López/de Ca...: Las Siete Partidas.

 Legal

Titulus. V.

Titulus. V.

¶ Lex. I.

Lex. I.

Opus eſst, qđ fa cto innitiatur & ꝑficit̃ & eſst triplicis gene ris: interiꝰ, ad corporis gubernationẽ & generationẽ: exterius vt ſsumere cibũ vel potũ & habere bonã corporis cõpoſsitionẽ itẽ virtutũ aut vitiorũ operatio. h.d.
¶ Lex. secunda.

Lex. ſsecunda.

Debet rex congruo tempore epulari & tempeſstiue & cum incitet ap petitus, & talibus cibis quibus redatur ſsanus & fortis & non occupãtibus intellectum & bene pręparatis, cibus inſstitutus fuit ad vitam: non vita ad cibũ, tẽperet ſse à vino cuiꝰ exceſsſsus inducit Dei obliuionẽ & ignorantiam ſsui ipſsius detegit ſsecreta, mutatiudicia debilitat corpꝰ minuit intellectum, ꝓuocat egritudines & mortis ãticipationẽ hac ratione prohibitũ fuit regibꝰ ab antiquis ſsapientibꝰ vſsus vi nivſsq; ad ętatem decẽtem, & tunc ſsobrie dari iubebãt. hoc dicit.
aConueniente. Apud antiqͦs prãdiũ fiebat ad horã nonã & ſsic hora. iij. poſst meridiẽ, vt dicit. b. Grego. homili. 38. nunc autẽ aliter, vt dicit hęc lex.
bPara el comer in cibo potiſsſsimè debet eſs ſse tẽperantia, vt nõ pluſsquã neceſsſse ſsit cor pori ſseruiatur & ſsola eius in firmitas reficiat̃, vt ad vſsũ exercẽdę virtutis habeat̃. 44. diſst. c. ieiu nia. &. c. nõ di co. de cõſsecra. diſst. 5. & adde quę dixi. in. l. 36 titu. 5. parti. 1.
cSalomon. Eccleſsiaſstes. 10.
dMuy meſsuradamente. Vt ter in refectione bibatur. 44. diſstinct. cap. quãdo præsbiteri. glo. in. c. 2. de homicid. in verb. temperatè, & vt ait Apuleius. 4. floridorum. ſsapiẽtis viri ſsupra menſsam celebre dictum eſst. Prima inquit cratera ad ſsitim pertinet. Secunda ad hilaritatem, Tertia ad voluptatem. Quarta ad inſsaniam, æqua vita hominibus eſst vinum in ſsobrietate potatum, & ſsuauitas eſst animæ, & corporis ſsobrius potus. Eccleſsiaſsti. 31. & ibidem vinum multum potatum irri tationem & iram, & ruinas multas facit.
eA los reyes. Vid. Prouerb. c. fina. noli regibus dare vinum, quia nullum ſsecretum eſst vbi regnat ebrietas.
fFaſsta que ſsea de edad. Simpliciter dicit, faſsta quæ fueſsſse de edad. Vnde, intelligetur de legitima ætate. vt in. l. fina. C. de his qui veniam ætatis impetrauerunt, vel de ætate viginti annorum, de qua in l. 3. titu. 15. infrà ead. part. vel ſstabitur iudicio medicorum, qui in hoc conſsulant ſsaluti regis.
gVino a gran poder. Nam & ferè inebriantur odore vini, ſsi eas vineas tempore vindemiæ intrare contigerit. S. Ambro. lib. de Helia & ieiunio. c. 14. & de fortitudine, vini. vid. 3. lib. Eſsdre. c. 3.
hLas poridades. Plin. 14. li. ca. 22. ſscripſsit vinum vſsque adeo mentis archana prodere, vt morti fera etiã inter pocula loquã tur homines, & ne per iugulum quidem reddituras voces con tineant, celebratur & per ſse cuiuſsdam apophthegma, qui negauit tormentis opꝰ eſsſse ad ex quirendũ verum, vino em̃ rectius elici.
iPor pena. Sed an rex ebrioſsus poſsſset priuari regno vł ſsaltẽ dari poſsſset ſsibi coadiutor: ex quo ipſse non ſsuſstinet curas reipublicæ. vid. Bald. in. l. non ambigit̃. ff. de legibus.
¶ Lex. 3.

Lex. 3.

