaniæ, & alij quilibet, qui ſsuperiorem non recognoſscunt, in ſsuo Regno ſsunt Monarchæ, & Imperatores.
73 Reges liberi in ſsuis Regnis potentius, & antiquius ius habent, quàm Imperator in Imperio.
74 Caroli V. Imperatoris proteſstatio de exemptione Regni Hiſspaniæ ab Imperio tuenda.
75 Lex 8. tit. 1. lib. 6. Recopil. exponitur.
76 Privilegia nobilitatis, & exemptionis, quæ Imperator, ut Imperator, concedit, ultra terras Imperij non extenduntur.
77 Leges Imperatorum Rom. allegare, & ſsequi, an & quatenus in Regnis Hiſspaniæ licitum ſsit?

SVnt etiam qui putẽtputent, hanc Occidentalium, & Meridionalium regionum acquiſitionẽacquiſitionem, quæ per Catholicos Hiſspaniæ Principes facta eſst,

^† illo etiam titulo communiri, quòd Imperatoris Romani auctoritas, & poteſstas, eam non tantùm cõfirmaſſeconfirmaſſe, verùm & iuſssiſsſse, ac iuviſsſse, videatur; cui omne ius, & arbitrium in elargiendis, & debellandis quorumlibet infidelium provincijs conceſsſsum eſsſse, contendunt, ut conſstare poterit ex ijs, quæ in ipſsis noſstræ tractationis terminis latè diſsputavit Gineſsius Sepulveda in ſsua Apologia, & poſst eum in quęſtionemquæſtionem deduxerunt, Victoria in 1. relect. de Indis, ex num. 24. Greg. Lopez in d. l. 2. tit. 23. part. 2. gloſs. mag. |

p. 538

col. 7. Did. Covar. in reg. peccatum 2. par. relect. §. 9. num. 5. cum ſsequentib. Menchaca cõtroverſcontroverſ. illuſstr. lib. 1. cap. 24. Dom. Soto de iuſst. & iure, lib. 4. q. 4. art. 2. Anton. à Corduba in quęſtioquæſtio. lib. 1. q. 57. dub. 2. pag. 491. Domin. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. verſs. Arguitur quartò, col. 531. Balthaſs. Ayala de iure & officio belli, lib. 1. cap. 2. n. 29. Molina de iuſst. & iure, tract. 2. diſsput. 30. & Pat. Fran. Suarez in tract. de Charitate, diſspu. 13. ſsect. 5. n. 4. ¶ Hanc verò Imperatoriam

^† confirmationem, & opem, atque operam in prædicta acquiſsitione interfuiſsſse, eo argumẽtoargumento deducunt, quò cùm in perſsona Caroli V. Cæſsaris Opt. Max. Romani ſsimul Imperij, & Hiſspani Regni poteſstas, & moderatio cõcurreritconcurrerit, & hic invictiſssimus Imperator detectionem, & cõquiſitionemconquiſitionem Indiarum à ſsuis glorioſsiſssimis avis Regibus Catholicis cœptam, non ſsolùm notam, & ratãratam habuerit, verùm & ulterius progredi ſsub Hiſspaniæ Regum vexillis, & auſspicijs voluerit, tot in id claſssibus magnis ſsumptibus expeditis, tot etiãetiam legibus, & ſsanctionibus ſsummo pariter ſstudio, ac pietate prolatis, affirmare neceſsſse eſst, Imperatoriâ quoque, quâ pollebat, auctoritate in hac parte uſsum fuiſsſse, & huius Novi Orbis ſsubiugationem, & dominationẽdominationem eiſsdem Hiſspaniæ Regibus cõfirmaſſeconfirmaſſe. Nihil

^† enim intereſst, utrum quis, expreſssis verbis voluntatem ſsuam declaret, an rebus ipſsis & factis, l. de quibus, D. de legib. l. Paulus 4. D. rem ratãratam haberi, l. recuſsari 74. D. de acquir. hæred. melior text. in l. ſsi tamen, §. ei qui, D. de ædilit. edicto, cum alijs, quęquæ ultra DD. in his iuribus latè cõgeruntcongerunt, Guido Pap. ſsingu. 337. Niconitius in rubr. de novi oper. nunt. num. 239. Marc. Mantua in Enchiridion. rer. ſsingul. c. 246. ¶ Et

^† qui ad ulteriora procedit, & quod eſst conſsequens vult, antecedẽtiaantecedentia velle, & quantum in ſse eſst, approbare videtur, l. ad rem mobilẽmobilem 56. l. ad legatum 62. D. de procurat. cum alijs traditis à Iaſsone in l. Gallus numer. 4. D. de liber. & poſsth. Menoch. de recuper. poſsſseſsſs. remed. 6. n. 43. & Ioan. Gratia. reg. 79. ¶

^† Præſsertim cùm plures etiam extent eiuſsdem Imperatoris ſschedulæ, Regiaq;Regiaque diplomata anni 1519. 1520. 1523. 1535. in 1. vol. impreſsſs. pag. 58. & ſseqq. quibus apertè idẽidem Carolus Imperator declarat, omnes earumdẽearumdem Indiarum provincias detectas & detegẽdasdetegendas Caſstellæ, & Legionis Regno, atq;atque demanio annexas, &, ut vulgò dicunt, incorporatas cenſseri deberê, neq;neque ullo tempore ab eâdẽeâdem Corona in totũtotum, vel in partẽpartem alienari, aut ſsegregari poſsſse. ¶ Cui declarationi & conceſssioni non obſstat,

^† quòd idẽidem Imperator ſsibi, & ſsuis iſstud ius indulſsiſsſse videatur, cũcum tamẽtamen actio & paſsſsio in eodẽeodem ſsubiecto ſstare nõnon poſssit, & inter dantem & accipientem debeat eſsſse diſscretio, l. debitori, C. de pact. l. 2. D. de ſstipul. ſserv. l. Vranius, D. de fideiuſsſsor. cap. ult. de inſstitution. unde Seneca lib. 5. de Benef. cap. 9: Nemo ſsibi donat nõnon magis quàm credit, dat nemo niſsi alteri, debet nemo niſsi alteri, id intra unum non poteſst fieri, quod toties duos exigit. Nam

^† cùm duplici poteſstate, & auctoritate fungeretur, duplicis quoq;quoque perſsonæ vices ſsubire potuit, & diſstinctâ, atque ſseparatâ iuriſsdictione uti voluiſsſse cenſsendus eſst; ita ut, quod tanquam Imperator præſstabat, tanquam hæres, & ſsucceſsſsor Hiſspaniæ Regni ſsuſsciperet, & ſsuis in eodẽeodem Regno ſsucceſsſsoribus quæreret, argum.

^† text. in l. tutorem 22. D. de his quæ ut indign. ibi: Diſscreta ſsunt enim iura, quamvis plura in eâdem perſsonam devenerint, aliud tutoris, aliud legatarij iunctis alijs plurimis exẽplisexemplis,

^† quæ deducũturdeducuntur ex l. 1. §. ſsolet in fine, D. quando appell. ſsit, l. duorum, D. de oper. libert. l. procuratores, §. ſsi plures, D. de tribut. act. l. cùm quædam, C. de adminiſstr. tut. cap. ex litteris de probation. cap. cùm in Eccleſsijs, & cap. poſstulaſsti de conceſsſs. præben. lib. 6. cap. a collatione de appella. eod. |

p. 539

lib. ubi DD. alia notarunt, & latè Lappus allegat. 99. Calderin. conſs. 229. in fine, alias 7. tit. de præb. Bartol. quæſst. 15. in princ. verſs. Quartò probo, Abbas in cap. quamvis de offic. delegat. Bald. conſs. 167. lib. 1. Paul. Caſstrenſs. conſs. 250. & 313. lib. 1. Roman. conſs. 422. & in ſsing. 76. incip. Scholaris, & in l. 1. D. de verb. oblig. Fulgoſs. conſs. 118. Socin. conſs. 87. vol. 1. Decius in l. rogaſsti, in princip. num. 7. D. ſsi cert. petat. Rebuf. in concordat. tit. de collation. §. ſsi quis verò, in verſs. Diſspoſsitiones, Chaſsſsaneus in Catalogo glor. mund. part. 11. conſsid. 12. in fine, Menoch. de recuper. rem. 1. num. 36. & conſs. 902. num. 71. Stephan. Gratian. diſscept. forenſs. cap. 111. num. 13. & iterum cap. 298. num. 26. cum multis ſseqq. & Cardin. Tuſschus pract. concluſs. iur. litt. P. verb. Perſsona, concluſs. 317. ubi reſsolvunt,

^† quòd quando in una perſsona concurrunt diverſsa iura, quibus mediantibus diverſsas perſsonas repręſentatrepræſentat, non eſst iudicandus tãquamtanquam unus, ſsed tanquam plures, & quòd actio, & paſssio in tali ſsubiecto cadere poteſst, quia non corporalis, ſsed intellectualis eius conſsideratio habetur, de quo plenè etiam innumeros citans, agit Tiraquel. in tract. de nobili. cap. 28. num. 11. & ſseqq. & de retract. lignag. §. 1. gloſs. 18. num. 21. & ſseqq. ¶ Et arridet doctrina gloſs. & aliorum in cap. 1. ne ſsede vacante, & in l. 1. D. de legat. 1. Quòd

^† quando ad invicem iunguntur duo officia, utrumque retinet iura ſsua; quam ſsequitur Bartol. in l. ſsi convenerit, §. nuda, de pignorat. act. Ioan. Bapt. Ferretus cõſconſ. 242. num. 13. vol. 2. & Ioan. Bapt. Valençuela conſs. 69. num. 32. ubi etiam num. 37. reſsolvit, quòd

^† quando conſiderãturconſiderantur duæ perſsonæ in eodem ſsubiecto, poteſst una iuvare alteram, & ſsupplère quod in ſse non habebat, argum. l. 2. C. de omn. agro deſsert. lib. II. quemadmodum & unus homo poteſst ſse iuvare altero, qui per ſse ſsolus prævalêre non poſsſset, l. ſsi pariter, ubi Bened. de Plumbino num. 2. D. de libe. cauſsa, l. ſsi plures, ubi DD. D. de pact. l. alimenta, §. Baſsilicæ, de alimen. & cibar. legat. cap. auctoritate, §. licèt enim, de conceſs. præb. lib. 6. cũcum alijs traditis a rota deciſs. 23. ſsub tit. de re iudic. in noviſs. num. 3. & Hieron. Gonçalez ad regul. 8. Cancellar. de alternat. menſs. gloſs. 18. n. 105.

^† ¶ Et poteſst etiam apponi exemplum in Rege, qui eſst ſsimul Dux. Nam in Ducatu conſsideratur Dux, ut Dux, & non ut Rex, ſecũdùmſecundùm Fed. de Senis conſs. 220. col. fin. Gabri. conſs. 195. num. 9. vol. 2. Surd. conſs. 19. num. 33. Ideoq́ue ſsi Rex iudicat ut Dux, appellatur ad ſsuperiorem in Ducatu, non attentâ Regiâ dignitate, ut dixit Bartol. in l. ſsi quando, C. de appellat. Igneus in l. neceſsſsarios, §. non alias, num. 428. D. ad Syllanian. Minſsynger. cent. 5. obſser. 5. Aponte deciſs. 2. & alij relati à Maſstrillo de Magiſstrat. lib. 3. cap. 8. ex num. 32. & Gratiano d. cap. 298. num. 49. ubi huius rei rationem redit, nempe quòd unaquæque dignitas retinet ſuãſuam priſstinam naturam, & ſsecundùm actũactum, quem gerit, conſsideratur, neque in eo ulla alterius perſsonæ vel dignitatis ratio habetur, ut probatur in l. 1. ubi Bald. D. de offic. Conſsul. idem Bald. conſs. 167. num. 1. lib. 1. Pariſs. de reſsig. benef. lib. 12. quæſst. 10. num. 14. & 15. Menoch. conſs. 58. num. 7. Surd. conſs. 91. num. 19. & conſs. 183. num. 42 & 43. & conſs. 365. ex num. 22. ad 27. ubi hoc pluribus exemplis confirmat, & inter alia tradit, quòd ſsi PręlatusPrælatus fecit aliquem contractum, qui Eccleſsiæ ſsit damnoſsus, ipſsemet poteſst nomine Eccleſsiæ contravenire, cùm duplicem repræſsentet perſsonam, per gloſs. in cap. 1. verſs. Contractum, de in integ. reſstit. lib. 6. ¶ Quæ cùm ita ſse habeant, tota vis huius tituli in illius quæſstionis examinatione conſsiſstit, an Romano

^† Imperatori talis ſsit ac tanta poteſstas in provincias, & perſsonas infidelium, qui nũquamnunquam Romano Im|

p. 540

perio ſsubditi fuerunt, ut eos poſssit licitè debellare, & ad eiuſsdem imperij recognitionem compellere, vel alijs Principibus Chriſstianis ita debellandos, ac ſsubigendos concedere, ut ſsupremum eorum dominium & iuriſsdictionem adipiſscantur. In qua quæſstione licèt plurima plurimi dixerint, non tamẽtamen gravabor, ſsolito more, præcipua utriuſsque partis argumenta ob oculos ponere, & quid tenendum ſsit, verè, & breviter explicare.

Et in primis,

^† pro affirmativa pugnare videtur communis omnium ferè Legiſstarum opinio, qui Romanum ImperatorẽImperatorem in temporalibus omnia poſsſse contendunt, & immediatè à Deo conceſsſsam totius Orbis iuriſdictionẽiuriſdictionem, & dominationem habêre, iuxta text. in auth. quomodo oport. Epiſscop. ordina. quemadmodum & Papa in ſspiritualibus, iuxta

^† illud Lucæ 22: Ecce duo gladij hìc, quibus duas tantùm eſsſse in Orbe poteſstates, unam ſspiritualem, alteram temporalem Chriſstus Salvator noſster ſsignificavit, ut dicitur in cap. ſsolitæ, de maiorit. & obedient. Vnde quemadmodum poteſstas ſspiritualis, quoad totum & univerſsum Orbem lege Divinâ ab ipſso Salvatore uni tantùm commiſsſsa eſst, ſsic & temporalem eodem iure uni Principi delegatãdelegatam eſsſse, quidam argumentantur prout refert Covar. in reg. peccatum, 2. part. §. 9. num. 5. verſs. Quartò, & plurima noviſssimè cumulans Marta in tract. de iuriſsd. 1. part. cap. 20. & cap. 21. num. 27. Et magis in noſstris terminis Abb. Panormitan. in cap. quod ſsuper num. 7. de voto, & Alphonſs. Guerrerus in Specul. Princip. cap. 55. ex eodem fonte deducunt,

^† quòd ſsi Romano Pontifici licet terras & provincias infidelium, Chriſstianis Princibus debellandas & occupandas, concedere, multo magis id Romano Imperatori licebit, cuius poteſstatem in temporalibus pleniorem eſsſse fatentur. Quod etiam probat Gilkenius in auth. quas actiones, C. de ſsacroſs. Eccleſs. cap. 9. num. 13. docens, quòd etiam inſspectâ opinione Canoniſstarum Imperator habet iuriſsdictionem temporalem totius Orbis habitu, & actu, & Pontifex duntaxat habitu: de quibus omnibus in cap. ſsequenti plura dicemus.

Secundò facit, quia imperiali dignitate inventâ, & conſstiturâ,

^† Romani Principes eam ſsibi poteſstatem adrogarunt, ut totius Orbis dominationi, & imperio præfecti videantur. Atque ea propter Imperator Antonius ab Eudæmone de quadam naufragij quęſtionequæſtione conſsultus,

^† in l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu, in illa vulgatiſssima verba prorupit: Ego quidem mũdimundi dominus, lex autem maris: Iuſstinianus etiam in auth. ut omnes obediant. iudi. provinc. verſs. Hæc conſsiderantes, Imperij ſsui ditionem ab OriẽteOriente ad Occidentem, & à Meridie ad Septentrionem extẽdiextendi gloriatur, & in l. cùm multa, C. de bonis quæ liber.

^† imperialẽimperialem fortunam omnes alias ſsupereminêre; circa quod plura notãtnotant Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 6. de varijs vitęvitæ gener. ex pag. 491. & Bulengerus de Imperat. lib. 1. c. 33. & 34.

^† Iuriſsconſsulti paſssim Romanæ urbis, & Orbis appellationem ſsynonimam faciebant, & ſsub Romanis legibus & iuribus comprehendebant, ut conſstat

^† ex l. in Orbe Romano, D. de ſstatu homin. l. ſsi duas, §. 1. verſs. Vniverſso Orbi, D. de excuſsat. tut. l. Roma. 33. D. ad nunicipal. l. 1. C. de rapt. virgin. l. 2. C. de iuram. calum. l. rem nõnon novam, C. de iudicib. l. iubemus, C. de teſstamen. l. 1. §. cùm autem, C. de uſsucap. transfor. l. fin. D. de interdict. & relegat. cum alijs, quæ circa eas tradunt Alcia. lib. 2. diſspunct. cap. 21. Forner. lib. 1. ſselect. cap. 13. Pinel. in rub. C. de bonis matern. 2. part. num. 11. Briſsſsonius de verb. ſsignif. verb. Roma, Cæl. Rhodig. lib. 18. antiq. lect. cap. 25. in fine, Rutil. Benzonius de anno Iubil. lib. 3. cap. 37. pag. 339. & Bernard |

p. 541

Aldrete omnino videndus lib. 1. de orig. ling. Hiſsp. cap. 4. & 5. & Fran. Iuretus in notis ad Symmach. lib. 6. epiſst. 92. pag. 184. Vnde Caſssiodor. lib. 11. epiſst. 2. inquit,

^† Romam ſsedem eſsſse mũdomundo generaliter præſtitãpræſtitam, & Sidon. Apolin. lib. 8. epiſst. 6. ait, in ea totius Orbis civitate unica ſsolos barbaros, & ſservos peregrinari, & Rutilius Claudius in itinerario lib. 1:

Feciſsti patriam diverſsis gentibus unam, Profuit iniuſstis te dominante capi,
Dumque offers victis proprij conſsorcia iuris, Vrbem feciſsti, qui prius Orbis erat.

Et D. Auguſstin. Pſsalm. 58. part. 1. ſsub fin. Quis ſsuas non cognoſscit gentes ſsubiectas Imperio Romano? quæ quidem erant, quando omnes Romani facti ſsunt, & omnes Romani dicuntur. Et Claudianus in Panæg. 3. de laud. Stilich. Quod cuncti gens una ſsimus. Nimirum, quia,

^† ut inquit Polybius lib. 1. hiſst. in princip. Romani non aliquam Orbis partem, ſsed univerſsum ſsere Orbem ſsubiugarunt.

Quod non tantùm ipſsorum Romanorum Imperatorum, & Scriptorum auctoritate inniti & comprobari videtur,

^† ſsed etiam Melchiadis Papæ in cap. futuram 12. quæſst. 1. ibi: Romani Principes, qui penè totius Orbis Monarchiam tenebant. Et ibi: Per univerſsum Orbem ſsuo degentibus Imperio. Et D. Hieron. in cap. in apibus 7. quęſtquæſt. 1. dum ait: In apibus unus eſst Rex, & grues unãunam ſsequuntur ordine litterario, Imperator unus, iudex unus provinciæ, &c. Vnde gloſsſsa argumentum deducit, omnes Reges ab Imperatore coronandos.

Et multis item Sacræ

^† Scripturæ locis, quæ pręterpræter alios doctè, & graviter proſsequitur Covarruvias ubi ſsup. §. 9. num. 5. verſs. Ex Divino iure. Sic enim dicitur

^† Aggæi. 2: Fortitudinem Regni gentium conteram, quod de Romano Imperio omnes Expoſsitores accipiunt, ut reſstatur D. Rib. ibîdẽibîdem num. 71. & 72. eò quòd omnes gentes ſsubiectas haberet, & LucęLucæ 2. edictum exijſsſse à Cæſsare Auguſsto, ut deſscriberetur univerſsus Orbis: quod non ſscriberet Evangeliſsta, niſsi illum univerſso quoque Orbi dominari ſsentiret. Et Lucæ 20. Matth. 22. Marc. 12. Chriſstus Dominus hoc univerſsale Romanorum Imperium magis oſstendiſsſse, imò & approbaſsſse videtur, dũdum ea, quęquæ ſsunt Cæſsaris, CęſariCæſari reddi iuſssit, & Ioan. cap. 19. dum ſse Pilato tanquam Præſsidi Romani Imperatoris ſsubmittit, dicens: Non haberes poteſstatem adverſsus me ullam, niſsi tibi datum eſsſset deſsuper. Cuius

^† loci auctoritate motus Anton. de Roſsellis ubi ſsup. col. 5. veritus non fuit affirmare, Pilatum, tanquam Tiberij CęſarisCæſaris Præſsidem, habuiſsſse iuriſsdictionem ordinariam, & poteſstatem legitimam, & coactivam iudicandi Chriſstum; quod tamen multis rationibus meritò notat, & reprehendit Doct. Navarrus in dict. cap. novit. notab. 3. num. 70. cum ſseqq. pag. 102. veram illorum verborum expoſitionẽexpoſitionem adducens.

Tertiò facit,

^† quòd licèt maieſstas, & latitudo, quam Imperium Romanum circa adventum Chriſsti Domini poſssidebat, poſsteà valdè anguſstata, & immutata reperiatur, cùm ex hiſstoriarum monumentis appareat, CõſtantinumConſtantinum Magnum, Romanâ Vrbe EccleſięEccleſiæ donatâ, Imperij Romani ſsedem in Græciæ, ſsive Thraciæ urbem Conſstantinopolim tranſstuliſsſse; & deinceps temporibus Stephani ſsecundi, ſsive, ut alij malunt, Leonis tertij R. P. idem Imperium à Græcis ad Gallos tranſsierit anno ſsalutis 800. vel 801. & tandem extinctâ Gallorum Imperatorum virili ſsobole, ad Germanos tranſslatum fuerit; quorum primus Imperator fuiſsſse perhibetur Conradus, tempore Anaſstaſsij Tertij R. P. circa annum 912. ut poſst text. & gloſs. in cap. venerabilem de elect. & in cap. Apoſstolicæ de ſsent. & re iud. lib. 6. & in Clement. Romani verb. Veſstigijs, de iure iur. plenè tradunt Blondus, Platina, |

p. 542

Genebr. & alij, quos refert Molina de iuſstit. & iure tract. 2. diſsput. 24. Bolateran. lib. 3. Commentar. Ioan. Stunica in lib. de vitis Pontif. ſsub Stephano II. & Leone III. Cæſsar Baron. in annal. Eccleſs. in dictis annis, Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 1. cap. 4. §. 3. & 4. Thom. Bozius de ſsignis Eccl. Dei, lib. 7. de Roma. Pontiſs. cap. 8. & in integro tract. quem de translatione Imperij Romani cõſcripſitconſcripſit.

Adhuc

^† tamẽtamen in his Imperijs, quia Romani nominis, Dignitatis, & ſsplendoris verſstigia conſservabant, ea opinio perduravit, ut ſsub Imperiali culmine, & ditione univerſsus Orbis contineretur, ut paſssim teſstatus gloſs. in dict. cap. venerabilẽvenerabilem, verb. Tranſstulit, & in cap. per venerabilẽvenerabilem, qui filij ſsint legit. cap. convenior. 23. quęſtquæſt. 4. cap. ult. 50. diſstin. Bartol. & DD. in l. 1. §. per hanc, D. de rei vend. idem Barto, in proœm. Digeſst. & in extravag. ad reprimendũreprimendum, verb. Totius Orbis, Bartol. Bald. Paul. Salicet. & Iaſs. in l. 1. C. de ſsumm. Trinit. Nicol. Bellon. conſs. 2. num. 2. Iulius Ferret. in tract. de bello, num. 24. fol. 27. Hippolyt. Riminald. in §. 1. ex n. 52. inſst. quibus alien. licet, Mandellus, & eius additio conſs. 62. num. 20. 1. part. Maranta in quæſstion. legalib. fol. 44. n. 27. & innumeri alij, quos refert Caſstald. in dict. tract. de Imper. quæſst. 52. Petr. Cenedus in collectan. 64. ad Decretum, num. 2. Hieron Zevallos lib. 1. pract. commu. quæſst. 576 & lib. 4. quæſst. ulrim. num. 31. & ſseqq. Marta in tract. de iuriſsdict. 1. par. cap. 20. & cap. 21. ex num. 23. Cardinal. Tuſschus verb. Imperator, concluſs. 33. Sebaſst. Medicis in tract. de legib. 1. p. quæſst. 18. num. 6. & 7. & receptiſsimãreceptiſsimam ſsententiam eſsſse tradit Alphonſs. Guerrerus dict. Specul. Princip. cap. 55. in princ. & ab omnibus Italis Doctoribus ſsequi, Dom. Sotus lib. 4. de iuſst. & iure, quæſst. 4. art. 2.

Et quòd omnes ferè gentes, quæ obediunt S. Matri Eccleſsiæ Romanæ ſsint etiãetiam de populo, ſsive Imperio Romano. Et

^† quòd ſsi quis diceret, ImperatorẽImperatorem non eſsſse Orbis Dominum, diceret contra text. Evangelij, expreſssè affirmat Ioan. de Lignano Mediolanenſsis in tract. de bello cap. 9. ad finẽfinem, & Bartol. in l. hoſstes, num. 7. D. de captivis, ubi, eò tandem progreſsſsus eſst, ut aſsſseruerit, affirmare contrarium, fortè hæreticum eſsſse, quod & tradit Bellon. dict. conſs. 22. num. 2. & pluribus confirmare conatur Pet. Gilkenius in d. auth. quas actiones, C. de ſsacroſs. Eccleſs. cap. 9. ex num. 7. & in l. properandum, num. 3. C. de iudicijs, docens, negari non poſsſse, Imperatorem, ſsi non dominum, ſsaltem moderatorem totius Orbis intelligi debêre, ſsive ius Divinum, ſsive naturale, ſsive etiam leges, & canones intueamur.

Qvartò perpendi poteſst, quòd ſsi concedimus, Imperatorem RomanũRomanum totius Orbius dominationem habêre, ut ſsuperioribus argumẽtisargumentis probari videtur,

^† neceſsſse eſst etiãetiam ut fateamur, eundem poſsſse Regna, & provincias, quas infideles poſssident, eiſsdem auferre, & illas Pijs, & Catholicis Regibus applicare, arg. text. in l. 1. C. de vend. rer. fiſscal. lib. 10. l. 1. C. de Curial. rer. alien. l. Lucius, D. de eviction. l. item ſsi verberatum, § item ſsi fortè. D. de rei vend. l. 1. C. ex quib. cauſsis ſservi pro præm. lib. accip. 1. quæris, D. de natal. reſstituen. l. 2. tit. 1. part. 2. cum multis alijs, quæ circa hunc articulum, & prædictorum iurium illuſstrationem congerit Menoch. conſs. 156. num. 48. & conſs. 147. num. 26. vol. 2. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 5. num. 1. Loazes de iuſsta reten. Regni Navarr. pag. 188. & noviſssimè Zevallos d. quæſst. fin. per totãtotam.

^† Vtilitatis præſsertim publicępublicæ, & religionis favore exigente, cui favendæ, & augendæ ſsemper invigilare debemus, 1. ſsunt perſsonæ, D. de religioſs. & ſsumpt. ſsuner. l. ita |

p. 543

vulneratus, verſs. multa, D. ad leg. Aquil. l. Barbarius, ff. de offic. Præt. l. utilitas, C. de Primipilo, cap. Abbate, §. ultim. verſs. Præſsertim, de ſsent. & re iud. lib. 6. cum latè traditis ab Hippolyt. de Marſsil. in pract. §. aggredior, à num. 71. uſsque ad 74. & Zevallos ſsup. ex num. 327.

Et ita in ſspecie,

^† ultra ea, quæ ſsuprà num. 17. cum Abbate Panormit. & Alph. Guerrero notavimus, circa poteſstatem Imperatoris in terris, & provincijs infidelium gubernandis, & concedendis, allegari etiam poteſst celebris doctrina Cardin. Hoſstienſs. in ſsum. tit. de præſscrip. § quæ autem, ubi ait,

^† Imperatorem Dominum etiam eſsſse rerum ſsingularium, in omnibus & quibuslibet mundi partibus conſsiſstentium; quod rurſsus docuit idem Hoſstienſs. in cap. per venerabilem, qui filij ſsint legit. num. 37. & Richardus Malumbr. relatus ab Alber. in proœm. Digeſst. num. 9. & 10. Abbas, Pariſsius, Anton. de Butrio, & alij relati à Petr. Gilkenio in l. properandum, C. de iudic. num. 4. & conducit

^† text. in l. benè à Zenone, C. de quadr. præſscrip. & in cap. convenior. 23. quæſst. 8. & cap. quo iure, diſstin. 8. ubi omnia Imperatoris eſsſse dicuntur. Et

^† Cæſsarius lib. 10. illuſst. miracul. & hiſstor. cap. 24. ubi ſscribit: Sol videtur hoc loco deſsignare Romanum Imperium: ſsicut enim Sol magnitudine, & ſsplendore præcellit univerſsa ſsydera cœli, ſsic idem Imperium auguſstius fulget cæternis Regnis mundi, ut ſsicut Stellæ lumen habent à Sole, ita Reges, ut regnare poſsſsent, haberent ab Imperatore.

Quod oſstendit etiam Zonaras in Claudio, dum ait; quòd Imperatores aliena largiri quaſsi Domini omnium poterant, Lat. Pacatus in PanęgyrPanægyr. ad Theodoſs. ubi illum hac de cauſsa vocat terrarum hominumq́ue Dominum, Sidon. Apolin. lib. 2. epiſst. 13. ubi inquit, eſsſse rerum, PrincipẽPrincipem, & plura alia, quæ congerit Tuſschus dict. concluſs. 34. ex num. 18. ubi ex Baldo, & alijs reſsolvit, quoad Imperatorem in temporalibus totum mundum eſsſse unicum territoriũterritorium, & quòd eſst naturalis Dominus totius Orbis, & poteſst dividere, & unire atque aſssignare territoria, & pertinentias, ſsicut poteſst teſstator de re ſsua diſsponere, & concluſs. 36. num. 4. & ſseq. ubi, quòd poteſst novos Reges creare, & removêre, infringere, & transferre omnes dignitates, quia eſst Deus in terris, & omnes dignitates ſsicut ſcabellũſcabellum pedum Imperatoris, & ab eo eſſentiãeſſentiam, & ſstatum recipiunt; & ad idem reſspiciens Sebaſstian. Medicis ubi ſsup. concludit, ab Imperatore, tanquam à capite, in omnes inferiores, honores, & munera infundi, c. ita Dominus 19. diſstin. cap. fundamẽtafundamenta de elect. §. 1. quia ipſse eſst ſsuperior, & Dominus omnium provinciarum, cap. Adrianus 63. diſstinct. d.l. benè à Zenone, Cardin in Clemen. 1. de ſsum. Trinit. & Iaſs. in l. 1. lect. 1. num. 6. C. eod. tit.

Sed licèt his rationibus, & argumentis ſsuprà dicta ſsententia nõnon ineptè defendi poſsſset, maximè cùm tot, ac tantos habeat ſsectatores, adhuc tamẽtamen nobis

^† lõgèlongè verior, & ſsecurior eſst aliorum opinio, qui negant, RomanũRomanum ImperatorẽImperatorem ullum ius in terris, & provincijs infidelium habêre poſsſse, & præſsertim in Barbaris iſstis ab Hiſspanis detectis, quarum ipſsi Romani Cæſsares nullam unquam poſsſseſssionem, nec notitiãnotitiam habuerunt, ut fusè oſstendimus ſsub. lib. 1. cap. 11. Cui ſentẽtiæſententiæ apertè ſsubſscribunt Victor. Gregor. Lop. Covar. Menoch. Soto, Corduba, Ayala, Molina, & Suarez ſsup. n. 1. relati, minus iuſstum, & ſsolidum eum titulum reputãtesreputantes, qui ex hac ſsola Imperatoris conceſssione deducitur: neque ſsufficienter prædictis argumentationibus confirmari. Quibus ut ſsatisfaciam, & ſsimul fundamenta huius opinionis, quam defendo, proponam.

Primò conſsidero, maximè inter DD. diſsputari ſsolere, an tẽporalistemporalis Imperatoris Romani poteſstas à Deo im|

p. 544

mediate dimanet, vel ab ſspirituali dependeat, quæ per Summum PontificẽPontificem exercetur, de quo articulo pleniùs in c. ſseq. tractabimus. Sed quod ad quæſstionem, de qua nũcnunc agimus, pertinet, etiam ſsi demus has iuriſsdictiones diſstinctas eſsſse, ita ut temporalis ab ſspirituali non pendeat, & abſsque ulla Pontificis translatione penes ipſsum Imperatorem, Reipublicæ electione, & conſsenſsu populorum intercedente, conſsiſstat,

^† id tamen non efficiet, ut Romanus Imperator inter alias perſsonas, vel in alijs Regnis, & provincijs dominationem exercere poſssit, quam in illis, quæ ipſsius Romani Imperij limitibus concluduntur, & ad quarum temporalem gubernationem à Deo ipſso vocatus, & conſstitutus videtur, ut rectè obſservat Covar. d. §. 9. num. 5. verſs. Primum, Navarrus in d. cap. novit, notab. 3. num. 41. Ioan. Salas d. tract. de legibus, q. 95. diſsput. 7. ſsect. 7. & oſstendit doctrina I. C. in l. ult. D. de iuriſsd. omn. iud. ibi: Extra territorium ius dicenti impunè non paretur, cum alijs, quæ adduximus ſsup. hoc lib. cap. 14. num. 10. eòq́ue reſspicit D. Chryſsoſst. Pſsalm. 44. dum ait: Imperator Romanorum non poteſst Perſsis legem ferre.

Neque eſst

^† in conſsideratione æquiparatio illa utriuſsque poteſstatis, ex verbis Evangelij: Ecce duo gladij hic, & ex d. cap. ſolitęſolitæ, ſsumpta; quâ multi probare nituntur, ita laicam, ſsicut EccleſiaſticãEccleſiaſticam per univerſsum Orbem diffundi. Nam licèt hoc argumento valdè prematur Ioan. Igneus, & alij, quos refert, & ſsequitur Marta d. cap. 20. facilè tamen ei reſspondent Covar. d. §. 9. num. 5. verſs. Quartò ratione, & Navar. dict. notab. 3. num. 41. 88. 94. & 153. docentes,

^† id nullo iure, nec ratione naturali, qut civili probari, quia poteſstas Eccleſsiaſstica ideò per unam perſsonam in univerſso Orbe Chriſstiano exercetur, quoniam non ipſsis populis, & rebus publicis, ſsed Petro, & eius ſsucceſsſsoribus immediatè à Deo conceſsſsa eſst, ut latiſssimè probat Cardin. Turrecrem. lib. 2. de Eccleſs. cap. 54. cum ſsequentib. Albert. Pighius lib. 3. & 4. de Eccleſs. Hierarch. At temporalis poteſstas tota, & ſsuprema penes ipſsos populos fuit, & inde ad Reges & Principes derivata. Et cùm totus Orbis in unum Principem nec conſsenſserit unquam, nec reverâ cõſentireconſentire poſsſsit, vel ab eo regi, & adminiſstrari, ſsequitur, Imperatorem totius Orbis Dominum eſsſse nõnon poſsſse, & temporalem poteſstatem cum ſspirituali eo ſsenſsu comparari in d. cap. ſsolitæ, quòd utraque à Deo inſstituta ſsit, & utraque veneranda, & ſsuſscipienda videatur, licèt uſsus, & exercitium illarum longè diverſsam rationem, & executionem recipiat. Adeò,

^† ut Ariſstot. lib. 7. Polit. cap. 4. & D. Auguſsti. lib. 4. de Civit. Dei cõcludantconcludant, poteſstatem uniuſscuiuſsque civitatis naturalem eſsſse, & magis politicam, Imperium verò in multos nõnon itẽitem, & maiore, cum pace Regi ſsolita fuiſsſse Regna, cùm unũquodqueunumquodque eorum ſsuæ patriæ terminis finiebatur; à quo argumento non ſsatis ſse expedit Marta, d. cap. 21. num. 5. 6. & 20.

Secvndò conſsidero, ac pariter ſsecundæ, & tertiæ contrariæ partis argumentationi reſspondeo; quòd licèt multi, quos ibi retulimus, malè tenuerint, Imperatorem Romanum totius Orbis Dominum eſsſse,

^† longè tamen verior, & communior eſst contraria aliorum ſsententia, qui aſsſserunt, neque olim cùm Roma florebat, neq;neque poſsteà Romano Imperio ad Græcos, Gallos, & Germanos translato, talem fuiſsſse, aut eſsſse Romanis Imperatoribus poteſstatem, & dominationem; quin potius illam intra ſsubiectos ſsibi populos contineri, qui licèt plures fuerint, plurimi tamẽtamen adhuc reſstabant, ad quos Romanæ Aquilæ nullatenus pervenerunt, & Imperatoriæ Maieſstatis ſsceptrum nequaquam extendebatur, ut ipſsimet Imperatores ingenuè teſstantur in l. cunctos populos, iunctâ gloſs. ibi. C. de ſsum. |

p. 545

Trinitat. & in proœm. Digeſst. & inſstitut. §. quarum utramque viam, l. poſst liminium, & l. non dubito, D. de capt. l. omnibus, D. ad Trebellian. l. mercatores, C. de commerc. & mercat. l. 1. C. de officio præfect. Africæ, l. Romanæ, C. de Eunuchis, l. ult. C. de ędifædif. privat. auth. ut defuncti ſseu funera eorum, §. ſsi verò, auth. de non alienandis, ſseu permutand. reb. Eccleſs. §. ſsinimus igitur. Quæ iura examuſssim expendit Covarruv. dict. §. 9. numer. 5. & number. 7. verſs. His tandem, ubi futilem, & levem quorundam ſsolutionem irridet, qui de facto potius, quàm de iure Perſsarum Reges, & alias nationes in illis relatas a Romano Imperio exemptas eſsſse affirmant; quoniam

^† verius, & certius eſst de iure quoque liberas fuiſsſse, & nec iuſstum, nec conveniens, aut poſssibile eſsſse, ut tota mundi moles ſsub uno & eodem Rectore, ac Moderatore in humanis conſsiſstat, ut ſsuprà tetigimus.

Quam opinionem,

^† ultra eundem Covarr. latiſssimè probant, & ſsequuntur Iacob. de Ravenna, Ioan. Fab. Fulgoſs. alciat. & Alij in dict. l. 1. C. de ſsumm. Trinitat. & in dict. l. benè à Zenone, C. de quadrien. præſscript. Oldrad. conſs. 69. 3. Alex. conſs. 218. vol. 2. & conſs. 24. volum. 5. Bald. conſs. 327. in fine, & conſs. 328. n. 8. lib. 1. & conſs. 159. num. 7. verſs. Illud etiam, lib. 3. ubi reſsolvit, quòd ut daremus, olim florẽteflorente Imperio Romano, ImperatorẽImperatorem poſsſse dici DominũDominum Orbis, ſsecus poſsteà, & plurimi alij, quos referũtreferunt Chaſsſsaneus in Catal. glor. mund. 5. p. conſsid. 28. Pet. Greg. lib. 12. Syntagm. cap. 2. n. 6. Anton. Gabr. lib. 5. commun. tit. de acq. rer. dom. concl. 3. Greg. Lop. in. d.l. 22. par. gloſs. 2. Victoria in d. relect. de Indis inſsulan. 1. par. ex n. 24. Bañez in 2. 2. quęſtquæſt. 10. art. 10. verſs. Arguitur quartò, col. 531. Menchaca dict. lib. 1. controverſs. illuſst. cap. 20. & 21. Sotus lib. 4. de iuſst. & iur. q. 4. art. 1. Cenedo dict. collectan. 64. ad DecretũDecretum, n. 2. Parlador. lib. 2. rer. quotid. cap. 21. Navar. in d. cap. novit, notab. 3. ex n. 155. Corduba in quæſst. lib. 1. q. 57. dub. 2. Menoc. conſs. 2. num. 99. vol. 1. Molina Theolog. de iuſst. & iur. tract. 2. diſsp. 24. 29. & 30. ubi contrariam ſsententiam planè ridiculam appellat, prout & facit Lud. Vives in notis ad D. Auguſst. de Civit. Dei lib. 5. cap. 25. Pat. Suarez in defenſs. Fidei contr. ſsect. Anglic. lib. 3. cap. 5. num. 7. & in tract. de Charit. diſsput. 13. ſsect. 5. num. 4. P. Salas in tract. de legib. q. 95. tract. 14. diſsp. 7. ſsect. 7. num. 42. pag. 128. & ſseq. P. Gabr. Vazquez diſsp. 153. cap. 2. num. 12. & noviſssimè Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia, §. 3. num. 2. Ioan. Baptiſsta Lupus in tractat. de illegitimis comment. 3. §. 3. num. 6. & ſseqq. & plures alij relati à Marta dict. cap. 21. licèt ipſse aliam opinionem ſsequatur, & Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 2. cap. 2 §. 3. pag. 92 & cap. 17. §. 1. pag 189. ubi

^† inquit, quòd ſsi Polybius ita magnus Coſsmographus, ut Hiſstoricus eſsſset, Romanos totũtotum Orbem ſsubiugaſsſse non affirmaret.

Quibus Ego adijcio

^† LucanũLucanum lib. 1. Pharſsal. dum queritur, ob bella civilia plures gentes reſstaſsſse, quæ ſsub iugũiugum Imperij Romani miſsſsæ non fuerunt: Heu quantũquantum terræ potuit, pelagiq́ue parari Hoc, quẽquem civili fuderunt ſsanguine dextræ Subiuga iam Seres, iam Barbarus iſsſset Araxes Et genusgens, ſsi qua iacet, naſscentis cõſciaconſcia Nili. Et Proſsperum Aquitanum lib. 2. de vocat. Gent. cap. 6. ubi

^† ait: Gratia Chriſstiana non contenta eſst eoſsdem limites habere, quos Roma, multoſq́;multoſq́ue populos ſsceptro Crucis Chriſsti ſsubdidit, quos armis ſsuis ipſsa non domuit.

Vnde eſst & illud, quod Leo Papa in ſserm. 1. Apoſst. de Roma ad Pontificum poteſstatem translata ſcriptũſcriptum reliquit, latiùs ſscilicet poſssidere, Religione Divinâ, quàm dominatione terrenâ & Stanislaus Orichovius de funeſsta |

p. 546

Regni PolonięPoloniæ ſsecta, relatus à Petro Andr. Canonherio in Aphoriſs. Polit. Hippocr. pag. 357. Romanum ImperiũImperium verè per Evangelij prædicationẽprædicationem totũtotum Orbem poſssidêre: Non illud antiquũantiquum, & vetus quod oſstio Oceani partem aliquãaliquam clauditur, ſsëd hoc novum, & recens latiſsſsimum, ampliſsſsimumq́ue, quod extra ipſsum etiam Oceanum propagatum aſstris terminatur: quod non Romulum fratricidam. ſsed Chriſstum ſservatorem fratrum ſsuorum habet Auctorem.

Neque obſtãtobſtant iura, & Sacræ Scripturæ loca pro contraria opinione perpenſsa; quibus varijs modis reſspondent Auctores ſsuprà telatirelati,

^† quorum ſsumma eò tendit, ut hyperbolicè, & largo quodam loquendi genere Imperatores Romani totius Orbis Domini dicerentur; aut per figuaram Synedochen, eò quòd, cùm tot, ac tantæ nationes iam tunc Romano Imperio parerent, partes illas, quas ſsubiecerant, pro tot ſsumebant, & abſsolutè Orbis appellatione donabant, ut

^† in. d.l. in Orbe Romano, D. de ſstat. homin. quãquam ita legendãlegendam, & intelligendãintelligendam eſsſse, & nõnon in urbe, ut in vulgatis codicibus circũferturcircumfertur, optimè probat Alciat. lib. 2. diſspunct. cap. 21. Covar. d. num. 5. Anton. Mornacius in notis ad eamdem legẽlegem, & alij, quorum mentionem fecimus ſsup. hoc cap. num. 24.

^† conducit doctrina D. Hieronymi ſsup. Iſsai. cap. 13. D. Proſsperi lib. 2. de vocat. Gent. qui tradunt, Sacram quoque Scripturam ſæpèſępiusſæpèſæpius ſse his vulgaribus, ſsive communibus loquendi modis accõmodareaccommodare, & ſsub illis verbis: Omnem terram, illam tantùm provinciam, de qua eſst ſsermo, ſsignificare, quod etiam ad explicationem cap. 2. Daniel. ubi Nabuchodonoſsor Rex totius mundi appellatur, rectiſssimè animadvertit Gloſs. Interlinearis ibîdem; & alia ſsimilia notantes Covarr. & Navar. ubi ſsup. P. Salas d. ſsect. 7. pag. 229. & P. Maldonat. & Franc. Lucas ſsuper illud Lucæ 2: Exijt edictum à Cæſsare Auguſsto, ut deſscriberetur univerſsus Orbis, & Nos ſsup. lib. 1. cap. 14. num. 78.

Quam

^† expoſsitionem æquè congruenter recipit text. in. d.l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. ut interim varias alias prætermittamus, quas ultra DD. ibîdem congerit Riminald. in §. 1. ex num. 51. inſst. quibus alien. licet, Soto lib. 4. de iuſstitia & iur. q. 4. art. 1. Alfanus collect 4. Portius lib. 5. concluſs. concl. 14. Ioan. Horoſscius in l. 2. num. 12. D. de rer. diviſs. Lancellot. in temp. iud. lib. 1. cap. 1. Alciat. lib. 4. diſspunct. cap. 5. Boërius deciſs. 195. Chaſsſsaneus d. Catalog. glor. mundi, conſsid. 28. & ſsequentib. Menchaca in præfat. controverſs. illuſstr. num. 25. & lib. 1. cap. 20. Mandellus conſs. 62. num. 20. vol. 1. Vivius in commun. opin. verb. Imperatores, Roland. conſs. 88. num. 7. vol. 1. Mantua in Enchirid. rer. ſsingul. lib. 9. cap. 220. Petr. Gregor. de Repub. lib. 6. cap. 13. num. 14. & ſsequentib. Vaconius lib. 2. declarat. cap. 106. Mendoça de pactis lib. 1. cap. 5. num. 25. Navarr. dict. no tab. 3. num. 156. & 157. Anton. Roſscius lib. 1. memorab. cap. 3. num. 5. Pinel. in rub. C. de reſscind. vend. 1. par. cap. 2. num. 25. Covarr. d. num. 5. verſs. Secundò adducitur, & lib. 3. variar. cap. 6. num. 8. Sarmient. lib. 1. ſselect. cap. 8. num. 20. Cuiacius lib. 15. obſservat. cap. 30. & lib. 2. Sent. ad Paul. Andr. Gaill. lib. 2. obſservat. cap. 55. & 56. Dom. Gregor. Lopez Madera de excell. Hiſsp. Monarch. cap. 2. fol. 10. & Zevall. dict. quæſst. ult. num. 25. & ſseqq.

Quibus

^† addere poſsſsumus Antoninum in dict. l. deprecatio, dum ſse abſsolutè mundi dominum vocat, arrogantiam, & elationem quandam præ ſse ferre, quâ Romani Principes ita aliquando turgebant, ut ſse non ſsolùm Orbis Dominos appellarent, & appellari ſsinerent, ac iuberent, verùm Deos etiam, Divinos ſsibi honores, & cultos temperè deferentes, & uſsurpantes: unde Ovid. lib. 1. Faſst. de CęſareCæſare cecinit:

p. 547

Si petat à victis, tot ſsumet nomina Cæſsar, Quot numero gẽtesgentes maximus Orbis habet.

Et Lucanus:

Victrices Aquilas aliũalium laturus in Orbem.

Propertius:

Bella Deus Cæſsar dites meditatur ad Indos.

Horatius od. 1. lib. 1:

Terrarum Dominos evebit ad Deos.

Ammianus Marcellinus lib. 19: Noſstris virtutes Conſstantis extollentibus, ut Domini rerum, & Mundi. Et lib. 39: Comes Valentiniani ſsum, Orbis terrarum Domini. Et lib. 23: Saracenorum reguli genibus ſsupplices nixi, tanquãtanquam mundi, nationumq́ue ſsuarum Dominum adorarunt Iulianum. Et Evagrius lib. 3: Diviniſssimum Dominum Orbis. Et

^† de Domiciano ſscribit Suetonius in eius vita c. 13: Acclamari etiãetiam in Amphitheatro epulari die libenter audit Domino, & Dominæ fœliciter. Pariq́ue arrogantia cũcum procuratorum ſuorũſuorum nomine formalẽformalem dictaret epiſstolam, ſsic cœpit, Dominus & Deus noſster ſsic fieri iubet: eaq́ue propter Martialis ei quamdiu vixit ſsæpè his nominibus blanditus eſst, ut cõſtatconſtat ex varijs epigra. Amphitheatri, & lib. 1. epigr. 5.

Contigeris noſstros Cæſsar ſsi forte libellos Terrarum Dominum pone ſsupercilium.

Et lib. 5. epigr. 8.

Edictum Domini, Deiq́ue noſstri.

Iunctis plurimis alijs, quæ circa hęchæc notanter congerit Cœl. Rhodigin. lib. 21. antiq. lect. cap. 31. Briſsſsonius de verbor. ſsiniſs. verb. Divi, Iuſst. Lipſsius in notis ſsecundis ad lib. 2. Annal. Taciti, pag. 509. Petr. Gregor. dict. lib. 6. de Repub. cap 13. Thom. à Maluenda de Antichriſst. lib. 7. cap. 11. ex pagina 369. & cap. 13. ex pag. 375. & noviſsſsimè Iulius Cæſsar Bulengerus, omnino legendus, de Imperatore Romano lib. 1. ex cap. 5. ad 12. & cap. 32. & P. Ioan. de Salas de legibus, quęſtquæſt. 95. tract. 14. diſsp. 7. ſsect. 6. num. 12. pag. III. Ioan. Bapt. Lupus d. tract. de illegit. comment. 3. 3. num. 7.

Cùm tamen

^† prædicta vocabula terroris magis, quàm reverentięreverentiæ eſsſse viderentur, & potius ad tyrannidis quàm ad dignitatem honoriſsq́ue poteſstatem pertinerent, ut colligitur ex cap. ult. 94. diſstinct. cap. eſsto, poſst princip. 95. diſstinct. & tradit Lucas de PẽnaPenna in l. 1. C. de capitar. civium cenſs. exim. lib. 11. Chaſslane. in conſsuetud. Burg. in proœm. verb. Signeur, col. 16. oprimè Alciat. lib. 7. Parerg. cap. 13. & Onuſsr. Panvinus in interpr. vocum obſscur. Eccleſs. verb. Dominus.

Quapropter

^† Auguſstus Cæſsar, ut teſtatũteſtatum Sueton. in eius vita, cap. 53. Dominum ſse appellari ne à liberis quidem, aut nepotibus ſsuis, vel ſserio, vel loco paſsſsus fuit. Quod ſstatim poſst Chriſsti nativitatem contigiſsſse Auctores cõmemorantcommemorant, quoniam iride incluſsum à Sibylla Tiburtina oſstenſsum fuiſsſse ferunt, ei Christvm ſsimul cũcum ſsanctiſssima eius Genitrice, ac dixiſsſse, illũillum verũverum Dominum & Imperatorem totius Orbis fore futurum ut poſst Tertullian. in Apolog. cap. 34. recolit Polidor. Virg. lib. 4. de invert. rer. cap. 1. verſs. Item Oroſsius, Valençuela in monit. 151. Caliſstus Remirez de lege Regia AragonięAragoniæ, §. 22. n. 11. pag. 182. & noviſssimè P. Mendoça ſsup. 1. lib. Reg. c. 2. pag. 526.

Tiberius

^† etiam, Dominus appellatus à quodãquodam, denũtiavitdenuntiavit, ne ſse amplius contumelięcontumeliæ cauſsâ nominaret, ut ait idem Sueton. in Tiber. cap. 27. Et Traianus, licèt paſssim Dominus appelletur à Plin. lib. 10. epiſst. eamdem appellationem ęgrèægrè admodũadmodum tulit, ut oſstendit Martial. Lib. 10. Epig. 71. ad Traian.

Fruſstrà blanditiæ venitis ad me
Attritis miſserabiles labellis
Dicturus Dominum, Deumq́ue nonſsum,
Non eſst hic Dominus, ſsed Imperator.

Quemadmodum & Alexander Imper. adorationis cęremoniamcæremoniam ab alijs Principibus uſsitatam, reſspuiſsſse narratura à Lampridio in eius vita, his verbis: Ipſse adorari ſse vetuit, cũcum iãiam cœpiſsſset Heliogabalus adorari, more Regum Perſsarum, |

p. 548

& idem tradit de Maximino Seniori Capitolinus in Maximinis, notans ſsuperbiam filij eius Maximini Iunioris, ſsic inquiens: In ſsalutationibus ſsuperbiſsſsimus erat, & manum porrigebat, & genua ſsibi oſsculari patiebatur: nonnunquãnonnunquam etiam pedes. Quod nunquãnunquam paſsſsus eſst Senior Maximinus, qui dicebat: Dij prohibeant, ut quiſsquam ingenu orum pedibus meis oſsculum figat.

Neque his adverſsatur

^† auctoritas Divi Hieronymi dict. cap. in apibus, quam in eodem argumento perpendimus, dum docet, unum tantùm Imperatorem eſsſse debêre. NãNam id nõnon arguit, hunc toti Orbi dominaturum, nec ea fuit, aut eſsſse potuit D. Hieronym. mẽsmens, ut rectè obſervãtobſervant Covarr. d. §. 9. num 5 verſs. Ad idem facir, Navarr. dict. cap. novit, notabil. 3. num. 155. pag. 112. & Madera d. cap. 2. quidquid aliud dicat Marta dict. cap. 20. num. 22. Sed imò apum, & gruum exemplo, quo utitur, apertè ſsignificat, quòd quemadmodũquemadmodum in quoliber apũapum examine unus eſst Rex: & agmina gruum, dum volant, unum rectorem ordine litterato ſsequuntur: ita convenit in qualiber benè conſstitura Republica, Regno, vel Provincia, aliquem Imperatorem, Principem, vel Rectorem conſstitui, qui æquâ lance inter ſsubiectos ſsibi populos iura reddere poſssit, & imbecilles à potentiorum iniurijs defendere. Quam fuiſsſse

^† præcipuam Regum creandorum cauſsam, optimè ſscripſsit Iuſstinus hiſst. lib. 1. in princip. Ariſstotel. lib. 3. Polit. cap. 11. & lib. 5. cap. 10. Cicer. lib. 2. Offic. Div. Auguſst. lib. 4. de Civit. Dei cap. 6. Div. Thom. de regim. Princip. lib. 1. cap. 14. D. Irenæ. lib. 5. adverſs. hæreſses, & Alſsonſs. Guerrer. Nicol. Boër. & alij, quos refert Menchac. in dict præfat. ad controverſs. illuſstr. num. 102. & ſseqq. & numer. 120. & lib. 1. capit. 1. numer. 10. & 24. Epiſscop. Chiapenſs. in tractat. comprobat. fol. 51. Guillel. Benedict. incap. Raynutius, verb. Condidit, el 1. num. 34. in fine, verſs. Propter quos,, & num. 35. cum ſseq. & Iuſstus Lipſsius lib. 2. civil. doctrin. cap. 11. Matthæus Lopez Bravo in ſsuo aureo libello de Rege, & regendi ratione lib. 1. fol. 8. & Doct. Melchior de Valencia illuſstr. tract. iuris, tract. 2. cap. 5. num. 5. & ſseqq. & Ægid. Benedict. in. l. ex hoc iure, D. de. iuſst. & iure, tom. 1. cap. 3. num. 7. & 8.

Denique

^† quarto loco perpendo, & ad quartum adverſsæ partis argumẽtumargumentum reſspondeo: quòd cùm probatù reliquerimus, Imperatorem Romanum toti Orbi neutiquam dominari, & multo minus Barbaris infidelibus, qui ad eiuſsdem Imperij notitiam nullatenus pervenerunt, pariter quoq;quoque probari videtur, nihil uſsquam circa eorumdẽeorumdem infideliũinfidelium perſsonas, bona, & provincias licitè diſsponere poſsſse. Ampla

^† quippè illa, & abſsoluta poteſstas, quam Imperatori, ut ſsupermo Principi, tribuunt iura, & Auctores in argumento relati, reſspectu ſsubditorum intelligẽdaintelligenda, & reſtringẽdareſtringenda eſst, ut ſsup. probavimus: quia erga eos, qui Imperio ſsubiecti nõnon ſsunt, quemadmodũquemadmodum nullãnullam iuriſsdictionem exercêre poteſst, d.l. ult. de iuriſsd. omn. iud. ita nec dominia rerũrerum, nec terrarũterrarum ab illis auferre, ut tradunt Innocent. n. 6. Abb. n. 24. & 25. Felin. n. 9. in dict. cap. novit, de iudicijs, Paul. Caſstrenſs. conſs. 216. & 181. & in ſspecie de bonis infideliũinfidelium nõnon ſubditorũſubditorum, Beroi. in cap. quęquæ in EccleſiarũEccleſiarum, num. 134. de cõſritconſrit. Oldrad. conſs. 87. & 91. Carolus Tapia in rub. de cõſtconſt. Princip. num. 50. & 53. & Hieron. Zevallos d.q. fin. Num. 358.

PręſertimPræſertim,

^† cũcum longè verior opinio ſsit, etiam inter ſsubditos non poſsſse Imperatorem, neque alium Principem, quantũvisquantumvis ſuperiorẽſuperiorem nõnon recognoſscat, bona eorũeorum auferre, niſsi ubi contrariũcontrarium urgens aliqua & neceſsſsaria cauſsa ſsuaſserit; & tunc id quod aufertur, competenti ſsatisfactione penſsandum eſsſse, ut ad expoſsitionem

^† text. difficilis in d.l. Lucius, D. de eviction. l. itẽitem ſsi verberatũverberatum, §. itẽitem ſsi forte, D. de rei vẽdvend. & aliorũaliorum |

p. 549

iurium, quęquæ in argumento retulimus, latè obſservant, & proſsequuntur innumeri ex antiquis, & recentioribus utriuſq;utriuſque iuris Doctoribus, quos recẽſetrecenſet Ant. Gabr. lib. 3. com. opin. tit. de iur. quæſsito, q. 1. Portius. lib. 5. cõmuncommun. cõcluſconcluſ. 15. Covarr. lib. 3. var. cap. 6. n. 6. Menchaca lib. I cõtroverſcontroverſ. illuſstr. c. 4. 5. & 6. Andr. Gaill. Lib.2. obſservat. practic. cap. 56. Hieron. Francus in reg. id quod noſtrũnoſtrum, num 12. D. de reg. iur. Tiraq. in l. ſsi. unquam, verb. Donatione largitus, num, 4. C. de revocan. donat. Zevallos d.q. fin. per totam, Caſstillo de Bobadilla in Polit. lib. 5. cap. 5. numer. 11. D. Ioan. del Caſstillo lib. 2. controverſs. cap. 38. & ultra eos Alciat. lib. 1. Pareg. cap. 38. Duarenus lib. 2. diſsp. anniverſs. c. 35. Forcat. in Necyoman. dialog. 18. num. 5. Adrian. Pulvæus in tract. de rei alienæ diſstract. cap. 2. Ant. Faber lib. 2. coniecturarum cap. 4. Vincent. Cabotius lib. 1. diſsp. iur. cap. 25. & Guidus Pancirol. in Theſsaur. variar. lib. 3. cap. 23. pag 359. & noviſssimè ac latiſssime Ant. Petra in tract. de poteſst. Princip. cap. 24. & ſsequentibus.

Quibus non adverſsatur d.l.

^† benè à Zenone, C. de quadrien. præſscrip. & ſsimilia iura, & auctoritates, quęquæ omnia bona, ubique conſiſtẽtiaconſiſtentia, Imperatoris eſsſse intelligi probant. NãNam ad provincias ſsibi ſsubiectas reſstringenda etiam ſsunt, &

^† eâ interpretatione tẽperandatemperanda, ut nõnon ita plenũplenum & abſsolutum dominiũdominium Imperatori tribũattribuant, ut de ſsubditis ſsibi hominibus, eorumq́ue bonis, & rebus ad libitũlibitum diſsponere poſssit; ſsed tantũmtantum ut ſsupremam in illis iuriſdictionẽiuriſdictionem exerceat, ſseu dominiũdominium quoddam univerſsale, quod magis in gubernatione, & protectione ſsubditorum, quãquam in eorum ſspoliatione, aut expilatione cõſiſtitconſiſtit, iuxta

^† dominiorũdominiorum diſstinctionem, quam tradit Bart. in d.l. §. per hanc, D. de rei vend. & in extravag. ad reprimendum, verb. Totius Orbis, paul. Caſstrenſs. conſs. 56. n. 2, vol. 2. Alex conſs. 1. num. 46. vol. 5. Abb. in cap. ſsignificaſsti, 2. notab. ae præſscript. Socin. in l. 1. in princ. col. 3. & 4. D. de acq. poſsſs. Iacob. de ſsancto Georg. in inveſstit. feud. verb. Inveſstitura, Guido Papæ deciſs. 551. MãdellusMandelus conſs. 62. lib. 1. n. 21. Covarr. in reg. poſsſseſsſsor. 2. p. §. 2. num. 1. Cuiacius lib. 15. obſservat. cap. 30. & plures alij relati à Pet. Gilken. in l. properandũproperandum C. de iudicijs, num. 4. & Cardin. Tuſsc. d. verb. Imperator, concl. 33. num. 3. & 5. & Maſstril. de Magiſstrat. lib. 1. cap. 3. num. 5. & 9. Ad quod

^† alludẽsalludens Seneca lib. 7. de benef. optimè inquit: Cæſsar omnia habet, fiſscus eius privata tantũtantum, ſsua, & univerſsa in Imperio eius ſsunt, in patrimonio propria, Plin. Iunior in PanęgyrPanægyr. ad Traian. Ecquid cæſsar non ſuũſuum videat? Tandemq́ue ImperiũImperium Principis, quàm patrimoniũpatrimonium maius eſst. Et idẽidem

^† de littoribus maris ſsenſsit Celſsus I. C. in l. 3. ne quid in loco pub. dum ea populi Romani eſsſse dixit, & eius Imperio ſsubiecta, iuxta expoſsitionem Accurſs. ibîd. verb. Arbitror, qui ait,

^† hoc (ne alijs iuribus adverſsetur, in quibus littora maris publica, ſsive cõmuniacommunia omnium eſsſse dicuntur) de prædicta generali, & ſsuprema tuitione, & gubernatione accipiendum eſsſse; quâ mediante Romanus Imperator legẽlegem, ac modũmodum imponere poteſst, quatenus eiſdẽeiſdem ripis & littoribus ſsit utendũutendum, & cavêre, ne quilibet pro ſsuo arbitrio, & cum damno ReipublicęReipublicæ uſsum eorum ſsibi vindicet. Quam gloſsſs. poſst antiquiores ibîdem ſsequuntur Balduin. Vveſsemb. & alij in §. & quidem, inſstitut. de rerum diviſs. BræchęusBræchæus in l. bona 5. numer. 1. de verb. ſsignif. & Everard. Broncorſst. cent. l. antinom. cap. 13.

Iuxta quæ omina ſsatis apparet, parum aut nihil Imperatoriam conceſsſsionem, vel confirmationem profuiſsſse, ad iuſstitiam dominationis Indiarum fulciendam, cùm hæ regiones ab Imperio exemptęexemptæ, ac liberæ eſsſsent: necnon

^† etiam cum Catholici Hiſspaniæ Reges, ac Domini noſstri, eiuſsmodi confirmatione nõnon indigeret; qui, ut |

p. 550

notiſssimum eſst, non ſsolùm poſstquàm Hiſspaniam Maurorum invaſsione penè vaſstatam, propriâ virtute & labore recuperarunt, verùmetiam ab ipſsis Gotthici Regni primordijs nullum alium Principem, atque adeò ne ipſsum quidem Imperatorem in temporalibus ſsuperiorem agnoſscunt, ut docet

^† gloſsſsa celebris, & vulgaris in caPit. Adrianus, diſstinct. 63. cap. & ſsi neceſsſse, de donat. inter, cap. 1. in princ. de pace tenenda in uſsib. feud. & de iure noſstro 1. 8. tit. 1. part. 2. ubi Gregor. Lopez, & poſst Doct. communiter in cap. per venerabilem, & in cap. cauſsam quae, qui filij ſsint legitimi, & plures alios antiquiores, quos referunt, latè probant, & proſsequuntur Palac. Rub. & eius additionator Barahona in introduct. rub. de donat. inter num. 18. Segura & Didac. Perez in l. Imperator, num. 5. D. ad Trebellian. idẽidem Did. Perez in proœm. Ad leg. ordin. quęſtquæſt. 3. Burgos de Paz in proœm. leg. Tauri, num. 31. & ſseqq. Avendañ. in cap. Prætor. 1 part. cap. 4. num. 5. Covarr. in pract. quæſst. cap. 9. & in. d. reg. peccatum, 2. par. §. 9. num. 5. Navarr. in. d. cap. novit. 3. notab. n. 32. 116. & 161. Caſstald. in tractat. de lmper. quęſtquæſt. 53. Menchaca lib. 1. quæſst. illuſstr. cap. 1. & cap. 22 num. II. Olanus in præf. antin. n. 2. & 12. Redin. de Maieſst. Princ. verb. Imperatoriam, ex num. 35. Anton. Gabr. lib. 5. cõmuncommun. tit. de acquir. rer. dom. concl. 3. ex num. 3. Parlador. lib. 2. quotid. cap. 3. num. 7. & cap. 21. Pet. Cenedus in collect. 64. ad Decretum, num. 3. Ioan. Garcia de expenſsis cap. 9. num. 68. & 69. de nobilitat. in inſscriptione, num. 25. Humada in addition. ad Gregor. Lopez in l. 49. tit. 6. part. 1. Camill. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 47. 48. & 53. Angel. Matthæacius de via, & ratione iuris, lib. 1. cap. 30. n. 13. Laſsarte de decima empt. & vend. in ſscholijs ad l. 1. n. 1. & ſseqq. fol. 6. Dom. Greg. Lop. Madera in excell. Monarch. Hiſsp. cap. 2. Per totum, Zamalloa lib. II. hiſst. Hiſsp. cap. 8. Zurita lib. 12. Annal. in Rege Ferdin. ann. 1455. cap. 37.48. & 51. Mariana de rebus Hiſsp. lib. 9. cap. 5. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 18. Bobadilla in Polit. 3. cap. 2. num. 5. Gilken. in. dict. auth. quas actiones, cap. 9. num. 16. verſs. Quartù, & noviſssimè Poſst hæc ſscripta Ioſseph. de Ruſsticis in comment. ad leg. cùm avus, de condit. & demonſstr. 5. cap. 10. num. 33. & 34. Garcias Maſstrillus de Magiſstratib. lib. 1. cap. 4. ex num. 15. & lib. 6. cap. 12. ex num. 5. Molinus de pactis nuptial. lib. 1. cap. 2. num. 8. Fr. Ioan. à PõtePonte in convenien. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 12. §. 4. pag. 79. Hieronym. Zevallos in tractat. de violentijs, gloſs. 18. ex numer. 3. 21. 31. & 80. & idem ſsimul de Regibus Galliæ, AnglięAngliæ, & Portugalliæ tradentes Carolus Graſsſsal. lib. 1. Regal. Franc. cap. 6. Rhenat. Choppinus de donat. Franc. lib. 2. titul. 1. num. 3. Chaſsſsane. in Catal. glor. mundi, 5. part. conſsid. 24. n. 179. & conſsiderat. 27. & 28. Thom. Cromerus lib. 7. iuris Rom. & Gallici tit. 1. cap. 2. col. 155. Ioan. Azorius 2. tomo inſstit. Moral. lib. II. cap. 5. Pater Vazquez diſsput. 153. cap. 2. Pat. Salas de legibus, quæſst. 95. tract. 14. diſsput. 7. ſsect. 8. Ioan. Bapt. Lup. in. d. tractat. de illegitimis comment. 3. §. 3. num. 8. & ſseqq. & noviſssimè Ludovic. Rudolf. in tract. deorig. dignit. & poteſst. Ducum ItalięItaliæ, num. 59. cum ſseqq. & Ant. Petr. de poteſst. Princip. cap. 3. q. 4. num. 15. ubi perperam doces, hanc RegũRegum Hiſspaniæ exemptionẽexemptionem ab Imperio, de facto magis, quàm de iure procedere, & Marta dict. cap. 21. num 13.

