EXpeditis libro quarto duorũduorum disputationibus, scilicet dominij ac restitutionis: quæ ad cōmutatiuamcommutatiuam iustitiāiustitiam, eiq́;eique subinde contrariam iniustitiam cognoscendam viam cōmuniuntcommuniunt: iam nunc ex ordine de vitijs dicere aggredimur eiusdem iniustitiæ. Porrò autem Aristo. 5. Ethic. cap. 2. humana cōmerciacommercia in duo partitus est: scilicet in ea quæ homines sua sponte faciunt, atque ea quæ ipsis inuitis fiunt. Et quoniam in hoc secundo cōmutationumcommutationum genere plus multò inest iniustitiæ, cōgruitcongruit vt Quintus hic liber de huiusmodi vitijs, per quæ inuitis hominibꝰhominibus iniuria eis fit, instituatur. QuẽQuem sextus ac subinde septimus subsequẽtursubsequentur de iniustitia quæ in liberis spontaneisq́ue contractibus vsu venire solet. Irrogatur autem homini iniuria quoties illi contra ius nocumentum infertur: idq́;idque aut facto, vel in personam suam, vel in sibi coniunctam, vel in res suas: aut denique verbo. Et quoniam bonorum omnium temporalium primum maximumq́ue est vita, prima quæ interrogatur quæstio, est de homicidio.

QVONIAM diuus Tho. Peripatetico vbique more ab vniuersalioribꝰvniuersalibus rem auspicatur, in ingressu statim tractatus de homicidio minimè ineptum ducit disputare vtrùm liceat brutas animantes interimere: perfectas scilicet: nam de his quę per corruptionem generāturgenerantur, quid opùs est meminisse? Haud enim desunt à parte negatiua argumenta. Horum autem primum est hoc: Vita est nobis cum cæteris animantibꝰanimantibus communis: quam ob causam commune pabulum nobis ipsisq́ue initio statim Genes. Deus contulit: vbi ait, Ecce dedi vobis omnẽomnem herbam &c. vt sint vobis in escam & cunctis animantibus terræ, omniq́;omnique volucri cœli: ergo & natura ipsa, & eius autor Deus, prohibuisse videntur cunctorum animalium occisionem. ¶ Secundò arguitur. Si illa fas esset occidere, vnus eorum vsus foret, vt nobis essent in cibum: hoc autem videtur crudelitatem quandam ac fœditatem animorũanimorum arguere: vt scilicet carnibus, in quibus fuit anima viuens, vescamur: nam hac de causa fertur ante diluuium nōnon fuisse talis vsus permissus: quia neque in principio Genesis cōcessusconcessus alius esus legitur, quàm herbarum: ergo non omni culpa vacare videtur, animalia in talem vsum interficere. ¶ In contrarium est quod Gene. 9. ait Deus Noë: Omne quod mouetur & viuit, erit vobis in cibum. in cibum autem nisi mactata venire non possunt.