Caueat Rex à commixtio ne vilium itẽ & multarum mulierũ ſseu cõſsanguinearum affiniũ vel monialium vel coniu gatarũ, quia vltra enormitatem criminis & Dei ofenſsam filij qui ex talibꝰ procreantur, ſsine pudore non poſsſsunt coram hominibus apparere. Item ex aſssiduo coitu cũ mulieribus damnificatur anima & corpus. h.d.
kDe muchas. Deuteronom. cap. 17. Habetur non habebit Rex vxores plurimas, quæ alliciant animum cius.
lLas mugeres. Et an rex diſsſsolutus cum mulieribus, & effœminatus poſssit deponi per Papam, vide text. cum gloſs. in capitu. alius. 15. quæſstio. 6. & Abb. in capitu. venerabilem. colum. 2. de electione, & Ariſstoteles in libro Secretorum ad Alexandrum ait. Noli inclinare fœmora tua ad coitum meretricum, quia talis coitus eſst porcorum quædam proprietas, quæ gloria erit tibi ſsi exerceas vitium irrationabilium beſstiarum, & actus brutorum, crede mihi indubitanter: quòd talis coitus eſst abreuiatio vitæ deſstructio corporis, virtutum corruptio, legis trãſsgreſssio, & poſstremo fœmineos mores generat.
aSalomon. Vi. Eccleſsiaſsti. 19.
bRey Dauid. Pſsalm. 127.
¶ Lex. 4.

Lex. 4.

Continens regis ſsit pulcher & bene cõpoſsitus, ſsiue ſstet ſsiue ambulet, ſsiue ſsedeat ſseu equitet. Item in cibo & potu, & ꝟbo & cum iacuerit in lecto. in cęſsſsus eius, neq; citus neq; tardus. non ſstet erectꝰ magno ſspatio, niſsi cũ diuina celebrãtur, vel ex alia cauſsa rationabili, nec longo tẽpore ſsedeat, neque frequẽter ſseſsſsionem de loco in locũ mutet. in ſseſssione componat ſse decenter, non feſstinanter co medat, nec ni mium ſspatioſsè. cautè ſse habeat in verbis quæ profert: conceptꝰ q; ſsuos verbis potiꝰꝗ̈ ſsignis oſstẽdat. cum enim reges cęteris ſsint exẽplo, hæc omnia attendere debent. h.d.
cA prieſsſsa. Vi. 41. diſst. §. fina.
dCobdicia. nã ſsæpe edendi delectatio ſseruit gulę & ſser uire ſse ſsimulat indigentię Grego. 7. lib. mora. c. 15.
eExẽplo. Exẽpla prælatorũ facilius corrũ punt. c. paulꝰ. vbi glo. 2. q. 7. &. c. precipuè 11. q. 3. & regis ad exemplũ totus compo nit̃ orbis. glo. in. c. magnæ. de voto.
¶ Lex. 5.

Lex. 5.

Induat rex ſseri cas veſstes cũ auro & margaritis, vtatur etiã fręnis & ſsellis auro & argento cum margaritis or natis, & diebꝰ maxime feſsti uis cum curię celebrant̃ dia demate coronetur, nemo alius iſstis rega libus ornamẽ tis vtatur: nã ſsi volẽs adæquare ſse regi, eiuſsq; locum tenere his vtatur, corpus cũ bonis perdet, qui vero per indiſscretionẽ fecerit vł alias regis arbitrio punietur. hoc dicit.
fVeſstiduras. Veſstis primũ depellendi fri goris cauſsa re pertaẽ, poſstea ad ornatũ & corporis dignitatẽ haberi cepta eſst, ſse cũdũ Tulliũ. li. de oratore. & dicit Chriſsoſst. ſsuper epi ſsto. Pau. ad ro ma. Homelia 24. non eſst ve ſstibus ornanda caro, ne or natu illã perdas, nã & moliorẽ inde facies, & bonã ipſsius valetudinẽ corrumpes. dũ nimia illam molitio diſsſsoluis, per abuſsum tamẽ potius ad põpã ornatus, ꝗ̈ ad neceſssitatẽ veſstes nimiũ excreuerunt, adeo ꝙ licet ſscientia præclariſssima ſsit in viro, nullus tñ apud vulgꝰ, & optimates in doctos defert̃ honor ſsine veſstiũ ornamẽto. iux. illud metricũ vir bene veſsti tus pro veſstiſstibus eſsſse peritus, creditur à mille, ꝗ̈uis idiota ſsit ille: ſsi careas veſste nec ſsis veſstitꝰ honeſste nulliꝰ eſst laudis, ꝗ̈uis ſscias om ne quod audis, dicit tamen ſseneca ꝙ quemadmodum ſstultus eſst qui equum empturus ipſsum non inſspicit, ſsed ſsellam eius & frena, ſsic ſstultiſssimus eſst, qui ex veſste hominẽ extimat, & tradit. Lucas de Penna. in. l. 2. C. de veſsti. olobe. lib. 11. in veſstimentis tamen, vt hic ha bes, differre debent digniores à cæteris. l. ſsi quid. §. ſsufficienter. ff. de vſsufr. l. plenũ §. equitii. ff. d' vſsu & habitatione.
aFrenos. C. nul li licere in fre. & equis li. 11. l. vnica.
bOtro ninguno. Adde. l. fucandæ. C. quę res vendi non poſsſs. vbi Bal. eam notat, ꝙ nullus debet aſsſsumere inſsignia principis: quia propter hoc vide tur velle ſse facere parem, ſsi cut lucifer, qui voluit ſse facere parem deo, & ideo deiectus fuit de paradiſso, & adde. l. ſsecũ dã titulo primo lib. 2. ordi na. regalis, vbi de aliis regalibus præeminentiis.
¶ Lex. VI

