VETERVM COLLATIO
NVMISMATVM CVM HIS, QVAE MODO EXPENDVNTVR PVBLICA, ET REGIA AVTHORITATE PERcusa: Authore Didaco Couarruuias à Leyua, Archiepiscopo
Sancti Dominici designat.
THEMA CAP. I.
SVMMARIA.
-
1 De numis æreis, qui percusi fuerunt iussu Regum Catholicorum Fernandi Quinti, & Elysabeth.
-
2 Moneta de Vellon, quæ dicatur.
-
3 Asses quod pondus habuerint apud Romanos: Et quod
nostris Marauedinis conueniant.
-
4 De dupondio, semisse, quadrante, triente, semuncia, &
sextula.
PLINIVS author est libro Naturalis Historię 33.
c. 3. Romanos primùm ærea pecunia, deinde multò post argentea, ac demùm aliquot lapsis annis
aurea vsos fuisse. Non enim rude illud seculum,
quo Roma morum integritate maximi principatus initia stabilire conabatur, auream pecuniam adinuenerat. Sic sanè Seruius Tullus Romanorum Rex æreos numos primus Romæ
percusit, quemadmodum idem Plinius asseuerat. Sed & ante Romanorum originem multis
quidem annis penes alias gentes fuit
numismatũnumismatum vsus:
ꝙquod apparet ex Aristo. in Politicis, Platone, & alijs, præsertim Strabone li 8. Plutar.
in Lysandro. Pausania in Laconicis. Verg Polydoro de inuentor.
rerũrerum li. 2. c. 20. Georg. Agricola lib. 1. De precio metallorum, & monetis: Stephano Forcatulo in Necyomantia iuris, Dialogo. 48. Carolo Molinæo, de contractib. quæst.
100. nu. 795. Ludouico Cælio lib. lect. antiquarum. 6. c. 2. qui passim testimonia multa ex Hebræis, & Græcis ad huius rei probationem adducunt. Nos igitur primum æreos veterum nu
*mos ad rationem eorum, qui nostra ætate, vel
iussu Regum Catholicorum Fernandi Quinti,
& Elysabeth, & Caroli Primi, Romanorum verò Imperatoris Quinti, percusi fuerunt, pro nostro conatu conferemus, quò possit quilibet
faciliùs veterum Historicorum numismatum
valorem ad numos, qui hodiè expenduntur,
deducere, vtriusque æreæ pecuniæ rationem
adsequutus.
Anno deniq́ue. M. CCCCXCVII. Reges Catholici Fernandus, & Elysabeth cudi iusseruntæ
*ream monetam, quam de Vellon dicimus, ad
hanc rationem, vt ex quolibet Marcho, nempè
ex octo vncijs, signarentur. 192. numi ærei, quos
Blancas appellamus, quarum duæ constituunt
æreum Marauedinum, quo modò vtimur: atque ita secundum hanc computationem ex
libra romana duodecim vnciarum cuduntur.
288. numi ærei Blancæ dictu qui reddunt centum quadraginta quatuor Marauedinos. Hæc
igitur est æstimatio præsens vnius æreæ romanæ libræ, quæ ad numos redacta publicæ
monetæ nomen ac vices sit sortita: sicuti apparet ex Pragmatica constitutione Regum catholicorum l. 118. quæ de monetis, ac re numaria
fuit statuta. Postmodùm percusi sunt ærei numi, quorum quilibet duorum
MarauedinorũMarauedinorum
valorem habet: & sic quatuor Blancas valet.
Item percusus est numus æreus ad rationem
quatuor Marauedinorum: qui quartus dicitur
vulgò, & valet octo blancas.
CæterũCæterum hac in parte Marauedinus, non tam est numus, quàm numorum numerus. qui constat ex duabus blancis, aut coronatis sex, vel denariolis decem:
quemadmodum in ca. 5 huius operis tractabimus, quo in loco varia huius regni numismata
expendentes, conabimur
veterũveterum historicorum
dictiones in hac re numaria ad amussim explicare. Moneta verò de Vellon, dicitur non tantùm ea, quæ ex ære percuditur admista parte aliqua argenti: sed & illa, quæ cuditur ex argento, cui mista sit tertia, vel quarta, aut sanè quinta pars æris: vt asseuerat Carolus Molinæus in
tract. de contractibus, quæstione, 100 num. 783.
