QVoniam in principio secundi senten.tentiae quem circa finem huius anni interpretamur, agitur de natura, & potestate angelorum tam bonorum, quàm malorum, & potestas malorum angelorum inter mortales plurimùm, ut opinio est, exercetur per magos. Ideo constitui hanc relectionem de magica habere. Et tota disputatio habebit duas partes. In prima tractabitur de potestate & facultate magica. In secunda de licẽtialicentia & iniquitate magicę artis, hoc est, quatenus, & quantũquantum liceat, aut non uti magicis artibus. Et ut scholastico ordine ex more procedamus, prima quęstio sit, An* omnino sit magica. Hoc est, an sit inter mortales ars, uel facultas aliqua ad uidẽdumuidendum, & faciendum opera illa mirabilia, quæ de magis scribũturscribuntur, & circunferuntur: an prorsus omnia illa sint uana, & cõfictaconficta ab impostoribus, & maleficis, & falsò credita à uulgi leuitate, & uanitate, ut quidam putant. Et uidetur ꝙquod omnia illa sint uana & fabulosa. Primò, quia si fidẽfidem habere uolumus iis, quæ de magis referũturreferuntur, eadẽeadem opera credemus ea quę de Circe, & Medea, & aliis famosissimis magis prodita sunt, ut ꝙquod non solum Poëtę, sed Varro narrat socios Diomedis in aues cõuersosconuersos, quæ longo tẽporetempore pòst circa tẽplumtemplum Diome|dis uolabãtuolabant: ꝙquod socios Vlyssis Circe mutauit in bestias, & quòd Arcades quodãquodam stagno traiecto conuertebantur in lupos. Et quòd alii de Medea scribunt, Aesonem socerum à senectute in iuuentutem reuocasse, & iunctis draconibus per aëra uolasse. Credemus item mẽsammensam Solis, quam, teste Hieronymo, Apollonius ut uideret, uenit in Aethiopiam, in qua epulæ singulis diebus ponebantur sine humano ope, & multa his similia. Quòd si hæc pro fabulis habemus, non est quare credamus, & recipiamus alia, quæ de magicis traduntur, istis nihil probabiliora, neneque minus absurda. Quæ enim maior ratio est, ut credamus opera Zoroastris, & aliorũaliorum, quàm Circes, aut Medeæ? Nec satis est allegare authoritatem famæ aut antiquitatis. Multa enim similia multis seculis credita & celebrata sunt, quæ tamen à uiris sapientissimis pro uanis & falsis habentur. ut de Phœnice nominatim dicit Herodotus, de qua pulchrũpulchrum miraculum celebratũcelebratum, scilicet, nunquãnunquam eam quenquam mortalium uidisse, nisi in pictura, est certum. Et confirmatur. Nam ex miraculis, quæ uulgo narrantur, perquàm pauca ad ueritatem reducuntur: multo magis credibile est oĩaomnia, quæ de magicis iactantur, ludibria esse, & prorsus conficta. Nec ego in quenquãquenquam hominẽhominem fide dignum incidi, qui aliquid magicũmagicum se uidisse aut pro cõpertocomperto habere affirmaret. Secundo, Nam | non minor fama & opinio obtinuit de arte alchimistica, quæ montes aureos profitetur, & promittit, de cuius tamẽtamen uanitate, & irrito conatu, nemo est ita bardus, qui dubitet. Vnde non maior fides uidetur habenda magis, quàm alchimistis, qui spondent quas non præstant diuitias, ut ait Ioan. 22. in extrauag. spondent. Tertio, Magi promittunt diuinationem futurorum, quam tamen neneque habere neneque præstare possunt, ut certum est, & statim disputabitur: aliâs essent dii. Esa. 41. Annuntiate quæ uentura sunt in futurũfuturum, & dicemus quia dii estis uos. Ergo pari ratione credendũcredendum est, magos alia polliceri, quæ implere non possunt. Ad hanc quæstionem non desunt uiri docti, qui totam magicam non tanquam superstitionem seu superstitiosam, sed tanquam falsam, & uanam atque impostricem condemnent, & nullius usus, aut efficaciæ affirment, inter quos est Plinius multis locis. Sed peculiariter lib. 3. c. 1. & profecto magno argumento. Multi enim uiri, & magni, & potentes cùm magicis studiis operãoperam summo studio dedissent, nihil tamen facultatis, aut efficaciæ supra alios homines consequuti sunt. Inter quos fuit princeps Nero, qui huic arti ualidissimè incubuit, cui nõnon opes defuere, non uires, non discendi ingeniũingenium, ad quem Mithridates ArmeniorũArmeniorum rex uenerat, & magos secum adduxerat, & technis, & ceremoniis eum ini|tiauerat: & tamẽtamen cùm regnũregnum ei Nero daret, hāchanc ab eo recipere artem nõnon ualuit, proinde tãdemtandem tāquamtanquam uanãuanam, irritam, & intestabilem reliquit. Idem de Iuliano apostata legitur. NeNeque est credibile homines minoris facultatis & fortunæ consequutos quod tanti uiri tenere nõnon potuerunt. Siue enim magicæ opes & uires naturales sunt, nihil afferri potest ꝓbabileprobabile, quare Nero, & Iulianus non sunt adepti facultatem, quam tantoperè affectabant, & nullo pretio nõnon redimissent. Si autem dęmonũdęmonum uirtute & potestate abutuntur, nescio cur dęmones humani generis hostes operam suãsuam præstare noluerint summis religionis hostibus, per quos nocere tantùm poterant, quam postremis hostibus tam facilè præbere dicuntur. Sed quia ista sententia nec nihil, nec totũtotum dicit, sit prima propositio, Eorum* quæ de operibus magicis, & mirabilibus referũturreferuntur, longè plurima sunt falsa, & cõfictaconficta, & ex uanitate hominũhominum credita. Probatur primo, Quia paucissima ex omniũomnium hominum memoria referũturreferuntur, aut producuntur in historia à fide dignis, ut uidere est apud nobilissimos historicorũhistoricorum, Diodorum, HerodotũHerodotum, Pompeium, Liuium, Plutarchum, Valerianum, qui sine dubio, si quid de huiusmodi admirabilibus pro cõpertocomperto habuissent, in historia referre non neglexissent. Et secundo item mirum est, cùm ex omnibus artibus semꝑsemper perseuerat ali|quod opus, ut statuæ, & imagines à nobilibus pictoribus, & sculptoribus, ab architectis nobilibus insignia ædificia, magicæ uerò artes nulla imago, nullum pignus, aut uestigiũuestigium habetur ex tanta multitudine imaginũimaginum, statuarũstatuarum, & annulorũannulorum, quos illi quotidie fabricare dicũturdicuntur. Promittunt quidem magi miracula, & portẽtaportenta, sed parturiũtparturiunt montes, & nascitur ridiculus mus. Secunda propositio, Non* omnia magorum opera sunt uana & conficta. Ista conclusio manifestè probatur authoritate Scripturæ, ut patet de magis Pharaonis, qui uirgas suas conuerterunt in dracones. Exod. 7. & de maga, quæ suscitauit Samuelem, 1. Regum 18. Item secundò, interdicitur magia iure diuino, ut patet in themate relectionis. Et Leuitic. 20. indicitur pœna mortis, si quis ad magos & ariolos declinauerit. Et in iure ciuili est capitale, ut patet in C. de maleficis. l. nemo. l. nullus. l. culpa. ItẽItem in iure canonico 26. q. 5. per totũtotum. Non autẽautem ita seuerè interdiceretur, si ars esset solum otiosa, & uana, & non esset efficax & ꝑniciosaperniciosa. ItẽItem Psal. 57. Sicut aspidis surdæ & obturantis aures suas, quæ non exaudiet uocem uenefici incantantis sapienter. Ex quo patet, ꝙquod incantatio habet aliquãaliquam efficaciãefficaciam. Item Matth. 24. Surgent pseudochristi, & pseudoprophetæ, & dabũtdabunt signa, & prodigia, neneque alia gratia, aut arte, nisi magica. ergo. Et ut non de|uoremus & rapiamus sine delectu omnem historiam, & totũtotum uulgi rumorem, tamen intemperantis, & impudentis esset pernegare nõnullanonnulla magiæ opera mirabilia, quæ uiri graues literis mandauerunt, ut Cicero cũcum aliis locis, tum lib. de diuinatione: quędam etiãetiam & LiuiusLivius, & ValeriꝰValerius, & alii nobiles authores, & ut Aris. ait, quod famãfamam obtinuit nõnon est omnino falsum. Et Porphyrius dicit ita notum esse magorũmagorum artificium, & supra mortalium conditionem opera quædãqudam fieri, ut probatione nõnon indigeant. Et ut omnia cessarent, satis est, quod de mulieribus nostris quotidie pro certo inuenitur dilas Bruxas. ArgumẽtaArgumenta etiam in cõtrariumcontrarium persuadent primam propositionem. Sed ad illud de Diomedis & Vlyssis sociis respondet August. 18. de ciuitate Dei, transformationes illas, de quibus Varro loquitur, nõnon esse secundum ueritatẽueritatem, sed secundum apparentiãapparentiam per aliquod pręstigium, phantasia hominis per aliquam speciem mutata: ut etiam dicit S. Tho. de potentia. q. 6. art. 5. ad 6. ¶ Sed ex hac solutione erit secũdasecunda quæst. Dato* quòd ars magica sit alicuius efficacię, an tota eiꝰeius uis uersetur circa illusionẽillusionem sensuum, & imaginationis: ita ꝙquod ex parte rei nullus sequatur effectus, nec sunt uera, & naturalia, quæ à magicis fiunt, sed solum fit præstigiũpræstigium, & illusio oculorũoculorum, & sensuum, sicut August. dicit de Diomedis & Vlyssis sociis. Et uidetur quòd | omnia magorũmagorum opera sint huiusmodi. Nam & de opere magorum, qui serpentes fecerunt, est opinio in glos. Rabani, Exod. 7. ꝙquod non fuerit uera conuersio uirgarum in serpentes, sed solum per aliquam pretiosam illusionem. Et ideo Augu. ad Simplicianum ponit tāquamtanquam probabile de illa suscitatione Samuelis, quòd non fuerit uera, sed aliquod phantasma, & illusio imaginaria diaboli machinationibꝰmachinationibus facta. ergo idem potest existimari de aliis omnibus magorum operibus, si de his, quæ in Scriptura habẽturhabentur, ita putatur, & creditur. Item secundo arguitur uehementer ex c. episcopi. 