Quo fit, ut hanc Novi Orbis cõquiſitionemconquiſitionem abſsque ulla Imperatoris auctoritate iure proprio facere potuerint,

^† cùm ipſsi in ſsuo Regno Monarchæ ſsint, & eadem, quęquæ de Imperatore dicuntur, in quolibet Rege, eum non recognoſscente, procedant, ut poſst Petr. de Bellapertica, & Bald. |

p. 551

numer. 4. in. l. exemplo, C. de probat. Andr. Iſsernia in cap. 1. §. ſsiquis de manſso, co. penult. num. 19. de controverſs. inveſst. & plurimos alios, quos referunt, latè docent Roland. à Valle conſsil. 66. num. 20 lib. 2. & conſsil. 86. numer. 20. lib. 1. Menchaca dict. lib. I quæſst. illuſstr. cap. 22. numer. 13. Borrellus dict. cap. 53. Maſstrillus dict. cap. 4. num. 4. & 25. Ruſsticis dict. cap. 10. num. 35, cum ſsequentib. & latiùs num. 45. & Zevall. dict. gloſsſs. 18. num. 4. & 5. & 47.

Quinimò

^† & potentius, dignius, & antiquius eſsſse ius, ac dominium, quod Reges liberi habẽthabent in ſsuo Regno, quàm quod Imperator habet in Imperio, apertis Verbis teſstatur d.l. 8. tit. 1. par. 2. ubi Gregor. Lopez, Andr. de Iſsernia in cap. 1. de vaſsſsallo decrep. ætat. Bald. in l. 1. C de ſsumm. Trinit. Purpurat. in rub. de iuriſsdict. omn. iud. num. 12. & in l. Imperium, num. 1 2 3. Petr. Belluga in Specul. Princip. rub. 14. §. veniamus, num. 11. Redinus ubi ſsup. num. 9. Marius Freccia de ſsubfeudis, lib. 1. tit. de orig. Baronum, num. 36. Corſsetus de poteſst. Regis quæſst. 104. Petr. Gregor. 3. par. Syntag. lib. 47. cap. 20. numer. 3. & de Repub. lib. 26. cap. 5. num. 7. Alexand. ab Alex. lib. 1. dier. Genial. cap. 2. verſs. Nomen verò Imperatoris, ubi Tiraquel. in addit. Suarez in quæſst. maioratus à num. 23. uſsque ad 31. Matth. de Afflicts in prælud. ad conſstitut. Regn. Neapol. quæſst. 13. per totam, Boërius deciſs. 178. num. 9. Burgos de Paz in. d. proœm. leg. Tauri, num. 143 cum ſseqq. Borrellus d. cap. 48. num. 8. Azeved. in l. 1. num 17. tit. 1. lib. 4. Recopilation. Villalobos in antinom. iur. Civil. & Regij, cap. 1. per tot. Bobadilla in d. Polit. lib. 5. cap. num. 7. pag. 902. Valdes in dict. cap. 18, num. 33. Maſstrillus dict. cap. 4. num. 5. & noviſsſsimè Caliſstus Remirez dict. tractat. de lege Regia, §. 2. num. 41. & cap. 4. num. 2. & alij relati à Petr. Gilkenio dict. auth. quas actiones, cap. 9. num. 16. & Petra cap. 34. quęſtquæſt. 4. num. 33.

Quæ omnia in terminis quæſstionis, de qua agimus, longè certius atque apertius procedent, ſsi animadvertamus,

^† ipſsum Carolum Quintum Imper. Auguſstum, ſsimulatque Imperij coronam accepit, ſsolemni ſsacramento præſstito promiſsiſsſse, ſse libertatem, atque exemptionem ab Imperio, quam HiſpanięHiſpaniæ Regnum habebat, nullo modo refragaturum, & generaliter proteſstatum fuiſsſse, ea omnia, quæ ad eiuſsdem Hiſspani Regni gubernationem facturus eſsſset, Regio tatùm, non Imperatorio iure cenſseri, ac iudicari debere. Cuius proteſstationis verba ad litteram refert Valdes dict. cap. 18. num. 4. & Zevallos dict. gloſsſs. 18. num. 34.

Et eſst ſsimile

^† quod ab eodem Imperatore deciditur in l. 8. titul. 1. lib. 6. Recop. nẽpènempè

^† privilegia nobilitatis, & exemptionis, quęquæ aliquibus Hiſspani Regni ſsubditis, & vaſsſsallis tãquàmtanquàm Imperator conceſssit, ſsolùm in terris Imperij vires, & effectum ſsortiri debêre: circa cuius legis iuſstitiam, & praxim plura utiliter congeſssit Ioan. Gutierr. lib. 4. pract. q. 11. per totam.

Vnde illud etiam naſscitur,

^† quod dixit Oldrad. conſs. 69. num. 6. Hiſspanos ſscilicet legem habère, per quam capite puniũtpuniunt eos, qui in iudicio leges Imperatorum allegant; quod quamvis certum non ſsit, ut advertit Zevali. d. q. ult. num. 41. attamen certiſssimum eſst, quòd ſsaltim prohibemur, eas in vim legum allegare, ſsed tantùm in vim rationis, ut conſstat ex l. 1. Tauri, & traditis à Burgos de Paz ibîdem â num. 59. Palac. Rub. in introduct. rub. de donar. inter. Didac. Perez in proœm. leg. ordin. q. 3. Greg. Lop. in l. 5. verb. De otra lei, gloſsſs. 2. tit. 1. part. 1. MatiẽzoMatienzo in l. 2. gloſsſs. 1. num. 15. titul. 5. lib. 5. Recopil. & plures alij, quos noviſssimè refert Pat. Vazquez dict. diſsp. 153. capit. 2. & Pater Salas dict. diſsput. 7. ſsect. 9.

CAPVT XXII. De decimo, & efficacissimo titulo, qui ex Romani Pontificis donatione, & concessione deducitur. Et an, & quatenus verum sit, illum circa personas, bona, & Regna fidelium & infidelium tam in spiritualibus quam in temporalibus disponere posse?

p. 552
CAPVT XXII. De decimo, & efficaciſssimo titulo, qui ex Romani Pontificis donatione, & conceſssione deducitur. Et an, & quatenus verum ſsit, illum circa perſsonas, bona, & Regna fidelium & infidelium tãtam in ſspiritualibus quàm in tẽporalibustemporalibus diſsponere poſsſse?

SVMMARIVM Capitis XXII.

1 Pontificiæ conceſsſsionis titulus in quæſstionem deducitur.
2 Pontifex Summus an ſsit totius mundi ſsupremus Monarcha in ſspiritualibus, & temporalibus? ardua eſst, & antiqua quæſstio.
3 Labor ſsuus unicuique prodeſsſse debet.
4 Papæ nullam omnino iuriſsdictionem tẽporalemtemporalem hæretici concedunt, qui damnantur, & convincuntur.
5 Conſstantini Auguſsti donatio Eccleſsiæ facta pluribus comprobatur.
6 Iuriſsdictionem nullam temporalem extra terras Eccleſsiæ Pontificem Romanum exercere poſsſse, multi aſsſseverant.
7 Imperia, & Regna temporalia ab Eccleſsia non pendere plures affirmant.
8 Deum verum, & immediatum Imperij, & temporalis iuriſsdictionis Auctorem quidam conſstituunt.
9 Lex 1. & 7. tit. 1. part. 2. illuſstratur.
10 Auctores plures citantur, qui temporalem iuriſsdictionem Pontifici negant, in terris Imperij, vel aliorum Principum ſsæcularium.
11 Dantes, Poeta Florentinus, ſscripſsit librum pro imperij Monarchia.
12 Antonius de Roſsellis hæreticos vocare audes eos, qui dicunt, Imperium pendere ab Eccleſsia.
13 Lud. Bavarus Imp. legem condidit contra aſsſserentes, Imperium pendere ab Eccleſsia.
14 Pontificis Romani eligendi poteſstas aliquando Imperatori commiſsſsa dicitur. Et num. 35.
15 Philippus Pulcher Galliæ Rex imprudentes contentiones habuit cum Bonifacio IIX. eũeum in temporalibus recognoſscere nolens.
16 Galliæ Reges multum detrectant Papam in temporalibus recognoſscere, & de iuramento, & lege ab eis ſsuper hoc articulo lata.
17 Pontifex Romanus ſsupremam univerſsalem in ſspiritualibus, & temporalibus iuriſsdictionem & dominationem habet ex multorum ſsententia.
18 Regna omnia, & Imperia mediatè ab Eccleſsia derivari, plurimi docent.
19 Auctores plurimi utriuſsque Scholæ citantur, qui indiſstinctè utrumque gladium Pontifici tribuunt.
20 Pontifex appellatur totius mundi Dominus.
21 Imperium poteſst summus Pontifex de Germanis ad Hiſspanos, ſsi velit, tranſsferre.
22 Iuriſsdictionem temporalem Eccleſsiæ tentans auferre, in ſsua iniquitate confunditur.
23 Gotthifridus Viterbienſsis Auctor antiquus univerſsalem, & temporalẽtemporalem Eccleſsiæ iuriſsdictionem agnoſscit.
24 Papæ qui negant exercitium temporalis iuriſsdictionis, vel Imperium ab Eccleſsia pendere, hæretici à multis cenſsentur.
25 Dantes Poeta quare fuerit de hæreſsi poſst mortem damnatus?
26 Ludovici Bavari Imp. geſsta omnia cõtracontra Eccleſsiam damnata ſsunt.
27 Ioan. Hus error affirmantis, Imperium non pendere ab Eccleſsia in Concilio CõſtantienſiConſtantienſi damnatus fuit.
28 Philippi Pulchri ſsuperbia per Extravagan. unam ſsanctam correcta fuit.
29 Bavariæ duces Religioſsiſsſsimi, & ſsedis Apoſstolicæ devotiſsſsimi ſsunt.
30 Lotharius Cæſsar Romæ pictus inſspicitur à Pontifice Imperij coronam recipiens.
31 Henricus Quartus Galliæ Rex qualiter Eccleſsiæ auctoritatem, & temporalem iuriſsdictionem agnoverit.
32 Imperatorum, & Regum exempla plura, qui Romanæ Eccleſsiæ maximam reverentiam, & obedientiam habuerunt, remiſsſsivè.
33 Pietas in Deum, & Eccleſsiam eſst præcipuum Regnorum fundamentum.
34 Cap. Adrianus, diſstinct. 63. exponitur, & falſsam hiſstoriam continere oſstenditur num. 39.
p. 553
35 PõtificisPontificis Romani eligẽdieligendi, & ſsedis Apoſstolicæ ordinandæ auctoritas qualiter data fuerit Carolo Magno?
36 Cap. in memoriam 3. diſstinct. 19. cap. 2. diſstinct. 10. cap. generali 25. q. 1. expenduntur.
37 Ludovicus Pius renuntiavit privilegio eligendi Pontificem.
38 Cap. ego Ludovicus, diſstinct. 63. exponitur.
40 Papam non habere iuriſsdictionem temporalem, niſsi indirectè, & in ordine ad ſspiritualia, multi opinantur.
41 Herciſscundi appellãturappellantur, qui inter duas opiniones contrarias, mediam eligunt.
42 Iuriſsdictionis Pontificiæ in ſspiritualibus, & temporalibus differẽtiadifferentia quæ ſsit?
43 Pontifex exigente fine ſsupernaturali Imperatores, Reges, & Principes glaudio etiam temporali coërcere poteſst, qui tunc verius ratione finis, ſspiritualis appellari poterit.
44 Papa, ubi gladio materiali opus eſst, illum non ſsua, ſsed aliorum Principum fidelium manu exercere debet.
45 Auctores plurimi pro hac opinione citantur, quæ ſsolam indirectam temporalem iuriſsdictionem Pontifici tribuit.
46 Gerſsonem tanquam adulatorem Papæ cur notet Almainus?
47 Bellarminus, & alij graviſsſsimi Theologi quibus terminis explicent iuriſsdictionem temporalem, quam R. P. in ſsæculares Principes habet?
48 Iuriſsdictionem ſspiritualem eſsſse omnino diſstinctam à temporali, qualiter intelligendum ſsit?
49 Reges Hiſspaniæ, & alij in temporalibus ſsuperiorem non recognoſscunt.
50 Regum exemptio, & libertas in temporalibus, qualiter intelligi debeat?
51 Iuriſsdictio Papæ ſspiritualis ſsubordinat ſsibi temporalem Regum, & Principum.
52 Papa eſst iudex Principum non recognoſscentium ſsuperiorem, maximè ratione peccati.
53 Papa eſst præcipuus Cæſsar, & Princeps RegũRegum terræ, & ſsupra omnẽomnem iuriſdictionẽiuriſdictionem.
54 Pontifices Summi ſsæpè gladio temporali adverſsus ſsæculares Principes uſsi reperiuntur.
55 Iura plura citantur, quæ adducunt exempla Imperatorum, & Regum, qui à Pontificibus privati, aut puniti ſsunt.
56 Auctores plurimi recenſsentur, qui varias hiſstorias congerunt Regum à Romanis Pontificibus temporaliter punitorum, & depoſsitorum.
57 Navarræ Regnum Iulius II. Ioanni, ut ſschiſsmatico, ademit, & Regibus Catholicis occupandum conceſsſsit.
58 Angliæ Regnum ratione hæreſsis, & ſschiſsmatis à Pio V. & Sixto V. Philippo II. Hiſspaniæ Regi adiudicatũadiudicatum eſst.
59 Imperatores, & Principes ſsæculares dedignari non debent, Pontifici ſsubijci.
60 Aurelianus Imperator, licèt Ethnicus, Romani Pontificis dignitatem agnovit.
61 Regna & Imperia eò magis augentur, quo magis ſsedi Apoſstolicæ ſsubijciuntur.
62 Eccleſsiæ auctoritatem, & iuriſdictionẽiuriſdictionem temporalẽtemporalem augeri, convenientiſſimũconvenientiſſimum eſst.
63 Othonis FriſingẽſisFriſingenſis dubitatio diluitur, dum quærit, an antiqua humiliatio, vel hodierna exaltatio Eccleſsiæ magis convenia?
64 Bapt. Fulgoſsij verba expenduntur de Pontificum in Reges, & Imperatores poteſstate & auctoritate.

SVperest modò, ut quando in conceſssionis, ſsive confirmationis Impe|

p. 554

ratoriæ iure parum roboris eſsſse oſstendimus, ad Indorum infidelium provincias occupandas, & adquirendas, diligenti diſsputatione examinare conemur,

^† an iuſstior, ac validior iileille alter titulus iudicari debeat, qui ex vi, & auctoritate donationis Alexandri VI. Summi Romanæ Eccleſsiæ Pontificis peti ſsolet, quâ apertis, & bullatis (ut dicunt) litteris, glorioſsiſssimis, & re ut nomine Catholiciſssimis HiſpanięHiſpaniæ noſstræ Regibus FerdinãdoFerdinando, & Eliſsabeth, eorumq́ue hęredibushæredibus, & ſsucceſsſsoribus omnes inſsulas, & terras firmas pleno iure donavit, conceſssit, & aſssignavit, quęquæ verſsus Occidentem, & Meridiem detectæ, & in poſsterum detegendędetegendæ eſsſsent, & per alium Chriſstianum Principem actualiter tùctunc temporis poſsſseſsſsæ non invenirentur.

Cuius quæſstionis deciſsio ex ea dependet, an

^† Summus Pontifex, tanquâtanquam Christi in terris Vicarius, omnibus, & in omnibus pręeſſepræeſſe, & dominari videatur, & de Regnis, & provincijs fidelium, & infidelium non ſsolùm in ſspiritualibus, verùmetiam in temporalibus diſsponere poſssit? QuęQuæ quidem, ita multis & magnis, antiquis, & recentibus utriuſsque cenſuręcenſuræ AuctorùAuctorum tractatibus, & lecturis paſssim diſsputata conſspicitur, ut imprudens planè, aut etiam impudens videri poſsſsem, ſsi eam ex profeſsſso, atque ad longum repetere vellem, & doctis aliorum lucubrationibus expilatis, paginas noſstras onerare potius quàm honorare.

Quare,

^† quoniam teſstante Caſssiodoro lib. 2. var. epiſst. 33: Æquum eſst, ut unicuique proficiat labor ſsuus, & ſsicut laborando agnovit incommoda, ita perfectis rebus conſsequatur augmenta; ea cumtaxat brevi ſstylo perſstringam, quæ ad huius articuli veritatem aperiendam, ſsive enodandam, magis conducere videbuntur. In eo namque, ut rectè in ſsimili ſscribit Navarr. in cap. novit de iudic. notab. 3. in princip.

Longævam fecit diſscordia litem,
Aſsſsimilemque iugis loris, quæ Gordius olim
Nexuit, atque Iovis Phrygij ſsuſspendit ad aras.

Primò, etenim

^† quidam exiſstimarunt, Summum Pontificem ex iure Divino nullam prorſsus temporalem poteſstatem, & iuriſsdictionem habêre, neque ullo modo Principibus ſsæcularibus fidelibus, & multo minus infidelibus imperare poſsſse, nedũnedum eos Regnis, & dominijs privare, etiam ſsi illi aliqua peccata commiſserint, quæ hanc, vel alias poenanpoenas mereantur. QuoniãQuoniam pugnare inquiunt cum verbo Dei, quòd unus homo ſsit Princeps Eccleſsiaſsticus & politicus ſsimul. Et in duabus illis clavibus Petro conceſssis, per alteram ſsignificari poteſstatem Eccleſsiaſsticam, ſsive ſspiritualem: per alteram verò ſscientiam, ſseu diſscretionem.

Sed hæc opinio, quęquæ Calvinum, Pet. Maityr. Brentium & alios huius termporis ſsectarios habet Auctores, meritò, ut hæretica, iampridem damnata eſst in cap. omnes 22. diſstinct. cap. violatores 25. q. 1. extravag. unam ſanctãſanctam, de maiorit. & obedien. & validiſssimis alijs rationibus, & teſstimonijs convincitur ab Illuſstr. Cardin. Bellarm. tom. 1. ſsuar. controverſs. lib. 5. de Rom. Pontif. cap. 1. & 9. Lancelot. Conrad. in templo omn. iud. lib. 2. cap. 1. §. 1. verſsic. claves autem, Lælio Iordano in d. extravag. unam ſsanctam & in tract. de Roman. ſsed. orig. cap. 8. num. 36. & ſseq. Pat. Ioanne Salas de legibus, quæſst. 95. diſsp. 7. ſsect. 6. Paramo de orig. Inquiſsit. lib. 3. ubi latiſssimè agit de Summi Pontificis poteſstate, q. 1. opin. 1. Marta de iuriſsdict. i. part. cap. 1. 1. & ſsequentib. & Caliſsto Remirez in tract. de lege Regia, Aragon. §. 2. num. 30. qui hæreticorum argumenta, ſsive ſsophiſsmata facili negotio convellunt & doctiſssimè Valençuela in monit. contra Venetos, 7. part. ex num. 34. & part. 3. ex num 50. ubi

^† pluribus cõ| p. 555probatcomprobat, & eorumdem hęreticorumhæreticorum calumnijs defendit, donationis OccidẽtalisOccidentalis lmperij à Conſstantino Imperatore Beato Sylveſstro Papæ, & eius ſsucceſsſsoribus factam, de qua etiãetiam pleniſssimè agit Paramus dict. opin. 1. ex numer. 40. Hieronym. Albin. de immunit. Eccleſs. numer. 72. in tractat. de donat. Conſstan. Marta ubi ſsupr. cap. 20. Iodocus Coccius in Theſsaur. Cath. 1. tom. lib. 7. de Hierarch. Eccleſs. art. 10. ubi plures alias donationes Eccleſsiæ Romanæ factas adducit, Molina de iuſstitia & iure, tractat. 2. diſsput. 25. & Illuſstriſssimus Cardin. Baronius in Annal. Eccleſs. tom. 3. anno Christi 324. ex numer. 1 17. & Camill. Borrel. de præſstan. Reg. Cathol. capit. 47. ex num. 20.

Alij verò, licèt in perſsona Romani Pontificis utrumque gladium concedant, temporalis tamen uſsum, & exercitium ad terras Eccleſsiæ dumtaxat reſstringunt. Cæterùm

^† in terris Imperij, & in alijs Regnis, quęquæ temporaliter Eccleſsiæ non ſsubſsunt, & circa ipſsos Imperatores & Reges, nihil in teporalibus per Pontificem diſsponi, aut decerni poſsſse aſsſseverant; quoniam eorum

^† dignitas, & poteſstas ab ſspirituali, & Pontificia non pendeat, ſsed potius diſstincta ſsit, nec invicem confundenda, cùm utraque a Deo immediatè originem ducat,

^† quem verum, & unicum totius Imperij, & iuriſsdictionis fontem, atque Auctorem conſtituùtconſtituunt, de quo etiam Nos aliqua diximus ſsup. hoc lib. cap. 2. ex num 1. & plura congerit Caſstellus à Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 17. numer. 2. Valençuela ubi ſsuprà, 5. parte, num. 225. Et poteſst

^† expendi lex 1. in fine, & l. 7. tit. 1. part. 2. ibi: E otro ſsi dixeron los Sabios que el Emperador es Vicario de Dios en el Imperio para fazer juſsticia en lo tẽporaltemporal, bien aſssi como lo es el Papa en lo eſspiritual: quod idem ad Regiam poteſstatem extenditur in l. 5. 6. & 7. eodem tit. & in Proverb. cap. 8. Per me reges regnant, & legum conditores iuſsta decernunt, & ad Roman. 13: Non eſst poteſstas niſsi à Deo: quæ autem ſsunt a Deo, ordinata ſsunt.

Quam opinionẽopinionem

^† proponit Bald. in proœm. Digeſst. col. penult. ubi ait, omnes Legiſstas eam tenêre pro maxima, Cynus, & Iacob. de. Aretio relati ab alberico in l. benè à Zenone, num. 16. C. de quadr. præſscript. Oldrad. cõſilconſil. 83. Iacob. de Belviſs. in auth. de fide inſstrum. §. 1. Iacob. Almain. in tract. de poteſst. Eccleſs. & ſsæcul. 1. part. cap. 9 & plurimi alij quos refert Reſstaurus Caſstaldus in tract. de Imper. quæſst. 4. & 5. Michaël Vlcurrunus in tract. de regim. mundi, 2. part. quæſst. 2. princip. Navarrus dict. cap. novit, notab. 3. ex num. 21. Menchac. lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 21. num. 21. Paramus d. lib. 3. q. 1 opinion. 2. ubi eam communem Legiſstarum appellat, Zevall. in 4. tom. pract. com. q. ult. ex num. 240 Oſsaſscus Cacheranus deciſs. Pedem. 30. numer. 4. Ioan. Azor. tom. 2. inſst. Moral. lib. 10. cap. 2. Marta de iuriſsdict. 1. par. cap. 17. num. 23. Petr. Gilkenius in auth. quas actiones, C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. cap. 9. ex num. 7.

Et in eius defenſsionem

^† Dantes Poëta Florentinus in libro, cui MonarchięMonarchiæ titulum fecit, integram diſsputationem ſscripſsit, an Imperium depẽdeatdependeat ab Eccleſsia? & viginti fundamẽtafundamenta conſsideravit Bermondus Choveroneus in tract. de. publ. cõcubinconcubin. verb. Etiam ſsi Regali, ex pag. 376. & adeò probatur

^† ab Anton. de Roſsellis in tract. de poteſst. Pap. & Imper. in principio, & in §. ne prolixius, ut auſsus fuerit affirmare, hęreticumhæreticum eſsſse, aſsſserere Romanum Pontificem temporalem poteſstatem à Deo habuiſsſse, & habêre, eamq́ue Imperatori tradere. Circa quod plura etiam noviſssimè molitur Gerard. Mainard. omnino videndus, lib. 4. deciſs. Tholoſs. deciſs. 100. per tot.

Vnde ut ijdem Auctores recenſsent, & Fulvius Pacian. in tract. de probat. |

p. 556

lib. 2. cap. 35. n. 34.

^† Ludovic. Bavarus Imperator ſsimul cum Imperij Electoribus legem condidit, quâ declaravit, poteſtatẽpoteſtatem Imperatoriam eſsſse immediatè à Deo, & maieſstatis reatum eos omnes incurrere, qui dicerẽtdicerent, electum ad Imperium ante coronationẽcoronationem verum ImperatorẽImperatorem non eſsſse. ¶ Et

^† in cap. Adrianus, 2. diſst. 63. aliquãdoaliquando cautum ab Adriano Papa, & univerſsa Synodo legimus, ut apud Imperatorem Carolum Magnum ius, & poteſstas eligendi Romanum PontificẽPontificem, & ordinãdiordinandi ſsedem Apoſstolicam reſsideret, circa quod plura congeſssit Pet. Cenedus in collect. ad DecretũDecretum, c. 64. n. 1. pag 93.

Philippus

^† quoq;quoque GallięGalliæ Rex, cognomento Pulcher, magnam cum Bonifacio IIX. ſsuper hoc contentionem habuit, beneficiorum, & prębendarũpræbendarum occaſsione, quarum collationem ſsibi Regio iure pertinêre dicebat: & cũcum ad eum põtifexpontifex ſscripſsiſsſset, ut ab hoc deinceps ſsuperſsederet, ſsciretq́ue, quòd in ſspiritualibus & temporalibus ſsibi ſsuberat; Rex his litteris indignatus, eas in ſsuo palatio coram pluribus comburifecit, & liberè nimis, reſspondit, ſse in temporalibus alicui non ſsubeſsſse, & mandatis eius circa collationem præbendarum parêre noluit, ut conſstat ex his, quæ Platina, Maſsſsonius, Stunica, illeſscas, & alij in eiuſdẽeiuſdem Bonifacij vita ſscripſserunt, & ex Bermon. Choveron. ubi ſsup. num. 9. Mainard. num. 23. Matta n. 14. Ioan. Lup. de Palac. Rub. in tract. de obtẽtobtent. & retent. Reg. Navar. 2. p. §. 6. Pet. Belleforeſst. in Annal. Fran. lib. 4. cap. 43. ubi dictarum epiſstolarum verba ad litterãlitteram referunt, & ex Robert. Gaguino in vita eiuſsdem Philippi Pulchri, ubi ait, quòd Bonifacius: Chriſsti præceptorum minimè recordatus, adimere, & conferre Regna pro ſsuo arbitrio conabatur. Cum nõnon ignoraret eius ſse loco verſsari in terris, cuius Regnum non de hoc mundo, & terrenis rebus, ſsed de cœleſstibus eſsſset.

Quod

^† factum (licèt noviſssimè excuſsare tentet, & prædictas epiſstolas ab hæreticis confictas eſsſse, Michaël Mauclerus in tract. de Monarch. 4. p. lib. 7. c. 18.) ita reliqui Galliæ Auctores, imò & Reges probaſsſse vidẽturvidentur, ut in ipſsa in auguratione iurare ſoleãtſoleant, defenſsuros ſse ſse iura ſstatutaq́ue antiqua EccleſięEccleſiæ Gallicæ; priſsciſsq́ue in hunc diem litteris Sacramentum Philippi Valeſsij legatur, ſsub eius ſstatua, pro foribus Fani Senonenſsis, hoc diſsticho:

Regnantis veri, cupiens ego cultor haberi Iuro rem cleri, libertatemq́ue tueri.

Vt præter alios noviſssimè tradit Ant. Mornacius in obſservat. ad l. 2. c. de ſsum. Trinit. & in l. 4. eod. tit. ubi addit, in Codice libertatis Eccleſsiæ GallicęGallicæ, legem quamdam, his verbis conceptãconceptam haberi: Regnum Franciæ dare in prædam Papa non poteſst, neque eo Regem privare, aut alio quovis modo diſsponere.

Verùm hæc ſsententia meritò etiam damnatur, & multis argumentis convincitur ab innumeris alijs, & graviſsſsimis ſsacræ Theologiæ, & iuris Pontificij Doctoribus, qui tertiam opinionem præcedenti omnino contrariam cõſtituentesconſtituentes,

^† abſsolutè, & indiſstinctè roſsolvunt, in Romanum Pontificem tanquam Petri ſsucceſsſsorem, & Christi in terris Vicarium, per traditionẽtraditionem duarum clavium, non ſsolùm ſspiritualem, verùmetiam temporalem univerſsi Orbis dominationem & iuriſsdictionem translatam fuiſsſse, ſsuperiorem utique, & ubique poteſstate ſsæculari Imperatorum, & Regum, & etiam in ipſsorum Regnis, & perſsonis, ubi opus fuerit, exercendam. Quoniam licêt negari non poſssit, omne Regnum, & Imperium immediatè à Deo

^† procedere, mediatè tamen, & tanquam à cauſsa ſsecunda ab Eccleſsia, & eius Vicario derivari inquiunt, & in Imperatores, Reges, Principes, & alias ſsæculares poteſstates ex Divina ordinatione, & diſpẽſationediſpenſatione transferri. Quam

^† ſententiãſententiam ex Theologis probant D. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 10. 15. & 19. |

p. 557

Dionyſs. Carthuſsian. 2. SentẽtSentent. diſstinct. 4. 4. q. 5. Alexand. de Ales in ſsumma, 4. par. q. 10. part. 2. §. 2. in verb. Pro Rege noſstro, & in 3. part. quæſst. 40. membr. 5. Hugo de Sancto Victore lib. 2. par. 2. cap. 4. S. BonavẽturaBonaventura in 4. diſstinct. 37. in expoſsit. litteræ, dub. 4. & in lib. de Eccleſs. Hierarch. par. 2. & in opuſsculo de auctoritate Papæ, ubi affirmat, idem ſsentire Hubertinum de Caſsale, & Petr. de Tarantaſsia, Rainer. Piſsanus in ſsua ſsumma, verb. Dominium, capit. 5. B. Ioan. à Capiſstrano tractat. de auctorit. Pap. part. 1. 2. p. num. 4. & 5. Gabriel Biel. in expoſsit. Canon. lect. 23. Ægidius Romanus in lib. de proteſstat. Eccleſs. cap. 7. Alexand. de Sancto Elpidio eod. tract. cap. 6. Iacob. de Viterbo, Guiller. Cœmonenſs. D. Bernar. lib. 4. de conſsiderat. ad Eugen. Alvar. Pelagius de planctu Eccleſs. lib. 1. cap. 13. Sylveſster in ſsumma verb. Papa, § 10. & 11. Ioan. Seleſstadienſsis in quadrivio, par. 1. Tartaretus in 4. diſstinct. 18. quæſst. unica, Naclantus lib. de poteſstat. PapęPapæ, Henricus Gandavenſsis quodlibet. 6. quęſtquæſt. 23. Div. Antoninus in ſsumm. titul. 3. de domin. Regn. cap. 2. Auguſstinus Anconitanus in ſsumma de poteſstat. Eccleſs. q.j. artic. 1. 7. 8. & 9. & alibi ſsæpè, & quęſtquæſt. 23. art. 1. & 4. Franciſscus de Sylveſstris Ferrarienſsis lib. 4. adverſsus Gentes, cap. 76. latè probant, & magis communiter ſsequuntur, DD. in. d. cap. novit de iudic. cap. ſsolitæ de maiorat. & obediẽtobedient. cap. cauſsam quæ, el 2. cap. per venerabilem, qui filij ſsint legit. Bart. in l. 1. §. 1. num. 4. D. de requir. reis, Oldrad. cõſconſ. 180. num. 15. & conſs. 191. Alex. conſs. 2. num. 8. vol. 1. & conſs. 24. in fine, vol. 5. Alvarotus in cap. 1. in princ. num. 6. quis dicatur Dux, Zabarea conſs. 154. Cataldin. in taract. de poteſstat. Papæ in addition. num. 3. Hugo in tract. de officio quatuor prælat. 1. part. tit. de duplici poteſst. Papæ, num. 1. & ſseq. Ioan. Lup. de Palac. Rub. in tract. de libert. Eccleſs. q. 13. & de obtent. Regn. Navarræ, 2. par. per totam, Cardin. Iacobatius lib. 6. de CõcilioConcilio, art. 5. num. 19. & lib. 10. art. 8. num. 5. Marquard. de IudęIudæ. & Infidel. 1. par. cap. 14. Alciat. in epiſst. inter. claras, C. de ſsumma Trinit. Petr. Malferitus inter conſsilia MãdelliMandelli conſsil. 769. vol. 4. num. 40. & 86. Lælius Zechus in tractatibus Theologicis loco 5. Bertrandus conſs. 331. numer. 6. vol. 4. Hieronym. de Monte in tract. de ſsin ib. regundis, cap. 4. num. 2. & cap. 11. num. 5. Ioan. Garcia in tractat. de nobilit. gloſsſs. 9. num. 29. & 53. & gloſsſs. 48. §. 3. a num. 4. spino in ſspecul. teſstam. gloſsſs. 28. num. 23. & ſseqq. latè, & optimè Anaſstaſs. Germonius de ſsacror. immunit. lib. 3. cap. 13. per tot. Hieron. Balbus in lib. de coronat. Imper. Caroli Quinti, Ioan. Boterus in relation. univerſs. 2. part. lib. 4. ex pag. 228. ad 240. Camil. Borrel. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 47. ex numer. 57. & in ſsumma deciſsion. lib. 1. tit. 4. fol. 10. Petr. Cenedus in collect. 167. ad Decretales, num. 1. Cardin. Tuſschus, qui plurimos refert, pract. cõcluſconcluſ. iur. verb. Imperator, concl. 31. 32. & 39. & verb. Papa, concl. 41. Marc. Anton. Peregrin. in tract. de iure Fiſsci, lib. 1. tit. 2. per totum, præcipuè numer. 2. & 20. Thom. Boz. de temporali Eccleſs. Monarc. & iuriſsdict. lib. 1. cap. 1. pag. 13. & cap. 23. pag. 231. & de iure ſstat. Eccleſs. lib. 2. cap. 9. & ſseq. & de ItalięItaliæ ſstatu adverſsus Machiavel. lib. 4. cap. 5. pag. 42. ubi ſsecurè affirmat, cõmunemcommunem opinionem Theologorum, & Canoniſstarum eſsſse, quòd Papa ſsit abſsolutus Dominus ſspiritualium, & temporalium, & de ruinis Gentium, lib. 1. cap. 18. pag. 106. & 107. ubi quod Dominium ſspirituale ſsubordinat ſsibi temporale: & de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 17. cap. 3. lib. 18. cap. 1. & 2. ubi multa ad eamdem rem eruditè conſsiderat, & initium, & progreſsſsum Pontificiæ dignitatis illuſstrat: Caſstellus à Bobadilla dict. cap. 17. numer. 3. & 9. ubi eam ſsecuriorem, & receptiorem appellat, |

p. 558

Andr. Fachin. lib. 5. controverſs. iuris civil. cap. 89. ubi defendens dictam epiſstolam inter claras ab impugnationibis Hotmani, & aliorum hæreticorum, plura circa eamdem temporalem pontificum poteſstatem congeſssit, & melius, & copioſsius cæteris eruditiſssimus D. Ioan. Bapt. Valençuela in dict. monit. contra Venet. 4. part. ex num. 178. & p. 5. num. 226 & par. 7. ex numer. 12. 34. & 40. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 47. ex num. 42. noviſssimè Marta de iuriſsdict. 1. p. cap. 17 cum multis ſsequentib. Franc. Torreblanca lib. 3. de Magia, cap. 4. per totum, & cap. 26. num. 31. & ſsequentibus, & lib. 4. cap. 1. Anton. Cardoſsus in repertorio iudicum, & advocat. verb. Papa, num. 2. & 3. Paleotus de ſsacro Conſsiſstorio in concl. operis, membr. 5. pag. 363. litt. B.D. Garcia Maſstrillus de Magiſstrat. lib. 1. cap. 2. per totum, pręcipuèpræcipuè n. 18. ubi

^† quòd Summus Pontifex totius mundi Dominus appellatur, & eſst Summus Princeps, omnem habens plenitudinẽplenitudinem poteſstatis, & quòd hoc eſst plus quàm luce clariùs, & licèt aliqui contrariũcontrarium teneant, nihilominus ſsine ratione loquũturloquuntur, nec allegati merentur, Petr. Andreas Canonherius in Aphoriſsm. Polit. Hippocrat. lib. 1. pag. 319. & ſequẽtibſequentib. & Fr. Ioan. à Ponte de conven. utr. Monarch. lib. 1. cap. 5. in princip. pag. 23. & cap. 6. §. 1. pag. 30. ubi eandem Pontificum poteſstatem indiſstinctè tuetur,

^† & reſsolvit, eos poſsſse, ſsi velint, imperium à Romanis ad Hiſspanos transferre, & Seraph. Freitas de Imper. Aſsiat. cap. 6. qui latè & eruditè loquitur, ac rem ex ſsuis primordijs deducens, argumentis Incogniti in tract. Maris liberi, plenè reſspondet.

Et licèt hanc opinionem in totum non probet, viginti tamen argumento pro ea conſsiderat Bermond. Choveron. in dict. tractat. de public. concubin. verb. Et ſsi Regali, ex num. 8. & latè de eâdem agit Navarr. in dict. cap. novit, notab. 3. ex num. 147. Covarr. in dict. reg. peccatum, 2. part § 9. numer. 5. verſs. Primum an verum, & num. 7. & Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. capite 20. numer. 2. verſsic. Contratiam, & latiſssimè Ludovic. à Paramo dict. lib. 3. q. 1. opin. 3. per tot. ubi communem CanoniſtarũCanoniſtarum eſsſse teſstatur.

Quibus addere licet Guillelm. Benedict. in cap. Raynuntius de teſstam. verb. Et uxorem, deciſs. 1. num. 8. ubi, quamvis natione Gallus, doctè eandẽeandem ſsententiam proſsequitur, & num. 21. addit,

^† quòd iuriſsdictionem Eccleſsiæ temporalem tentãstentans auferre, in ſsua iniquitate confunditur.

^† Gotthifredum Viterbienſsem, Auctorem cęteriscæteris antiquiorem, qui, ut refert Cardin. Baronius anno Chriſsti 1186. num. 22. eodem anno ſsuam hiſstoriam vulgavit, quam ob rerum univerſsalitatem Pantheon appellavit. Eamq́ue Vrbano tertio obtulit, & licèt ſsuerit Friderici Imperatoris, & Henrici eius filij Notarius, qui maximas cum ſsede Apoſstolica contentiones habuerunt, minimè tamen deſstitit, quin liberè ſsæpè profeſsſsus ſsit, Imperatores, & Reges debêre ſsubditos eſsſse Papæ, eiuſsque auſscultare mandatis. Quod præcipuè teſstatur in pręfationepræfatione eidem operi præfixa, ubi ſsic exorditur: Dum ſsacroſsanctæ Matris noſstræ Romane Eccleſsiæ culmen inſspicio, & eius eminentiæ conſsidero maieſstatem: illud ante omnia neceſsſsarium eſsſse intueor, ut ſsicut ipſsa omnibus noſscitur præeſsſse Principibus: ita omnes Reges, & Principes, & univerſsæ Orbis Eccleſsiæ, doctrina eius, & regimine adornentur, & ab ea tanquam à fonte iuſstitiæ, totius ſsapientiæ regula inſstruantur, &c.

Vnde non malè dixiſsſse videtur Bartol. in. dict. l. 1. §. 1. de requir. reis, negantes

^† in Papa temporalis gladij poteſstatem, & exercitium, vel quòd Imperium non dependeat ab Eccleſsia, hæreticos eſsſse: & DantẽDantem

^† Poëtam poſst mortem ſsuam quaſsi propter hoc |

p. 559

de hæreſsi fuiſsſse damnatum. Nam licet id audaciæ tribuat Covur. ubi ſsuprà num. 7 verſs. Quartò, & verſs. Ex qua reſsolutiones, & Navarrus dict. notabile 3. numero 39. eò quòd uſsque adhuc certa huius articuli definitio ab Eccleſsia data non ſsit: expreſssè tamen idem docet, & ſsequitur Bellamera in dict. cap. novit, num. 18. Auguſstinus de Ancona de poteſst. Eccl. q. 6. 36. 39. & 46. Specul. vitæ hum. 2. pat. cap. 1. Alvar. Pelagius de planctu Eccleſs. lib. 1. cap. 37. 56. & 59. Albanus in l. ſsin. num. 3. & 4. de iuriſsdict. omn. iud. Cardin. Alban. de poteſst. PapęPapæ, 2. p. num. 17. Abb. conſs 28. lib. 1. Aretinus conſs. 59. Cardin. Iacob. d. lib. 10. de Concil. art. 8. num. 17. Lælius Iordanus de maior. Epiſsop. cauſs. cap. 8. num. 16. Thom. Bozus dict. lib. 4. de ItalięItaliæ ſstatus cap. 5. Anaſstaſs. Germon. dict. cap. 13. n. 21. & 22. ubi ait, votis frequentioribus, iuris utriuſsque Interpretes tenere, Pontificem Maximum utriuſsque gladij poteſtatẽpoteſtatem habere, atque adeò ipſsum quoque Imperium ab Eccleſsia dependere, & ita de neceſssitate ſsalutis credi, & teneri firmiter oportere, Marta dict. cap. 19. num. 5. Morla in emporio iuris, 1. part. tit. 2. quæſst. 4. num. 9. ValẽçuelaValençuela dict. 7. par. num. 49 & 50. Maſstrillus dict 0 cap. 2. n. 18. ubi ait, quòd tenentes contrarium ſsine ratione loquuntur, nec allegari merentur, cùm eorum dicta ſsint noviſssimè in hoc expurgata per ſsanctiſssimam Inquiſsitionem Hiſspaniæ.

Qua etiam

^† de cauſsa reijci, & dãnaridamnari debet illud decretum, Ludovici Bavari Imp. cuius ſsup. num. 13. meminimus quemadmodum re ipſsâ damnatum fuiſsſse cum reliquis eius geſstis, quia Romanæ Eccleſsiæ magnus perſsecutor fuit, memorat Baldus conſs. 204. numer. 3. lib. 3. & Oldrar. conſs. 85. ad medium, quos refert & ſsequitur Tuſschus litt. B. concluſs. 31. & Marta d. cap. 19. num. 13. & 14. ubi graviter Albericum reprehendit, quòd illud defenderit. Et

^† ſsimilem errorem Ioan. Hus in Concilio Conſstantienſsi damnatum commemorat, & multo magis reprehẽderereprehendere poſsſset Heervuartum GermanũGermanum, qui pro eiuſsdem Ludovici defenſsione nuper contra Bzovium integrum tractatum vulgavit cuius mentionem facit noviſssimus Chriſstoph. Beſsoldus in diſsſsertat. iuridico politica, de præcedentia, & ſseſssionis prærogativa, cap. 2. pag. 130.

Et eodem modo exploſsſsa, & damnata fuit

^† dicti Philippi Pulchri, Regis GallięGalliæ, protervia per d. Extravag. unãunam ſsanctam, de maiorit. & obedien. ut. refert Palac. Rub. ubi ſsup § 6. eam nimis ſsalubrem, & neceſſariãneceſſariam fuiſsſse inquiens, ad convincendos plures inobediẽtesinobedientes, & rebelles Reges, & Principes ſęcularesſæculares, qui nolunt ſsubeſsſse Eccleſsiae RomanęRomanæ, nec Romano Pontifici.

Poſsſsumuſsq́ue, edicto Ludovici Bavari Imp.

^† eximiam ſsucceſsſsorum eius in Ducatu BavarięBavariæ pietatem, Religionem, & in Romanam Eccleſsia propenſsionem opponere, cùm nulla ſsit tẽporibustemporibus noſstris, poſst Imperialem familiam Auſstriacam, quæ magis eam tueri, ac promovêre conetur, ut benè obſservat Tuſschus ubi ſsup. num. ult.

^† Lotharium Cæſsarem, atque Imp. Auguſstum (ut alios interim taceam, de quibus latè agit Marta dict. 1. part. cap. 18 & Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cathol. Cap 47. ex num. 46.) qui pietatis, & venerationis ergò, quam in RomanãRomanam Eccleſsiam exhibit, in Lateranenſsi Baſsilica depictus habetur, quaſsi vaſsſsallus ad Innocentij II. PõtificisPontificis pedes poſstratus, Imperij coronam ab ipſso recipiens, his verſsibus, rem magis oſtendẽtibusoſtendentibus, ibidẽibidem ſscriptis,

Rex venit ante fores, iurans priùs urbis honores;
Pòſst homo fit papæ, ſsumit quo dãtedante coronãcoronam.

Vt habetur apud RadevicũRadevicum lib. 1. n. 9. & 10. Fran. Hotman. in diſsp. de. feud. c. 8 Marta de iuriſsd. cap. 18. num. 22. & Valençuela ubi ſsup. par. 5. num. 106.

p. 560

Philippo verò Pulchro

^† HenricũHenricum IV. eiuſsdem GallięGalliæ Regem opponere etiam licebit, apud quem, in hæreſsim lapſsum, & ob hoc à Romano Pontifice anathematis, & privationis Regni ſsententiâ damnatum, cùm rabulæ forenſses coaxarent, & varijs libellis ſscriberent, nullam in Regno FrancięFranciæ Summi Pontificis auctoritatem eſsſse, nec poſsſse Regno privare hæreticum, qui iure agnationis ad ſsceptrum vocaretur, nec Catholicos iuramento fidelitatis abſsolvere, quod ipſsi Henrico præſstiterant, nec ullâ ratione de rebus temporalibus illius Regni ſstatuere; ipſse ſse ad meliorem frugem cõvertitconvertit & verè confiteri cœpit, maiorem Summi Pontificis auctoritatem quàm ſsuam eſsſse, cùm videret anno 1593. ex eiuſsdem Pontificis iuſsſsu omnes Regni ordines ad electionem Regis orthodoxi progredi velle, ut benè obſservat, & recolit Paramus ubi ſsup. q. 1. opin. 4. n. ult. & Rutilius Benzon. de ann. Iubil. lib. 1. cap. 10, pag. 57. & ſseqq. ubi addit, hunc Regem Eccleſsiæ reconciliatum, & à Clemente IIX. abſsolutum, & benedictione Apoſstolicâ donatum fuifſse 17. Septembr. ann. 1595. & de eius converſsione multum Eccleſsiam Catholicam exultaſsſse, & quemdam Poëtam rectè ſsic ceciniſsſse:

Quem tota armatum mirata eſst Gallia Regem Mirata eſst etiam Roma Beata Pium.
Magnum opus eſst armis ſstraviſsſse tot agmina, maius Pontificis pedibus procubuiſsſse ſsacris.

Et qui

^† plura alia exempla voluerit Regum, & Imperatorum, qui maximam reverentiam, & obedientiam ApoſtolicęApoſtolicæ RomanęRomanæ ſsedi in ſspiritualibus, & tẽporalibustemporalibus exhibuerũtexhibuerunt, legere poterit Ioan. StapletoniũStapletonium in tract. de admir. magnitud. Eccleſs. Rom. lib. 2. cap. 4. Pet. Gregor. Tholoſsan. lib. 12. de Repub. Lælium Zechum lib. 2. Polit. capit. 5. numer. 1. Thom. Bozium lib. 5. de iur. natur. & Divino Eccl. libert. cap. 4. & 5. & de ſsign. Eccleſs. lib. 20. cap. 5. Henric. Farneſs. de perfect. Principe, tom. 3. de Relig. in princ. & c. 3. 20. & 24. Camil. Borrel. de præſstReg. Cathol. cap. 47. exn. 75. Ioſseph. Stephan. de adoratione pedum Pontificis, cap. 7. & 8. Iodoc. Coccium omnino videndum in Theſsaur. Cath. tom. 1. lib. 7. de Hierarch. Eccleſs. artic. 8. & noviſssimè Pat. Suarez in defenſsione Fidei lib. 3. cap. 21. num. 7. pag. 322.

Quod tantum abfuit, ut quidquam eorum gloriæ, & exiſstimationi detraxerit, ut potius inde pluris habiti, & maioribus imperjis potiti fuerint, ut tetigimus ſsup. lib. 1. cap. ultim. num. 88 & pluribus probat Valençuel. contra Venetos, 3. p. num. 89. 5. p.n. 207. & 7. par. n. 126. & noviſssimè poſst hæc ſscripta Michël Mauclerus in tract. de Monarch. lib. 8. per tot. nimirum, quia ut præclarè inquit D. Cyrill. lib. de recta in Deum, fide: Glorioſsa

^† eſst in Deum pietas, & in Regijs honoribus immobile fundamentum. Et teſste Valerio Maximo lib. 4. capite. I §. de Lucio Furio, tunc Romani, ſse mundi regimẽregimen habere, putarũtputarunt, cũcum ſsacris imperia ſervirẽtſervirent, & Divinæ potentiæ bene, & conſstanter fuiſsſsent famulata.

Quibus non obſstat, quod ſsup. num. 14.

^† ex dict. cap. Adrianus retulimus. Nam licèt ſsine præiudicio veritatis concedamus, quòd tunc Eccleſsia, quia magnis vexabatur LongobardorũLongobardorum perturbationibus, ſse Caroli Magni protectioni commiſserit, & ei eligendi Romanum Pontificem, atque ordinandi Apoſstolicam ſsedem auctoritatem detulerit;

^† non tamen ob id eadem ſsedes ius ſsuæ prælationis, & iuriſsdictionis amiſsit, ſsed potius Caroli pietate, & protectione mediante, illud conſservare ſstuduit. Quod ipſse Imperator ſsatis agnovit, dum

^† dixit: In memoriãmemoriam Beati Petri honoremus ſsanctam Romanam, & Apoſstolicam ſsedem; ut quæ nobis Sacerdotalis mater eſst dignitatis, eſsſse debeat |

p. 561

magiſstra Eccleſsiaſsticæ rationis. Quare ſservanda eſst cum manſsuetudine humilitas, ut licèt vix ferendum ab illa ſsancta Sede imponatur iugum, tamen feramus, & pia devotione toleremus. Quæ verba ex capitulis Caroli refert Gratianus in cap. 3. diſstin. 19. & Nauclerus volum. 2. gener. 28. dicit eſsſse unum ex viginti tribus capitulis, quæ Carolus ad ſsuos ſsubditos miſsit. Et receptum eſst à Patribus in Concilio Triburienſsi canone 30. Vnde etiam dixit Symmach. Papa in ſsexta synodo Romana: Non licet Imperatori, vel cuiquam pietatem cuſstodienti, quidquam, quod Apoſstolicis regulis obviet, agere, ut refert idem Gratianus in cap. 2. diſstin. 10. ubi ſsimilia verba ex Calixto, Marcellino, & Adriano Papa recenſset. Imò idem Adrianus relatus ab eodem Gratiano in cap. generali 25, quæſst. I: Generali (inquit) decreto conſstituimus, ut execrandum anathema ſsit, & veluti prævaricator Catholicæ Fidei ſsemper apud Deum reus exiſstat, quicunque Regum, vel Potentum deinceps Romanorum Pontiſsicum decretorum cenſsuram in quocunque crediderit, vel permiſserit violandam. Quapropter

^† Ludovicus Pius, eiuſsdem Caroli in Regno, & Imperio ſsucceſsſsor, poſsteà rebus Eccleſsiæ magis auctis, & conſstitutis, eidem privilegio renuntiavit in perſsona Paſschalis Primi, ut patet

^† ex cap. ego. Ludovicus 63. diſstin. & tradit Ioan. de Selva de benefic. 2. par. quæſst. 236. num. 31. Cened. collect. 64. ad Decretum, num. 1.

Quæ

^† omnia, ut diximus, ſsine pręiudiciopræiudicio veritatis notari poſsſsunt. Nam ſsi Illuſstiſsſs Cardin. Baronji cenſsuram ſsequamur, in annal. Eccleſs. tom. 9. ann. Chriſsti 774. num, 10. & ſsequentibus, & anno 964. à num. 22. Bellarmin. in Apolog. pro reſsponſsione ſsua ad libr. Regis Angl. cap. 6. in tom. 7. ſsuor. oper. colum. 737. & ſseq. & noviſssimè P. Franc. Suarez in defenſsione fidei contra ſsect. Anglican lib. 3. cap. 29. num. 7. pag. 365. & Seraph. Freitas d. cap. 6. num. 101. falſsum utique eſsſse conſstabit, quod de prædicta conceſssione in d. cap. Adrianus refertur, & in cap. in Synodo, ſstatim ſsequenti, ut, ibîdem evidentiſssimis argumentis oſstendunt. Etenim ſsolus Sigebertus Monachus in ſsuis hiſstorijs, quas anno 1112. ſscripſsit 342. poſst Caroli Magni exitum, nimis doloſse, & fraudulenter hanc fabulam confinxit, & ſsuis ſscriptis intexuit, in gratiam Henrici Imperatoris Schiſsmatici, cuius partes impenſsè fovebat, qui ſsimile privilegium deſsiderabat, ut ſsaltem aliquis, quamvis commentitius, extaret titulus, quo adverſsus RomanũRomanum PõtificemPontificem Imperator Schiſsmaticus iure agere videri poſsſset. QuãQuam impoſsturam non advertens Gratianus, nec de re adeò gravi diligentiori examine habito, eam ſsuæ rapſsodiæ decretorum imprudenter inſseruit, & alijs occaſsionem præbuit, credendi, verum fuiſsſse, quod à Sigeberto eſsſset quàm mendaciſssimè affirmatum. Et tantum ab fuit, ut Carolus Magnus ſsibi arrogare voluerit, quod aſsſseritur, ut ſsuo potius promulgato decreto, non ſsolùm Pontificis, verùm & reliquorum Epiſscoporum electiones liberas eſsſse ſstatuerit, atque ex ſsacrorum Canonum pręſcriptopræſcripto decerni, ut conſstat ex capitularibus, quæ ipſse collegit lib. 1. cap. 84. & habetur apud Gratianum in cap. ſsacrorum 34. eâd. diſstinctione 63. cuis hęchæc ſsunt verba: Sacrorum Canonum non ignari, ut Dei nomine S. Eccleſsia ſsuo liberius potiretur honore: aſsſsenſsum ordini Eccleſsiaſstico præbuimus, ut ſscilicèt Epiſscopi per electionem Clericorum, & populi, ſsecundùm ſstatuta Cononum de propria diœceſsi, remota perſsonarum, & munerum acceptione, ob vitæ meritum, & ſsapientia donum eligantur, ut exemplo, & verbo ſsibi ſsubiectis uſsquequaque prodeſsſse valeant.

Sed licèt ſsuprà dicta opinio com|

p. 562

munis ſsit, & multis iuribus, & Sacræ ScripturęScripturæ ac ſsanctorum Patrum auctoritatibus à præfatis auctoribus cõfirmeturconfirmetur, ut in cap. ſseq. oſtẽdemusoſtendemus. SũtSunt tamen

^† alij, qui ad vitanda, & fugienda argumenta, quæ contra eam expendi ſsolent, quorum aliqua infra etiam conſsiderabimus, mediâ viâ incedentes,

^† herciſscundorum more, ut in ſsimili inquit Cuiacius lib. 10. obſservat. cap. 4. & in cap. litteras de reſstit. ſspoliat. affirmandum eſsſse docent, SummũSummum Pontificem abſsque dubio utrumque gladium habêre, & ſsupremam atque ampliſssimam poteſstatem ſspiritualem, & temporalem ſsuper omnes Reges, imperatores, & principes ſsæculares: eâ

^† tamen diſstinctione, quòd ſspiritualis actu, habitu apud eum reſsideat, & ſsemper, & ubique per ipſsum exerceri poſssit, & debeat; ſsæcularis autem habitu tantùm, & quaſsi in vagina cõſtrictaconſtricta, quia eius exercitium, ſsive ordinaria executio ad Principes ſsæculares ſspectat; cui Pontifex ſse immiſscere, ant præiudicium irrogare non debet, niſsi ex magna, & gravi cauſsa, & in quantum id finis ſsupernaturalis exegerit, hoc eſst, Fidei, Religionis, & univerſsalis Eccleſsiæ neceſssitas, & utilitas, ad quam poteſstas ſspiritualis primò, & principaliter ordinatur. Tunc

^† enum benè poſsſse concedunt, ſsupremam illam iuriſdictionẽiuriſdictionem temporalem (ſsive verius ſspiritualem, cùm Eccleſsiæ cauſsam, & conſservationem reſspiciat) ex habitu in actum deducere, & in Reges, Imperatores, ac Principes Hæreticos, Apoſstatas, aut Schiſsmaticos rebelles, & contumaces, materialem gladium diſstringere, illoſsq́ue deponere, & ſsuis Regnis, ditionibuſsq́ue privare, & non ſsolùm per cenſsuras Eccleſsiaſsticas, ſsed etiam pœnis externis, hoc eſst, vi, & armis procedere. Quamvis

^† maximè congruat Summum Pontificem, ubi ad hoc deveniendum fuerit, id per ſse ipſsum minimè exequi, ſsed alijs principibus ſsæcularibus benè de Eccleſsia, & Sede Apoſstolica meritis, exequendum cõmitterecommittere.

Quam

^† ſsententiam magis tandem probare videtur Gloſs. Innocent. Ioan. Andr. Abbas, Felin. Decius, & alij DD. in d. cap. quop ſsuper de voto, & in. d. cap. novit. ubi. Navarr. notab. 3. ex num. 29. idem Abb. in cap. quoniãquoniam 13. num. 5. de conſstitut. & in cap. ſsicut 6. col. 3. de iur. iur. Bellamera, & alij in d. cap. cauſsam quæ, & d. cap. per venerabilem num. 18. qui filij ſsint legitimi, Ioan. Pariſsienſs. in tract. de poteſst. Papæ, cap. 6 & 7. Hugo de ſsancto Victore lib. 2. de Sacram. pag. 2. cap. 4. quem ſsequitur Alexand. Alenſsis 3. p. ſsum. quæſst. 40. num. 5. & 4, part. quæſst. 10. S. Bonavent. in lib. de Eccleſs. Hierarch. part. 2. cap. 1. Gabriel Biel in explicat. Canonis Miſsſsæ, lect. 23, latè Aufrerius in Clement. 1. ex num 23. de offic. ordin. D. Antonin. in 3. part. ſsummæ tit. 22. cap. 5. §. 8. Sylveſster in ſsumma verbo Papa quæſst. 7. &, 10. & ſseqq. Henric. quodlib. 6. quęſtquæſt. 23. Pet. de Palud. in lib. de. de poteſst. Eccleſs. Vvaldenſs. in doctr. Fid. lib. 2. articul. 3. cap. 76. & ſseqq. Turrecremata in ſsumma de Eccleſsia cap. 113. & 114. & in cap. cùm ad verum 96. diſstinct. Ioan. Theutonus in ſscholijs ad eum text. & ad cap. quoniam 8. diſstinct. Durand. de orig. iuriſsdictio. quæſst. 3. Caietan. in opuſscul. 1. tom. tract. 2. cap. 13. ad octavum argum. & in 2. 2. quæſst. 43. art. 8. Ioan. Driedon. de libert. Chriſst. lib. 1. cap. 15. & 16. & lib. 2 cap. 2. Almain. de poteſst. Ecceleſs. I part. cap. 7. ubi

^† aſsſserit, Gerſsonem abſsolutam poteſstatem Papæ concedentem, eius adulatorem eſsſse, Iacobatius de Concilio lib. 7. art. num. 50. & 51. & lib. 10. articul. 8. num. 17. Auguſstin. Beroius conſs. 147. num 22. volum 3. Alphonſs. Alvarez Guerrerus in ſspeculo Princip. cap. 16. Albanus de poteſst. Papæ 2. P. num. 17. Maranta de ordin. iudic. 3. part. num. 30. verſs. Quæ poteſstas, |

p. 563

Bermond. Choveron. d. d tract. de. publ. concubin. verbo Et ſsi Regali, ex num. 20. Anton. Corſset. in tract. de poteſst. Regia, quæſst. 85. Albert. Pighius. lib 6. Eccleſs. Hierarch. Fortun. Garcia in tract. de ult. fine, verſs. Iuſstitiæ, num. 385. Ioan. Blaſstus de ſsacro. Eccleſs. Princip. lib. 2. cap. Burſsatus conſs. 90. num. 23. & ſsequentibus, volum. 2. Victoria in relect. 1 & 2. De poteſst. Ecceſs. & in relect. 1. de Indis inſsul. num. 26. Epiſscop. Chiapenſs. in tract. comprobat. ſsupremi dominji Indiarum fol. 10. cum multis ſsequentib. ubi plura congerit, & in hanc ſsententiam omnes convenire aſsſseverat, Domin. Sotus de iuſst. & iure lib. 4. quæſst. 4. art. 1. & 2. Nicol. Sanderus de viſsib. Monarch. lib. 2. cap. 4. Fran. Duarenus de ſsacris Eccleſs. miniſst. C, 4, Fran. Vargas in tract. de poteſst. Pontif. & Epiſscop. confir. 10 Covar. d. reg. peccatum 2. part. §. 9. num. 6 in fine, & num. 7. & in pract. cap. 1. num. 2. Gregor. Lopez in d. l. 2. tutul. 23. gloſs. mag. colum. 8. part. 2. idem gregor. per text. ibi. in l. 1. titul. 1. part. 2. Avilès in capit. Prætor. verb. Vſsurpan, num. 4. Anton. Gomez in l. 40. Tauri num. 3. Menchaca in præfat. quęſtionquæſtion. illuſstr. num. 106. & cap. 20. n. 2. Conrad. in templo iudic. lib. 1. cap 1. §. 2. quęſtquæſt. 2. in princip. & num. 8. & 18. Pet. Gregor. 3. part. Syntagm. lib. 31. cap. 30. num. 30 Anaſstaſs. Germon. d. lib. 3. de ſsacror. immun. cap. 13. ex numer. 27. ioan. Garcia de nobilit. dict. gloſs. 9. num. 4. & ſseq. Cardin. Regional. Polus in defenſs. Eccleſs. unit. lib. 1. pag. 88. Nicol. Serarius 2. tom. opuſsc. Theolog. diſsput. de legibus, articul. 36. pag. 37. Sebaſstian. Medices in eodem tractat. de legib. part. 1. quæſst. 8. in fine, Simancas in Catho. inſstit. titul. 45. de Papa, num. 25. Corduba in quæſstionar. lib. 1. quæſst. 57. dub. 6. verſs. Sexta pars, de domin. quæſst. 4. dub. 2. & in 2. 2. quæſst. 20. art. 10. & quæſst. 40. art. 1. verſs. Ad quintum, Aragon. in. eâd. 2. 2. quęſtquæſt. 63. art. 2. dub. penult. verſs. Et ut argumentis, Lud. Molin de iuſst. & iure, tom. 1. tract. 2. quæſst. 28. & 29. Eman. Rodericus in quæſstion. Regular. lib. 1. quæſst. 43. art. 16. verſs. Tertia concluſsio, Michaël Salon de iuſst. & iure. quæſst. 4. de dominio art. 5. colum. 429. Oſsaſscus deciſs. Pedemon. 30. numer. 4. Borrellus d. tract. de præſst. Reg. Cathol. cap. 47. num 43. & ſseqq. Bobadill. in Polir. d. lib. 2. cap. 17. num. 5. Ioan. Azorius 2. tom. inſstit. Moral, lib. 10. cap. 6. verſs. Ad hæc ominia, & lib. 11. cap. 5. verſs. Octavò quæritur, Morla in Empor. iur. 1. part. tit. 2. quæſst. 4. num. 9. latiſssimè Paramus, qui poſst longam diſsputationem hanc opinionem ut veriorem admittit, & inter diſscipulos. D. Thomæ communem eſsſse ait d. lib. 3. quæſst. 1. opin. 4. per totam, Zevallos d. 4. tom. pract. commum. quæſst. ultim. ex num. 102. & in tract. De las fuerças, in prologo num. 8. & 79. & noviſssimus Caliſstus Remirez d. tract. de lege Regia Aragon. §. 2. ex n. 30.