Ex hac materia nuper expendebamus in hoc
regno numos quos Tarsas dicebamus,
quorũquorum
quilibet
nouẽnouem æreis Marauedinis æstimabatur.
Vtar in hoc
tandẽtandem libello sæpissimè hoc dicendi modo, vt quadrantes passim
appellẽappellem eos numos, quos vulgus marauedis propria huius
regni dictione nominat. Apud Romanos authore Plinio lib. 33. c. 3. libralis, &
dupōdiusdupondius appẽdebaturappendebatur assis. libræ
aũtaunt pondus æris
diminutũdiminutum bello Punico primo cùm impensis respublica
nōnon sufficeret:
cōstitutumq́;constitutumque, vt asses sextanta
*rio pondere ferirentur: ita
quinq;quinque partes factæ
lucri:
dissolutumq́;dissolutumque est æs alienum. Posteà Hannibale vrgente Q. Fabio Maximo dictatore
asses vnciales facti: placuitq́ue denarium se|
decim assibus permutari: quinarium octonis:
sestertium quaternis: ita respublica dimidium
lucrata est: in militari tamen stipendio denarius pro decem assibus datus. Mox lege Papyria
semunciales asses facti. Hæc ferè Plinius, à quo
deducuntur plura.
Primùm: Dupondium numum æreum fuisse duarũduarum equidem librarum: idq;idque M. Varro declarat.
Dupondius, inquit, à duobus ponderibus,
quod vnum pondus assipondium diceretur:
id ideò, quod as erat libræ pondus.
Secundò apparet, hos numos æreos adeò graues
fuisse, vt inde dicta sit æris grauis pœna, secundum Plinium in dict. capit. 3. Siquidem populus Romanus pro numo, ære graui vtebatur.
Tertiò inde manifestum fit, ante primum bellum
Punicum numum assem libralem fuisse, & dupondium bilibrem.
Quartùm deducitur, in ipso primo bello Punico
assem pondere, non valore diminutum, duarum vnciarum pondere percusum fuisse: & sic
sextantarium.
Quintùm colligitur ex his, Hannibale vrgente
Italiam assem vncialem factum, eiusdem quidem valoris quo ad stipendium militare: cùm
denarius pro decem assibus daretur: tametsi
quo ad alia valor sit aliquantulum diminutus,
pluris sanè tertia parte: siquidem denarius decem, & sex assibus permutabatur, ac sestertius
quatuor.
Sextùm ex hoc constat, frequentiori veterum æstimatione decem asses denario argenteo æquales fuisse, & quinque quinario, duos autem, & dimidium sestertio. Quod manifestiùs
probabitur, cùm denarij æstimationem expendemus.
Septimò hinc itidem probatur, post varias assium mutationes eos fuisse semunciales lege Papyriana, eodem quidem valore manente.
Octauò, ex hac ratione censeo, veterem assem
quo ad valorem conferendum esse nostris quatuor quadrantibus, quos modò marauedinos
dicimus. Id etenim probatur, quia si denarius
argenteus decem asses valebat, quod satis receptum est, & nos inferiùs examinabimus, saltem iuxta frequentiorem æstimationem, & idem argenteus denarius æstimatur huius præsentis monetæ quadraginta æreis marauedinis: planè deducitur, veterem romanum assem
meritò conferri nostris quatuor marauedinis.
Hac etenim perpensa ratione viri docti, & qui
diligentissimè hanc rem expendere solent, sententiam istam apud Hispanos probârunt. QuāobremQuamobrem & ad eandem rationem veteres alios
numos æreos æstimabimus: cùm idem iuris sit
de illis, quippè ad assem sint omninò referendi. Quod si veterum ex ære numismatum pondus consideremus, constabit, etiam asses semiunciales viginti quatuor ex libra romana cudi
solitos fuisse. Quorum valor nostris confertur
nonaginta sex marauedinis: cùm hodie ex libra romana duodecim vnciarum cudi soleant
centum quadraginta quatuor ærei marauedini, Quod mirum non est, siquidem nostra ærea
moneta partem quandāquandam argẽtiargenti admistāadmistam habet.