26. q. 5. ubi refertur, quòd quædam mulieres sceleratę dæmonũdæmonum illusionibus, & phantasmatibus seductæ, credunt se cum Diana nocturnis horis, uel cũcum Herodiade, uel cum innumera multitudine mulierum equitare super quasdãquasdam bestias. Et sequitur quòd sacerdotes per ecclesias sibi cõmissascommissas populo Dei omni instantia prædicare debent, ꝙquod nouerint hæc omnia falsa esse, & nõnon à diuino, sed à maligno spiritu phantasma mentibus fidelium irrigari arbitramur. Ex quo loco uidetur determinatum, ꝙquod ea, quæ fiunt à maleficis, non sunt uera, & realia opera, sed tantũtantum phantastica, & præstigiosa. Si enim ea, quæ faciũtfaciunt, aut patiuntur maleficæ mulieres istæ, quas nostri bruxas, Latini lamias, seu striges appellant, omnia sunt phantastica, & per illusionem sensuũsensuum | nihil est, quare nõnon idem reputemus de aliis magorum operibus. Item tertio, Idem uidetur ex historia. Refert enim Cælius passerẽpasserem quendam inter magicæ uanitatis sectatores prima nocte consueuisse refertissimum repente conuiuium hominibus discumbituris præmonstrare, mox ubi cubitum fuisset, euanuisse omnia, ita ut nihil omnino uiseretur. Et simile quiddãquiddam uulgò fertur de illo Marchione Santillanæ. Nec dubium est, quin epulæ illæ, & apparatus ueri nõnon essent, sed tantum oculorum præstigia, & illusiones. Item confirmatur ex eo, quod uulgo dicunt, Bienes del trasgo. nunquam enim uerũuerum thesaurum præstat, sed tantisper sub specie auri relinquit carbones. Confirmatur secundo ex ipso nomine magorum. uocantur enim omnes præstigiatores. ¶ Ad hanc quæstionem sit* prima propositio & unica. Eorum quæ à magis fiunt, licet nõnullanonnulla fiant solum per illusionem & præstigia sensuum, quædam tamen in re, & secundum existẽtiamexistentiam fiunt. Prima pars probata est sufficienter. Secunda autem probatur. primo authoritate Augu. 3. de trin. c. 7. & 8. & 33. quæstionum. q. 79. ubi expressè asserit, magos Pharaonis uerè conuertisse uirgas in serpẽtesserpentes. Et satis uidetur constare ex historia, quę postquam narrauit, quòd Aaron conuertit uirgam in serpentem, subiiciat, quòd malefici fecerunt similiter, proiecerũtꝗproieceruntque singuli uirgas suas, quæ | uersæ sunt in dracones. Et ita tenuit Sanct. Thom. de potẽtiapotentia. q. 6. art. 5. ad 8. licet Rapinon de uerbo mirifico contrarium sentiat. Et expressè Origenes super Marcum, hom. 13. tenuit cum beato Augustino. Item uidetur probari ex illo etiam Psal. 57. Sicut aspidis surdæ, &c. Ex quo loco uidetur, quòd incantatores uerè faciunt serpentes, & habent effectum circa illas. Item probat S. Tho. de potentia. q. 6. art. 10. quòd aliquando in incantationibus audiuntur uoces magorum ab omnibus circunstantibus, quod fieri non posset per pręstigium, & solum immutationem imaginationis, quia talis immutatio (ut ait S. Tho. lib. 3. contra Gen. c. 104. & uerum est) non fit integris & solutis sensibus exterioribus, sed in dormientibus, uel qui raptum & ecstasin patiuntur, ut experientia docet. Vnde cùm ea, quę à magis fiunt, uideantur nonnunquam, & audiantur solutis sensibus exterioribus, signum est, quòd uerè fiunt, & non secundum apparentiam. Et confirmatur, quia Peripatetici negantes aliquid fieri à magis quod excedat facultatem causarũcausarum naturalium, ut infrà dicemus, tamen non audent negare huiusmodi mirabilia uerè fieri à magis: quod tamen multum intererat ad opinionem suam tuendam: sed conuicti sunt historia, & experientia rerum. Ad argumenta autem facta in contrarium de sociis Vlyssis, & de suscitatione | Samuelis &c. dicemus inferius, & ibi uidebitis quid de illis habeatur. ¶ Tertia quęstio, quæ sequitur, superior est, An* mirabilia opera magorum sint omnia opera naturalia, hoc est, ex causis merè naturalibus, & non dependentia à substãtiissubstantiis separatis. Et uidetur quòd possint omnia esse naturalia. Nam primùm omniũomnium non est sufficiens argumentum, quòd non sint naturalia, quia sunt inconsueta, & pręter solitum cursum naturæ. Vt si quis re uera per alchimię artem uerum aurum faceret, certe aliquid insolitum faceret, & fortasse hactenus infectum: nullus tamen negaret opus esse naturę: Vnde uidetur rudis, & imperiti ingenii statim damnare opus insolitum, quantumuis mirabile, & referre in dæmonum potestatem. Item secundo magi operantur adhibitis certis rebus naturalibus & materialibus. Item sub certo situ, & constellatione astrorum, & fabricantur suas imagines, & annulos, non ex quauis, sed ex certa materia, & obseruatis punctis, & motibus astrorum, quæ omnia frustra fierent, & adhiberentur, si effectus expectarentur à uirtute substantiæ separatæ, & non à causis naturalibus. ergo uidetur dicendum, quòd opera magorum sunt naturalia. Ad hanc quæstionẽquæstionem Hermes Trimegistus, ut refert August. 8. De ciuitate Dei, cõtenditcontendit, quòd omnia opera magorum fiant uirtute naturali, & maximè | uirtute cælesti, nec oportet ex operibus istis sumi argumentum substantiæ separatæ. Et eadem est communis sententia Peripateticorum. Vnde Alexander in libro de magis hanc opinionem multis uerbis defendit, & confirmat. Ad cuius probationem duo fundamenta præmittit. Alterum, quòd uirtus cælestis, licet non formaliter, sed uirtualiter est uirtus omnium elementorum & mistorum, & habet efficaciam omnium illorum. Alterum, quòd multa possunt fieri concursu multarum causarum naturalium, quæ ab una tantum fieri non possunt, ut manifestè constat. Ex quibus fundamentis infert, quòd nihil obstat, quominus credamus, quòd in imagine, uel statua, uel annulo astrologico fabricatis, & compositis ad certam influentiam, & positionem stellarum sit uirtus, & efficacia ad aliquos effectus, ad quos oportet concurrere multitudinem causarum inferiorum. Et similiter quòd adhibitis certis, & paucis seminibus, & causis naturalibus sub certò situ, & concursu stellarum, & astrorum, sequatur subitò opus, quod aliâs exiget grande temporis spatium, & concursum plurium causarum inferiorum. Vt exempli gratia, Si magus usus imagine uel annulo conuerteret subitò argentum in aurum, aut ex uirga faceret serpentem, ut magi Pharaonis fecerunt, non est quare negemus opus prorsus | esse naturale. Si enim aliquæ causę naturales conuertere possunt quamuis materiam in aurum aut serpẽtemserpentem, certè nihil inopinabile est, quod influentia cælestis opportunè adhibita, suppleat uicem omnium aliarum causarum. Imò inquit Alexan. mirum magis esset, si substantia separata posset talis effectus influere, cùm nullam habeat proportionem ad tales effectus, non plus quàm ignis ad producendum aquam. Addunt Peripatetici, & fautores eorũeorum, historias in confirmationem suæ sententiæ. Vnde Damasc. referente Cælio scribit Sarcham Indorum principẽprincipem annulos septem cõpegissecompegisse, ac septem stellarũstellarum nominibus præsignasse, quibus mirifica opera ederet, quos etiam Apollonius tyrannus dono ab eo accepit, quorum beneficio contigisse, Apollonium iuuentæ nitorem prętulisse, & conseruasse, quamuis annum centesimum iam excessisset, cùm diebus singulis singulos annulos gestaret secũdumsecundum dierum & planetarum nomina. Tertio, neque putãtputant prorsus absurdum Gygis annulum illum Platonis credere, cuius & Cicero in officiis & Gregorius Nazanzenus in Monodia, naturalem meminit fuisse, & magorum artificii egregium opus, quem cùm Gygis gestaret, quando uideri nolebat, paleam intra digitum uertebat. Qua ratione cùm in Lydorum regiam penetrasset, regem cepit, seq́ue regem constituit. | Quarto, Ad huius fidem opinionis etiãetiam facit, quòd Philosophi non reiiciunt imagines quas uocant astronomicas, quas adhibent etiam in curatione membrorum, seu morborum, inter quos unus fuit Marsilius Ficinus, qui inter medicamenta naturalia imagines ponit astronomicas, ut uidemus uulgò annulos ferreos gestari ad certam stellarum positionem fabrefactos, quos putant certis ægritudinibus mederi. Sed pro determinatione quæstionis quædam in medium afferenda sunt, sitque prima propositio, Aliqua* magica potest dici naturalis, & sine commercio, & concursu alicuius spiritualis. Ante probationem quæstionis nota unum argumentum, quod remanet pro fulcimento illius opinionis. Nam Vuicleff. etiam de statu innocentiæ, cap. quarto, ut refert Vualdensis, de sacramentalibus dicit, Adam habuit notitiam ad nominandum secundum proprietates naturales naturas sibi subditas, sub quibus nominibus homini naturaliter obedirent, & huic reseruantur reliquiæ potestatis innocentiæ in uocibus exorcistæ, & naturaliter incantantis, & ad hoc credo uoces (inquit) Hebræas habere maiorem efficaciam. Hoc iam uiso, pro probatione conclusionis, & eius declaratione est notandum, quòd nomen magiæ de se non importat artem aut facultatem extra uel supra | omnem uirtutem & efficaciam causarum naturalium. Hoc patet, quia si hoc esset de ratione uel significatione magicæ, non relinqueretur locus dubio, aut disputationi, an effectus & opera magorum possint esse à solis causis naturalibus, quæ tamen quæstio fuit multum iactata inter Philosophos, & adhuc sub iudice lis est. Sed uidetur nomen magicæ à principio receptum pro arte & facultate ad efficiendum & patrandum opera occulta, & mirabilia, non solum extra solitum rerum cursum, sed supra hominum opinionem, & captum. Hoc supposito, probatur conclusio primo, Pauci hominum cognoscere possunt, cùm nec sensu possint comprehendi, nec aliqua ratione inuestigari. Ars ergo, & facultas huiusmodi rerum & uirtutum merito magica dici potest, quia sit effectrix, & operatrix huiusmodi operum, & effectuum, quorum ratio comprehendi, aut intelligi mente non possit. Vnde si magnetis usus uulgo ignotus esset, & aliquis recens primum ostenderet, magus uulgo putaretur, & haberetur: esset enim admirabilis, & incredibilis operis author, & effector. Vnde Augustinus 21. De uit. capit. 