^† idem ſsequitur Illuſstr. Cardin. Bellarmin. in controverſs. de Romano Pontific. lib. 5. per totum, præcipuè cap. 1. 4. & 6. & de translat. Imperij adverſsus Illiricum, & de temporali Eccleſsiæ poteſstate adverſsus Barclaium, niſsi quòd rem alijis vocabulis explicans, inquit, directam poteſstatem temporalem circa Reges, & Principes ſęcularesſæculares Romano Pontifici non competere, indirectam autem, & ſsupereminentem, hoc eſst, in ordine ad ſspiritualia competere; quod etiam paſssim tradit, & docet erudittiſsſs. Pat. Franc. Suarez in 3. part. tom. 1. diſsputat. 42. ſsect. 2. in fine, dicens, oppoſsitum non habêre fundamentum, & lib. 3. de legibus, cap. 6. cum ſsequentibus, & in defenſs. Fidei contra ſsect. Anglic. lib. 3. cap. 5. & cap. 11. num. 6. & cap. 21. cum multis ſsequentibus, & noviſssimè in tract. de Fide, diſsput. 20. ſsect. 3. à num. 21. & diſspitat. 22. |

p. 564

ſsect. 6. num. 2. & in tract. de charitate, diſsput. 13. ſsect. 2. num. 5. & ſsect. 5. ex num. 4. & Pat. Ioan. Salas omnino videndus in dict. tract. de legibus, quæſst. 95. diſsput. 7. ſsect. 1. num. 7. in fine, & ſsect. 4. num. 29. & ſseqq. & ſsect. 5. Per totam, & poſst hæc ſscripta Gabriel Pereira in tract. manu Regia, lib. 1. cap. 3. Augſst. Barboſsa in Paſstorali, ſsive de offic. & poteſst. Epiſscop. I. part. titul. 3. cap. 2. Egid. Benedict. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, tom. 1. cap. 3. num. 16. & Seraph. Freitas de iuſsto Imperio Aſsiatico cap. 6. ex num. 58.

Iuxta

^† quem loquendi, docendi modum, intelligi debet eorumdem auctorum aſsſsertio, dum communiter tradunt, poteſstatem cemporalem verè diſstinctam eſsſse ab ſspirituali.

^† Et Reges, & Principes ſsæculares Romano Pontifici in temporalibus non ſsubeſsſse, & in ſsuis titulis affirmare poſsſse, ſse ſsolius Dei gratiâ regnare, ut præter alios, de Catholicis noſstris Hiſspaniæ Regibus loquentes, obſservant Navarr. dict. notab. 3. num. 99. Borrellus, Zevallos, & Caliſstus Remirez ubi ſsup. idem Zevallos dict. tract. De las fuerças, gloſs. 18. num. 29. pag. 117. Perr. Cenedus in d. collect. 64. ad Decretum, num. 3. Et Nos tetigimus ſsup. hoc lib. 2. cap. 2. ex num. 5. Id

^† erenim ad directam & ordinariam poteſstatem temporalem referendum eſst, non autem ad ſsupremam, ſsupereminentem, ſsive indirectam, quæ, ut diximus, cum ſspirituali

^† coniungitur, & legitimâ cauſsâ exiſstente, ſsæculares Principes & eorum Regna, & Imperia ſsibi ſsubordinat.

Atque ita ijdem ipſsi, & plures alij Doctores reſsolvunt,

^† Papam eſsſse iudicem Principum non recognoſscentium ſsuperiorem, maximè ubi materia peccati, vel aliquid ſspirituale concernens intervenit, ut probat Felinus per text. ibi in d. cap. novit num. 4. de iudicijs, cap. per venerabilem, qui filij ſsint legit. Guido Pap. in tract. de appellation. num. 7. & 81. Bartol. in l. ſsi Imperialis num. 4. C. de legibus, Lælius Iordanus in tract. de Rom. ſsed, orig. cap. 12. num. 21. Petr. Gregor. lib. 13. de Repub. cap. 1. num. 20. Pena in director. Inquiſsit. 3. par. commen. 158. pag. 661. verſs. Praterea Romanus.

Et eum

^† præcipuum Cæſsarem appellat Baldus in 1. 1. vetſs. Tertiò nota, D. de offic. Procur. Cæſsar, & in l. cùm in antiquioribus, num. 19. C. de iure deliber. inquit, quòd Papa non eſst ſsicut homines terreni, ſsed Princeps Regum terræ, & idem refert, & ſsequitur Gregor. Lop. in 1. 4. tit. 5. part. 1. gloſs. 2. Petr. Gregor. lib. 47. Syntag. cap. 4. num. II. & plures alij congeſsti à ValẽçuelaValençuela d. monit. part. 5. num. 95. cum multis ſsequentib. & ex num. 232. ubi inquiunt, quòd eſst Dominus dominantium, & ſsupremum culmen omnium dignitatum, & ſsuper omnes iuriſsdictiones, d. cap. ſolitęſolitæ. de maiorit. & obedient. cap. venerabilis, de præbend. cap. duo ſsunt, cap. ſsi Imperator 96. diſstinct. cum alijs, quęquæ latiùs trademus in cap. ſsequenti ex num. 71. & expreſssius celebris text. in d. Extravag. unam ſanctãſanctam de maiorit. & obed. ibi: Oportet autem gladium eſsſse ſsub gladio, & temporalem auctoritatẽauctoritatem ſspiritali ſsubijci poteſstati, &c.

Quo iure ſsæpèſsæpius uſsa videtur ſsancta Romana Eccleſsia, & Pontifices Summi, qui illam pro tempore gubernarunt. Nam ubi ſsibi expedire viſsum fuit, adverſsus Imperatores, Reges, & alios Principes ſęcularesſæculares, non ſsolùm cenſsuras Eccleſsiaſsticas, ſsed materialem etiam gladium evaginarunt, illoſsq́ue ſsuis Regnis, & Imperijs privarunt, vel eorum adminiſstratione, & iuriſsdictione, quouſsque reſsipiſscerent, prohibuerunt, ut apertè conſstat ex

^† multis exemplis, quæ deduci poſsſsunt ex cap. Valentinianus, cap. Adrianus 63. diſstin. d. cap. duo, & cap. Conſstantinus 69. diſstin. c. Sacer|

p. 565

dotibus 11. quæſst. 1. gloſs. in cap. nullus, eâdem cauſsa, & quæſst. & in dict. cap. ſsi Imperator, verbo Divinitus, cap. ſsi quis deinceps 17. quæſst. 4. cap. alius 15. quæſst. 6. cap. hortatu 23. quęſtquæſt. §. cap. ſscelus 2. quæſst. 1. cap. nos ſsi incompetenter 2. quæſst. 1. cap. venerabilem de elect. dict. cap. novit, de iudicijs, cap. per venerabilem, & cap. cauſsam quæ, el 2. qui filij ſsint legit. cap. grandi de ſsupplend. neglig. prælat. cap. ad Apoſstolicæ de re judic. cap. unico de Schiſsmat. lib. 6. gloſsſsa verb. Vrbano, in Clement. 1. De reliq. & venerat. Sanctor. & ex innumeris alijs, quęquæ non gravaremur ex omnimoda hiſstoria, & chronologicis obſservationibus promere, & lato calamo recenſsere,

^† niſsi id ante Nos diligentiſssimè præſstitſsſsent omnes ferè auctores ſsuprà relati, & præcipuè Ioan. Lop. Palac. Rub. dict. tractat. de obten. Reg. Navar. 2. part. § 6. & 7. Bermond. Choveron. dict. tractat. de publ. concubin. verb. Et ſsi Regali ex num. 4. Turrecremata in ſsum. de Eccleſs. lib. 2. cap. 114. per totum, Albertus Pighius lib. 5. Hierarch. Eccleſs. cap. 14. & 15. Petr. Gregor. dict. lib. 15. Syntagm. cap. 1. ex num. 11. & lib. 26. de Republ. cap. 4. & 5. Pat. Molin. dict. tractat. 2. de iuſst. & iure, diſsput. 29. verſs. 3. colum. 137. Illuſstriſsſs. Cardinal. Bellarmin. lib. 2. de Rom. Pontific. cap. 19. & lib. 3. verſs. Hæc opinio, lib. 4. cap. 13. verſs. Deinde, ubi latè agit de depoſsitione Henrici IV. Imper. per Gregor. VII. factâ, & latiùs lib. 5. cap. 8. per totum, ubi duodecim inſsignia exempla proponit, Simancas dict. titul. 45. ex num. 25. Ayala de iure & officio belli, lib. 1. cap. 2. num. 27. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 17. cap. 3. & 4. per totum, & in dict. tractat. de iure Eccleſsiaſst. libert. & poteſst. lib. 6. cap. 12. & de Italiæ ſstatu contra Machiavel. lib. 3. cap. 5. & 6. Anaſstaſs. Germon. dict. lib. 3. ſsacror. immunit. cap. 13. ex num. 27. ad 50. Ioan. Boterus in relat. univerſs. 2. part. lib. 4. ubi agit de Romano Pontifice, ex pag. 234. Rutilius Benzonius de ann. Iubil. lib. cap. 10. pag. 57. & 58. Salas dict. tractat. de legibus, quęſtquæſt. 95. diſsputat. 7. ſsect. 4. Angel. Matthæacius de via, & ratione iuris, lib. 1. cap. 34. num. 28. Valençuela dict. 5. part. ex num. 236. ad 258. Bobadilla dict. lib. 2. Polit. cap. 17. num. 5. Camill. Borrell. dict. tract. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 110. & dict. cap. 47. ex num. 46. Peregrinus de iure fiſsci lib. 1. titul. 2. ex num. 5. latiſssimè Paramus omnino videndus, dict. lib. 3. de orig. Inquiſsit. quæſst. 1. opin. 3. ferè per totam, ubi plurima exempla laboriosè congeſssit, Marta de iuriſsdict. 1. part. cap. 5. ex num. 15. & cap. 18. ex num. 5. & cap. 22. ex numer. 11. & cap. 23. per. totum, Pat. Suarez in dict. defenſs. Fidei lib. 3. cap. 23. ex num. 1. & lib. 6. cap. 4. num. 17. & ſsequentibus, & in tractat. de Fide, diſsput. 20. ſsect. 3. à num. 21. & diſsput. 22. ſsect. 8. num. 2. & 7. Caliſstus Remirez dict. tractat. de lege Regia, §. 2. ex num. 44. & noviſssimus Seraph. Freitas d. cap. 6. ex num. 45. ubi poſst Bellarm. optimè refert, & refellit argumenta, quibus in contratium pugnare videtur Guiller. Barclaius.

Eſstq́ue

^† inter alia exempla illud Iulij II. Roman. Pontific. valdè notandum, qui Ioannem Navarræ Regem, & ipſsius coniugem Schiſsmaticos declaravit, & Regno privavit. Quâ occaſsione, & alijs à Catholico Rege Ferdinando Quinto occupatum fuit, ut ad longum recenſsent Platina, Illeſscas, & alij in vita eiuſsdem Iulij, Antonius Nebriſsſsenſs. de bello Navarrienſsi lib. 1. cap. 2. & 3. Palacius Rub. dict. tractat. de obtent. Reg. Navarr. Garibai in compend. hiſstor. 2. part. lib. 20. cap. 15. & 3. part. lib. 29. cap. 4. & ſsequentibus, |

p. 566

Pineda in Monarch. 27. cap. 8. §. 3. Borrellus d. cap. 46. ex num. 102. & dict. cap. 47. num. 69. Valençuela ſsup. num. 255. & Nos latiùs ſsup. hoc lib. 2. cap. 20. num. 63.

^† memoriâ noſstrâ Pius V. fœlicis recordationis anno 1569. per ſuãſuam conſstitutionem, quæ incipit: Regnans in excelſsis, Angliæ Regnum, ob IſabellęIſabellæ Reginæ deteſstabiles hæreſses, & errores, ab ea ademit, & Chriſstianis Principibus illud debellandi, & occupandi poteſstatem fecit. Et poſsteà Sixtus Quintus anno 1588. de eodem Regno, ac Brittonum, Philippum II. Regem Hiſspaniæ Catholicum inveſstivit, ut tradunt Sanderus de orig. & progreſsſs. Schiſsm. Ang. lib. 1. Germon. ubi ſsubrà num. 41. Bobadilla num. 5. verſs. I en eſstos tiempos, & Camill. Borrell. dict. cap. 46. num. 189. & ſseqq.

Neque

^† Pij, Chriſstiani Principes iniquo animo hanc Romanæ EccleſięEccleſiæ ſsupremam auctoritatem ferre debent, cùm

^† Aurelianus Imperator, licèt à Religione Chriſstiana abhorrens, Romani Pontificis prærogativam agnoverit, ut tradit Euſseb. Cæſsarienſs. lib. 7. hiſst. Eccleſs. cap. 26. Ruffin. lib. 7. cap. 30. Alanus Coppus dialog. 1. cap. 8. pag. 53. Et

^† reverâ maius imperio ſsit ſsubmittere legibus Principatum, 1. digna vox, C. de legibus, ipſsaque temporalis dignitas hoc modo maiora incrementa recipiat, ut tetigimus ſsup. num. 33. & latè proſsequitur Tho. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 20. c. 8. & ſseqq. & lib. 21. per totum, & in tract. imperia pendere à virtutibus.

Præſsertim,

^† cùm propter malitiam temporum, experientia clamet, non ſsolùm utiliter, ſsed etiam neceſsſsariò, & ex ſsingulari Dei providentia, hac temporali iuriſsdictione, & coertione donatos eſsſse Pontifices, ut præclarè advertit Bellarmin. dict. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 9. qui ita

^† reſspondet dubitationi Othonis Friſsingenſsis in prologo ad lib. 4. Chronic. ſsuorum, dum dixit: Vtrum Deo magis placeat Eccleſsiae ſsuae, quae nunc cernitur exaltatio, quàm prior humiliatio, prorſsus ignorare me profiteor: videtur quidem ſstatus ille fuiſsſse melior: iſste foelicior; aſsſsentior tamen Romanae ſsedi, quam ſsuper firmam petram aedificatam non dubito, credenda, quae credit, licitè poſssidenda, quae poſssidet, &c.

Idem

^† quoque pluribus exemplis oſstendit Bapt. Fulgoſsus lib. 1 memorab. cap. 1. de cultu Religionis, in cuius initio ſsic habet: Huc accedit, quòd multi Reges, Imperatoreſsq́ue ipſsi, Regno, atque Imperatorio honore digni non creduntur, quos Religiosè Sacerdotes non unxerint, quin poſsteà quàm aſsſsumpto diademate in Regno, aut Imperio confirmati fuere, ſsi Eccleſsiam hæreſsi, aut alio modo laeſserint, à Pontificibus regnandi, imperandiq́ue iure privantur, pluriſsq́ue apud Chriſstianos populos Religio, Pontificiaq́ue voluntas, quàm arma ipſsa, atque Regum Maieſstas habita eſst, &c. Et alia adducit lib. 6. cap. 3. de ſseveritate, fol. 200. & ſsequentibus. Quae eò magis adnotanda ſsunt, quòd ipſse idem auctor lib. 2. cap. 1. de priſscis inſstitutionibus, fol. 60. ſsui veluti immemor, eoſsdem Pontifices Romanos taxare videtur, quòd opibus & maieſstate praefulgeant: Studiumq́ue principalis nominis, ſsanctiſssimæq́ue appellationis, item pedum deoſsculationes, etiam à Regibus, & Auguſstis, factas, admittant, & prima nomina, à ſsatis humilibus primordijs incoepta, in militarem, atque tyrannicam poteſstatem tranſstulerint, quae Principum ignavia diu ferendo incorrigibilia effecit. Et alia ſsimilia habet lib. 9. cap. 5. de ſsuperbia, fol. 329. quae vel delenda ſsunt, vel cautè legenda. (. † .)

CAPVT XXIII. De eodem titulo, & magis peculiari Pontificiae & potestatis in concedendis Regnis, Provincijs, & bonis infidelium disputatione.

p. 567
CAPVT XXIII. De eodem titulo, & magis peculiari Pontificiæ & poteſstatis in concedendis Regnis, Provincijs, & bonis infidelium diſsputatione.

SVMMARIVM Capitis XXIII.

1 Pontifex an poſssit de provincijs infidelium diſsponere, iterum in diſsputationem adducitur.
2 Papæ poteſstatem non extendi ad infideles, qui nunquam de Eccleſsiæ gremio fuerunt, multi Doctores tenent, qui latiſssimè recenſsentur.
3 Infideles per Papam quibus in cauſsis puniri, & iudicari poſssint, ex ſsententia Covar. & aliorum.
4 Ambroſsius Catherinus vocat nimis ſsimplices, & adulatores Papæ eos, qui illũillum totius Orbis dominum faciunt.
5 Alexander VI. ex ſsententia Epiſscopi Chiapenſsis, Acoſstæ, Caietani, Soti, Victoriæ, Cordubæ, Bellarmin. Bañez, Valenciæ, Molinæ, & aliorum, quorum dicta ſspecialiter ponderantur, ſsolùm cõceſsitconceſsit Regibus Catholicis curam cõverſionisconverſionis, & protectionem Indorum Novi Orbis. Sed contrarium ex num. 63.
6 Alexandri VI. bullam, & conceſssionem erroris nota ſsugillat Gregorius de Valencia.
7 Pat. Fran. Coello ex quæſstore LimẽſiLimenſi, Societatis Ieſsu Presbyter admodum religioſsus, & eruditus, laudatur.
8 Pat. Ioan. de Sales ſsummarium, in Indice parum cautè ſscriptum, notatur.
9 Michaël Salon nunquam dixit, Reges noſstros Novum Orbem tyrannicè poſssidere.
10 Hæretici paſsſsim rident, & mordent Alexandri VI. conceſssionem.
11 Atabaliba Peruanorum Rex quid reſspondiſsſse dicatur legatis Caroli V. Imp. ei Alexand. VI. donationẽdonationem intimãtibusintimantibus?
12 Alexandri VI. donationem hæreticus quidam umbratilem appellat.
13 Auctor libri, cui titulus: Mare liberũliberum latè, & liberè in eandem AlexãdriAlexandri VI. donationem debacchatur, & quàm iuſstè idem liber prohibitus ſsit.
14 Hæreticorum deliria notanda ſsunt, ut illis reſspondeatur.
15 Papæ iuriſsdictionem temporalem in toto Orbe nullibi pobari, plures affirmant.
16 Infidelium perſsonæ, & bona ex ſsententia multorum non ſsolùm in temporalibus, verùm neque in ſspiritualibus Papæ ſsubduntur.
17 Ovium nomine, quæ Petro à Chriſsto commiſsſsæ ſsunt, fideles tantùm intelliguntur.
18 Infidelium reſspectu Chriſstus Petro, & eius ſsucceſsſsoribus ſsolùm curam prædicationis præcepiſsſse videtur.
19 Papa diverſso modo officio ſsuo uti debet inter fideles, & inter infideles.
20 D. Paul. 1. Corinth. 5. nullam omnino iuriſsdictionem Eccleſsiæ adverſsus infideles concedere videtur.
21 Eccleſsiæ membra ſsunt ſsoli viatores fideles.
22 Baptiſsmus eſst ianua, qua Eccleſsiam ingredimur, & Chriſsti, & Eccleſsiæ membra efficimur.
23 Pontificis auctoritas, & poteſstas non poteſst eſsſse maior quàm Chriſsti, cuius Vicarius eſst.
24 Subrogatus non poteſst eſsſse maioris potentiæ, quàm is, in cuius locum ſsubrogatur.
25 Chriſstus Dominus in quantum homo non habuit temporalem totius mundi dominationem, ex communi multorum ſsententia, qui referuntur, num. 30.
26 Ieremiæ locus cap. 22. verſs. 3. de Regno Ieconiæ loquens, perpenditur. Et num. 32.
27 Chriſstus noluit exercere officium diviſsoris inter fraters.
28 Regnum ſsuum non eſsſse de hoc mundo, quo ſsenſsu Chriſstus Pilato reſsponderit. Et. num. 33. & 41.
29 Chriſstus, & Apoſstoli paucarum rerum dominium habuiſsſse dicuntur.
31 Divi Auguſstini, Hieron. Ambroſs. Baſsilij, Bernardi, & Theophylati loca expẽdunturexpenduntur, temporale dominium Chriſsti negantia.
34 Chriſsto ut homini, excellens quoddam |
p. 568
dominium temporale, quidam ex dono, ſsive virtute unionis attribuunt.
35 Chriſstus nõnon tranſstulit in Eccleſsiam, & eius Vicarium ea, quæ ſsibi excellenter, ſsive eminenter conceſsſsa fuerunt.
36 Conſsequentia hæc nõnon ſsemper valet: Hoc potuit Chriſstus in quantum homo, ergo & eius Vicarius.
37 Pontifices etſsi haberent temporalem iuriſsdictionem, ea uti non deberent.
38 Chriſstus Dominus non abſstulit dominia hominum, etiam peccatorum, & tyrannorum.
39 Chriſstus iuſssit, tribute Cæſsari ſsolvi, Principibus obediri, & materiali gladio uti noluit.
40 Sedulij Paſschalis Hymnus expenditur, in Epiphania ab Eccleſsia cantari ſsolitus.
41 Divus Auguſstinus elegant paraphraſsi oſtẽditoſtendit Regnum Chriſsti non eſsſse de hoc mundo.
42 Pontifices ipſsi ſspiritualem poteſstatem à temporali ſsæpè ſsecernunt, & illam tantùm ſsibi competere tradunt.
43 Cap. quo iure, & cap. quoniãquoniam 8. diſstin. expenduntur.
44 Cap. cùm verum, & cap. duo ſsunt, diſst. 96. & cap. nos ſsi incompetenter 2. q. 7. ponderantur, & illuſstrantur.
45 Cap. ſsolitæ de maiorit. & obed. cap. per venerabilem, & cap. cauſsam quæ, qui filij ſsint legit. cap. novit de iuducijs, & cap. tuam de ordin. cognit. cap. ſsi duobus, §. denique de appellation. perpenduntur.
46 Appellatio ad Papam non fit in cauſsis temporalibus ex conſsuetudine totius Chriſstianiſsmi.
47 Cap. convenior 23. q. 8. cap. inter hæc 33. quæſst. 2. cap. Imperium diſstinct. 10. expenduntur.
48 Hoſsius Cordubenſsis qualiter Imperatorum, & Pontificum poteſstatem diſstinguat?
49 D. Bernard. temporalem iuriſsdictionem Regibus terræ relinquendam docet, & alienam à Romano Pontifice vocat.
50 Opinionem affirmativam in propoſsita temporalis poteſstatis Romani Pontificis quæſstione Auctor ut veriorem, & communiorem amplectitur.
51 Pontifex Romanus de omnibus Regnis, etiãetiam ab infidelibus poſsſseſssis, ex iuſsta cauſsa diſsponere poteſst.
52 Bartoli doctrina refertur, & probatur, qui Pontifici tribuit facultatem concedendi terras, & inſsulas infidelium.
53 Auctores plurimi referuntur, & expenduntur, qui Papæ dominium, & iuriſsdictionem etiam in Provincijs & Regnis infidelium agnoſscunt.
54 Infideles, Iudæi, & Idololatræ non habent verum dominium, & eorum bona pertinent ad Eccleſsiam, quæ ratione publicæ utilitatis poteſst illos privare iure ſsuo, quia illa habent ut peculium.
55 Belli contra infideles ſsuſscipiendi auctoritas maximè penes Pontificem reſsidet.
56 Doct. Marta graviter invehitur contra negantes abſsolutam Papæ iuriſsdictionem in temporalibus, & eorum argumentis reſspondet.
57 Thom. Bozius Eugubinus conſstantiſssimè defendit abſsolutam Papæ iuriſsdictionem in temporalibus, & hanc ſsententiam commune Theologorum appellat.
58 D. Thomæ verba notabilia adducũturadducuntur pro aſsſserenda temporali dominatione Pontificis.
59 Henricus de Gandavo utramque iuriſsdictionem Papæ concedit, & ſpiritualẽſpiritualem architectonicam facit.
60 D. Antoninus iuriſsdictionem Papæ ad puniendos, & deponendos infideles violantes legem naturæ, ut rem indubitatam agnoſscit.
61 Rodericus Sanctius Epiſscop. Zamorenſsis aperte tribuit Papæ univerſsalem poteſstatem in ſspiritualibus, & temporalibus, & eam pluribus Scripturæ locis confirmat.
62 Caliſstus Remirez ſsupremam poteſstatem Papæ in temporalibus, etiam |
p. 569
ad infideles extendit.
63 Indos infideles Novi Orbis, & eorum Regna, & Provincias potuiſsſse ab Alex. VI. Regibus Catholicis dari, plurimi Doctores fatentur. Et num. 68.
64 Ioan. Lupi de Palacios Rubios peculiarem tractatum fecit de inſsulis maris Oceani.
65 Alexandri VI. Indiarum conceſssionem Hiſspaniæ Regibus factam intrepidè, & indiſstinctè probat Petrus Malferitus.
66 Marquardus hæreſsim ſsapere inquit, Alexandri VI. donationi contradicere.
67 Gregorius Lupus Alexandri VI. donationem validam eſsſse cenſset, & prout iacet, accipiendam.
69 Thomas Bozius Alexandri VI. donationem multis rationibus defendit.
70 Epiſscopi Chiapenſsis notabilia verba referuntur de viribus tituli, qui ex Pontificia conceſssione deſscendit.
71 Pontifex eſst Dei Vicarius, vel Deus vivus in terris.
72 Papæ poteſstatem in dubium vocare ſsacrilegij inſstar eſsſse videtur.
73 Papæ de poteſstate, & dignitate varij extant tractatus, & Doctorum encomia.
74 Papa eſst totius Orbis Monarcha, cauſsa cauſsarum, omnia, & ſsuper omnia.
75 Papæ nullus poteſst dicere: cur ita facis?
76 Papa quidquid agit, agit tanquam Deus.
77 Papæ, qui mentitur, Deo mentiri videtur.
78 Papa ex ſsententia D. Pauli etiam Angelos iudicabit, & hoc qualiter accipiatur?
79 Pontificem, Tertullianus Regem ſsæculi appellat, & Eccleſsia, omnia mundi Regna ei tradita, canit.
80 D. Bernardi verba elegãtiſsimaelegantiſsima de dignitate Pontificis.
81 D. Auguſst. miram potentiam Pontificis Romani eleganter exaggerat.
82 B. Ignatius qualiter Pontificis poteſstatem cæteris præferat.
83 Petri Bleſsienſsis inſsignis locus pro excellentia Romanæ ſsedis in utroque gladio conſsideratur.
84 Anglicus quidam Doctor qualiter Papam alloqueretur?
85 Papæ, & Pontifices nominis etymologia.
86 Papæ nomen olim inferioribus etiam Epiſscopis applicari ſsolitum, quãdoquando proprium Pontificis Romani fierè cœperit.
87 Pontifices ſsacri apud omnes fere gentes etiam temporalia gubernarunt.
88 Sacerdos ſsummus Hebræorum terram Promiſssionis partiebatur, & quid mundi effigies, in eius ſsuperhumerali contexta, ſsignificaret.
89 Chriſstum etiam in quantum hominem totius Orbis tẽporalẽtemporalem Dominum fuiſsſse, plurimi ex ſsanctis Patribus generaliter, & magis communiter docent.
90 Thomas Bozius hæreticos eſsſse tradit eos, qui Chriſsto, ut homini, temporaliũtemporalium dominium non concedunt.
91 Chriſstus, ut homo, ex ſsententia magis vera & probabili ſsaltem habuit dominium excellentiæ, ex dono unionis, ſsibi à Patre conceſsſsum.
92 Dominio temporali qualiter Chriſstus Dominus vſsus fuerit.
93 D. Bernardi elegans locus pro dominio Chriſsti perpenditur.
94 Auctores plures citantur, qui temporale dominium ſsaltim excellenter, & habitualiter in Chriſsto concedunt.
95 Pſsalm. 2. 23. & 28. pro dominio temporali Chriſsti expenduntur.
96 D. Paul. ad Hebræos 6. verſs. 7. qualiter Chriſsti dominium inſsinuare videtur?
97 Geneſsis 49. Iſsaiæ 9. & Apocalipſsis 19. verba explicantur, quibus Chriſsti temporale Regnum aſsſseritur.
98 Regnum temporale Chriſsti nõnon ſsolùm inter Hebræos, ſsed generale totius Orbis fuit.
99 Chriſsto omnia ſsubiecit Pater, præter ſseipſsum, ex D. Paul. 1. Corinth. 5. Vaticinium de Regno Chriſsti, qualiter |
p. 570
acceperit Ioſsephus Iudæus, ibid.
100 Sibyllæ agnoverunt dominiũdominium, & Regnum Chriſsti.
101 Virgilius, quod de dominio, ſseu Regno Chriſsti Sibyllæ prænuntiarunt, ad Auguſstum Cæſsarem adulatoriè traduxit.
102 Chriſstus in quantum homo, an, & qualiter omnipotens dici potuerit?
103 Chriſsti dominatio temporalis non ſsolùm creationis, verùm & redemptionis titulo nititur.
104 Chriſstus Regnum ſsuum temporale Eccleſsiæ, & Pontifici communicavit.
105 Chriſsti, & Eccleſsiæ idem eſst Regnum.
106 Eccleſsia ſsancta Dei ſsponſsa eſst.
107 Sponſsæ negandum non eſst quod ſsponſso conceditur.
108 Chriſstus, & Eccleſsia unum corpus, & unam vocem conſstituunt, & inſsignis ad id Divi Auguſstini locus.
109 Papa ex opinione Scoti Vicarius eſst Chriſsti, etiam in quantum fuit Dominus mundi.
110 D. Petr. Chryſsolog. omnem Chriſsti poteſstatem, & dominationem in Eccleſsiam translatam fatetur.
111 Eccleſsiæ gubernatio perfectè ordinata non eſsſset, ſsi Pontifici omnes Principes non ſsubeſsſsent.
112 Monarchicum Imperium omnium optimum, & convenientiſssimum ſsemper eſst iudicatum.
113 Pontificis univerſsalis poteſstas in temporalibus multis iuribus comprobatur.
114 Ieremiæ vaticinium cap. 1: Ecce conſstitui te, &c. de Pontifice Romano omnes Patres accipiunt, & eius interpretatio.
115 Infideles etiam ad Eccleſsiæ gubernationem ſspectant. Et num. 141.
116 Cap. 1. diſstinct. 21. cap. omnes 22. diſstinct. & alia ſsimilia expenduntur.
117 Cap. ſsolitæ de maiorit. & obed. explicatur.
118 Cap. per venerabilem qui filij ſsint leg. ponderatur, & illuſstratur.
119 Extravag. unãunam ſsanctam, de maior. & obed. latè explicatur, & exornatur.
120 Gladium ſspiritualem, & materialem Eccleſsiæ competere, quibus rationibus Bonifacius IIX. evincat.
121 Bonifacius IIX. magnam partem extravag. unam ſsanctam ex dictis D. Auguſstini, & Bernardi deſsumpſsit.
122 Papa ex ſsententia D. Thomæ utriuſsque poteſstatis apicem tenet.
123 B. Ignatius à Loyola plura piè, & doctè notavit de utraque poteſstate Pontificis in epiſstola ad Regem Abyſssinorum.
124 Eliachim fuit typus Romani Pontificis.
125 Clavium traditio eſst ſsignum pleni, & abſsoluti dominij.
126 Extravagans Meruit, de privilegijs edita per Clemen. V. an in aliquot derogaverit extraveg. unam ſsanctam.
127 Lex, etiam ſsi corrigatur, rationes tamen eius æternæ, & immutabiles ſsunt.
128 Bella quemadmodum iuſsta cenſseri ſsolent, ſsi à Deo, ita ſsi à Pontifice præcipiantur.
129 Pontificis auctoritate bellum iuſstè moveri poteſst adverſsus infideles, & in eo capta licitè retinentur.
130 Apoſstolica Sedes ſsolita eſst, infidelium provincias Principibus Chriſstianis cõquirendasconquirendas, & poſssidendas concedere.
131 Baldi notabilis doctrina refertur circa conceſssionem terrarium infidelium.
132 Infidelium provincias, non ſsolùm ubi anteà Chriſstianorum fuerunt, ſsed etiam noviter repertas, & nunquam à Catholicis occupatas, Pontifex concedere poteſst ſsub ea conditione, ſsi capiantur.
133 Hoſstium terras, aut bona ante victoriam dividere, imprudentiæ tribui ſsolet.
134 Conditionem victoriæ, & ſspoliationis hoſstium expectare, nullam turpitudinem continent.
135 Cap. Abbate ſsanè de re iudicata, lib. 6. expenditur, & illuſstratur.
136 Eccleſsiæ, quæ nondũnondum conſstructa eſst, bené poteſst donari, collata cõditioneconditione in tẽpustempus, quo iam fuerit ædificata.
p. 571
137 Anaſstaſs. Germonij, & Franc. Vargas notabilia verba referuntur circa magnam Pontificis poteſstatem, in concedendis quibuslibet infidelium provincijs.
138 Pontificis temporalem poteſtatẽpoteſtatem nullo certo teſstimonio niti, falſsum eſst.
139 Infideles, ob ſsolam infidelitatem, & idololatriam, ad iudicium Eccleſsiæ pertinere, plures tradunt.
140 D. Paul. locus. 1. Corinth. 5: De ijs qui foris ſsunt, explicatur.
141 D. Ioan. locus: Paſsce oves meas, exponitur cum Innocen. Roffenſsi, Leontio, Bernard. Theophyl. & alijs, quorũquorum verba citantur. Et num. ſseqq.
142 Ovium nomine apud D. Ioan. infideles etiam deſsignantur: & qualiter ij ad Eccleſsiæ curam pertineant?
143 Paſscere in ſsacra Scriptura ſsæpè idem ſsignificat, quod gubernare.
144 Reges Paſstores populorũpopulorum ſsæpè appellantur, & quare?
145 Pſsalm 77. & 79. verſsus exponitur.
146 Chriſstum in quantum hominem temporale dominium habuiſsſse, verius eſst, quamvis eo uti noluerit.
147 Chriſstus Dominus aliquibus in caſsibus temporalem iuruſsdictionem exercuit.
148 Regnum ſsuum non eſsſse de hoc mundo, quo ſsenſsu Chriſstus Pilato reſsponderit? Et num. 160.
149 Chriſstus Regem appellari ſsæpè paſsſsus eſst.
150 Chriſstus Lucæ 12. cur noluerit eſsſse iudex inter fratres de hæreditate certantibus?
151 Extravagans Cùm inter nonnullos, & quia quorumdam, & exijt, qui ſseminat de verb. ſsignif. explicantur.
152 Chriſstus paupertatem in ſse, & Apoſstolis affectavit, & ea ſsola mundum vincere voluit.
153 Eccleſsiæ communicavit Chriſstus poteſstatem temporalem, quam habuit, etiam ſsi excellenter in eo conſsideretur. Et quare.
154 Finis ultimo cura ad quem pertinent, ſsubijciuntur reliqui, qui curam habent finium antecedentium.
155 Poteſstas temporalis à Chriſsto in Eccleſsiam translata non fuit nuda, & inefficax.
156 Apocalypſsis cap. 2. verba exponuntur cum Divo Auguſstino, & Baronio.
157 D. Epiphanius quibus verbis explicit Regiam dignitatem in Eccleſsiam ſsimul cum Sacerdotio translatam.
158 Chriſstus poſst reſsurrectionem magis plenè, & abſsolutè vocari potuit Dominus temporalis totius mundi.
159 Chriſstus poſst reſsurrectionem D. Petro clavium poteſtatẽpoteſtatem, & Eccleſsiæ oviũovium curam commiſsit.
161 Iuriſsdictio temporalis regulariter diſstincta eſst ab ſspirituali, & una alteram iuvare debet.
162 Iura, quæ docent poteſstatem temporalem ab ſspirituali diſstingui, non negant, quin utraque in Pontifice dari poſssit.
163 Summus Pontifex ſsecundùm Baldum eſst iudex ordinarius totius mundi, & concurrit cum quolibet ordinario.
164 Appellare ad Papam à ſsententijs iudicum, vel Principum ſsæcularium, an, & quando liceat?
165 D. Bernardus benè concedit Papæ ſsecularem iuriſsdictionem; monet tamen, ut eam per alios exerceat.
166 Gladij duo, Chriſsto ab Apoſstolis oblati, quid deſsignarint, ſsecundùm D. Bernard. & alios.
167 Papa regulariter etiam in temporalibus habet auctoritatem, Imperatores verò, & Reges poteſstatem, & exercitium.
168 Solis & Lunæ ſsimilitudo qualiter applicetur poteſstati Pontificiæ, & Regiæ.
169 Eccleſsia Monarchiam propriam conſstituit, quæ dicitur Regnum Apoſstolorum.
170 Iuribus, quæ Papæ negare videntur poteſstatem temporalem, qualiter reſsponderi poſssit? remiſssivè.
171 Cap. Novit de iudicijs, hiſstoria & explicatio, remiſssivè.
172 Feudalis cauſsæ cognitio, & iuriſsdictio |
p. 572
feudi domino competit, etiam contra perſsonas Eccleſsiaſsticas.
173 Feudum, qui ab altero habet, & recognoſscit, etiam ſsi ſsit ſsupremus Princeps, ab eo ſsuper feudalibus debet iudicari, & quare?

HIs ita breviter, & generaliter (ſsed opportunè, ut arbitror) de temporali dominatione, & poteſstate Romani PõtificisPontificis prænotatis, ſsupereſst adhuc, ut ſspecialibus, & magis in noſstræ quęſtionisquæſtionis terminis inquiramus,

^† an etiam illam exercêre poſsſsit in Regnis, perſsonis, & provincijs infidelium, qui nunquam Eccleſsiæ nomen dederunt? Video quippe in hoc alteram litem conſsurgere ex litis primæ materia, ut alias dicitur in l. terminato, C. de fruct. & lit. expenſs. Nam omiſssis duabus illis prioribus abſsurdis, & damnatis eorum ſsententijs, qui nullam temporalem iuriſdictionẽiuriſdictionem PõtificiPontifici tribuunt, vel eam ad Eccleſsiæ terras duntaxat reſstringunt; ſsi tertiętertiæ opinionis auctores ſsequamur, ſsub abſsoluta illa, & univerſsali poteſstate, quam in eius perſsona conſstituunt, nihil planè excluſsum videtur. Si verò quartęquartæ ſsectatores audiamus, qui ſolãſolam indirectam, ſsive ſsupremam, & ſspirituali deſservientem agnoſscunt; magis cõmunitercommuniter ſsentiunt, non poſsſse eum Reges, & populous infideles ſsuis Regnis, bonis, & dominijs privare, vel alijs Principibus Chriſstianis, etiam ſsub prętextuprætextu Religionis, abſsolutè concedere, ut eoſsdem infideles bello ſsubijciant, & in fuam ditionem, & poteſstatem deducant. Sed prææſtat, ut utriuſsque partis favitores, & præcipua argumenta, quibus nituntur, breviter expẽdamusexpendamus, & quænam magis probari debeat, exactiori iudicio conſsideremus.

^† à negativa initium dicendi capientes, eam ſsequi videntur Innocent. Ioan. Andr. & plurimi alij, quos ſsup. hoc lib. cap. 10. ex num. 41. citavimus, dum docent, infideles ob folam infidelitatem, vel quòd de Eccleſsiæ gremio non ſsint, ſsuarum rerum dominio privatos, vel privandos non eſsſse. Et expreſssè de Papæ poteſstate, & dominatione loquentes, & quòd non extendatur ad provincias infidelium, neque in eis, vel de eis quidquam diſsponere poſssit, Ancharran. in dict. reg. peccatum, verſs. Sed hic quæro, Ioan. Pariſsienſs. de poteſst. Regia, & Pap. cap. 12. & ſseqq. Turrecremata in ſsum. de Eccleſs. lib. 2. cap. 113. Caietan. in 2. 2. quæſst. 66. Art. 3. verſs. Circa primum, Anton. Corſset. de poteſst. Reg. quæſs. 85. Henric. quodlibeto 6. quæſst. 23. Driedon. de libert. Chriſst. lib. 1. cap. 15. & 16. & lib. 2. Cap. 2. Vvaldenſs. Durand. Sanderus, Sebaſstian. Medices, & alij in cap. præced. num. 45. relati, Victoria in relect. l. de poteſst. Eccleſs. quæſst. Penult. propoſsit. 5. Albert. Pighius lib. 5. Eccleſs. Hierarch. cap. 7. & 14. Maior in 4. diſstinct. 24. quæſst. 3. Sotus in eod. 4. diſstinct. 1. quæſst. unica, art. 10. Pag. 272. Navarr. qui Alvarum Pelagium contrarium aſsſserentem graviter notat, in cap. novit de iudicijs notab. 3. num. 58. & ſsequentib. Covar. dict. reg. peccatum, §. 9. num. 6. verſs. ult. & §. 10. num. 4. verſs. Nec item,

^† ubi apertè docent, in eos, qui nondum Catholicam Fidem per baptiſsmum ſsuſsceperunt, id ſsolum ius habere ſummũſummum Pontificem, ut illis prædicari faciat legem Evangelicam, non tamen iuriſsdictionem nec ſspiritualem, nec temporalem niſsi ea ex parte, qua earum |

p. 573

uſsus neceſsſsarius ſsit, ne Chriſstianæ religioni injuria ab infidelibus fiat, Menchaca lib. 1. controverſs. illuſst. cap. 21. num. 2. & cap. 24. Balthaſs. Ayala de iure & offic. belli lib. 1. cap. 2. num. 29. Cardin. Bellarmin. lib. 5. de Roman. Pontiſs. cap. 2. & ſseqq. Molina de iuſst. & iure tract. 2. diſsput. 29. Pat. Suarez in 3. part. tom. 1. diſsput. 48. ſsect. 2. & in defenſs. fidei lib. 3. cap. 8. num. 4. & in tract. de charit. diſsput. 13. ſsect. 5. num. 4. Paramus dict. lib. 3. de orig. Inquiſsit. quæſst. 1. opin. 2. num. ult. & opin. 4. num. 4. & 16. Ioan. de Salas, qui alios plures recenſset in tract. de legib. quæſst. 95. diſsput. 7. ſsect. 4. num. 30. & 32. Et

^† adeò ſsecurus in ea reſsidet Ambroſs. Catherin. in comment. epiſst. ad Roman. Ut ſscribere auſsus fuerit, nimis ſsimplices, vel Papæ adulatores eſsſse, qui aiunt, ad eum de iure pertinêre omnem totius Orbis dominationem, etiam temporalem.

Et ſspecialiter

^† de hac conceſssione Indiarum Occidentalium tractantes, quam Alexan. VI. Hiſspaniæ Regibus fecit, & quòd eius virtute plenũplenum & abſsolutum Imperium in provincijs Barbarorum acquirere nõnon potuerint, ſsed tantùm ius quoddam, ut eoſsdem ad Fidem Catholicam, & mores Orthodoxos per idoneos Evangelij miniſstros adducerent, adductos protegerent, apoſstatantes, vel turbantes punirent, & reliqua ad hunc finem conducentia ſsuperiori curâ, & adminiſstratione dirigerent, ſsimulque alios Principes in eiſsdem novis regionibus negotiari volentes expellerent, poſst longãlongam diſsputationem reſsolvunt Epiſscopus de Chiapa in peculiari huius argumenti libello, cuius inſscriptio eſst: Tratado cõprobatoriocomprobatorio del Imperio ſsoberano, i Principado univerſsal, que los Reyes de Caſstilla i Leon tienen ſsobre las Indias. Et in Apologia contra obiectiones Sepulvedæ, replicat. 12.

Caietanus, & Domin. Sotus ubi ſsup. Mag. Victoria in 1. relect. de Indis ex num. 26. & in 2. ex num. 1. Gregor. Lopez in dict. l. 2. titul. 23. part. 2. gloſs. magna, col. 5. & 6. qui, licèt dubius, & anceps, Victoriæ verba tranſscribit, & tandem in hanc partem inclinare videtur.

Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. Indor. ſsalut. cap. 2. & 3. ubi inquit, non oportere falſsos titulos comminiſsci; & Catholicis noſstris Regibus, reſspectu Indorum, ſsolùm ius curęcuræ, & adminiſstrationis ſspiritualis competere, ita ut Indi de commoditatibus, ac dominatu ſsuo non pellantur, niſsi quatenus iniurij fidei, & ſsuis pernicioſsi deprehẽdanturdeprehendantur.

Anton. À Corduba in quæſstionar. lib. 1. quæſst. 57. dub. 4. per totum, Domin. Bañez in 2. 2. quæſst. 8. art. 10. verſs. Arguitur tertiò, col. 531. ubi concludunt, quòd Alex. VI. Non potuit dare Regibus Catholicis amplius, quãquam ipſse habebat ſsuper eas nationes. Ac proinde cùm Papa non ſsit dominus temporalis totius Orbis, niſsi in ordine ad gubernationem ſspiritualem, id tantùm eis conceſssit, ut eſsſsent executores, temporali quadam poteſstate à ſse conceſssâ, non ad deſstruendos Indos, & ſspoliandos, ſsed ut amoverent impedimenta, quæ Barbaræ nationes opponerent contra Evangelij prædicationem, & ſsimiliter conceſssit, & potuit concedere, ut ſsi converterentur ad Fidem Barbari illi homines, Reges Hiſspaniæ eſsſsent illorum tutores, & habêrent erga illos Cæſsaream quandam poteſstatem, quam habet Imperator modò circa quoſsdam Principes, & Reges. Non autem dedit poteſstatem, ut deponerent Reges Indorum, & alios de novo crearent, niſsi fortè in caſsu, quo Reges iniquè agerent contra fideles ſsubditos ſsibi.

Bellarmin. dict. cap. 2. in fine, ubi cùm docuiſsſset, Papam non habêre aliquam poteſstatem in infideles, neque unquam eâ uſsum eſsſse, ſsubdit, quòd ſsi adverſsarij urgeant, dicentes Alexan|

p. 574

drum VI diviſsiſsſse Orbem nuperrimè inventum Regibus HiſpanięHiſpaniæ, & Luſsitaniæ: Reſspondendum eft, non eo conſsilio id factum, ut Reges illi proficiſscerentur ad debellandos Reges infideles Novi Orbis, & eorum Regna occupanda, ſsed duntaxat, ut eò adducerent Fidei Chriſstiana prædicatores, & protegerent, ac defenderent, cùm ipſsos prædicatores, tum Chriſstianos ab eis converſsos. Et ſsimul ut impediret contentiones, & bella Principum Chriſstianorum, qui in illis novis Regionibus negotiari volebant.

Gregor. de Valencia 3. tom. controverſs. Thelog. diſsput. 1. Quæſst. 10. punct. 7. Col. 398. verſs. Ad ſsecundum, ubi,

^† quod amplius eſst, ſsic ſscribere audet: Alexander autem VI. (ſsi in eo facto particulari ad Reges illos tantùm, & ad inſsulas illas pertinente non erravit) ſsolùm conceſssit illis Regibus ius quoddam ſsuperintendentiæ & patrocinij in infideles illos, poſstquàm debito modo eſsſsent ad Fidem converſsi. Nec enim potuit infideles illos dominio ſsuo privare, proptereà ſsolùm, quòd eſsſsent infideles, &c.

Et idem eiſsdem ferè verbis obſservant Molina d. diſsput. 29. col. 140. & diſsput. 35. col. 191. verſs. Illud dicam, Eman. Roder tom. 1. Quæſst. Regular. quæſst. 45. art. 2. Ludov. Torres de fide quæſst. 10. art. 11. diſsput. 52. dub. 1. col. 646. Pat. Suarez in eod. tract. diſsput. 13. ſsect. 2. num. 7. col. 284. Ludo. Paramus d. Opin. 4. num. 20. & 21. noviſssimus Seraph. Freitas De Imp. Aſsiat. cap. 7. & cap. 9. n. 2. &c. 12. ex n. 1. ad 8.

^† eruditiſssimus pariter, ac religioſsiſssimus vir Pat. Franciſscus Coellus, qui poſstquàm in Academia Salmanticenſsi togâ nobiliſssimi Collegij maioris Conchenſsis cõdecoratuscondecoratus fuit, & publici anteceſsſsoris munus exercuit, in hoc graviſssimo Senatu Limenſsi pluribus annis ſsumma cum laude, & approbatione integerrimum quæſstorem criminum egit, & tandem ſsibi vivere cupiens, vanis mundi curis, & honoribus libello repudij dato, Religioni Societatis Iesv ſse piè devovit, & conſsecravit, ubi anno 1622. fœliciter requievit, in tract. manu ſscripto, quem pio, & gravi ſstylo cõtracontra alium Fr. Michaëlis ab Agia in favorem, & defenſsionem Indorum elucubravit, n. 118. & num. 158. & ſseqq. Ubi hanc etiam fuiſsſse, & eſsſse Regum noſstrorum mentẽmentem ex aliquibus eorum proviſsionibus, & ſschedulis coniectatur.

Pat. quoque Ioan. de Salas d. tract. de legib. Quæſst. 95. diſsput. 7. ſsect. 4. n. 29. & num. 31. verſs. Ad illud, pag. 123 eandem ſsententiam tanquam veriorẽveriorem admittit. Qui

^† etiam, quod magis eſst, in indice eiuſsdem tractatus verb. Indi inſsulani, ita ſscripſsiſsſse comperitur; Indi inſsulani per tyrannidem ſsunt redacti ad dominium Regis Hiſspaniæ. Sed id cautè legendum eſst, & ab aliquot Gallo typographo, parum Hiſspanis affecto, adiectum eſsſse videtur. Nam auctor id neutiquam dicit in loco, qui ibi citatur, nempe quæſst. 96. diſsput. 10. ſsect. 3. num. 14. pag. 227. Sed potius

^† Michaëlem Salonem reprehendit, eò quòd in 2. 2. quæſst. 60. art. 6. aſsſsertion. 4. verſs. Denique, ſsuppoſsuiſsſse videatur, Regem Hiſspaniæ etiam nunc tyrannide Regna illa obtinêre. Quod quidem ipſse etiam Salon minime tradit; ſsed imò contrarium ſsentiendo, quærit: Vtrum ſsi ita res haberet, ut Indi inſsulani per tyrannidem eſsſsent redacti ad dominiũdominium Regis Hiſspaniæ, legibus eius obedire tenerentur?

HęreticiHæretici

^† autem non verentur paſssim in ſsuis ſscriptis, impudentiſssimis verbis, prędictamprædictam donationem ex defectu poteſstatis ridêre. Nam Hieronym. Benzo in lib. 3. hiſst. Novi Orb. cap. 3. qui habetur in 2. tom. hiſstor. Americæ, part. 6. pag. 12. narrat

^† Atabalibam, Peruanorum Regem, cùm ei ab Hiſspanis Alexandri VI. conceſssio nota fieret, reſspondiſsſse: Pontificem inſsigniter fatuum, & impudentem eſsſse, eo facilè prodi, quòd aliena tam liberaliter largiatur, ubi Hæreticus eius additiona|

p. 575

tor adiecit: Quo iure, hæc dare potuit Papa, in qua nullum ius unquam habuit? Niſsi forte, quia Chriſstus cœli, & terræ hæres eft, cuius bonus iſste Pater Vicarius eſst ſscilicet. Et

^† in eâdem parte, pag. 64. Extat relatio expeditionis à Gallis in Floridam ſsactæ, cui præfigitur argumentum, ubi hæc verba ponuntur: Etſsi enim nullo iure Hiſspani latiſssimas illas in OccidēteOccidente tum inſsulas, tum Indica continentis provincias, niſsi forte umbratili Pontificis donatione, cuius ea non ſsunt, poſssident, &c. Auctor

^† quoque libri, cui titulus: Mare liberum, ſsive de iure, quod Batavis competit ad Indicana commercia, quem refert Freitas ubi ſsuprà, plura (ut audio) in eiuſsdem donationis, & RomanęRomanæ Eccleſsiæ contemptum inverecundè conſscripſsit: abſsolutè negans, cap. 3. & 4. ullam ei in terris, vel bonis infidelium poteſstatem competere; quæ tamen omnia meritò deleri iuſsſsa ſsunt in Catalogo librorum prohibitorum Illuſstriſsſs. Cardinalis à Sandoval, anno 1612. in primo indice, pag. 77. & in ſsecundo, pag. 55. & tetigi ſsup. hoc lib. cap. 1. num. 48. Sed

^† hîc omittenda non fuerunt, ne quis (ut ille dixit) patientiam noſstram in conſcientiãconſcientiam ducat, & ut commodius illis obviam ire poſssimus, ſsi tela, quibus petimur, agnoſscamus. Nam iuxta D. Leonem in l. concione Parænetica ad Fideles: Magna eſst pietas prodere latebras impiorum, & ipſsum in eis, cui ſserviunt, diabolũdiabolum debellare.

Pro cuius ſsententiæ cõfirmationeconfirmatione, omiſssis alijs levioribus argumentis, quęquæ à prædictis auctoribus expenduntur, & præcipuè a Navarro, qui decem & ſseptem. Marta, qui viginti duo congeſssit in d. tractat. De iutiſsdictio. I. part. cap. 17. per totum. Primò cum eiſsdem conſsidero,

^† quòd cùm nullo iure, aut teſstimonio, vel ſsufficienti EccleſięEccleſiæ traditione probetur univerſsalis Romani Pontificis per totum Orbem in temporalibus dominatio, vel iuriſsdictio, ut latè oſstendunt Turrecremata, Victoria, Bellarmin. & alij ex ſsup. relatis:

^† ea quidem circa provincias, & perſsonas infidelium multo planius deneganda videtur, de quibus non ſsolùm in temporalibus, verùm neque in ſspiritualibus cognoſscere poteſst; cùm Petro,

^† & ſsucceſsſsoribus eius à Chriſsto Domino ovium tantùm cura commiſsſsa fuerit, iuxta illud Ioan. ult. Paſsce oves meas, quod de fidelibus omnes Eccleſsiæ Patres interpretantur; nam infideles, oves non ſsunt, ut inquit Bellarmin. dict. cap. 2. in princip. Baronius in Pareneſsi ad Remp. Venetam, pag. 30. & Salas dict. ſsect. 4. numer. 29. Quorum

^† reſspectu folùm dixiſsſse, & præcepiſsſse Apoſstolis Chriſstus videtur Matth. 28. & Marci. ult. ut euntes, omnes gentes docerent, & baptizarent. Quæ verba non continent vim coactivam, vel dominativam illorum, ſsed divinæ tantùm inſstitutionis, & pręceptipræcepti de baptiſsmo recipiendo denuntiationem, cuius cauſsâ, vel etiam ob ſsolam infidelitatem dominio ſsuarum rerum, quod naturali, & communi gentium iure eis competit, privari non poſsſsunt, ut latiùs diſsputavimus ſsuprà hoc lib. cap. 10. & ſseqq.

Vnde

^† D. Thomas, & communis diſscipulorum eius ſschola, quam refert Paramus d. opin. 4. num. 4. & Molina d. cap. 29. col. 140. in fine, aſsſserit, Papam, quod attinet ad ſspiritualia, habere ampliſssimam poteſstaté, à Chriſsto ſsibi traditam, cuius vices gerit in terris; in Chriſstianos quidem, ut ſsanctis legibus eos inſstituat, & iudicet, in infideles verò, ut illis Evangelium prædicet, vel prædicari curet; non autem, ut in illos aliquam dominationem, vel iuriſsdictionem exerceat.

Quam

^† Eccleſsiæ expreſssè negat Apoſstolus 1. Corinth. 5: Quid enim mihi de his, qui foris ſsunt iudicare? quod habetur, & de infidelibus, & Paganis, qui foris, id eft, extra Eccleſsiam ſsunt, intelligitur in c. Omnis Chriſstianus II. |

p. 576

quæſst. 3. cap. multi. 2. quæſst. 1. cap. 1. de conſstit. cap. gaudemus de divortijs, cap. 1. de homi. in 6. Concil. Trid. ſseſsſs. 14. cap. 12. cum multis alijs, quæ congeſssimus ſsup. hoc lib. cap. 14. ex num. 21. & in noſstris terminis expenditur à Doctoribus ſsuprà citatis, & Gregor. Lopez d. gloſs. magn. colum. ult. verſs. Sexta concluſsio, Navarro d. cap. novit, notab. 3. num. 41. Covar. d. reg. peccatum 2. part §. 9. num. 6. verſs. ult. Salas dict. ſsect. 7. num. 29. Paramo opin. 2. num. ult. & Suarez dict. tract. de Fide, diſsput. 9. ſsect. 1. num. 5. & 17. ubi pluribus probat,

^† quòd Eccleſsiæ membra ſsunt ſsoli viatores fideles, & baptizati.

Vnde

^† Eugenius IV. in Concilio Florentino vocat baptiſsmum ſspiritualem ianuam: Per ipſsum enim, inquit, mẽbramembra Chriſsti, ac de corpore efficimur Eccleſsiæ, & D. Hieronym. in epiſst. ad Oceanum, alieni & extra Eccleſsiam ſsunt Iudæi, Hæretici, atque Gentiles; de quo etiam plura tradit Canus de locis Theologicis lib. 4. cap. 2.

Secvndò conſsidero, quòd etſsi Romani Pontificis poteſstas, & auctoritas maxima ſsit, & toto animo veneranda, totiſsq́ue viribus defendenda:

^† non tamen maior, & validior eſsſse poteſst eâ, quam Chriſstus Dominus habuit, & exercuit, cuius Vicarius & Petri ſsucceſsſsor ipſsemet Pontifex appellatur, cap. licèt, & cap. quanto de translat. Epiſscop. cum alijs traditis à Navarro d. notab. 3. num. 12. & ſseqq.

^† iunctâ l. nemo plus iuris, l. nemo plus commodi, l. in ijs 136. §. non debeo, D. de regul. iuris, l. ſsi eum, §. qui iniuriarum, D. ſsi quis caution. & plurimis alijs, quæ de ſsubrogatorum natura, & ſsimilitudine congerit Tiraq. de primogen. quæſst. 40. ex num. 43. Everardus loco 93. Catellian. Cotta in memorab. iur. verb. Subrogatum, Claudius Pratus Gnoſeωn general. iuris lib. 6. tit. 9. cap. 2. & Cardi. Tuſschus in pract. concluſs. iur. litt. S. concluſs. 756. Atverò

^† Chriſstum Dominum ſsecundùm humanitatem, ſsive in quantum hominem, totius mundi Regem non ſsuiſsſse, neque temporalem eius dominationem, aut iuriſsdictionem habuiſsſse, & exercuiſsſse, apertè probari videtur

^† ex illo Ieremiæ cap. 22. verſs. 30. ubi loquens de Iechonia, ex cuius ſsemine Chriſstum ſsuiſsſse D. Matthæus cap. 1. teſstatur, ait: Hæc dicit Dominus, ſscribe virum iſstum ſsterilem, virum, qui in diebus ſsuis non proſsperabitur, nec enim erit de ſsemine eius vir, qui ſsedeat ſsuper ſsolium David, & poteſstatem habeat ultra in Iudà.

Lucæ 12. verſs. 13. Ubi,

^† cùm quidam de turba Chriſsto dixiſsſset: Magiſster, dic fratri meo, ut dividat mecum hæreditatem, ille dixit ei: Homo, quis me conſstituit iudicem, aut diviſorẽdiviſorem ſsuper vos?

Ioan 18. verſs. 36.

^† ubi idem Chriſstus à Pilato rogatus, an Rex Iudæorum eſsſset? Reſspondit: Regnum meum non eſst de hoc mundo: ſsi ex hoc mundo eſsſset Regnum meum, miniſstri mei utique decertarent, ut non traderer Iudæis: nunc autẽautem Regnum meum non eſst hinc.

^† extravagantibus Cùm inter nonnullos, Quia quorumdam, & Exijt qui ſseminat de verbor. ſsignific. ubi expreſssè affirmatur, Chriſstum, & Apoſstolos paucarum rerum dominium habuiſsſse.

Quibus & alijs teftimonijs & argumentis hanc opinioné defendũtdefendunt,

^† & magis cõmunitercommuniter à ſsacræ Theologiæ, & iuris Pontificij Doctoribus recipi, tradunt Abulenſsis ſsup. Numer. cap. 4. q. II. & ſsup. Matth. c. 20. q. 63. & cap. 21. q. 3. Vvalden. lib. 2. doctr. fid. art. 3. cap. 76. & 77. Driedonus de dogmat. Sacræ Script. lib. 3. tract. 1. cap. 4. Adria. Finus lib. 5. flagelli cõtracontra IudęosIudæos, cap. 5. & 6. Iacob. NanclãtusNanclantus in tract. de Reg. Chriſsti, titul. 4. Ianſsenius lib. 4. Concord. Cap. 3. & 141. Franc. à Chriſsto in 3. Sent. dift. 4. quæſst. 6. de Regno Chriſsti, Alfonſs. à Caſstro lib. 4. contra hęreſeshæreſes, verbo Beatitudo, |

p. 577

hæreſsi 3. Salmeron 3. tom tractat. 10. num. 26. Victoria in. d. relect. 1. de Indis num. 6. & 27. & de poteſst. Eccleſs. q. penult. à num. 15. Soto in 4. diſstinct. 25. q. 2. art. 1. & 4. de iuſst. & iure lib. 4. quæſst. 4. art. 1. Ioan. Pariſsienſs. de auct. Reg. Pap. Cap. 8. & 9. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 21. numer. 2. Barthol. à Medina in 3. part. D. Thom. quæſst. 59. art. 4. Domin. Bañez in 2. 2. in pręambulpræambul. de dominio ad. quæſst. 62. quæſst. 4. dub. 1. & ſseqq. Corduba d. q. 57. dub. 1. Cardin. Toletus in d. cap. 28. Ioan. annot. 26. & 27. Benedict. Pererius lib. 8. in Daniel, non longè à fine, Bellarmin. dict. lib. 5. de Romano Pontifice cap. 4. & 5 Molin. dict. diſsput. 28. Fr. Alfonſs. de Mendoça Auguſstinianus in ſsuis quodlibetis relect. de dominio Christi, & 14. & ſseqq. & eſsſse veram, & magis piam, Sacræ Scripturæ, Patribus, & rationi cõſentaneamconſentaneam, ſseriò affirmat Gregor. de Valencia 4. tom. diſsput. 5. quæſst. 22. pũctpunct. 6. & 3. tom. diſsput. 5. quæſst. 1 punct. 1. verſs. Vbitamen, Pat. Suarez in 1. tom. 3. par. diſsput. 48. ſsect. 2. & in defenſs. Fidei lib. 3. cap 5. num. 15. & 16. & latiſsſsimè Michaël Salon in 2. 2. quęſtquæſt. 4. art. 4. Paramus de orig. Inquiſsit. dict. lib. 3. quæſst. 1. opin. 4. ex num. 70. Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utriuſsque Monarch. lib. 4. cap. 15. §. 4. & 5. & noviſssimè alios referens, & optimè hunc articulum tractans Pat. Salazar in comment Proverb. cap. 8. & Pat. Franc. Mendoça in comment. ſsup. lib. 1. Reg. cap. 2. num. 10. annot. 15. ſsect. 3. ex num. 1. ad 16. ubi diſsſsertè oſstendunt, neque hæreditario, neque belli, aut electionis iure Christvm in quãtumquantum hominem temporalem mundi dominum fuiſsſse.

Quod

^† inter plures alios ex antiquis Eccleſsiæ Doctoribus, quos latè recenſset Bellarm. in recognit. ad lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 4. pag. 510. & ſseq. benè etiam oſstendit D. Auguſstin. lib. 17. de Civit. Dei cap. 7. ubi inquit: Populi Iſsraël perſsonam figuratè gerebat Saul, qui populus Regnum fuerat amiſsſsurus, Chriſsto Ieſsu Domino noſstro per novum teſstamentum non carnaliter, ſsed ſspiritualiter regnaturo. Et tractat. 115. in Ioan. ubi explicãsexplicans illud Pſsalm. 2: Ego autem conſstitutus ſsum Rex ſsuper SiõSion, ait: Sed Sion ille, & mons ille non ſsunt de hoc mundo; quod eſst Regnum eius, niſsi credentes in eum?

D. Hieronym. lib. 4. ſsup. dict. cap. 2. Ierem. ubi

^† quærit, quomodo ibi nullus de ſstirpe IechonięIechoniæ regnaturus pronuntietur, cùm tamẽtamen Christvs, quẽquem D. Matthæus Iechoniæ filium facit, dicatur ab Angelo habiturus ſsedem David? Et reſspondit: Poteſst ſsolvi; non ſsedebit quidem ſsuper thronum David vir, & homo, ſsed ſsedebit Deus, Regnumq́ue eius non terrenum erit, & breve, ſsed perpetuum, & cœleſste.

Quod item eâdem quæſstione, licèt brevius expreſssit, D. Ambroſsius lib. 3. ſsup. cap. penult. D. LucęLucæ ad finem, inquiens: Non ſsæculari honore regnavit Chriſstus, nec in Iechoniæ ſsedibus. Et eod. lib.

^† cap. 3: Qui dicit, non eſsſse de hoc mundo Regnum ſsuum oſstendit ſse eſsſse ſsupra mundum, ita Regnum eius erat in ſsæculo, ſsed ſsuprà ſsæculum erat.

Et D. Baſsilius in illud Luc. 1: Regnabit in domo Iacob, ait: NõNon in materiali ſsede David Dominus ſsedebit, ſsed ſsedem David appellat, in qua reſsidet Dominus indiſsſsolubile Regnum.

Cui mirè convenit D. Bernard. homil. 4. in Miſstus eſst, inquiens: Dabit ei Dominus ſsedem David Patris ſsui, non typicam, ſsed veram non temporalem, ſsed æternam, non terrenam, ſsed cœleſstem, & Theophylactus Lucæ 1. dum ait: Sicut David ſsenſsibile Regnum ſsuſscepit, ita Chriſstus ſspirituale, & Lucæ 24. ſsuper illud Nos ſsperabamus, quia ipſse eſsſset redẽpturusredempturus Iſsraël: ExpectabãtExpectabant (inquit) Chriſstum ſsalvaturum, & redempturum populum Iſsraël ad ingruentibus malis, & à ſservitute RomanorũRomanorum, ipſsum quoque credebant terrenum Regem fieri. Et ſsup. illud |

p. 578

Matth. 20. ubi diſscipulis à Christo priores ſsedes in Regno ſsuo petẽtibuspetentibus reſspondit: Neſscitis quid petatis, ait: Quaſsi dicat, non eſst hoc quod crediſstis, quòd ſsim corporaliter in Ieruſsalem regnaturus; sed omnia hæc quæ ſscilicet ad Regnum meum pertinent, ſsupra intellectum ſsunt.

Et Nicol. de Lyra exponens illud Ioan. 28. Nunc autem Regnum meum non eſst hinc: Id eſst (inquit) quantum ad temporalia iſsta quærenda. Nec obſstat illud Pſsalm 46. Rex omnis terræ Deus: nam dicendum eſst, quòd ſsecundùm veritatẽveritatem Divinitatis omnia ſsunt ſsubiecta Chriſsto: tamen quantum ad humanitatem in primo adventu ſsuo non venit ad dominandum tẽporalitertemporaliter ſsed magis ad ſserviendum, & patiendum.