Etenim argenteus numus regalis, & dimidius
marco cuilibet æris miscetur: atq;atque ideò hæc pręsens ærea moneta de Vellon nuncupatur.
Dupondius olim æreus fuit numus, sicuti sanè
probauimus, qui duos asses continebat: id circò vetus ille dupondius erit hodie æstimationis octo quadrantum, seu marauedinorum.
Græci autem, vt ex Cleopatra refert Georgius
*Agricola lib. 2. de externis ponderibus, assem
semiuncialem appellauêre dupondium: quia
is duo assaria penderet.
Assarium autem, seu assarius numus erat æreus,
quorum duo assem efficiebant semiuncialem:
vt tandem hic dupondius esset præsentis monetæ quatuor marauedinorum: assarius verò
duorum. Sic M. Varro libro primo Analogiæ,
inquit: & non equum publicum mille assariorum esse.
Semis numus erat æreus, qui iuxta hanc rationem duos quadrantes valebat: quia dimidium
est assis. Qua dictione vtitur P. Vatinius cum
Ciceroni scribit: Simius non semissis homo
contra me arma tulit, & eum bello cœpi.
Quadrans quarta erat assis pars, & eiusdem rationis numus æreus, qui præsenti marauedino æqualis est: quod apud nos passim admittunt
viri maxima eruditione præditi ex denarij argentei æstimatione, ItẽItem ex Italorum communi
vsu loquendi: ipsi etenim quadrantẽquadrantem quatrinum nominant: quatrinus verò Italicus nostro
æreo marauedino ferè similis est. Sed & ex nostris nōnon recusabo testẽtestem citare FlorianũFlorianum Occampium lib. 5. Historiæ c. 25. vbi hanc horũhorum numismatum collationem probat: cuius viri diligentiam in hisce, & alijs rebus perscrutandis meritò multi faciunt omnes.
Quadrans verò vocatus est triuncis à tribus vncijs, teste Plinio in d. c. 3. Et inde Teruncius, qua
dictione vtitur M. Varro. Teruncius. inquit, à
tribus vncijs dictus, eiusdẽeiusdem numi meminit Cicero libro tertio. de finibus, & libro quinto. ad
Atticum.
Sic & Triens numus erat æreus, tertiam habens
assis partem: nempè quatuor vncias: qua ratione maior est quadrante, & valet apud nos octo
coronatos, quos vulgus Cornados appellat.
Hæc enim est tertia pars quatuor nostrorum
marauedinorum. Huius numi meminit Plinius in d. lib. 33. c. 3. Iuuenalis Satyra 3.
Infœlix, nec habet, quem porrigat ore trientem.
Vbi hoc in scholijs adnotauit Cælius secundus
Curio, vir meherclè doctus, ac diligens in hisce
adnotationibus.
Sextula item erat numus æreus, cuius multi meminêre: non equidem sexta assis pars: Sed authore Varrone minimus erat numus ex ære
habens sextam vnciæ partem. Ex præsentibus
numis, aut denariolis non video, cui sextula
conuenire possit, valeret tamen tres Meajas,
ac paulò plus. Nam duo coronati efficiunt vnciam totius assis, & hi
valẽtvalent viginti meajas. Igitur sexta pars harum erit sextulæ valor.
Erat & Semuncia numus æreus, vicesima quarta
pars assis: cuius numi mentio fit ab Asconio
Pædiano, & Gulielmo Budæo libro tertio. de
Asse. Est autem hic numus similis nostro coronato. Hinc ipse libenter adnotauerim, falsò Cælium secundum ad Iuuenalem in scholijs sensisse, Trientem minimam omnium monetam
fuisse: cùm multò minor ex ære fuerit quadrans, item semuncia, & sextula. Nam quòd
Donatus censet, Obulum fuisse minimam, &
vltimam monetam, ad argenteos numos referendum est, de quo alibi tractabitur: etiamsi
ipse Cælius Donatum hac in parte lapsum fuisse asseueret: Et id iure quidem: cùm ex numis
argenteis sint aliquot minores obolo.