4. tanquam pro miraculis refert se uidisse annulum ferreum à magnete pendentem, qui rursum secundum annulum traxit, & ille rursum secundus tertium, & sic usque | ad certum numerum, ut uelut catena texeretur Et item aliud mirabile scribit se accepisse à coëpiscopo Seuero, uerti scilicet uirgam ferream super argentũargentum concitatissimo cursu, cùm aliquis magnetem infra moueret, quod opus nunc iam nemo miraretur, cum iam uulgata sit uirtus & efficacia. Sed illud mirabilius, quòd idem asserit magnetem non rapere ferrum, si iuxta eum adamas ponatur, & si rapuerit, remittere. Itaque non uidetur magica naturalis esse, nisi quædam pars secretioris & reconditioris Philosophiæ, quæ si notior fiat, & in consuetudinem uenire incipiat, non solum uulgi, sed etiam philosophorum desinit uideri & uocari magica, sed cum aliis artibus annumeratur. Item dici potest de arte alchimiæ, quæ si ars est (quod ego non credo) magica dici potest, cum sit secretum & mysterium doctissimis & peritissimis philosophorum ignotum. Probatur secunda conclusio, Quia non est dubitandum (in quo Alexander rectè sensit) quòd aliquid insigne, & singulare, & præter consuetum ordinem naturæ, seu rerum contingere possit, ad certum situm, & ordinem astrorum adhibitis paucis rebus naturalibus, quale opus etiam nullis causis inferioribus confici possit. Qui ergo huiusmodi artem & facultatem haberet, siue à maioribus traditam, siue experimentis & casu repertam, siue etiam | à substantia separata reuelatam, merito magus dici potest. Item* summi philosophi fuerunt magiæ studiosi, ut Democritus, Pythagoras, Empedocles, Plato, & inter nostros Albertus. Tertio confirmatur, quia in nonnullis rebus naturalibus inueniuntur mirabiles effectus, & prorsus similes magicis operibus, ut est illud, quod Aristot. refert lib. de mirabilibus de lapide molari, qui in Tigride reperitur, quem qui portauerit, non uiolabitur à feris. Item herbam charisiam reperiri in mõtemonte Egero, quam si mulier portauerit, homines ad sui amorem pelliciet. Et item illud quod de dictamo herba certissimi authores tradunt, capras in Creta cũcum eam ederint, sagittas excutere. Et alia non pauca huiusmodi, quæ non à magis, sed à doctissimis philosophorum monumentis prodita sunt. Non ergo ut statim aliquid ignotum & stupendum uidemus, continuò pro superstitioso damnandum quis diceret. Item quod omnes asserunt de herba pici, Hispanè, el pito, quæ seras etiam ferreas aperit. Item illud uideri possit magicũmagicum, quod Plinius libro 7. scribit, hominis saliuam perniciosam esse serpentibus. Item quis non diceret magicum esse, quod idem Augustinus ubi suprà capit. 5. inquit, in Epiro esse fontem, in quo faces ardentes extinguuntur, & extinctæ accenduntur? Non ergo statim ut aliquid igno|tum uidemus, & stupendum, reclamandum est continuò, & pro superstitioso damnandum, ut iam uidemus. Secunda propositio, Præter* hanc magicam naturalem non est dubitandum, quin sit alia ars magica quæ non uiribus, & causis naturalibus constat, sed potestate aliqua, & uirtute immateriali, & separata nititur & utitur. Hæc ergo probatur à Sancto Thoma, libro tertio, super Genes. capit. 104. Primo, Quia aliqui effectus magicarum artium referunt, & pro certo comperti sunt, qui non possunt referri nisi in causam & naturam intellectualem. ergo non possunt uniuersaliter omnes effectus magicarum artium referri in causas naturales, & in corpora cęlestia. Assumptum probatur, quia magi dant responsa de occultis, ut de furtis, & thesauris. Item aliqui per magicas artes consecuti sunt scientiam rerum, & artes liberales, & alia huiusmodi, quæ pro certò de magis referuntur. Item aliquæ statuę magorum loquutæ comperiuntur, & respondisse ad quęsita de diuersis. Hec, & id genus alia, licet rara, manifestũmanifestum est, nisi ab intellectu proficisci nõnon posse. SecũdoSecundo argumẽtaturargumentatur S. Tho. Vel statuæ magorum sunt animatę, uel non. Si primum, cõtràcontrà, Nam principiũprincipium uiuendi est omnibus uiuẽtibusuiuentibus forma substantialis. uiuere enim est esse uiuentibus, secundo De anima: sed | statuæ non receperunt formam aliquam substantialem magico artificio, quia nõnon amittunt formam substantialem, quam prius habebant. Manet enim aurum aurum, & argẽtumargentum argentum. non ergo est possibile, quòd huiusmodi statuæ recipiant formam substantialem aliquãaliquam, quæ sit principium uitæ. Item non est uita sine cursu: statuæ autem magicæ non sunt sensibiles. Primus enim sensuum est tactus, qui non conuenit nisi in organo temperato, qualis temperies non est in lapide, uel in metallo, ex quo fit statua: non ergo est possibile, quòd huiusmodi statuæ habeant principium uitæ. Si autem non uiuunt, contrà, Quia inanimata non mouent se, septimo Physicorum: sed magi, ut fertur, faciunt statuas moueri nullo impellente. ergo oportet dicere, quòd illum motum habent ab aliquo motore extrinseco, & uiuente, & non à uirtute cælesti, uel aliqua uirtute materiali. Tertio arguitur, Nam quęcunquęcunque fiunt uirtute cælestium corporum, sunt formę naturales rerum materialium. quod igitur nulli rei est naturale, non potest fieri uirtute cælestium corporum: quædam autem talia fieri dicuntur à magis, ut quòd ad præsentiam alicuius quęcunque seræ pandantur: item quòd aliquis fiat inuisibilis, & alia huiusmodi. non ergo hæc referri possunt in uirtutem cælestium, sed in aliquam potestatem separa|tam, & inuisibilem. Quarto, Quia effectum naturalem uirtutis cælestis contingit inueniri sine artis operatione. Et si enim aliquando artificiosè operetur aliquis ad generationem ranarum, serpentium, aut huiusmodi: contingit tamen hęc fieri sine ullo artificio. Sed nonnulla profitentur magi per magicam artem, quæ per aliam uirtutem naturalem non inueniuntur, ergo oportet ut illa sint non à uirtute cælesti, sed ab aliqua substantia separata. Et hæc est sententia omnium Platonicorum, ut Porphyrii, Iamblicii, Plotini, & aliorũaliorum ex eadem secta. Hoc ergo tanquam uero, & recepto pro certo, quòd magorũmagorum opera tribuenda sunt substantiæ separatæ, restat ut ponamus quartam quæstionem talem, ¶ An* author, & fautor magicorum operum sit malus dæmon, an referenda sint potius in bonos angelos, uel in ipsum Deum omnipotentem. Et ante omnia oportet scire, an omnino sint dæmones. Nam quidam putant, quòd hominum uanitas & superstitio dæmones inuenerit, aut fecerit, de qua re in uera religione dubitari nullo modo potest: tota enim Scriptura ueteris & noui Testamenti plena est testimoniis, ubi planè, & disertè dæmones esse assumuntur. Et ratione probatur. Leuitic. enim 17. interdicitur immolari hostias dæmonibus. Et Deuteronom. 32. in Cantico Moysi contra impietatem & in|gratitudinem populi dicitur, quòd immolauerunt dæmoniis, & non Deo. Et 2. Paralip. 2. dicitur de Hieroboam, quòd constituit sacerdotes excelsorum, & dæmoniorum. Et apud Tobiam prolixior historia texitur de dæmonio illo nomine Asmodæo. Et in pluribus Doctoribus frequens est mentio de dæmonibus, nec opus est aut plura ex ueteri Testamento, aut aliquid ex nouo in re apertissima citare. Vnde & mirum uideri potest, quomodo Sadducæi negauerint spirituum aliquem esse, ut legitur ActuuumActum 23. qui certè legem recipiebant, nec à consortio templi, & sacrificiorum excludebantur. Et Iosephus 2. lib. de bello Iud. & antiquitatum 13. & 18. dicit de Sadducæis, quòd legem (sine aliis tamen obseruationibus) custodiebant. Item Iob 1. Cùm uenissent filii Dei ante faciem Domini, affuit etiam Satan inter eos. Et ubicunubicunque in Scriptura inuenitur mentio de illo. Sed quàm certum est in Scripturis dæmones esse, tam fuit olim dubitatum, & controuersum inter Philosophos. Peripatetici enim pro maiori parte negant dæmones esse prorsus. Nec dubitatur, ut ait Auerrois, in epistola de resurrectione, quin hæc fuerit sententia Aristot. qui nullas nouit substantias spirituales præter motus orbium. Quod etiam putauit se demonstrasse 12. Metamphy. & in lib. de cęlo. Et de arreptitiis, qui | uidentur à dæmonibus teneri, dicit uexari, ab humore malancholicomelancholico in Problema. parte trigesima: & Alexander quidem inter Peripateticos constanter tuetur hanc partem. Quæ opinio ante fuerat Democriti, de quo historia scribitur, quòd cùm adolescentes quidam personati in dæmonum habitum & figuram ad Democritum noctu penetrassent, quasi hominem territaturi, ille prorsus securus nullos dæmones esse, Desinite, inquit, desinite: ita certus erat nullos dęmones esse. Putant autem Peripatetici uulgi persuasionẽpersuasionem & opinionem de dæmonibus inde obrepsisse, quòd uiri sapientes hæc terriculamenta cõmenticommenti fuerunt, ut ait Auerrois, ad arcendos, & terrendos improbos à sceleribus, quasi post hanc uitãuitam mortalem supersint ultores malorum, quos dęmones uocant. Et nominatim Simplicius & ipse Peripateticus, lib. de Anima Pythagoram tradit huius inuenti & figmenti primum authorem. Ex qua sententia illa opinio orta est, quam suprà recitauimus, quòd omnia opera magorum sunt