AD quæstionem hanc duabus conclusionibus, iuxta numerum argumẽtorumargumentorum, respondetur. Prima. Licita est tum naturali iure, tum adeò concessione diuina animaliũanimalium brutorum occisio. Conclusio primùm statim patet ratione, ordineq́;ordineque naturæ, quẽquem Aristote. 1. Politico. agnouit: vbi docuit inferiora creata fuisse propter ea quæ sunt perfectione præstantia: scilicet herbas propter animalia: reliquos verò fructus terræ, & animalia ipsa propter hominem. Nempe quæ & viuentia adiumento nobis sint, & mortua in cibum. Adde & in vestitum & in alios vsus. Seruiunt enim nobis & lana, & corio, & elaboratis ossibus, ac multis alijs quæ nobis sunt vsui. Vnde. 2. Ethi. docuit idem Philos. hominem esse finem omnium. Quapropter citata illa Genes. 9. diuina concessio, Omne | quod mouetur & viuit, erit vobis in cibum: perinde est explicatio naturalis iuris, atq;atque altera Genes. 1. Ecce dedi vobis omnem herbāherbam & vniuersa ligna fructifera vt sint vobis in escāescam: nam tam naturales cibi nostri sunt carnes, ꝗ̈quam terræ fructus. Vsq;Vsque adeò hæc vera est cōclusioconclusio, vt sit etiam verissima, & fidei catholicæ confessio: cuius adeò contraria fuit Manichæorum hæresis, vt Augus. 1. de ciui. Dei, cap. 20. refert, &. 6. contra FaustũFaustum ManichęũManichęum edisserit. Aiebant enim vesani illi, animaliũanimalium animas mẽbramembra esse Dei. Et ideo impietatem esse carnibus earũearum vesci. Ait ergo contrà August. eodẽeodem. 1. de Ciuit. cap. 20. Nunquid cùm audiuimus, NōNon occides, virgultũvirgultum vellere nefas ducimus? & ManichæorũManichæorum errori insanissimè acquiescimus? Et infrà: Non illud accipimus de frutetis, neq;neque de irrationabilibꝰirrationabilibus animalibus. Nam iustissima ordinatione creatoris, & vita, & mors eorũeorum nostris vsibꝰvsibus subditur. Hæresis ergo hæc loco citato, Gene. 9. cōdemnaturcondemnatur: Omne quod mouetur, erit vobis in cibum. Atqui erat iam tẽporetempore ApostolorũApostolorum oborta. Illos enim Paulus. 1. ad Timot. 4. vetare aiebat, abstinere à cibis quos Deus creauit ad percipiẽdumpercipiendum cum gratiarũgratiarum actione. Et Actu. 10. Petro formidātiformidanti animalia comedere quæ ostensa illi fuerunt in linteo, responsum cœlitùs est, Quod Deus purificauit, tu commune nè dixeris. De hac igitur conclusione nemini dubitare licet. ¶ Hoc autem in quæstionem acciri potest, vtrùm ante diluuiũdiluuium fuerit esus carnium in vsu. Videtur nanque pars negatiua ex loco illo Genesis. 9. colligi. Cùm enim tunc Noë èex diluuio emergenti Deus in alimoniam indulserit omne quod mouetur & viuit, grande argumentum est anteà nondum id fuisse concessum. Eò vel maximè quòd Genesis. 1. solas herbas legimus, & terræ nascentia pariter hominibus ac iumentis concessa. Mox accedit coniectura ex eodem cap. 9. Nam post citata verba continuò subditur: Quasi holera virentia tradidi vobis omnia. Ac si dixisset, Et si hactenùs nōnon nisi holera vobis in escam permiserim, iam hinc perinde atque indulta holera, trado vobis animātiaanimantia in edulium. Accedit insuper & subiunctũsubiunctum verbum, Excepto quòd carnem cum sanguine non comedetis. Enimuerò si anteà in more erat carnium victus, aut illas cum sanguine deuorabant, aut secùs. Si prius dederis, responde quæso cur non illucusque horridum illud facinus fuerit per mille sexcentos annos prohibitum? Si autem posterius concesseris: quid rogo tunc demum monito opùs erat? Fit ergo coniectura quòd anteà nullus erat vsus carnium: ob idque tunc primũprimum indulto docuit Deus homines quẽadmodùmquemadmodum eis sine sanguine, hoc est elixis vel assis vterentur: non crudis, vt feræ. Fuit enim & gentibus Pythagorico dogmate imbutis solenne à sanguine abstinere: eò quòd animarum sedem arbitrabantur: semperq́;semperque & vniuersis mortalibus horror fuit sanguinem sorbere. Arguitur deinde ratione. Nam ante diluuium virtus in herbis vigebat ad alenda, vegetandaq́ue, & irroboranda mortalium corpora: quia nōdumnondum erat terra alluuione illa stagnata: tunc ergo non erat carnium vsus necessarius, vt posteà. Atque hæc apparet ratio quare tunc temporis fuerint concessæ, sicuti & vinum: quia neque herbæ, neque aquæ pristinum vigorem retinebant, & humana corpora languere cœperant, & in vitam breuiorem ire. Quare de illo omnium primo sæculo ait Naso,

Contentiq́;Contentique cibis nullo cogente creatis.

¶ Prætereà esus carnium præ se antiquis ferre videbatur nescio quam animi crudelitatem ac feritatem. Vnde idem Poëta libr. 15. eiusdem Metamor.