Lex. VI

Rex debet habere bonos mores ꝗ ſsunt bonitates lõgo tempore quæſsitæ, & modos quos homo intellectu naturali quærit, ſseptẽque virtutes, quarum tres diuinũ amorem conciliãt quatuor ad bene recteq; viuendũ con ducunt. hoc dicit.
cVeſstiduras. re ges ſsicut præſstant decôre, & magnificẽ tia, & veſstitu cæteris homi nibus, turpe eſst ſsi orationis maieſstate ab aliis vincã tur. Ariſstote. in præfatio. rhethoricorũ ad Alexandrum.
Lex. VII.

Lex. VII.

Fides eſst credere quod nõ vides, per hanc Deus creditur & cognoſscitur, ſspes eſst expectatio cer ta futurę beatitudinis, & præmii in hoc mundo: charitas eſst amor perfectus dei & hominum, in quo ſsunt iſstæ virtutes diligitur adeo. hoc dicit.
dQue no vee. Fides eſst credere quod nõ vides, vt hic & in. c. primo de ſsumma trini. & fide catho. quia ſsecundũ Grego. apparentia non ha bẽt fidem ſsed cognitionẽ. videas de hoc per. S. tho. 2. 2. q. 1. articul. 5.
eEſsperança. Subiectũ ſspei eſst beatitudo æterna vt tradit. S. Thom. ſsecunda ſsecũdæ quæſst. 17. arti. 2. & ſspes eſst certa expectatio futuræ beatitudinis, ſsecundũ Auguſst. in. c. ex li teris de iureiuran. & magiſst. ſsententiarum libr. 3. diſstinct. 26.
¶ Lex. VIIII.

Lex. VIIII.