naturalia. Sed contra Aristot. & Peripateticos sit prima propositio ad quæstionem principalem, Quòd stando* etiam in recta & legitima philosophia, nullo modo est negandum dæmones esse. Hæc conclusio, sententia fuit omnium antiquorum PhilosophorũPhilosophorum Empedoclis, Pythagoræ, Socratis, Pla|tonis. Vnde & Plato in Politica tyranni, dicit animas impiorum post mortem cruciari ab ultoribus. Et in symposi. dæmones apertè ponit. Quod idem facit Xenocrates in libro de morte. Nam de Socrate dubium non est, qui etiam dæmonem se habere profitebatur tanquam authorem, & uelut præceptorem Philosophiæ, quam suggerere suis auibus curabat, & contendebat. Sequitur enim hanc opinionẽopinionem tota turba PlatonicorũPlatonicorum. Herma. Mercurius in PimãdioPimandio, Proculus in Alcibiade, Iamblicus de mysteriis Aegyptiorum, Caladius in cõmentocommento, Porphyrius in libro de occasionibus, Plotinus in lib. de proprio cuiuscuiusque, Apuleius, qui etiam de Socratis dæmone librum scripsit. nec in hac re peripatetici omnes ausi sunt Arist. sequi, sed plures ab eius sentẽtiasententia deuiarunt. Vnde & Porphyrius citat pro eius sentẽtiasententia magnum Theophrastum, in qua etiam fuit Ammonius philosophus, Auicenna, & eius socius Algazel. Imò ipsę Arist. aliquando uidetur non fuisse alienus ab hac opinione, qui in lib. de mirabilibus dicit, referente Apuleio, Lemures, & Lamias habitare in orbe tristi. Pro hac opinione pauca uel nulla possunt fieri argumẽtaargumenta philosophica: sed cũcum etiãetiam in contrariũcontrarium nulla adducãturadducantur, talia sufficere deberẽtdeberent cũcum authoritate summorum philosophorũphilosophorum fama publica & æterna. Nam & ipse Arist. mundi æternitatem probare | nititur ex memoria patrũpatrum per manus tradita, & relicta. Et est sententia ueridica, quòd nonnunquam aliquid ex opinione & persuasione communi probatur. SecũdòSecundò etiãetiam probatur ex operibus magorum, quæ, ut probatũprobatum est, necesse est referre in aliquãaliquam substãtiãsubstantiam separatãseparatam, &, ut statim probabit̃probabitur, nõnon possunt tribui nec Deo, nec bonis angelis: ergo oportet ea assignare dæmonibus. & certè, ut omittamus authoritatẽauthoritatem religionis & scripturarũscripturarum, uehemẽteruehementer confirmatur hæc sentẽtiasententia ex eo, ꝙquod barbari homines, nec persuasi, nec decepti à philosophis, ut peripatetici calumniãturcalumniantur, eandẽeandem retinent fidẽfidem, & opinionẽopinionem, nec dubitant dæmones esse, quales sunt isti, qui ab Hispanis ante aliquot annos reperti sunt, in quos publica fama est dæmones esse, & non rarò aliquibus in ea regione apparuisse. Sed urgent peripatetici, obiicientes, quòd dæmones si sunt, nullum ordinem, nec locum naturalem uidentur habere in orbe. Nec enim ordinantur ad res corporeas, & multo minus ad incorporeas, si quæ sunt: unde uidentur frustra esse in rerum natura, atque adeò non esse. sed hoc argumentum fortasse satis probat, quòd dæmones non sunt per se in orbe, nec sunt partes seu pars publica mundi, sed per accidens, hoc est, ex malitia eorum ex substantiis cælestibus redacti sunt in substantias inferiores, & infra cælestes, | quos uerbo Gręco dęmonas appellant, quod paripatetici ignorantes, nihil mirum si homines alioqui sapientes in hac parte lapsi sunt. ergo hoc fundamento firmiter iacto, redeundo ad quæstionem, dubitatur, an opera magica referenda sint in Deum, uel in angelum bonum, an in dæmones istos. & uidetur, quòd possint, & debeant referri in Deum. Primò, quia magis nihil aliud tribuitur, nisi quòd faciunt opera mirabilia, id est supra causas naturales, sed per gratias, quas theologi uocant gratis datas, fiunt similes operationes, scilicet supra totam facultatem naturæ. Cum ergo gratiæ sint à Deo, nihil uidetur obstare, quominus magi credantur habere facultatem illam à Deo. Nec sufficit dicere, quòd gratiæ dantur ad effectus excedentes totãtotam facultatem naturæ creatæ, etiam angelorum, & dæmonum. Ex quo constat esse à Deo. Nam inter gratias annumeratur gratia linguarum, & sanitatum, ut patet 1. Corin. 12. Sed utrunque non excedit potestatem angelorum, & dæmonum, qui certè nouerunt omnes linguas. ergo ex hoc non habetur differentia inter magicas artes, & gratias. Nec iterum sufficit respondere, quòd magi sunt nequam uiri, & scelesti: contrà autem habentes gratias, sunt uiri boni & pii. ergo NãNam primo hæc distinctio est per accidens, & non est distinctio rerum sed | subiectorũsubiectorum, ut S. Tho. dicit 2. 2. q. 172. art. 4. & q. 178. art. 2. Et præterea nihil prohibet, quin mali habeãthabeant gratias, ut uidetur ex illo 1. Corin. 13. Si habuero omnem fidẽfidem, ita ut mõtesmontes transeam, charitatem autem non habeam, nihil sum. Vnde uidetur, quòd possit etiam esse gratia miraculorum sine charitate. Et Hieronymus super illud Matt. 7. NõneNonne in nomine tuo prophetauimus, & uirtutes multas fecimus? dicit prophetare, uel uirtutes facere, & dæmonia eiicere, interdum non est eius meriti, qui operatur. Imò August. libr. 83. q. affirmat quædam miracula sceleratos homines facere, quæ boni facere non possunt. & Balaam habebat gratiam prophetiæ, ut patet Nume. 21. & 23. & 24. & tamen erat malus, & magus, ut gloss. dicit, Numerorum 22. & Orige. homi. 13. super Nume. ergo malitia & bonitas non potest esse differentia inter magicas artes, & gratias. Et iterum nec ualet dicere, quòd magi in malos fines utuntur magicis artibus, habentes autem gratias non abutuntur illis in malos fines. Nam iterum hæc differentia est extrinseca, & per accidens, nec inconuenit magum uti sua facultate propter bonum finem, ut ad soluendum maleficiatum, aut sanitatem conferendam. & si habentes gratias possunt esse mali, ut dictũdictum est, poterunt abuti gratia omnino. ergo nõnon apparet quare facultas ma|gica non possit referri in Deum authorem, sicut & gratiæ gratis datæ. Vnde uidetur solui argumentum S. Thom. de potentia, q. 6. artic. 10. Et contra Gent. c. 106. quo uult probare, quòd magica opera non referuntur in Deum, aut bonum spiritum: quia boni spiritus non cooperantur hominibus ad illicita opera perpetranda, quod plerunqueplerumque fit per artes magicas. patet inquam argumentum non procedere. Secundò confirmatur de his hominibus, quos Hispani salutatores appellant qui (si uulgo credimus) opera faciunt supra facultatem naturalem, & tamen ut plurimum sunt homines perditi, & pessimis moribus: tamen credimus eos gratiam sanitatis habere à Deo, neque pro maleficis habentur, neque puniuntur. Vnde ergo conuincere possemus, si quis magicam exerceat, quòd à dæmone potius quàm à Deo habeat. Tertiò, quòd si omnino non placet referre magicas artes in Deum, saltem non uidetur quare non referantur in bonos angelos potius quàm in malos. primò, quia certum est, quòd non minorem habent potestatẽpotestatem boni angeli, quàm mali. ergo si credãtcredant mali angeli communicare suãsuam potestatem malis hominibus, quare non sunt credendi boni angeli communicare suam potestatem bonis & piis? & sic saltem erit aliqua magica pia, & bona, quæ bonos angelos habeat pa|tronos. Item quartò, si dæmones flectuntur precibus, & sacrificiis, ut operentur mirabilia secundùm uota impiorum, & sacrilegorum, quare etiam non boni angeli flectuntur precibus piorum, & bonorum, ut in fauorem eorum faciant aliqua mirabilia? Item quintò, saltem ad disoluenda maleficia, & incantationes maleficiorum, quare non sperandum est, quòd boni angeli communicent potestatem & uirtutem suam, cùm omnino sit certum, bonos angelos propensiores esse ad beneficia cõferendaconferenda, quàm dæmones ad maleficia? Item aliqui Magi utũturutuntur solis uerbis sacris, & signo crucis, ut mulierculæ istæ, quę, nescio quæ his signis faciũtfaciunt. ItẽItem sextò, cũcum boni angeli possint præstare sanitatẽsanitatem præter solitum cursum naturę, reuelare thesauros, dare scientias, & artes humanas, quare si aliquando aliquid huiusmodi contingat, quare, inquam referamus semper in malos angelos, nũquamnunquam in bonos. & si dicas, quòd cùm hæc fiant uirtute diuina, aut angelica, non dicuntur fieri arte magica, sed solùm quando fiunt dæmonis concursu, & uirtute, iam disputatio tota erit de nomine, & frustra disputant doctores qua uirtute Magi operentur. At pro solutione quæstionis & dubii sit prima propositio, Eadem* opera, uel similia fiunt per artes magicas, & per gratias gratis datas. Pro|batur, Nam ad gratias pertinet dęmonia eiicere, serpentes tollere, sanitatem conferre, linguis loqui, ut patet Marci ultimo, & 1. Corin. 