, &c. Et infrà,

Et inferiùs,

Communis ergo ferè opinio est, ante diluuium nullarum fuisse vsum carnium in cibis. Tametsi sanctus Thomas. 1. 2. quæst. 102. articu. 6. cunctabundus dixerit. Videtur esus carnium post diluuium introductus.

Nicolaus verò Lyranus Genesis. 9. incunctanter id asserit. Sed Abulensis, Genesis. 1. non id tantùm, sed insinuat insuper prohibitum fuisse tunc tale nutrimentum. Ait enim Deum taxasse omnibus herbas in cibum. Caieta. verò eodem loco Gen. 9. mediũmedium se interponit dicens, neq;neque fuisse prohibitum carnibus vesci, neque tamen fuisse in vsu.

¶ Ego tamen mihi (vt sub aliorum censura id asseruerim) suadere videor hāchanc, q̃quae sit huiꝰhuius | articuli secunda conclusio. Ante diluuium non solùm non fuit prohibitum carnes edere, verùm est valde probabile illas post naturam lapsam illicò inter humanos cibos vsurpatas. Diuus enim Tho. neq;neque de prohibitione meminit, neq;neque asseuerāterasseueranter vsum negauit. Dixerim autẽautem, post naturam lapsam: Nam in statu innocentium facilimum creditu est ꝙquod quantóuis sæculo durasset, nũquàmnunquam vsurpatæ fuissent carnes in escam. Et ratio est ꝙquod fructus paradisi fuissent tum affluentissimi: tum & virtute solidissimi ad nutriendos, vegetandosq́ue homines. Et cùm in illa fœlicitate nullus esset vitiatæ affectionis locus: nullus vteretur superfluis: sed fuissent necessarijs contenti. Atq;Atque eò præsertim quòd esus ligni vitæ eos valebat incolumes seruare, vt possent non mori. ¶ VerũVerum tamẽtamen de statu naturæ corruptæ probatur nostra conclusio. Esus carnium est vitæ humanæ post naturę lapsum, eiusq́;eiusque incolumitati quàm maximè naturalis: adeò vt Medici nihil salubrius in cibis ponant, tam ad bonam valetudinem ꝗ̈quam ad virium robur: hanc autem naturam statim à sua conditione carnes habuerunt. Arguitur ergo. Si mortales illi nunquàm carnes degustârunt, aut hoc fuit quia fuerant illis interdictæ: aut quia earum salubritas & sapor nunquàm eis fuerātfuerant cognita: aut quia non erant necessariæ. Prohibitio autem nulla scripta legitur, neq;neque ratione naturali doceri poterat: imò (vt iam dicebam) contrarium natura docet. Quòd autem earum naturam ad cibum accommodatissimāaccomodatissimam in mille sexcẽtissexcentis annis nunquàm speculando agnouerint, neq;neque experiendo deprehenderint, nullatenꝰnullatenus fit credibile: tantoq́;tantoque minùs quanto illas gentes circa ortum humani generis credibile est ingenio & sagacite præ suis posteris valuisse. Si dicas non fuisse talem cibum necessarium propter fructuum radicumq́;radicumque abundātiamabundantiam, virtutem, ac salubritatem: hoc satis euincere concedam ꝙquod si status innocentiæ durasset, nũquānunquam in vsu fuissent, propter humanam tunc frugalitatem ac modestiam. Attamen vitiata natura, nullum est argumẽtumargumentum, quòd si carnes non erant necessariæ, ideo non essent in vsu. Corruperat enim omnis caro viam suam. Quapropter cùm homines illi ad malum proni peioribus se voluptatibus immergerent, fit impendiò probabile & talibus etiam escis, atq;atque eduliorum delitijs ac lautitijs sese dedisse. Et maximè propè ante diluuium, quando (vt ait lib. 1. antiquitatum Iosephus) nulli parcebatur vitio aut flagitio. ¶ Mox arguitur. Cuncta animalia facta sunt propter hominem: sunt autem complura quæ non aliter illis hominibus vsui esse poterant, quàm comesta: velut sunt pisces, perdîces, gallinę, & alia id genus. Præsertim quòd venatio (vt ait. 1. Politicor. Aristo.) naturalis est homini: atq;atque adeò agrestibus illis hominibus non dubiũdubium quin fuerit in vsu. ¶ Tertiò arguitur. Offerebantur tunc Deo animalium sacrificia, vt de Abel legitur: quam ob causam Noë dicitur clausisse in Arca de animalibus mundis septena & septena: sacrificia autem non fiebant de rebus inanibus, & quæ non possent sacerdotibus vsui esse: ergo sumebantur in cibum. Ecquid enim laudis commeruisset Abel ꝙquod opima & pinguia gregis sui Deo litasset, si tantùm pelles & lana in rem essent sacerdotum, non autẽautem carnes? Prætereà credibile est vsos illos homines fuisse lacte: cur ergo non carnibus? Iam cùm tot animalium corpora in dies pellibus nudassent vt corio induerentur & lana, non est credibile, carnes canibꝰcanibus ac volucribus proiecisse. Imò fit maximè verisimile, igni tandem vt gustarent admouisse: nam & panẽpanem & herbaceos cibos igne apparabant. ¶ Neq;Neque verò ad locum Genes. 9. respondere operosum est: imò dicendum ꝙquod cùm Gene. 1. herbæ tantummodò declaratę à Deo fuissent in cibum propter ligna paradisi, in quo hominẽhominem Deus collocauerat, quæ illi statui affatim sufficiebant: & pòst natura vitiata humanum genus naturali iure carnes adhibuisset in cibum: & fortè prope diluuium eô hominum feritas euaserat, vt crudis carnibus cum sanguine vterentur: Deus à diluuij periculo emersis concessit, tanquàm naturale ius, vt pisces & carnes ederent, excepto sanguine: hoc est vt non crudas, sed igne paratas intelligerent in cibum humanum cedere. Ob idq́;idque Hebræi plus nimio carnes sanguine euacuabant. Et ideo horror illis erat vel in farciminibus vel in ferculis sanguinem gustare: quod gentibus erat in vsu. Atque eapropter in eorum gratiam, Actuum. 15. indicta abstinentia fuit à suffocato & sanguine.