Tertió

^† facit, quia etſsi aliorum Theologorum opinionem ſsequamur, qui mediâ viâ gradientes, negant quidem Christvm in quantum hominẽhominem habuiſsſse Regnum temporale, propriũproprium, & humanum, ſsive inferioris ordinis, quale eſst illud, quod ſsinguli Reges formaliter habent: affirmant tamen, eminenter habuiſsſse aliud Regnum excellens, & ſsuperioris ordinis, ſsibi à Deo ſsuper omnia creata plenè & abſsolutè ex dono unionis conceſsſsum, quo caput hominum, & Angelorum ex natura rei eo ipſso eſst conſstitutus; quoniam id dignitas, & excellentia Christi hominis poſstulabat, ut conſstabit ex traditis à D. Antonin. 3. part. tit. 3. cap. 2. Almaino in tractat. de poteſst. Eccleſs. cap. 4. Turrecrem. lib. 2. ſsum. de Eccleſs. cap. 116. & ex alijs, quos infrà num. 90. citabimus. Adhuc

^† tamen negare poſsſsemus, hanc talem poteſstatem in PetrũPetrum, & eius ſsucceſsſsores pertranſsijſsſse, cùm certiſssimum ſsit, dona illa, quæ in Christo Domino excellenter, & eminenter conſsiderantur, non ſsolùm ubi temporalia, & naturalia reſspiciunt, verùmetiam ubi Eccleſsiaſsticam, & ſspiritualem poteſstatem concernunt in Pontificem translata non eſsſse, ut in facultate inſstituendi sacramenta, operandi miracula propriâ virtute, & in alijs exemplis oſtẽditoſtendit D. Thomas lib. 3. de regim. Princ. cap. 10. in fine, & 3. part cap. 64. art. 4. ad primum, Hoſstienſs. in ſsum. de pœnit. & remiſssion. quem ad hoc refert Gregor. Lop. d. l. 22. tit. 23. par. 2. gloſs. magn. col. 6. in princ. Navarr. d. notab. 3 num. 126. & 130. ubi

^† concludit, hanc, conſsequentiam non ſsemper veram, & legitimam eſsſse: Hoc potuit Christvs, quatenus homo; ergo poteſst & Papa, quatenus eius Vicarius.

Et de eodem dono excellentiæ dominij temporalis ſsuper totum Orbem ſspecialiter loquentes, Victoria de poteſst. civili 2. propoſs. in princ. Bellarm. d. cap. 4 §. adde, Sotus in 4. diſstinct. 1. quęſtquæſt. 5. art. 4. dub. ult. Bañez d. art. 4. dub. 1. Molina dict. diſsp. 29. col. 141. Alfonſs. Mendoça dict. relect. de dom. Christi, art. 2. Paramus d. opin. 3. num. 31. & opin. 4. num. 62. Ioan. Azorius 2. tom. inſstitut. Moral. lib. 4. cap. 19. verſs. Quartò quæritur, Suarez in defenſsione Fidei lib. 3. cap. 5. num. 17. & noviſssimus Caliſst. Remirez de lege Regia Arag. §. 2. num. 25. & Seraph. Freitas d. tract. de Imp. Aſsiat. cap. 6. num. 67.

Qvartò

^† perpenditur, quòd etiãetiam ſsi daremus in Romanos Pontifices, tanquam Christi Vicarios, prędictamprædictam poteſstatem, & generalem dominationem temporalium Regnorum translatam fuiſsſse, adhuc tamen eâ uti non deberent, cũcum

^† videamus Christvm ipſsum, cuius omnis actio, noſstra eſst inſstitutio, cap. ſsignificaſsti, ubi Abbas de elect. cap. qualiter & quando, el 2. de accuſsation. iura, & dominia Regnorum, & cæterarum rerum proprijs & antiquis poſsſseſssionibus, etiam incredulis, peccatoribus, aut tyrannis neutiquam abſstuliſsſse, ſsed imò ea, quęquæ obtinebant, ſsingulis reliquiſsſse, perinde ac ſsi in hunc mundum non veniſs|

p. 579

ſset. Sic enim

^† Matth. 12. ea, quęquæ erãterant Cæſsaris, CęſariCæſari reddi præcepit, & Luc. 22. dixit: Principes Gentium dominãturdominantur eorum, vos autem non ſsic, & Ioan. 1. Sicut miſsit me vivens Pater, & ego mitto vos, & Ioan. 18. & Matth. 26. materiali gladio uti noluit, ſsed potius Petro iuſssit, ut illum in vaginam converteret, ut conſsiderat gloſs. in cap. cauſsam quæ, qui ſsilij ſsint legitimi. Et D. Paul Rom. 13. Principibus vectigal, & tributum eſsſse reddendum admonuit, Titumq́ue docuit, Tit. 3. ut ſsuadeat Chriſstianis, ſsubditos eſsſse Principibus, & poteſstatibus; quod & Petrus præcepit, 1. Pet. 2. cùm dicit: Subditi eſstote omni humanæ creaturæ propter Deum; ſsive Regi, quaſsi præcellenti; ſsive Ducibus tanquam ab eo miſsſsis; & paulò pòſst. Deum timete, RegẽRegem honorificate: iũctisiunctis alijs, quæ optimè ad hoc idem congerunt, & expendũtexpendunt. Molina d. diſsp. 28. col. 132. litt. E. Navar. d. notab. 3. n. 63. pag. 101 in fine, Bellarmi. d. lib. 5. c. 2. & 3. Paramus d. opin. 4. n. 24 & alij relati à Freitas d. cap. 6. num. 60. Vbi

^† adducunt illud Sedulij in Hymno Epiphaniæ ab Eccleſsia ſępèſæpè repeti ſsolitum:

Hoſstis Herodes impie,
Chriſstum venire quid times?
Non eripit mortalia,
Qui Regna dat Cœleſstia.

Quod

^† expreſssiùs etiãetiam dixit D. Auguſst. ſsup. Ioan. d. c. 28. relatus à Greg. Lop. gloſs. mag. col. 5. in fin. dum ſscribit. Audite ergo Iudæi & Gentes, audi circũciſiocircunciſio, audi præputium, audite omina Regna terrena, non impedio dominationem veſtrãveſtram in hoc mundo, Regnum meum nõnon eſst de hoc mũdomundo. Nolite metuere metu vaniſsſsimo, quo Herodes ille maior, cùm Chriſstus natus annuntiaretur, expavit, & tot infantes; ut ad eum mors perveniret, occidit, timendo magis quàm iraſscendo crudelior. RegnũRegnum, inquit, meum non eſst de hoc mundo. Quid vultis amplius? Venite ad Regnum, quod non eſst de hoc mundo: venite credendo, & nolite ſsævire metuendo.

Qvintò & ultimo conſsiderari poteſst,

^† ipſsoſsmet Romanos Pontifices, & ſsanctos Eccleſsiæ Patres, non ſsolum ubi de Regnis & Imperijs infideliũinfidelium tractatur, ſsed etiam ubi de fidelibus controvertitur, ſspiritualem poteſstatem à temporali ſsecernere, & apertè probare videri, illam tantùm apud PontificẽPontificem reſsidêre, hanc verò liberè, immediatè & privativè Regibus, & Principibus ſęcularibusſæcularibus ex Dei ordinatione competere. Sic enim

^† D. Aug. in cap. quo iure, diſstinct. 8. humana iura Imperatorum eſsſse inquit; quia Deus per Imperatores & Rectores ſsæculi humano generi iura humana diſstribuit.

Et Leo. l. in epiſst. 38. & in multis alijs, quas ad Theodoſsium, Martianum & Leonem Impp. ſscripſsit, ipſsos à Deo ad Imperium electos fatetur, prout & D. Gregor. lib. 2. epiſst. 61. ſscribens ad MauriciũMauricium, affirmat his verbis: Poteſstas ſsuper omnes homines dominorum meorum pietati cœlitus data eſst.

Et D. Cyprian. in cap. quoniam, d. diſstinct. & eandem ſsententiam magis exprimens, ait: Mediator Dei & hominũhominum Chriſstus Ieſsus ſsic utriuſsque poteſstatis officia diſscrevit, ut Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent, & rurſsus Pontifices pro temporalium tantummodo curſsu Imperatorum legibus uterentur.

Nicolaus etiam Papa

^† in cap. cùm ad verum, 96. diſstinct. luculenter ſscribit: Cùm ad verum pervẽtumperventum eſst, ultra ſsibi nec Imperator iura Pontificatus arripuit, nec Pontifex nomen Imperatorium uſsurpavit. Quoniam idẽidem mediator Dei & hominum homo Chriſstus Ieſsus, actibus proprijs, & dignitatibus diſstinctis, officia poteſstatis utriuſsque diſscrevit.

Cui convenit Gelaſsius Papa in cap. duo ſsunt, eâd. diſst. ſsic inquiẽsinquiens: Duo ſsunt Imperator Auguſste, quibus hic mundus regitur, auctoritas ſsacra PontificũPontificum, & Regalis poteſstas: ubi cum Bellarm. d. c. 3. notandum eſst, GelaſiũGelaſium non ſsolùm de executione loqui, ſsed de ipſsa poteſstate & iuriſsdictone temporali, quam a tota Papæ poteſstate diſstinguit.

p. 580

Quod non minus apertè oſstendit Leo Papa in cap. nos ſsi incompetenter. quæſst. 7. §. ſsed notandum dũdum ait: Duæ ſsunt perſsonæ, quibus mundus iſste regitur, Regalis videlicet, & Sacerdotalis, ſsicut Reges præſsunt in cauſsis ſsæculi, ita Sacerdotes in cauſsis Dei: & paulò pòſst: Sicut Ozias à Domino percuſsus eſst, quia Sacerdotum officia uſsurpare non debuit, ſsic Sacerdotibus, & Prophetis Regum officia uſsurpare non licuit.

Idem

^† tradit Innocent. III. in cap. ſsolitæ, de maiorit. & obed. ubi poſtquãpoſtquam Soli, & Lunæ has duas poteſstates æquiparavit, ſsic addit: Et non negamus, quin præcellat Imperator in temporalibus illos, qui ab eo temporalia ſsuſscipiunt, ſsed pontiſsex in ſspiritualibus antecellit, quæ tanto ſsunt temporalibus digniora, quanto anima præfertur corpora, ut quanta eſst inter Solem, & Lunam, tanta inter Pontifices, & Reges differentia cognoſscatur.

Et in cap. per venerabilem, qui filij ſsint legitimi, ubi ait: Cùm Rex ſuperiorẽſuperiorem, in temporalibus minimè recognoſscat, &c. & in dict. cap. novit, de iudicijs, ibi: NõNon putet aliquis, quòd iuriſsdictionem illuſstris Regis Francorum perturbare, aut minuere intendimus; cùm ipſse iuriſsdictionem noſstram: nec velit, nec debeat impedire. Et infrà: Non enim intendimus iudicare de feudo, cuius ad ipſsum ſspectat iudicium: & cùm iuriſsdictionem propriam non ſsufficiamus explere, cur alienam uſsurpare vellemus: ubi Pontifex uſsurpationem alienæ iuriſsdictionis appellat, ſsi temporalem iuriſsdictionem in Regno Francorum tentaret aſsſsumere.

Quod in ſsimili etiam probat Honorius III. in cap. tuam, de ordin. cognit. ubi pro comperto habet, ſse nõnon eſsſse legitimum iudicem in cauſsa de ſsucceſsſsione ReginęReginæ Cypri, ſsed Regem Francorum, cùm tamen cauſsam natalium eiuſsdem Reginæ ad Apoſstolicam Sedem pertinere affirmet: Vtpotè (inquit) quæ ad forum Eccleſsiaſsticum pertinet.

Cui conſsentit Alexand. III. in cap. lator, & cap. cauſsam el 2. qui filij ſsint legitim. ibi: Nos attendentes, quòd ad Regem pertinent, non ad Eccleſsiam de talibus poſsſseſsſsionibus iudicare. Et in cap. ſsi duobus, §. denique, de appellat. ubi

^† rogatus, an appellatio à iudice ſsæculari ad Papam teneret? reſspondit: Tenet quidem in ijs, qui ſsunt temporali noſstræ iuriſsdictioni ſsubiecti: in alijs verò ſecundũſecundum iuris rigorem credimus non tenere, etſsi de conſsuetudine Eccleſsiæ teneat. Quam tamen conſsuetudinem abrogatam iam eſsſse experimur, ut ibidẽibidem advertit gloſsſs. verb. Credimus, & Navarr. d. cap. novit, num. 25. ubi ait, quòd hoc totus ſservat Chriſstianiſsmus.

Et in

^† hoc ipſsum reſspiciens Div. Ambroſs. relatus in cap. convenior 23. quęſtquæſt. 8. ad Imperatores palatia, id eſst, res ſsæculares, ad Sacerdotes EccleſiãEccleſiam, id eſst, res ſspirituales pertinere docet: & Nicolaus Papa in cap. inter hæc 6. 3. q. 2: Sancta (inquit) Dei Eccleſsia mũdanismundanis nunquam conſstringitur: gladiũgladium non habet niſsi ſspiritualem, non occidit, ſsed vivificat: & in cap. Imperium, diſstinct. 10: Nolite præiudicium Dei Eccleſsiæ irrogare: illa quippè nullum Imperio veſstro præiudicium infert.

Hoſsius

^† item Epiſscopus Cordubenſsis in Epiſstol. Athanaſsij ad ſsolitariam vitam agentes, Imperatori dixiſsſse narrator: Tibi Deus Imperium: nobis autem ea, quæ ſsunt Eccleſsiæ Chriſstus commiſsit.

Et D.

^† Bernard. lib 1. de conſsid. ad Eugen. hanc ſspiritualis, & temporalis poteſstatis diſstinctionem ſsic exprimit: Habent hæc infima & terrena indices ſsuos, Reges, & Principes terræ; quid fines aliorum invaditis? Quid falcem veſstram in alienãalienam meſsſsem extenditis? Et lib. 2. Quid tibi aliud dimiſsit Petrus Apoſstolus? Quod autẽautem habeo, inquit, hoc tibi do, argentum, & aurum non eſst mihi: Eſsto ut alia ratione hoc tibi vendices, ſsed nõnon Apoſstolico iure. Planè Apoſstolis interdicitur dominatus, quomodo tu tibi audes uſsurpare? & lib. 3: Ira tu hares, & Orbis hæreditas? |

p. 581

diſspenſsatio tibi credita eſst, non data poſsſseſssio: non tu ille, de quo Propheta, & erit omnis terra poſsſseſssio eius.

Hæc ſsunt potiora argumenta, & planè ſsatis urgentia, quibus ſsuperior negativa opinio maximè adſstrui, & confirmari videtur.

Sed

^† Ego adhuc, illis non remorãtibusremorantibus, contrariam affirmativam longè veriorem, & communiorem exiſstimo, quęquæ in Romano Pontifice utriuſsque gladij, ſspiritualis ſscilicet, & temporalis, auctoritatem, & poteſstatem, non tantùm indirectam, verùm etiam directam, conſstituit; atque adeò eidem ſsupremam in omnibus Regnis, & provincjis fidelium, infidelium dominationem, & iuriſsdictionem, iuſstâ cauſsâ exigente, cõceditconcedit. Quam ſsecurè & abſsolutè admittũtadmittunt omnes Auctores, quos in cap. pręcedentipræcedenti num. 19. pro tertia opinione citavi.

^† ſspecialiter de infidelibus loquentes Hoſstienſs. & alij, quorum ſsup. cap. 10. ex n. 1. meminimus, qui poſst adventum Christi omne dominiũdominium, & imperium in Eccleſsiam translatum fuiſsſse dixerunt; reſsidereq́ue in Romano Pontifice, ut in ſsummi, & veri Regis Christi Vicario, & ideò poſsſse, infideliũinfidelium Regna, quibus voluerit, iure ſsuo donare; eoſq́;eoſq́ue compellere, ut RomanęRomanæ ſsedis auctoritatem agnoſscant.

^† ultra eos, expreſssé eandem ſsententiam cõprobatcomprobat Bart. in l. liber homo 103. D. de verb. oblig. & in tract. de inſsula, verb. Nullius, num. 7. & in Extravag. ad reprimendum, verb. Totius Orbis, num. 9. ubi hinc deducit, SũmumSummum Pontificem non ſsolùm concedere poſsſse Regna infidelium, quæ aliquãdoaliquando Chriſstianorum fuerunt, ſsed etiam terras, & inſsulas noviter detectas, quæ ab aliquibus gentibus habentur, & detinentur, & hoc pluries à papa factum eſsſse.

Idem ſsequitur

^† Oldrad. conſs. 72. Henricus Boic, & Petr. Ancharran. in cap. gaudemus, de divortijs, idem Ancharran. in d. cap. quod ſsuper, de voto, Ioan. de Lignano in tract. de bello, cap. 9. Sylveſster in ſsum. verb. Papa, quęſtquæſt. 2. 7. 10. & ſsequentibus, verb. Infidelitas, q. 7. & verb. Legitimus, q. 4. Auguſst. de Ancona de poteſst. Eccleſs. q. 1. art. 17. & ſseqq. & q. 23. art. 1. & q. 4. & q. 46. art. 2. in ſsolut. tertij, Ioan. Lupi de Palac. Rubios d. tract. de obtent. Reg. Navarræ, par. 2. per tot præcipuè §. 6. & 7. & plures alij relati à Navarr. in. d. cap. novit, notab. 3. num. 19. & 20. Franc. Thaironus cognomẽtocognomento Doctor Illuminatus in 4. diſst. 19 q. 4. ubi papam unicum, & ſupremũſupremum mũdimundi Monarcham eſsſse inquiunt, & per conſsequens etiam ad infideles eius iuriſsdictionem extendunt.

Alvarus Pelagius lib. 1. de Planctu Eccleſs. art. 13. litt. D. ubi Eccleſsiæ, & Pontificis poteſtatẽpoteſtatem ſsummè ampliãsamplians reſsolvit, Inſsideles, Idololatras, & Paganos nullam unquam iuriſsdictionem habuiſsſse, & ideó Regna illorum omnia

* pertinere ad Eccleſsiam Chriſstianam, & per conſsecutionem ad Papam, qui præfectus eſst illi.

PrępoſitPræpoſit. Mediolanenſs. in cap. apud miſsericordem 32. q. 5. fol. 240. col. 4. quem ſsequitur Sylveſster d. verb. Papa, num. 141. ubi docet, quòd ratione utlitatis publicæ, poteſst Papa etiam infideles privare iure ſsuo.

Petr. Belluga in Speculo Princip. rub. 39. §. noviſssimè, ubi ait, quód Iudæi, & alij infideles bonis ſsuis auctoritate Pontificis ſspoliari poſsſsunt, & illa habent ut peculium.

Bald. conſs. 389 Conſsuetudo eſst, in fine, num. 10. lib. 1. quem refert, & ſsequitur Cardinal. Tuſschus pract. concluſs. iur. litt. B. concluſs. 36. num. 3. ubi ait,

^† auctoritatem ſsuſscipiendi belli contra Reges, & Principes infideles maximè penes Summum Pontificem reſsidere.

Hugo in tract. de officio quatuor PręlatPrælat. 1. p. tit. de duplici poteſst. PapęPapæ, |

p. 582

num. 1. & ſseqq. Anaſstaſs. Germon. de ſsacror. immun. lib. 3. cap. 13. per totũtotum, Bobadilla dict. lib. 2. Polit. cap. 17. n. 3. & num. 9. ubi plurimos citat, litt. D. Celſsus Mancinus in tractat. de iurib. Principat. lib. 3. per totum & lib. 4. ex cap. 1. ad. 9. Doct.

^† Marta omnino videndus in dict. tractat. de iuriſsdict. 1. part. cap. 17. & 19. cum multis ſsequentibus, præcipuè cap. 24. cuius argumentum eſst: Papam poſsſse concedere Regna infidelium alicui Chriſstiano. Vbi num. ſsin. concludit, quòd, cùm hanc opinionem amplectatur ſsancta Mater Eccleſsia, & quando videtur expediens, illam exerceat, non deberent Chriſstiani Scriptores illam veneno afficere. Et cap. ſseq. eorum argumentis plenè reſspondet, qui, Papam ſsolùm indirectam temporalem iuriſsdictionem, & ratione peccati habere contendũtcontendunt.

Quod idem latè, &

^† nervosè oſstendere, & defendere conatus eſst Th. Bozius Eugubin. de ſsign. Eccleſs. lib. 17. ſsign. 76. cap. 4. verſs. Ioanni Primo, & in peculiari tractatu de temporali Eccleſs. Monarch. & iuriſsdict. lib. 1. cap. 1. pag. 13. & cap. 23. pag. 231. & ferè per totum, & in alio tract. de iure naturali, & Divino EccleſiaſticęEccleſiaſticæ poteſstatis, & libertatis lib. 2. cap. 9. cum multis ſsequentibus, & in tract. de antiquo, & novo Ital. ſstatu contra Machiavellum lib. 4. cap. 5. & 6. ubi conſstantiſssimè affirmat, hanc eſsſse Theologorum cõmunemcommunem ſsententiam, Papam non modò eſsſse Pontificem Summum, ſsed etiãetiam Regem ſsummum totius Orbis terrarum; ſsive numerum Theologorum, qui de hac re ſscripſserunt, conſsideremus, ſsive auctoritatem, doctrinam, aut dignitatem.

Et pro

^† ea (inter alia) ſsigillatim expendit verba D. Thomæ lib. 3. de regim. Princip. cap. 10. 15. & 19. ubi concludit, omne dominium, quodcũquequodcumque eſst, non modò in Italia, ſsed in Orbe toto, habere principium, virtutem, & operationem à dominio Papæ, non ſsolum ſspirituali, ſsed etiam temporali, quod dedit, ac dat illi Christvs, qui temporaliter eſst Dominus Orbis, & directè ad ſspiritualem vitam ſsuum ordinavit Principatum.

Henrici

^† Gandavenſsis quodlibeto 6. q. 23. ubi reſsolvit, quòd de iure Divino, & naturali Sacerdotium ſsupereminet Imperio, & penes Pontificem reſsidet utraque iuriſsdictio, & ſsuper ſspiritualia, & ſsuper temporalia, & ſsimiliter eius immediate executio. Et ſsecundùm hoc Sacerdos Apoſstolicus ſse habet ad Reges, & Principes, tanquam Architecti ad artifices, eis leges, & regulas dando, ſsecundùm quas debent iuriſsdictionem ſsuam exequi, & populous regere.

Sancti Antonini

^† in ſsum. tit. 3. de domin. Regn. cap. 2. ubi ait: Credimus, imò ſscimus, quòd Papa eſst generalis Vicarius Ieſsu Chriſsti, & non ſsolùm habeat poteſstatem, ſsed plenitudinem poteſstatis etiãetiam ſsuper infideles, qui etſsi non habent; legem niſsi naturæ, ſsi tamen cõtracontra legẽlegem ipſsam naturæ faciãtfaciant, licitè per PapãPapam puniri poſsũtpoſsunt.

^† Roderici SãctijSanctij Epiſscopi Zamorenſsis in lib. de orig. ac differẽtiadifferentia Princip. p. 1. ubi ait, quòd nemo niſsi Christvs, vel eius Vicarius in terris poteſst dicere illud, quod Propheta de Christo dixerat: Mihi alienigenæ ſsubditi ſsunt. Nam propter univerſsale dominiũdominium nullus mortalium eſst ei alienus, & non ſsubditus; quia ſscriptum eſst de eo: Data eſst mihi omnis poteſstas in cœlo, & in terra. Et iterum: Omnes gentes ſerviẽtſervient ei, & dominabitur à mari uſsque ad mare, & omnis terra poſsſseſssio eius. QuęQuæ auctoritates loquũturloquuntur de Romano PõtPont. qui vice Chriſsti principatur in univerſso Orbe in ſspiritualibus, & temporalibus; & habet verum, unicum, & immediatum totius mundialis machiænæ Imperium, cui Imperator deſservit, & ſsubminiſstrat, ita ut ad iuſsſsum Principatus Papalis, ſsit amobilis, revocabilis, corrigibilis, & punibilis.

Idem

^† etiam noviſssimè probat |

p. 583

Caliſstus Remirez dict. tractat. de lege Regia Aragon. §. 2. num. 44. ubi concludit, quòd in finem ſsupernaturalem ubique terrarum Romanus Pontifex utrumque gladium habet, & non ſsolùm Eccleſsiaſsticam, ſsed etiam ſsæcularem ſsupremam poteſstatem, quãquam, quantum finis ſsupernaturalis poſstulabit, ſsuper omnes Principes fideles, quin imò, & infideles exercere poterit. Quod in provincijs & Regnis Saracenorum ſsecurè poſst alios, quos refert, admittere videtur Freitas de Imperio Aſsiat. cap. 8. num. 42. Et magis pręcisèpræcisè, in

^† terminis ipſsiuſsmet quæſstionis, de qua ſsermonem habemus, quòd Alex. VI. potuerit Indiarum Occidentalium InquiſitionẽInquiſitionem, & conquiſsitionem Regibus noſstris concedere, & quòd illi hoc titulo fulti (pręterpræter alios, quos ſsupra retulimus) iuſste eaſsdem acquirere, & retinere poſssint, integro tract. probaſsſse, & defendiſsſse videtur

^† Ioan. Lup. Palac. Rubios, cui titulum ſsecit: InſularũInſularum maris Oceani, ad quem ſse remittit in dict. tract. de obtent. Navarr. 2. par. §. 1. in fine.

Gineſsius Sepulveda in Apologia pro eâdem Indiarum conquiſsitione ad Epiſscopum Segovienſsem.

Petr. Malferitus

^† I C. Balearis in ſsæpè allegato conſsilio 769. apud MãdelMandel. vol. 4. ex num. 40. & ex num. 86. & num. ult. ubi intrepidè concludit, hãchanc Alex. VI. conceſssionem validam, & licitam fuiſsſse, & Reges noſstros eius virtute in utroque foro has Novi Orbis regions ſsecuriſssimè poſssidere.

Marquard.

^† de Suſsanis in tract. de Iudæ. & Infidel. 1. par. cap. 14. ubi inquit, quòd contrariũcontrarium dicere ſsaperet hæreſsim, & quòd dictędictæ conceſssionis virtute iuſstè bella mota fuerunt Indis noviter repertis per gentes Hiſspanorum, eodem titulo legitimè poſsſseſssi ſsunt, & poſssidentur.

Greg. Lop.

^† licet parũparum ſsibi conſtãsconſtans in. d. l. 2. tit, 23. p. 2. glof. magn. col. 3. & magis ſsecure in. l. ult. 18. p. 2. gloſs. 7. verb. En la conquiſsta, ubi quęrensquærens, quęnamquænam Regna hodie poſssint dici de conquæſsta Regis Hiſspaniæ, cùm iam, Deo favente, omnis eius terra, quęquæ olim à Saracenis occupata erat, ab illis ablata fuerit? reſpõdetreſpondet: Poteſst dici, quòd tũctunc erunt de conquæſsta Regis Hiſspaniæ omnes inſsulæ, & terræ firmæ maris Oceani, iuxta conceſſionẽconceſſionem Alexandri: multũmultum enim Papæ conceſsſsio in his operatur, iuxta notata per Bartolum in tract. de inſsula, verb. Nullius, col. 2. & 3. & ſsi Papa voluit, potuit, & de eius poteſstate dubitandũdubitandum nõnon eſst, licèt iſstæ terræ nunquãnunquam fuerint in poteſstate noſstra. CũCum Papa ſsit Vicarius Chriſsti, cui omnia ſsunt ſsubdita. Et in l. 29. tit. 28. p. 3. verb. PoblarẽPoblaren, ubi illũillum text. ponderans, & multũmultum commendãscommendans doctrinãdoctrinam Bart. in d. tract. de inſsula, verb. Nullius, inquit: Quæ applicare ſsum ſsolitus conceſsſsioni factæ per Summum Pontificem Alexandrum Catholicis Regibus Hiſspaniæ de inſsulis, & terra firma IndiarũIndiarum maris Oceani.

IdẽIdem

^† ſsequuntur, eandẽeandem AlexãdAlexand. VI. donationem laudantes, & utilem, ac validam fuiſsſse probantes, Franc. Vargas in tract. de Epiſscop. iuriſsdict. confirm. 10. Anaſstaſs. Germon. omnino legendus d. cap. 13. num. 34. & ſseqq. IoãIoan. Metellus relatus in Theat. vitæ hum. volum. 28. lib. 2. pag. 4236. Camillus Borrellus de præſstan. Reg. Cath. cap. 46. num. 224. Ioan. Boterus in relation. univerſs. 4. par. lib. 2. pag. 49. Rutil. Benzon. de ann. lubil. lib. 1. cap. 10. pag. 53. ubi reſsert Sanderum de viſsib. Monarch. lib 7. Bobadilla in dict. cap. 17. num. 7. Marta d. cap. 24. num. 32. Paramus d. lib. 3. de orig. Inquiſsit. q. 1. opin. 4. num. 145. ubi reſsert quemdam DoctorẽDoctorem nomine Vazquez conſs. 8. de eâdem donatione agentem, quẽquem Ego invenire non potui, Zevell. d. 4 tom. cõmuncommun. q. fin. ex n. 309. ubi tandem reſsolvere videtur, quòd licèt Principes per ſse non poſsſsent terras infideliũinfidelium debellare, benè tamen poſsſsunt ex licẽtialicentia & facultate PõtificisPontificis; & quòd hæc fuit |

p. 584

ratio, propter quam Reges Catholici, & eorum ſsucceſsſsores poſssident hæc Regna Indiarum, quęquæ Alex. VI. eis addixit hac conditione, & lege, ut ad Chriſstianam Religionem eos reducẽdosreducendos ſstuderent; & quòd ita ſsuccedit regula l. iuſste poſssidet, D. de acquirend. poſsſseſsſs.

Pat. Ferdin. Rebellus de oblig. iuſst. lib. 18. quęſtquæſt. 23. per totam, ubi loquitur de alijs ſsimilibus aliorum Pontiſsicum donationibus, Regibus LuſitanięLuſitaniæ factis, ad conquiſsitionem Indiarum Orientalium.

Antonius de Herrera omnino legẽduslegendus in ſsua hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. & ſseq. ubi Hiſspano ſsermone de eâdem Pontificis poteſstate pleniſssimè agit, & de cauſsis, & rationibus, quęquæ Alex. VI. movêre potuerunt, ut ſsupremum huius Novi Orbis Imperium Regibus Caſstellæ, & Legionis, eorumque ſsucceſsſsoribus pleno iure concederet.

Et melius

^† Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 10. cap. 13. & lib. 17. c. 4. & de Italiæ ſstatu lib. 3. cap. ultim. pag. 342. & ſseq. & lib. 4. cap. ult. pag. 445. ubi ita ſscribit: His addi poſsſset, quod ſsuprà diximus, ab Alex. VI. Indias Occidentales, & Orientales æquis partibus inter Caſstellanos, ac Luſsitanos fuiſsſse diviſsas. Quod cùm multis de cauſsis efficere poſsſset ille, tum verò ea quam S. Antoninus tradidit, quia ſscilicet Pontifex, Chriſsti, Deique Vicarius quodcunque voluerit in terris, ligat, ac ſsolvit ob publicum bonum; iuſq́;iuſq́ue ipſsi eſst infideles punire, cùm iuxta lumen naturale nequaquam vivunt, atque omni dominio privare. Atque ita non modò hæc poteſst, quatenus eſst neceſsſsarium ad ſsalutem animarum, ſsed etiam quatenus eſst utile ad bonum publicum. Nam cùm Chriſstus Petro dixit: Paſsce; iuſsſsit, ut ſsubditos aleret omni ſsubſsidio ſspirituali, ac temporali, ut, poſst clariſsſsimos Doctores, adnotavit omni virtutum genere fiorentiſsſsimus Cardinal. Toletus.

Ille quoque

^† Chiapenſsis Epiſscopus Fr. Barthol. de las Caſsas, licèt Indiarum debellationi parum in ſsuis opuſsculis faverit, earum tamen acquiſsitionem hoc Pontificiæ conceſssionis titulo, ſsaltem quoad dominium ſsupremum, inconcuſsſsam manêre reſsolvit in dict. tract. comprobatorio, ubi cũcum multis medijs Papæ poteſstatem in gubernandis, reſstringendis, aut etiam tollẽdistollendis infidelium dominijs, & provincijs aſsſseruiſsſset, tandem fol. 66. hæc in verba prorumpit: I eſste es, i no otro el fundamento fortiſsſsimo mas que todas las duras i firmes peñaspennas, ſsobre el qual tienen los dichos Catolicos Reyes de Caſstilla i Leon aſsſsentado i colocado cerca de aquel univerſso, ampliſsſsimo i eſstendido Orbe de aquellas Oceanas Indias, ſsu miniſsterial Principado, i Real ſseñorio; conviene a ſsaber, en el Divino poder del Papa, comunicado al Papa de Chriſsto, i del Papa à los Reyes, i aſsſsi les compete per autoridad del Derecbo Divino. Por tanto de aqui adelante ninguno debe poner duda en eſsta juſsticia, i tampoco deben vaguear fingiendo varios titulos.

Eamdem etiam ſsententiam noviſsſsime probat, & ſsequitur Auguſst. Barboſsa in Paſstorali, 1. par. tit. 3. cap. 2. n. 41. & ſsequentibus, & Nos proſsequimur infrà cap. ſseq. ex num. 19. & lib. 3. cap. 1. ex. num. 13.

Pro cuius ſsententiæ confirmatione, ex innumeris argumentis, & auctoritatibus, quibus eam fulciunt, & defendunt Doctores ſsuprà relati, præſsertim Germon. dict. cap. 13. Paramus d. opin. 3. ex. num. 26. & Marta d. 1. par. ex cap. 18. ad 23. Primò conſsiderari poteſst, quòd

^† cùm Romanus Pontifex, ex concordi, & neceſsſsaria ad ſsalutem, omnium Catholicaorum aſsſsertione, officium Dei gerat in terris, & Christi Domini Vicarius eſsſse dicatur, unumque cum eo tribunal conſstituat, cap. licèt, cap. quanto, cap. inter corporalia, de translatione Epiſscop. cap. 1. verſs. Porrò, ut Eccleſs. benef. quin imò & ſsit Deus vivens in terris, iuxta |

p. 585

elegans dictũdictum Ioan. de Anania in cap. quod olim de Iudæis, quod reſsert, & multum extollit Socin. Iunior conſsil. 31. n. 51. & 52. Sacrilegij

^† inſstar eſsſse videtur, eximiam eius, & omnimodam poteſstatem, & auctoritatem in dubiũdubium vocare, arg. l. 2. C. de crimin. ſsacrileg. & Solem (quod aiunt) facibus adiuvare, in ea comprobanda, aut commẽdãdacommendanda, verba conſsumere, cùm ſse ipſsam ſsatis oſstendat, ut alias dicitur in l. 1. D. de in integ. reſstit. & in cap. ſsi omnia 6. q. 1. Et de

^† hoc extent integri, & locupletiſssimi tractatus, & commentarij Ioan. Pariſsienſs. Auguſstini de Ancona, Barthol. de Spina, B. Ioan. à Capiſstrano, Hieronym. Albani, Franc. de Vargas, Steph. Aufrerij, Petr. Albiniani, Petr. à Monte, LęlijLælij Iordani, Alfonſsi Alvarez Guerrero, Ioan. Stephani de adorat. pedum PõtifPontif. & alij, qui habentur inter tract. DD. tom. 13. par. 1. & 2. Albertus Pighius in tract. de Eccleſs. Hierarch. & Ioan. Stapletonius in tract. de magnit. Eccleſs. Rom. ultra quos, plurima etiam congeſsſserunt Palac. Rubeus dict. tract. de obtent. Navarræ, 2. par. per totam, Malferitus, & eius additio dict. conſs. 769. Afflict. deciſs. Neapol. 265. num. 14. Ludov. Gomezius in cap. 1. de conſstit. lib. 6. ex numer. 28. Chaſsſsaneus in Catal. glor. mundi, 4. par. conſsid. 7. Paulus Fuſscus de viſsitat. lib. 1. cap. 2. num. 2. & 21. & alibi paſssim. Pet. Bertrand. in tractat. de orig. iuriſsdict. q. 4. num. 1. & 5. & de iuriſsdict. Eccleſs. q. 2. n. 12. Riminald. conſs. 57. num. 22. Guillel. Redoanus de ſspolijs, q. 7. §. his præſsuppoſsitis. per totum, Iulius Clar. recept. ſsent. §. fin. q. 35. verſs. Videamus, Pet. Gregor. lib. 15. Syntag. cap. 3. num. 1. & ſseqq. Peregrin. de iure Fiſsci lib. 1. tit. 2. ex num. 1. ad 37. Anaſstaſs. Germon. lib. 3. de ſsacr. immunit. cap. 13. ex num. 4. Petr. Cenedo, qui plures alios recenſset in collect. 47. ad Decretum, n. 2. & 3. & collect. 24. num. 18. pag. 33. Paramus d. lib. 3. q. 1. per totam, & dict. q. 1. num. 31. cum multis ſsequentibus, Camill. Borrellus in ſsum. deciſs. tit. 4. & de pręſtanpræſtan. Reg. Cathol. cap. 47. n. 45. Card. Paleot. de ſsacro Conſsiſstorio Cardinal. in concluſs. oper. membr. 5. pag. 363. Hier. Zevallos pract. commun. q. 645. num. 2. Petr. Beltranus à Guevara in propugnaculo contra Venetos, aſsſsert. 2. §. 1. pag. 143. & 144. Ioan. Baptiſst. Valençuela in monit. contra eoſsdem Venetos, 5. part. ex num. 99. & 6. par. ex num. 50. Anton. Cardoſs. in repert. verb. Papa, num. 5. & noviſssimè Ioan. Pineda in cõmentarcommentar. ſsup. Eccleſs. pag. 1203. & ſseq. Pat. Suar. in defenſs. Fidei lib. 3. cap. 14. & 29. & in tract. de Fide, diſsput. 10. ſsect. 1. Ponte in convenien. utriuſsque Monarch. lib. 1. cap. 4. pag. 18. Fr. Petr. Ramon. de primatu Petri, Caliſst. Remirez de lege Regia Arag. §. 2. num. 19. 20. & 48. & Garſsias Maſstrillus de Magiſstrat. lib. 1. cap. 2. ubi concludunt, quòd

^† Papa inter omnes mundi Principes ſsupremum obtinet Principatum, & Monarchiam, & eſst maior omnibus hominibus, & unus omnium Princeps, conſstitutus ſsuper Reges, & Regna, cauſsa cauſsarum, Dominus Dominantium, vertex omnium dignitatum, omnia, & ſsuper omnia: & quòd

^† nullus ei poteſst dicere: Cur ita facis? nec de eius facto iudicare, iuxta gloſsſsam in dict. cap. quanto, & in cap. cuncta per mundum 9. q. 5. & tradita ab InnocẽtInnocent. in cap. inquiſsitioni, num. 3. & 4. de ſsentent. excommun. & Socin. ſsup. ubi addit, quòd

^† quidquid agit Papa, agit tanquam Deus, cùm eius poteſstas ex Deo ſsit, eò quòd contra poteſstatem Clavium, quin Papa omnia poſssit, diſsputandum non eſst.

Vnde gloſsſsa ſsingularis in cap. ſserpens, de pœnit. diſstinct. 1. ſscriptum reliquit,

^† quòd qui Papæ mentitur, perinde ſsacrilegium committit, ac ſsi Deo mentiretur. Et D. Antonin. in 3. part. ſsum. tit. 22. cap. 5. §. 1. & §. 11. & alij quos refert, & ſsequitur Peregrin. d. tit. 2. num. 2. maiorem

^† eſsſse, inquit, iu|

p. 586

riſsdictionem Papæ, quàm Angelorum, cùm iuxta ſsententiam D. Paul. 1. Corinth. 6. ipſsos etiam Angelos iudicare poſssit; quod in ſspecie expendit Innocent. in cap. per venerabilem, circa finem, verſs. Paulus etiam, qui filij ſsint legitimi, & Alex. III. in cap. relatum 2. q. 1. & qualiter accipiendum ſsit, benè explicat Thom. Bozius, plura alia ad noſstrum propoſsitum referens in lib. 5. de iure natur. & Divin. Eccleſsiaſst. libert. & poteſst. cap. 10. & Paramus d. opin. 4. ex num. 59.

Tertullian. quoque lib. 1. ad uxorem, Pontificem

^† Maximum, Regem ſsæculi appellat, & Eccleſsia de eo canit: Tu es Paſstor ovium, Princeps ApoſtolorũApoſtolorum; Tibi tradidit Deus omnia Regna mundi.

Et D.

^† Bernard. lib. 3. de conſsider. ad Eugen. ſsic elegantiſssime ſscribit: Tu, qui es Sacerdos magnus, Pontifex ſsummus, Princeps Epiſscoporum, hæres Apoſstolorum, primatu Abel, gubernatu Noë, Patriarchatu Abraham, ordine Melchiſsedech, dignitate Aaron, auctoritate Moyſses, iudicatu Samuel, poteſstate Petrus, unctione Chriſstus, &c. Et in fine libri 4. eũeum nominat: Chriſstianorum Ducem, paſtorẽpaſtorem plebium, ultorem ſscelerum, malorum metum, malleum tyrannorum, Regum patrẽpatrem, legum moderatorem, Canonum diſspenſsatorem, ſsal terræ, Orbis lumẽlumen, Sacerdotem altiſssimi, Vicarium Chriſsti, Chriſstum Domini, Deum Pharaonis.

Et in hoc idem reſspiciens

^† D. Auguſstinus in ſsermone quodam Apoſst. Petr. & Paul. incip. Fortis & humilis, non minus efficaciter, & eleganter eamdem univerſsalem Eccleſsiæ poteſstatem in ſspiritualibus, & temporalibus, brevi hoc verborum compendio expoſsuiſsſse, & conſstrinxiſsſse videtur: O mira potentia, & ineffabilis gratia Salvatoris: quis plebeium piſscatorem Apoſstolorum facilè crederet Principem? & Regibus obſsiſstere? Reges ſsanctificare? Regnis omnibus imperare? mundum refrænare legibus? dæmonem calcare pedibus? iubere virtutibus? cœlum hominibus aperire, cũcum velit, claudere, cùm placeret? converſsis donare, negare perverſsis? merita mundi cognoſscere? culpas, & crimina hominibus relaxare?

Quod etiam ante cum

^† agnoſscit B. Ignatius, qui vixit temporibus Apoſstolorum, dum in epiſstola ad Smyrnenſses ſscribit, poſst Deum ſsecundo loco, & ante omnes Reges, Pontificem honorandum: Vt Principem Sacerdotum, imaginem Dei ferentem, Dei quidem propter Principatum, Chriſsti verò propter Sacerdotium.

^† Petrus Bleſsienſsis luculentiſsſsimus ſsui temporis Scriptor, relatus & laudatus ab Illuſstriſss. Cardin. Baronio in Paræneſsi ad Remp. Venet. pag. 6. qui Cœleſstinum Pontificem his verbis alloquitur: Princeps Apoſstolorum adhuc in Apoſstolica ſsede regnat, & imperat, & in medio eſst conſstitutus iudiciarius rigor: illudque reſstat, ut exeratis in maleficos, Pater, gladium Petri, quem ad hoc conſstituit ſsuper gentes & Regnæ, Chriſsti crux antecellit Cæſsaris aquilas, gladius Petri gladio Conſstantini, & Apoſstolica ſsedes præiudicat Imperatoriæ poteſstati. Veſstra poteſstas à Deo eſst, an ab hominibus? Nonne Deus Deorum locutus eſst vobis in Petro Apoſstolo, dicens: Quodcunque ligaveris ſsuper terram, erit ligatum & in cœlis: & quodcunque ſsolveris ſsuper terram, erit ſsolutum & in cœlis? &c.

Quapropter

^† quidam Anglicus relatus a Gloſsſs. in proœm. Clement. Epiſscopo Chiapenſsi in dict. tract. cõprobatorcomprobator. fol. 63. & à Navarro d. cap. novit. notab. 3. num. 12. hanc ampliſssimam Pontificis poteſstatem venerans, & admirans, ſsic eum alloquebatur:

Papa ſstupor mundi, qui maximè rerum
Nec Deus eſst nec homo, quaſsi neuter inter utrumque.

Quod

^† vel ex ipſsis etiãetiam Papæ, aut PõtificisPontificis nominibus, quibus hæc ſsumma dignitas nuncupari ſsolet, benè ſsignificatur. Nam iuxta veriores eorum etymologias, & acceptiones, Pontifex à ſsumma quam habet faciendi, & ope|

p. 587

randi poteſstate appellatur; & Papa, quaſsi omnium Pater, ſsive quaſsi ſtupẽdusſtupendus, venerandus, & admirandus, ut cõſtatconſtat ex his, quæ obſservant Briſsſson. Hotman. Berru. Prateius, Ioan. Calinus, & reliqui, qui de verbis iuris ſscripſserunt, Alciat. lib. 2. Parergon. cap. 6. Corraſs. in. 1. 2. §. deinde ex his, D. de orig. iur. num. 17. & 18. & lib. 5. miſscellan. cap. 15. & lib. 3. cap. 22. Ioan. Fungerus in Etymol. Græco-Lat. in eiſdẽeiſdem verbis, Gilbert. Regius lib. 1. enãtiophenantioph. cap. 24. Ant. Cardoſsus in d. verb. Papa, num. 1. & Sebaſst. Covarr. in Theſsaur. ling. Hiſsp. verb. Papa, fol. 577. & verb. Pontifice, fol. 592.

^† licèt olim Papæ nomen alijs etiam inferioribus Epiſscopis tribueretur, ut late obſservat Hieronym. Savaro in comment. ad Sidon. Apol. epiſst. 1. lib. 6. & alibi paſssim, & Corraſs. d. cap. 15. poſsteà tamen circa annum 850. Epiſscopis tribui deſsijt, & peculiare ſsolius Romani Pontificis ob eminentiam dignitatis factum fuit, ut cõſtatconſtat ex Concil. Chalcedon. act. 16. & teſstatur Baronius in Martyrolog. ad diem 10. Ianuarij, Anton. Mornacius in obſservat. ſsuper Cod. ad l. 4. C. de ſsumma Trinit. pag. 14. & noviſssimè Mauclerus in epiſstola dedicator. ad libros de Monarch.

Neque hoc mirũmirum videri debet, cùm apud

^† Hebræos, Athenienſses, Lacedæmonios, Ægyptios, Perſsas, Gallos, Germanos, Romanos, & ſapiẽtiſsimasſapientiſsimas alias nationes, id commune fuerit, ut ijdem forent Pontifices Maximi, ac Reges, ſsive in ſsacra, & proſsana ſsimul ſsummum ius Sacerdotes haberent, ut habetur Deut. cap. 17. & apud Ioſseph. lib. 14. antiq. cap. 16. & 17. XenophõtXenophont. in lib. de Rep. Lacedæmoniorum, Aelian. lib. 14. de varia hiſst. cap. 34. Strabon. lib. 17. Euſseb. in Chronic. Agathiam lib. 2. Cæſsar. lib. 6. de bello Gallico, Tacit. de morib. German. Cicer. lib. 2. de legib. Valer. Maxim. lib. 1. cap. 1. & late proſsequitur Cæſsar Baronius dict. anno Christi. 57. numer. 33. & ſseqq. & eo translato, & nõnon relato Th. Bozius lib. 4. de Ital. ſstatu cap. ult. & de ruinis Gent. lib. 3. cap. 6. Paramus dict. opin. 3. ex num. 53. & Marta dict. 1. par. de iuriſsdict. cap. 22. num. 7. & 8. & cap. 25. ex num. 50. Petr. Greg. lib. 15. Syntagm. cap. 1. Bobadill. d. cap. 17. n. 3. & 10. & tx. in cap. Cleros, 21. diſst.

^† conducit, quod magis in ſspecie noſstra de HebręorumHebræorum Sacerdotibus tradit Boz. d. lib. 3. de ruinis GẽtGent. cap. 2. pag. 234. quòd ad eos præcipuè ſspectabat, terram Promiſssionis dividere, & eam quiſsque partẽpartem ſsortiebatur, quam illi aſssignaſsſsent, ut habetur Ioſsue 14. qui etiam, eâdem de cauſsa, ut idẽidem Auctor advertit lib. 1. cap. 1. pag. 128. in ſsuperhumerali veſstis Sacerdotalis, quæ Poderis appellabatur, totum Orbem contextum gerebat, quaſsi totũtotum illum ſsuis humeris geſstari, & ex pręſcriptopræſcripto ſsuo gubernari, ſsignificaretur.

Secvndò facit, quòd licèt plures Auctores in ea opinione fuerint, ut in Christo, ut homine, nullum temporale Regnum, nec dominiũdominium conſtituãtconſtituant, ut vidimus ſsuprà in 2. arg. contrariæ, aſsſsertionis: verior

^† tamen, & magis communis eſsſse videtur aliorum ſentẽtiaſententia, qui Christo omnia creata ſsubiecta fuiſsſse dicunt, & à Christo gubernari, non modò uti Deo, ſsed etiam uti homine, quia ſsibi hæc omnia habuit. Quam ita

^† conſtãterconſtanter à ſsanctis Patribus tenêri affirmat Thom. Boz. de ruinis Gentium lib. 6. cap. 1. ut ab ea recedere, hæreticum eſsſse dicat. Sic enim tradunt S. Irenæus lib. 4. adverſsus hæreſses cap. 37. Iuſstinus q. 140. Athanaſs. lib. 5. cap. 4. Baſsil. Pſsalm. 2. Cyril. Ieroſsolymit. catech. 10. Chryſsoſst. cap. 1. ad. Epheſs. & ad Hebræ. Ambroſs. in eâdem epiſstol. ad HebręHebræ. Hieron. par. 7. Auguſst. lib. 2. de concup. pag. 109. Hilarius lib. 2. ſsup. Matth. in princip. Cyril. Alexandrin. lib. 2. in Ioan. cap. 13. & Theologi communiter in 4. diſstinct. 48. q. 1.

p. 588

A quibus

^† in ſsubſstantia non valdè diſsſsentiunt, qui alia conſsideratione utẽtesutentes, reſolvũtreſolvunt, Christvm ab inſtãtiinſtanti ſsuæ conceptionis ex dono Patris, & Hypoſstaticæ unionis virtute, abſsolutam, & univerſsalem totius Orbis Monarchiam, & quàm in ſspritualibus habuiſsſse, ita ut abſsque cuiuſsquam iniuria, uſsurpare ſsibi potuerit, & poſsſsit omina mundi Regna, Reges deponere, ac denique de rebus omnibus temporalibus ad libitum ſstatuere, tanquam illi ſsimpliciter, ac plenè ſsubiectis. Quamvis

^† hoc dominium non tollat ab alijs hominibus iura, & dominia Regnorum, cęterarumq́uecæterarumq́ue rerũrerum, quas Deus illis conceſssit; neq;neque Christvs ipſse eo unquam in eorum damnum uti voluerit, qui propter eximiam ſsuam humilitatem, & manſsuetudinem magis venit miniſstrare, quàm miniſstrari, & ſspiritualia, quàm temporalia tractare, ut ipſse dicit Matth. 20. & Marc. 10.

Quam opinionem

^† abſsque ullo ęnigmateænigmate amplectitur D. Bernard. lib. 3. de conſsid. ad Eugen. dum ait: Diſspoſsitio tibi ſsuper Orbem credita eſst, non data poſsſseſsſsio. Non tu ille, de quo Propheta ait: Et erit omnis terra poſsſseſsſsio eius. Chriſstus hic eſst, qui poſsſseſsſsionem ſsibi vendicat & iure creationis, & merito redemptionis, & dono Patris. Cui enim alteri dictum eſst: Poſstula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam, & poſsſseſssionem tuam terminos terræ.

^† ultra D. Antonin. Almain. & Turrecremat. ſsuprà num. 34. relatos, late, & optimè probat, & deſsendit Burgenſs. in addit. 2. ad Matth. capit. 2. Roffenſsis contra Luther. artic. 25. Nicolaus Grandis in illud ad Hebræ. 1. quem conſstituit hæredem univerſsorum. Alvar. Pelagius de planct. Eccleſs. lib. 2. Epiſscopus Chiapenſs. in dict. tractat. comprobatorio, fol. 20. Malferitus dict. conſs. 769. numer. 47 & ſsequentibus, Marquard. de Iudæis, 2. part. cap. 2. num. 3. Auguſst. in. de Ancona in ſsumm. de poteſst. Eccleſs. quęſtquæſt. 1. art. 1. Ant. Corſsetus de poteſst. Regia, 5. par. num. 32. Albert. Pighius lib. 1. Hierarch. Eccleſs. cap. 3. Navarrus, qui plures alios recenſset in dict. cap. novit, notab. 3. num. 8. & ſseqq. Durand. de origin. iuriſsdict. q. 3. Sotus in 4. diſst. 25. q. 2. art. 1. & 4. Angelus Rocha in Bibliotheca Vaticana pag. 185. & ſseq. Bañez de iuſst. & iur. quaſst. 4. de dom. dub. 1. concluſs. 1. col. 138. Aragon q. 67. art. 1. §. cæterum, Salon quæſst. 4. art. 4. verſs. Tertia opinio, Alfonſs. Mendoça in quodlibet. de dom. Christi, §. 1. & ſseqq. Cæſsar Baron. in Annal. Eccleſs. anno Christi 57. num. 28. & ſseqq. Molina omnino vidẽdusvidendus d. tract. 2. q. 28. ver. Quinta concluſsio, Paramus d. q. 1. opin. 3. in princip. & opin. 4. ex num. 61. & num. 90. ubi plurimos Auctores cumulat, expreſssè tenẽtestenentes, nullâ ratione denegari poſsſse Christo prædictam temporalem poteſstatem, ſsaltem in habitu Zevall. in pract. commun. quęſtquæſt. 283. & 739. Valençuela in monitor. contra Venetos, 3. par. 1. num. 69. ſsol. 78. Pat. Suarez in 3. par. 1. tom. diſsp. 48. Gabriel Vazquez in eâdem 3. par. diſsput. 87. cap. 2. Pat. Salazar in comment. Proverb. cap. 8. & noviſssimè Franc. Mendoça in comment. ad cap. 3. Reg. annot. 15. ſsect. 3. num. 22. pag. 665. Thom. Bozius de ruin. Gentium lib. 6. cap. 1. & Marta dict. tract. de iuriſsdict. 1. part. cap. 22. & in appendice eiuſsdem capitis, pag. 46. & 47. & noviſssimè poſst hæc ſscripta Michaël Mauclerus de Monarchia, 1. parte, lib. 3. cap. 3. & ſsequentibus, & Seraph. Freitas de Imp. Aſsiat. cap. 6. num. 56. & 6.

Quibus

^† apertè Regius Pſsaltes favere videtur, dum Pſsalm. 2. & 23. pręnuntiatprænuntiat, Christvm à mari uſsque ad mare dominaturum, Reges cum inſsulis munera illi oblaturos, genteſsque in hæreditatem ſsuam habiturum, & in poſsſsesionem ſsuam terminus terræ. |

p. 589

Necnon illud Pſsal. 109. ubi Christi Sacerdotium ſsecundùm ordinẽordinem Melchiſsedech futurum prædicit, quem cõſtatconſtat ſsimul Regem, & SacerdotẽSacerdotem fuiſsſse. Quod

^† D. Paul. ad. Hebr. 6. verſs. 7. dilucidius interpretatur, ſscribens, quòd ſsicut Melchiſsedech dictus eſst Rex iuſtitięiuſtitiæ, itemq́ue Rex Pacis, & ab AbrahãAbraham decimas accepit, cui & benedixit, ita Christvs, cuius eſst nomen à Regno, tam in hoc mundo, omnia ſsibi ſubijciẽsſubijciens, quàm in cœlo eſsſset perpetuò regnaturos.

Ipſsi quoque Davidi Pſsal. 88. pollicitus eſst olim Deus, ex eius ſsemine perpetuum Regem naſsciturum. Et

^† ante eum hoc ipſsum præviderat Iacob Geneſs. 49. dum dixit, non defuturũdefuturum ſsceptrum de Iudà, nec Ducem de fœmore eius, donec veniret, cui repoſitũrepoſitum eſsſset, nempè Christvs, ut omnes interpretantur.

Singulariter tamen audiendum eſst illud Apocal. cap. 19. Et habet in veſstimento, & in fœmore ſsuo ſscriptum: Rex Regum, & Dominus dominantium? ibi enim ſsermo procedit de Christo, in quo, cùm per veſtimẽtũveſtimentum humanitas, ut vult D. Gregor. hom. 3. in Ezech. & per fœmur Divinitas, quæ ſsecundùm eundem Gregor. eſst tota Dei firmitudo, & fœcunditas, intelligatur, ſsatis oſstenditur, quòd Christvs Dominus non ſsolum eſst Rex, & Regum radix quantum ad naturam Divinam, ſsed etiam quantum ad naturam humanam, prout latiùs explicat M. Fr. Ant. Perez in Laurea Salmant. certam. 5. de homin. præfect. cap. 2. num. 11.

Et in idem tendit illud Iſsaiæ cap. 9: Et factus eſst Principatus ſsuper humerum eius (ſscilicet Christi) & vocabitur nomẽnomen eius Admirabilis, Conſsiliarius Deus, Fortis, Pater futuri ſsæculi, Princeps Pacis: multiplicabitur eius Imperium, & pacis non erit finis: ſsuper ſsolium David, & Regnum eius ſsedebit, ut confirmet illud, & corroboret in iudicio, & iuſstitia amodo, & uſsque in ſsempiternum.

Quod

^† Regnum, non ſsolùm ſsuper Iudæos datum fuiſsſse, quis putet, cùm ad omnes gentes extendatur, dum dicitur: Omnes Reges terræ adorabunt eũeum, & omnes gentes ſservient ei, cap. diſsplicet 23. q. 4. & ſsupra omnem principatum, & poteſstatem, & virtutem, & dominationem in hoc ſęculoſæculo, & in futuro fuiſsſse, ſscribat D. Paul. ad Epheſs. Coloſsſsenſs. Philipp. & Hebræ. 1. Et

^† omnia, quæ Pater habuit, manibus, imò & pedibus eius ſsubiecta dicantur, Pſsal. 8. Matth. ult. IoãIoan. 5. 12. 13. & 16. cap. tua nobis, de decimis, cap. fundamenta, in princ. de elect. lib. 6. & Paul. 1. Corinth. 5. ubi concludit, hoc Regnum Christi omnem principatum, poteſstatem, & virtutem evacuaturum: Deus enim, cùm illud ei tradidit, omnia ſsubiecit ſsub pedibus eius, cùm autem dicat, omnia ſsubiecta ſsunt ei, ſsine dubio, præter eum, qui ſsubiecit ei omnia, &c.

His non incongruè addi poſsſse exiſstimo inſsignem Ioſseph. locum ab alijs nequaquam animadverſsum, lib. 7. de bello Iudai. cap. 12. in fine, ubi apertè teſstatur, in ſsacris libris terrenum hoc totius Orbis Imperium, cuidam ex Iudæorum finibus prænũtiariprænuntiari. Niſsi quòd ipſse, ut Veſspaſsiani gratiam iniret, de eo temerè vaticinium exponit, ſsic inquiens: Sed quòd maximè eos ad bellum excitaverat, reſsponſsum erat ambiguũambiguum, itidem in ſsacris libris inventum, quòd eo tẽporetempore quidam eſsſset ex eorum finibus Orbis terræ habiturus Imperium. Id enim illi quidem quaſsi proprium acceperunt, multiq́ue ſsapientes interpretatione decepti sũtsunt. Hoc autẽautem planè reſsponſso Veſspaſsiani deſsignabatur ImperiũImperium, qui apud IudæãIudæam creatus eſst Imperator. Sed enim homines fatũfatum vitare non poſsſsunt, etiam ſsi præviderint, &c.

Neque hoc

100

^† ignoraverunt SibyllęSibyllæ, à quibus accepit Virgilius Eclogâ 4. quamvis more ſsuo, ut ait Bozius ubi ſsup. fubulasfabulas audeat immiſscere, & aliò rem detorqueat, dum

101

^† canit:

Vltima Cumæi venit iam carminis ætas,
Magnus ab integro ſæclorũſæclorum naſscitur ordo.

p. 590

IãIam redit & Virgo, redeũtredeunt Saturnia Regna
Iam nova progenies cœlo demittitur alto,
Pacatumq́;Pacatumq́ue reget patrijs virtutibus OrbẽOrbem.

Et paulò pòſst, cuncta illius poteſstati tradita agnoſscens, & ab ipſso pendêre:

Aggredere, ò magnos, aderit iam tempus, honores
Chara DeũDeum ſsoboles, Magni Iovis incrementum.
Aſspice convexo nutantẽnutantem pondere mundũmundum,
Terraſsq́ue, tractuſsq́ue maris, cœlumq́;cœlumq́ue profundum:
Aſspice, venturo lætentur ut omnia ſsæclo.

Quibus Ego adijcio, quod in ſsimili quæſstione

102

^† de omnipotentia Christi Theologi diſsputant. Etenim quãvisquamvis Christvs, ut homo, abſsolutè loquendo, omnipotens nõnon fuerit, ut docet. D. Thom. 3. p. q. 13. ar. 1. & ſseqq. Caietan. Medin. & Suar. ibîd. & Alex. de Ales, 3. p. q. 14. cæteriq́;cæteriq́ue Theologi cũcum Magiſstro in 3. Senten. diſst. 14. Ipſsi tamen reſsolvunt, omnipotentiãomnipotentiam Dei cõmunicatãcommunicatam fuiſsſse humanitati Christi, ut eſst inſtrumentũinſtrumentum coniunctũconiunctum Verbo, vel per communicationẽcommunicationem idiomatum, ut dixit D. Thom. d. q. 13 art. 1. ad. 1. vel proprius quoniam ipſsa Christi humanitas, ob talẽtalem unionẽunionem ad VerbũVerbum, elevata & ſsublimata fuit, ut eſsſset ad nutum ſsuæ voluntatis, & ex ſsuo arbitrio principium efficiens, & activum, inſstrumentale tamen, miraculorum, & operationum ſsupranaturam, ut latiùs explicant D. Greg. hom. 28. in Evang. D. Thom. 3. p. q. 56. art. 1. ad. 3. Caiet. in 3. p. q. 13. art. 2. & plurimi Patres, qui varijs in locis de hac virtute omnipotenti humanitatis Christi loquũturloquuntur, quos recenſset Rutil. Benzonius de anno Iubilæi, lib. 2. cap. 34. pag. 208. & præſsertim Euthymius lib. 7. in Lucam cap. 19. ubi ſsic ait: Quemadmodum ferrum, quod in igne aliquo tempore permanſsit, habetq́ue ignis rationes, ita quoque ſsancta ipſsius caro Divinitati unita, quæ Divinitatis sũtsunt, operabatur. Ideò manus quidẽquidem mortuũmortuum, ac deſsertum corpus coniunxit, vox autem recedentem animam revocavit.

Tertiò facit, quòd hâc dominatione in Christi humanitate ſsuppoſsitâ, quam

103

^† non ſsolùm creationis, verùm & redemptionis titulo ei concedunt plures ex Auctoribus ſsuprà relatis, & præcipuè Marquard. dict. tract. de IudęisIudæis, 2. p. cap. 2. num. 3. Bermon. Choveron. in tract. de pub. concub. rub. De adulter. num. 37. Marc. Anton. Marſsilius in tract. de origine redit. Eccl. 3. par. cap. 23. num. 94. & 95. & Valenç. d. monit. p. n. 70. Piè

104

^† credendũcredendum, & exiſstimandum eſst, eundẽeundem Christvm, hoc tale Regnum, ſsive dominium tẽporaletemporale, quod habuit & habet, Eccleſsiæ, & PõtificiPontifici, qui eũeum repræſsentat, cõmunicarecommunicare voluiſsſse, ſsicut & cęteracætera privilegia, quęquæ in primo argumento retulimus, iuxta text. in d. cap. quanto, de translat. Epiſscop. cap. ut noſstrum, ut Eccleſs. benef. cap. ſsundamenta. § decet, de elect. lib. 6. cap. pro humani, de homicid. eod. lib. Clem. 1. §. de Magiſstris, & plura alia, quæ in ſspecie noſstra de hac translatione dominij tẽporalistemporalis notat D. Tho. lib. 3. de regim. Princip. cap. 10. Ioan. de Lignano relatus à Cardin. in Clem. ne Romani, § irritũirritum, col. 3. de electione, Epiſscop. Chiapenſs. in d. tract. cõprobatorcomprobator. fol. 19. & ſsol. 62. & ſseqq. ut benè Guillerm. Benedict. in cap. Raynuntius, verb. Et uxorem, deciſs. 1. n. 8. Thom. Boz. omnino videndus lib. 16. de ſsignis Eccl. Dei, cap. 1. per tot. ubi late

105

^† oſtẽditoſtendit, Christi, & Eccleſsiæ eſsſse idem Regnum, Marta d. 1. par. cap. 22. ex num. 1. & ValẽçuelaValençuela ubi ſsup. num. 72. Etenim

106

^† cùm Eccleſsia ſsancta Dei Sponſsa ſsit, ut colligitur ex illo Cantic. 4. & 5: Veni de Libano Sponſsa mea, &c. Iſsaiæ cap. 61. Pſsal. 44. Apocaly pſs. cap. 12. Paul. ad Epheſs. cap. 1. & expreſssè probat tex. in cap. 1. 97. diſst. cap. nuptiarũnuptiarum 27. q. 1. cap. 1. §. ſsed ubi, de ſsacra unct. Clem. 1. §. & quod in hac, de ſsum. Trin. Clem. Romani, de iur. iurãdiurand. D. Bernard. ſserm. 69. in Cantica, cum alijs traditis à Coſsma Gumier. in Prag|

p. 591

mat. ſsanct. tom. 1. tit. de auct. Concil. general. cap. ſsacroſsancta. §. 1. verbo, Chriſsto, Fevardentio ſsup. Ruth. cap. 1. ſsect. 16. verſs. Hic quoque, & cap. 3. ſsect. 4. verſs. 3. & Thom. Boz. ubi ſsup. ſsponſsæ quidem

107

^† negare non decet, quod in perſsona ſsponſsi conceditur, 1. Princeps legibus, verſs. Auguſsta, D. de legibus, ibi: Auguſsta autem licèt legibus ſsoluta non ſsit, Princeps tamen eadem illi privilegia tribuit, quæ & ipſse habet. Vnum

108

^† quippé corpus, & unam vocem conſtituũtconſtituunt, ut pręclarèpræclarè expẽditexpendit D. Auguſst. epiſst. 120. ad Honoratum, & lib. 3. Doctr. Chriſst. cap. 31. & tom. 10. ſserm. 234. ſsic inquiẽsinquiens circa expoſitionẽexpoſitionem Iſsai. d. cap. 61: Sponſsum & Sponſsam Chriſstum intelligimus & Eccleſsiam, ſsed erunt duo in carne una, Sacramentum magnũmagnum, inquit Apoſstolus, in Chriſsto & Eccleſsia, igitur iam non duo, ſsed una caro. Si igitur caro una competenter & vox una. Rurſsus idem Iſsaias alibi optimè meminit unum eſsſse ipſsos duos: loquitùr enim in perſsona Chriſsti, & dicit: Sicut Sponſso impoſsuit mihi mitrãmitram & ſsicut SpõsãSponsam ornavit me ornamẽtoornamento: unus videtur loqui, & Sponſsum ſse fecit, & Sponſsam ſse fecit: quia non duo, ſsed una caro: quia Verbum caro factum eſst, & habitavit in nobis: illi carni adiungitur Eccleſsia, & fi Chriſstus totus corpus, & caput.