12. sed hæc fiunt à magis. ergo eadem opera sunt utrisque communia. Secunda propositio, Aliqua* opera fiunt à magis, quæ nullo modo fiunt per gratias, & econtrario. Hæc patet, Nam magi operantur maleficia multa, & beneficia, quæ nullo modo competit gratiis gratis datis. econtrario autem in gratiis est prophetia, quam magi nullo modo habent, ut infrà disputabitur. ergo conclusio est manifesta in utranque partem. Tertia propositio, Magi* nihil operantur aut potestate diuina, aut potestate angelica. Hæc probatur primo, quia aliâs magicæ artes non essent in uniuersum interdictæ & iure diuino & humano, ut suprà ostensum est. Item si magi uterentur potestate diuina aut angelica, magica non esset ars, sed gratia, & donum. Non enim aut Deus, aut boni angeli alliciuntur in opera hominum arte & disciplina, sed pietate, aut propria Dei & angelorum bonitate, & gratia. Item tertiò, Certè procedit argumentum recitatum ex Sancto, Thoma. dato enim, quòd mali possunt aliquando etiam miracula facere, non tamen hoc habent habitualiter, nec dicuntur habere gratiam, licet | nonnunquam mirabilia per eos fiant propter reuerentiam nominis Christi, ut patet Matthæi 7. uel ad amplificationem religionis & fidei, qua necessitate, aut opportunitate sublata, nulla superest in malis facultas ad huiusmodi opera: magi autem operantur ex habitu quomodocunque uolunt. & præterea perniciosè, & cum magno hominum nocumento sæpe operantur: unde constat non habere facultatem uel à Deo, uel à bonis angelis. Item quartò, Quia, ut ait Sanctus Thom. contra Gent. ubi suprà, in operationibus magicarum artium contingit magna incongruitas, & dissonantia rerum, quæ nullo modo potest tribui bono spiritui. requirunt enim huiusmodi artes (ut magi dicunt) hominem reuera non attractatum, cùm tamen plerunqueplerumque adhibeantur rebus amatoriis ad illicitos concubitus conciliandos. Item licet magi uideantur habere scientiam occultorum, tamen nunquam, aut rarò extendit se notitia eorum ad certas artes, & scientias, sed in minimis quibusdam, sicut in inuentione furtorum, in deprehensione latronum. unde constat, quòd spiritus, quibus innituntur magi, aut sunt ignorantes, aut inuidi, quia aut non possunt, aut nolunt impertiri suis nisi hæc minima, & inutilia, unde non | sunt boni spiritus. ItẽItem quintò, cõstatconstat quòd boni spiritus nõnon delectantur, nec utuntur præstigiis, aut mendaciis: Magi autem plerunque ludificant homines, & decipiunt. Item utuntur in suis operibus & incãtationibusincantationibus non solùm mendaciis, sed impossibilibus quibusdãquibusdam imprecationibus. comminantur enim impossibilia, ut ꝙquod deponant sidera, quòd uertant cęlũcęlum, aut solem retro, ut narrat Porphyrius in epistola ad Anebriotem, & multa huiusmodi uana inueniuntur inter artes magicas, quæ manifestè conuincunt non esse à Deo, neque à bonis angelis. Secunda conclusio, Magi* in suis operationibus nonnunquam utuntur facultate solùm naturali. Hæc propositio probatur, Quia, ut suprà dictum est, aliqua est magica naturalis ad operandum mirabilia, & maximè utuntur herbis Magi uulgo ignotis, quæ continent præsentanea & efficacia remedia contra morbos, & alios effectus mirabiles habent, ut de corio cesia, & calicia herba, qua aquam glaciari refert Plinius libro 24. cap. 17. ex his enim ortum habuit magica, ut Plinius dicit 3. lib. cap. 1. Item de menarde, cuius succo protinus ictus serpentum sanantur: & uarias, & multiiugas herbas refert Plinius, quibus Magi utuntur, uel ad morbos depellendos, aut etiam inferendos, quæ cum sint aliis ignotæ, & uelocissimæ operationis, | pro miraculo ab omnibus habentur. Potuerunt autem magi huiusmodi uirtutes herbarum scire, uel traditione magnorum in medicina uirorum: quales fuerunt Pythagoras, Democritus, Empedocles. Aut etiam dæmone reuelante, qua reuelatione semel facta, sequentes Magi uti potuerunt naturaliter, & sine cõcursuconcursu nec boni nec mali spiritus. Et uulgares magi plurimùm hac ratione imponunt hominibus, & decipiũtdecipiunt uanos homines. Cùm enim aliquid huiusmodi mirabile quidem, sed reuera publicum & naturale præstãtpræstant, pollicentur multa alia maiora, & mirabiliora, quæ tamen rarò implent. Sexta propositio, Operationes* Magorum supra facultatem naturalem malorum dæmonum potestate & uirtute fiunt. Hæc patet ex superioribus. nam si huiusmodi opera excedunt facultatem naturalem, & nõnon possunt referri in bonos spiritus, necesse est ut referantur in malos. Et hæc est sententia sancti Thomæ de potentia, & contra Gentiles, ubi suprá. Et est determinatio Origenis homilia decimatertia Numeri. & libro tertio in Iob. & est etiam determinatio sanctorum, ut Augustini, secundo de doctrina Christiana, & tertio de trinitate, & multis aliis locis prolixè disputat, & ostendit, quem uide. Ad argumenta in contrarium. Ad primum, quod est principale, respõdeturrespondetur, quòd | quamuis ita sit, ut dictum est, quòd eadem opera possunt fieri à magis & à non magis, tamen non est difficile intelligere differẽtiamdifferentiam inter magum & non magum. Et primum omnium, quantùm ad acquisitionem facultatis, qua aliquis operatur huiusmodi mirabilia, si enim habetur facultas per modum disciplinæ & artis, hoc est, per libros, aut præceptores, manifestum est illam facultatem non esse gratiam gratis datam, sed si non excedat facultatem rerum naturalium, potuit esse peculiaris aut secreta medicina, aut si excedat facultatem naturalem, sequitur quòd est uera ars magica & dæmoniaca. Item, si tales utantur uerbis ignotis, aut etiam certis characteribus, aut aliis uerbis non spectantibus ad effectum, qui speratur aut quæritur ex tali operatione, manifestum est non esse gratiam, sed magicãmagicam. Item, etiam si utantur signo crucis, & solis uerbis sacris & religiosis, tamen si sint ritus & obseruantiæ peculiares & determinatę, ut certis horis, ad certum situm stellarum, sub certo numero crucium, candelarum, ita ut non speret efficaciam operis aliter, nec alio modo, certum est non esse gratiam, sed magicam. Item, si utuntur actibus & factis indifferentibus ad effectum, etiam est magica. Vt si ad expulsionem dæmonum radunt pilos, aut capillos, aut aliquid huiusmodi, est magica mani|festa. Hæc omnia patent. nam ueri sancti, qui gratiam Dei habent, nunquam utuntur talibus ritibus & obseruationibus. ergo signum & argumentum efficax est, quòd qui huiusmodi utuntur, non operantur ex gratia, sed ex uirtute dæmonum, nec gratiæ per disciplinam & artem possidentur. sed, ut ait Apostolus, omnes gratias operatur unus & idem Spiritus, diuidens singulis prout uult: magi autem alii ab aliis accipiunt aut artem, aut facultatem. Et licet bona, aut mala uita non sit omnino efficax argumentum, an uirtus faciendi huiusmodi mirabilia sit à Deo, uel à dæmone, tamen est magnum indicium: unde qui hæc operantur, si prorsus sint homines improbatæ uitæ, credendi sunt potiùs malefici, quàm gratiarum possessores. Et sic ad tertium argumentum, quod uidetur maius, respondetur primò, quòd non est negandum, quin boni angeli communicent aliquando suam potestatem ad præstandum hominibus beneficia. sed hoc faciũtfaciunt, non sicut magi ad ostentationẽostentationem, uel sicut dęmones, ut colãturcolantur ab hominibus, sed solũsolum ex charitate hominum, & ut Deo soli gratiæ habeantur & referantur: & ideo faciunt occultè regulariter, licet etiam uisibiliter aliquando aliquid tale faciant, ut de Raphaële apud Tobiam, qui illo | modo, quo Magi solent, usus est corde & felle & iecinore piscis ad expellendum & reiiciendum dęmonem à domo Raguelis, & postea ad restituẽdũrestituendum oculos Tobię. In quo uno facto satis intelligitur, & posse bonos angelos præstare omnia, quæ mali dant, & uelle si ita expediat. Nec est dubitandum, quin multo plura beneficia recipiant homines à bonis angelis, etiam in ordine ad temporalia bona, quàm ab omnibus magis. Et primùm cùm sancti angeli sint de numero beatorum, fortasse nũquamnunquam se miscet rebus humanis, & terrenis, nisi speciali mãdatomandato Dei: & ideo omnia beneficia, quæ homines recipiunt, quæ uidẽturuidentur esse supra spem, & facultatem naturalem, omnia tribuuntur particulariter Deo authori, siue sint immediatè à Deo, siue mediantibus Angelis. Imò hîc ponitur una causa, cur angeli non operentur uisibiliter & apertè, ne pro diis ab hominibus colantur. facilè enim homines diuinitatem irrogarẽtirrogarent illis, quos mirabilia operari conspiciunt, ut Actuum 14. in Lycaonia cùm Paulus Lystris claudum quendam in nomine Iesu sanasset, homines uolebant Paulo tanquãtanquam Deo sacrificare: quod maius periculũpericulum esset de angelis, qui tam propè uidẽturuidentur accedere ad dignitatem, & ideo soliciti sunt, ne hanc occasionem præbeant hominibus. Vnde cùm IoānesIoannes | (Apocal. 