ARgumenta verò in contrarium facilimę solutionis sunt. Ad primũprimum enim respondetur, ꝙquod etsi vita nobis cum cæteris animātibusanimantibus cōmuniscommunis sit: non tamen æquo iure: sed sua est propter nostram. & ideo neque qui | suam occidit pecudem vllifacit æ: neq;neque qui occidit alienam, vllam irrogat pecudi, sed possessori: neque Deus pecora pascit nisi propter nos. ¶ Ad secundum verò satis responsum est, neq;neque vllam esse feritatẽferitatem aut crudelitatem carnibus vesci: tametsi illa Poëtæ ingenij gratia decantarent. At Manichęi erant quos August. libr. 6. contra FaustũFaustum cucurbitarum homicidas appellat: eò quòd arbitrabantur nefas esse mortificare viuentia.

A Brutis pecoribus, primus gradus in hoc articulo secundo fit ad improbos homines, qui à sua degenerantes, in iumentorum naturam, Dauîdis testimonio desciscunt. Quæritur ergo an illos liceat à viuentium cœtu morte resecare. Videtur enim nefas, hominem, quantunuis scelerosum vita multare. Exempla enim Christi amplectenda nobis sunt: prohibuit autem Apostolos, vt Matthæ. 13. legitur, extirpare zizania: hoc est filios nequānequam: nè vnà conuelleretur & triticum: ergo id nobis præceptum putandum est. ¶ Secundò. Deus (vt Ezechielis ore ipse testatur) nōnon vult mortem peccatoris, sed vt magis conuertatur & viuat: ergo eius exemplo neminẽneminem peccantium debemus extinguere: sed ad pœnitentiam animare: tunc præcipuè dum constat supplicium illi periculum creare perditionis æternæ. ¶ Accedit tertio loco, quòd id quod genere suo malum est, nulla de causa, vti ait. 2. Ethico. Aristo. fieri potest bene. Vnde Augustinus in lib. contra mendaciũmendacium, probat ipsum nunquàm esse licitũlicitum: occidere autem hominem per se est malum: adeò vt, sicut lib. 2. diximus, sit omninò indispensabile: ergo nunquānunquam est licitum. Eo vel maximè ꝙquod Christiana charitas nōnon solùm ad amicos, verũverum & ad inimicos & malos protendit̃protenditur. ¶ In cōtrariumcontrarium autem est citatũcitatum illud Exod. 2. Maleficos non patieris viuere. Et Exod. 21. Si quis per iniuriam occiderit proximum suum & per insidias: ab altari meo euelles eum, vt moriat̃moriatur: quod citat̃citatur in. c. 1. de homici.