Vnde

109

^† doctiſssimus, & acutiſssimus Scotus in tract. de perfect. ſstat. q. 9. quẽquem refert, & ſsequitur Troilus Malviſs. in tract. de Canonizatione Sanct. dub. 2. inquit. quòd Papa eſst Vicarius Chriſsti, non ſsolùm in quantum Christvs fuit EccleſięEccleſiæ PręlatusPrælatus, ſsed in quantum fuit totius mũdimundi Dominus, & quòd de ſstatu & bonis hominũhominum poteſst ordinare.

110

^† D. Cyrill. in. lib. Theſsaurorum eandem ſententiãſententiam his verbis ſsequitur, & amplificat: Dedit Filius Dei Petro plenè, & perfectè claves Regni cœlorum, quoniãquoniam ſsicut ipſse accepit à Patre DucatũDucatum, & ſsceptrum Eccleſsiæ gentium ex Iſsraël egrediens ſsuper omnẽomnem PrincipatũPrincipatum, & poteſtatẽpoteſtatem, & ſsuper omne quodcunque eſst ut in eius nomine genua cuncta curventur pleniſsſsimam poteſstatem, ſsic & Petro, & eius Diadochis, hoc eſst, ſsucceſsoribus, non minus, ſsed pleniſsſsimè commiſsit, &c.

Quod etiam ex eo magis ſsuadetur, ut prædicti Auctores conſsiderant, & Molina d. cap. 29. col. 135. & plures alij relati à Paramo d. opin. 3. n. 35. & 46. & meliùs Marta d. 1. p. cap. 16. n. 2. & ſseqq. Quia cũcum

111

^† Christvs Dominus Petro, & ſsucceſsſsoribus univerſalẽuniverſalem poteſstatem conceſsſserit ad dirigendos homines ad vitãvitam, & fœlicitatẽfœlicitatem æternãæternam, & ſsic ad ultimum finẽfinem, debuit etiãetiam ſsubijcere omnes alias poteſstates ſsæculares, ad quas ſspectat dirigere homines ad virtutẽvirtutem, & fœlicitatem temporalẽtemporalem, quæ ſservit tanquãtanquam mediũmedium ad adquirendam æternãæternam. Ei quippe, ad quem ultimi finis cura pertinent, ſsubiecti eſsſse debent, habentes curãcuram finiũfinium antecedentium, ex doctrina D. Thom. d. lib. 1. de regim. Princip. quãquam pluribus ornavimus ſsup. cap. 16. n. 50. & 57. Neq;Neque ſsatis perfecté inſstituta, & ordinata Reſspublica EccleſięEccleſiæ videri poſsſset, ſsi Christvs in eãeam prędictãprædictam poteſtatẽpoteſtatem nõnon trãſtuliſſettranſtuliſſet, & ſsicut ipſsa una eſst, & ipſse unus omniũomnium Princeps, & Dominus extitit, ita reliquas omnes poteſstates Romano Pontifici non ſsubijceret, & ad unum dumtaxat ſsupremum & MonarchicũMonarchicum imperiũimperium reduceret, quod

112

^† eſsſse omnium utiliſsimũutiliſsimum, & perfectiſssimum pluribus probat Paramus ubi ſsup. n. 47. & ſseqq. Pet. Greg. lib. 5. de Repub. cap. 3. Iuſst. Lipſs. lib. 2. Politicor. Cap. 2. & Bobadilla lib. 1. Polit. Cap. 1. n. 15. & noviſssimè & latiſssimè Michaël Maucler. de Monarch. 1. p. lib. 4. per tot. & in noſstris terminis Seraph. Freitas de Imp. Aſsiat. cap. 6. num. 1.

Qvartò conſsidero, quòd directa hæc, & generalis Summi Pontificis in temporalibus poteſstas, & dominatio, non folùm tot, tantorumq́ue Patrum auctoritate, & aſsſseveratione munitur, quos in hoc capite, & præcedẽtipræcedenti adeò longâ ſserie congeſssimus: verùm

113

^† multis etiam Sacræ Scripturæ, & PõtificijPontificij |

p. 592

iuris oraculis, quibus vix eſst, ut congruum reſsponſsum à contrariæ partis ſsectatoribus aſssignari poſssit. Inter quæ caput effert

114

^† illa IeremięIeremiæ vaticinatio cap. 1: Ecce conſstitui te ſsuper gẽtesgentes, & Regna, ut evellas, diſsſsipes, ædifices, & plantes, quam de ſsuprema iſsta poteſstate ſsignanter intelligit Div. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 19. relatus à Gregor. Lopez in dict. 1. 2. gloſsſs. mag. col. 3. in fin. verſs. Facit ad iſsta, ubi advertit, ſsub his verbis, non ſsolùm peculiarem iuriſdictionẽiuriſdictionem in ſsubditos accepiſsſse videri, dum ait: Super gentes, ſsed etiam generale quoque dominiũdominium, & gubernationem RerumpublicarũRerumpublicarum, cùm adijciat: Et Regna, in quibus amplam poteſstatem Summi Pontificis agnoſscit, ad plantandum, ędificandumædificandum & diſssipandum quidquid pro bono univerſsalis Eccleſsiæ iudicaverit convenire. Et quòd non folùm ad fideles, verùm ad infideles etiam extendatur: ex illo verbo: Gentes, deducit Baronius dict. anno Christi 57. numer. 28. Nam

115

^† & hi, ut diximus, ad Eccleſsiæ gubernationem ſspectant, ſsi id Fidei conſservatio, vel dilatatio popoſscerit, vel alia iuſsta cauſsa, quęquæ animum Pontificis moveat, ut obſservat Epiſscop. De Chiapa d. tract. comprobator. fol. 19. & ſseqq. & fol. 46. & 47. & Roffenfis contra Lutherum art. 25. ubi inquit: Primatum Petri ſsuper omnes Reges, & Regna mundi iam impletum eſsſse quoad donum, & ius poteſstatis, quam traditam habet à Christo, vel quoad habitum in toto mundo, etiam ſsuper infideles, cùm Christvs Petro Ioan. 20. omnes generaliter oves ei paſscendas commiſserit.

Quibus convenit illud, quod de B. Petro canit Eccleſsia, dum ait: Tibi tradidit Deus omnia Regna mundi. Et Nicolaus

116

^† PõtifexPontifex in cap. 1. diſstinct. 21. ubi inquit: Eccleſsiam ſsolus ille fundavit, & ſsuper petram Fidei mox naſscentis erexit, qui Beato Petro vitæ æternæ clavigero iura terreni ſsimul, & cœleſstis Imperij commiſsit. Quod etiãetiam refertur in cap. omnes 22. diſst. & conſsonat tex. in cap. nos Sanctorum, cap. auctoritatem, in fine 15. q. 6. cap. quia præſsulatus 1. q. 4. & cap. duo 96. diſst. Extravag. ſsi fratrũfratrum, §. ſsanè in noſtrãnoſtram, Ioan. XXII. cap. licèt ex ſsuſscepto, de electione, Clem. Paſstoralis de re iudicata, cap. ad Apoſstolicæ, eod. tit. lib. 6.

Innocentius etiam III. in

117

^† cap. ſsolitæ, de maiorit. & obed. ex d. Ieremiæ loco, & ex illo Ioannis: Paſsce oves meas, & altero Matth. cap. 16: Quodcunque ligaveris ſsuper terram, erit ligatum & in cœlis, &c. eandem ſsupremam, & univerſsalem Pontificiæ ſsedis auctoritatem, & poteſstatem oſstendit, quoniam Dominus, inquit, inter has oves, & alias nequaquam diſstinxit, & nihil excepit: qui dixit: Quodcunque.

Et idem

118

^† Innocent. in cap. per venerabilem 13. verſs. Rationibus, qui filij ſsint legitimi, ex eiſsdem locis, & ex alio Deuteron. cap. 17. ubi in cauſsis arduis, & difficilibus Sacerdotes adiri iubentur, concludit, Romanum Pontificem, non ſsolùm in Eccleſsiæ patrimonio, ſsuper quo plenam in temporalibus poteſstatem gerit, verùmetiam in alijs regionibus, certis cauſsis inſspectis, temporalem iuriſsdictionem caſsualiter exercêre. Quò forſsitan reſspicit text. in cap. quincunque litẽlitem, & in cap. quæcunque contentiones 11. quæſst. 1. Ubi omnes lites, & contentiones tam ſspirituales, quàm temporales ad iudicium Summi Pontificis pertinere dicuntur.

Sed expreſssius, & urgentius cæteris idem argumentum, eiſsdem & alijs auctoritatibus, & rationibus conſsideratis, proſsequitur Bonifacius IIX.

119

^† in celebri illa extravaganti unam ſsanctam, de maiorit. & obed. inter communes. Vbi poſstquàm late ſanctęſanctæ Catholicæ & Apoſstolicæ EccleſięEccleſiæ unitatẽunitatem probavit, & eiuſdẽeiuſdem generalẽgeneralem poteſsta|

p. 593

tem, & ſuperioritatẽſuperioritatem in ſspiritualibus, & temporalibus probat, & unius ovilis unicum paſstorem eſsſse debêre, & quòd cùm Dominus ipſse Petro Paſsce oves, & quidem, Meas dixerit, & generaliter, non ſsingulariter has, vel illas, per hoc cõmiſiſſecommiſiſſe ſsibi intelligitur univerſsas. Et poſsteà addit: In hac ergo poteſstate

120

^† duos eſsſse gladios, ſspiritualem videlicet, & temporalem Evangelicis dictis inſstruimur. Nam dicẽtibusdicentibus Apoſstolis, ecce duo gladij hic: in Eccleſsia ſscilicet, cùm Apoſstoli loquerentur, non reſspondit Dominus nimis eſsſse, ſsed ſsatis. Certé qui in poteſstate Petri temporalem gladium eſsſse negat, malè verbum attendit Domini proferentis: Converte gladium tuum in vaginãvaginam. Vterque ergo eſst in poteſstate Eccleſsiæ, ſspiritualis ſscilicet & materialis; ſsed is quidẽquidem pro Eccleſsia, ille veró ab Eccleſsia exercendus: ille Sacerdotis, is manu Regum, & militum, ſsed ad nutum, & patientiam Sacerdotis. Oportet autem gladium eſsſse ſsub gladio, & temporalem auctoritatem ſspirituali ſsubijci poteſstati. Nam cùm dicat Apoſstolus ad Romanos 13. Non eſst poteſstas niſsi à Deo: quæ autem ſsunt, à Deo ordinata ſsunt; non autem ordinata eſsſsent, niſsi gladius eſsſset ſsub gladio, & tanquàm inferior reduceretur per alium in ſsuprema. Nam ſsecundùm Beatum Dionyſsium, lex Divinitatis eſst, infima per media in ſsuprema reduci. Non ergo ſsecundùm ordinem univerſsi omnia æqué ac immediatè, ſsed infima per media, & inferior per ſsuperiora ad ordinem reducuntur, ſspiritualem autem, & dignitate, & nobilitate terrenam quamlibet præcellere poteſstatem, oportet tãtotanto clarius nos fateri, quanto ſspiritualia temporalia antecellunt. Quod etiam ex decimarum datione, & benedictione, & ſsanctificatione, ex ipſsius poteſstatis acceptione, ex ipſsarum rerũrerum gubernatione claris oculis intuemur. Nam veritate teſstante ſspiritualis poteſstas terrenam poteſtatẽpoteſtatem inſstituere habet, & iudicare, ſsi bona nõnon fuerit. Sic de Eccleſsia, & Eccleſsiaſstica poteſstate verificatur vaticinium Ieremiæ: Ecce conſstituite hodie ſsuper gentes, & Regna, & cætera quæ ſequũturſequuntur. Ergo ſsi deviat terrena poteſstas, iudicabitur à poteſstate ſspirituali: ſsed ſsi deviat ſspiritualis minor, à ſsuperiori: ſsi verò ſsuprema, à ſsolo Deo, non ab homine poterit iudicari: teſstante Apoſstolo: Spiritualis homo iudicat omnia, ipſse autem à nimine iudicatur. Eſst autem hæc auctoritas (etſsi data ſsit homini, & exerceatur per hominem) non humana, ſsed potiùs Divina, ore Divino Petro data, ſsibiq́ue, ſsuiſsq́ue ſsucceſsſsoribus in ipſso, quem confeſsſsus fuit petra, firmata: dicente Domino ipſsi Petro: Quodcunque ligaveris, &c. Quicunque ergo huic poteſstati à Deo ſsic ordinatæ reſsiſstit, Dei ordinationi reſsiſstit, niſsi duo (ſsicut Manichæus) fingat eſsſse principia: quod falſsum, & hæreticum iudicamus: quia teſstante Moyſse, non in principijs, ſsed in principio cœlum Deus creavit, & terram. Porrò ſsubeſsſse Romano Pontifici omni humanæ creaturæ declaramus, dicimus, diffinimus & pronuntiamus omnino eſsſse de neceſssitate ſsalutis.

Cui

121

^† textui, quatenus de duobus illis Apoſstolorum gladijs ſermonẽſermonem fecit, facem prætulit D. Bernard. lib. 5. de conſsid. ad Eugen. ubi eiſsdem ferè verbis eandem ſsententiam amplectitur. Quam etiam repetit D. Auguſst. in pluribus locis relatis ab Ivone Carnotenſsi in Decret. part. 10. cap. 59. & 75. & D. Thom. ſsup. 2. Sent. diſstinct. ultim. in expoſsit. text. ad 4. ubi dicit,

122

^† quòd ſspirituali poteſstati ſsæcularis in Papa coniungitur, qui utriuſsque poteſstatis apicem tenet, hoc eo diſsponente, qui eſst Rex, & Sacerdos; & tradit alia Paramus dict. opin. 3. per totam, Anaſstaſs. Germon. d. cap. 13. num. 18. Fr. Marc. Anton. de Camos in ſsua Microcoſsmia 3. part. dialog. 4. pag. 44. Et

123

^† elegantiſssima, ac pijsima illa epiſstola B. Ignatij de Loyola ad Claudium Regem AbyſsinorũAbyſsinorum RomęRomæ ſscripta 7. Kalend. Marcias ann. 1555. cuius verba ad litteram refert Per. Maffeius hiſstor. Ind. lib. 16. pag. 389. & ſseq. & Fr. Anton. de San Roman lib. 4. hiſst. Ind. Orient. cap. 26. pag. 767. ubi plura de Eccleſsiæ unitate, & univerſsali poteſstate notantur |

p. 594

& qualiter hoc olim per Iſsaîam Dominus adumbraſsſse videatur, cùm loquẽsloquens de

124

^† Eliachim Pontifice Maximo dixit: Et dabo clavem domus David ſsuper humerum eius, & aperiet, & non erit qui claudat, & claudet, non erit qui aperiat. Quo videlicet typo figuratus eſst Petrus, eiuſsque ſsucceſsſsores,

125

^† quibus datam integram poteſstatem declarãrdeclarant claves, conſsuetum utique ſsymbolum, & inſsigne pleni, atque abſsoluti dominij, 1. clavibus 74. D. de contrahen. empt. cum alijs traditis a Covar. lib. 3. variar. cap. 16. num. 11. Tiraquel. de conſstit. 3. par. limit. 6. num. 4. & ampliat. 3. num. 3.

126

^† licèt hæc inſsignis, & nobilis Extravagans unam fanctam videatur poſsteà aliquo modo correcta, ſsive temperata per Clementem V. Bonifacij ſsucceſsſsorem, quatenus in favorem Philippi Regis francorum declaravit in Extravag. meruit, de privileg. per illam nullum Regi, & Regno GallięGalliæ præiudicium generari, nec amplius Eccleſsiæ Romanæ ſsubiectos eſsſse, quàm anteà exiſstebant: hoc tamen (ut benè advertit Germon. ſsuprà num. 51. & 67. & Marta d. tractat. de iuriſsdict. 1. part. cap. 25. num. 30) Eccleſsiæ iuribus neutiquam derogavit. Et

127

^† quantumvis diſspoſsitionem pontificiam correxiſsſset, rationes tamen, quibus nitebatur, revocare, & enervare non potuit, quæ æternæ, & immutabiles ſsunt, 1. eas obligationes, D. de capit minut. & notat Abb. in cap. non debet, de conſsang. & affin. Anton. de Butrio, & Ioan. de Imola in cap. 1. de conſstit. & Ioan. Andr. & Geminianus in cap. 1. §. illum autem de reſstit. ſspoliat.

Qvintò & ultimo perpendi poteſst,

128

^† quòd quemadmodum ea bella iuſsta cenſseri ſsolent, quæ Dei præcepto, vel auctoritate peraguntur, iuxta text. in. c. illud 23. quæſst. 2. & alia, quæ diximus ſsuprà hoc lib. cap. 2. num. 25. Ita communi omnium Doctorum cõſenſuconſenſu receptum eſst, illa quoque iuſsta cẽſericenſeri debêre, quæ ab eius Vicario ob religionis augmentum, vel ex alijs legitimis cauſsis adverſsus infideles indici iubẽturiubentur. Atque adeò,

129

^† quæ in eiuſsmodi bellis capiuntur, iuſste, & legitimè poſssideri, & retineri poſsſse, quamvis nunquam anteà Chriſstianorum fuiſsſsent, & infideles ipſsi quietè & in pace vivere vellent, ut communiter reſsolvunt Doctores, præcipuè Anto. de Butrio, & Ioan. de Annania in cap. quod olim, de Iudæis Oldrad. conſs. 72. Hoſstienſs. Innocent. Anchar. & alij in d. cap. quod ſsuper de voto, Bartol. in 1. 1. C. de Pagan. idem Annania in cap. 1. col. 2. de ſsagittarijs, idem Innocent. in cap. olim de reſstit. ſspolia. Calderin. conſs. 95. n. 3. verſs. De Papa, aliàs conſs. 1. de tregua, & pace, ubi ait, tenentes contrarium ab hæreſsi non diſstare, Bald. conſs. 389. incipit: Conſsuetudo eſst, in fine num. 10. lib. 2. ubi notabiliter inquit, auctoritatem ſsuſscipiendi belli contra Reges, & Principes infideles maximè penes Pontificem reſsidêre, Alex. conſs. 130. ſsuper eo, num. 4. & 5. lib. 7. Marquard. omnino videndus in tract. de Iudæis, & Infid. 1. part. cap. 6. & cap. 14. verſs. Præterea, Malferitus dict. conſs. 769. apud Mandell. num. 78. Georgius Cabedus deciſs. Luſsitan. 2. part. deciſs. 47. num. 1. & alios congerens Cardinal. Tuſschus pract. concluſs. iur. verb. Infidelibus, concluſs. 124. & verb. Bellum, concluſs. 36. & Nos ſsuprà hoc lib. 2. cap. num. 36. & poſst hæc ſscripta Seraph. Freitas de iuſsto imp. Aſsiat. cap. 9. num. 10. & 11.

Cuius

130

^† poteſstatis, & auctoritatis ratione, ijdẽijdem Auctores cõcluduntconcludunt, licitũlicitum, & uſsu receptiſssimum eſsſse Apoſstolicæ ſsedi, terras, & provincias taliũtalium infidelium, aut hæreticorũhæreticorum aliquibus Chriſstianis Principibus debellandas, occupandas, & pleno iure poſsidẽdaspoſsidendas concedere, etiãetiam antequãantequam ab ipſorũipſorum infidelium manibus ſsive faucibus ereptæ |

p. 595

fuerint, ut in Regno Ieruſsalem, Carolo Magno conceſsſso, tradidit Bartol. in l. liber homo, la 2. D. de verb. oblig. 1. fin. D. de action. empti, & in. l. id quod apud hoſstes, ubi late Iaſson. D. de legat. 1. Oldrad. conſs. 268. Martin. Laudenſs. in tract. de Principe, §. 246. & generaliter in quibuslibet alijs terris, & inſsulis Infidelium, Paganorum, & Hæreticorum, idem Bartol. in dict. l. 1. C. de Paganis, & in tract. de inſsula, verb. Nullius, num. 7. & in Extravag. ad reprimendum, verb. Totius Orbis, num. 9. Bald.

131

^† in l. 1. C. de iure liber. col. 5. ubi inquit: Hodie, ubicunque iuriſsdictiones vacant, ut in Regnis infidelium, apud quos non eſst vera dignitas, nec naturalis dignitas, nec naturalis iuriſsdictio, occupanti conceditur Catholico, ut fuit in Regno Hiſspaniæ, ut notat gloſsſsa Decreti. Quæ gloſsſsa, ut advertit Epiſscopus Chiapenſs. in d. tract. comprobat. fol. 31. forſsitan eſst cap. Adrianus, verb. Per ſsingulas, diſst. 63. idem tradunt Domin. & Phil. Francus per text. in cap. Abbate fanè, §. & allegabatur de re iudic. lib. 6. Angel. diſsput. incip. Renovata guerra, Ioan. de Lignanis in tract. de bello, 1. part. Franc. Vargas in tract. de auct. Pontif. confir. 10. n. 4. & 5. & Anaſstaſs. Germon. dict. lib. 3. cap. 13. à num. 27.

132

^† licèt Epiſscopus Chiapenſsis ubi ſsuprà hoc reſstringere velit ad provincias, quæ olim Chriſstianorum fuerunt, & iniuſstè ab infidelibus detinentur, & differentiam inter Saracenos, Hæreticos, alioſsque Fidei hoſstes, & inter ſsimpliciter infideles, conſstituat, quam etiam admittere videtur Petrus de Ravena ſsing. 585. Bartolus tamen, & reliqui auctores ſsuprà relati, generaliter, & indiſstinctè loquũturloquuntur, & expreſsſsius Malferitus, & Marquard. ubi ſsup. Marta d. 1. part. cap. 24. num. 10. & ſsequentib. ubi de hac Indiarum donatione ſspecialiter agẽtesagentes, reſsolvunt, quòd omnes Doctores indifferenter tenẽttenent, etiam res, & provincias, quæ ſsemper infideliũinfidelium fuerint, poſsſse relinqui, ac donari ſsub conditione, ſsi ab hoſstibus capiantur. Quia

133

^† licèt alias imprudens & temerarium conſiliũconſilium cenſseri ſsoleat, hoſstium bona, & provincias ante victoriam dividere, ut oftendit Auſsonius epig. 20. Philip. Comineus lib. 5. comment. poſst medium, ubi periucundum exemplum adducit, & Mag. Marquez in Gubernat. Chriſstiano lib. 2. cap. 31. pag. 340. & ſseq. Adhuc

134

^† tamen expectatio talis conditionis honeſsta reputatur, iuxta ea, quæ notant ſscribentes per text. ibi. in. d. liber homo, & in d. l. id quod apud hoſstes: quibus addere poſsſsumus tex. in 1. ſsi quid mater, C. de don. quæ ſsub modo, & in 1. ſsi ſservitus, §. futuro, D. de ſservit. urb. præd. cũcum notatis a gloſsſsa in cap. ad diſsſsolvendum verb. Accuſsari ad fin. de deſsponſsat. impub. Bart. in 1. ſservos num. 4. D. de alim. & cib. legat. Et

135

^† tex. in d. cap. Abbate ſsanè, verſs. Et allegabatur, ubi Rex Aragonum donavit Hoſspitalarijs ſsancti Ioannis Caſstrum Curvariæ cũcum ſsuis finibus, inter quos erat locus de Roſsſsellis, quæ ab infidelibus poſssidebantur, & nunquam ChriſtianorũChriſtianorum fuerant, ſsub ea conditione, ſsi Rex illa ab eiſdẽeiſdem hoſstibus caperet, & talem donationem valuiſsſse Summus Pontifex ibi apertê ſsupponit, & proſsequitur Philip. Francus, & Domin. ibîdem num. 40.

Qui ex eodem principio deducũtdeducunt, quòd

136

^† licèt Eccleſsiæ, quæ nondum conſstructa eſst, nihil donari regulariter poſssit, cap. ad audientiam, el 2. de Eccleſs. ædific. & in eod. cap. Abbate ſsanè, ubi tamen talis donatio ſsub ea conditione ſsit, quam ſsit honeſtũhoneſtum expectare, vel non agitur, ut eidem Eccleſsiæ ſstatim acquiratur, ſsed poſstquàm iam ædificata, vel conſstructa fuerit, tunc iure optimo ſsuſstineatur, ut latiùs etiãetiam notat & proſsequitur Bart. conſs. 26. nume. 1. lib. 1. Abbas in dict. cap. ad audientiam, n. 2. Guid. PapęPapæ deciſs. 267. & ibi eius additionator Ranchinus, Guil. Benedict. in cap. Raynuntius, de |

p. 596

teſstam. verb Et ſsoboles, quam geſstabat in utero, num. 15. Lambertin. de iure patron. 1. part. lib. 1. Quæſst. 5. Art. 10. Menochius conſs. 29. num. 59. & 60. vol. 1. & Nicol. Garcia de beneficijs, 5. part. cap. 9. num. 49. & 50.

Sed

137

^† præſstat, ut in ſspecie noſstra loquẽtesloquentes audiamus Franc. Vargas ubi ſsup. num. 5. & 6. & Anaſstaſs. GermoniũGermonium num. 29: Qui ſsecuré docent, Summum Pontificem virtute huius ſsupremæ Poteſstatis temporalis, de qua loquimur, non modò civitates, prouincias, & Regna, quæ anteà Chriſstianam Religionem profitebantur, & deinde fuerunt ab infidelibus uſsurpatæ, poſsſse, cui libuerit, indubitanter concedere, uti recuperet, ſsuaque faciat: ſsed ea etiam addicere poſsſse, quæ Chriſstianorum nunquam fuerunt, ad Chriſstianæ Fidei & Evangelij propagationem, & idololatriæ extirpationem: Et quòd his rationibus motus Alex. VI. amplas iſstas Indiarum Occidentalium regiones Catholicis Regibus, Ferdinando & Iſsabellæ, eorumq́ue ſsucceſsſsoribus addixit; qui ex illa acquiſsitione omnem omnino iuriſdictionẽiuriſdictionem ac omne imperium earundem provinciarũprovinciarum ſsibi iure vendicant; non ipſso iure, nec iure belli, ſsed Romani Pontificis auctoritate, quare iuſstè dicuntur poſssidere, arg. l. iuſstè poſssidet, D. de acquir. poſsſseſsſs.

Qva ſsententiâ, ut veriori & receptiori, retentâ, argumentis pro contraria conſsideratis, breviter reſsponderi poteſst. Ad primũprimum,

138

^† falſsum eſsſse, quod in eo ſsupponitur, nullo ſscilicet certo iure, vel Eccleſsiæ teſstimonio probari tẽporalẽtemporalem Romani PõtificisPontificis poteſtatẽpoteſtatem; cùm pro ea tot, & tam aperta reperiãturreperiantur, ut ſsuprà conſsideravimus; quæ ſsuâ vi, & ratione tam infideles quàm fideles comprehendunt. Vt

139

^† omittamus eorum opiniones, qui ob ſsolam infidelitatem, barbariem, idololatriam, vel mores contra naturam, ad iudicium Eccleſsiæ pertinere putarunt, de quibus late diſsputavimus ſsuprà hoc libro ex cap. 7. & poſst D. Antoninum in ſsumma titul. 3. de dom. Reg. cap. 2. latè agit Thom. Bozius in tract. de Ital. ſstat. lib. 4. cap. 5. & 6. Quibus

140

^† non obſstat ille Pauli locus 1. Corinth. 5: Quid enim mihi de ijs, qui foris ſsunt, iudicare? de cuius vera, & varia interpretatione plura congeſssimus, d. cap. 14. ex num. 21.

141

^† eodem modo reſsponderi poteſst ad illud Ioan. ult. Paſsce oves meas; etenim licèt infideles, dum in ſsua infidelitate perſsiſstunt, propriè de Chriſsti, & Eccleſsiæ ovili non ſsint, ut concludunt Auctores in argumento relati: verius tamen eſst, quòd ad Eccleſsiæ curam, & gubernationem ſspectant, ut tetigimus fup. n. 115. & expreſssè docet Innocent.

142

^† in c. licèt de foro comp. reſsolvens: Quòd quando Chriſstus dixit Petro: Paſsce oves meas, & dedit ei claves Regni cœlorum, aliquo modo eius iuriſsdictioni ſsubiecit Saracenos, Gentiles, & Schiſsmaticos. Et Roffenſs. contra Luth. articul. 25. ubi. inquit: Primatum Petri ſsuper omnes Reges, & Regna mundi iam impletum eſsſse, quoad donum, & ius poteſstatis, quam traditam habet à Chriſsto, vel quoad habitum in toto mundo, etiam ſsuper infideles, qui ſsunt oves Chriſsti, quamvis extra ovile Eccleſsiæ errantes: non tamen omnino quoad executionem, vel actum poteſstatis. Quia ſscilicet ad Papam pertinet cura omnium ovium Chriſsti, Ioan. 20. Paſsce oves meas, non ſsolùm eas, quæ ſsunt intra, ſsed quæ ſsunt extra ovile Eccleſsiæ à fide aberrantes, de quibus Ioann. 10. Alias oves habeo, quæ non ſsunt ex hoc ovili, illas oportet me adducere; ſscilicet per me, & per meos miniſstros, maximè per Papam, ad quem pertinent de prædicatione nunc illis providere, ut qui voluerint liberè, non coactè ad Fidem Chriſsti convertantur, &c. Leontius quoque tradit ſsub illis verbis, Ioan. 10: Alias oves habeo, &c. Christvm oſstendere voluiſsſse, ſse non tantum Iudæorum, quibus cum loquebatur, ſsed etiam omnium gentium Regem eſsſse, atque paſstorem; & in eâdem expoſsitione Sancti |

p. 597

omnes unanimi conſsenſsu cõveniuntconveniunt. Et D. Bernard. lib. 2. de conſsid. cap. 8. verba illa: Paſsce oves meas, explicans, interrogat: Quas? illius, aut illius populi, civitatis, aut regionis, aut certi Regni? Oves meas inquit: cui nõnon planũplanum nõnon deſsignaſsſse aliquas, ſsed adſsignaſsſse omnes? Nihil excipitur, ubi diſstinguitur nihil. Cui convenit Theophylactus, dum inquit: Cùm prandendi finem ipſse feciſsſset, totius Orbis ovium præfecturam Petro commiſsit: Et idem ſsentiunt Orig. cap. 6. epiſst. ad Rom. Cyprian. de unit. Eccleſs. Arnob. Pſsalm. 138. Chryſsoſst. homil. 1. de pœniten. & reliqui Græci, & Latini Patres Eccleſsiæ, quorum dicta latè perpendit Thom. Bozius lib. 18. de ſsign. Eccleſs. Dei, cap. 1. in ſsexto argumento. Paſscere

143

^† enim illo in loco ex natura ipſsius verbi idem ſsignificat quòd regere, & gubernare. Vnde ſsit, ut ad Reges quoque, & Principes gẽtiumgentium pertineat hæc vox,

144

^† quos paſssim ethnici Scriptores, ſsed in primìs Homerus, paſstores populorum appellare ſsolent, ut idem Bozius oſtẽditoſtendit, & latiùs Paramus d. opin. 3. num. 29. Nam quemadmodum paſstores ovium commodis diligenter invigilant, ita quoque Principes, atque Reges, non tam ſsuæ utilitatis ſstudioſsi eſsſse debent, quàm gentium, & populorum, qui ſsibi ſsubduntur, ut eleganter in eiſsdem terminis expoſsuit D. Auguſst. tract. 123. dicens: Nam quid eſst aliud: Si diligis me, paſsce oves meas, quàm ſsi diceretur: Si me diligis, non te paſscere cogita, ſsed oves meas, ſsicut meas paſsce, non ſsicut tuas; gloriam meam in eis quære, non tuam, dominium meum, non tuum. Et hac de cauſsa

145

^† in illo verſsu, Pſsal. 79: Qui regis Iſsraël, intende, in lingua Originali Hebræa legitur: Qui paſscis. Et in Pſsalm. 77. ubi in Vulgata legitur: Et elegit David ſservum ſsuum, & ſsubſstulit eum de gregibus ovium, de poſst fœtantes accepit eum, paſscere Iacob ſervũſervum ſsuum, in Chaldaica dicitur: Vt dominaretur in Iacob populo ſsuo. Qui locus eò pluris faciendus eſst, quia illum de Christo Domino omnes intelligũtintelligunt, & D. Hieronym. etiam D. Petro, de cuius nunc poteſstate agimus, accommodari poſsſse fatetur.

Secvndò verò, argumento cõtrariæcontrariæ partis reſspondere poſsſsumus, affirmando,

146

^† verius eſsſse in Christo Domino, etiam ut homine, temporale regnum, & dominium conſstitui, & concedi debêre ex rationibus, & auctoritatibus, quas ſsup. ex num. 89. perpẽdimusperpendimus. Neque obſstare ea, quæ pro adverſsa opinione conſsiderantur, & dominium duntaxat ſspirituale in Christo concedere, & aſssignare videntur. Nam, ſsi benè inſspiciantur, ſsolùm oſstendunt, Christvm in quantum hominem ſse mundi Regno non immiſscuiſsſse, neque dominia rerum, quæ liberaliter hominibus indulſserat, uſsurpaſsſse, id verò ex voluntatis potiùs, quàm poteſstatis defectu proceſssit, quia huiuſsmodi tẽporaliatemporalia contempſsit, & humilem vitam agere deſstinavit. Et

147

^† ita, ubi ſsibi oportere viſsum fuit, exercitium temporalis iuriſsdictionis accepit: Matth. namque 8. dæmonibus poſcẽtibuspoſcentibus: Si eijcis nos hinc, mitte nos in gregem porcorum, dixit: Ite, & ſsuffocati ſsunt, & 12. permiſsit Diſscipulos per aliena ſsata vellere ſspicas, & manducare. Et apud eundem Matth. cap. 21. Ioan. 2. Marc. 11. maledixit ficulneæ, & aruit: & flagello eiecit ementes & vendentes de tẽplotemplo; & adulteram, quia nemo eam accuſsabat, abſsolvit; prout etiam habetur in cap. ex multis, & cap. vendentes 1. q. 3. cap. accuſsatio, el 1. 2. q. 7. gloſs. in cap. quoniãquoniam verb. Sic, diſstin. 10. & in cap. cùm ad verum, diſstin. 96. In quibus omnibus Christvs nullãnullam iniuſtitiãiniuſtitiam cõmiſitcommiſit, ſsed iure ſsuo, & poteſstate uſsus eſst, ut benè advertũtadvertunt omnes Doctores pro hac opinione relati, & præcipuè Molina d. diſsp. 28. Marta d. c. 22. Paramus, qui alios refert, d. lib. 3. q. 1. opin. 2. num. 8. & opin. 4. ex n. 79. & n. 127. Baronius d. an. Christi 57. |

p. 598

num. 28. & 29. Anaſstaſs. Germon. dict. lib. 3. de ſsacror. immun. c. 15. ex num. 18. Bobad. d. lib. 1. Polit. cap. 13. num. 4. & ſsequentib. & Pat. Franc. Mendoça d. cap. 2. lib. 1. Reg. num. 10. annot. 15. ſsect. 3. num. 27. & noviſssimus Michaël Mauclerus de Monarch. 1. part. lib. 3. cap. 4. & 5. qui ſspecialiter reſspondet omnibus teſstimonijs in contrarium adductis: & præſsertim

148

^† ad illud Ioan. 18: Regnum meum non eſst de hoc mundo. Vbi Christvs nullatenus ſse Regem temporalem eſsſse negavit, ſsed ſsibi id potiùs curari, ut humanum genus redimeretur, & peccatores ſsalvi fierent, iuxta ea, quæ notant Auguſstin. & Chryſsoſsto. ibîdem, & illud Ioan. 3: Non miſsit Deus Filium ſsuum in mundum, ut iudicet mundum, ſsed ut ſsalvetur mũdusmundus per ipſsum. Et ita

149

^† aliàs apud eundem Ioan. d. cap. 18. interrogatus: Rex es tu? non negavit, ſsed dixit: Tu dicis, quia Rex ſsum ego. Nec redarguit Nathanaëlem ſsibi dicentem Ioan. 1: Tu es Rex Iſsraël. Nec obiurgavit, imò & defendit turbam clamantem, & dicentem Ioan. 12: Hoſsannà Benedictus qui venit in nomine Domini Rex Iſsraël.

Quibus non obſstat

150

^† illud Lucæ 12. ubi dixit fratribus de hæreditate certantibus: Quis me conſstituit iudicem, aut diviſsorem ſsuper vos? Nam illud ſsimiliter ſsolùm probat, Chriſstum non aſsſsumpſsiſsſse munus, & officium iudicis temporalis: non tamen concludit, illum caruiſsſse poteſstate, ut id, ſsi vellet, efficeret. Et ideò hoc nequaquam negavit, ſsed ſsolùm innuit, ſse à nemine ad id munus ſsubeundum fuiſsſse conſstitutum, ac deputatum, ut benè poſst alios obſservat Molina dict. cap. 28. col. 135. verſs. Ad tertium, Marta d. cap. 22. num. 4. & in append. eiuſsd. cap. circa finem, & Paramus d. opi. 4. n. 124. verſs. Nam ad primum. Et hoc eſst quod voluit dicere D. Ambroſs. relatus ab Albert. Pighio lib. 5. Eccleſs. Hierarch. cap. 1. verſs. Rurſsus: Terrena declinat, qui propter Divina deſscenderat.

Et tandem

151

^† ad illud, quod deduximus ex Extravag. cùm inter nonnullos, & ſsimilibus reſspondetur, ibi de dominio proprietatis rerum in particulari ſsermonem haberi, quo inſspecto, certiſssimum eſst, Christvm, & Apoſstolos pauciſssimarum rerum dominium habuiſsſse,

152

^† cùm paupertatis amantiſssimi fuerint, & eâ ſsolâ mundũmundum vincere deſstinaverint, ut habetur Zachar. 9. num. 9. Pſsal. 39. n. 18. Pſsal. 68. n. 30. Matth. 8. verſs. 20. & 2. Corinth. 8. verſs. 9. ibi: Scitis gratiam Domini noſstri Ieſsu Chriſsti, quoniam propter vos egenus factus eſst, cùm eſsſset dives, ut illius inopia divites eſsſsetis, de quo etiam agitur in cap. Dominus diſstin. 93. & in pluribus alijs locis, quæ cõgeritcongerit Pat. Franc. Mendoça in d. ſsect. 3. num. 5.

Ad tertium autem, & quartũquartum reſspondeo, abſsque dubio probandũprobandum eſsſse, illud

153

^† idem dominium, & imperium temporale, quod Chriſstus habuit, in Petrum, & ſsucceſsſsores eius translatum fuiſsſse, ut cum D. Thom. & alijs ſsuprà ex num. 104. reſsolvimus. Nam licèt Christi poteſstas, quam vocãtvocant excellentiæ, quo ad alias res in Eccleſsiam non tranſsierit: hæc tamen dominij temporalis, etiam ſsi excellenter in Christo fuiſsſse dicatur, omnino trãſferritranſferri debuit, cùm neceſsſsaria fuerit ad univerſsale ipſsius Eccleſsiæ regimen, quod, ut diximus, aliter nec conſstare, nec ſsibi ſsufficere poſsſset; quia

154

^† illi, ad quem cura finis ultimi pertinet, ſsubijci debent reliqui, ad quos pertinet cura finium antecedentium, quęquæ eſst temporalis poteſstas, ut probat D. Thom. d. lib. 1. de regim. Princi. c. 14. qui etiãetiam eod. lib. cap. 1. & 6. ſsic ait: Romano Pontifici Vicario Chriſsti oportet omnes Principes populi Chriſstiani eſsſse ſsubiectos, ſsicut ipſsis Domino Ieſsu Chriſsto, qui non ſolũſolum Sacerdos, ſsed etiam Rex eſst vocatus, &c.

Et quod hæc

155

^† poteſstas à Christo in eius Vicarios translata, nomine tenus cẽſẽdacenſenda nõnon ſsit, nec inefficax iudicãdaiudicanda, benè etiãetiam probat Baronius ubi ſsup. |

p. 599

num. 28. ex ijs, quæ Christvs ipſse liberaliter profitetur,

156

^† apud Ioan. in Apocal. cap. 2. ſsic dicens: Qui vicerit & cuſstodierit, uſsque ad finem opera mea; dabo illi poteſstatem ſsuper gentes, & reget eas in virga ferrea, & tanquam vas figuli confringentur, ſsicut & ego accepi à Patre meo. Quem locũlocum exponens D. Auguſst. in homil. 2. ſsup. Apocal. hæc in eandẽeandem ſsententiam profert: in Chriſsto habet Eccleſsia hanc poteſstatem: ſsicut dicit Apoſstolus ad Rom. 8. cum illo nobis omnia donata fuiſsſse. Sic virgam ferream, dixit IoãnesIoannes propter iuſstitiam, & propter rigorem: cum virga corrigantur boni, mali verò cõfringanturconfringantur.

Idem

157

^† quoque de hac Regia dignitate unà cũcum Sacerdotio ad poſsteros in Eccleſsiam per Dominum tranſsmiſsſsa, eruditè his verbis Epiphanius teſstatur: Rex alienigena Herodes advenit, & nõnon amplius ſsucceſsſsores David diadema imponebant, translapſsa Regia ſsede in Chriſsto ad EccleſiãEccleſiam. Et à domo quidem carnali Iudà, & Iſsraël Regia dignitas translata eſst: firmiter autẽautem ſsedet Thronus in ſsancta Dei Eccleſsia in æternũæternum, ex duplici origine dignitatem habens, Regia, ac Sacerdotali. Et Regiam quidẽquidem à Domino noſstro Ieſsu Chriſsto iuxta duos modos, & quia eſst ex ſsemine David Regis ſecũdùmſecundùm carnem: & quia eſst Rex maior à ſsæculo ſsecundùm Deitatem. Sacerdotalem verò, quia ipſse eſst Pontifex, & Pontificum præfectus, &c.

Neque his refragatur,

158

^† quòd cùm Christvs rarò, aut nunquam hanc temporalem poteſstatem, ex habitu in actum deduxerit, Pontifices etiam ab eius exercitio abſstinêre debebunt. NãNam ſsecundùm Martam d. cap. 22. num. 4. & 5. & Bobadill. d. cap. 17. num. 3. & 4. & ea, quæ tangit Paramus d. opin. 4. num. 67. in fine, duo tempora circa dominium Christi conſsideranda ſsunt, alterum ante paſssionem, & tunc propter humilitatem iudicare recuſsavit, ut oſstendunt teſstimonia, quæ pro hac parte citantur. Alterum verò poſst reſsurrectionem, & tunc procedunt plenè, & planè reliqua loca, quæ ei datam fuiſsſse omnẽomnem poteſtatẽpoteſtatem in cœlo, & in terra ſsignificant. Vnde ſsequitur,

159

^† quòd cùm poſst reſsurrectionem Petro clavium poteſstatem, & ovium omnium curam commiſserit, ut conſstat Matth. cap. ult. & 16. ex poteſstate Domini, poteſstatem ſsui Vicarij metiri debemus, & ei ſsupremam, & univerſsalem iuriſsdictionem concedere, in ſspiritualibus ſsemper & ubique, & in temporalibus, ubi id ad commune Eccleſsiæ bonum expedire cenſsuerit. Et hoc,

160

^† ſsecundùm eundem Martam d. cap. 22. in fine appendicis, ſsignificare voluit Christvs Ioan. d. cap. 18. ubi poſstquàm dixerat, RegnũRegnum meũmeum non eſst de hoc mundo, ſsubdit: Nunc autem Regnum meum non eſst hinc, id eſst, nunc cùm patior, & Regnum, quod habeo, voluntariè relinquere volo, ſsed poſst reſsurrectionem, & redemptionẽredemptionem hominum factam, cùm iam glorioſsus, impaſssibilis, & immortalis exiſstam, omnem Regni mei poteſstatem atque uſsum aſsſsumam, cuius contemplatione ſse eſsſse verum Regem eidẽeidem Pilato reſsponderat, & ne prædictis repugnet, ſsic exponendum Mendoça dict. cap. 2. lib. 1. expendit Mendoça dict. cap. 2. lib. 1. Regum num. 10. annot. 15. ſsect. 3. numer. 18.

Deniqve non obſstat quintum, & ultimum argumentum, ex multorum iurium auctoritate deſsumptum, quibus temporalis poteſstas à Pontificia, & ſspirituali diſstinguitur, & ipſsimet Pontifices affirmare videntur, ſsibi illam nequaquam competere.

161

^† Nam generaliter cum eiſsdem Auctoribus reſsponderi poteſst, verum quidem eſsſse duas iſstas poteſstates regulariter diſstinctas eſsſse, neque invicem confundi, ſsed potiùs ſse iuvare debêre, ne aliàs ordo Hierarchicus pervertatur, ut ſsup. ſsæpè retulimus, & latè probat Turrecremata in ſsumma de Eccleſs. lib. 1. cap. 87. cum duob. ſseqq. Soto de iuſst. & iure lib. 4. quæſst. 4. art. 1. Bobad. dict. |

p. 600

cap. 17. à num. 1. & cap. 18. à num. 2. Anton. Fab. in Cod. Sabaud. lib. 3. tit. 12. de iuriſsdict. omn. iud. definit. 4. Morla in empor. iur. 1. part. tit. 2. num. 125. Zevallos 4. tom. pract. commun. quæſst. ult. à num. 112. & plurimi alij, quos noviſssimè refert Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia AragonięAragoniæ, §. 2. num. 1. Non tamen

162

^† in illis iuribus denegatur, quod in Romano Pontifice, ut in vero, & ſsupremo totius Eccleſsiæ capite, & mundi Monarcha utriuſsque gladij poteſstas non reſsideat, & ab eo mediatè totius iuriſsdictionis ſspiritualis fons, & origo dimanet, & utrâque uti poſssit, cùm ſsibi neceſsſsarium viſsum fuerit, ut apertè diſsponunt reliqua iura, quæ in ultimo argumento huius ultimæ partis conſsideravimus.

Vnde

163

^† dicere potuit Baldus in cap. 1. in princip. qui feud. dare poſsſs. quòd Summus Pontifex eſst iudex ordinarius omnium hominum totius mundi, & concurrit cum quolibet alio iudice ordinario. Et gloſs. in cap. ex trãſmiſſatranſmiſſa, de foro compet. Quòd

164

^† licèt regulariter à iudicibus laicis non appelletur ad Papam, quia non ſsunt de eius iuriſsdictione tẽporalitemporali, cap. ſsi duobus, §. denique de appellat. ubi Abb. num. 5. & Francus num. 12. Vbi tamen iniuſstitia Imperatoris, vel Regis, aut aliorum Principum, nõnon recognoſscentium ſsuperiorem, eſsſset notoria, & in cauſsis, & caſsibus arduis verſsaremur: tunc per viam extraordinarij reccurſsus ad Papam appellari poſsſset. Quam doctrinam latiùs proſsequitur Innocent. in cap. licet ex ſsuſscepto de foro compet. Decius in d. cap. ſsi duobus ex num. 10. Afflictis in proœm. conſsti. Regni, quęſtquæſt. 21. num. 7. Marc. Ant. Petra in tract. de poteſst. Princ. cap. 6. num. 94. Et adeò probat Marta d. tract. de iuriſsdict. 4. part. caſsu 56. num. 5. & 6. ut aſsſserere audeat, hoc procedere non ſsolùm ratione peccati commiſssi propter notoriam iniuſstitiam, vel quia eius cauſsâ poſsſset turbari pax univerſsalis; ſsed etiam ratione propriæ tẽporalistemporalis iuriſsdictionis, quam Summus Pontifex habet in univerſso.PRSS

Et hoc idem ſsentit

165

^† D. Bernard. lib. 1. de conſsid. ad Eugen. quatenus inquit, Pontifices in criminibus, non in poſsſseſssionibus temporalibus poteſstatem habêre, & infima hæc, & terrena Regibus, & Principibus terræ relinquenda eſsſse. Non enim affirmare voluit, extra poteſstatem Summi Pontificis eſsſse, ubique de temporalibus iudicare, quando neceſssitas finis ſspiritualis, vel alia iuſsta cauſsa illud expoſstulat. Sed quod vult, eſst, ut id, quoad fieri poſssit, exequatur per alios: per ſse autem non niſsi incidenter, aut quando aliud fieri non poteſst, & ideò ſsubiungit: Non quia indigni vos, ſsed quia indignum vobis talibus inſsiſstere: quippe potioribus occupatis. Denique ubi neceſssitas exigit, audi quid cenſseat, non ego ſsed Apoſstolus: Si enim in vobis iudicabitur mundus, indigni eſstis, qui de minimis iudicetis; ſsed aliud eſst incidenter excurrere in iſsta, cauſsa quidem urgente: aliud ultrò incumbere iſstis, tanquam magnis, digniſsq́ue tali, & talium intentione rebus.

Quod etiam

166

^† melius expreſssit lib. 4. duos illos gladios exponens, quos Apoſstoli Chriſsto obtulerunt, de quibus, mutuatis verbis ab ipſso D. Bernardo, latè loquitur text. in dict. extra vag. unam ſsanctam, verſs. In hac ergo, de maiorit. & obed. ſsup. num. 121. relata, & plures alij ex ſsanctis Patribus, quos refert B. Ioan. à Capiſstrano in tracta. de poteſst. Papæ part. 2. num. 194. & 225. Ioſseph. Stephan. de poteſst. coactiva cap. 8. num. 9. cum ſseqq. Anaſstaſs. Germon. dict. lib. 3. de ſsacror. immun. cap. 13. ex num. 17. Et ſsequitur Præpoſsit. in dict. cap. cùm ad verum diſstin. 96. docens, prædictas iuriſsdictiones, quoad exercitium eſsſse diſstinctas. NãNam hoc regulariter in temporalibus prohibitum eſst Papæ, cui dictum eſst: Pone gladium tuum in vagina, & Innocent. |

p. 601

in dict. cap. ſsolitæ de maior. & obed. ubi eandem diſstinctionem reſspiciens, Papæ

167

^† attribuit auctoritatẽauctoritatem, Imperatori verò poteſstatem: Papæ ius faciẽdifaciendi, Imperatori actum; ita tamen, ut ex hoc nõnon ſsequatur, quòd una iuriſsdictio alteri non ſsubſsit, & temporalis ab ſspirituali non pendeat. Nam

168

^† duo luminaria magna diſstincta ſsunt in cœlo, & temen Luna habet lumen à Sole, & ut dicitur in eodem cap. ſsolitæ: Quanta eſst inter Solem & Lunam, tanta eſst inter Papam, & Imperatorem differentia, quod noviſssimè proſsequitur Seraphin. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiatico cap. 6. num. 39. & 40.

Idem etiam poſst alios probat, & ſsequitur Ioan Bapt. Valençuela d. monit. contra Venet, part. 4. num 178. ubi concludit, quòd Christvs tranſstulit omnimodam poteſstatem in Petrum, & ſsucceſsſsores, etiam quoad temporalium adminiſstrationem. Sed ut reliqui Sacerdotes liberius Divinis vacarent, & Summus Sacerdos ſsaluti animarum intenderet, permiſsſsa eſst Imperatori eorumdem temporalium adminiſstratio, d. cap. cùm ad verum 96. diſst. & ſsimilibus. Vnde

169

^† Eccleſsia, ſsic à Christo renovata, Monarchiam fuit propriam adepta, quæ dicta eſst Regnum Apoſstolorum, cap. ita Dominus 19. diſstinct. 22. cap. in novo 21. diſstinct. cap. 2. diſstinct. 22. cap. loquitur 24. quæſst. 1.

QuęQuæ omnia

170

^† latiùs explicat Ioan. de Turrecremata in ſsumma de Eccleſs. lib. 1. cap. 29. verſs. Ad quartum, Anaſstaſs. Germon. d. cap. 13. ex num. 17. & 69. Paramus d. opin. 4. ex n. 121. & Marta d. 1. part. cap. 25. per totum, qui ſsigillatim omnia iura in argumento relata percurrunt, & eis ſspeciales, & evidentes ſsolutiones aſssignant, quas brevitatis cauſsâ hîc trancribere ſsuperſsedeo, cùm apud eos videri poſssint.

Et de hiſstoria

171

^† text. in d. cap. novit plures agit Ioan. Igneus in repetit. l. 5. §. non alias, num. 415. D. ad Syllanian. & in diſsput. an Rex Franciæ recognoſscat Imperium? num. 42. Cuiacius in recitat. poſsthum. ad Decret. Remundus Ruffus in defenſsione pro Pontif. Max. totoq́ue ord. Sacredo. & Germon. ſsub. ex num. 55.

Quibus addere poſsſsumus, PontificẽPontificem ibi non dixiſsſse, quòd non poterat, ſsed quòd non intendebat iudicare de feudo, cuius

172

^† cognitio, & iuriſsdictio ex magis communi, & recepta DoctorũDoctorum ſsententia, feudi domino regulariter relinquenda eſst, etiam ſsi contra Eccleſsiaſsticas perſsonas agatur, cap. cæterũcæterum de iudicijs cap. verum, cap. ex tranſsmiſsſsa de foro compet. Bald. in cap. quæ in Eccleſsiarum, num. 21. de conſstitutionibus, And. de Iſsernia in cap. 1. §. item ſsi Clericus, colum. 2. de capitul. Conradi, Menoch. de retinenda poſsſseſsſs. remed. 3. ex num. 396. Iulius Clarus in § feudum, quæſst. 90. Nam quilibet

173

^† ab altero feudum recognoſscens, etiam ſsi ſsit Summus Pontifex, Imperator, Rex, vel alius Princeps, ſsuper feudalibus controverſsijs debet iudicari à directo domino feudi, Socin. d. cap. ex tranſsmiſsſsa num. 36. Marta de iuriſsdiction. 4. par. cent. 1. caſsu 89. num. 5. cum ſseqq. ubi rationem adducit, quia propter feudalem inveſstituram ſsemper cenſsentur eſsſse inferiores directo domino, Bald. in l. ſsed ſsi hac, §. ſsi liberta, D. de in ius vocando, Zaſsius de feudis part. 7. num. 19. Henricus Roſsental. in eodem tractat. cap. 12. Concluſs. 1. num. 10. ubi plurimos alios allegat litt. K. & contrarijs reſspondet litt. L. & Marta loquens in terminis eiuſsdem cap. novit, d. cap. 25. ex num. 2. uſsque ad num. 15.

CAPVT XXIV. De eadem temporali Sedis Apostolicae potestate: & qualiter Alex. VI. & alij Romani Pontifices ea usi reperiantur; quorum Bullae specialiter referuntur, & de vi argumenti, quod ex auctoritate, consuetudine, seu observatione Ecclesiae desumitur.

CAPVT XXIV. De eadem temporali Sedis Apoſstolicæ poteſstate: & qualiter Alex. VI. & alij Romani Pontifices ea uſsi reperiantur; quorum Bullæ ſspecialiter referuntur, & de vi argumenti, quod ex auctoritate, conſsuetudine, ſseu obſservatione Eccleſsiæ deſsumitur.

SVMMARIVM Capitis XXIV.

1 Pontificis temporalis poteſstas qualiter à Catholicis auctoribus accipiatur.
2 Papa non niſsi ex iuſsta, & gravi cauſsa |
p. 602
exercere ſsolet, & debet poteſstatem temporalem, quam habet ſsuper Reges, & Principes etiam infideles. Et num. 6.
3 Cauſsa ubi requiritur tanquam fundamẽtumfundamentum iuriſsdictionis, neceſsſsariò diſscuti & præcedere debet.
4 Papa, vel quilibet alius Princeps ſsupremus, non poſsſsunt auferre, nec mutare dominia iure gentium quæſsita, ſsine iuſsta cauſsa.
5 Infidelium bona ſsine cauſsa Papa non tollit.
7 Anaſstaſsij Germonij verba expenduntur, circa modum, quo Pontifices ut ſsolent poteſstate temporali.
8 Paramus iuſstam cauſsam, & prudentum arbitrio diſscuſsſsam, requirit ad exercitium temporalis iuriſsdictionis Papæ.
9 Thomas Bozius eleganter loquitur de modo, & ratione uſsus temporalis poteſstatis romani Pontificis.
10 Dominia temporalia cùm Papa mutat, vel aufert, ea ad Dominum dominorum reducit, & ius gentium potius conſservare ſstudet, quàm frangere.
11 Cauſsæ plurimæ, & urgentiſssimæ intervenerunt ad concedendam conquiſsitionem Novi Orbis.
12 Evangelij propagatio inter Indos facienda, deſsiderabat, eos alicui Principi Chriſstiano ſsubmitti.
13 Orbis Novi iuſsta acquiſsitio, concurrente cum alijs titulis conceſssione Pontificis, in dubium vocari non poteſst.
14 Catholici Reges Ferdin. & Eliſsabeth qualiter Roman. Pontif. certiorem fecerint detectionis Novi Orbis, & illius converſsionem, & conquiſsitionem expoſstulaverint.
15 Alex. VI. ingens gaudium ob detectionem Novi Orbis accepit, & qualiter Apoſstolicis litteris, eius conquiſsitionem Regibus Catholicis conceſsſserit?
16 Bulla Alexandri VI. qua Regibus Catholicis Novam Orbem conceſssit, ad litteram refertur. Et num. 24. aliæ duæ, quibus eandem conceſssionem confirmavit, & ampliavit.
17 Bullam Alex. VI. quæ Novum Orbem Regibus Catholicis donavit, qui referant, & laudent?
18 Alex. VI. qualiter ſsedaverit controverſsiam inter Caſstellæ, & Luſsitaniæ Reges ſsuper Novi Orbis partitione ſsubortam.
19 Alex. VI. non ſsolùm adminiſstrationem, ſsed etiam plenum dominium Novi Orbis Regibus Catholicis indulſsit, cum onere, ut Indorum converſsionem curarent.
20 Orbem Novum pleno iure Catholicis Hiſspaniæ Regibus à Pontifice datum, qui tradant? Iacobi Mainoldi verba de pleno dominio Indiarum recenſsentur, ibidem.
21 Alex. VI. ſsequutus fuit opinionem eorum, qui Pontifici tribuunt temporalẽtemporalem dominationem in Regnis, & bonis infidelium.
22 Bellarminus Cardinalis Illuſstriſsſs. ſseipſsum retractare videtur, & inſspecta bulla Alex. VI. plenum dominium Orbis Novi conceſsſsam eſsſse agnoſscit.
23 Thomas Bozius paſssim agnoſscit per Bullæm Alexandri VI. plenum dominium Indiarum Regibus Catholicis datum fuiſsſse, & dari potuiſsſse.
24 Alexandri VI. vitia, ſsi quæ habuit, ingenti bono & dono detectionis, & converſsionis Novi Orbis penſsantur.
25 Pontifices Romani ſsæpèſsæpius conceſsſsiſsſse reperiuntur terras infidelium Principibus Chriſstianis cum onere converſsionis.
23 Hiberniæ Regnum Adrianus IV. Henrico II. Angliæ Regi ſsubiugandum, & convertendum conceſssit.
27 Adriani IV. memorandum diploma de conceſssione Regni Hiberniæ ad litterãlitteram recenſsetur.
28 Martinus V. Nicolaus V, & Caliſstus III. & alijs Romani Pontifices Luſsitaniæ Regibus, ut regna infidelium debellare, & occupare poſsſsent, conceſsſserunt.
29 Calixti III. & Nicolai V. bullæ de conceſssione Indiarum Orientalium Luſsitanis facta, referuntur.
p. 603
30 Pontificis conceſssione multum innixi fuerunt Reges Catholici ad occupanda, & poſssidenda Regna Indiarum.
31 Ioan. Lupus de Palacios Rubios fecit generalem quandam requiſsitionem, ſsive proteſstationem, qua Indis præcipuè intimabatur, ut Romani Pontificis obedientiam, & poteſstatem agnoſscerent.
32 Requiſsitionis ſsive proteſstationis forma refertur, quæ Indis olim intimari iubebatur.
33 Iuſstè poſssidet, qui auctore legitimo iudice poſssidet.
34 Sententia à iudice legitimo lata, tribuit dominium.
35 Sententijs, & declarationibus Papæ non eſst negandum, quod alijs inferiorũinferiorum iudicum concedi ſsolet.
36 Papæ una ſsola ſsententia, & declaratio generaliter prolata facit ius in ſsimilibus cauſsis.
37 Calixti III. Bullæ verba expenduntur.
38 Opinio quæ magis favet Eccleſsiæ, & piæ cauſsæ in dubio ſsequenda eſst.
39 Opinio, quæ favet poteſstati claviũclavium prævalet non faventibus.
40 Pontifex poteſst in dubijs opinionibus declarare, quæ ſsit verior & ſsequenda.
41 Papæ pro ſsententijs, & declarationibus ſsemper præſsumendum eſst.
42 Papæ eſst fons iuſstitiæ, & in eo ineſst ſũmaſumma perfectio, & ſsapientia.
43 Papæ deciſsionibus & declarationibus ſstare debemus, licèt totus mundus ſsentiat contra eum.
44 Sententia, & opinio Papæ prævalet opinionibus omnium Epiſscoporum. Et num. 46.
45 Papa quod approbat, vel reprobat, omnes ſsequi tenentur.
47 Principes auctoritate qui contrahunt, vel aliquid recipiunt, decipi nõnon debent.
48 Beneficio iuvari nos oportet, nõnon decipi.
49 Pontificia dignitas reliquas ſsupereminet.
50 Papa appellatur Imperator, & Princeps PrincipũPrincipum, & culmen omniũomnium dignitatũdignitatum.
51 Eccleſsia eſst tutrix iuſstitiæ, & contra eam aliquid fieri non permittit.
52 Papæ facta in dubium vocari non debent.
53 Papæ auctoritati, & poteſstati detrahere iniuſstum eſst.
54 Pontifex Summus ubi aliquid magnũmagnum & inſolitũinſolitum facit, admirari potius, quàm notare debemus.
55 Apoſstolicæ Sedis poteſstas in infinitum pro meliori Eccleſsiæ ſstatu ampliari poteſst.
56 Caſsus ubi accidit à Principe non præviſsus, omnia, quæ ipſse poſsſset facere, poteſst is, qui eius vices habet.
57 Mandati fines, aut limites non videtur excedere qui ea facit, quæ dominus faceret, ſsi præſsens eſsſset.
58 Papa quòd aliquid inutiliter, aut fruſstratoriè faciat, aſsſserere temerariũtemerarium eſst.
59 Deus, & natura nihil fruſstra operãturoperantur.
60 Geſsta auctore Deo, vel eius Vicario, cõvenientiſsimaconvenientiſsima iudicanda ſsunt.
61 Eccleſsia nec decipere, nec decipi poteſst.
62 Eccleſsia non ſsolùm eſst expers erroris in articulis Fidei, ſsed etiam ubi de concernentibus ad mores univerſsales diſsponit.
63 Papa recuſsari non poteſst, nec ab eius ſsententia appellari.
64 Papa quod facit, videtur facere ut Deus.
65 Exemplis non eſst iudicandum, ſsed legibus, & quare?
66 Exempla pauca reperiri poſsſsunt in cauſsis iudicialibus, quæ in omnibus circunſstantijs ſsimilia ſsint.
67 Exempla ſsupremorum iudicum, & tribunalium multum attendi, & venerari debent.
68 Exempla ſsanctorum Patrum in iudicãdoiudicando ſsequi debemus.
69 Maiorum actus, & mores pro lege accipiuntur.
70 Papa quod unus fecit, & multo magis quod plures facere conſsueverunt, probare debemus. Papæ auctoritas maior eſst quàm Sanctorum, ibid.
p. 604
71 Conſsuetudo ex communi PontificũPontificum conceſssione, & ſstylo deſsumpta, in ſsimilibus cauſsis ius, & formam inducit.
72 Eccleſsiæ contra frequentem uſsum diſsputare inſsolentiſssima inſsania eſst, ſecũdùmſecundùm Divum Auguſstin.
73 Cap. per venerabilem, verſs. Quod autem, qui filij ſsint legitimi, expenditur, & illuſstratur.
74 Hæretici negantes in Eccleſsia eſsſse poteſstatem concedendi Iubilæos, & Indulgentias, & Sanctos eſsſse invocandos, ex contrario, & communi eiuſsdem Eccleſsiæ uſsu convincuntur.
75 Eccleſsiam poſsſse diſspenſsare cum monachis in voto caſstitatis, ut matrimonium contrahant, ex eo quòd id pluries fecit, probant Caietanus, & alij.
76 Papam poſsſse temporalem dominationẽdominationem, & iuriſsdictionem in Regnis infidelium exercere, inde multi probãtprobant, quòd ſsæpius ea uſsus ſsit.
77 Pontificem Romanum eſsſse verum caput univerſsalis Eccleſsiæ, ex eiuſsdem communi obſservatione colligitur.
78 Argumentum ab uſsu, & obſservatione Eccleſsiæ validiſssimum eſst.
79 Præſsumendum eſst pro ijs, quæ diu in Eccleſsia Dei agitata ſsunt.
80 Conſsuetum fieri, non dicitur arbitrarium, ſsed neceſsſsarium.
81 Conſsuetudo etiam irrationabiliter, & cum peccato introducta, excuſsat à pœnis, & cenſsuris legis contrariæ.
82 Argumentum à ſsolitis, & conſsuetis fieri, tunc efficacius eſst, cùm antiquioribus & gravioribus exemplaribus nititur.
83 Praxis eſst vera legum interpres.
84 Obſservantia ſsubſsecuta habetur pro lege, & plura de viribus, & effectibus obſservantiæ.
85 Lex de quibus, D. de legibus, l. 1. C. quæ ſsit longa cõſuetudoconſuetudo, & ſsimiles exornantur.
86 ObſervatũObſervatum quod diu fuit, cẽſeturcenſetur prius ita diſspoſsitum, & ordinatum fuiſsſse.
87 Virginius ſsuam filiam necavit, quòd in eius perſsona Appius iuris obſervantiãobſervantiam non cuſstodivit.
88 Obſservantia declaratoria non requirit præſscriptionem, nec plures actus.
89 Solitum dicitur quid ex ſsola una vice.
90 Conſsuetudinis, & obſservantiæ auctoritas, etiam in alienationis materia plurimum operatur.
91 Alienatio, vel infeudatio quorumlibet bonorum etiam Eccleſsiaſsticorum à Regibus, Principibus, vel Prælatis iuxta conſsuetudinem facta, impediri non debet.
92 Pontifex Summus dubia, & ardua negotia nunquam expedire ſsolet, ſsine conſsilio Cardinalium, & aliorum peritiſssimorum virorum.
93 Papa, etiãetiam cùm utitur plenitudinis poteſstate, Cardinalium conſsilium requirere ſsolet.
94 Pontifices Summi qualiter olim iusiurandum præſstarent de petendo in rebus arduis Cardinalium conſsilio.
95 Eccleſsiaſstes locus cap. 12. verſs. 11. exponitur.
96 Pontificis Romani decretorum certitudinem qualiter expreſsſserit Salomon.
97 Pontifices, & Principes ſsuperiores omnia iura in ſscrinio pectoris habere dicũturdicuntur, propter conſsilia peritorum, quos ſsemper ſsecum habere ſsolent.
98 Pontificum Romanorum, & Collegij Cardinalium dexteritatem, & certitudinem in declarandis rebus dubijs, multis probat, & extollit Thomas Bozius.
99 Alexandri VI. Bulla etſsi non faciat mentionẽmentionem conſsultationis Cardinalium, credendum tamen eſst, eam interveniſsſse.
100 Bullæ ſsæpè expediri ſsolent ſsub ſsolo nomine Papæ, quamvis Cardinales ad earum expeditionem conſsilium, & conſsenſsum præſstiterint.
101 Actus ſsemper denominari ſsolet à principali eius auctore.
102 Papa. ſsi nolit, non tenetur de neceſssitate, Cardinalium conſsilium petere.
103 Cardinalium conſsilium ut Papa neceſsſsariò petere debeat, nulla conſsuetudine induci poteſst, & quare?
p. 605
104 Papæ contra ſsupremam poteſstatem nulla currit præſscriptio.
105 Clauſsula, Ex certa ſscientia, quid præſsupponat, & operetur in Bullis Pontificum.
106 Clauſsula De plenitudine poteſstatis, nunquam uti ſsolet Pontifex, niſsi cum cauſsæ cognitione, & plena negotij informatione.