19.) uidisset angelum, & corruisset ut adoraret eum, Vide, inquit, angelus ne feceris, conseruus enim tuus sum & fratrum tuorum. Et per hoc patet ad quartum & quintũquintum & sextum. Fatemur enim, quòd boni angeli flectũturflectuntur precibus & sacrificiis bonorum, & opera illorum dissolui maleficia & pręstigia malorum angelorum, & multo maiora cõtingerecontingere bona, quàm sit reuelatio alicuius thesauri aut furti. Et ita tenendum est tanquãtanquam certum, quòd magicę artes utuntur dæmonũdæmonum uirtute & authoritate, & non bonorum angelorum in suis maleficiis. Ad solutionem secundi argumẽtiargumenti, quę oblita est de salutatoribus, certè non satis mihi constat quid sentiendum, aut pronuntiandum sit, cùm uideamus ex maiori parte esse homines minùs probatæ uitę, & etiam uti aliquibus obseruationibus, non quidem adeo superstitiosis, sed nec satis religiosis, multùm uereor, ne sint impostores, & nullam efficatiam habeant, & si qua habent, ne illa sit potiùs à dæmone, quam à Deo. Sed hæc dico non diffiniẽdodiffiniendo. nam gratiæ dantur propter bonũbonum commune. Fieri potest, ut Dominus illãillam misericordiãmisericordiam uelit impartiri hominibus per istos, qualescunqualescunque sint isti. Vel potest dici de istis hominibus, sicut de Psyllis scribunt authores, qui sunt populi Lybiæ prope Garamantas, quorum corpori ingenitum fertur exitiale uirus serpenti|bus, ut ait Plinius libro septimo, capite secundo uel tertio. ita ut odore suo sopirent eos. Et Plutarchus in uita Catonis scribit, cùm exercitum in Africam traiiceret, Psyllos secum habuisse contra serpentum uim & perniciem. Fortè ergo in istis similiter est aliquid contra canum rabiem. Simile etiam de Psyllis scribit Varro fuisse in Hellesponto serpentum ictus contactu leuare solitos, & eandem uim dicuntur habere Marsi in Italia. Sed remanet unum dubium, An* animæ defunctorum, maximè quæ sunt de numero damnatorum, misceant se magicis artibus & operibus. Et uidetur quòd sic. Primò, quia sunt eiusdem malitiæ cum dæmonibus, & ideo uidentur moliri & conari ad decipiendum homines, & tradendum in perditionem, sicut ipsi dæmones. Item, quia non rarò dicuntur intrare humana corpora, & apparere, & loqui hominibus, & magi dicuntur reuocare animas ab inferno, imò maga illa Phytonissa reuocauit animam Samuelis etiam à limbo. ergo. Respondetur ad hoc dubium, quòd sine dubio animæ defunctorum nunquam se miscent operibus magorum. Hoc probatur primò, quia de sanctis animabus, quamuis certum sit, ꝙquod possint liberè descendere à cælo in terram, & & iuuare mortales, ut sanctus Thomas dicit in quarta, distinctione quadragesima quin|ta, articulo tertio. tamen hoc non faciunt ad inuocationem, aut incantationem magorum, sed ex propria bonitate, uel ex permissione particulari diuina, sicut aliquando etiam inueniuntur uisibiliter apparuisse, ut Augustinus narrat de Felice martyre, & plura exempla ponit Gregorius quarto dialogorum, licet hoc non habeant ex natura sua. non enim possunt assumere corpus, nec mouere. Animæ uerò, quæ sunt in purgatorio, exire à loco non possunt, & si aliquando permittantur ex peculiari gratia, ueniunt potiùs ad petendum suffragia uiuorum, quàm ad miscendum se operibus magorum, imò nec mortalium prorsus rebus. Nec satis puto constantem, & religiosam consuetudinem, quæ cœpit corripere homines, ut in necessitatibus sperent præsidium animarum in purgatorio existentium. De animabus autem inferni non est timendum ne possint prodesse, aut obesse hominibus, quæ scilicet perpetuo sint carceri mancipatæ, nec possint etiam dæmonibus adiuuantibus inde exire. Et quamuis aliquæ apparitiones huiusmodi ferantur, probabilius puto, quòd nunquam anima semel damnata egressa est locum inferni. Cùm enim exire non possint, nisi ex mandato Dei, non est cur credamus hanc licentiam à Deo habere, maximè cùm legamus historiam de diuite | illo Luc. 16. qui nec ad fratres quidem liberandos, ne uenirent in locum illum tormentorũtormentorum, permissum est redire ad mortales. AtAtque omnino ita credendum est apparitiones istas, quæ referuntur, cùm sint pro maiori parte falsæ, tamen si quæ uerę sint, esse ab ipsis dæmonibus, nec habẽdamhabendam esse fidem de istis dictis eorum, qui asserunt se ab inferno uenire, etiam si alioqui uideantur pia & religiosa monere. S. Tho. p. p. q. 117. artic. 4. ad secundum, citat August. 10. de ciuitate Dei. & Chrysost. super Matth. dicentes, quòd dæmones frequenter simulant se esse animas mortuorum, ad confirmandum errorem Gentilium, qui hoc habebant. ideo cauendum est ab illis uisionibus. Sequitur iãiam, ut dicamus in particulari, quid possint Magi, & sit quinta quæstio in ordine, An* Magi possint miracula facere, & uidetur quòd sic. Primò, quia suscitare mortuos est miraculum. unde inter miracula Christi ponuntur. Matth. 11. Euntes renuntiate quæ audistis & uidistis, Cæci uident, claudi ambulant, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Sed & Phytonissa suscitauit Samuelem. 2. Reg. 28. ergo possunt miracula facere. Et cõfirmaturconfirmatur, Ad suscitationem mortuorum non uidetur requiri nisi dispositio materię. nam disposita materia, necessariò introducitur forma: sed uidetur quòd dæmones possint disponere materiam, | applicãdoapplicando actiua pasiuispassiuis. Eiusdem enim rationis sunt dispositiones in resurrectione mortui, & in prima generatione, quę sunt ab agẽtiagenti naturali. ergo magi dæmonis uirtute possunt mortuos suscitare. unde & resurrectio generalis futura est per angelos ministros. Item secundo, Maius miraculum uidetur, quòd canis loquatur, uel cantet, quàm quòd mutus loquatur: sed de Simone mago legitur, quòd faciebat canes loqui, & cantare, ut patet in itinerario Clementis. ergo. Item Valerius maximus narrat primo libr. c. 8. quòd fortunę simulachrũsimulachrum, qđquod Romæ erat in uia Latina, nõnon semel, sed bis loquutũloquutum est uerbis his, Ritè me matronę uidistis, riteq́ue dedicastis. quòd autem lapides loquantur, maius miraculum est, quàm quòd muti loquantur. Item in eodem, & in historia Romana legitur de uirgine uestali, quòd aquam in uase perforato de Tyberi portabat, aqua non effusa: hoc autem spectat ad miraculum, ut aqua stet, & non fluat in Iordanis diuisione, & eius statione. ergo. Item aduersitates Iob dæmone authore procuratæ sunt, quòd patet ex eo, quòd Deus dedit potestatem in omnia quæ erant Iob: sed huiusmodi aduersitates non sine miraculo contigerunt, ut patet de igne de cælo descendente. unde & 3. Regum. 18. Elias in hoc probauit | prophetas Baal, ut descenderet ignis de cęlo, & consumeret sacrificium. ergo. Item eadem quæ boni faciunt per miraculum, magi faciũtfaciunt, ut serpẽtesserpentes Moysi, & magorũmagorum. ergo. Septimò, Vxor Lot mutata est in statuam salis. Gene. 19. & hoc à dæmonibus. ut S. Thom. dicit de malo, q. 16. & q. 9. ad tertiũtertium. ergo. Pro solutione notandum, quòd miraculi nomen à mirando est assumptum. Ad admirationem autem duo cõcurruntconcurrunt, ut potest accipi ex uerbis Philosophi in principio Met. quorum unum est, quòd causa illius, quod admiramur, sit occulta. Secundum est, quòd in eo, quod miramur, sit, uel appareat aliquid per quod uideatur contrarium debere contingere, quod miramur. Sicut aliquis posset mirari, si uideret ferrum ascendere ad magnetem, ignorans eius uirtutem. Sed hoc potest dupliciter contingere. Vno modo secundum se, alio modo quo ad nos. Virtus autem diuina est simpliciter occultissima, & remotissima à nobis, quæ in rebus omnibus operatur secretissimè: & ideo ea, quæ per aliquam uirtutẽuirtutem creatam fieri possunt, miranda quidem, & mirabilia dicuntur. Sed miracula propriè dicuntur, quæ sola uirtute diuina fieri possunt, quæ scilicet tota natura creaturarum miratur. Et licet miraculi nomine Latini utantur ad significandum | quoduis stupendum, ac mirandum: tamen theologi solùm illud in hac significatione usurpant, & meritó. Ideo respondẽdorespondendo ad quæstionem sit una conclusio, licet August. tertiò de trini. & alibi non timet uocare opera magorum miracula: sit (ut dico) una conclusio, Magi* non possunt miracula facere. Probatur primo ex ipsa significatione uocabuli, ut dictum est. nihil enim faciunt, ad quod diuina uirtus exigatur. Secundò, quia si magi possent uera miracula facere, sequeretur quòd miraculum non esset efficax argumentum deitatis, & ueritatis, & sic periret ratio confirmandi ea, quæ sunt fidei, quæ miraculis comprobata sunt. Ad argumenta in contrarium. Ad primum de Samuele respondetur, ꝙquod dubium est, an uerè Samuel fuerit suscitatus, an potiùs fuerit aliquod phantasma. & Augustinus quidem ad Simplicianum putat probabile, quòd fuerit uerus Samuel, qui apparuit Saüli, & nuntiauit ei euentum belli, propter hoc, quòd legitur Ecclesiastici 4. quòd dormiuit Samuel, & notum fecit regi finem uitę suę. Hoc ergo tenendo diceremus, ut dicit Augusti. quòd non dominante arte magica, sed dispositione dei occulta, que Phytonissam, & SaülẽSaülem latebat, permissum est, ut spiritus iusti se ostẽderetostenderet aspectibus regis, diuina eũeum sententia percussurus. NõnunquãNonnunquam enim | dum dæmon consulitur, ipse Deus per suum nuntium ueritatem annũtiatannuntiat, sicut per Eliam ueritatem respondit nuntiis regis, qui mittebantur ad consulendum deum Accaron, ut habetur 4. Regum 1. Ad confirmationem dico, quòd sine dubio dæmones non possunt disponere materiam ad introducendum animam, quæ semel separata fuit: requiritur enim identitas temporis ad identitatem indiuidui, & ideo semel corruptum, non potest idem numero redire, nec solùm hominem, sed nec muscam possent dæmones suscitare. Vnde si quæ resuscitationes mortuorum leguntur à magis factæ, ut ab Apollonio, Simone, uel aliis, omnes fuerunt præstigiosæ, & non secundum ueritatem, ut de Simone summo magiæ artifice legitur, quòd apud Phoram Ephesi oppidũoppidum pręsente Ioanne euangelista, tres mortuos suscitauit, sed paulo pòst omnia euanuerunt tãquamtanquam fallacia, & præstigiosa. unde Sanctus Thom. 3. senten. d. 21. q. 2. articu. 4. q. 2. ad quartum dicit, quòd ea quæ dæmones faciunt præter uiam naturæ, non sunt diuturna. Ad secũdumsecundum respondetur, quòd loquutio canum, & alia huiusmodi potuerunt fieri à magis per illusionem sensuum, & non per effectus ueritatis. Si tamen per ueritatem factum est, non dabat cani dæmon aut magus uirtutem loquendi, sicut datur mutis per miracu|lum, sed ipsemet dæmon sonum literarum, & articulatæ uocis similitudinem habentem format, sicut & asina Balaam intelligitur fuisse loquuta, angelo bono operante. & similiter dicendum est ad tertium de locutione. Ad quartum respondet S. Tho. de potentia quæstio. 