QVæstio præsens alicui fortè postulasse videat̃videatur vt de prohibitione homicidij statim in fronte diceretur. At verò animaduertere oportet hîc nōnon de iustitiæ præceptis iniri tractatũtractatum: is nāq́;namque lib. 2. vbi DecalogũDecalogum interpretabamur absolutus est: sed agimus de contrarijs iniustitiæ vitijs. Ad quæstionem ergo citra cōtrouersiācontrouersiam respondetur affirmatiua conclusione. Iustum est malefactores interficere. Cuius rationẽrationem pulchrè diuus Thomas ex superiori articulo deduxit. DefinitũDefinitum quippe est ob id animalia bruta licitè mactari, ꝙquod in nostrũnostrum vsum ordinata sunt: sicuti imperfectius propter id quod perfectius est.

Pari ergo iure cùm omnis pars à natura facta sit propter totum corpus, atq;atque adeò vbi saluti hominis necessarium est membrum putridum resecatur, nè contagione cætera, ac demum totum perdat: singuli autem ciuium totius sint reipublicæ partes: consequens fit vt vbi incolumitati reipublicæ expediuerit, ius eadem ipsa habeat ciuẽciuem morte resecandi, nè totam inficiat. Nam vt ait. 1. Corint. Paulus, Fermentum modicum totātotam massam corrumpit. ¶ At verò hoc occurrere cuique potest argumentum contra hanc veridicam assertionem. Prohibitio hæc, NōNon occides, est diuina, eadẽq́;eademque generalis, quę cunctos mortales nemine excepto occidere vetat: nemini autẽautem inferiorũinferiorum facultas suppetit dispensandi in lege superioris: ergo nullo humano iure cōstituiconstitui potest vt homo quantũuisquantumuis peccator occidat̃occidatur. Hoc argumẽtoargumento Scotus in. 4. d. 15. q. 3. persuasus, quatuor asseruit. PrimũPrimum. Illud præceptũpræceptum esse generale. Nam Exo. 20. absolutè ponitur. Et Matt. 5. sub eâdẽeadem forma refertur, Non occides. SecũdòSecundo ex hoc infert ꝙquod nullũnullum nocentium hominẽhominem priuata publicáve autoritate interficere licet, nisi in casibꝰcasibus veteri lege exceptis à Deo. Neq;Neque verò lex humana vllũvllum potest aliud crimẽcrimen morte vlcisci. Illud probat eodẽeodem argumento. Nam cũcum hoc sit præceptum diuinum, nulli possunt homines super eo dispensare. Tertiò infert non esse licitum furem interficere diurnum: scilicet illum qui latenter furatur. Hoc probat: quia vt patet Exod. 21. vbi denarrantur crimina & scelera quæ erant capite plectenda, casus iste non connumeratur: quin verò cap. statim. 22. exprimitur vt nocturnus fur in flagranti delicto captus morte opprimatur: diurnus verò minimè. Et bullābullam, inquit, super hac exceptione nullam audiuimus.