Prima quatuor virtutũ cardinalium prudẽtia eſst: hęc regem recte viuere facit, & in agendis prudenter operari & iudicare, & non præcipitãter: tẽperãtia eſst menſsurate viuere quẽlibet ſsecundum ſsta tum ſsuum rebus vtendo, fortitudo eſst amorfacile tolerans omnia propter bonũ quod amatur & odiens iniquum, & deſstruens omni conatu. juſstitia mater eſst omnis boni in qua cæterę virtutes includuntur, quæ hominũ corda iungit in v num ſsecundũ dei & regis p̃cepta cuique reddẽs qđ ſsu um eſst, rex in quo virtutes iſstę ſsunt, vere tenet nomen regis. h.d.
aCordura. Prudentia eſst propria virtus principis Ariſstotel. 3. Polliti. & ſsolidum mentis noſstræ ædificium prudentia, temperantia, fortitudo, iuſstitia ſsuſstinet. Gregor. 2. libro mora. capitu. 36. & deſscriptionem iſstarum virtutum, de quibus in iſsta. l. videas per Bernar. in libro de ordine vitæ. colum. 9. &. 10. & Auguſsti. in libro. 83. Quæſstionum dicit quòd pruden dentia eſst cognitio rerum appetendarũ & fugiendarum. Grego. in libro etiam de moribus eccleſsiæ dicit quòd prudentia eſst amor ſsagaciter eligens ea, quibus adiuuatur ab eis qui bꝰ impeditur Philoſso. 6. Ethico. dicit, ꝙ prudentia eſst recta ratio agibilium, & ſsecũdum Am broſs. in libro d'officijs, prudentia in veri inueſstigatione verſsatur, & ſsecundũ Philoſso. 6. ethico. oportet conſsi liata operari velociter, con ſsiliari autem tardè, & prudentia acquiſsita cauſsatur ex exercitio actuum. Vnde indiget ad ſsui genera tionem expeperimento, & tempore ſsecundum eundem Philoſsop. ſsecundo Ethi corum. vnde non poteſst eſsſse in iuuenibus, neque ſsecundum habitum, neque ſsecundum actum, ſsecundum eundem tertio Topic. videas per. S. Tho. 2. 2. q. 47. articu. 14.
bNo rebatoſsamente. Operatio feſstina commendabilis eſst poſst conſsilium, quod eſst actus rationis, oportet enim ſsecundum Philoſsoph. 7. Ethico. conſsiliari tardè, conſsulta autem operari velociter: ante conſsilium tamen velle feſstinè agere non eſst laudabile, ſsed vitioſsum ſsecundum. S. Thom. 2. 2. q. 127. articu. 1.
cEſsta es coſsa. Optimam habes hic temperantiæ deſscriptionem. aliam ſsume ex aut'. neq; virum quod ex dote. §. fina. colum. 6. vt vera temperantia ſsit, abſstinere ab omni vitio & deſsiderio irrationabili, ac ſsponte inuitumque nemini nocere, & adde. l. 1. §. præterea. ff. de offic. præf. vrb. l. item quæritur in princip. ff. locati. vel ſsecundum Auguſst. libro primo. de libero arbitrio, temperantia eſst affectio cohibens appetitum ab his rebus, quæ turpiter appetuntur, vel ſsecundum eundem. lib. 83. quæſstionum. temperantia eſst affectio cohibens appetitum ab his quæ animum delectant, & etiam in virtutibus debet eſsſse temperantia, ſsecundum Hierony. ad demetriadem. Philoſsophorum ſsententia eſst moderatas eſsſse virtu tes, excedentes menſsuram, vel modum inter vitia reputari. Inde eſst illud Adagium ne quid nimis, & de temperantia principis quæ eſst, vt non declinet in virtutis exceſsſsum, id eſst, ad dexteram, vel ad ſsiniſstram, & non per abrupta vitiorum à via veritatis declinet, optimè diſsſserit Policratus lib. 4. c. 9.
dFortaleza de coraçon. Secundum Auguſstinum in libro de moribus eccleſsiæ fortitudo eſst amor facile tolerans omnia, propter id quod amatur. Macrobius dicit quòd fortitudo eſst affectio, quæ nullas aduerſsitates mortemq́; formidat. Andronicus dicit quòd fortitudo eſst virtus iraſscibilis nõ facile obſstupeſscibilis à timoribus qui ſsunt circa mortem. & Ariſsto. in libro de virtu. fortitudo eſst virtus animoſsi per quam non facile mortis metus ingruit. tradit. S. Thom. 2. 2. quæſstio. 123. articu. 4. & dicit Seneca in libro de quatuor virtut. eris magnanimus ſsi pericula non appetas vt temerarius, nec formides, vt timidus: nam nihil timidum facit niſsi reprehenſsibilis conſscientia.
eLas otras. Vulgi vſsu diuidit̃ vna quę dã forma virtutum, cum iuſstitia namque eſst prudẽ dentia & cæterę virtutes, & ſsecũdum ſsapientum diffinitionem, in quo vna virtꝰ eſst cõcurrunt & cæterę. Ita S. Ambro. tradit libro ſsecũdo. de offic. c. 8. &. 9.
¶ Lex. 9.

Lex. 9.