Haec igitur cùm ita ſse habeant,

^† ſsatis quidẽquidem apparet, Romanum PõtificẽPontificem ex concordi omniũomnium CatholicorũCatholicorum ſscriptorum doctrina, ut minimum dominationem, iuriſsdictionem & poteſstatem temporalem habêre ſsuper omnes Principes tãtam fideles, quàm infideles, ſsaltem quantum poſstulare videbitur finis ſsupernaturalis, ad quem poteſstas ſspiritualis ordinatur, cuius ipſsum Pontificem ſsupremum caput, & dominum eſsſse, neceſsſsariò ſsecundùm fidem affirmare debemus. Et iuxta aliãaliam magis receptam plurimorum Theologorum, & Canoniſstarum ſsententiam, quam veriorem, & ſecuriorẽſecuriorem eſsſse probavimus; maius etiam & abſsolutius imperium erga eorundem Principum, præſsertim infidelium, Regna, & provincias exercêre poſsſse, Reges nimirũnimirum, & gubernatores earum mutando, & alios Catholicos præficiendo, quoties id ſsibi expedire videbitur. In quo tamen

^† non ex ſsolo arbitrio, aut liberæ voluntatis intuitu procedere debet, ut ſsuprà tetigimus, & noviſssimè tradit Seraph. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiat. cap. 6. num. 48. ſsed iuſstâ aliquâ cauſsâ, & bono publicæ utilitatis ſsuadente, & tanquam Deus, qui eſst veritas, ut præclarè ſscriptum reliquit Baldus in tit. de pace conſstantiæ, §. in nomine Chriſsti, ubi allegat doctrinam Innocentij in cap. cùm ſsit generale de for. compet. & in cap. ſsuper litteris de reſscript. & in cap. cùm ſsuper Abbatia de offic deleg. qui tradit,

^† quòd quando cauſsa requiritur tanquam fundamentum iuriſsdictionis, oportet, eam ineſsſse, & veram, & diſscuſsſsam eſsſse, aliàs iudicium eſst nullum ipſso iure.

Quod etiam latiùs proſsequitur Felinus in cap. quæ in Eccleſsiarum col. 9. declarat. 3. de conſstit. gloſs. & doctores in cap. 1. ſsi de inveſstit. feud. inter domin. & vaſsſsall. Roder. Zamorenſs. in tract. de orig. & differen. Princip. part. 2. Et in ſsimili probant Bart. in l. 1. C. ſsi contra ius vel utilit. pub. & in l. 1. C. de fund. patrimon. lib. 11. Paul. Caſstrenſs. conſs. 156. in fine, Ancharran. conſs. 178. 229. 252. & 287. vol. 1. Decius d. cap. quęquæ in Eccleſsiarum, num. 31. & conſs. 361. col. penult. verſs. Secundò reſspondetur, & conſs. 588. col. 3. Iaſson in l. Barbarius, col. 6. verſs, Circa duas, D. de offic. Prætor. Craveta cõſconſ. 5. num. 2. Hyppolitus Riminald. conſs. 74. num. 43. & conſs. 467. num. 105. & 106. lib. 4. Carolus Tapia in rub. de conſstit. Princip. cap. 1. per totum, & Mar. Anton. Petra de poteſst. Princip. cap. 24. num. 56. & 90. ubi reſsolvunt, quòd

^† Papa, vel Imperator iuri naturali, vel gentium, prout eſst dominium, ſsine cauſsa derogare nõnon poteſst, & quòd Papa non recipit à Deo poteſstatem peccandi, ſsed iuſstè & licitè ligandi, & ſsolvendi. Et quòd ubi vellet id ex cauſsa facere, oporteret, quòd illa reſspice|

p. 606

ret utilitatem publicam principaliter.

Quod

^† etiam in bonis infidelium docuerunt Innocent. & Abb. in cap. quod ſsuper, de voto, Præpoſsit. in cap. 1. 1. diſstinct. Oldrad. conſs. 87. & 264. Abb. num. 22. Decius 109. Beroius 134. in cap. quæ in Eccleſsiarum de conſstitut. Tapia d. cap. 1. n. 54. & Nos ſsuprà cap. 21. ex num. 62.

Et in terminis

^† noſstræ quęſtionisquæſtionis idẽidem docet Epiſsc. Chiapenſs. in d. tract. comproba. fol. 46. Cardin. Bellarmin. d. lib. 5. de Romano Pontif. cap. 6. Sotus, Victoria, & alij, quos refert & ſsequitur Molina d. tract. 2. de iuſst. & iure, diſsput. 29. col. 141. & 146. verſs. Ex dictis, Anaſstaſsius Germon. d. lib. 3. de ſsacror. immunit. cap. 13. num. 38. Vbi inquit,

^† neminem ſanęſanæ mentis dubitare debêre, quin Pontifex Maximus, nec præter eum alius quiſsquam, Imperatores, Reges, alioſsq́ue magnos Principes Principatu, Regno, atque Imperio privare poſssit, nec non alios, cùm libet, & opus ſsit, in eorum locũlocum ſsufficere, & ſsubrogare, ac gladio, non ſsolùm ſspirituali, ſsed & materiali ſstricto, vice Chriſsti, ſsuo munere fungi: Licèt id non agat, niſsi graviſssimis de cauſsis, atque urgentiſssimis, fidem Catholicam, aut Rempublicam Chriſstianam concernentibus, magnaq́ue & prudenti, an expediat, & quando, & quomodo, & per quem faciendum ſsit deliberatione habita. Paramus d. lib. 3. de orig. Inquiſs. quæſst. 1. opin. 4. num. 2. & num. 118. Vbi concludit,

^† in exercitio huius temporalis iuriſsdictionis, non ſsolùm ex animi ſsententia, ſsed ex iuſsta cauſsa prudentium arbitrio inducta Summum Pontificem procedere debêre.

Et melius

^† Thom. Bozius d. lib. 1. de ruinis Gent. cap. 18. pag. 106. ubi ita eleganter ſscribit: Quamobrem Pontifex Summus veræ Religionis iure poterit imperare quibuslibet mortalibus, quoad ſsingulas eorum res, & actiones: ac proinde omnium temporalium dominus erit, non ut pro libito cuncta verſset, immutet, diſstribuat, auferat; ſsed ut ad virtutes, ad Religionem, ſsapientiam, Deiq́ue amicitiam dirigat, ijs modis, qui videbuntur, pro varietate rerum, quas præ manibus habebit, magis eſsſse neceſsſsarij, utiles, & convenientes ad hunc finem; omnes homines erunt illi obligati parere: ad virtutes enim nati ſsunt, ac producti à Deo, magiſsq́ue ac minus erunt obligati parere, quo magis aut minus erit neceſsſsarius, utilis, & conveniens modus pro conditione rerum, quæ contingunt; quod ad ipſsum iure ſspectabit iudicare. Et poſst alia: DominiũDominium

^† quippe Pontificis Summi diſsponit, atque ut loquuntur, ſsubordinat ſsibi reliqua dominia, non auferens illa dominis, verùm ſtabiliẽsſtabiliens, cùm reducat ad primum dominum dominorum, per quem ſsunt alij domini. Quod ſsi quando aufert, aufert ne maximè imminuantur ac pereant alijs eiuſsdem gentis, aut Regni, tum illa, tum cætera, ſsicut multoties periere. Nam vaſstitates, ac ruinæ temporalium naſscuntur ob defectum virtutum, virtutum defectus ob defectum religionis, ſsapientiæ, & amicitiæ Dei, à quo ſsunt, moventur, conſservantur, augentur cuncta; ut ipſsum, quantum fert eorum natura, participent, & idcirco reducantur ad ipſsum, à quo omnis boni multiplicatio & perpetuitas emanat.

Vnde

^† cùm eiuſsmodi iuſstæ, & legitimæ cauſsæ nuſsquam cumulatius, & urgentius militaſsſse, & concurriſsſse videantur, quàm in Barbaris iſstis Occidentalibus, & Meridionalibus Novi Orbis nationibus: rectè potuit Alexander VI. Pontifex Maxim. prædicto iure, & poteſstate utens, Catholicis noſstris Hiſspaniæ Regibus, non ſsolùm earum ad Fidem convertendarum curam committere, ut prioris opinionis auctores exiſstimant, quorum dicta latè recenſsuimus in cap. præcedenti ex num. 2. Sed ſsimul etiam plenum, & ſsupremum dominium, ac iuriſsdictionem concedere, & ubi opus fuiſsſset, debellationem, & conquiſsitionem, iuxta magis receptam aliorum ſsententiam, de qua etiam diximus in eodem cap. ex |

p. 607

num. 53. quoniam, ut præclare, & multum in noſstris terminis tradit idem Thom. Bozius dict. lib. 4. de Ital. ſstatu, cap. 5. & 6. & de temp. Eccleſs. Monar. lib. 1. cap. 1. & cap. 23. & de iure lib. Eccleſs. lib. 2. cap. 9. cum ſsequentib. Fran. de Vargas in d. tract. de Epiſscop. iuriſs. confir. 10. num. 4. & ſsequent. Anaſstaſs. Germon. d. cap. 13. num. 29. & 30. & alij ſsuprà in favorem eiuſsdem opinionis citati,

^† hoc Chriſstianæ fidei, & Evangelij propagatio neceſsſsariò deſsiderabat, & ipſsorum Barbarorum remota, inacceſsſsa, & nuſsquam vel de nomine nota colluvies, feriniq́ue, crudeles, & inhumani mores, tyrannides, ſsuperſstitiones, idololatriæ, cruẽtacruenta ſsacrificia, & alia fœdiſssima, & ſspurciſssima crimina, quibus Deum graviter offendebant, & ipſsam humanam naturam miſserè deturpabant, de quibus latiſssimè egimus in hoc libro ex cap. 12. ad 16.

Qvae

^† omnia, licèt per ſse tantùm conſsiderata, ad infideles debellandos, ſsubijciendos, & ſsuis bonis, ac dominijs privandos, aliquibus nõnon omnino ſsufficere videantur: alijs tamen coniuncta, imò & ſsingulatim conſsiderata, iuſstiſssimam cauſsam debellationis, & pleniſssimum, & ſsecuriſssimum acquiſsitionis titulum Regibus noſstris præbêre potuiſsſse, conſstantiſssimè placet, ut in dictis capitibus copioſsè tractavimus. Et accedente hac Pontificiâ conceſssione, in dubium vocari nõnon poſsſse, ultra Auctores ſsuprà cap. præced. ex num. 63. relatos, expreſssè affirmat Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 27. pag. 164. & Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. & ſsequent. Vbi elegãtiſsimèelegantiſsimè loquitur, & ex hiſstoriæ fide recenſset,

^† qualiter Catholici Reges FerdinãdusFerdinandus, & Eliſsabeth Romanam Sedem Orbis Novi, à ſse nuper Columbi induſstriâ detecti, certiorem fecerint, & ab ea donationem, ſsive cõfirmationẽconfirmationem illius expoſstulaverint, quo tutiùs, & ſsecuriùs inventis potiri, & invenienda occupare, & poſssidêre valêrent, licèt plures eruditiſssimi eius tẽporistemporis viri hanc conceſssionem nullatenus neceſsſsariam ad iuſstitiam huius cõquiſitionisconquiſitionis exiſstimarent.

Quo

^† Nuntio, ut idẽidem Herrera ſsubiungit, Alexander VI. Pontifex Max. qui tũctunc Petri Cathedram occupabat, non minorem admirationem, quàm lætitiam recepit, ob ingentem Eccleſsiæ, & ChriſtianęChriſtianæ fidei propagationẽpropagationem, quam inde eventuram conſsideravit, & poſst maturam ſsacri Cardinalium Collegij conſsultationem, & approbationem, iuſstis, ac pijs Regum Catholicorum precibus inclinatus, quartâ die menſs. Maij, ann. 1493. eiſdẽeiſdem, & eorum in Regno Caſstellæ, & Legionis hæredibus, & ſsucceſsſsoribus, omnes inſsulas, & terras firmas verſsus Occidentem, & Meridiem eo uſsque ipſsorum curâ, & expenſsis detectas, & in poſsterum detegendas, auctoritate Omnipotentis Dei ſsibi in Beato Petro cõceſſaconceſſa, & Vicariatus Ieſsu Chriſsti, quâ in terris fungebatur, motu proprio, & ex certa ſscientia, ac de Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine, in perpetuum pleno iure donavit, conceſssit, & aſssignavit. Ita tamen, ut linea quędamquædam à Polo Arctico ad Antarcticum duceretur, quæ centum leucis verſsus Occidentem, & Meridiem à Gorgonum ſsive Heſsperidum inſsulis, quæ vulgò vocantur: De los Azores, & de Cabo Verde, diſstaret, & pars Orbis, quæ in Oceano ad Occidentem Solem iacêret, ea Catholicis Regibus cederet, quæ verò ad Orientem ſspectaret, iuris Regum LuſitanięLuſitaniæ cenſseretur, ne occaſsione huius novæ gratiæ præiudicium aliquod fieret, alijs ſsibi prius circa Indiæ OriẽtalisOrientalis navigationẽnavigationem, & conquiſsitionem indultis, de quibus etiam ſstatim agemus. Sed præſstat ipſsius Bullæ verba ad litteram recenſsere, utpotè in qua unũunum ex præcipuis noſstræ tractationis fundamentis conſsiſstit: Ea igitur ſsic habent.

p. 608

ALEXANDER

^† Epiſscopus ſservus ſservorum Dei, Chariſssimo in Chriſsto filio FerdinãdoFerdinando Regi, & Chariſssimæ in Chriſsto filiæ Iſsabellæ Reginæ Caſstellæ, Legionis, Aragonum, Siciliæ & Granatæ illuſstribus: ſsalutem, & Apoſstolicam benedictionem. Inter cætera Divinæ Maieſstati beneplacita opera, & cordis noſstri deſsiderabilia; illud profectò potiſssimum exiſstit, ut Fides Catholica, & Chriſstiana Religio, noſstris præſsertim tẽporibustemporibus exaltetur, ac ubilibet amplietur, & dilatetur, animarumq́;animarumq́ue ſsalus procuretur, ac barbaricæ nationes deprimantur, & ad Fidem ipſsam reducantur. Vnde cùm ad hanc ſsacram Petri Sedem, Divina favẽtefavente clementia (meritis licèt imparibus) evecti fuerimus, cognoſscentes vos tanquam veros Catholicos Reges, & Principes, quales ſsemper fuiſsſse novimus, & à vobis præclarè geſsta, toti penè iam Orbi notiſssima, demonſstrant, ne dum id exoptare, ſsed omni conatu, ſstudio, & diligentia, nullis laboribus, nullis impenſsis, nulliſsq́ue parcendo periculis, etiam proprium ſsanguinem effundendo, efficere, ac omnem animum veſstrum, omneſsq́ue conatus ad hoc iam dudum dedicaſsſse, quemadmodum recuperatio Regni Granatæ à tyrannide Saracenorum hodiernis temporibus per vos, cum tanta Divini nominis gloria, facta teſstatur, dignè ducimus non immeritò & debemus illa vobis etiam ſsponte, & favorabiliter concedere, per quæ huiuſsmodi ſsanctum, & laudabile ab immortali Deo cœptum propoſsitum indies ferventiori animo ad ipſsius Dei honorem, & Imperij Chriſstiani propagationem, proſsequi valeatis.

Sanè accepimus, quòd vos, qui dudum animo propoſsueratis aliquas inſsulas, & terras firmas, remotas, & incognitas, ac per alios hactenus non repertas quærere, & invenire, ut illarum incolas & habitatores ad colendum Redemptorem noſstrum, & Fidem Catholicam profitendum reduceretis, hactenus in expugnatione, & recuperatione ipſsius Regni Granatæ plurimum occupati, huiuſsmodi ſsanctum, & laudabile propoſsitum veſstrum ad optatum finem perducere nequiviſstis; ſsed tandem ſsicut Domino placuit, Regno prædicto recuperato, volentes deſsiderium adimplere veſstrum, dilectum filium Chriſstophorum Columbum, virum utique dignum, & plurimum commendandum, ac tanto negotio aptum, cum navigijs, & hominibus ad ſsimilia inſstructis, non ſsine maximis laboribus, & periculis, ac expenſsis deſstinaſstis, ut terras firmas, & inſsulas remotas, & incognitas huiuſsmodi, per mare, ubi hactenus navigatum non fuerat, diligenter inquireret; qui tandem (Divino auxilio, facta extrema diligentia, in mare Oceano navigantes) certas inſsulas remotiſssimas, & etiam terras firmas, quæ per alios hactenus repertæ non fuerant, invenerunt, in quibus quamplurimæ gentes pacificè viventes, & ut aſsſseritur, nudi incedentes, nec carnibus veſscentes, inhabitant, & ut præfati Nuntij veſstri poſsſsunt opinari, gentes ipſsæ in inſsulis, & terris prædictis habitantes, credunt, unum Deum Creatorem in cœlis eſsſse, ac ad Fidem Catholicam amplexandum, & bonis moribus imbuendum, ſsatis apti videntur, ſspeſsq́ue habetur, quòd ſsi erudirentur, nomen Salvatoris Domini noſstri Ieſsu Chriſsti in terris, & inſsulis prædictis faterentur; ac præfatus Chriſstophorus in una ex principalibus inſsulis prædictis, iam unam turrim ſsatis munitam, in qua certos Chriſstianos, qui ſsecum iverant, in cuſstodiam, & ut alias inſsulas, ac terras firmas remotas, & incognitas inquirerent, poſsuit, conſstrui, & ædificari fecit: in quibus quidem inſsulis, & terris iam repertis, aurum, aromata, & aliæ quamplurimæ res pretioſsæ diverſsi generis, & diverſsæ qualitatis reperiuntur. Vnde Omnibus diligenter, & præſsertim Fidei Catholicæ exaltatione & dilatatione (prout decet Catholicos Reges, & Principes) conſsideratis, more progenitorum veſstrorum claræ memoriæ Regum, terras firmas, & inſsulas prædictas, illarumq́ue incolas, & habitatores vobis, Divina favente clementia, ſsubijcere, & ad Fidem Catholicam reducere propoſsuiſstis.

Nos igitur huiuſsmodi veſstrum ſsanctum, |

p. 609

& laudabile propoſstium plurimum in Domino commendantes, ac cupientes, ut illud ad debitum finem perducatur, & ipſsum nomen Salvatoris noſstri in partibus illis inducatur, hortamur vos quamplurimum in Domino, & per ſsacri lavacri ſuſceptionẽſuſceptionem, qua mandatis Apoſstolicis obligati eſstis, & viſscera miſsericordiæ Domini noſstri Ieſsu Chriſsti attentè requirimus, ut cum expeditionibus huiuſsmodi omnino proſsequi, & abſsumere proba mente orthodoxæ Fidei Zelo intendatis, populos in huiuſsmodi inſsulis, & terris degentes, ad Chriſstianam Religionem ſsuſscipiendum inducere velitis, & debeatis, nec pericula, nec labores ullo unquam tempore vos deterreant, firma ſspe, fiduciaq́ue conceptis, quòd Deus omnipotens conatus verſstros fœliciter proſsequetur.

Et ut tanti negotij provinciam Apoſstolicæ gratiæ largitate donati, liberius, & audacius aſsſsumatis, motu proprio, non ad veſstram, vel alterius pro vobis ſsuper hoc Nobis oblatæ petitionis inſstantiam, ſsed de noſstra mera liberalitate, & ex certa ſscientia, ac de Apoſstolicæ poteſstatis plentitudine, omnes inſsulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegẽdasdetegendas verſsus OccidentẽOccidentem, & MeridiẽMeridiem fabricando, & conſstruendo unam lineam à Polo Arctico, ſscilicet Septentrione, ad Polum Antarcticum, ſscilicet Meridiem, ſsive terræ firmæ, & inſsulæ inventæ & inveniendæ ſsint verſsus Indiam, aut verſsus aliam quamcunque partem; quæ linea diſstet à qualibet inſsularum, quæ vulgariter nuncupatur de los Azores, i Cabo-verde, centum leucis verſsus Occidentem, & Meridiem: ita quòd omnes inſsulæ, & terræ firmæ repertæ, & reperiendæ, detectæ, & detegendæ, à præfata linea verſsus Occidentem, & Meridiem per alium Regem, aut Principem Chriſstianum non fuerint actualiter poſsſseſsſsæ uſsque ad diem Nativitatis Domini noſstri Ieſsu Chriſsti proximè præteritum, à quo incipit annus præſsens milleſsimus quadringenteſsimus nonageſsimus tertius, quando fuerunt per nuntios, & capitaneos veſstros inventæ aliquæ prædictarum inſsularum, auctoritate omni potentis Dei nobis in Beato Petro conceſsſsa, ac Vicariatus Ieſsu Chriſsti, qua fungimur in terris, cùm omnibus illarum dominijs, civitatibus, caſstris, locis, & villis, iuribuſsq́ue, & iuriſsdictionibus, ac pertinẽtijspertinentijs univerſsis, vobis, hæredibuſsq́ue, & ſsucceſsſsoribus veſstris (Caſstellæ, & Legionis Regibus) in perpetuum tenore præſsentium donamus, concedimus, & aſsſsignamus, voſsq́ue, & hæredes, ac ſsucceſsſsores præſsatos illarum dominos cum plena, libera, & omnimoda poteſstate, auctoritate, & iuriſsdictione, facimus, conſstituimus, & deputamus. Decernentes nihilominus per huiuſsmodi donationem, conceſssionem, & aſsſsignationem noſstram nulli Chriſstiano Principi, qui actualiter præfatas inſsulas, & terras firmas poſsſsiderit uſsque ad dictum diem Nativitatis Domini noſstri Ieſsu Chriſsti, ius quæſsitum ſsublatum intelligi poſsſse, aut auferri debere.

Et inſsuper mandamus vobis in virtute ſsanctæ obedientiæ (ut ſsicut pollicemini, & non dubitamus pro veſstra maxima devotione, & Regia magnanimitate vos eſsſse facturos) ad terras firmas, & inſsulas prædictas viros probos, & Deum timentes, doctos, peritos, & expertos ad inſstruendum incolas & habitatores præfatos in Fide Catholica, & bonis moribus imbuendum, deſstinare debeatis, omnem debitam diligentiam in præmiſsſsis adhibentes, ac quibuſscunque perſsonis cuiuſscunque dignitatis, etiam Imperialis, & Regalis ſstatus, gradus, ordinis, vel conditionis ſsub excommunicationis latæ ſsententiæ pœna, quam eo ipſso, ſsi contrà fecerint, incurrant, diſstrictius inhibemus, ne ad inſsulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegendas verſsus Occidentem, & Meridiem, fabricando, & conſstruendo lineam à Polo Arctico ad Polum Antarctium, ſsive terræ firmæ, & inſsulæ Indiam, aut verſsus aliam quamcunque partem, quæ linea diſstet à qualibet inſsularum, quæ vulgariter nuncupantur de los Azores i Cabo-verde, Centum leucis verſsus Occidentem, & Meridiem, ut præfertur, pro mercibus habendis, vel |

p. 610

quavis alia de cauſsa accedere præſsumant abſsque veſstra, ac hæredum, & ſsucceſsſsorum veſstrorum prædictorum licentia ſspeciali: non obſstantibus conſstitutionibus, & ordinationibus Apoſstolicis, cæteriſsq́ue contrarijs quibuſscunque. In illo, à quo imperia, & dominationes, ac bona cuncta procedunt, confidentes, quòd dirigente Domino actus veſstros, ſsi huiuſsmodi ſsanctum & laudabile propoſsitum proſsequamini, brevi tempore cum fœlicitate, & gloria totius populi Chriſstiani veſstri labores & conatus exitum fœliciſsſsimum conſequẽturconſequentur. Dat. Romæ apud ſsanctum Petrum anno Incarnationis Dominicæ milleſsimo quadringenteſsimo nonageſsimo tertio, quarto Nonas Maij, Pontificatus noſstri anno primo.

Hactenus Alexander VI. cuius Bulla oringinalis in Regijs Archivis ſservatur, &

^† eam refert, quibuſsdam notis adiectis, Summarium ConſtitutionũConſtitutionum Pontificum Petri MatthęiMatthæi pag. 150. Idem Pet. Matthæus in ſseptimo volumine Decretalium lib. 1. tit. 9. de inſsulis Novis Orbis, & Laërtius Cherubinus in 1. tom. Bullarij, pag. 392. Et de eâdem, tanquam de re admodum notabili, &

^† de nova controverſsia, quæ rurſsus cum Luſsitaniæ Regibus interceſssit, & ab eodem Alexandro compoſsita fuit, prædictis centum à linea leucis, ad trecenteſsimam ferè, & quadrageſsimam leucam extenſsis, ducto à Septentrionibus ad Auſstralem Polum circulo, atque ita toto terrarum Orbe ex æaquo bifariam diviſso, latè etiam meminerunt Auctores, quos plenè congeſssimus ſsuprà lib. 1. cap. 6. numer. 73. & in cap. præcedent. ex num. 63. & 137. & Alphonſsus Alvarez in Specul. Roman. Pontiſs. cap. 31. Ioan. Laurentius Annania in fabrica mundi, tract. 4. Lucius Marinæus Siculus in hiſstor. Hiſspan. lib. 19. cap. 16. Franciſsc. Lopez Gomara in hiſstor. Ind. Occident. 1. par. in princip. Ioan. de Barros in ſsuis commentar. lib. 1. Petrus de Cieza in hiſstor. Regni Perù, 1. part. in princ. Alan. Cop. dialogo 6. cap. 9. Ioan. Bodin. lib. 1. de Repub. cap. 9. Ioan. Nicolaus Dolionus in compend. hiſstor. lib. 4. GaudẽtiusGaudentius Merula in ſsylva variæ lect. lib. 5. per totũtotum, Petr. Meſssia in ſsua ſsylva, par. 4. cap. 1. Peter. Martyr in ſsuis decadibus Novi Orbis, decad. 1. elegantiſssimus Petr. Ioan. Maffeius hiſstor. Ind. lib. 1. pag. 18. & noviſssimus Pat. Ferdinandus Rebellus de oblig. iuſstitiæ, 2. part. lib. 18. quęſtquæſt. 23. ſsect. 2. num. 7. & noviſssimè poſst hæc ſscripta alios referens Auguſst. Barboſsa in Paſstorali, 1 par. tit. 3. cap. 2. num. 41. & ſseqq. & Seraphin. Freitas de Imp. Aſsiat. cap. 7. ex num. 1.

Ex cuius Bullæ tenore,

^† & ex his, quæ circa eãeam prædicti Scriptores obſservant, & Nos in cap. Prædicti retulimus, num. 63. & ſsequentib. & lib. 3. cap. 1. ex num. 13. referemus, ſsatis quidem colligitur, Romanum Pontificem plenum, & integrum dominium, & iuriſsdictionem harum Novi Orbis regionum, & infidelium in illis habitantium Catholicis Regibus concedere voluiſsſse, ſsub eo onere, & conditione, ut de Fide, ac Religione Chriſstiana inter eoſsdem prædicanda, propaganda, & conſservanda, ſsedulam operam exhiberent.

Quod

^† idem diſsſsertè etiam tradit Germonius d. cap. 13. num. 30. Rutil. Benzon. lib. 1. de. anno Iubilæi cap. 10. pag. 53. ubi ait, Alexan. VI. ut agnovit Novi Orbis notitiam, indies excreſscere, & HiſpaniarũHiſpaniarum Reges eo animo eſsſse, ut non minus temporale ipſorũipſorum Regnum, quàm, imò præcipuè, Regnum Dei amplificarent, hoc illis demãdaſſedemandaſſe, eoſsq́ue adſstrinxiſsſse, ut maximâ, quâ poſsſsent diligentiâ, in illorum populorum converſsionem incumberẽtincumberent, quod ut fortius exequerẽturexequerentur, ipſsis quidquid acquirerent, omni meliori modo conceſssit.

Et Ioan, Metellus apud Theat. vitęvitæ humanæ vol. 28. lib. 2. pag. 4236. ubi prææfatam Bullam in compendium deducens, ita ſscribit: Alexander VI. PP. |

p. 611

Ferdinando Regi, & eius poſsteris Caſstellæ, Legioniſsq́ue Regibus, Cardinalibus adprobantibus, in perpetuum plenèq́;plenèq́ue conceſsſsit, donavit, & attribuit omnes inſsulas, continentiſsq́ue provincias, repertas, & quæ in poſterũpoſterum à ſsuis reperirentur, Occidentem & Meridiem verſsus: ducta ab Arctico, Borealive Polo ad Antarcticum, hoc eſst, Auſstralem Polum linea; quæ centum milliaribus (lege leucis) diſstaret, OccidentẽOccidentem Meridiemq́ue verſsus, ab ea inſsula, quæ vulgò Hiſspanis Azores à falconibus dicitur: & ab altera, quam nunc illi Viridi caput, antiqui autem Heſsperides appellabant. QuarũQuarum omnium inſularũinſularum, & continẽtiscontinentis provinciarũprovinciarum quæſitarũquæſitarum, & quærendarũquærendarum, idem Pontifex eundem Regem, & eius ſsucceſsſsores dominos cum libera omnimodaq́ue in ijſsdem poteſstate conſstituit.

Relatu etiam digna videntur verba Iacobi Mainoldi in tractat. de titulis Regis Catholici, fol. 3. qui poſstquàm latiſssimas & ditiſssimas Novi Orbis provincias connumeravit, & earũearum cõquiſitionẽconquiſitionem, ſsic concludit: Ex quibus omnibus ſsatis quiſsque intelligere poteſst, Philippe Rex, MaieſtatẽMaieſtatem veſstram nõnon immeritò huius Novi Orbis dominatur tenere, cum auſspicijs, atque armis Hiſspaniæ RegũRegum fuerit in ChriſtianorũChriſtianorum poteſtatẽpoteſtatem adductus. Nam & ſsub Ferdinando Catholico, & Carolo V. Imperatore patre veſstro Hiſspaniæ Regibus hæ omnes Novæ Regiones fuerũtfuerunt additæ, atque armis ſsubactæ. Cùm autem multa, maximaq́ue Regna contineant Maieſstas veſstra tribus dumtaxat RegnorũRegnorum titulis omnia complectitur; quando nimis eſsſset laboris, illa omnia Regna numerando percenſsere. Quæ quidẽquidem Hiſspanis Regibus ingẽtemingentem gratiam habere debent, quòd poſst multa tandem ſsæcula, abrogatis idolorum ſsuperſstitionibus, veram Chriſsti religionẽreligionem nunc ſsuſsceperint, & perpetua civili pace fruãturfruantur. Cum invictæ gentis præſsidio terra, mariq́ue munitiſsſsima, nihil amplius à quoquam finitimo hoſste vim & arma extimeſscant.

A quibus

^† non abſsunt plures doctiſssimi Theologi, quos refert P. Ioan. de Salas in tract. de legib. q. 95. diſsp. 7. ſsect. 4. n. 31. verſs. Ad illud, pag 123. qui quamvis ſsentiant, PontificẽPontificem non poſsſse provincias infideliũinfidelium plenè, & abſsolutè concedere; inſspectis tamen, & conſsideratis prędictæprædictæ BullęBullæ verbis, fatentur, Pontificem ibi plenam atq;atque omnimodãomnimodam donationem feciſsſse, & abſq;abſque dubio eorum opinionẽopinionem ſsequutum fuiſsſse, qui Romanæ ſsedi hanc poteſstatem, & auctoritatem concedunt.

In qua etiam ſsententia

^† tandem reſsidere videtur Illuſstr. Card. Bellarm. Nam licèt d. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. §. ult. affirmaſsſset, Alexand. VI. ſsolùm cõcedereconcedere voluiſsſse Regibus HiſpanięHiſpaniæ ius mittendi Prædicatores ad has provincias noviter repertas, & eos, & infideles, qui converterentur, tuẽdituendi, ut latiùs diximus ſsup. cap. prox. n. 5. Poſsteà tamẽtamen in recognitionibus, ſsive retractationibus ad eundẽeundem librũlibrum, & caput, pag. 508. ita ſcriptũſcriptum reliquit: Quod attinet ad Bullã Alexandri VI. de diviſsione Orbis nuper inventi, & debellatione Indorum OccidentaliũOccidentalium, cùm ea ſscriberem, Bullam non videram, & ideò ſsequutus ſsum doctrinãdoctrinam Cardinalis Caiet. in 2. 2. q. 66. art. 8. Fran. Victor. in 2. relect. de iure belli, & Dom. à Soto in 4. ſentẽtſentent. diſst. 5. q. unica, art. 10. ad 5. arg. tũtum propter eorum rationes, tum quia Caiet. vixit tẽpoporetempore Alex. VI. & ſsupervixit, proinde facilè ſscire potuit, quid ſsibi voluerit AlexãderAlexander Pontif. cùm OrbẽOrbem recèns inventũinventum diviſsit. Quibus verbis ſsatis oſstendit Bellarminus, quòd poſstquàm vidit Bullam, cognovit ſsuam, & prędictorumprædictorum patrũpatrum expoſsitionem illius menti, & verbis non convenire.

Quod etiam

^† plenius, ac planius ſsupponit Tho. Boz. lib. 10. de ſsign. Eccleſs. Dei cap. 13. & lib. 17. cap. 4. & de ItalięItaliæ ſstat. lib. 3. cap. 5. pag. 342. & 343. & lib. 4. cap. ult. pag. 445. & alibi paſsſsim in omnibus ſsuis operibus, ubi huius Orbi Novi detectionẽdetectionem, & AlexãdriAlexandri VI. donationẽdonationem extollit, & qualiter per illãillam Hiſspanorum ImperiũImperium provectũprovectum, & |

p. 612

amplificatum fuerit, quia tanquãtanquam Vicarius Christi, cui data eſst omnis poteſstas in cœlo, & in terra, partitus eſst inter Caſstellanos, & Luſsitanos quęcunquequæcunque illi ignota loca inveniſsſsent in Occidente, & Oriente, neque ullus poſsſset interturbare acquirendas ab ipſsis terras, ſibiq́;ſibiq́ue ullo modo parare.

Et iterum lib. 7. de ſsign. Eccleſs. cap. 6. ad finem, Lutheri, Calvini, & aliorũaliorum hæreticorum calumnijs ſsatisfaciens, qui Eccleſsiam Dei aliquâ notâ inurere volunt, quod

^† hunc Alexandrum VI. Pontificem habuerit, quem pluribus vitijs deditum fuiſsſse contendunt (in quibus etiam enarrandis nimis excedit Franc. Guicciardinus in ſsua hiſstoria Italiæ lib. 1. pag. 3. ) reſspondet, hæc vitia, quęquæ illi opponuntur, multis alijs virtutibus, quibus enituit, & rebus, quęquæ pręclarèpræclarè geſssit, longo intervallo ſsuperaſsſse; & vel hanc conceſssionem Novi Orbis, quam Regibus Catholicis fecit, & curam, quam adhibuit, ut Occidentales Indi ad humanitatem, & Christi cultum adducerentur, tantum boni peperiſsſse, quantum neque omnium hæreticorũhæreticorum auctoritate ab Orbis conſstitutione unquam proficiſsci potuerit.

Sed verò pręteriripræteriri iuſstè non poſsũtpoſsunt aliæ duæ eiuſdẽeiuſdem Alexand. VI. conſstitutiones, quæ licèt omnes præfatos Auctores latuerint, ad rẽrem tamẽtamen de qua agimus valdè pertinere vidẽturvidentur, & Rom. Pontificis voluntatem & poteſtatẽpoteſtatem in conceſssione harum ProvinciarũProvinciarum enixius, & geminatius oſstendunt. Prior, eodẽeodem ipſso die edita, quâ ſsuperior, Catholicis Regibus, ea omnia privilegia concedit, quæ Luſsitanis in Guineæ & Indiæ Orientalis conquiſsitione conceſsſsa fuerant, & ita ſse habet.

ALEXANDER Epiſscopus ſservus ſservorum Dei, Chariſsimo in Chriſsto filio FerdinãdoFerdinando Regi, & Chariſsſsimæ in Chriſsto filiæ Eliſsabeth Reginæ Caſstellæ, Legionis, Aragonum, & Granatæ, illuſstribus, ſsalutem & Apoſstolicam benedictionẽbenedictionem. Eximiæ devotionis ſsinceritas, & integra Fides, quibus Nos, & Romanam reveremini Eccleſsiam, non indignè merentur, ut illa vobis favorabiliter concedamus, per quæ Sanctum, & laudabile propoſsitum veſtrũveſtrum, & opus inceptum in quærendis terris, & inſsulis remotis, ac incognitis indies melius & facilius ad honorem Omnipotentis Dei, & Imperij Chriſstiani propagationem, ac Fidei Catholicæ exaltationem proſsequi valeatis. Hodie ſsiquidem omnes, & ſsingulas terras firmas, & inſsulas remotas & incognitas, verſsus partes Occidentales, & mare Oceanum conſsiſstentes, per vos, ſseu nuntios veſstros, ad id proptereà non ſsine magnis laboribus, periculis, & impenſsis deſstinatos, repertas, & reperiendas in poſsterum, quæ ſsub actuali dominio temporali aliquorum dominorum Chriſstianorum conſstitutæ non eſsſsent, cum omnibus illarum dominijs, civitatibus, caſstris, locis, villis, iuriſsdictionibus univerſsis, vobis, hæredibuſsq́ue, & ſsucceſsſsoribus veſstris Caſstellæ, & Legionis Regibus in perpetuum, motu proprio, & ex certa ſscientia, ac de Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine donavimus, conceſsimus, & aſsſsignavimus, prout in noſstris inde confectis litteris pleniùs cõtinẽturcontinentur. Cùm autẽautem aliàs nonnullis Portugalliæ Regibus, qui in partibus Africæ, Guineæ, & Mineræ auri, ac alias inſsulas etiam ex ſsimilibus conceſsſsione, & donatione Apoſstolica eis facta repererunt, & acquiſsiverunt, per ſsedem Apoſstolicam diverſsa privilegia, gratiæ, libertates, immunitates, exẽptionesexemptiones, facultates, litteræ & indulta conceſsſsa fuerint. Nos valentes etiam (prout dignum & conveniens exiſstit) vos, hæredeſsq́ue & ſsucceſsſsores veſstros prædictos, non minoribus gratij, prærogativis, & favoribus proſsequi. Motu ſsimili, non ad veſstram, vel alterius pro vobis ſsuper hoc oblatæ petitionis inſstantiam, ſsed de noſstra mera liberalitate, ac eiſsdem ſscientia, & Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine, vobis, & hæredibus & ſsucceſsſsoribus veſstris prædictis, ut in inſsulis, & terris per vos, ſseu nomine veſstro hactenus repertis huiuſsmodi, & reperiendis in poſsterum, omnibus, & ſsingulis |

p. 613

gratijs, & privilegijs, exemptionibus, libertatibus, facultatibus, immunitatibus, litteris, & indultis Regibus Portugalliæ conceſsſsis huiuſsmodi, quarum omnium tenores ac ſsi de verbo ad verbum præſsentibus inſsererentur, haberi volumus pro ſsufficienter expreſsſsis, & inſsertis, uti, potiri, & gaudere liberè, & licitè poſsſsitis, & debeatis in omnibus & per omnia, perinde ac ſsi illa omnia vobis ac hæredibus & ſsucceſsſsoribus veſstris præfatis, ſspecialiter conceſsſsa, auctoritate Apoſstolica tenore præſsentium de ſspecialis dono gratiæ indulgemus, illaq́ue in omnibus & per omnia ad vos, hæredeſsq́ue, ac ſsucceſsſsores veſstros prædictos extendimus pariter, & ampliamus, ac eiſsdem modo & forma perpetuò concedimus. Non obſstantibus conſstitutionibus, & ordinationibus Apoſstolicis: necnon omnibus illis, quæ in litteris Portugalliæ Regibus conceſsſsis huiuſsmodi, conceſsſsa ſsunt non obſstare, cæteriſsq́ue contrarijs quibuſscunque. Verùm quia difficile foret, præſsentes litteras ad ſsingula quæque loca, in quibus expediens foret, deferri, volumus, ac motu & ſscientia ſsimilibus decernimus, quòd illarum tranſsumptis manu publici Notarij inde rogati ſsubſscriptis, & ſsigillo alicuius perſsonæ in Ecleſsiaſstica dignitate conſstitutæ, ſseu Curiæ Eccleſsiaſsticæ munitis, ea prorſsus Fides in dubia, in iudicio, & extra, ac aliàs ubilibet adhibeatur, quæ præſsentibus adhiberetur, ſsi eſsſsent exhibitæ, vol oſstenſsæ. Nulli ergo omnino hominum liceat, hanc paginam noſstrorum indulti, extenſsionis, ampliationis, conceſsſsionis, volũtatisvoluntatis, & decreti infringere, vel ei auſsu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præſsumpſserit, indignationem omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri, & Pauli Apoſstolorum eius, ſse noverit incurſsurum. Dat. Romæ apud ſsanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicæ milleſsimo quadringenteſsimo nonageſsimo tertio, quarto Nonas Maij, Pontificatus noſstri anno primo.

Poſsterior autem Bulla, ſsive conſstitutio eiuſsdem Alexand. VI. eodem anno, vj. Kalend. Octobris expedita, eiſsdem Regibus alias etiam terras cõceditconcedit, quęquæ fortè verſsus Orientem navigando à ſsuis nuntijs, & vaſsſsallis detegerentur, dummodo prius ab alijs Principibus Chriſstianis occupatæ nõnon fuiſsſsent: cuius verba ſsic habent.

ALEXANDER Epiſscopus ſservus ſservorum Dei. Chariſsſsimo in Chriſsto filio Ferdinando Regi, & Chariſsſsimæ in Chriſsto filiæ Eliſsabeth Reginæ Caſstellæ, Legionis, Aragonum, & Granatæ, illuſstribus, ſsalutem & Apoſstolicam benedictionem. Dudum ſsiquidem omnes, & ſsingulas inſsulas, & terras firmas inventas & inveniendas verſsus OccidentẽOccidentem & Meridiem, quæ ſsub actuali dominio temporali aliquorum dominorum Chriſstianorum conſstitutæ non eſsſsent vobis, hæredibuſsq́ue, & ſsucceſsſsoribus veſstris Caſstellæ & Legionis Regibus in perpetuum motu proprio, & de certa ſscientia, ac de Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine donavimus, conceſssimus, & aſssignavimus: voſsq́ue ac hæredes, & ſsucceſsſsores præfatos de illis inveſstivimus: illarumq́ue dominos cum plena, libera, & omnimoda poteſstate, auctoritate, & iuriſsdictione conſstituimus, & deputavimus, prout in noſstris inde confectis litteris, quarum tenorem, ac ſsi de verbo ad verbum præſsentibus inſsererentur, haberi volumus pro ſsufficienter expreſssis, plenius continetur. Cùm autem contingere poſsſset, quòd Nuntij, & Capitanei, aut vaſsſsalli veſstri verſsus Occidentem, & Meridiem navigantes, ad partes Orientales applicarent, ac inſsulas, & terras firmas, quæ inde fuiſsſsent, vel eſsſsent, reperirent, Nos volentes etiam vos favoribus proſsequi gratioſsis, motu, & ſscientia, ac poteſstatis Apoſstolicæ plenitudine ſsimilibus, donationem, conceſssionem, aſssignationem, & litteras prædictas, cum omnibus & ſsingulis in eiſsdem litteris contentis clauſsulis ad omnes, & ſsingulas inſsulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, ac detectas, & detegendas, quæ navigando, aut itinerando verſsus Occidentem, aut Meridiem huiuſsmodi, ſsint, vel fuerint, aut apparuerint, ſsive in par|

p. 614

tibus Occidentalibus, vel meridionalibus, & Orientalibus, & Indiæ exiſstant, auctoriate Apoſstolica tenore præſsentium in omnibus, & per omnia, perinde ac ſsi in litteris prædictis de eis plena & expreſsſsa mentio facto fuiſsſset, extendimus, pariter & ampliamus. Vobis ac hæredibus & ſsucceſsſsoribus verſstris prædictis per vos, vel alium ſseu alios corporalem inſsularum, ac terrarum prædictarum poſsſseſsſsionem propria auctoritate liberè apprehendendi, ac perpetuò retinendi, illaſsq́ue adverſsus quoſscunque impedientes, etiam defendendi, plenam & liberam facultatem concedentes, ac quibuſscunque perſsonis etiam cuiuſscunque dignitatis, ſstatus, gradus, ordinis, vel conditionis ſsub excommunicationis latæ ſsententiæ pœna, quam contra facientes eo ipſso incurrant, diſstrictius inhibentes, ne ad partes prædictas ad navigandum, piſscandum, vel inquirendum inſsulas, vel terras firmas, aut quovis alio reſspectu, ſseu colore, ire, vel mittere quoquomdo præſsumant, abſsque expreſsſsa vel ſspeciali veſstra, ac hæredum & ſsucceſsſsorum prædictorum licentia. Non obſstantibus conſstitutionibus, & ordinationibus Apoſstolicis, ac quibuſsvis donationibus, conceſsſsionibus, facultatibus, & aſsſsignationibus per Nos, vel prædeceſsſsores noſstros quibuſscunque Regibus, vel Principibus, Infantibus, aut quibuſsvis alijs perſsonis, aut Ordinibus, & Militijs de prædictis partibus, maribus, inſsulis, atque terris, vel aliqua eorum parte, ex quibuſsvis cauſsis, etiam pietatis, vel Fidei, aut redemptionis captivorum, & alijs quantumcunque urgentiſsſsimis, & cum quibuſsvis clauſsulis etiam derogatoriarum derogatorijs, fortioribus, efficacioribus, & inſsolitis, etiãetiam quaſcunq;quaſcunque ſsententias, cenſsuras, & pœnas in ſse continentibus, quæ ſuũſuum per actualẽactualem & realem poſsſseſsſsionem non eſsſsent ſsortitæ eſsſsectum, licèt forſsan aliquando illi quibus donationes & conceſssiones huiuſsmodi factæ fuiſsſsent, aut eorum Nuntij ibidem navigaſsſsent. Quas tenores illarum etiam præſsentibus pro ſsufficienter expreſssis & inſsertis habentes, motu, ſscientia, & poteſstatis plenitudine ſsimilibus omnino revocamus, ac quoad terras, & inſsulas per eos actualiter nõnon poſsſseſsſsas pro infectis haberi volumus, necnon omnibus illis, quæ in litteris prædictis voluimas non obſstare, cæteriſsq́ue contrarijs quibuſscunque. Dat Romæ apud ſsanctum Petrum anno Incarnationis Dominicæ, milleſsimo quadringenteſsimo nonageſsimo tertio, ſsexto Kalend. Octobris, Pontificatus noſstri anno ſsecundo.

Neqve exiſstimet quiſspiam ſsolùm Alexandrum VI. hac dumtaxat occaſsione prędictâprædictâ poteſstate uſsum ſsuiſsſse: cùm

^† ſępèſæpiusſæpèſæpius alij plures Romani Pontifices varijs temporibus, & occaſsionibus idem feciſsſse reperiantur, quoties ſsanctæ Romanæ Eccleſsiæ, ac Chriſstianæ Religioni expedire cenſsuerunt, ut pręterpræter alios ex ſsuprà relatis, noviſssimè oſstendit Marta dicto tractatu de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. num. 32. & ultra ea, quęquæ ipſse tradit,

^† melius conſstare poterit ex exemplo Regni Hiberniæ, quod eâdem fermè ratione ac iſstud Indiarum Occidentalium Adrianus Papa IV. Henrico II. Anglorum Regi, & ſsucceſsſsoribus eius conceſssit, & alij ſsubſsequentes Pontifices confirmarunt, certo tributi genere adiecto., quod RomanęRomanæ Eccleſsiæ, veluti in feudi recognitionem penderetur, ut conſstat ex his, quęquæ refert Illuſstriſssimus Cardin. Baronius in Annal. Eccleſs. tom. 12. anno Christi 1159. num. 21. & 22. & ann. 1171. num. 12. & 1186. numer. 16. Matth. Pariſsienſs. in hiſst Angl. ſsub Herico II. ann. 1155. Polidor. Virgil. Neubrigenſs. Genebrard. OrlãdusOrlandus Rogerius, & Ribadeneira in eâd. hiſst. AnglięAngliæ ann. 1171. Cardin. Bellarmin. in Apologia contra Iacob. Reg. Angliæ c. 3. & in Chronic. ann. 1154. Pat. Iacob. Gretſserus in alia Apologia contra eundem Regem capit. 5. & 7. Sanderus de Schiſsm. Angl. lib. 1. ann. 1542. & Marta d. 1. par. cap. 26. num. 39. & ſsequentibus.

p. 615

Ad quod

^† Adrianus Pontifex diploma quoddam expediri mandavit, quod ex Vaticano Codice deſscripſsit Baronius dicto anno 1159. num. 21. & quoniam elegantiſssimum eſst, & huic Alexandr. VI. de quo agimus, valdè conſsentaneum, hîc illud inſserere opportunum exiſstimamus. Illud igitur ſsic ſse habet:

ADRIANVS Epiſscopus ſservus ſservorum Dei, Chariſsſsimo in Chriſsto filio illuſstri Anglorum Regi, ſsalutem, & Apoſstolicam benedictionem.

Laudabiliter, & fructuosè de glorioſso nomine propagando in terris, & æternæ fœlicitatis præmio cumulando in cœlis, tua magnificentia rogitat, dum ad dilatandos Eccleſsiæ terminos, ac declarandam indoctis, & rudibus populis Chriſstianæ Fidei veritatem, & vitiorum plantaria de agro Dominico extirpanda, ſsicut Catholicus Princeps, intendis, & ad id convenientius exequendum, conſsilium Apoſstolicæ ſsedis exigis, & favorem. In quo facto, quanto altiori conſsilio, & maiori diſscretione procedis, tanto in eo fœliciorem progreſsſsum te, præſstante Domino, confidimus habiturum, eò quòd ad bonum exitum ſsemper, & finem ſsoleant attingere, quæ de ardore Fidei, & de Religionis amore principium acceperunt. Sanè Hiberniam, & omnes inſsulas, quibus Sol iuſstitiæ Chriſstus illuxit, & quæ documenta Fidei Chriſstianæ cœperunt, ad ius Beati Petri, & ſsacroſsanctæ Romanæ Eccleſsiæ (quod tua & nobilitas recognoſscit) non eſst dubium pertinere. Vnde tanto in eis libentius plantationem fidelem, & germen gratum Deo inſserimus, quanto id à nobis interno examine districtius proſspicimus exigendum. Significaſsti ſsiquidem nobis, fili in Chriſsto Chariſsſsime, te Hiberniæ inſsulam, ad ſsubdendum illum populum legibus, & vitiorum plantaria inde extirpanda, velle intrare, & de ſsingulis domibus annuam unius denarij Beato Petro velle ſsolvere penſsionem, & iura Eccleſsiarum illius terræ illibata, & integra conſservare. Nos itaque pium, & laudabile deſsiderium tuum cum favore congruo proſsequentes, & petitioni tuæ benignum impendentes aſsſsenſsum, gratum, & acceptum habemus, ut pro dilatandis Eccleſsiæ terminis, pro vitiorum reſstringendo decurſsu, pro corrigendis moribus, & virtutibus inſserendis, pro Chriſstianæ religionis augmento, inſsulam illam ingrediaris, & quod ad honorem Dei, & ſsalutem illius terræ ſspectaverit, exequaris: & illius terræ populus honorificè te recipiat, & ſsicut Dominum veneretur: iure nimirum Eccleſsiaſstico illibato, & integro permanente, & ſsalvo Beato Petro, & ſsacroſsanctæ Romanæ Eccleſsiæ de ſsingulis domibus annua unius denarij penſsione. Si ergo quod concepiſsti animo, effectu duxeris complendum, ſstude, gentem illam bonis moribus informare, & agas tam per te, quàm per illos, quos adhibes, quos fide, verbo, & vita idoneos eſsſse perſspexeris, ut decoretur ibi Eccleſsia, plantetur, & creſscat Fidei Chriſstianæ Religio, & quæ ad honorem Dei, & ſsalutem pertinent animarum, per te taliter ordinentur, ut à Deo ſsempiternæ mercedis cumulum conſsequi merearis, & in terris glorioſsum nomen valeas in ſsæculis obtinere. Hucuſsque in Codice Vaticano.

Poſsterioribus etiam

^† temporibus, ut tetigimus ſsup. lib. 1. capite 3. numero 21. cùm Henricus PortugallięPortugalliæ Infans, Alphonſsi Quinti Regis patruus, fœlicibus auſsis, & auſspicijs, novas ac periculoſsas per vaſstum Oceani ęquoræquor navigationes inſstituiſsſset, illiſsq́ue mediantibus plures inſsulæ, nunquam antiquis cognitæ, inventæ eſsſsent, & Chriſstianæ Fidei ad Heſsperios Æthiopas, aliaſsq́ue inacceſsſsas anteà nationes aditus patefactus, ne conquirẽdiconquirendi ardor in poſsteris refrigeſsceret, anno demum à partu Virginis 1420. à Martino V. PõtificePontifice Max. impetravit, ut quidquid à Ganariæ promontorio, vulgò dicto, ad ultimam uſsque Indiam patefieret, id quàm optimo iure, & cõditioneconditione LuſitanicęLuſitanicæ ditionis eſsſset. Quod ipſsum ab alijs deinde Pontificibus, nẽpènempè Nicolao V. & Calixto III. confir|

p. 616

matum eſst, & ad plures alias Africæ, & Aſsiæ oras, ac regiones extenſsum, quas Sereniſssimi Luſsicaniæ Reges virtute, & induſstriâ bellicâ, & navali invenerunt, ac ſubiugarũtſubiugarunt, & ditioni ſsuæ adijciendas curarunt, ut latiùs cõmemoratcommemorat Pet. Ioan. Maffæius hiſstor. Ind. lib. 1. pag. 5. Petrus Damariz in varięvariæ hiſstoriæ dialogo 4. cap. 4. Fr. Anton. de San. Roman in hiſstor. Ind. Orient. lib. 1. capite 3. pagina 10. & cap. 6. pagina 27. Rebellus de obligat. iuſst. dict. 2. p. lib. 18. quæſst. 23. ſsect. 2. ubi prolixitatis vitandæ cauſsâ, ſsolùm quædam capita, ex Bulla Calixti III. decerpta, recenſsuit, in qua etiam inſserta eſst Bulla Nicolai Quinti, quæ, quoniam maximè ad noſstrum pertinent inſtitutũinſtitutum, Nos quoque hîc tranſscribere nõnon gravabimur.

CALIXTVS

^† ſservus ſservorum Dei ad perpetuam rei memoriam, &c. DudũDudum ſsiquidem fœlicis recordationis Nicolaus Papa Quintus prædeceſsſsor noſster litteras conceſsſsit tenoris ſsubſsequentis. Nicolaus Epiſscopus ſservus ſservorum Dei, ad perpetuam rei memoriam, &c. Romanus Pontifex Regni cœleſstis claviger, omniumq́ue nationum in illis degentium qualitates paterna conſsideratione diſscutiens, ac ſsalutem quærens, & appetens, &c.

Ad noſstrum ſsiquidem nuper non ſsine ingenti gaudio pervenit auditum, quòd dilectus filius nobilis vir Henricus, Infans Portugalliæ, Chariſssimi in Chriſsto filij Alfonſsi Portugalliæ, & Algarbij RegnorũRegnorum Regis illuſstris patruus, &c. cùm olim ad ipſsius Infantis perveniſsſset notitiam, quòd nunquam, vel ſsaltem à memoria hominum non conſsueviſsſset, per huiuſsmodi OceanũOceanum mare ad Meridionales, & Orientales plagas navigari, illudq́ue nobis Occiduis foret incognitum, ut nullam de partium illarum gentibus certam notitiam haberemus, credens, ſse maximum in hoc Deo præſstare obſsequium, ſsi eius opera, & induſstria mare ipſsum uſsque ad Indos, qui Chriſsti nomen colere dicuntur, navigabile fieret, ſsiq́ue cum eis participare, & illos in Chriſstianorum auxilium adverſsus Saracenos, & alios eiuſsmodi Fidei hoſstes commovere poſsſset, ac nonnullos Gentiles, & Paganos nefandiſsſsimæ Mahometicæ ſsectæ nomine infectos populos, inibi in medio exiſstentes, continuò debellare, eiſsq́ue incognitum ſsacratiſsſsimi Chriſsti nomen prædicare, ac facere prædicari, regia tamen ſsemper auctoritate munitus, à viginti quinque annis citra, exercitum ex dictorum RegnorũRegnorum Gentibus, maximis cum laboribus, periculis, & expenſsis in velociſssimis navibus, ad perquirendum mare, & provincias maritimas, verſsus Meridionales partes, & Polum Arcticum annis ſsingulis ferè mittere non ceſsſsavit, &c.

Cùm autem ſsicut accepimus, licèt Rex, & Infans præfati, qui cum tot tantiſsq́ue periculis, laboribus, & expenſsis, necnon perditione tot naturalium Regnicolarum huiuſsmodi, &c. Provincias illas luſstrare fecerunt, & portus, inſsulas, & maria huiuſsmodi acquiſsiverunt, & poſsſsederunt, ut præfertur, ut veri earum Domini, timẽtestimentes, ne aliqui cupiditate ducti ad partes illas navigarent, & operis eiuſsmodi perfectionem, fructum, & laudem ſsibi uſsurpare, vel ſsaltem impedire cupientes, prætereà ſseu lucri commodo, aut malitia ferrum, arma, lignamina, aliaſsq́ue res, & bona ad infideles deferri prohibita, portarent, vel tranſsmitterent, aut ipſsos infideles navigãdinavigandi modum edocerent, propter quæ eis hoſstes duriores ac fortiores fierent, & huiuſsmodi proſsecutio impediretur, vel forſsitan ceſsſsaret, non abſsque offenſsa Dei magna, & ingenti totius Chriſstianitatis opprobrio, ad obviandum præmiſsſsis, ac pro ſuorũſuorum iuris, & poſsſseſsſsionis conſservatione, ſsub certis tunc expreſsſsis graviſsſsimis pœnis prohibuerint, & generaliter ſstatuerint, quòd nullus niſsi cum ſsuis nautis, & navibus, & certi tributi ſsolutione, obtentaq́ue prius deſsuper expreſsſsa ab eodem Rege, vel Infante licentia, ad dictas provincias navigare, aut in earũearum partibus contractari, ſseu in mari piſscare præſsumeret; tamẽtamen ſsucceſsſsu temporis evenire poſsſset, quòd aliorum Regnorum, ſseu nationum perſsonæ invidia, malitia, aut cupi|

p. [617]

ditate ducti, contra prohibitionem prædictam, abſsque licentia, & tributi ſsolutione huiuſsmodi, ad dictas provincias accedere, & ſsic in acquiſsitis provincijs, portubus, inſsulis, ac mari navigare, contractare, & piſscari præſsumerent, & ex inde inter Alfonſsum Regem, ac Infantem, qui nullatenus ſse in his deludi paterentur, & præſumẽtespræſumentes, quòd inter prædictos quàm plurima odia, rancores, diſsſsenſsiones, guerræ, & ſscandala in maximam Dei offenſsam, & animarum periculum veriſsimiliter ſsubſsequi poſsſsent, & ſsubſsequerentur.

Nos præmiſsſsa, & ſsingula, debita meditatione penſsantes, quòd cùm olim præfato Alfonſso Regi quoſcunq;quoſcunque Chriſsti inimicos, ubicunq;ubicunque conſstitutos, ac Regna, Ducatus, Principatus, dominia, poſsſseſsſsiones, & mobilia bona quæcunq;quæcunque per eos detenta, ac poſsſseſsſsa, invadendi, conquirendi, expugnãdiexpugnandi, debellandi, & ſsubiugandi, illorumq́;illorumq́ue perſsonas in perpetuam ſervitutẽſervitutem redigendi, ac Regna, Ducatus, Comitatus, Principatus, dominia, poſsſseſsſsiones, & bona, ſsibi, & ſsucceſsſsoribus ſsuis applicandi, appropriãdiappropriandi, ac in ſsuos, ſuorumq́;ſuorumq́ue uſsus, & utilitatẽutilitatem convertẽdiconvertendi, alijs noſstris litteris plenãplenam, & liberãliberam inter cætera cõceſſerimusconceſſerimus facultatẽfacultatem. Dictæ facultatis obtentu idẽidem Alfonſsus Rex, ſseu eius auctoritate prædictus Infans, iuſstè, & legitimè inſsulas, terras portus, & maria huiuſsmodi acquiſsivit, & poſsſsedit, ac poſssidet, aliaſsq́ue res quæ ad eundem Alfonſsum Regem, & ipſsius ſsucceſsſsores de iure ſspectant, & pertinent nec quivis alius Chriſsti fidelis, abſsque ipſsorum Alfonſsi Regis, & ſsucceſsſsorum ſsuorum licentia ſspeciali, de illis ſse hactenus intromittere potuit, neque poteſst quoquomodo, ut ipſse Alfonſsus Rex, eiuſsq́ue ſsucceſsſsores, & Infans eò ferventius huic tam pijſsſsimo operi, in quo cumillo animarum ſsalus, Fidei augmentum, & illius hoſstium depreſsſsio procurentur, &c.

De præmiſssis omnibus, & ſsingulis informati pleniſssimè, motu proprio, &c. auctoritate Apoſstolica, &c. & ex certa ſciẽtiaſcientia, de Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine, litteras facultatis præfatas, quarum tenores de verbo ad verbum præſsentibus litteris volumus pro inſsertis, &c. quæcunque etiam alia ante data dictarum facultatum acquiſsita, & ad ea, quæ in poſsterum nomine dictorum Alfonſsi Regis ſsuorumq́ue ſsucceſsſsorum, & Infantis in ipſsis, ac circumvicinis, & ulterioribus ac remottoribus partibus de Infidelium, ac Paganorum manibus acquiri poterunt, provinctas inſsulas portus, & maria quæcunque extendi, & illa ſsub eiſsdem facultatis litteris comprehendi, ipſsarumq́ue facultatis, & præſsentium litterarum vigore iam acquiſsita, & quæ in futurum acquiri contigerit, poſstquàm acquiſsita fuerint, ad præfatos Regem, & ſsucceſsſsores ſsuos, ac Infantem, ipſsamque conqueſstam, quam à capitibus de Boiador, & de Nom, uſsque per totãtotam Guineam; & ultra verſsus illam Meridionalem plagam extendi, harum ſserie declaramus etiam ad ipſsos Alfonſsum Regem, & ſsucceſsſsores ſsuos, ac Infantem, & non ad aliquos alios ſspectaſsſse, & pertinuiſsſse, ac in perpetuum ſspectare, & pertinere de iure, &c. HęcHæc Caliſstus III.

Vltimò in eâdem Bulla rogat, & exortatur Summus Pontifex omnes perſsonas cuiuſscunque qualitatis, etiãſietiamſi Imperatores ſsint, vel Reges, &c. & diſstrictè prohibet omnibus, ne ad pręfataspræfatas provincias, portus, & loca deferant, nec deferre faciant merces ullas abſq;abſque ſspeciali licẽtialicentia præfati Regis, vel Infantis, vel eorum ad quos ipſsa conquiſsitio pertineat, nec ullâ ratione ſse intromittant in præfata maria; vel regiones; quòd ſsi contrà fecerint, ſsi fuerint perſsonæ particulares; ipſso iure ſsententiam excõmunicationisexcommunicationis incurrant: ſsi verò fuerit civitas, vel univerſsitas, ſsive communitas, ipſso iure ſsubiaceant interdicto Eccleſsiaſstico, à quibus cenſsuris nullâ Apoſstolicà auctoritate valeant abſsolvi ante ſsatisfactionem, vel compoſsitionem cum pręfatispræfatis Rege, Infante, vel ſsucceſsſsoribus factãfactam. Quæ omnia fideliter ex Bulla Caliſsti Tertij decerpſsimus.