6. articu. 5. quòd non dubium est quin in commedatione castitatis Deus uerus per suos angelos bonos huiusmodi miraculum per retentionem aquæ fecisset: quia si qua bona in Gentilibus fuerunt, à Deo uero fuerunt. Si autem, quod propius uero est, per dæmones factum fuit, nullum est miraculum: dæmones enim possunt mouere localiter, & sistere corpora, ut infrà dicetur. Ad quintum dicitur, ꝙquod dæmones sua naturali uirtute applicando actiua pasiuispassiuis, possunt conflare ignem in media regione aëris, & inde concitare deorsum in terram. Et sic factum est in tentatione Iob. Ad ultimum dicitur, quòd uerè ita est, quòd idem opus factum à bonis & piis hominibus, est miraculum, quod idem à mago non est. Nam homo non potest, nec nouit applicare actiua passiuis, nec semina, nec causas occultas naturæ ad conficiendum celeriter & subitò effectum aliâs naturalem. & ideo non potest hoc facere nisi uirtute diuina: dæmones, qui omnia naturalia optimè nouerunt, | possunt utendo causis naturalibus hæc eadem subitò facere. Vnde quòd Aaron conuerteret uirgam suãsuam, & similiter quòd uir sanctus det sanitatem subitam alicui, miraculum est: quod idem magus sine miraculo potest facere, scilicet dæmone adiuuante, & causas naturales quidem, sed hominibus occultas, applicante. Vnde August. 3. de trinitate, c. 9. Illa, quæ per angelos fiunt, quo difficiliora, & ignotiora, & mirabiliora sunt nobis, illis autem tanquam suę actiones notæ, atque faciles, sicut etiam ibidem ait Augusti. Solennia & usitata fulgura miracula non sunt, sed cum in monte Sinai inusitato modo fierent, miracula erant. Quæstio sexta est, An* magi possint cogere dæmones pro suo arbitrio. Et uidetur ꝙquod sic. Vt enim narrat Augu. 10. de ciuitate dei, Porphyrius refert se uidisse, quòd quidam uir Chaldæus tactus inuidia, abiuratas spirituales potentias precibus alligauerit, ne ab alio postularent, uel postulata concederent. & in 21. eiusdem libri dicit, Non potuit primum nisi dæmonibus docentibus disci, quòd quisque illorum appetat, quod exhorreat. ergo cogatur, &c. ex quo uidetur, quòd sint aliquæ incantationes, quibus dæmones cogãturcogantur. Item Iosephus de antiquitatibus libro 8. scribit, quòd Salomon instituit incantatio|nes, & modos coniurationum, quibus obstricti dæmones ne denuo redeant, effugantur. & ipse Iosephus dicit se uidisse EleazarũEleazarum quẽdamquemdam, qui præsente Vespasiano, & eius filiis, usus adiuratione Salomonis, & radice à Salomone monstrata, dæmones expullitexpulit ab obsesso, cuius operis argumentum dedit, quòd calicem aqua plenum ante eos posuit, & dæmoni imperauit, ut egressus ab homine, illum euerteret, quod & factum est. Item tertiò, cùm dęmones sint superbissimi, non est probabile, quòd nisi cogerentur, aduenirent ad minas, & terrores, & mendacia incredibilia, quæ multùm derogant excellentiam & sapientiam ipsorum dæmonum. unde & Augu. 10. de ciui. introducit uerba Porphyrii sic dicentis, Quid est homo? uitio cuilibet obnoxius intẽditintendit, minatur, eósque territat, & cælũcælum se collidere minatur, ut eis ueritatẽueritatem extorqueat, ut illi dii tanquam iussi promptissimè falsis, & ridiculosis comminationibus territi, que imperauit efficiant. Item quarto, Nisi dæmones cogerẽturcogerentur, non allicerentur per quædam, quod ipsi oderunt, sicut per uirginitatem imprecantis, cùm tamen ipsi ad incestos concubitus homines inducere conentur. Item quintò, Saltem uidetur, quòd si magi utantur uerbis sacris, ut in nomine Iesu, & uirtute crucis, Iuxta illud ad Philippen. 2. In nomine Iesu | omne genuflectatur, quòd dæmones cogantur. Nam certum est quòd dæmones oderunt illa nomina, & abominantur gloriam Christi. ergo si possent non uenire, & non respondere mago, nunquam responderent, & tamen aliqui magi dicunt se solùm uti uerbis sacris, & efficaciter operari: & mulierculæ utuntur solùm signo crucis ad curãdumcurandum certas infirmitates, de quibus non creditur, quòd habeant gratiam sanitatis, sed quòd sint maleficæ. ergo. Pro responsione sit prima propositio, Dæmones* cogi possunt aliquando & coguntur multoties ab hominibus. Probatur, quia inter gratias gratis datas datur potestas super dæmones, ut patet ex illo Marci ultimo, In nomine meo dęmonia, &c. Item secundo patet, quia apostoli, & sancti uiri sæpe dæmones expulerunt ab obsessis: & certum est, quòd inuitos. non enim dæmones, si possent, darent operam ad gloriam & manifestationem nominis Christi, & eius religionis. Et etiam legitur sanctos uiros imperasse dæmonibus aliquando ad aliqua opera. ergo. Secunda propositio, Ab* angelis etiam possunt cogi dæmones, & aliquando coguntur. Et hoc primum probatur, quia angeli possunt uirtute diuina coërcere dæmones, sicut sancti uiri possunt. ergo. Item po|testate naturali, saltem angeli superiores, qui, ut statim disputabitur, habent potestatem naturalem supra inferiores. unde, ut ait sanctus Tho. de potentia, q. 6. ar. 10. ad ordinẽordinem potestatum pertinet arcere dæmones. Et ita nõnon est dubitandũdubitandum, quin angeli custodes semper prohibeãtprohibeant dęmones accedere ad suos clientes, ne noceant eis, & præsides prouinciarum impediãtimpediant frequenter dæmones à detrimẽtisdetrimentis & nocumẽtisnocumentis, quę cuperẽtcuperent & possent inferre ciuitatibus, & agris, & fructibus, & aliis mortaliũmortalium bonis. Tertia propositio, Ad* coërcendũcoërcendum dæmones uirtute diuina aut angelica, multùm refert, quibus uerbis aut signis homines loquantur, aliâs utantur, etiãetiam si loquamur de uerbis sanctis aut sacris signis. Probatur, nãnam cùm ecclesia habeat ex authoritate Christi potestatẽpotestatem super omnia dæmonia, multùm interest ad coërcendos malignos spiritus uti uerbis & exorcismis ab ecclesia institutis, quę sine dubio maiorẽmaiorem uirtutem habent, quàm quęcũquęcumque alia uerba & signa. Sicut etiam exorcistę ab ecclesia instituti maiorem potestatẽpotestatem habent ad expellendos dæmones, & aqua benedicta secũdũsecundum ritum ecclesiæ, quàm si aliis uerbis esset benedicta, aut consecrata. pro certo enim pro authoritate, & reuerẽtiareuerentia ecclesię credendũcredendum est, quòd Deus siue per se immediatè, siue per angelos suos, concurrat ad talem inuocationem. Quarta pro|positio, Nulla* uerba, nec exorcismi habẽthabent infallibilem efficaciam ad cogendum dæmones, & arcendum illos, ita ut semper sortiantur effectum suum. Probatur, quia cùm uerba, aut signa non habeant talem efficaciam ex natura sua, sed solùm uirtute diuina, aut angelica, non alligauit Deus potestatem suam ex lege sacramentalibus uerbis, sicut sacramentis, sed operatur quando sibi placet ad gloriam suam, & utilitatem credentium, & multùm facit ad hoc pietas & fides ministrorum. Idem dicendum est de reliquiis sanctorum, & signo crucis, & cætera. Vnde aliter habent sacramenta effectum, aliter sacramentalia. Vnde ActuũActuum decimonono dicitur de filiis Sceuæ, quòd inuocabant nomen domini Iesu super eos, qui habebant spiritus malos, dicentes, Adiuro uos per Iesum, quem Paulus prædicat. Respondens autem spiritus malus dixit, Iesum noui, & Paulum scio, uos autem qui estis? Et insiliens inualuit contra eos. Quinta propositio est, Magi* aliquando possunt cogere dæmones. Probatur, quia dæmon superior habet potestatem coërcendi dæmonem inferiorem, reiiciendo, aut expellendo illum. Et hoc est, quod Iudæi calumniabantur de Christo, In Beelzebub principe dæmoniorum eiicit dæmonia. Quam calumniam Christus non ita confutauit, quasi hoc esset impossibile, | sed aliis rationibus & argumentis. Nec Iudæi tantùm imponebant Christo magum esse, sed, ut refert Augustinus libro primo, de cõsensuconsensu euangelii, capite nono. pagani ita dicebant, & obiiciebant Christianis, Christum magicis artibus illa mirabilia patrasse, de qua re libros scripsisse & reliquisse. Sexta quæstio, Magos * nunquam puto cogere dæmones, nisi ista ratione posita in pręcedenti cõclusioneconclusione. Probatur, quia magi utuntur uerbis, & signis, & applicatione herbarum, aut aliarum rerum naturalium: sed omnia ista non possunt cogere dæmones, quia non est potestas quę comparetur ei. Iob quadragesimo primo. Ergo ipse magus, aut per se, aut ratione rerum, quibus utitur, non potest cogere dæmones. Item, ut arguit S. Thomas, uerba de se, seclusa significatione, nullam efficaciam habent, nisi fortè inauditam, inquantum aut sunt signa, solùm possunt mouere intellectum in ratione obiecti, quare non possunt efficaciter, & infallibiliter cogere dæmonem. nulla enim signa possent cogere hominẽhominem, qui tamẽtamen est multo imperfectior angelo, siue bono, siue malo, & intellectu & substantia. Septima conclusio, Magi * habentes fœdus cum aliquo dæmone principali, possũtpossunt cogere inferiores dæmones, nõnon autẽautem ipsum principalẽprincipalem dæmonẽdæmonem: nõnon habẽteshabentes autẽautem tale fœdus, nullo modo possũtpossunt cogere ullum | dæmonem: sed dæmones uoluntariè concurrunt ad operationes magorum. Hæc sequitur ex superioribus. Confirmatur, quia magi sæpe deficiunt in suis operationibus, ut ipsimet fatentur, & seruato toto ritu & cęremonia magica. ergo manifestum est, quòd non cogunt dæmones. Tertia conclusio, Tota* opera & efficacia magorum fundatur & nititur in condito & pacto