Inſsania ſsecundum Ariſstote lẽ eſst ſsanguinis inflãmatio iuxta cor ſsubito proue niens ex his quę diſsplicẽt viſsis vel auditis, hæc labitur cito, ira ẽ mala voluntas ex inſsania generata antiquam diſspli centiam reme morans, vt no uam, mala vo luntas quę & odiũ dicitur eſst quæ radicatur ex ira, caueat rex ab inſsania & ira quia impedit animum ne poſssit diſscernere verùm, & quod commotus ex his fecerit potius vindicta erit quàm iuſstitia, ira facit hominem ſsenſsum amittere, corpus tremere, intellectum mutare, ſseneſscere cito, mori intempeſstiue, & cum rex poteſst malefacta vitare, nõ debet propter illa iraſsci, ſsed aut ſstatim iuſstè puniat vel gratioſse indulgeat, cum iraſscitur habeat patientiam præ oculis, quia ira Regis nuntius eſst mortis, & iram refrenans ſsciet voluntati dominari & fortior erit vicente prælia. hoc dicit. Cum duabus ſsequentibus.
fSufrencia. Patientia lenietur princeps. Prouerbio. capit. 25. & patientia opus perfectũ habet Iacob. ca. 1. & nihil ita ledentes coercet, vt patiẽtia modeſstiaq́; lęſsorũ. Chriſso. ſsuꝑ Mat. homi. 18. co. 2. & qui neſscit aduerſsus inimicos iraſsci, multo magis amicis erit cõmodior. & ꝙ ꝓculeſst ab ira tranquillo ſsemꝑ aio viuet. Chriſsoſs. ibid. homi. 62. co. pe. Nõ tñ debet quis tm̃ pati, ꝙ ſse cõtẽptibilẽ reddat. l. nec quicquam. §. circa aduocatos. ff. de officio proconſsulis. & aduerte quòd patientes propriè dicuntur, qui malunt mala non committendo ferre, quam non ferendo committere: in illis autem qui mala ſsuſstinent, vt mala faciant, nec miranda, nec laudanda eſst patientia, quæ nulla eſst, ſsed miranda duritia. Secundum Auguſstinum in libro de ciuitate Dei. & Sanct. Thom. ſsecunda ſsecundę quæſstio. 136. articu. primo. ad ſsecundum, & ibi articu. 5. refert diffinitionem patientiæ. Secundum Tullium quòd patientia eſst honeſstatis ac voluntatis cauſsa volũtaria, ac diuturna perpeſssio rerum arduarum ac difficilium.
gCobdicia. Debet enim rex imperare prius cupiditatibus & affectibus ſsuis, vt ſsic poſstea in alios exerceat imperium, iuxta illud Solonis apophthegma quod in eius vita refert Diogenes Laertius: imperium gere, ſsed vbi prius imperium ferre didiceris, nec enim idoneus eſst, vt alijs dominetur, qui ſsuis ſseruit affectibus, neque rex alijs eſsſse poterit, niſsi quem ratio rexerit.
aAriſstoteles. 4. &. 7. Ethi. dicit ꝙ ira non perfecte audit rationem, & Theognides. nihil tam iniuſstum eſst, quam ira.
bDel coraçon. Iracundia ſsecundum philoſsoph. procedit à felle Bald. in. l. ſsi quis in tantam. col. 1. C. vndevi.
cOdiũ. & odio homines flagrare ſsolent. c. ea vindicta. 23. q. 4.
dValerio. libr. 9. cap. 3.
eQue tormentan. e cõtra ve ro quę maiora fomẽta ſsũt cordis humani quam man ſsuetudo: atq; ſsimplicitas ꝗbus, & dolor omnis acceptæ leuatur iniuriæ, & labes criminis omnis excluditur? Ambr. in præfatione pſsal. 36.
fAſssi miſsmos nullus enim leo, nulla ſsic vipera viſscera queũt humana laniare, vt hominis iracundia Chriſs. ſsuper Matth. hom. 4. ſso. pe.
¶ Lex. X.

Lex. X.

ſsummata eſst cũ. l. pręcedẽ.
gQue juſsticia. & qualiter puniatur iudex qui calore ira cundiæ ſsuccẽſsus aliquẽ iuſsſssit occidi habes in. l. lege iulia. §. fin. ff. ad. l. iulia re petun. qui eſst text. ſsingularis ſsecundum Alexan. ibi in additionibus adbar.
hPerder el ſseſso. Turbatus eſst a furore oculus meus pſsal. 6. & illud philoſso. ira impe dit animũ ne poſssit cernere verum, vt & dicit hæc lex, & hinc eſst ꝙ aſssimilat̃ ſstul titiæ vt tradit S. Tho. ſsecun da ſsecundę. quęſstione. 41. arti. ſsecundo. vnde, & dicimus vulgo en ſsaño ſse id eſst inſsaniuit.
iDauid. Pſsal. 4. & ad epheſsios quarto vbi & additur ſsol non occidat ſsuper iracundiam veſstram, quod declarat Chriſsoſsto. ſsuper Matthæ. homili. 16. colum. decimaquinta. propter ſsolitudinem noctis ne fornax iracun dię ſsuccẽdatur. & addę Ambr. in expoſsitione pſsal. 36. fo. 2.
kDixo. pſsalm. 6. &. 37.
Lex. XI.

Lex. XI.