Et adeò

^† ſsecurus hic conceſssionis Pontificiæ titulus eo tempore vi|

p. 618

ſsus fuit, ut Catholici Reges FerdinãdusFerdinandus & Eliſsabeth ex conſsilio doctiſsſsimorum virorum, quos ſsemper ſsecum habebant, & præcipuè

^† magni illius ſsæculi Iuriſsonſsulti Ioannis Lupi de Palacios Rubios (ſsi credimus Anton. de Herrera in hiſstoria genereligenerali Indiarum, decada 1. libro 10. capite 17. pagina 348.) generalem quandam proteſstationem, ſsive requiſsitionem ordinari mandaverint, quæ per eorum Duces Barbaris infidelibus, ubi primum ad eos appuliſsſsent, intimaretur, in qua nihil magis enixè, & expreſssè continebatur. Cuius exemplar extat apud eundem Antonium de Herrera dicta decada 1. libro 7. capite 14. pagina 249. & ſsequenti, & iterum decada 2. lib. 1. capite 14. pagina 27. & decad. 4. libro 1. capite 8. pagina 18. Et eadem formula data eſst ab Imperatore Carolo Qvinto, Franciſsco Pizarro anno 1533. ubi ad conquiſsitionem huius Regni Peruani miſsſsus fuit, & cæteris ſsubinde Ducibus, qui ad eiuſsmodi expeditiones delegabantur, ut conſstat ex 4. tom. ſschedul. impreſsſs. pagina 226. & ſsequenti, cuius copiam his etiam noſstris ſscriptis inſserere, ut neceſsſsarium, ita lectoribus valdè gratum futurum exiſstimamus.

^† N. criado de los mui altos, i mui poderoſsos Reyes de Caſstilla, i de Leon, Domadores de las gentes barbaras, ſsu menſsagero i Capitan, vos notifico i hago ſsaber, como mejor puedo, que Dios nueſstro Señor, Vno i Eterno, criò el cielo, i la tierra, i un hombre, i una muger, de quien voſsotros i noſsotros, i todos los hombres del mundo fueron, i ſson decendientes procreados, i todos los que deſspues de noſsotros vinieren: mas por la muchedumbre de generacion que deſstos ha procedido deſsde cinco mil i mas años, que ha que el mundo fue criado, fue neceſsſsario que los unos hombres fueſsſsen por una parte, i los otros por otra, i ſse dividieſsſsen por muchos Reinos i provincias, porque en una ſsola no ſse podian ſsuſstentar i conſservar. De todas eſstas gentes Dios nueſstro Señor dio cargo à uno, que fue llamado ſsan Pedro, para que de todos los hombres del mundo fueſsſse Señor i Superior, à quien todos obedecieſsſsen, i fueſsſse cabeça de todo el linage humano, do quier que los hombres eſstuvieſsſsen, i vivieſsſsen, i en qualquier lei, ſsecta, ò creencia: i diole à todo el mundo por ſsu ſservicio i juriſsdicion: i comoquiera que le mandò, que puſsieſsſse ſsu ſsilla en Roma, como en lugar mas aparejado para regir el mundo: tambien le prometio, que podia eſstar, i poner ſsu ſsilla en qualquier otra parte del mundo, i juzgar i governar todas las gentes Chriſstianos, Moros, Indios, Gentiles, i de qualquier otra ſsecta, ò creencia que fueſsſsen. A eſste llamaron Papa, que quiere dezir, Admirable Mayor, Padre, i Guardador, porque es Padre, i Governador de todos los hombres. A eſste ſsanto Padre obedecieron, i tomaron por Señor, Rei i Superior del univerſso los que en aquel tiempo vivian: i aſssimeſsmo han tenido à todos los otros, que deſspues de èl fueron al Pontificado elegidos: i aſssi ſse ha continuado haſsta aora, i ſse continuarà haſsta que el mundo ſse acabe.

Vno de los Pontifices paſsſsados, que he dicho, como Señor del mundo, hizo donacion deſstas islas i tierra firme del mar Oceano a los Catolicos Reyes de Caſstilla, que entonces eran Don Fernando i Doña Iſsabel, de glorioſsa memoria, i à ſsus ſsuceſsſsores, nueſstros ſseñores, con todo lo que en ellos ai, ſsegun ſse contiene en ciertas eſscrituras que ſsobre ello paſsſsaron, ſsegun dicho es (que podeis ver, ſsi quiſsieredes. ) Aſsſsi que ſsu Mageſstad es Rei, i Señor deſstas islas, i tierra firme, por virtud de la dicha donacion, i como à tal Rei i Señor algunas islas, i caſsi todas, à quien eſsto ha ſsido notificado, han recebido à ſsu Mageſstad, i le han obedecido i ſservido, i ſsirven, como ſsubditos lo deben hazer, i con buena voluntad, i ſsin ninguna reſsiſstencia, luego ſsin ninguna |

p. 619

laciondilacion como fueron informados de lo ſsuſsodicho, obedecieron a los varones Religioſsos que les embiava, para que les predicaſsſsen, i enſseñaſsſsen nueſstra ſsanta Fè: i todos ellos de ſsu libre, i agradable voluntad, ſsin premio, ni condicion alguna ſse tornaron Chriſstianos, i lo ſson: i ſsu Mageſstad los recibio alegre, i benignamente, i aſssi los mandò tratar como a los otros ſsus ſsubditos i vaſsſsallos: voſsotros ſsois tenidos, i obligados a hazer lomeſsmo. Porende, como mejor puedo, vos ruego, i requiero, que entendais bien eſsto que os he dicho, i tomeis para entendello, i deliberar ſsobre ello el tiempo que fuere juſsto, i reconozcais a la Igleſsia por ſseñora, i ſsuperiora de el univerſso mundo, i al summo Pontifice, llamado Papa, en ſsu nombre, i à ſsu Mageſstad en ſsu lugar, como ſsuperior i ſseñor, Rei de las islas, i tierra firme, por virtud de la dicha donacion: i conſsintais, que eſstos Padres Religioſsos os declaren, i prediquen lo ſsuſsodicho. I ſsi anſsi lo hizieredes, hareis bien, i aquello que ſsois tenidos i obligados, i ſsu Mageſstad, i yo en ſsu nombre, vos recebiran con todo amor, i caridad, i vos dexaràn vueſstras mugeres, i hijos libres, ſsin ſservidumbre, para que dellas, i de voſsotros hagais libremente todo lo que quiſsieredes, i por bien tuvieredes, como lo han hecho caſsi todos los vezinos de las islas: i aliende deſsto ſsu Mageſstad vos darà muchos privilegios, i exempciones, i vos harà muchas mercedes. Si no lo hizieredes, ò en ello dilacion malicioſsamente puſsieredes, certificoos, que con el ayuda de Dios yo entrarè poderoſsamente contra voſsotros, i vos harè guerra por todas las partes, i manera que yo pudiere, i vos ſsujetarè al yugo, i obediencia de la Igleſsia, i de ſsu Mageſstad, tomarè vueſstras mugeres, i hijos, i los harè eſsclavos, i como tales los vendere, i diſsdondre de ello como ſsu Mageſstad mandare: i vos tomarè vueſstros bienes, i vos harè todos los males, i daños que pudiere, como à vaſsſsallos que no obedecen, ni quireren recibir à ſsu ſseñor, i le reſsiſsten, i contradizen. I proteſsto que las muertes, i daños que de ello ſse recrecieren, ſsea à vueſstra culpa, i no de ſsu Mageſstad, ni nueſstra, ni de eſstos Cavalleros que conmigo vinieron: i de como os lo digo i requiero pido al preſsente eſscrivano, que me lo dè por teſstimonio ſsignado.

Ivxta quæ omnia ſsuprà dictus titulus magis ac magis communiri, imò & inconcuſsſsus reddi videtur. Nam ſsi iuſstè

^† poſssidet, qui Auctore iudice poſssidet, l. iuſstè poſssidet, D. de acquirenda poſsſseſssione: &

^† ſsententia à quolibet legitimo, & competenti iudice lata, ſsufficit ad verum dominium uni tollendum, & in alium tranſsferendum, ut voluit gloſsſsa in l. ex hoc iure, D. de iuſstitia & iure, verbo, Dominia, & ibîdem Bartolus numero. 6. & plenius in l. Pomponius, §. ſsi iuſsſsu, D. de acquirenda poſsſseſssione, gloſsſsa in §. ultimo, verbo, Cui adiudicatum, inſstitutionum de officio iudicis, & in capite propoſsuiſsti, verbo, Vacare, de conceſssione præbendæ, & notat Innocentius in cap. quia plerique, poſst principium, de immunitate Eccleſsiarum, Divus Thomas in 2. 2. quęſtionequæſtione 62. articulo 3. Baldus in l. id quod pauperibus, quæſstione 7. C. de Epiſscopis & Clericis, Petrus de Ancharranis in regula poſsſseſsſsor, de regulis iuris, lib. 6. col. 36. verſsic. Tertiò quæro, Iaſso ex numero 4. Lancellotus Decius colum. 3. in dict. l. ex hoc iure, Cumanus, & Iaſs. numero final. Ripa numero 1. in rubr. D. de re iud. Bertachinus in repertorio, verbo Dominium transfertur, numero 3. & alijs, quos in ſsimilibus noſstræ quæſstionis terminis loquens, nempè de adiudicatione Regni NavarręNavarræ per Iulium Secundum eiſsdem Regibus Catholicis facta, refert & ſsequitur Palac. Rubios in tractat. de obtent. Regni NavarręNavarræ, 5. parte, §. 3. poſst medium: longè

^† magis hoc in conceſssione, & declaratione Romani Pontificis admittere |

p. 620

debemus, qui eſst ſsupremus, & competens omnium fidelium, & infidelium iudex in ſspiritualibus, & etiam in temporalibus, iuſstâ cauſsâ exiſstente, ut ſsuprà probavimus. Et

^† cuius vel una ſsola ſsententia faceret ius, & in ſsimilibus cauſsis vim, & auctoritatem legis haberet, iuxta text. vulgarem, & ſsummè notandum in l. final. C. de legibus, & in l. apud Iulianum II. in fine, D. ad S. C. Trebellian. capit. in cauſsis, de ſsentent. & re iudicata, cap. unico, in fine, quæ fuerit prima cauſsa beneſs. amitten. in uſsib. feud. l. 14. titul. 1. part. 1. l. 14. titul. 22. part. 3. ubi Gregor. Lopez, cum alijs, quæ obſservat idem Palac. Rubius in eâdẽeâdem 5. part. §. 2. circa finem, Ioan. Fab. in §. ſsed quod Principi, inſstit. de iur. natur. Felin. in cap. cùm olim, col. 10. de re iudicata, Iaſs. in l. 1. col. 4. C. de edendo, Decius conſsil. 191. Roman. ſsingul. 668. Afflict. deciſs. 6. num. fin. idem Afflict. poſst Andr. de Iſsernia in cap. 1. §. prætereà Ducatus, de proh. feud. alien. Guillerm. de Perno conſsil. 14. num. 17. fol. 246. inter conſsil. feudal. Roder. Xuarez in l. quoniam in prioribus, C. de inoffic. teſstament. in declar. ad leg. Regias, lim 1. dub. 2. numer. 13. Molin. de primogen. lib. 4. cap. 8. num. 3. Menoch. conſs. 501. vol. 6. ubi loquitur de nobili illa cauſsa Comitatus de Palma, Gama deciſsio 33. numer. 2. 1. par. ubi eius additio, Did. Perez in l. 8. titul. 4. lib. 2. ordin. col. 405. verſsic, Neque obſsat, Boërius conſsil. 8. numer. 10. Burſsatus conſsil. 56. lib. 2. num. 4. & 5. Covarr. in 4. 2. part. cap. 7. §. 4. num fin. & Pat. Gabr. Vazquez in 1. 2. diſsput. 157. cap. 5. apud quos communis ſsententia eſst, id, quod Pontifex, aut Princeps in aliquo negotio decernit, non per viam ſsententiæ particularis, ſsed veluti per modum legis generalis, vel eius praxis, aut interpretationis, iu utique in ſsimilibus facere, & ad cauſsarum deciſsionem rectè allegari poſsſse. Et

^† hûc nimirum tendere videntur verba illa Bullæ Calixti Tertij ſsuprà relatæ, ibi: Dictæ facultatis obtentu, idem Alfonſsus Rex iuſstè, & legitimê inſsulas, terras, portus, & maria huiuſsmodi acquiſsivit, & poſsſsedit, ac poſssidet.

Rurſsus, quia etſsi circa poteſstatem Romani Pontificis in hoc articulo diverſsæ fint Doctorum ſsententiæ, & dicendi modi, ut ex ſsuprà dictis apparet. Ea

^† quidem, quæ pro Eccleſsia, & eius auctoritate facit, magis probanda, & admittenda eſst, argum. text. in cap. fin de re iudicata, & in l. ſsunt perſonęperſonæ, D. de Religioſs. & ſsumpt. funer. l. Titia 40. §. Seia teſstamento, D. de auro & argen. legato, l. lege Iuliâ, D. de manumiſssionib. cum notatis à Decio in l. ſsemper in obſscuris, la 1. numer. 3. D. de regulis iuris, Sarmiento lib. 3. ſselect. cap. Petr. Pechio de Eccleſs. reparan. cap. 1. Petr. Surdo de aliment. quæſst. 10. numer. 17. Tiraquel. de privileg. piępiæ cauſęcauſæ, privileg. 146. & ſsequentibus: &

^† eorum, quęquæ magis in ſspecie notat Hoſstienſsis, & Ioan. Andreas in capit rurſsus, qui cleric. vel voventes, & eos referens Felinus in cap. 1. de conſstitution. num. 104. Marta de iurſsdict. 2 part. cap. 6. num. 7. & Beltranus à Guevara in propugnaculo contra Venet. aſsſsert. 2. §. 2. num. 55. qui docent, quòd opinio, quæ favet poteſstati clavium, pręvaletprævalet non faventibus.

PręſertimPræſertim

^† cùm expreſssè deciſsum extet à Clemente Tertio in capit. Capellanus, de ferijs, poſsſse Summum Pontificem in dubijs opinionibus declarare, quæ ſsit verior, & ſsequenda, quod in hoc caſsu, de quo ſsermonem habemus, toties, ut vidimus, non ſsolùm verbis, verùm & factis ipſsis, in negotijs graviſssimis declaravit, l. de quibus, verl. Quid enim intereſst, D. de legibus, l. Paulum, D. rem ratam haberi, cum alijs, quæ adduximus ſsup. hoc lib. cap. 21. num. 3.

Vnde nemini permittendũpermittendum videtur, |

p. 621

hoc amplius in dubium revocare, quia ſsemper

^† præſsumere debemus, Papæ ſsententias, & declarationes eſsſse iuſstas, & legitimè, ac canonicè promulgatas, ut ait text. in cap. cùm inter vos, §. final. de ſsent. & re iudic. cap. abſsit 11. quęſtquæſt. 3. & alia congerens Alvar. Pelagius de planctu Eccleſs. lib. 1. cap. 26. Quoniam

^† eſst fons iuſstitiæ, ClemẽtClement. unic. de probation. gloſsſs. notab. in l. relegati, verb. Reliqua, de pœnis, cum alijs traditis à Gailio lib. 2. pract. obſservat. cap. 55. & in eo ineſst ſsumma perfectio, & ſsapientia, ut probat Cardin. Paleotus in tractat. de ſsacro Conſsiſstorio, par. 2. quæſst. 2. pag. 59. Et ideò licèt

^† totus mundus ſsentiret contra Papam, ſstandum eſsſset eius ſsententiæ, & declarationi, iuxta ea, quæ latè, & copiosè tradit Cardinal. Iacobat. de Concil. lib. 3. art. 1. n. 36. & lib. 6. art. 2. num. 45. DD. per text, ibi, in cap. hæc eſst Fides 24. quæſst. 1. Philip. Probus in addition. ad Ioan. Monach. in cap. ſsuper eo, numer. 29. de hæret. ubi

^† dicit: Papæ ſsententiam prævalere ſsententiæ omnium Epiſscoporum, quæ fuit opinio gloſsſs. in cap. in iſstis, diſstinct. 4. quam pluribus ornat Ioan. Baptiſst. Valençuela in monitor. contra Venet. part. 6. ex numer. 91. qui etiam in parte 7. ex num. 122. alia de hac re brocardica congerit, nempè,

^† quod Papa approbat, vel reprobat, omnes approbare, vel reprobare tenentur, & qui nõnon eſst cum Papa, eſst contra Christvm, & qui non eſst Christi, Antichriſsti eſst, & quòd graviſssimè peccat, qui EccleſiãEccleſiam, quam defendere debet, impugnat. Cui addo Navarr. lib. 3. cõſilconſil. tit. de ijs quæ fiunt a maiori parte Capit. num. 1. pag. 169. ubi

^† probat, PapęPapæ ſsolius ſsententiam præferri ſsententiæ omniũomnium aliorum Epiſscoporum, & Doctorum, qui in Concilio generali congregati ſsint, & eo refragante, nihil fieri poſsſse, argument. cap. ſsignificaſsti, de electione, ubi Ioan. Andr. & Panormit. notab. 7. & aliorum, quæ latiùs congerit Anton. Roſsellis in tractat. de Concilijs, quęſtquæſt. 17.

Tertiò

^† conſsidero, quòd ſsi ij, qui auctoritate cuiuslibet Principis contrahunt, vel ab eo aliquid recipiunt, decipi non debent, neque aliquãaliquam moleſstiam, aut vexationem ſsubire, l. 2. l. benè à Zenone 3. C. de quadrien. præſscript. l. 1. C. de his, qui veniam ætat. impetraver. cum pluribus alijs, quæ congerit Dueñas regul. 238. Peregrin. de iure Fiſsci lib. 6. tit. 4. num. 15. cum ſsequentibus, Cavallinus in tractat. de eviction. §. 5. num. 88. & latiſssimè D. Ioan. del Caſstillo lib. 2. controverſs. quotidian. cap. 5. Iuvari

^† quippè nos beneficio oportet, non decipi, l. in commodato 17. §. ſsicut, in fine, D. de commodat. cap. un. eod. tit. & iniuriæ occaſsiones inde naſsci non debent, unde iura naſscuntur, l. meminerint, C. unde vi. Multò planius idem illis ſservari oportebit, qui donatione & cõceſsioneconceſsione Pontificiâ muniti, has infidelium provincias tot periculis, expenſsis, & laboribus detexerunt, converterunt, & ſsubiugarunt; Pontificalis quippè

^† dignitas & maieſstas reliquas alias ſsupereminet, ut aliàs de Imperiali dicitur in l. cùm multa, C. de bonis quæ liber. &

^† ita Papa Imperator appellatur in cap. Conſstantinus, 96. diſstinct. & per Præpoſsit. in cap. per venerabilem, num. 136. qui filij ſsint legit. & Princeps Principum mundi, aliàs ſsuperiorem non recognoſscentium, & culmen omnium dignitatum, capit. corpora, de conſsecrat. diſstinct. 1. capit. venerabilis, de præbend. cap. ſsolitæ, de maiorit. & obed. cum latè traditis à Valençuela dict. monitor. 5. par. ex num. 100. & 6. part. ex num. 80. & à Nobis ſsup. cap. proximo, ex num. 50. Et

^† Eccleſsia, quęquæ eſst tutrix, & cultrix iuſstitiæ, non patitur aliquid fieri contra iuſstitiam, capite 1. §. diverſsum, de alienat. fendi, Baldus conſs. 24. in fine, lib. 2. Ancharran. conſsil. 231. num. 3. Romanus conſs. 298. n. 2. |

p. 622

Caſstrenſsis conſsil. 116. numer. 2. in fine, lib. 1. & Decius conſsil. 329. in fine.

Quapropter

^† Papæ facta in dubiũdubium vocari non debêre, docet text. in cap. in memoriam, 19. diſstinct. Anton. de Butrio in cap. 2. num. 60. de translat. PręlatPrælat. Franc. de Curte inter conſsilia Martianeſsij conſsil. 10. num. 6. & alij apud Valençuel. ſsup. 5. parte ex num. 146. Neque quiſsquam

^† iuſstè eius poteſstati & auctoritati detrahere debet, ut ait Hieronym. Alban. in tractat. de poteſst. Papæ, 1. par. num. 123. & 2. par. num. 237. & 249. & Lælius Iordanus in tractat. de RomanęRomanæ ſsedis origine, cap. 12. num. 23. Quin

^† potius ubi aliquid magnum, & inſsolitum, & quod ordinarias iuris regulas excedat, à PõtificePontifice fieri videamus, præſsertim ſsi in Eccleſsiæ augmentum, & Fidei propagationem, aut conſservationem dirigatur, id magis admirari, quàm reprehendere, aut notare debemus, ut optimè in noſstris terminis advertit Epiſscopus Chiapenſs. in dict. tractat. comprobat. fol. 65. Quia

^† poteſstas ſsedis ApoſtolicęApoſtolicæ, cùm in ſse maxima, & ampliſssima ſsit, tum tamen magis extendi, & uſsque in infinitum, ut aiunt, ampliari poteſst, quoties SũmusSummus Christi Vicarius univerſsalis EccleſięEccleſiæ cõmodioricommodiori, & perfectiori ſstatui id viderit convenire, ut tradit D. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 19.

Et idẽidem Chiapenſsis probat

^† ex ſsimili à Bart. Bald. & alij Doctoribus tradito in l. ſsi hominem 30. D. manda. per text. ibi Iaſs. in l. non ſsolùm, §. morte, col. 21. D. de novi oper. nuntiat. & in l. 1. C. de precib. Imper. offeren. Panormit. in cap. at ſsi clerici, §. de adulterijs, col. 5. de iudicijs, & in cap. final. col. 14. de conſsuetudine, Felin. in cap. 1. numer. 48. & ſsequentibus, de conſstitution. dum docent, quòd quoties aliquis caſsus occurrit, à Principe non cogitatus, vel à lege nõnon pręviſuspræviſus, poteſst is, qui vices eiuſdẽeiuſdem Principis gerit, vel aliàs generale mandatum habet, ea omnia facere, quæ præſsens cauſęcauſæ utilitas, vel neceſssitas exigit, etiamſsi mandati fines, excedat, vel eidem aliquatenus contraveniat.

Quibus addere etiam poſsſsumus tex. in

^† l. ult. §. fin. D. mandati, & in l. 4. §. ult. D. de re militari, & tradita à Iaſsone in l. Barbarius, D. de offic. Prætor. ex numer. 24. & in l. nemo poteſst, col. 1. de legat. 1. Hippol. de Marſsilijs in l 1. §. fin. num. 29. D. de quæſstionib. Tiraquel. de pœn. temper. in præfat. numer. 25. & in l. ſsi unquam, verb. Libertis, num. 48. C. de revocand. donat. Pinel. in l. 1. C. de bonis mater. 3. part. ex numer. 23. & in rub. C. de reſscind. vendit. 2. parte, capit. 2. numer. 6. & Caldas Pereira de nomin. emphyt. q. 15. num. 19. ubi eum minimè mandati fines excedere notant, qui facit aliquid vicinum, & annexum mandato.

Qua de cauſsa

^† magnæ audaciæ, & temeritatis, imò & impietatis eſsſse videtur, aſsſserere, vel attentare, quòd Pontifices non poſsſsunt prædictas donationes facere, vel quòd eas fruſstratoriè fecerunt, & tanquãtanquam aërem verberantes. Nam

^† ut Deus, & natura, ut inquit Philoſsophus, ex poſssibilibus ſsaciunt, quod melius eſst; nec unquam aliquid fruſstra efficiunt; ita

^† quod Deo Auctore, vel eius Vicario fit, licitum, & convenientiſssimum eſsſse, dicendum eſst, ut ait Clemens Alexand. lib. 6. Stromat. D. Auguſst. lib. 3. de libero arbitr. cap. 5. & lib. 1. contr. adverſs. leg. & Proph. cap. 14. & eos referens Rutil. Benzon. de anno IubilęiIubilæi, lib. 2. cap. 1. pag. 62. &c. 21. pag. 144. Eccleſsia

^† quippè nec decipere, nec decipi poteſst, ut multis probat Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 6. cap. 7. & 8. Pat. Fran. Suarez de defenſs. Fidei lib. 1. cap. 3. & in tract. de Fide, diſsput. 5. ſsect. 6. per totam.

^† non ſsolùm erroris eſst expers, ubi de rebus, & articulis Fidei decernit, ut in dict. cap. hæc eſst Fides 24. |

p. 623

quæſst. 1. verumetiam, ubi de temporalibus, & concernentibus ad mores univerſsales diſsponit, ut eſst commune dogma omnium Theologorum, & copiosè probat Turrecremata in ſsumma de Eccleſsia, Cardin. Bellarminus in controverſs. de Conciliorum auctoritate, lib. 2. cap. 2. & lib. 4. de Rom. Pontif. cap. 5. Gregor. Lopez in l. 22. tit. 4. par. 3. Avendan. in cap. Prætor. 2 par. cap. 23. nmum. 13. Rebuff. in conſst. 3. tit de recuſsat. Roland. conſs. 19. vol. 3. Benzonius dict. cap. 21. pag. 142. verſs. Nam Eccleſsia, & Menoch. de arbitrar. cent. 5. caſsu 458. ex num. 28. & latiſssimè, m & elegantiſssimè Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 16. cap. 8. & lib. 18. cap. 6. & Nos iterum infrà lib. 3. cap. 2.

Vnde

^† naſscitur, quòd Papa recuſsari non poſssit, neque ab eius ſsententia appellari, ut reſsolvunt Abbas in capit. querelam, num. 14. de electione, Felinus in capit. inquiſsitionis, num. 14. de accuſsation. & in capit. in cauſsis, numer. 4. de ſsent. & re iudicata, & alij plures, quos refert, & ſsequitur Menoch. ubi ſsuprà, num. 58. & Valençuela dict. monitor. 6. par. n. 89. & 90. Quia quod

^† ipſse Papa facit, videtur facere ut Deus, iuxta notata in c. ſsi quando, & cap. cùm à Deo, de re ſscript. cap. propoſsuit, de conceſsſs. præben. Præpoſsitus in dict. cap. per venerabilem, num. 145. qui filij ſsint legit. Bald. in cap. 1. de nova forma fidel. in uſsib. feud. & in l. fin. num. 2. C. ſsententiam reſscindi non poſsſse, Paul. CaſtrẽſCaſtrenſ. conſsil. 415. num. 1. part. 1. Ioan. de Salas conſs. 68. nu. 14. Et cùm ſsit Dei vicarius, eius facta Deo attribuuntur, cap. quanto, de translat. Epiſscopi, ubi Anton. de Butrio num. 5. Ioan. Nevizan. in Sylva nuptiali lib. 1. verb. Non eſst nubendum, num. 155. neque præſsumitur, quòd aliter iudicet, vel faciat, quàm Deus ipſse eſsſset iudicaturus, ut argum. cap. novit 43. de appellat. & l. unicæ, D. de offic. Præfect. Prætorio, optimè notat Ioan. Andr. in cap. cum veniſsſsent 12. num. 7. de iudicijs, & facit text. in cap. non nos, 40. diſstinct. & alia, quęquæ cumulat Valençuela d. 6. par. ex num. 86.

Qvartò

^† ad eiuſsdem tituli comprobationẽcomprobationem non minus efficaciter cõſiderariconſiderari poteſst, quòd etſsi regulariter non exemplis, ſsed legibus iudicandum ſsit, l. nemo 13. C. de ſsentent. & interlocut. omn. iud. cum ſsimilibus ibi allegatis à gloſsſs. Bart. Baldo, Saliceto, & Caſstrenſsi, & à Zepola conſs. crimin. 8. Aſsflict. deciſs. 383. num. 8. Menoc. cõſconſ. 507. num. 3. lib. 6. & de pręſumptpræſumpt. lib. 1. quæſst. 1. num. 19. quia ut prudenter advertit idem Menoch. conſsil. 57. numer. II. lib. 1. ſsi exemplis iudicandum eſsſset, ſsemper res inter alios acta alijs præiudicaret, & rei iudicatæ exceptionem produceret, contra totum titulum, C. res inter alios acta, l. ſsæpè, D. de re iudicata, l. & an eadem, cum ſsequentibus, D. de except. rei iudicatęiudicatæ. Quibus alia addit Anton. Theſsaur. in præfat. ad deciſsion. Pedemont. num. 33. inquiens,

^† quòd Curtius Iunior dicere ſsolebat, ſse, quamvis ætate provectum, ex pluribus exemplaribus, quęquæ ad deciſsiones occurrentium cauſsarum allegari audierat, pauca, vel nullum vidiſsſse, quod in omnibus ſsimile eſsſset, & æquales circunſstantias haberet, de quo etiam optimè tractat Anton. Mornatius in obſservation. ad l. 38. D. de legibus, pag. 30. & 31.

At tamen

^† quando exempla ſsupremorum iudicum ſsunt, & in magnis tribunalibus uſsitata, multum ponderis, & auctoritatis habent, ut eâdem forma in ſsimilibus caſsibus procedatur, ut in l. filius, D. ad legem Corneliam, de falſsis, l. 1. §. ſsi vir, D. ad Syllanianum, l. 1. C. quęquæ ſsit longa conſsuetudo, l. 3. C. de ędificijsædificijs privat. ibi: Probatis ijs, qui in oppido frequenter in eodem genere cõtroverſiarumcontroverſiarum ſservata ſsunt, cum traditis ab Afflictis deciſsione 45. |

p. 624

& 190. Gama deciſs. 33. numer. 2. & deciſs. 228. per totam, ubi eius additio Vincent. de Franchis deciſs. 81. num. 2. & deciſs. 91. num. 16. 1. parte, Oſsaſschana deciſs. Pedemont. 22. Anton. Theſsaur. deciſs. 21. Petr. Herodio in pręfatpræfat. ad lib. rerum iudicat. Pinel. in l. 2. C. de reſscindend. 2. par. cap. 4. numer. 2. Parlador. lib. 2. quotidian. cap. fin. 5. parte, §. 10. num. 7. Perez de Lara de anniverſsar. & capellan. lib. 1. cap. 10. num. 43.

Et hac de cauſsa exempla

^† ſsanctorum Patrum ſsequenda eſsſse, & ſsecundùm ea iudicandum, docet text. in cap. de quibus 20. diſstinct. cap. qui de menſsa 37. diſstinct. cap. legimus, 81. diſstinct. cap. omnes 7. quęſtquæſt. 1. cap. ult. 9. quæſst. 3. cap. non eſst culpandus 32. q. 2. Et

^† maiorum actus pro lege accipiuntur, l. capitalium, §. ult. D. de pœnis, l. minimè, D. de Religioſs. & ſsumpt. funer. l. 2. D. de vulgar. l. more 8. D. de adquir. hæred. & de iuriſsd. omn. iudic. l. non omnium 20. D. de legibus, cum multis alijs, quæ circa eas obſservat Lud. Gomez in reg. de trien. poſsſseſsſs. quęſtquæſt. 2. pag. 672. Fredericus Nauſsea in princ. inſst. quibus ex cauſs. manum. non licet, Mantua in Enchirid. rer. ſsing. c. 163. Menoch. de arbitrar. caſsu 32. numer. 2. Cuiac. lib. 8. obſservat. cap. 12. & lib. 17. cap. 15. & relati ab Alfano collect. 740.

Vnde multo

^† fortius auctoritas ſsupremi Principis, prout eſst Papa, ſequẽdaſequenda, & veneranda eſst: maior enim eſst quàm auctoritas Sanctorum, ut tetigimus ſsup. hoc lib. cap. 11. num. 25. & tradit gloſsſs. in cap. de libellis, 20. diſst. Baldus in l. reſscripta, numer. 7. C. de precib. Imp. offeren. latè Felin. in cap. quæ in Eccleſsiarum, num. 29. de conſstit. Alvarot. in titul. Epiſscop. vel Abbat. num. 5. & Peregrinus de iur. Fiſsci, lib. 1. tit. 2. num. 2.

Et omnino tenendum, credendumque eſst licitum, & validum eſsſse, quod non ſsolùm unus Pontifex, ſsed plures in aliquo genere cauſsarum fecerunt, & declararunt. Nam

^† tunc videtur inducta quædam conſsuetudo, quæ ſsimiliter ius in negotijs ſsimilibus facit, l. de quibus, l. ſsi de interpretatione, l. minimè ſsunt mutanda, l. in ambiguitatibus 38. D. de legibus, gloſsſs. fin. in dict. l. nemo, C. de ſsentent. & interlocutionibus, Palacios Rubios, in noſstris terminis loquens, in dict. tractat. de obtent. Reg. Navarr. 5. parte, §. 2. ad finem.

Et hac ratione

^† utens Divus Auguſstinus epiſst. 118. ad Ianuarium: Si quid horũhorum (inquit) per Orbem frequentat Eccleſsia, quin ita faciendum ſsit diſsputare, inſsolentiſsſsimæ inſsaniæ eſst. Et

^† InnocẽtInnocent. III. in cap. per venerabilem, in princ. verſs. Quod autem, qui filij ſsint legit. inde probat, Sedem Apoſstolicam habêre poteſstatem diſspenſsandi cum illegitimis, non naturalibus tantùm, ſsed etiãetiam adulterinis, tam ad ſspiritualia, quàm ad temporalia, quòd illud, diverſsis cauſsis inſspectis, ſsæpè feciſsſse comperiatur.

Eodemq́ue

^† argumento poſst Div. Thomam utitur Rutil. BẽzoniusBenzonius dict. lib. 2. de anno Iubil. cap. 21. pag. 142. ad convincendos hęreticoshæreticos, qui perfidè negant, Eccleſsiam poſsſse Iubilæos, & Indulgentias concedere. Nam uſsus inquit, Pontificum, qui per tot annos eas uniformiter conceſsſserunt, abſsque dubio probat, in Eccleſsia eſsſse hãchanc poteſstatem.

Et Pat. Leonard. Leſssius de iuſstit. & iure lib. 2. cap. 37. num. 30. verſs. Quartò idem, pag. 506. eodem modo cõvincitconvicit aliam aliorum hæreticorum hæreſsim, qui dicebant, Sanctos non eſsſse invocandos, nec ad eos preces fundendas.

Caietanus

^† quoq;quoque in 2. 2. q. 88. art. 11. cõtracontra S. Thom. conſtãterconſtanter aſsſseruit, poſsſse Eccleſsiam cũcum monachis diſpẽſarediſpenſare, ut non obſstante Religionis, & caſstitatis voto, matrimonium contrahere valeant, & hoc præcipuè ratione |

p. 625

defendit, quòd Eccleſsia ſsæpè eiuſsmodi diſspenſsationes cõceſſeritconceſſerit: quod noviſssimè etiam recenſset, & pluribus exemplis probat D. Ioan. Briz Martinez in hiſstoria S. Ioannis de la Peña, lib. 5. cap. 31. pag. 818.

Et in

^† noſstro caſsu, de temporali poteſstate Pontificis loquens, idem argumentum expendit Ancharranus in dict. regula peccatum, Ægidius Bellamera in cap. futuram 12. quęſtquæſt. 1. Præpoſsit. in cap. cùm ad verũverum 96. diſstinct. col. 3. Paramus lib. 3. de origin. Inquiſs. quæſst. 1. opin. 3. ex num. 67. & magis in ſspecie circa eandem Alex. VI. donationem Epiſscop. Chiapenſs. in d. tract. comprobat. fol. 30. Gregorius Lupus in dict. l. 2. tit. 23. part. 2. gloſsſs. magn. col. 3. verſs. Standum ergo, Fran. Vargas in tract. de aucto. Epiſscop. confir. 10. num. 5. Anaſstaſs. Germonius lib. 3. de ſsacror. immunit. cap. 13. num. 30. Anton. à Corduba in quęſtionarquæſtionar. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 503. verſs. Tertiò principaliter.

Et ad probandum, quòd

^† Romanus Pontifex, ut verus D. Petri ſsucceſsſsor, eſst caput univerſsalis Eccleſsiæ, Marta de iuriſsdict. 1. p. cap. 12. n. 3. & 4. & cap. 24. num. 32. & 35. Qui omnes concludunt,

^† validiſssimum, & urgentiſssimum eſsſse hoc argumentum: Eccleſsia fecit, ergo poteſst fieri.

Præſsumendum

^† eſst enim pro his, quęquæ diu in Eccleſsia Dei agitata ſsunt, cap. conſstitutus, ubi Abbas de Religioſs. domib. Et ut Baldus notabiliter inquit in l. quicunque, C. de ſservis fugitivis, notab. 4. Id,

^† quod conſsuetum eſst fieri, non dicitur arbitrarium, ſsed neceſsſsarium. Et

^† conſsuetudo paulatim vires legum, earumq́ue pœnas & cenſsuras abrogat, & enervat, etiam ſsi ab initio irrationabiliter, & cum peccato fuerit introducta, iuxta doctrinam Panormit. in cap. 1. de tregua, & pace, Sylveſstri, verb. Conſsuetudo, quęſtquæſt. 6. Caietani 1. 2. quæſst. 97. art. 3. Soti lib. 1. de iuſst. & iur. quæſst. 7. art 2. ad 2. Avila de cenſsuris, 1. part. dub. 8. & colligitur ex cap. cùm venerabilis, de conſsuetud. ubi gloſsſs. Ioan. Andr. & Panormit. num. 5 Iaſs. in l. de quibus, num. 8. D. legibus, Ancharranus, Hoſstienſs. Alexand. & alij plures, quos refert, & ſsequitur Covarruv. in cap. quamvis pactum, 1. par. §. 7. num. 12. Tiraquel. de pœn. temperan. cauſsa 42. num. 1. & ſsequentibus, Anton. Gabr. lib. 7. commun. concluſs. tit. de maleficijs, concluſs. 8. num. 16. & Ioan. Gutier. conſs. 38. num. 1. & tetigi ſsup. cap. 14. num, 72. & Cardin. Tuſschus, verbo, Conſsuetudo, concl. 848.

Atque ita utriuſsque iuris DD. multum

^† ſsemper huic argumento deferre ſsolent, quod à ſsolitis, ſsive conſsuetis deſsumitur, & tanto efficacius illud eſsſse cenſsent, quanto conſsuetudo eſst antiquior, & univerſsalior, aut à magnis viris inducta, ut conſstat ex l. certi condictio 9. §. ſsi nummos; ibi: CũCum quotidie, D. ſsi cert. petatur, ubi Bart. Angel. Alexan. Iaſs. & reliqui LegiſtęLegiſtæ cõmunitercommuniter, & ex Canoniſstis in cap. cùm M. Ferrarienſs. de conſstitut. ubi Butrius, Immola, Panormit. Felin. & alij, & ex plurimis alijs, quæ latiſssimè in eandẽeandem rem congerit Everardus in locis argumẽtorumargumentorum, loco 10. & 63. Eſst enim

^† praxis vera legum interpres, ut ait Bald. in cap. 1. num. 2. de feud. ſsine culp. non amitten. Natta conſs. 167. n. 7. & conſs. 147. num. 17. Roland. conſs. 2. num. 7. & ſsequenti, ol. 2. Et

^† obſservantia ſsubſsecuta, & uniformiter continuata, ius ęqualeæquale ac lex ipſsa conſstituit, dict. l. de quibus, D. de legibus, l. nulli 3. D. quod cuiuſsque univerſsit. nom. l. prohibere 3. §. ſsi quis, D. quod vi aut clàm, l. obſservare 4. §. 5. D. de officio Proconſsul. Et non

^† minus quàm lex cuſstodienda eſst, l. 1. C. quæ ſsit longa conſsuetudo, ibi: Nam & conſsuetudo præcedens, & ratio, quæ conſsuetudinem ſsuaſsit, cuſstodienda eſst, & ne quid contra longam conſsuetudinem fiat, ad ſsolicitudinem ſsuam revocabit Præſses provinciæ. Creditur enim à |

p. 626

titulo præcedenti, ac ſsufficienti fluxiſsſse, ita

^† ut diſpoſitũdiſpoſitum cenſseatur, quod fuit obſservatum, l. quædam mulier, D. de rei vend. l. ſsi à te, D. ſsi ſserv. vind. l. prædia, D. de acquir poſsſseſsſs. Alexander conſsil. fin. lin. 4. ex num. 9. Tuſsch. verb. Conſsuetum, concluſs. 959. & dubietas, ſsi quæ in eo erat, vel opinionũopinionum diverſsitas ex eventu, & obſservatione ſsubſsecuta optimè declaretur, ita ut deinceps illa ſsit tenenda, quæ fuit obſservata, non obſstante iuris diſspoſsitione, l. 1. circa finem, C. de imponen. lucrat. deſscrip. lib. 10. ibi: A primordio enim tituli poſsterior formatur eventus, l. ſsed & Iulianus, §. penult. D. ad Macedon. l. ſsi ſservus plurium, §. fin. D. de legat. 1. l. conſstitutionibus, in fine, D. ad municipal. ibi: Cui conſsequens, ut ne in futurum à forma obſservata recedatur, d. l. minimè, & l. ſsi de interpretatione, & l. in ambiguitatibus, D. de legibus, iunctis alijs, quæ notant DD. in cap. cùm dilectus, de conſsuetudine, Roman. conſs. 61. num. 1. & conſs. 271. num. 4. Fulgoſsius conſs. 121. num. 3. Bald. conſs. 235. lib. 2. Angel. conſs. 99. num. 5. & conſs. 345. num. 4. Corneus conſs. 83. num. 11. lib. 4. Socin. Senior conſs. 145. num. 11. lib 1. Socinus Iunior conſsil. 2. num. 24. & 28. lib. 1. Laurent. Sylvan. conſsil. 88. num. 28. lib. 2. Ioan. Zephal. conſs. 28. num. 32. vol. 1. & conſs. 320. num. 37. & ſsequentibus, vol. 3. Aymon Cravet. in tract. de antiq. temp. 1. par. num. 15. & conſs. 10. conſs. 101. num. 7. & conſsil. 118. Riminaldus in l. 1. num. 110. D de offic. eius, Vldaric. Zaſsius conſs. 14. à num. 86. lib. 1. Ioan. Gutierr. conſs. 2. n. 10. Burgos de Paz in proœm. leg. Tauri ex num. 226. & in l. 3. à n. 212. uſsque ad 217. Roder. Suarez in l. poſst rem iudicatam, in princ. D. de re iudic. ex num. 18. Redin. de maieſstat. Princip. verb. Sed etiãetiam, per legit. tram. num 166. Rolandus conſs. 70. num. 12. vol. 1. Ioſseph. Ludovicus, qui hos, & plures alios notablies effectus obſservantiæ latè congeſssit concluſs. 38. per totam, & deciſs. Peruſsin. 29. num. 32. Molina de Hiſspan. primog. lin. 2. cap. 6. num. 58. Molina de Medrano in allegatione Proregis extranei Regni Aragoniæ ex numer. 174. ad 180. Zevallos practic. commun. tom. 3. quæſst. 762. num. 16. Hieron. Gonçal. ad Reg. 8. Cancel. gloſsſs. 5. §. 7. num. 87. CęſarCæſar de Graffis deciſs. 2. elect. num. 3. & deciſs. unica, de Magiſstris, num. 5. & 6. & noviſssimè Anton. Mornacius in obſservat. ad d. l. minimè, & adl. 2. de conſstiut. Princip. & ad. & l. 2. §. Appius, D. de orig. iur. Vbi

^† Virginius indignatus, quòd vetuſstiſssima iuris obſservantia in perſsona filiæ ſuęſuæ defeciſsſset, eam necaſsſse narratur. Leander Galganetus in tract. de condit. & demõſtrdemonſtr. 1. par. cap. 8. num. 60. & ſsequentibus, Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 7. ex numer. 7. & cap. 10. numer. 36. & Ioan. Baptiſst. Valençuela conſsil. 52. num 49. & ſsequentibus, & conſs. 53. ex numer. 8. & conſs. 63. num. 196.

Quod adeò verum eſst, ut

^† in iſsta obſservantia declaratoria non requiratur præſscriptio, ſsed ſsufficiat ita aliquãdoaliquando fuiſsſse obſervatũobſervatum, ut expreſssè docẽtdocent Zaſs. Molina de Medrano, Gutierrez, & Ioſseph. Ludovic. ubi ſsuprà, Burgos de Paz dict. l. 3. Tauri, num. 215. ubi aiunt, hoc abſsque dubio procedere, ſsi per decem annos ita fuerit obſservatum, Beroius conſs. 94. num. 13. lib. 2. & Valençuela dict. conſs. 53. num. 11. ubi tradunt, hanc conſsuetudinem, ſsive obſservantiam induci ex unico actu, etiam ſsi ſsuper ipſsa iudicatum non fuerit; nam

^† ſsolitum dicitur quid ex ſsola una vice, l. Mella, §. ſsed ſsi alimenta, D. de alim. & cibar. legat. ubi Bart. Curtius Iunior conſs. 19. num. 4. Angel. & Paul de Caſstro in l. conſsentaneum, C. quomodo & quando iudex, Gozadin. conſs. 23. num. 5. & Zephal. d. conſs. 28. num. 31. vol. 1.

Cuius

^† cõſuetudinisconſuetudinis, & obſervãtiæobſervantiæ, etiãetiam in alienationũalienationum materia, magnam vim, auctoritatẽauctoritatem eſsſse Doctores fa|

p. 627

tentur, inde

^† communiter deducentes, Reges vel Barones, aut Eccleſsiæ Prælatos, qui iuxta conſuetudinẽconſuetudinem cõtrahuntcontrahunt, vel alienant, aut in feudum concedunt, rectè facere, & impediri non poſsſse, cap. 1. ubi omnes, qui feud. dare poſsſsint, gloſsſs. & DD. in cap. 2. de feudis, gloſsſs. in cap. 2. 2. 4. quęſtquæſt. 1. Guido Papæ deciſs. 560. Natta conſs. 367. num. 6. Socin. Iunior conſs. 94. num. 29. vol. 2. Calderin. conſs. 11. in tit. de feudis, col. 1. Alex. conſs. 40. col. fin. & conſs. 92. col. 2. vol. 6. Paul. de Caſstro conſs. 146. col. 2. & plures alij, quos refert, & ſsequitur Roland. à Valle omnino videndus conſsil. 1. ex num. 81. ad 87. vol. 1. Et vide alia plura quæ de hac conſsuetudine, ſsive obſservantia interpretativa tradimus infr. lib. 3. cap. 1. num. 25.

Qvintò & ultimò facit, quòd cùm Romani Pontificis dignitas, & ſsapientia per ſse, ut diximus, maxima, & potẽtiſsimapotentiſsima ſsit, ut eius factis, & deciſsionibus ſstare debeamus; tum verò ex eo illis

^† magis ſsecurè aſsſsentiri tenemur, quod certum ſsit ardua, dubia, vel gravia negotia nunquam ſsine illuſstriſssimorum Cardinalium, & aliorum ſsapientiſssimorum virorum conſsilio diſscernere, expedire, aut declarare ſsolere, quos ad hoc ſsibi tanquam coadiutores aſsſsumit, cap. per venerabilem, §. ſsunt autem, qui filij ſsing legit. cap. fundamenta, de elect. lib. 6. ubi Ioan. Monachus, Dominicus, Ioan. Andr. & alij, Abbas in cap. quæſsivit, num. 3. de is, quæ fiunt à maior. par. Capituli, Paul. Caſstrenſs. in l. 1. num. 5. D. de legibus, & plures alijs, quos refert, & ſsequitur Riminald. conſs. 689. num. 72. & conſs. 738. num. 9. Rolandus à Valle conſs. 2. num. 101. vol. 1. Benincaſsius in tractat. de conſstit. quęſtquæſt. 7. per tot. Anton. Cardoſsus in Repert. verb. Papa, num. 5. Ioan. Garcia in tractat. de nobilit. gloſs. 24. num. 2. & gloſs. 48. numer. 52. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 23. Zevallos 1. tom. pract. commun. q. 645. num. 1. Morla in emporio iuris 1. par. q. 1. & 2. & Cardin. Paleotus omnino videndus d. tract. de ſsacr. Conſsiſstor. 1. par. q. 3. ubi conatur oſstendere,

^† Summum Pontificem etiãetiam cùm poteſstatis plenitudine utitur, Cardinalium conſsilium in eiuſsmodi rebus requirere debêre, idq́ue iure Divino, naturali, & gentium probari, & in libro cæremoniali, ſsive rituum Eccleſsiaſsticorum S. R. E. paſssim adverti: ac prętereàprætereà

^† de hac re olim ab ipſsis Romanis PõtificibusPontificibus ſsimul cum Fidei profeſssione iusiurandum præſstari ſsolitum fuiſsſse, quod hac formâ concipiebatur: Si qua verò emerſserint contra Canonicam diſsciplinam, ego cum filiorũfiliorum meorum S. R. E. Cardinalium cõſilioconſilio, directione, & rememoratione miniſsterium meum geram, & emendare curabo: & conducũtconducunt alia quæ de eorundem CardinaliũCardinalium officio, & dignitate notamus infr. lib. 3. cap. 2. num. 27. & ſseq.

Vnde hîc inſserere licet

^† illud Eccleſsiaſstès cap. 12. verſs. 11: Verba ſapiẽtumſapientum quaſsi ſstimuli, & quaſsi clavi in altum defixi, quæ per magiſstrorum conſsilium data ſsunt à paſstore uno. Quo in loco Bellarmin. tom. 1. controverſs. lib. 3. cap. 4. quod eſst de iudice controverſsiarum Eccleſsiæ, Summi Eccleſsiæ Paſstoris, & Pontificis munus ſsignificari inquit, & auctoritatem regendi, & docendi, quam habet. Cui

^† Salomon penitus acquieſscendum tradit, quando ſentẽtiaſententia data eſst à Summo Paſstore, adiũctoadiuncto præſsertim conſsilio ſapientũſapientum, & eo quidem Paſstore, qui ampliſssimas à Christo promiſssiones accepit. Quam expoſsitionem admittit etiam & defendit Gretſserus adverſsus Novatores lib. 3 cap. 4. & Pat. Ioan. Pineda in cõmentcomment. ſsup. Eccleſs. ad illum locum, num. ult. pag. 1204.

Et cùm hoc conſsilium in prędictaprædicta Alexand. donatione, de qua agimus, & ſsimilibus intervenerit, par eſst, ut in eis Pontifices nullatenus erraſsſse credamus, qui

^† omnia Divina, & humana |

p. 628

iura in ſscrinio pectoris ſsui habere dicuntur, cap. 1. de cõſtitutconſtitut. lib. 6. l. omnium, C. de teſstament. l. penult. C. de ijs, quibus ut indign. habitâ nimirum conſsideratione ad dictorum Cardinalium, & ſsapientum conſsultationem, quos ſsemper ſsecum habêre ſsolent, ut notatur in dict. cap. 1. & in l. humanum, C. de legibus, & per Panormit. in cap. tum ex litteris, de in integr. reſstit. col. 5. & in noſstris terminis per Epiſscop. Chiapenſs. dict. tractat. comprob. fol. 30. & Ioan. Garcia, & alios ſsup. relatos.

Quibus addere

^† poſsſsumus Thom. Bozium lib. 6. de ſsign. Eccl. cap. 8. ubi nimis extollit, & multis teſstimonijs, exemplis, & rationibus probat eximiãeximiam ſscientiam, prudentiam, dexteritatem, & certitudinem, quâ Maximi Romani Pontifices, & ſsacrorum Cardinalium CollegiũCollegium, privilegio Divinitus cõceſſoconceſſo, in declarandis rebus dubijs, & arduis uſsi fuerint, & quid verum, quid falſsum, quid bonum, quid malũmalum diſscernendo.

Quibus

^† non adverſsatur, quòd in dicta Bulla Alexandri VI. nulla mentio de conſsilio, aut conſsenſsu Cardinalium habetur, quæ in alijs Bullis inſseri ſsolet; nam

100

^† frequentius eſst, ut etiam adhibito Cardinalium conſsenſsu, & ſsuffragio, ſsolùm ſsub nomine Papæ, & non aliorum Bulla expediatur, ut reſsolvit Quintil. Mandoſs. ſsup. reg. 8. Cancell. q. 5. num. 5. & 6. eam rationem adducens, quòd

101

^† actus denominatur ab eo, qui principalis eſst, & principaliter facit, non autem à conſsenſsu, ſseu conſsilium præſstante, l. ſsi pater, in fine, D. de manumiſsſs. vind. l. aliud eſst vẽderevendere, D. de regul. iur. Bald. in l. 2. quæſst. 20. num. 24. C. de reſscind. venditione. Præſsertim, quia

102

^† ut benè advertit Paul. CaſtrẽſCaſtrenſ. ubi ſsup. Panormit. in cap. 2. num. 3. de cleric. non reſsident. & plures alij relati ab Anton. Petra de poteſst. Princip. cap. 15. num. 83. & Valençuela d. monitor, contra Venet. p. 6. num. 97. & 98. pag. 367. Papa ſsi nolit, non teneatur de neceſsſsitate, fratrum Cardinalium conſiliũconſilium petere; neque

103

^† contrarium præcisè conſsuetudine induci poſsſset, quia eſsſset præſscribere contra ſsupremam poteſstatem PapęPapæ; contra

104

^† quam, ut ijdẽijdem Doctores advertunt, nulla currit præſscriptio, iuxta text. & ibi notata in cap. cùm non liceat, de præſscript. & doctrinam Innocentij communiter receptãreceptam in cap. bonæ, el 2. de poſstulat. Prælator. Franc. Marc. 2. par. deciſs. 1297. num. 5. & 6. Balbum de præſscript. 2. par. 5. princip. q. 2. num. 3.

Necnon

105

^† etiam, quia in dicta Bulla apponitur clauſsula, Ex certa ſscientia, quæ virtualiter præcedentem includit, & Pontificem certioratum eſsſse præſsupponit de omnibus, quæ illum movêre poſsſsunt ad negandum, aut concedendum; aliter enim non diceretur concedere ex certa ſscientia, ſsed per ignorantiam, & ſubreptionẽſubreptionem, cap. nihil, de electione, cap. Paſstoralis, §. prętereàprætereà ubi Abbas num. 4. de offic. delegati, cap. cùm olim, de ſsent. & re iudicata, l. 1. C. ſsi ſservus, aut libertus ad Decurionat. cũcum plurimis alijs, quæ latè congerit Vital. de Cambanis in tract. clauſularũclauſularum, pag. 23. & Cardinal. Tuſschus pract. concl. iur. litt. C. concl. 340. & ſseq. Quod etiãetiam

106

^† importat clauſsula altera, De plenitudine poteſstatis, quæ in eâdẽeâdem Bulla proponitur, quâ nũquãnunquam uti pontiſsex ſsolet, niſsi cum cauſsæ cognitione, neque aliter quàm ſsi plenè de negotio fuerit informatus, ut tradit Aretin. cõſconſ. 163. n. 13. Felin. in cap. quæ in EccleſiarũEccleſiarum, num. 66. verſs. Sextò limita, de conſstitution. Tiraq. in tract. res inter alios acta, limit 7. ad finem, & plures alios allegans Ferretus cõſconſ. 31. num. 31. vol. 1. Cravet. conſs. 241. verſs. Quartò reſspondeo, Molin. de primogen. lib. 2. cap. 7. num. 26. & ſseq. Menoch. conſs. 1. num. 426. Tuſschus ſsup. concluſs. 342. & Marta de clauſsulis, 1. par. clauſsula 259. num. 13. & 14.

CAPVT XXV. De iuribus, ac rationibus, quibus Apostolica Sedes curam, & facultatem convertendi, & acquirendi Novi Orbis Hispaniae Regibus potius, quam alijs indulserit: & cur etiam quoscunque alios Reges, Principes, aut privatos ad eundem Orbem accedere, vel eius maria navigare vetuerit?

p. 629
CAPVT XXV. De iuribus, ac rationibus, quibus Apoſstolica Sedes curam, & facultatem convertendi, & acquirendi Novi Orbis Hiſspaniæ Regibus potius, quàm alijs indulſserit: & cur etiam quoſscunque alios Reges, Principes, aut privatos ad eundem Orbem accedere, vel eius maria navigare vetuerit?

SVMMARIVM Capitis XXV.

1 Alexandri VI. donatio à calumnijs invidorum defenditur.
2 Eccleſsia eſst columna & fundamentum veritatis.
3 Pontifex Summus per ſse ipſsum provincias Novi Orbis conquirere, & convertere non potuit, nec debuit. Et quare?
4 Eccleſsiaſstici regulariter ſse militaribus expeditionibus immiſscere non debent.
5 Principes Chriſstiani Dei, & Eccleſsiæ miniſstri ſsunt.
6 Cap. Principes 23. quæſst. 5. & ſsimilia exornantur.
7 Pontifex gladium materialem habet nutu, Imperator iuſsſsu, miles uſsu, ex D. Bernardo.
8 Pontifex poteſst infidelium converſsionem, & conquiſsitionem Principibus ſsæcularibus non ſsolùm comittere, ſsed & præcipere.
9 Regibus Catholicis potius quàm alijs converſsio, & conquiſsitio Novi Orbis ab Eccleſsia committi debuit, & quare? & Auctores, qui de hoc agunt: & num. 11.
10 Hiſspaniæ Reges præ cæteris potentia, & commoditatibus pollent ad Novi Orbis regiones conquirendas, & convertendas.
12 Dei ſsumma providentia intervenit in Novi Orbis converſsione, Regibus Hiſspaniæ potius quàm alijs concedenda. Et quare?
13 Hiſspani Reges, & homines præ cæteris zelo, puritate, & cultu Chriſstianæ Religionis flagrare noſscuntur.
14 Reges Galliæ, & Angliæ cur à Deo vocati nõnon fuerint ad Novi Orbis conquiſsitionem, & converſsionem?
15 Hæreticorum omnes conatus circa Novum Orbem turbandum, & occupandũoccupandum hactenus evanuerunt.
16 Infideles plures ab Hiſspanis in Novo Orbe ad Fidem redacti ſsunt, quàm in omni Europa per hæreticos ab ea alienati.
17 Hæretici Deo valdè exoſsi ſsunt, & a Fidei propagatione ſsemper excluſsi.
18 Hæretici labruſscas potius, quàm veras vites novis Eccleſsiæ plantationibus inſserunt.
19 Hæretici ſsolùm valent ad corrumpendas, & perimendas animas, non ad ſsalvandas.
20 Hæreticos cur omnibus infidelibus deteriores eſsſse dicat D. Hieronymus?
21 Hiſspaniæ Reges deputati videntur ad Fidem defendendam, & extendendam.
22 Genebrardus agnoſscit Hiſspanorum opus eſsſse expugnare Infideles & Paganos.
23 Stanislai Oſsij ingens encomium de Fide, & Religione Hiſspanorum.
24 Reges Hiſspaniæ, etiam nolentes, invitandi eſsſsent ab Eccleſsia ad Novi Orbis converſsionem.
25 Reges Hiſspaniæ iam pridem Chriſstianiſsſsimorum nomine gaudent.
26 Galliæ Reges ratione Imperij, quod olim habuerunt, dicũturdicuntur Chriſstianiſsſsimi.
27 Catholicorum titulus quando ab Eccleſsia Hiſspaniæ Regibus dari cœperit?
28 Hæretici vocem, Catholicam, in Eccleſsia ferre non poſsſsunt.
29 Reges Hiſspaniæ appellantur Orthodoxi, & Defenſsores Fidei.
30 Reges Catholici Hiſspaniæ gaudent virtute expellendi dæmones à corporibus obſseſsſsorum.
31 Reges Galliæ, & Angliæ habere dicuntur virtutem curandi ſstrummas.
32 Angliæ Reges annulos benedicunt, qui morbum comitialem depellunt.
33 Reges Hiſspaniæ etiãetiam habent virtutem curandi ſstrummas, ut Reges Galliæ & Angliæ.
34 Reges Hiſspaniæ ſsacro oleo tempore coronationis inungi ſsolent.
35 Vnctionis ius paſsſsim omnes Reges Chriſstiani ſsibi uſsurpant.
36 Hæretici negant potuiſsſse Pontificem à conquiſsitione & converſsione Novi Orbis alios Reges excludere.
37 Principes omnes Chriſstiani curare debent Fidei propagationem.
p. 630
38 Commercium de iure gentium inter omnes commune eſst.
39 Maris uſsus, & navigatio cuilibet cõmuniscommunis, & libera eſsſse videtur.
40 Hiſspani iniuſstè videntur alios navigatione maris Indici prohibere. Sed contrarium num. 63.
41 Indi videntur damnũdamnum pati ex eo quòd alij præter Hiſspanos ad eos accedere prohibeantur.
42 Terra omnium communis mater eſst, & eſsſse debet ſsecundùm Apollonium.
43 Summum Pontificem rectè potuiſsſse alios Reges præter Catholicos ab Indiarum conquiſsitione excludere, verior ſsententia eſst, & qui eam probent?
44 Animarum converſsionis cura præcipuè ſspectat ad Summum Pontificem.
45 Papa poteſst pro arbitrio ſsuo diſsponere modum & formam converſsionis infidelium.
46 Papa eſst velut præcipuus motor converſsionis infidelium: & Reges ſsunt velut organa, & inſstrumenta.
47 Pax inter Principes quantumvis pios, & Chriſstianos conſservari non poſsſset, ſsi promiſscuè in eandem converſsionem, & conquiſsitionem intenderent.
48 Reges Caſstellæ, & Luſsitaniæ ob conquiſsitionem Indiarum plures ſsimultates habuerunt.
49 Apoſstoli proprias, & diſstinctas provincias ſsortiti ſsunt, & unuſsquiſsque, Divo Paulo excepto, in ſsua dumtaxat prædicavit.
50 Diœceſses, & Parochiæ diſstinctos limites habent.
51 Multitudo ubi eſst, ibi & confuſsio.
52 Hominum ad diſsſsentiendum facilitas naturalis eſst.
53 Indi non poſsſsent congruenter in Fide edoceri, ſsi diverſsarum nationum gentes hoc miniſsterio fungerentur.
54 Provincia unaquæque abundat in ſsenſsu ſsuo, & habet peculiares conditiones, & affectiones.
55 Communio ſsolet diſscordias generare.
56 Nationes diverſsæ aliæ alijs oppoſsitæ ſsunt.
57 Negotia pluribus commiſsſsa ſsegnius expediuntur.
58 MultidoMultitudo miniſstrorum oneroſsa potius, quàm utilis eſsſse ſsolet.
59 Negligitur quod cõmunitercommuniter poſsſsidetur.
60 Lex 2. C. quãdoquando, & quibus quarta pars debeatur lib. 10. exornatur.
61 Communionem rerum omnium qui in Republica utilem eſsſse putant, reprehenduntur.
62 Pontificis prohibitione interveniente, non eſst licitum in alienis terminis prædicare.
63 Commercium non eſst commune, ubi ab alijs prius legitimè præventum eſst.
64 Eccleſsiæ, & Fidei bonum quæ generaliter reſspiciunt, cæteris præferuntur, quæ ſspecialiter quibuſsdam utilia ſsunt.
65 Præceptum Divinum curandi animarum converſsionem præfertur alijs, quæ à iure gentium dimanant. Dom. Doct. Ant. Pichardus Vinueſsa Primarius Salmant. & Pincianus Senator, laudatur, ibid.
66 Feræ, & piſsces licèt iure gentium capientium fiant, fallit tamen ubi capiuntur in loco ab alio præſscripto, vel legitimè poſsſseſsſso.
67 Mercatores extranei, & peregrini benè poſsſsunt ingreſsſsu, & commercio noſstrarum provinciarum prohiberi.
68 Indorum maior utilitas in externis mercibus comparandis non eſst conſsiderabilis, reſspectu damnorum, quæ ex cõmerciocommercio extrancorum recipere poſsſsent.
69 Commercia, & armorũarmorum tranſsportatio cum Barbaris, & Infidelibus prohibẽturprohibentur, ubi aliquod damnum timetur.
70 Prohiberi quis poteſst ne accedat ad locum in quo timetur, quòd iniurioſsus vel tumultuoſsus exiſstet.
71 Excommunicationis cenſsura, quæ imponitur in Bulla Alexand. VI. tranſseuntibus ad Novum OrbẽOrbem, vel eius maria navigantibus ſsine licentia Regum Catholicorum, iuſsta eſst, & legitima.
72 Excommunicatio, ut licitè, & validè ferri poſsſsit, quæ requirantur?
73 Excommunicatio ut liget, neceſsſsarium |
p. 631
eſst, quòd authenticè promulgata ſsit, & quòd non poſsſsit invincibiliter ignorari.
74 Excommunicationis pœna contra extraneos tranſseuntes vel navigantes ad Indias, omnibus nota eſst.
75 Schedulis plurimis alienigenæ omnes, atque etiam Hiſspani ſsine Regis licentia ad Novum Orbem tranſsire prohibẽturprohibentur.
76 Hiſspani ad Novum Orbem ſsine licentia tranſseuntes non incurrunt cenſsuram Bullæ Alex. VI. & quare?
77 Cenſsurarum rigor, & vigor abrogari, & enervari ſsolet per contrariam conſsuetudinem.
78 Schedula noviſsſsima triremium pœna damnat eos, qui ad Novum Orbem ſsine licentia tranſsierunt.
79 Extraneorum quælibet commercia, & negotiationes etiãetiam per interpoſsitas perſsonas in Novo Orbe prohibentur.
80 Navigia, & merces extraneorum, quæ in mari, vel portubus Novi Orbis reperiuntur apprehendi, & confiſscari iubentur.
81 Pyratæ ſsunt, qui ſsuis navigijs maria, vel littora Novi Orbis infeſstant, & de pœnis Pyratarum.
82 Pyratæ ex ore Pontificis quotannis excommunicantur.
83 Philippi IV. Regis ac Domini noſstri zelus, & pietas commendatur, & qualiter initio regnandi treguas cum rebellibus ſsolverit.
84 Schedula Regia de ſsolvendis inducijs cum Holandis refertur.
85 Holandorum claſsſsis, quæ anno 1624. adoras Regni Peruani pervenit, quem exitum habuerit?
86 Dominus Don Didacus Fernandez de Corduba excellentiſsſsimus Regni Peruani Prorex laudatur.
87 Holandi falsò ſse victores evaſsiſsſse in expeditione Limana & Braſsilienſsi confingunt.
88 Braſsiliæ urbs ab Holandis intercepta, qualiter à noſstris recuperata fuerit?
89 D. Thomas Tamaio de Vargas Hiſstoriographus Regius, citatur & laudatur.

HIS ergo

^† adeò validis fundamentis, & robuſstis tibicinibus fulta Alexandri VI. donatio, ſsecurè poterit adverſsantium hæreticorum impetum ſsuſstinere, & aliorum malevolorum invidiam, & latratus contemnere, Romanæ quippè Sedis auctoritas, & poteſstas, tot iuribus exemplis, rationibus, & auctoritatibus hac in parte communiri videtur, ut nullus deinceps piè, & rectè ſsentientibus dubitandi locus remaneat; præſsertim ſsi animadverterint, ipſsam

^† Eccleſsiam, quęquæ hoc iure in elargiendis infidelium dominationibus utitur, columnam, & fundamentum veritatis à Divo Paulo appellari, 1. Timot. 3. doctãquedoctamque à Spiritu Sancto omnem veritatem, Ioan. 14. & 16.