inito & firmato cum dæmonibus. Ista sequitur ex præcedentibus. Nam si dæmones non coguntur, & respondent, & ueniunt ad inuocationes magorum & aliorum hominum, manifestum est quòd hoc non potest fieri, seu prouenire, nisi ex mutua conuentione & fœdere magorum & dæmonum, ut clarissimè patet. Ad argumenta autem in contrariũcontrarium. Ad primum patet, quòd ille Chaldæus habebat pactum cum aliquo dæmone excellentiore, & uirtute illius poterat coërcere dæmones inferiores: & Porphyrius fortasse putabat maiorem uim inesse magicis incantationibus. Ad secundum respondet S. Thom. quòd si Salomon instituit exorcismos tempore quo erat dilectus Deo, potuerunt illæ incantationes habere aliquam uim ex institutione illius, sicut possent habere adiurationes institutæ ab aliquo sancto uiro, sicut habent maiorem uim adiurationes ab ecclesia institutæ. Deus enim ex meritis & orationibus sancto|rum occurrit specialiter cum operibus illorũillorum. Si autem Salomon illos exorcismos ordinauit postquam recessit à cultu, & religione Dei, dicendum est de illis exorcismis, sicut de aliis incantationibus magicis. Ad tertium dicendum, quòd dæmones ueniunt, & illis mendaciis & uanissimis commentationibus alliciunt homines, ut confidant in mendaciis & fabulis, quomodocunque utantur adiutorio dæmonum. Ad quartum dicitur, quòd dæmones adueniunt ad nomen & titulum uirginitatis, ut suadeant hominibus eos amare uirginitatem, quasi sit argumentum excellentiæ & munditiæ eorum. Ad quintum respondetur primò, quòd rarò, aut nunquam magi utuntur solis uerbis sacris, sed semper miscent alia uerba, aut ritum, & cæremoniam superstitiosam. Sed si aliquando utuntur solis uerbis sacris, hoc dæmones faciunt, ut uani homines putent eos non exclusos & alienos à religione Christiana. Vel fortasse aliquando dæmones coguntur etiam à magicis, uirtute tamen diuina, propter reuerentiam uerborum sacrorũsacrorum, sicut suprà diximus, quòd mali etiam aliquando faciunt miracula. Vnde Cassiodorus dicit libr. 6. tripartitæ. capi. 1. quòd cùm magus quidãquidam perduxisset IulianũIulianum apostatam ad quẽdamquendam locum Senatus, tamen illic aduocati dæmones apparuissent, terrore | compulsus Iulianus, frontem signo crucis muniuit, quo uiso, dæmones repente disparuerunt, quod ualde mirandum est etiam ab homine apostata. ¶ Dubitatur circa conclusiones, & maximè contra ultimam. nam multi bona fide utuntur magicis incantationibus, & adiurationibus, qui nec uolunt, nec uellent aliquod commercium habere cum dæmonibus. Et si putarent dæmones quocunque pacto interesse, aut dare fauorem suis operationibus, nulla ratione illis uterentur, sed prorsus abhorrerent, & cessarent à tali usu & negotio. ergo uidetur, quòd efficacia magorum seu magicarum artium non sit semper ex instantia & commercio dæmonum, sed quòd in ipsis ritibus & operationibus magorum sit aliqua mala uirtus & efficacia. Respondetur, ut ait Augustinus secundo super Genesin, ad literam, quòd dæmon semper miscet se hominum operibus, illis ignorantibus & nolentibus, & sic sæpe contingit in istis superstitiosis rebus: homines enim, & maximè fœminę stultę bona fide utuntur huiusmodi rebus & uerbis ad remedia infirmitatum, & sine dubio dæmones assistunt operationibus illorum, ut decipiant, & persuadeant confidere in rebus uanis, & hoc est fœdus tacitum cum dæmonibus, ut Augustinus ibidem dicit. Vnde etiam est notandum, quòd licet | Augustinus dicat, quòd non potest sciri, nisi ipsis docentibus, quibus signis, aut rebus dæmones alliciantur: tamen pro certo dæmones miscent se, & adueniunt quibuscunque superstitionibus, ac intelligũtintelligunt homines confidere, & maximè si ex intentione uellent inuocare dæmones. Ex quinta quæstione, ubi dictum est, quòd magi fauore, & uirtute superioris dæmonis possunt cogere inferiores, erit unum dubium, An* superiores dæmones habeant aliquam potestatem in inferiores. Et uidetur quòd non: nam in dæmonibus non sunt aliæ potentię, nisi intellectus & uoluntas, sed illæ non sunt potentiæ actiuę ad extrà, ut Philosophus uidetur dicere nono Metaphysicorum. Et patet exemplo in hominibus, ubi intellectus & uoluntas nunquam agunt ad extrà, nisi mediante aliqua potentia. ergo uidetur, quòd dæmones non habeant aliquam actiuitatem super alios dæmones. Item, quia uel illa potestas esset naturalis, aut gratuita: non secundum, ut constat. ergo si esset naturalis, sequeretur, quòd dæmones perfectiores in naturalibus haberent potestatem naturalem super alios angelos imperfectiores in naturalibus. hoc est inconueniens, ergo. Item tertiò, Si aliquid possent superiores in inferiores, maximè uideretur quo ad motũmotum lo|calem. non enim apparet quid aliud possint imprimere superiores in inferiores. Sed hoc non uidetur, ergo nullam habent potestatẽpotestatem. Probatur minor, quia dæmones, sicut angeli, non sunt in loco nisi per operationem: sed in dæmonibus non est alia operatio, nisi intellectus & uoluntas, ad quas cogi non possunt. ergo non apparet quomodo dæmones superiores possint cogere inferiores ad motum localem. Pro responsione est prima quæstio, Dæmones * superiores possunt cogere inferiores. Hæc probatur primò, quia dæmones inter se habẽthabent prælationes & principatus, saltem ex nequitia & concordia illorũillorum. Ex odio enim & inuidia, qua tenentur erga homines, non est dubitandum quin percusserint fœdus, & inter se constituerint ordines & societates ad istum finẽfinem, ut homines perdant: & sic, ut ait S. Tho. p. p. q. 109. artic. 2. aliqui dæmonum sunt præfecti, & uelut principes ad imperandum aliis, & inferiores dæmones se subiiciant illis, quos potentiores uiribus uident ad propriam nequitiam exequendam. Et ideo Christus Lucę 11. uocauit societatem regnum. Omne, inquit, regnũregnum in se diuisum, desolabitur: & si satanas satanãsatanam eiiciat, quomodo stabit regnum eius? Iste est ergo unus modus, quo superiores dæmones possunt inferiores cogere, scilicet per imperium, cui inferiores resistere non ualent ex|communi concordia. Secundo etiam ex naturalibus suis hoc possunt, quia ubicunque sunt res subordinatæ, oportet quòd etiam actiones subordinentur sibi inuicem. Sicut patet in rebus corporalibus, quia enim inferiora corpora naturali ordine sunt inter corpora cælestia, actiones, & motus eorum subduntur actionibus, & motibus corporum cælestium. Sed manifestum, quòd inter dæmones aliqui sunt superiores ex naturalibus. ergo habent potestatem naturalem supra inferiores. Et confirmatur, quia dæmones habent potestatem mouendi localiter animas, & alligandi. ergo eadem ratione habebũthabebunt potestatem supra dæmones inferiores: & iste est alius modus, quo superiores angeli possunt coërcere inferiores. unde San. Tho. 3. p. q. 43. arti. 2. ad tertium, dicit, quòd dęmones superiores sua naturali uirtute poterãtpoterant, & de facto aliquando pellunt dæmones à corporibus. Augustin. 21. de ciuit. dicit, quòd dæmones Nigromantiam potestate superiorum dæmonum alligant aliquibus imaginibus, uel annulis, aut aliis rebus. Et S. Tho. de anima. q. 21. dicit, quòd aliqua substatiasubstantia spiritualis alicui corpori alligetur, non est ex uirtute corporis potentis substantiam incorpoream detinere, sed est ex uirtute alicuius substantiæ superioris alligantis talem substantiam tali corpori: sicut etiam arte magica, Deo permittente, uirtute | superiorum dæmonum aliqui spiritus alligantur annulis uel imaginibus. Idem dicit 4. cõtracontra Gen. capitulo 90. & multis aliis locis. Et Petrus de Palud. 4. d. 44. q. 7. dicit, quòd angelus fortior potest sistere & tenere minus fortem. Ad argumenta autem in contrarium. Ad primum respondetur, quòd in angelis est sine dubio potentia motiua, sed illa non distinguitur ab intellectu, & uoluntate. Ad secundum dico, quòd re uera ita est, quòd ex naturalibus aliqui dæmones possent obsistere angelis, & eos coërcere, sed non permittuntur à bonitate diuina, & etiam gloriæ dotes sufficiunt ad resistendum. Ad tertium pro nunc respondetur, quòd angelus, aut dæmon potest esse in loco per passionem, sicut per operationem, & sic dæmon inferior patitur à superiori, per hoc, quòd applicatur loco, uel expellitur ab eo, sicut animæ sunt in purgatorio, aut in inferno, non agendo, sed patiendo. Sed occurrit statim dubium non dissimulandum, * Quo pacto dæmon superior potest tenere inferiorem alligatũalligatum annulo, aut imagini: absente enim superiore dæmone, non uidetur quomodo possit impedire inferiorem ne recedat. Ad hoc respondetur primo, quòd profectò uirtute naturali non potest alligare inferiorem, ita ut eo absente alius descendere non ualeat. Secundo dico, quòd potest cogere il|lo modo, ut si discesserit, retrahat ad eundem locum. Tertio dico, quòd potest cogere ad remanendum in imperio, cui inferior, ut dictum est, subiectus est. Quarto dico, quòd non est uerisimile, quòd dæmõdæmon, qui alligatus est annulo, aut imagini, semper sit præsens imagini, sed dicitur alligatus, quia uocatus à possessore annuli, semper uenit, nec indiget tempore ad redeundum ubicunque sit, & ad quamcunque distantiam potest cognoscere quid rerum geratur apud illum, in cuius potestate annulus, aut imago est: sed miseri magi putant se tenere dæmones tanquam compedibus, & ex maxima parte sunt fabulæ, quæ de huiusmodi dicuntur annulis, aut imaginibus.