lIra luenga. Ira grauis paſssio eſst, plerunq; accendit in inuitum & volen tẽ mitius vindicare in furo rem rapit, vt perimat quẽ putauerit coêrcendũ, com motus gladio ſsępe tranſsuer berat innocẽtem, amicos, & fratres per indignationẽ plurimi pere merunt, ideo ſsapiens dicit ira perdit ẽt ſsapientes, Salomonis dictũ eſst: quia non ſsolum quoſscunq; de medio homines: ſsed etiam ipſsos perdat ira ſsapiẽtes, & da uid etiam ſsapientem monet dicens de ſsine ab ita ne cum accẽderis eã, illa nõ deſsinat prius quam te eius flamma cõſsu mat. hæc Ambro. in expoſsi tione pſsal. 36. colũ. 5. qui & paulo inferiꝰ ſsubdit, hoc eſst quodſsupra. ſs. pſsal. 4. dixit iraſscimini, & nolite peccare, non enim hortatur, vt iraſscaris: ſsed ad tempus cedit affectuidat tamen medicamentum ne diutius vis vlceris ſserpat.
mTriſsteza. Tri ſstitiam longe expelle à te multos enim occidit, triſstitia: & nõ eſst vtilitas in illa, zelus & iracũ dia diminuũt dies, & ante tempus ſsenectã adducet cogitatus, eccleſsiaſsti. c. 30. & quę ſsecũdũ deum triſstitia eſst, pœnitent am in ſsalutem ſstabilem operatur, ſseculi autẽ triſstitia mortem operatur. 2. ad chorin. c. 7. & triſstitia quæ eſst vitium cauſsatur ex inordinato amore ſsui. S. Tho. 2. 2. q. 28. arti. 4. item qui ſsunt in magno defectu ſsunt ad triſstitiã proni. S. Tho. 1. 2. q. 36. &. 2. 2. q. 36. articu. 1. & inter alias paſs ſsiones triſstitia efficax eſst ad impediendum rationis bonũ. S. Tho. 2. 2. q. 136. art. 1
aEl entendimiento. Nihil enim ſsic inge nii ꝑſspicuita tẽ nihil ſsic mẽ tis aciem hebetat, vt ira, nullũ ordinẽ ſseruans ab animi impotentis impetu na ta. Chriſsoſsto. lib. 3. de ſsacerdotio. col. 9.
bSalomon. pro uerbio. c. 17 & ſsicut tinea ve ſstimẽto & ver mis ligno, ita triſstitia viri nocet cordi ꝓ uerbio. ca. 25.
cDixo. Vide prouerbio. c. 19. &. 20.
dDixo el miſsmo. Prouer. 16
eEl apoſstol ſsantiago. Iacobi. epiſstola. ca. 1.
fSan Pablo. ad Epheſsios, c. 4.
¶ Lex. XII.

Lex. XII.

Amaleuolentia ſseu odioca ueat rex, ſsiue contra bonũ facientes, ꝗa ex hoc eſsſse tin uidus ſsiue cõtra nihil indignũ facientes, quia ex hoc iudicaretur ſsu perbus, ſsiue contra illos d' quibus ſsibi aliꝗd mali nũciatur. ante ꝗ̈ probetur, ꝗa alias leuem ſse oſstenderet. ha beat vero odium contra inimicos fidei contra proditores, vel falſsa rios, ſseu alia crimina enor mia committentes, quos odio habeat dum in iniquitate perſseuerãt, expedit enim hoc ad iuſstitię executionẽ, & pacis cõſseruationẽ. h.d.
gEn ante. c. nos in quẽquã. 2. q. 1. & in. c. 1. de cauſsa poſsſs. & proprie. In nocẽ. tñ in. ca. cum inter. R. ſseniorẽ de electio. videtur velle quòd pa pa poteſst diſsponere ex cer ta ſsciẽtia, quã habet vt priua ta perſsona, & ſsic idem vide returdicẽdum in rege in temporalibus nõ recognoſscente ſsuperiorẽ: ſsed Ab. ibi in telligit dictũ Inno. in his q̃ plenè pẽdent àpoteſstate pa pę, ſsecus aũt in aliis. vt ĩ cle mẽt. paſstoral. de reiudicata.
hLa deue auer. Nota qd' peccatores odio ſsunt habendi. ſsic & illud pſsalm. 4. odiſsti omnes qui operantur ini quitatem, & illud etiã pſsal. 118. iniquos odio habui. in cõtrariũ videt̃ tex. in. c. odio octuageſsimaſsexta diſstinct. vbi dicitur, odio habeãtur peccata non nomines, põt dici ꝙ regi, & cuicunq; iudi ciſspectatodio habere peccatores, in quan tum peccatores, vt ſsic odiũ ſsit publicũ nõ priuatum. vi. Abb. ĩ.c. quo tiens de teſstibus. pe. nota. & ambr. in. d. verſsi. pſsal. 118.
iLos Angeles. Lucæ. capit. 2.
¶ Lex. XIII.

Lex. XIII.

Non cupiat rex impoſssibilia ſsecundum naturam velu ti alquimiam vel impoſssibilia ſsecundum ius, nec etiam poſssibiliatem pere incongruo. h.d.
kEs dicho. Supra in. l. 4. tit. 3. ea. parti.
lAlquimia. Nota contra alchimiſstas & add de l. 4. titu. 4. partit. 6. &. l. nonam. titu. 7. par. 7. & quod not. Abb. in. capit. 2. de ſsortile. l.
¶ Lex. XIIII