Quartò demũdemum infert, ꝙquod neq;neque inter Christianos adulteram interficere fas est: quoniam licèt olim, Leuitic. 20. id præcipiebatur, tamen Ioannis. 8. Christus idem pręceptum | reuocauit: vbi adulteram impunitam dimisit. Quare secundùm Scotum, leges quæ cōtrariumcontrarium præcipiũtpræcipiunt non sunt iustæ. ¶ At verò salua existimatione celeberrimi autoris, ex falso fundamento non potuit non falsas elicere cōclusionesconclusiones. Falsum inquam est, præceptum illud, Non occides, ea esse generalitate intelligendum, vt cunctas in vniuersum hominũhominum occisiones cōprehendatcomprehendat. PrimũPrimum em̃enim inuasorẽinuasorem in culpata tutela trāsfigeretransfigere, nullatenùs illo præcepto prohibet̃prohibetur, aliâs cũcum in lege veteri nōnon sit exceptũexceptum, secundũsecundum eius regulāregulam nōnon esset licitũlicitum. Neq;Neque legitima est respōsioresponsio, ꝙquod ĩuauasusinuasus nōnon intẽditintendit aliũalium occidere, sed se defendere. Nam etsi ita sit ꝙquod superior finis sit defensio, nihilo minꝰminus tanꝗ̈tanquam mediũmedium sumit̃sumitur aggressorẽaggressorem occidere: potest nāq;namque ꝗqui se defendit hostis iugulũiugulum recta intentione petere. Neque rursus solida est aliorum respōsioresponsio, quòd ille nōnon occidit priuata autoritate, sed publica aut diuina: quoniam profectò non alio, sed eo priuato iure quo quis potest ad seruandam vitam comedere, potest aggressorem interimere. Vnde qui ait publica autoritate occidi inuasorem, deberet dicere, publica etiam hominem comedere. ¶ Secundò arguitur cōtracontra id quod secundò infert: nempe non licêre reipublicæ alios occidere ꝗ̈quam qui lege veteri excepti sunt. PrimũPrimum enim si præceptum illud, Non occides, adeò erat generale, nōnon erat cur Deus in tot casibus super illo dispensaret. Imò verò cùm præceptũpræceptum esset Decalogi, idq́;idque negatiuum, neq;neque Deus potuit in illo dispensare, vt lib. 2. ostendebamus. ¶ Mox arguitur. Aut præcepta illa occidendi malefactores, legalia erant, aut naturalia: si legalia, prorsus cessârunt: quare neq;neque liceret modò homicidas occidere, neq;neque aliorum vllum qui illic capitali supplicio subditur. Si autem fuerunt, vt verè fuerunt, naturalis iuris interpretamenta: ergo lumine ipso naturali illi ca casus excepti erant ab illo præcepto, Non occides: vel potiùs non erant illo comprehensi. ¶ Et confirmatur ratione, ad quam mirandum est ScotũScotum non animaduertisse. Ante legem scriptam respublicæ gentiũgentium scelera iure & merito, capitis supplicio vlciscebantur: & tamen id non faciebant quia excepti illi casus essent à lege scripta, quæ nondum erat. Imò verò sæculo illo legis scriptæ illa non tenebantur: & nihilo minùs cædibus autoritate publica vindicabant scelera, idq́ue iustissimè: ergo ratio quare id reipublicæ licet non est exceptio scriptæ legis, sed ius ipsum naturæ. Id quod manifestissima demum ratione hac patefit. Tam naturale est vt nocentes homines & in rempublcamrempublicam pestilentes rescindantur, quàm quòd non occidantur innocentes: ergo potestas hæc reipublicæ non pendet ex illa exceptione legis antiquæ, sed iure sibi naturę conceditur. ¶ Ad hæc si respublica modò ciuilis facultatem non haberet naturalem alios interficiendi malefactores quàm eos qui lege veteri excepti erant, neque liceret illos alijs excogitatis mortibus interimere, neque alios vllo corporali supplicio afficere, puta fures flagellis cædere: neque alia enormia delicta mortis comminatione prohibere: consequens tamen absurdissimũabsurdissimum est, & contra tenorem Legis, capitalium. ff. de pœnis. vbi incendiarijs atque alijs pœna capitis decernitur: & parricidæ in dolium occlusi submerguntur: & hæretici exuruntur: & læsores maiestatis meritissimò dilaniantur: & alij flagellis vapulant: atque alij in exilium relegantur: quæ tamen pœnæ illic non erant positæ. ¶ Igitur nè rei explicationem diutiùs prolatemus, præceptum hoc, Non occides, sicuti cuncta Decalogi, vt libr. 2. ostensum est, id quod neque Scotus negare potest, præceptum est iuris naturalis: ex illo scilicet principio elicitum, Id nè facias alijs, &c. Quocircà legitimum eius sensum, ratio nos naturalis docet: atque adeò eousque generale est quousque natura vitam vult humanam seruare. Quo autem casu ratio naturalis hoĩshominis occisionem, aut iubet, aut permittit, idem casus eodem præcepto non comprehenditur. Ex quo fit vt aggressoris interfectio non sit eiusdem præcepti exceptio: quia neque tale homicidium vetitum à natura est, neque subinde vetari potuit. Atque eâdem, imò æquiori ratione, neque malefactorum extinctio quæ publica fit authoritate, exceptio est eiusdem præcepti: quoniam neque illo fuit vnquàm comprehensa. Imò ipsa eadem natura nihilo minùs id iubet, quàm innocentium sospitatem. Quo enim se quisq;quisque iure tueri potest cùm hostis internicie, & quo potest sibi membrum amputare vt ipse sit sospes, potest respublica se incolumem per ciuis necem seruare. ¶ Sequitur subinde secundò, casus illos antiquæ legis non omnes fuisse merè legales, sed interpretationes iuris naturæ. TāetsiTametsi ingenio illius gentis cōgruenscongruens fuerit | vt aliqua tunc adhiberentur acerbiora legalia: vt fuit talionis pœna, & lapidationis adulteræ, atque alia id genus quæ non in tota Christiana familia perdurant.