Cùm autẽautem

^† Summus Pontifex hãchanc ita piam, utilem, & laudabilem Novi Orbis inquirendi, & convertendi provinciãprovinciam per ſse cõmodècommodè exercêre nõnon poſsſset, qua multos ac magnos ſsumptus, crebras, & ingentes claſsſses propter immenſsam Oceani navigationem, & terreſstres etiam expeditiones, militareſsq́ue apparatus deſsiderabat, quibus Sacerdotalis

^† ordo, Eccleſiaſticuſq́;Eccleſiaſticuſq́ue |

p. 632

ſstatus ſse regulariter immiſscere non debet, ut multis Sanctorum Patrum teſstimonijs adductis, latè probat Gratianus in cap. 1. & ſseqq. 23. q. 7. cap. quicunque 1. & 2. cap. Clerici, cum plurimis alijs 23. q. 8. & Gregor. de ValẽciaValencia 3. tom. diſsp. 3. q. 16. de bello, puncto 4. per totum, columna 726. debuit utique illam aliquibus Principibus ſęcularibusſæcularibus Chriſstianis

^† committere, qui Dei, & EccleſięEccleſiæ miniſstri ſsunt, ut inquit D. Paul. in epiſst. ad Roman. cap. 13. & pluribus oſstendunt Anton. Corſset. in tract. de poteſstate Regia, q. 1. num. 2. Ioan. Igneus in l. neceſsſsarios, §. non alias, num. 660. D. ad Syllanian. Petr. Gregor. lib. 35. Syntagmat. cap. 1. num. 1. Fevardentius ſsup. Ruth. cap. 2. ſsect. 11. & ut præclarè docet D. Iſsidorus ab eod. Gratiano relatus

^† in cap. Principes 23. q. 5: Nonnunquam intra Eccleſsiam poteſstatis adeptæ culmina tenent: ut per eandem poteſstatem diſsciplinam Eccleſsiaſsticam muniãtmuniant, & quod non prævalet Sacerdos efficere per doctrinæ ſsermonem, poteſstas hoc impleat per diſsciplinæ terrorem, atque ita per RegnũRegnum terreſstre, cœleſste proficiat.

Quò etiam reſspicit text. in cap. prodeſst, cap. Regum officium, cap. adminiſstratores, cap. de Liguribus, c. quali nos, eâd. cauſsa & q. cap. diſsplicet, cap. non invenitur, cap. quando, cum alijs 23. q. 4. & D. Bernard. lib. 2. de conſsiderat. ad Eugen. quẽquem citant Abbas, Andr. Siculus, & alij DD. cõmunitercommuniter in cap. novit, de iudicijs,

^† ubi inquit: GladiũGladium materialem Pontifex habet, nutu, Imperator iuſsſsu, miles uſsu, vel manu. Et in noſstræ quęſtionisquæſtionis terminis rectè

^† advertit Palacios Rub. de obtent. Regni Navarræ, 4. par. §. 2. verſs. Principes autem, Epiſscopus Chiapenſs. in tract. comprobat. fol. 29. & 47. Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. Ind. ſsalute cap. 2. pag. 218. Ioan. Maior, Mag. Victor. & alij, quos noviſssimè refert, & ſsequitur P. Franc. Suarez in tractat. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 1. num. 7. pag. 284. ubi concludunt, Summum Pontificem poteſstatem habere, hanc converſsionem, & reliqua ad eius executionem neceſsſsaria, temporalibus Principibus committendi, eiſdemq́;eiſdemq́ue præcipiendi, ut talem curam aſsſsumant.

Porrò, ſsi alicui Chriſstiano Principi hoc opus iniungendum, & demandandum fuit. Sanè

^† nemo ſsanus negare poterit, optimo, ac veluti præciſso iure, Catholicis Hiſspaniæ Regibus cõmitticommitti debuiſsſse, tum quia ipſsi primùm has adeò remotas, & antiquis ignotas Novi Orbis regiones explorare, & occupare cœperunt, ut fusè oſstendimus ſsuprà hoc lib. 2. cap. 6. per totum. Cùm etiam, quia littorum, ac marium domini erant, quæ magis ad prædictas regiones accedere videbantur, &

^† potentiâ, divitijs, navigiorum copiâ, nautarumq́ue peritiâ & Imperij amplitudine, præ cęteriscæteris, eâ tempeſstate pollebant, & nunc magis pollere noſcũturnoſcuntur, ut diximus ſsup. hoc eod. lib. cap. 16. ex num. 43. & latè probat Fr. Ioan. à PõtePonte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 1. cap. 5. per totum, & noviſssimè Fr. Ioan. à Salazar in Politica Hiſspana propoſsit. 1. Quæ omnia quàm ſsuerint huic muneri neceſsſsaria, ſsatis apparet, ut

^† pluribus oſstendunt idẽidem Epiſscop. Chiapenſs. ubi ſsup. fol. 29. & ſseqq. & fol. 46. & 52. Acoſsta d. cap. 2. verſs. Cur verò, ibi: Cur verò Hiſspaniæ Regibus potiùs, aut ſsolis, ſsi modò abſsit invidia, res tanta commiſsſsa fuerit, non eſst ab æquitate alienum, cùm & illorum auſspicijs, atque ope primùm inventa utraque India ſsit, & navigationi Oceani opportuniſsſsima Hiſspania ſsit. Denique primi illi eam provinciãprovinciam & petiverunt, & ſstudiosè curarunt. IoãIoan. Boterus omnino legendus in relation. univerſs. 4. part. lib. 2. per totum, Ant. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. Rutil. Benzon. de anno Iubilæi lib. 1. cap. 10. pag. 53. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 10. cap. 13. verſs. Atque hæc ſsuprema, Fr. Thom. à Ieſsu de procuran. omn. gent. |

p. 633

ſsalute, lib. 2. cap. 8. pag. 55. & 56. Ludovic. Cabrera in hiſstor. Regis Philippi II. lib. 7. cap. 8. pag. 419. Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indiana lib. 15. ex cap. 3. ad 9. lib. 7. cap. 19. & 20. & lib. 18. cap. 2. & 3. Fr. Ioan. à PõtePonte in dict. convenien. utruiſsque Monarch. lib. 3. cap. 3. pag. 21. & in ſsimili de Indijs Orientalibus, Luſsitanis conceſssis Pat. Ludovic. Molina de iuſst. & iure, tract. 2. quæſst. 35. col. 191. verſs. Illud, & Pat. Ferdin. Rebellus de obligat. iuſst. lib. 18. q. ult. ſsect. 1. in fine, & ſsect. 4. per totam, & noviſssimè Auguſst. Barboſsa in Paſstorali, 1. part. tit. 3. cap. 2. num. 44. & Seraph. Freitas de iuſsto Imper. Afiat. cap. 8. num. 1. & ſseqq.

Qui etiam inter alia conſsiderant, miram

^† Dei providentiam interveniſsſse in hac Regum, & miniſstrorum Hiſspanorum ad opus ita arduum, & pium electione, ac deſstinatione, propter

^† Fidei puritatem, & ardentem DivinęDivinæ Religionis zelum, & cultum, quo ſsemper flagraſsſse noſscuntur, ut præter alios oſtẽditoſtendit Lucius MarinęusMarinæus Siculus de reb. Hiſsp. lib. 5. cap. de Hiſspan. ſsobriet. ibi: Quare quidem meo iudicio in Orbe toto terrarum nulla gens eſst hodie Hiſspana, ut ita dicam, Chriſstianior. Ioan. Vaſsæus Belga lib. 1. Chron. Hiſspan. cap. 9. ibi: Fuit profectò Hiſspania Chriſstianæ Religionis ſsemper obſservantiſsſsima, & Fidem Catholicam, qua ſsemel imbuta, ſsinceriſsſsimè uſsque coluit, hæreticis infeſstiſsſsima, Odofred. in l. 2. C. de hæret. his verbis: Puniuntur ſsuſspecti hæreſseos in religioſsiſsſsimis Hiſspaniæ Regnis, velo hoc maximè hac tempeſstate triumphãtibustriumphantibus, & ſsingulari laude dignis, quòd nulla non ſsolùm planè hæreſsis, verùm nec ſsuſspicio quidem, ſsine digna vel momento manet nota, & latè proſsequitur Simancas de Catholic inſstit. tit. 3. num. 3. & 14. Camil. Borrell. de pręſtanpræſtan. Reg. Cathol. cap. 81. Valdeſsius de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 20. à num. 19. Gregor. Lop. Madera in Monarch. Hiſsp. cap. 6. fol. 46. & cap. 112. à n. 3. & noviſssimè Fr. Ioan. à Salarzar in. d. Polit. Hiſsp. propoſsit. 3. & eruditiſssimus Petr. Ferdin. Navarrete in præclaro tract. de conſservatione Monarch. diſscurſs. 7.

Quod in

^† Angliæ, & Galliæ Regnis, quibus idem negotium committi poſsſset, contra ſse haberet, quorum gentes varijs, & nefarijs hæreticorum erroribus ut plurimùm deturpatæ, loco veri, ac puri Evangelici ſseminis, infelix lolium, pravam, ac perfidam Lutheri, aut Calvini doctrinam, ſsive mavis zizaniam, & ſsteriles avenas inter rudes, & inermes Indos diſsſseminarent. Vnde Deus permiſsit, ut prædicit Reges Columbi promiſssis, qui ad eos primùm acceſssit, non aſsſsentirent; &

^† ut ipſsorum, atque omnium hęreticorumhæreticorum conatus, qui in has Novi Orbis regiones toties audacter ingredi tentarunt, hactenus, Deo opitulante, evanuerint, nihilq́ue profecerint. Quod idem piè quoque & elegãtereleganter advertit Fr. Thom. à Ieſsu ubi ſsub. pag. 56. inquiens, hoc ex eo proveniſsſse, quòd benedictione Romanorum Pontificum caruerint. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 20. de herbis, pag mihi 449. & ſsequenti, ubi

^† ait, ex ingenti hac infidelium converſsione, quęquæ in Novo Orbe per Hiſspanos Catholicos facta eſst, plures ibi Christo nomen dediſsſse, quàm ſsit hæreticorum eorũeorum numerus, qui in omni Europa à Fide Catholica defecerunt. Ac proptereà patêre, Deo vero magis hærêre nos, qui CatholicãCatholicam FidẽFidem ſsequimur, quàm hærericos,

^† quos DeũDeum exoſsos habêre, & ab ovibus ſsuis ſseiunctos, inde probari poteſst, quòd in ſsua propaganda Fide dedignatus eſst, quempiam ſsibi eſsſse miniſstrum, qui aliquâ hęreſihæreſi fuerit contaminatus.

SũtSunt enim ij adeò

^† perfidi, ut labruſscas potius, quàm veras vites novis EccleſięEccleſiæ plantationibus inſserere curent, nullamq́ue unquãunquam regionẽregionem ad Christi Fidem converterint, ſsed potius iãiam conſservos ſsuâ perfidiâ corruperint, ut ita

^† valeant tantummodo ad peri|

p. 634

mendas animas, ad ſsalvandas autem nulla illis vis, nulla ſsit conceſsſsa facultas.

De quo argumento plura alia congerit Thom. Bozius lib. 2. de ſsign. Eccleſs. Dei cap. 11. verſs. Quamvis ſsextò, & lib. 4. cap. 1. & cap. 3. & 9. in fine, & lib. 10. cap. 13. Pat. Franc. Suarez in defenſs. Fidei contra ſsectam Anglican. lib. 1. cap. 16. numer. 22. & ante eos Tertull. lib. 1. de præſscript. cap. 42. dicens: De verbi adminiſstratione quid dicãdicam? cùm hoc ſsit negotium illis, non Ethnicos convertendi, ſsed noſstros evertendi, ruinas quippè potius operantur ſstantium ædificiorum, quàm ſstructionem iacentium ruinarum. Et D. Hieron. qui

^† hac de cauſsa hæreticos deteriores omnibus infidelibus eſsſse, in hęchæc verba teſstatur: Facilius eſst furori Gentilium occurrere, raptoſsq́ue populos à beſstiali ſscientia ad Fidei pietatem prædicando convertere, quàm hæreticum quemlibet ſsui perfidia dogmatis confidentem, ad fidem rectam revocare.

Quibus addere poſsſsumus, glorioſsiſsſsimos

^† Hiſspaniæ Reges, quodammodo ab Eccleſsia deputatos videri, ad Fidei defenſsionem, & convertendas, & protegendas novas inſsulas, & infidelium nationes, ac Sanctum Christi Evangelium per diverſsa mundi climata, & extremas, atque ignotas provinciarum plagas diſsſseminandum, ut tradit Borrell. ubi ſsup. cap. 41. num. 56. in fine, & cap. 44. per totum, Genebrard. lib. 4. Chron. ann. 1492.

^† ibi: Quo anno bellum Hiſspanum perfectum eſst, contra Mauros, eorumdem expeditio adverſsus Indos Occidentales cœpit, quaſsi Hiſspanorum opus ſsit expugnare Infideles & Paganos. Et

^† Stanislaus Oſssius Cardinal. Varmienſsis lib. 3. adverſsus prolegom. Brentij, ibi: Nullum Regnum eſst hoc noſstro inſsœlici ſsæculo magis ab hæreſsibus intactum, quàm ſsit, vel hoc ſsolo nomine fœliciſssimum, Hiſspaniarum Regnum, cui propter hanc in Fide Catholica conſstantiam, & eius tuendæ diligentiam, alias prætereà multas fœlicitates Deus largitur. Quod ipſse etiam Alexander VI. in Bulla conceſssionis ſępèſæpè teſstatur.

Vnde

^† non potuit eiſsdem Regibus hoc munus à Sede Apoſstolica denegari, ad quod ipſsi ſse ultrò offerebant, & multis ac magnis periculis, ſsumptibus, & expenſsis iam factis, novas in dies ſse facturos pollicebantur, cùm etiam nolentes invitandi, imò & compellendi eſsſsent.

Maximè

^† cùm ChriſtianiſsimorũChriſtianiſsimorum nomine iãiam inde ab Alfonſsi temporibus gaudeant, ad quem Ioannes IIX. PõtifexPontifex Maximus anno 853. duas cum hac inſscriptione epiſstolas miſsit, quas ad litteram refert Roder. Archiepiſsc. Toletan. in hiſst. Hiſspan. lib. 5. cap. 17. & citat Camill. Borrel. dict. cap. 41. num. 43. Palac. Rub. de obtent. Regn. Navarræ, 4. par. §. 5. in fine. Vbi

^† addit Galliæ Reges, qui hunc titulum ſsibi ſsolis præſsumunt, non fuiſsſse ratione Regni Chriſstianiſssimos appellatos, ſsed propter imperium, quod olim habuerunt: unde poſsteà, exuti Imperio, illud relinquere debuiſsſsent, niſsi à Pio Secundo poſsteà in perſsona Ludovici XI. confirmatum fuiſsſset, ut in eius vita Philip. Commin. ſscriptum reliquit, & Mariana de reb. Hiſspan. lib. 26. cap. 12. in fine.

^† Catholici etiam (titulo velut hæreditario) ipſsimet noſstri Reges dicantur, non ſsolùm à temporibus Ferdinandi, & Eliſsabeth, quibus hũchunc titulum idem Alexander VI. Summus PõtifexPontifex ob Mauros demum ab Hiſspania expulſsos meritò renovavit, ſsed à tempore Recaredi Gothorum Regis, qui in Concilio Nationali Toletano ita appellatus fuit, eò quòd primus FidẽFidem Catholicam inviolabiliter cuſstodivit, & totam Hiſspaniam ab Arriana hæreſsi liberavit, ſsive, ut alij magis cõmunitercommuniter putant, à tempore Alfonſsi Regis Oveti, huius nominis Primi, qui fuit gener Pelagij, & hoc Catholici cognomine ab Eccleſsia appellari cœpit anno 734. & 740. Quo nihil aliud ſsig|

p. 635

nificatur, quàm CatholicęCatholicæ, id eſst, univerſsalis Eccleſsiæ, & Chriſstianæ Fidei conſservandæ, & propagandæ zelus, & amor, quo ſsemper flagraſsſse conſpiciũturconſpiciuntur, hæreticis, & ſschiſsmaticis adverſsantes, qui

^† hanc vocẽvocem: Catholicam, in Eccleſsia ferre non poſsſsunt, ut obſservat Alanus Copus dial. 6. cap. 21. pag 884.

Et de prędictoprædicto titulo, plurima ex authenticis hiſstorijs tradẽtestradentes Archiepiſsc. Tolet. lib. 2. cap. 15. & lib. 4. cap. 5. hiſstoria Palentina in Alph. I. Lucas Tudenſsis in eod. Æra 776. hiſst. gener. Hiſsp. 3. par. cap. 4. Vaſsæus in Chroni. Hiſsp. 1. tom. ann. 589. & ann. 737. Ambroſs. Moral. 3. p. hiſst. Hiſsp. lib. 13. c. 12. Mariana de reb. Hiſspan. lib. 7. cap. 4. & d. lib. 26. cap. 12. in fin. Hieron. Zurita 3. p. Annal. lib. 2. cap. 40. Raphaël Volaterran. lib. 2. cap. Saracenorum initium belli, ad finem, & innumeri alij, quos diligenter congeſssit Camil. Borrell. d. cap. 41. ex num. 48. & cap. 42. per totũtotum, Did. Valdes d. lib. de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 13. per totum, Mader. in. d. Monarch. Hiſsp. c. 12. Fr. Roder. de Yepes in Genealog. Reg. Hiſsp. in Alphonſso I. Valençuela in monit. cõtracontra Venet. 7. p. num. 106. Iacob. Gualther. in Chronogr. 8. ſęculoſæculo, pag. 567. qui eundem titulũtitulum Galliæ quoque Regibus datum contendit, ſsæcul. 14. pag. 697. & noviſssimè SimõSimon Maiol. in diebus Canicul. 4. tom. collloq. 5. pag. mihi 362. ubi diſsputat, an hic titulus maior, & antiquior ſsit, quàm Chriſstianiſssimi, de quo FrancięFranciæ Reges gloriãturgloriantur? Doct. Salazar de Mendoça de orig. Dignit. Hiſsp. lib. 1. cap. 6. pag. 7. Fr. Ioan. à PõtePonte in convenien. utriuſq;utriuſque Monarch. in epiſst. ad Regnum, & lib. 1. cap. 3. pag. 14. Vbi

^† probat etiam appellari orthodoxos, & defenſsores Fidei (de quo titulo ſspeciale caput fecit Borrell. ubi ſsup. cap. 44. ) & Pet. Aznarius in tract. de Mauror. expulſsion. 2. p. c. 25. & 26.

Ob quem Fidei Catholicæ

^† zelũzelum, eoſsdem Catholicos Hiſspaniæ Reges virtute expellendi dæmones à corporibus obſseſsſsorum, Divinitus ſsibi conceſsſsa, gaudêre, apertè teſstatur Carol. Tapia in rubr. D. de conſstit. Princip. cap. 1. n. 3. Chaſsſsaneus in Catal. glor. mund. 5. p. cõſidconſid. 1. verſs. Proviſsum, Camill. Borrel. d. tract. de pręſtantpræſtant. Reg. Cathol. cap. 55. n. 2. Valdes ubi ſsuprà cap. 16. num. 13. & Fr. Ioan. à Ponte in d. cõvenconven. utriuſq;utriuſque Monarch. lib. 1. cap. 6. pag. 113. Vt

^† ſsic Galliæ, & Angliæ Regibus non invideant, qui iuxta eoſdẽeoſdem Auctores, Polidorum VirgiliũVirgilium lib. 8. hiſst. Angl. & plures alios, quos ipſsi recenſsent, & Alanum Copum dialogo 3. cap. 28. pag. 434. & ſseq. ſstrummas (vulgò lamparones) curare ſsolent,

^† & annulos benedicunt, qui morbum comitialem depellunt.

Præſsertim

^† cùm & hoc idem ſanãdiſanandi ſstrummas Divinum privilegiũprivilegium, etiãetiam noſstris Hiſspaniæ Regibus conceſsſsum videatur, ſsi credimus Pet. Ant. Beuter lib. 2. hiſst. Hiſsp. cap. 50. quem referunt Valdes, & Puente ubi ſsup. qui Auctor eſst, Reges Aragoniæ ægrotis prædicto ſstrummarum morbo ſępèſæpè ſsalutem cõtuliſſecontuliſſe: ſsicut & illud aliud

^† unctionis ſsacri olei, de quo etiam prædicti GallięGalliæ, & Angliæ Reges nimis gloriantur, ut latiſssimè, adductis pluribus exẽplisexemplis Regum Hiſspaniæ, qui ſsolemniter inũctiinuncti fuerunt, probant Valdeſsius, & alij ex ſsuprà relatis, Ambroſs. Moral. lib. 12. cap. 41. 53. & 57. Petr. Anton. Beuter. lib. 2. cap. 8. Hieron. Zurita 1. par. Annal. lib. 5. cap. 17. Garibai lib. 26. cap. 1. & lib. 27. cap. 1. & 4. Garſsias de Loaiſsa, qui narrat hanc ſsacram unctionẽunctionem in Eccleſsia Toletana recipere ſsolitos fuiſsſse, in Synodo Tolet. ſsub GũdemaroGundemaro fol. 277. & alia referens SimõSimon Maiol. d. colloq. 5. pag. 371. Vbi

^† hoc ius unctionis paſssim omnibus Regibus Chriſstianis cõmunecommune fuiſsſse oſtẽditoſtendit ex cap. 1. de ſsacra unctione, Clem. 1. de iur. iurand. cap. venerabilem, de elect. & ex traditis à Lactantio Firmiano lib. 4. de vera ſsap. cap. 7.

p. 636

Sed quoniam hic

^† hærctici inſsurgunt, & dato quòd Summus Pontifex potuerit Reges Hiſspaniæ ad hãchanc Novi Orbis converſionẽconverſionem, & cõquiſitionẽconquiſitionem præficere, eum tamen impudẽterimpudenter irrident, quòd alios, ad has regiones accedere, & per hæc maria navigare vetuerit. Videamus oportet, an hac in parte aliquid adferant, quod magis ipſsorum procaciam excuſset. Et quidem iuxta mentem P. Ferdin. Rebelli d. lib. 18. q. ult. ſsect. 1. quem noviſssimè referunt, & ſsequuntur Auguſst. Barboſsa ubi ſsup. n 44. & ſseq & Benedict. Ægidius in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iur. c. 3. ex n. 13. & Freitas de Imper. Aſsiat. cap. 8. hęchæc pro illis argumenta conſsiderari poſsſse videntur.

Primò, quia

^† ex Christi facultate omnibus Principibus Chriſstianis fas eſsſse videtur, procurare infidelium nationum per ſse, aut per ſsuos ſsubditos converſionẽconverſionem ad FidẽFidem, ut habetur Marci ult. & latiùs oſstendimus ſsuprà hoc lib. cap. 16. ex num. 11. Ergo non potuit, nec debuit hæc cura ſsolis Catholicis Regibus cum aliorum inhibitione, & excluſsione committi.

Secundò, quia

^† commercium de iure gentiũgentium cum quibuſsvis nationibus videatur eſsſse cõmunecommune, ut etiãetiam fusè probavimus ſsup. hoc lib. cap. 20. ex n. 34 Et

^† idẽidem in maris uſsu, & navigationibus probat celebris tex. in §. 1. inſst. de rer. diviſs. l. 2. D. eodem l. 3. §. ult. D. ne quid in loco pub. ibi: Littora, in quæ populus Romanus imperiũimperium habet, populi Romani eſsſse arbitror, maris autẽautem communem uſsum omnibus hominibus, cum alijs, quęquæ tradit Angel. ibîd. n. 1. Benedict. Bonius in tract. de cenſsib. n. 40. Franciſsc. Marcus q. Delphina. 110. n. 11. p. 2. & Camil. Borrel. in tract. de præſst. Reg. Cath. cap. 10. n. 4. unde Traian. à Plin. in Panægyr. Laudari videmus, quòd recluſsit vias, portus patefecit, itinera terris, littoribus mare, littora mari reddidit, diverſaſq́;diverſaſq́ue gẽteisgenteis ita cõmerciocommercio miſscuit, ut quod gentiũgentium eſsſset uſquãuſquam, id apud omnes natũnatum eſsſse videretur: cõtracontra verò Romanos à Germanis accuſsatos apud TacitũTacitum 4. hiſst. quòd colloquia congreſsſsuſsq́ue gentiũgentium arcerent, flumina, terras, & cœlũcœlum quodammodo ipſsum clauderent. Iniuſstè

^† ergo Hiſspani alijs gentibus prohibere vidẽturvidentur, ne cum Indis ſsua commercia, & negotiationes exerceant; non minus quàm ſsi Galli Italis prohiberẽtprohiberent, ne cum Hiſspanis commercium haberent, aut per eorum maria navigarent.

Tertiò, quia ſsi prædicta Alexand.

* VI conceſssio ad infidelium favorẽfavorem, & utilitatem dirigitur, non debuit, adiectâ hac prohibitione, in eorũeorum damnũdamnum retorqueri. Nam quò plures ad Indos navigarent, viliſsq́ue eas emerẽtemerent, & ſsuas etiam merces cariùs externis venderent. Ergo non potuerunt Summi PõtificesPontifices ſsolis Hiſspanis præfatam Indiarum conquiſsitionem, converſionẽconverſionem, & negotiationem donare. Et huc

^† trãſferritranſferri poſsſse videtur illud Apollonij apud Philoſstrat. lib. 1. cap. 12. Vbi terra (inquit) cõmuniscommunis omniũomnium mater eſst, proptereà quod iuſsta, vos autẽautem iniuſsti, qui veſtrãveſtram dumtaxat matrem eam eſsſse voluſstis.

CęterùmCæterùm

^† his argumentis non obſstantibus, longè verior, & receptior contraria opinio videtur, quæ in eiuſsmodi caſsibus talẽtalem prohibitionẽprohibitionem nõnon ſsolùm iuſtãiuſtam, & utilẽutilem, verùm omnino negotio, de quo agimus, neceſſariãneceſſariam eſsſse ſsupponit. Eamq́;Eamq́ue omnes Catholici Auctores abſsque ulla hæſsitatione ſequũturſequuntur, ut cõſtatconſtat ex Epiſsc. Chiap. in d tract. comprobat. fol. 29. & ſseqq. & fol. 46. & ſseqq. Marquard. in tract. de Iudæ. & Infidel. 1. p. cap. 14. Pet. Malfer. d. cõſconſ. 769. apud Mandell. num. ſsin. Soto in. 4. diſst. 5. q. unica, art. 10. M. Victoria in 2. relect. de Indis, ex n. 10. & eum referens Greg. Lop. in. d. l. 2. tit. 23. par. 2. gloſsſs. mag. col. 5. & 6. Card. Bellar. lib. 5. de SũmoSummo PõtPont. cap. 2. verſs. At inquiẽtinquient, Ioſseph. Acoſsta d. lib. 3. de procur. Ind. |

p. 637

ſsalute, cap. 2. Franc. Vargas in tract. de Epiſscop. iuriſsd. & auctorit. confir. 10. num. 5. & 6. Anaſstaſs. Germon. lib. 3. de ſsacr. immunit. cap. 13. n. 30. & ſseqq. Molin. de iuſst. & iur. tract. 2. q. 35. verſs. Illud, Rebell. ubi ſsup. ſsect. 4. per totam, Ant. de Herrera d. hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. AlphõſAlphonſ. Alvarez in ſspecul. Rom. Pontif. cap. 31. col. 2. Pet. Navarr. de reſstitut. ablator. lib. 4. cap. 2. n. 85. p. 2. Camil. Borrel. de pręſtanpræſtan. Reg. Cath. cap. 46. n. 229. Zevallos pract. comm. tom. 4. q. ult. num. 324. & ſseqq. & noviſssimè P. FrãcFranc. Suarez in tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 1. n. 7. Georgius Cabedus deciſs. Luſsit. 195. n. 2. 1. par. & deciſs. 47. per tot. par. 1. & noviſssimus Ægid. Bened. in. 1. ex hoc iure, D. de iuſst. & iur. 1. tom. cap. 3. n. 15. & 16. & Seraph. Freitas d. tract. de Imp. Aſsiat. cap. 7. & c. 8. n. 18. & ſseqq.

Qui omnes

^† cõcluduntconcludunt, quòd cum hæc cura converſsionis animarũanimarum, & errantiũerrantium oviũovium ad Christi ovile deducendarũdeducendarum, pręcipuèpræcipuè ad SummũSummum Eccleſsiæ PaſtorẽPaſtorem ſspectet, rectiſssimè poteſst, pro

^† arbitrio ſsuo, ea omnia diſsponere, & ordinare, quęquæ ad hunc finẽfinem cõſequendũconſequendum magis conducere iudicaverit, & inter Chriſstianos Principes eandem curam dividere, atque unicuiq;unicuique certos terminus pręfigerepræfigere, & aſssignare; quos poſsteà ſsine iniuria aliorum tranſsgredi non poterunt, & non ſsolùm prędicationemprædicationem, ſsed etiãetiam commerciũcommercium in eiſsdem terminis interdicere, ſsi hoc ita ad Religionis ChriſtianęChriſtianæ propagationẽpropagationem magis expediat. Hoc enim totũtotum

^† ad PõtiſicemPontificem pertinere inquiunt, tanquãtanquam ad principalem ( ut ſsic dicãdicam) motorẽmotorem. Nam Reges ſsunt veluti organa, & inſtrumẽtainſtrumenta eius, & ideò nullus poteſst trãſgreditranſgredi terminos ſsibi pręſcriptospræſcriptos, quia non poteſst moveri, niſsi motus.

Pro cuius ſsententiæ confirmatione primò conſsiderari poteſst, quòd

^† pax inter Principes Chriſstianos, & eorum miniſstros conſservari nõnon poſsſset, ſsi promiſscuè in eandem curam intenderẽtintenderent, quantumvis pio animo, & ab omni divitiarum cupiditate libero, ducerẽturducerentur, ut

^† conſstare poterit ex ipſso Caſstellanorum, & Luſsitanorum exemplo, qui, quamvis ita Catholici eſsſsent, & maximis amicitięamicitiæ, & neceſssitudinis vinculis iuncti, inteſstinis tamen odijs, & bellis flagrare cœperunt, obi id, quòd alter alterũalterum ſsuos intraſsſse terminos querebatur, ut diximus ſsup. lib. 1. cap. 6. ex num. 68.

Et multo melius

^† ex Apoſstolorum imitatione, qui licèt facultatem ſsibi à Christo conceſsſsam haberent, EvãgelijEvangelij per univerſsum terrarum Orbem prædicandi, iuxta illud Marci ultim. Euntes in univerſsum mundũmundum, prædicate Evangelium omni creaturæ. Et Lucæ 10: Miſsit diſscipulos ſsuos binos antefaciẽantefaciem ſsuam in omnem civitatẽcivitatem, & locum, quo erat ipſse venturus. Adhuc tamen ex hiſstoria, & traditione EccleſięEccleſiæ novimus, poſst paſsſsionem Domini, Apoſstolos ipſsos inter ſse omnes Orbis provincias ſsortitos, & partitos eſsſse, & unumquemque in ea, quæ ſsibi obtigerat, prædicaſsſse, neque unum (D. Paulo excepto) in provinciam alterius intraſsſse, ut pluribus oſtẽdimusoſtendimus ſsup. lib. 1. cap. 14. n. 81. & late proſsequitur Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſq;utriuſque Monarch. lib. 2. per totũtotum, & Fr. Ioan. Baptiſsta in adverten. Confeſsſsor. 2. par. ſsol. 412. num. 11.

^† idem poſsteà univerſsalis Eccleſsia in diviſsione Diœceſseon, & Parochiarum cõſtituitconſtituit, eam ſsemper cautionem adijciens, ne unus Epiſscopus, ſsive Parochus alterius fines, etiam prętextuprætextu Religionis, ingrederetur cap. 1. & per tot. 9. q. 2. cap. 1. 13. q. 1. cap. licèt 16. q. 3. cap. 1. de præſscrip. cap. Paſstoralis, de his quæ fiũtfiunt à Prælat. cũcum alijs.

Etenim

^† ubi multitudo ibi plerũqueplerumque confuſsio eſst, 1. 2. C. quando, & quib. quarta pars, Bart. in 1. ſsi tamẽtamen, §. ſsi arbiter, de recep. arbitr. Bald. in 1. ſolãſolam, C. de teſstib. & in 1. data opera, C. qui accuſsar. non poſsſs. & Panorm. in cap. 1. de iudic. Et cũcum

^† naturalis ſsit inter ho|

p. 638

mines ad diſsſsentiendum facilitas, 1. item ſsi unus 19. §. principaliter, D. de recep. arbitr. cũcum alijs, quęquæ adduximus ſsup. hoc lib. 2. cap. 14. num. 1. Satis cõſtatconſtat, quàm

^† varijs, & interdum contrarijs opinionibus, & moribus Indi imbuerentur, ſsi adverſarũadverſarum nationum, & provinciarum homines, & ſsub diverſsis Regibus, ac legibus vitam agentes, etiamſsi omnes Catholici eſsſsent, ad eorundem Indorum converſsionem & gubernationem delegarentur.

^† Nam unaquæq;unaquæque provincia abundat in ſsenſsu ſsuo, cap. ius Quiritum, 1. diſst. cap. utinãutinam, diſst. 76. 1. obſservare, D. de off. Proconſs. & varijs corporis, & animi affectionibus & inclinationibus ducitur, 1. quod ſsi nolit, § qui mancipia, D. de ædil. edicto, iunctis alijs, quæ eleganter notat Ariſstot. lib. 3. Polit. cap. 110. Cicer. in orat. de Provinc. Conſsular. Euphorus in Iconibus omnium nation. Ioan. Boëm. de morib. omnium gent. Tiraq. in 1. 7. connub. num. 12. & de nobilit. cap. 12. Mantua in gloſsſsario, claſssi. 17. cap. 32. num. 1. & Claud. Partus Gnoſs. gener. iur. lib. 3. tit. 4. cap. 3.

^† cùm communio etiam inter propinquos diſscordias generare ſsoleat, cùm pater, §. dulciſssimis, D. de legat. 2. cũcum alijs, quęquæ adduximus ſsuprà hoc lib. 2. cap. 6. n. 70. planum eſst, longè maiores inter diverſsas gentes, & nationes futuras, quibus ſsemper

^† aliqua æmulatio, & naturalis veluti repugnãtiarepugnantia inſsita eſsſse cognoſscitur.

Secvndò

^† facit, quòd experientiâ comparatum ſsit, ſsegnius ea geri, & curari ſsolere, quęquæ pluribus commendantur, ut inquit text. iunctâ gloſsſs. in 1. ſsi plures, D. de adminiſstr. tutor. ub. illud vulgatum Carmen adducit:

Segniùs expedient cõmiſſacommiſſa negotia plures; Quiſsque enim culpam reijcit in ſsocium.

Multitudo

^† enim oneroſsa nihil habet honeſstum, quoniam in paucis ex multis, quæ ſsecundùm virtutè eſst, vita ſsalvatur, auth. d referẽdreferend. ſsacr. Palac. §. 1. verſs. Multitudo, cap. 2. & ibi gloſs. de reſscrip. in 6. & melius eſst, Domini Sacerdotium paucos habêre miniſstros, qui poſssint dignè opus Dei exercêre, quãquam multos inutiles, qui onus grave ordinatori adferant, can. tales, diſst. 23. cap. 1. de prileg. ibi: Nam curiosè proſpiciendũproſpiciendum eſst, ne honor, cui debent excellentiora committi, ſsui numeroſsitate vileſscat.

PręſertimPræſertim

^† cùm naturale etiãetiam vitium ſsit, id negligi, quod communiter poſssidetur, utque ſse nihil habêre, qui non totum habeat, arbitretur, deniq;denique ſsuam quoque partem corrumpi patiatur, dum invidet alienęalienæ, ut eiſsdem verbis tradunt Impp. Theodof. & Valentinian.

^† in 1. 2. C. quãdoquando & quib. quarta pars debeatur lib. 10. Quibus alia ſsimilia habet Ariſst. lib. 2. Polit. cap. 1. communionis

^† regulãregulam introductam à Socrate in ſsua Repulica reprehendens & eadem, adverſsus Anabaptiſstas, Vvaldenſses, & alios hæreticos cõmunioniscommunionis rerum patronos, rectè uſsurpari poſsſse, benè obſservat Gothofred. in notis ad d. 1. 2. & Albanus Spinaſsat. in Politiſsmo lib. 1. cap. 12.

Neque ita tenendo, quidquam obſstabunt argumenta & ſsuprà in favorem contratiæ partis conſsiderata. NãNam

^† ad primum reſsponderi poteſst, fatendo, omnibus quidem Chriſstianis hominibus, & pręcipuèpræcipuè Principibus, licitum eſsſse, infidelium nationũnationum converſionẽconverſionem curare: id tamen limitari, niſsi à SũmisSummis Pontificibus, propter ipſsummet bonũbonum converſsionis earundẽearundem nationũnationum, prohibiti ſsuerint, ad quos propriè ex officio ſspectat eiuſsmodi miſssionum diſstributio, & ea omnia (ut diximus) benè diſsponere, quæ ad hunc finem magis expedire cenſsuerint, ac per conſsequens prohibere, ut quando alteri Principi ea cura prius commiſsſsa eſst, reliqui ab eâdẽeâdem arceãturarceantur, ne mutuò ſse impediãtimpediant, & alia damna, & inconvenientia ſsequantur, de quibus ſsuprà loquuti ſsumus; & præſsertim ubi pravi, & corrupti hæreticalis ſseminis timor intervenire poſsſset, quod quantum fugi, & vi|

p. 639

vitari debeat ſsup. Ex n. 16. probavimus Ad ſecũdumſecundum autem, & tertium pari fermè ratione reſspondeo,

^† libertatẽlibertatem quidem in commercijs, & maris navigationibus ex naturali, & communi omnium gentiũgentium iure originẽoriginem ducere. Id verò locum habêre, antequãantequam ab alio Principe ex iuſstis, & legitimis cauſsis hæc iura præventa, vel ab Apoſstolica ſsede conceſsſsa non fuerint. Tunc enim ea, quæ

^† generalẽgeneralem Eccleſsiæ, & IndorũIndorum favorẽfavorem reſspiciunt, ijs, quæ ſspecialiter quibuſdãquibuſdam utilia ſsunt, præponimus, ut in ſsimili dicitur in auth. res quæ, C. cõmcomm. de legat. & in l. unica, §. penult. C. de caduc. toll. iũctisiunctis alijs, quæ late obſservat Iaſs. in 1. Barbarius, n. 32. D. de off PrętorPrætor. & in 1. cęteracætera, §. ſsed & ſsiquis, n. 2. D. de legat. 1. Decius in 1. id quod noſtrũnoſtrum, n. 3. D. de regul. iur. IoãIoan. Corraſs. de iuris arte, 1. p. cap. 23. & Andr. Gail. lib. 2. pract. obſservat. 56. n. 3 & ſseqq.

Et præceptum

^† DivinũDivinum, animarum converſionẽconverſionem curãdicurandi, illud aliud vincit, & ſsuperat, quod à iure gentiũgentium inductũinductum maris navigationẽnavigationem, omnibus liberam facit, & cõmerciacommercia extranearũextranearum gentiũgentium cum Indis, & quibuslibet nationibus admittit. Quod nemo mirari debet, cũcum frequentiſsimũfrequentiſsimum ſsit, ut vel ipſsa Cardinalia, ſsive primordialia iuris naturalis præcepta aut cedant, aut ceſsſsent & obliquentur, quoties cũcum alijs ex accidẽtiaccidenti collidunt, in quibus maior & urgentior cõmuniscommunis boni ratio, neceſssitas, vel utilitas reperitur, ut pluribus exẽplisexemplis oſstendunt DD. in §. ſsed naturalia inſst. de iur. nat. princ. inſst. de uſsucap. 1. eas, D. de cap. minut. 1. Stichum 95. §. naturalis, D. de ſsolution. & Pet. Gregor. omnino videndus Syntag. iur. p. 2. lib. 11. cap. 1. num. 7. & 8. & erudiſssimus Dom D. Ant. Pichard. Vinueſsa ex primario SalmãticẽſisSalmanticenſis ſscholæ Iuris Civilis Anteceſsſsore, nũcnunc meritiſssimus Pinciani Prætorij Senator in repetit. ad. 1. 3. C. de muri legul. lib. 11. n. 69. & ſseqq.

Et ita

^† in ſsimili caſsu videmus, quòd licèt aves, & alia fera animantia iure gentium omnium cõmuniacommunia eſsſse dicantur, & primò capientibus quæri l. 1. D. de acq. rer. dom. ſsi tamen quis ius venandi, vel piſscandi in certo loco ſsibi conceſslum, vel præſscriptum habuerit, & alius ibi piſscari, vel venari voluerit, eũeum prohibere poteſst, & his, quęquæ cepit, privare, quia non efficiuntur ſsua, ſsed illius, cui ius venãdivenandi competebat, 1. Divus, & ibi Bart. D. de ſsevit. ruſstic. 1. 2. D. de acq. rer. dom. §. ferè, inſstit. de rer. diviſs. & Cepola in tract. de ſservit. cap. de aucupatione, quem vide.

Et licèt mercatores extranei, qui in

* aliquo loco diu morati ſsunt, ab eo ſsine cauſsa expelli non poſssint, quia mũdusmundus communis omniũomnium patria eſsſse videtur: ante tamen quãquam ad dictũdictum locum accedant, iuſstè, & liberè eius ingreſsſsu arceri, & prohiberi poſsſsunt, ex ſsola domini voluntate, aut commoditate, ut poſst alios, quos refert, reſsolvit Stracha de mercatura 2. p. num. 33. & 34. Rebuff. ad leg. Gallic. 2. tom. tit. de mercatur. art. ult. gloſs. un. num. 28. & Matienzus inl. 1. gloſs. 1. n. 5. tit. 12. lib. 5. Recop.

Parumq́ue conſsiderabile eſst, ac veluti ſse per accidens habet, quòd

^† Indi aliquo maiori lucro in emptione externarum merciũmercium, & venditione ſuarũſuarum fraudentur. Nam forſsitan omnibus gẽtibusgentibus ad commerciũcommercium admiſssis, ab eiſdẽeiſdem expilarentur, & ut concedamus minorẽminorem quæſtũquæſtum ex ſsola noſstrorum negotiatione facturos, eo contenti eſsſse debẽtdebent, ob alia ingentia cõmodacommoda, quęquæ prętextuprætextu noſstræ detectonis, & cõmunicationiscommunicationis, tot ſsumptibus, & laboribus reſseratæ, habere cœperunt. Et ne hæreſses, aut aliæ perverſsæ ſsectæ inter eos ſseminentur, vel arma, & aliæ dãnoſædamnoſæ, & prohibitæ merces per extraneos ad illos aſsportentur.

Cuius

^† incommodi, & aliorũaliorum ſimiliũſimilium vitandi cauſsâ, ſępiſsimèſæpiſsimè ſsolet, & poteſst commerciũcommercium cum Barbaris, & inſsidelibus prohiberi, l. unica, C. de littor. lib. 12. l. 1. & 2. C. quæ res export. non poſsſs. l. 2. C. de cõmercommer. & mercat. cap. ita |

p. 640

quorundãquorundam, c. quod olim, c. ſsignificavit, c. ad liberandũliberandum, de Iudæis, extravag. ita quorundãquorundam, & extravag. multa eod. tit. & Bulla in cœna Domini §. 22. cũcum alijs late traditis ab Alex. cõſconſ. 137. per tot. vol. 7. Boër. deciſs. 177. & 178. Gerard. ſsing. 59. Marquar. de Iudæ. 1. p. c. 5. ex n. 1. Navar. in Manuali, c. 27. per tot. pręcipuèpræcipuè n. 63. Stracca de mercatura, p. 4. n. 10. cũcum ſseqq. Borrel. de pręſtpræſt. Reg. Cath. c. 9. ex n. 48. & Cabedus decil. 195. n. 2. 1. par. & deciſs. 47. n. 1. p. 1. Et conducit

^† tex. in l. ult. D. de off. proc. Cæſsar. ubiquis prohiberi poteſst, ne accedat ad locum, in quo timeri poteſst quod tumultuoſsus, vel iniurioſsus exiſstet. Quod notat etiãetiam Bart. & alij. DD. per text. ibi in l. æquiſsimũæquiſsimum 17. alias incipit ſsi uſsufructus 13. § ſsi inter duos, D. de uſsufruct. & ſsequitur Speculat. in tit. de libelli cõceptconcept. §. nunc dicendũdicendum, n. 14. Paul. Caſstrenſs. conſs. 3. n. 2. lib. 2. Curtius Sen. conſs. 60. Felin. in rub. de tregua & pace. Limit. 4, Guid. Papæ, & eius additio, deciſs. 578. At. Capicius deciſs. 13. per tot. & deciſs. 96. n. 10. & Card. Tuſschus pract. concl. iur. litt. S. concl. 215. n. 3. Quæ prohibitio ſsimiliter in mari & navigationis uſsu ex eiſdẽeiſdem cauſsis concedi poteſst, & præſscriptione acquiri, ut contra eos, qui hoc negant, & novũnovum atq;atque inſolẽsinſolens eſsſse dicũtdicunt, latiori ſsermone lib. ſseq. probabimus.

Ex quibus

^† deſscendit iuſste potuiſsſse Alex. VI. in prædicta Bulla ſsub pœna excõmunicationisexcommunicationis latæ ſsententiæ, ipſso facto incurrenda, pręciperepræcipere, ut nulla perſsona, cuiuſscunque dignitatis, etiãetiam Imperialis, & Regalis ſstatus, gradus, & conditionis, pro mercibus habendis, vel quavis alia de cauſsa, ad IndiarũIndiarum OccidentaliũOccidentalium terras, iuriſsdictioni RegũRegum Hiſspaniæ ſsubiectas, & ſsubijciendas, & inventas, & inveniendas, abſq;abſque ſspeciali eorundẽeorundem Regum licẽtialicentia accedere poſsſset. Etenim cũcum huius cẽſuręcenſuræ diſstrictio, nõnon ex ſsola volũtatevoluntate Pontiſsicis impoſsita fuerit, ſsed exigente legitimâ cauſsâ converſsionis IndorũIndorum & conſservationis iuris noſstris Regibus per EccleſięEccleſiæ donationẽdonationem quæſsiti, iure optimo adverſsus contumaces, & in obedientes irrogari potuit,

^† iuxta ea, quæ de requiſsitione cauſęcauſæ, & peccati ad cenſsuræ validitatẽvaliditatem, tradit text. in c. nemo, c. nullus 11. q. 1. Concil. Trid. ſseſsſs. 25. c. 3. de reform. Navar. conſs. 20. de ſsent. excom. n. 3. Covarr. in c. Alma mater, 1. p. §. 9. eod. tit. lib. 6. Doct.. Frechilla in tract. de excõmexcomm. 2. p. art. 3. & plures alij relati à Sayro in eodẽeodem tract. lib. 1. cap. 9.

Et in terminis dictæ Bullæ Alex. VI. obſservat Veracruz in cõpendiocompendio, Rebell. de oblig. iuſst. lib. 18. q. 24. ſsect. 1. Ægid. Bened. in. d. l. ex hoc iure, c. 3. n. 18. & Fr. Emanuel Roder. in quęſtquæſt. regular. 2. tom. q. 99. art. 7. Qui

^† tamen ad hoc, quòd hęchæc excommunicatio liget, eius authenticãauthenticam promulgationem ſecũdùmſecundùm formãformam iuris expoſscit, & quòd non poſssit invincibiliter ignorari, arg. tex. in c. fin. de Fide inſstrum. c. ſsi verò, el 2. de conſstit. lib. 6. cap. in iſstis, 4. diſst. & eorũeorum, quæ congerit Sotus lib. 1. de irſst. & iur. q. 1. at. 4. Dueñas reg. 125. Covar. in c. Alma mater, 1. p. §. 10. n. 7. & Navar. in Man. c. 27. n. 2. 54. & 55.

Quod

^† quidem in noſstro caſsu ad effugiendũeffugiendum prædictęprædictæ cenſuręcenſuræ rigorem obijci non valebit, cùm eius ſseries, ac tenor ſsatis toti Orbi innotuerit, ut benè obſservat Freitas d. c. 8. n. 21. & ſseq. teſste enim Caſssiodor. lib. 11. var. epiſst. 7: Penè quidẽquidem terrarũterrarum oculis offertur, quod in Romana civitate peragitur. Et quò magis innoreſscat, quotidie Reges noſstri potentiſssimi current, hanc Alexandri conceſssionem & cenſsuram alijs Regibus & nationibus intimari, &

^† innumeris ſschedulis, ſsub graviſssimis poenis, & interminationibus caveant, ne cuiuslibet ſsexus, ætatis, aut conditionis perſonęperſonæ, non ſsolùm alienigenæ, verùm neque in Hiſspania ortæ, ad has provincias abſsque expreſsſse, & ſspeciali licentia tranſsire audeant.

Quamvis

^† quod ad Hiſspanos atti|

p. 641

net, probabilius mihi videatur, eos in prædictãprædictam cenſurãcenſuram nequaquãnequaquam incidere, etiam ſsi abſq;abſque licentia tranſsierint, cùm alijs pœns puniri poſssint: licèt Bullæ verba generalia ſsint, paulatim tamẽtamen hac in parte eius vigor remiſsſsus fuerit, imò & totaliter abrogatus, Hiſspanis omnibus cõmunitercommuniter reputantibus, ſse eiuſsmodi excommunicatione nõnon irretiri, & noſstris Regibus, & eorũeorum miniftris, illus executionẽexecutionem non procurantibus. Quod

^† ſsufficiens eſsſse ad vitandũvitandum legum rigorẽrigorem, quæ continent pœnas cenſurarũcenſurarum ipſso facto incurrendas, apertè docet Abb. Panormit. in. c. 1. de tregua & pace, Sylveſster in ſsumma verb. Conſsuetudo, q. 6. & alij, quos refert, & ſsequitur Avila de cẽſuriscenſuris 1. p. dub. 8. pag. 11. & Card. Tuſsch. pract. concl. iur. litt. T. verb. Tolerantia, concluſs. 324.

QuarũQuarum

^† ſchedularũſchedularum plurimæ rèperiuntur in 1. to. impreſs. ex pag. 396. & 440. & noviſssimè expedita eſst alia data Matriti 20. Iulij anni 1624. quâ ſstrictè iubetur, ut omnes, qui ſsine licentia tranſsierint, inquirantur, & ad galeas, ſsive triremes, abſsque aliqua diſpẽſationediſpenſatione aut remiſssione mãdẽturmandentur.

^† Quibus conveniũtconveniunt l. 12. tit. 10. lib. 5. & l. 5. tit. 18. lib. 6. recop. quæ diſsertè prohibẽtprohibent, ne ullus alienigena in his IndiarũIndiarum Regionibus per ſse, aut per interpoſsitas perſsonas negotiari, & cõmerciacommercia exercêre valeat. De quarum legum, & ſschedularum ratione & praxi, plura alio loco trademus.

Et in

^† eiſdẽeiſdem ſschedulis ſsimiliter diſsponitur, ut quęlibetquælibet navigia, & merces extraneorũextraneorum, qui ad hæc IndiarũIndiarum maria, eorũq́;eorumq́ue oras, & portus acceſsſserint, apprehẽdãturapprehendantur, & fiſsci iuribus applicẽturapplicentur, ipſsis

^† tranſsgreſsſsoribus alias PyratarũPyratarum pœnis puniendis, qui hoſstibus Fidei, & Principis æquiparãturæquiparantur, & tanquãtanquam latrones & publicorũpublicorum commerciorũcommerciorum turbatores, ipſso iure diffidati ſsunt, & impunè quolibet deprædari, & occidi poſsſsunt. Et

^† ex ore Pontificum quot annis in die Iovis Sancti excommunicari ſsolent, ut conſstat ex l. 3. §. Labeo, D. de incendio, ruin. nauſsr. authẽauthen. caſsſsa & irrita, C. de ſsacroſs. Eccleſsſs. auth. navigia, C. de furtis, c. excõmunicationiexcommunicationi de raptorib. c. 1. de milite vaſsſsallo, qui contumax eſst, cũcum alijs, quęquæ ibîdẽibîdem cõgerũtcongerunt Bald. & cæteri, Bart, Soc. cõſconſ. 262. col. 2. vol. 2. Iaſs. conſs. 170. col. 2. vol. 2. Angel. cõſconſ. 290. Cepola in auth. ſsed novo iure, C. de ſservis fugi. Andre. Sicul. in c. cùm ſsit generale, n. 240. de foro comp. Læl. Zanch. de Milite ſsacro, & ſsæcul. lib. 2. c. 2. n. 6. cũcum ſseqq. Stracca de mercatura, tit. de navibus, p. 2. n. 16. Pet. Santer. de ſsponſs. merc. p. 4. n. 52. & ſseqq. Camill. Borrel. de præſst. Reg. Cath. c. 75. n. 29. cũcum multis ſseqq. Tibe. Dec. in tract. crim. li. 9. c. 29. per totũtotum.

Quibus conſsequenter

^† potentiſssimus Rex noſster Philip. IV. quẽquem Pia Numina ſsoſspitent, & multos annos incolumẽincolumem ſservent, ſimulatq;ſimulatque defuncto patre Imperij habenas, inter alia plura, quæ pari ſsimul pietate, ac prudẽtiâprudentiâ ad RegnorũRegnorum ſuorũſuorum quietem, augmentum, & ornamentum, adlectis in conſsilium præſtãtiſsimispræſtantiſsimis, atque incorruptiſssimis viris, ſstatuit, illud primum fuit, ut inducięinduciæ cũcum rebellibus Belgij & Holandiæ populis initæ, quæ eo tẽporetempore finiebantur, nullatenus protraherẽturprotraherentur: & ſsi quęquæ illorum navigia in aliquibus HiſpanięHiſpaniæ, aut Indiarum portubus hyemandi, vel negotiandi cauſsâ manêrent, protinus ab illis excederent, & ubique tanquãtanquam hoſstes publici tractarẽturtractarentur. Ad

^† quod RegiãRegiam ſschedulam expediri iuſssit, dat. Matriti 3. Martij ann. 1621.

Cuius occaſsione

^† Batavi in antiqua perfidia manẽtesmanentes, validiſsimãvalidiſsimam claſsſsem, undecim præſsidiarias & militares naves habentẽhabentem, pararunt, quam Iacobo Chermitio generali Duci commiſsſsam, ſsuperato tandem freto, noviter ultra Magallanicum reſserato, quod de Mayre, vel, Divi Vincentij vocãtvocant, in has Peruani Regni oras ſsuperiore anno 1624. incolumem deduxerunt, & nonâ die Maij, repentino quodãquodam incurſsu |

p. 642

Portum del Callao, & hanc nobiliſssimam, & ditiſssimam Regum Vrbem, alio nomine Lima, vocatam, eiuſsdem Regni Metropolim expugnare, & occupare tentarunt. Sed Deus, eorũeorum conatus, irritos reddidit, ita ut licét per quatuor, aut quinque menſses eundem portum obſsederint, & in alijs de piſsco, & Guayaquil, pedem figere niſsi fuerint, ſsemper tamen vicit, & multis armis, ac militibus amiſssis receſsſserint: ultra alios, quos diuturnędiuturnæ navigationnis tædium, & fruſstratæ ſspei dolor, & impatientia conſsumpſsit. Inter quos, unus fuit ipſse Chermitius Architalaſsſsus, quem ſsui, in inſsula Callao proxima, ſsepulturæ mandarunt, & noſstri poſsteà repertũrepertum in cineres redegerunt.

In quibus omnibus,

^† mire poſst Deum valuit, & enituit ſsingularis cura, prudentia, ac vigilantia Excellentiſssimi Domini D. Didaci Fernandez à Corduba Marchionis de Guadalcazar, meritiſssimi eiuſsdem Regni Proregis, nunquam ſsine multis honoris, & laudis titulis nominandi. Is enim advenientem hoſstem ſsecutus excepit, invadentem ſstrenuè fugavit, obſsidentem, & ex ſsua claſsſse minantem, multis ad hoc inventis machinis fœliciter impetivit, cùm nobis navigia navali prælio cõmodacommoda defuiſsſsent, &cunctantem, ac portui noſstro diutius hęrentẽhærentem, pari cunctatione, ut alter Quintus Fabius, confregit, nulli ex noſstris militibus in tot expeditionibus vel leviſssimo vulnere ſsauciato.

Quæ hîc breviter adnotare neceſſariũneceſſarium duxi, eò quòd nuper M. Gotthardus Arthuſsius tom. 15. Mercurij Gallo. Belgici lib. 1.

^† Hollandis forſitãforſitan blandiens, vel extraneis alijs nationibus imponere cupiens, Chermitium falſsò Limanæ urbis, & portus victorem enuntiat. Pro ſsolito ſscilicet iſstorum Hæreticorum more, qui ut tetigi ſsup. lib. 1. cap. 5. num. 48. & cap. 8. num. 41. & lib. 2. cap. 1. num. 49. cùm nullam Fidei, vel veritatis rationem habeant, quidquid ſsibi commodum, aut honorificum, vel Hiſspanæ gloriæ invidum & damnoſsum eſsſse poſsſse arbitrantur, non ſsolùm ſscribunt, ſsed pingunt, & ſstatim in vulgus ſspargunt.

Cuius rei expreſssius aliud eiuſsdem temporis teſstimonium adducere poſsſsum. Nam cùm univerſso palnè Orbi notiſssimum ſsit, qualiter ijdem Hollandi, victricibus potentiſssimi noſstri Regis armis,

^† à Braſsilienſsi provincia eiecti fuerint, cuius præcipuam urbem, dictam, del Salvador i Bahia de Todos Sanctos, occupaverant, & munierant, anno proximè elapſso 1625. omnibus navibus, tormentis, armis, reliquiſsq́ue rebus, quas ſsecum tolerant, ſspolijs, quæ à noſstris ceperant, penitus denudati, & vivẽdivivendi, atque abeundi facultate humiliter petitâ, & vix, nec niſsi per inſignẽinſignem inſsignis, & Excel. DñiDomini D. Friderici de Toledo Oſsſsorio Generalis Ducis humanitatẽhumanitatem & benignitatẽbenignitatem indultâ: veriti non ſsunt affirmare in eodem Mercurio Gallo-Belgico, d. tom 15. lib. 3. ſsol 196. an 1625. Hiſspanos noſstros ſsimulatâ amicitiæ fraude, ad eorũeorum uſsque propugnacula penetraſsſse, eâ autem ab Hollandis cognitâ, atque ab omnibus circumiacentibus propugnaculis & caſstellis, inceſsſsabilibus tormentorum diſsploſsionibus, vehementer impetitos, hinc inde ſsugâ dilapſsos, quatuor Hiſspanorum navibus ſsubmerſsis, cęteriscæteris, admodum corruptis. Sed hoc

^† adeò inſsigne mendacium provide detexit, & verâ atque dilucidâ huius expeditionis narratione typis excuſssâ, manifeſstè convincit D. Thomas Tamaio de Vargas Hiſstoriographus Regius, & ob hunc, & eruditos alios ingenij ſsui fœtus doctis omnibus commendatus.

back | | continue

Solórzano P...: De Indiarum Iure

p. 223 IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

DE INDIARVM IVRE, SIVE De iuſsta Indiarum Occidentalium inquiſsitione, acquiſsitione & retentione

LIBER SECVNDVS,

In quo de acquiſsitionis titulis ſsingulari ſstudio, & diligentia diſsſseritur.

CAPVT PRIMVM. Quàm ſsit nobilis, & difficilis hæc de iuſsta IndiarũIndiarum acquiſsitione tractatio, & à quibus fuerit ſseriò, aut etiãetiam perfunctoriè agitata.

SVMMARIVM CAPITIS PRIMI.

CAPVT II. De primo debellationis & dominationis Indiarum Occidentalium titulo, quem glorioſsiſssmi Hiſspaniæ Reges ex divinæ voluntatis cõceſſioneconceſſione habere poſsſse videntur, à qua omnium Regnorum iura dependent, & quibus illa vaticinijs, & prodigijs fuerit inſsinuata?

SVMMARIVM Capitis II.

CAPVT III. De ſsecundo titulo, qui ex Divino impulſsu, & inſspiratione colligi poteſst, qua Deus Hiſspaniæ Reges, & homines ad hunc Novum Orbem inquirendum, & acquirendum moviſsſse videtur.

SVMMARIVM Capitis III.

CAPVT IV. De pluribus miraculis, quæ in Novi Orbis detectione, converſsione, & acquiſsitione intervenerũtintervenerunt, & DivinãDivinam tãtitanti operis voluntatẽvoluntatem, inſspirationem & vocationem manifeſstarunt.

SVMMARIVM Capitis IV.

CAPVT V. De alijs magis peculiaribus, notandiſq́;notandiſq́ue miraculis, quæ in IndiarũIndiarum OccidẽtaliũOccidentalium cõverſioneconverſione, & cõquiſitioneconquiſitione acciderũtacciderunt.

SVMMARIVM Capitis V.

CAPVT VI. De tertio titulo, qui ex iure inventionis, & occupationis huius Novi Orbis, per Hiſspanos primùm factæ, deſsumitur. Et an, & quatenus iuſstus, & legitimus cenſseri debeat?

SVMMARIVM Capitis VI.

CAPVT VII. De quarto titulo, qui ex barbaris, & incultis Indorum moribus ab aliquibus ſsumitur, ob id iuſstè debellari & ſsubiugari potuiſsſse cenſsentibus. Pro quorum opinione plurima latè, & novè conſsiderantur.

SVMMARIVM Capitis VII.

CAPVT IIX. De auctoribus, & argumentis quibus ſsuperior barbariſsimi Indorum titulus inſsufficiens videtur, & qualiter Aristotel. & alij, qui contrarium tenent, accipi debeant?

SVMMARIVM Capitis IIX.

CAPVT IX. De ſsuperioris quæſstionis reſsolutione, & Indorum in tres claſsſses diſstributione: & quantum oporteat, quòd rudes, & inſsipientes à prudentioribus, & ſsapientioribus gubernentur.

SVMMARIVM Capitis IX.

CAPVT X. De quinto titulo, qui ad debellandos, & ſsubiugandos Indos ex eorum infidelitate à multis deſsumitur, in quo latè aientis, & negantis ſsententiæ auctores, & argumẽtaargumenta referũturreferuntur, & illuſtrãturilluſtrantur.

SVMMARIVM Capitis X.

CAPVT XI. In quo vera prædictæ quæſstionis reſssolutio proponitur, & problematicè utranque partem defendi poſsſse monſstratur, utriuſsque argumentis peculiari reſsponſsione ſsolutis.

SVMMARVM Capitis X.

SVMMARIVM Capitis XII.

p. 394 CAPVT XIII. De eodem titulo, & alijs varijs rationibus, & argumentis, quibus magis ac magis probari videtur, ad obſservandam legem naturæ, & idololatriam relinquendãrelinquendam, Indos, & quoslibet alios infideles rectè vi & armis compelli poſsſse.

SVMMARIVM Capitis XIII.

Aliud ſsic.

CAPVT XIV. De auctoribus, & argumentis, quæ in ſsuperiore articulo pro negativa ſsententia urgere videntur, & contrariorum ſsolutione.

SVMMARIVM Capitis XIV.

CAPVT XV. De tituli, ſsive articuli præcedentis reſsolutione: & quid verius, aut probabilius in conflictu dictarum pugnantium opinionum videatur?

SVMMARIVM Capitis XV.

CAPVT XVI. De ſseptimo titulo, qui ex cauſsa prædicandæ, & propagãdæpropagandæ Chriſstianæ Religionis deſsumitur, & de auctoribus, & argumentis, quibus Indorum, & aliorum infidelium debellatio hoc prætextu facta probatur.

SVMMARIVM Capitis XVI.

CAPVT XVII. De auctoritatibus, & argumentis, quibus præcedens titulus debellationis Indorum ob ſsolam cauſsam Fidei, & Eccleſsiæ propagandæ, reprobari, & infirmari videtur.

SVMMARIVM Capitis XVII.

CAPVT XIIX. De dictarum opinionum concordia, & explicatione. Et qualis demum vis, aut coactio Fidei propagandæ cauſsa infidelibus licitè inferri poſssit?

SVMMARIVM Capitis XIIX.

CAPUT XIX. In quo de ſsolutione argumentorũargumentorum, quæ in prædicta quæſstione ad utramque partem expenſsa ſsunt, ſspecialiter agitur.

SVMMARIVM Capitis XIX.

SVMMARIVM Capitis XX.

CAPVT XXI. De nono titulo, qui ex auctoritate, & poteſstate deſsumitur, quam aliqui Romano Imperatori in elargiẽdiselargiendis, & debellandis quorumlibet infideliũinfidelium provincijs concedunt, quod an verum ſsit? latiſssimè diſsputatur: & de Imperij iuribus obiter plura traduntur.

SVMMARIVM Capitis XXI.

p. 552 CAPVT XXII. De decimo, & efficaciſssimo titulo, qui ex Romani Pontificis donatione, & conceſssione deducitur. Et an, & quatenus verum ſsit, illum circa perſsonas, bona, & Regna fidelium & infidelium tãtam in ſspiritualibus quàm in tẽporalibustemporalibus diſsponere poſsſse?

SVMMARIVM Capitis XXII.

p. 567 CAPVT XXIII. De eodem titulo, & magis peculiari Pontificiæ & poteſstatis in concedendis Regnis, Provincijs, & bonis infidelium diſsputatione.

SVMMARIVM Capitis XXIII.

CAPVT XXIV. De eadem temporali Sedis Apoſstolicæ poteſstate: & qualiter Alex. VI. & alij Romani Pontifices ea uſsi reperiantur; quorum Bullæ ſspecialiter referuntur, & de vi argumenti, quod ex auctoritate, conſsuetudine, ſseu obſservatione Eccleſsiæ deſsumitur.

SVMMARIVM Capitis XXIV.

SVMMARIVM Capitis XXV.

Embeddings Experiment

p. 223
IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

p. 394
CAPVT XIII. De eodem titulo, & alijs varijs rationibus, & argumentis, quibus magis ac magis probari videtur, ad obſservandam legem naturæ, & idololatriam relinquendãrelinquendam, Indos, & quoslibet alios infideles rectè vi & armis compelli poſsſse.

p. 552
CAPVT XXII. De decimo, & efficaciſssimo titulo, qui ex Romani Pontificis donatione, & conceſssione deducitur. Et an, & quatenus verum ſsit, illum circa perſsonas, bona, & Regna fidelium & infidelium tãtam in ſspiritualibus quàm in tẽporalibustemporalibus diſsponere poſsſse?

p. 567
CAPVT XXIII. De eodem titulo, & magis peculiari Pontificiæ & poteſstatis in concedendis Regnis, Provincijs, & bonis infidelium diſsputatione.