Lex. XIIII

Non cupiat rex impoſssibilia de iure: ꝗa illud poſsſsumꝰ qđ d' iure poſs ſsumꝰ oportet adhoc vt ſsit in expẽſsis do mus & mune ribus moderatꝰ, ne nimia profuſsio occaſsio, ſsit affligẽdi populos, qͦs rex debet cuſstodire, vt ſsuc currere poſsſsĩt tẽpore neceſsſsitatis, melior namq; regis theſsaurus populus eſst. h.d.
aIuſstiniano. Non memini l. vbi hoc dixerit Iuſstini. vi. l. filioscum glo. ff. de con ditionibus in ſstitutionũ, & l. nepos proculo. ff. de ver bo. ſsigni. gloſs ſsam in regula prima de reg. iuris libr. 6. & licet iudex ꝑ ſsententiã poſs ſsit facere deal bo nigrũ, tñ qñ dicit quatenus poſsſsunt intelligitur d' poſsſsibilitate. ſsecundũ ius & non de facto. Bal. in. l. 1. col. fi. C. quomo. & qñ iudex.
bIuſsticiero. ad de. l. 18. j̈. eo.
cDe no deuen. Nã vbi debet̃ proprium regũ eſst donare & donatiões ꝑ reges factas ſsucceſsſsores ra tas habere tenẽtur. vi. Oldra. conſsi. 94. & Albericũ in proœmio. digeſstorũ. §. diſscipuli, &. S̈. titul. 1. l. 8.
dDixo. prouer bio. ca. 29.
eOtro ſsi. Vide Prouerbiorũ. decimoquinto. dicit Salomon conturbat domũ ſsuã, qui ſsectatur auaritiã.
fEn otro lugar vid. eccleſsia. 3.
gDeſsſsea toda. via. inſsatiabilis eſst oculus cupidi & nõ ſsatiabitur pa ne indigens: & in triſstitia erit ſsuper mẽſsam ſsuã. Eccle ſsiaſs. c. 14. & di cit philoſso. 4. Ethic. ꝙ ſsenes nr̃ aliter ſsunt auari.
¶ Lex. XV.

Lex. XV.

Rex cõgruis tẽporibꝰ quæ agenda ſsunt faciat, quia omnia tempus habent, non laboret tẽpore quietis, nec ꝗ eſscat tempore laboris. h.d.
hGran trabajo. ne credas te vi tæ laborioſsæ neq; ponas animę tuæ ſscãdalũ. Eccłiaſsti c. 32. & poſst la borem otium eſst dandũ vi. Io. de Pla. in. l. 3. C. de proxi. ſsacro. ſscrinio. lib. 12. & in. l. 1. C. de apparit. præfe. prę. eodem libro.
¶ Lex. XVI.

Lex. XVI.

Rex debet ſsci re legere vt ſsuę poritates & ſse creta ſseruẽtur vt ſsciat fidẽ, & intelligat qua liter deus ſsit e xorandus, & vt legẽdo ſsciat facta illuſstria quæ prioribꝰ ſseculis pręceſsſserunt pugnetque aliis ſsciẽtiis inclulgere: quia eru ditos eſsſse oportet iudicã tes terrã hoc dicit.
aSolomon. pro uerbio. 25. eccleſsiaſsti. 37.
btodos los ſsaberes. Nã dicebat Plato bea tas fore reſspu blicas ſsi aut re ges philoſsopharẽtur aut Philoſsophi regnarent, & primum omnium principis animus ab erroribus libe rãdꝰ eſst, vt pro ſspiciat quid verè honeſstũ, quid vere glo rioſsum, ꝗd' ve re magnificũ deinde ĩſstillã dum turpitudinis odium, & amor hone ſsti, quo videli cet proſspiciat quid principẽ deceat, & nihil expetat, quod non ſsit bono ac ſsalutari principe dignũ, vt honeſstũ vbi ſsit videat & hoc vno metiatur omnia, & nũꝗ̈ ab erret ab hoc ſscopo. at q; hanc vocãt ſsapientiã, qua neceſsſse eſst, vt tanto cæteros princeps ante cellat quanto dignitate opi bꝰ, ornatu po tentiaq́; antecedit, & aduer tè ꝙ dicit hic de todos los ſsaberes. vnde cõ prehendit tã ſsapientiã, quę eſst de ęternis, quam, ſscientiam quæ eſst de tẽporalibꝰ ſsecũdũ. Aug. 14. de trinitate, & S. Tho. 2. 2. q. 9. arti. 2. & ſsapientia quę ponitur donũ ſspiritꝰ ſsancti, differt ab ea quæ ponitur virtus intellectualis acquiſsita, quæ acꝗritur ſstudio humano: illa autẽ eſst de ſsur ſsum deſscẽdẽs vt dicitur Iacobi. 3. & tradit. S. Tho. 2. 2. quæſstione. 45. articu. primo.
cDauid. pſsal. 2.
dSalomõ. Sa. c. 6
eSalomõ Eccle ſsiaſsti. cap. 1.
fDauid. pſsal. 48. homo cũ in honore eſsſset non intelle xit comparatus eſst iumen tis inſsipientibus & ſsimilis factus eſst illis.
¶ Lex. XVII.