¶ Sequitur tertiò quòd præter illa supplicia potuit semper, potestq́ue quisque princeps iusta ratione doctus, leges nouas facere mortis inflictiuas: quoniam illud pręceptum, Non occides, manus reipublicæ, quatenùs ratione ducitur, non alligat. De tertio Sco. asserto, scilicet an liceat fures occidere, commodiùs quæstio. 3. disputabimus subtitulo de furto. ¶ Quartum verò quod de adultera asserit, nempe Christum reuocasse legem illius occidendę, nescio qua consequentia potest ex euangelio colligi.

Redemptor enim illic non induit iudicis personam: imò negare visus est sibi, quatenùs homini, illud competere sæculare iudicium: sed tāquàmtanquam minister ac rex regni cœlorum admonitos illos curauit accusatores vt si in aliquo essent crimine, resipiscerẽtresipiscerent: intelligentes cuiusq́;cuiusque iudicium à seipso inchoāduminchoandum esse. Hoc enim erat institutum regis regni cœlorum: non autem sæculares causas iudicare. De adultera verò iterum articulo proximo. ¶ Per hæc demum aliorum opinio secunda recutitur. Sunt enim qui contra Scotum in alterum extremum impingunt. Aiunt enim dictum præceptum non solùm non esse generale, sed hoc modo particulare, Non occides innocentem. Nam licèt Exod. 22. absolutè positum sit, tamen statim cap. 23. subditur: Insontem & iustum nōnon occides. At verò neque hic modus dicendi tutus est: quoniam & qui priuata autoritate sontem hominem & iniquum occidit, cōtracontra idem præceptum peccat, vt articulo proximo patebit. Imò & autoritas publica si eundem prætermisso ordine iuris occidat, similiter contra idem ipsum peccat. Igitur nullis opùs est moderaminibus illum præceptũpræceptum onerare: quia si opùs illis fuisset, in Decalogo fuissent expressa. Neque oportet sub illa forma explicare, Non occides, nisi vbi causa fuerit iusta. Nam hæc forma quædam appareret petitio principij: sed absolutè est intelligendum vt iacet: attamen quatenùs ratio id naturalis explicat. Similem enim effigiem præfert totus Decalogus, Nolite iurare omninò: & tamen subintelligitur nisi ratio naturalis contrarium exegerit. Et pariter interpretabimur illud, Non furtum facies. Et hoc est quod docet diuus Thomas. 1. 2. quæstio. 100. articu. 8. vbi ait, homicidium quod in Decalogo prohibetur habere rationem indebiti. Neque hæc est petitio principij. Est enim sensus quòd prohibetur id quod iure naturæ indebitum est: nempe id quod genere suo est malum: sed nihilo minùs ex causa vsu venire potest vt sit bonum. Causæ verò explicandæ sunt dum quis inculpata tutela se defendit, & quando iudex lege agit in malefactorem. Vnde cũcum homicidiũhomicidium rẽrem dicat intrinsecè malam, illę hominũhominum occisiones non sunt nuncupandæ homicidia.