Lex. XVII.

cognoſscere de bet rex homi nes illos cum quibus facta ſsua debet explicare, cuius ꝓgeniei ſsint, quibꝰ moribꝰ ibuti, q̃ geſsta fecerint & ita ſsciet bonos honorare eiſsq; bñ facere, & cauebit ab iniquis, h.d.
gLinaje. vi. ff. de edili. edic. l ꝙ ſsi nolit. §. ſsi mancipia.
heſstado. Nota hoc & vi. eccłi. c. 12. in princi. cũ dicit ſsi benefeceris ſscito cui feceris, & erit gratia in bonis tuis multa.
¶ Lex. XVIII.

Lex. XVIII.

Liberalitas eſst donareme rẽtibus largiẽ do iuxta poſsſsibilitatẽ donãtis de ſsuis nõ capiendo adhoc aliena, & ꝑ liberalita tẽ acꝗrit̃ amor gẽtis igit̃ rex liberalis, non ꝓdigꝰ, donet bene merenti nõ immerito & nõ egenti, ꝗa eſst donũ perdere, h.d.
iEl amor. Largitas maximè charos facit. boetius in li. de conſsolatio ne, & dicit philoſso. 4. ethi. ꝙ ĩter virtuoſsos maxime liberales cõtinẽt̃.
kFranqueza. nota. diffinitionem libera litatis & vide Abb. poſst gl. in capitu. exparte de conſsuetudine, & l. officio. verſsi. modus autem. ff. vbi pupi. edu. debeat.
¶ Lex. XIX.

Lex. XIX.

Diſscat Rex bene, & velociter equitare omni genere armorũ vti, arcu etiam & balliſsta, & cum velocitate aſscendere ſsuper equum. Item natare, & alia quæ ꝑtinent ad fortitudinem & celeritatem, q̃ ad tempus ne ceſssitatis regi cõueniunt & vt cæteri inde ſsumant exem plum. h.d.
¶ Lex. 20.

Lex. 20.

Decet Regẽ exercitiũ venationis & confert ad valetu dinem & ad diminutionẽ cogitationũ & iræ, fugat curas, adducit letitiam, creſscit intellectꝰ, Item venatio eſst quædã ars bellica, quam nimiũ reges ſscire debent, ſsit tamen venationis vſsus moderatꝰ, ita vt non impediantur nego tia regni: regiſs q; officiũ. hoc dicit.
aEl ayuda. Ad de Philoſso. in Ethicis. &. S. Tho. lib. 2. de regim. princ. c. 6. vbi dicũt quòd ex vena tura ſsiue Silueſstriũ, ſsiue aliorũ anima lium, pro qui bus ſse principes & reges gymnaſsijs ex ponunt, & filios ſsuos ſsubmittunt, valet ad robur adquirendũ cor poris, & ad cõ ſseruandam ſsanitatẽ, & cordis vigorandam virtutẽ. Si temperate vtãtur, & hoc cum in pace quieſscunt ab hoſstibus, vt ſsolẽt reges Franciæ & an gliæ, talibꝰ vti & vt de Germanis ĩ geſstis francorũ ſscribit Ammoniꝰ
bEmbargue. Vid. per Pari dẽ de Puteo, in ſsuo tracta. de ſsindica. fo. 2. ſsub titu. de regum princi pum, & ducũ exceſssibꝰ, invehentem cõtra reges qui derelicta cura publica & miniſsterio iuſstitiæ, de regno nõ curantes, per nemora continuo vagant̃ in venationibus fera rum, non recreatiõis cauſsa: ſsed omnẽ diligentiam, & curam in venando ponẽtes ſsubdẽs, quòd venato res legibꝰ ſsunt odioli, & canonibus, & ꝙ nullam propterea meren tur excuſsatio nem; tanquã illicitæ rei operam dantes l. venatoribꝰ. C. de excuſsatio. mune. lib. decimo.
¶ Lex finalis.

Lex finalis.

Letetur aliquãdo rex inſstru mentis muſsicorum, audiat cantica, ludat ad Scacos vel tabulas, ſseu ſsimiles ludos: congruis tamẽ temporibus, & vtatur ludo moderate ad per dẽdas curas, & procurandam letitiã, non ad cupiditatem nec ad lucrum. hoc dicit.
aCantares. An liceat cantoribus linire guttur, vel ſsumere lectuaria, vt dulcius canant, & pronuntient, vide glo. in. c. cantantes. 92. diſstin.
bDaños. Maxima ſsunt damna ludi.
Loading...