REstat nihilo minùs argumenta diluere quæ non sunt prorsus ambiguitate vacua. Ad primum quidem respondet sanctus Thom. cum sanctis interpretibus. Quorum prima solutio est, quòd vbi improbi absq;absque proborũproborum periculo interfici nequeũtnequeunt, abstinendum est. Id autem dupliciter vsu venire potest. Primò si praui ad eò sunt cum iustis commixti vt dignosci nequeant.

Quare si constaret in ciuitate maiorem eius partem hæresi esse infectam, non liceret ad puniendum crimen totam incendere. Secùs in aggressu hostilis vrbis: tunc enim licèt sulphuris iactibus illam petere cum innocentum periculo. Secundò, si puniri non possunt nocentes sine grandi commotione innocentum, qui scilicet sanguine vel alia necessitudine illis sunt coniuncti. Atque hæc est Augustini expositio contra ParmenianũParmeniamum. Quin verò aliud nobis documentum dedit Redemptor, vt potiùs sit propter bonos parcendum malis: vti angeli pollicebantur Abrahæ, vt si decem iustos Sodomis inuenirent, toti ignoscerent genti: quàm propter malos bonis incommodandum. Tametsi prudenter regula hæc ad humanam facultatem accommodanda est. Humanus enim princeps non tam absoluta viget authoritate quàm Deus. Ille enim omnia ad postremum iudicium reseruat: principi autem non licet quacunque de causa delictoribus parcere. Hoc enim in cladem reipublicæ cederet. Quapropter quanuis multi scandalum accipiant, nihilo minùs si id commodè exequi potest, non debet à malorum punitione cessare. Hanc enim ob causam, vti ait Paulus, gladium portat, vt tumultus ac seditiones exequutioni iustitiæ obsistentes placare possit: & vbi opùs fuerit, etiam conterere. ¶ Ac pa|riformi modo respondetur ad secundum. Deus nanque arcanorum cordium scrutator atque humanæ salutis auidus, longanimi expectatione, vti ait Paulus, malos adducit ad pœnitentiam: idq́ue consulit sanctus Thom. & humanam iustitiam pro posse imitari debere. Ait tamen, pro posse, quādoquando peccata non sunt publica, atque in aliorum perniciem vergentia. Nam aliâs, vt diximus, non habet tam amplam facultatem quàm Deus. Quod dixerim ad obuiandum vulgatium interrogationi. Dubitare nanque quis posset, vtrùm dum iudex aut princeps indicijs conijcit, si reum supplicio afficiat, perditum eum iri in infernum: si autẽautem ei ignoscat mentem mutaturum progressurumq́ue adeò per viam salutis, debeat ei parcere: hoc enim ratio eò suadere videtur quòd vita corporalis in spiritualem est semper ordine charitatis referenda: cuius vtique charitatis, iustitia non est inimica. Respondetur primò quòd iudices, quatenùs leges ferunt, multò esse debent in clementiam propensiores, quàm in rigorem iustitiæ. Nihilo minùs tamen quanuis per reuelationem etiam constaret, supplicium reo causam esse damnationis æternæ, non est illi indulgendum. Alioqui facile cuicunque esset illa vti vafricie, vt se impœnitentẽimpœnitentem fingeret. Et ratio est quòd punitio publica non refertur in emendam neque in bonũbonum ipsius qui punitur, sed in bonum publicum, vt alij terreantur: & quoniam bonum publicum præstantius est particulari, ordine charitatis præ illo diligendum est: nam & ista via etiam consulitur saluti spirituali reipublicæ. ¶ Ad tertium denique respondetur, quòd hominem occidere non est eo modo intrinsecè malum, vt mendacium: puta ita generale: sed quando est contra naturam: tunc autem est contra naturam quando homo dignitatem suam seruat: hoc est secundùm rationem viuit: per hoc enim est liber ac propter seipsum existens: quando autem inde decidit, tunc in vilitatem seruitutemq́;seruitutemque brutorum animalium degenerat: secundùm illud Psalmi, Homo cùm in honore esset, non intellexit, cōparatuscomparatus est iumentis. &c. Ob idq́;idque perinde atq;atque brutum licet eum occidere. Est enim corruptus homo, vt. 7. Polit. &. 1. Ethi. ait Arist. tanto fera bestia peior ac nocentior, quanto per ingenium & voluntatem pluribus abundat nocendi modis.