THEMA CAP. II.
De veteribus argenteis numis,
SVMMARIA.
-
1 Argentei numi, quo tempore primùm Romæ signati.
-
2 Argentei numi apud Hispanos signati, quibus modò vtimur.
-
3 Libra vetus diuiditur, & expenditur: & inibi de granis.
-
4 Marcha pondus, quid sit.
-
5 Vncia, quot drachmas appendat.
-
6 Denarius olim cudebatur ex argento puro: quandoque
ex misto.
-
7 Denarij, & quinarij pondus examinatur.
-
8 De sestertio, libella, & obolo numis argenteis.
-
9 Siclus argenteus apud Hebræos, cuius ponderis fuerit: &
item aureus.
-
10 Examinatur gloss. in c. Si quis aliquando. §. in Leuitico.
de pœniten. distinct. 1.
-
11 Denarij, & sestertij valor traditur: & intellectus l. vltim.
C. de donationibus.
-
12 Sterlingus, quis numus fuerit.
ARGENTEA pecunia Romæ
primùm signata est,
quinq;quinque annis ante primum bellum Punicum, anno ab vrbe condita 585.
Q. Fabio Consule, vt scribit Plinius lib. 33. c. 3. Quo in loco annorum numerus
manifestum errorem habet, qui leuis non est, quippè qui centum annos addiderit: atque i
*deò legendum est apud Plinium anno ab vrbe
condita. 484. is etenim annus. Q. Fabij consulatui conuenit iuxta Chronologiam Henrici
Glareani, & Haloandri. constat sanè ex Polibio
lib. 1. Solino lib. 1. c. 2. Aulo Gellio lib. 17. c. 21. primum bellum Punicum initium habuisse anno
ab vrbe condita 489. Nec quicquam vrget in
contrariũcontrarium, quod Paulus Orosius, ac Dionysius
alio sub
annorũannorum numero
initiũinitium primi belli Punici
cōstituerintconstituerint:
siquidẽsiquidem diuersa
tẽporistemporis ratio
in
paucorũpaucorum annorum numero penes authores
sit,
cōcordiconcordi sentẽtiasententia huius belli
initiũinitium statuẽtesstatuentes
intra
quingentesimũquingentesimum ab vrbe condita annum:
quemadmodum
diligẽterdiligenter ꝓbatprobat lo. Vassæus in
priori
ChronicorũChronicorum Hispanię parte. Sed & Plinij
locũlocum mendosum esse
admonuerũtadmonuerunt Lud. Viues
ad August. de ciuita. Dei li. 2. c. 18. & Henri. Glarea. in d. Chronologia ad
TitũTitum LiuiũLiuium. Igitur primus apud Romanos numi argentei vsus contigit anno ante Christi natale Ducentesimo septuagesimoquarto: aut Ducentesimo septuagesimosexto, iuxta varias hac de re opiniones.
Argenteum autem numisma non tantùm apud
*Romanos, sed & apud Gręcos,
cæterasq́;cæterasque orbis
gentes olim in vsu cœpit esse. Apud Hispanos
verò moneta
argẽteaargentea variè in vsum venit, quod
alibi explicabimus: modò etenim tantùm expendemus præsentem argenteam pecuniam,
qua vtimur, vt ad eius
rationẽrationem Veteres Romanorum argenteos numos excutiamus, eorum
valorem tradentes. Et sanè anno Domini.
1497. pragmatica sanctione Regum Catholicorum. l. 118. statutum est, vt ex quolibet marco
argenti percutiantur sexaginta septem numi
argentei, quos reales vulgus appellat: horum
autem quilibet valorem habeat triginta quatuor quadrantum, quos marauedis dicimus.
Atque ad eandem rationem iussum est, vt cuderentur argentei minores numi: nempè dimidius argenteus valoris. 17. quadrantum: quem
medio real dicimus. Item quartus, quem quartillo appellamus, & est valoris octo quadrantum, & dimidij: sic & octauus, id est, ochauo de
real, valoris quatuor quadrantum, & dimidiæ
blanchæ. Sed non omnes hi numi argentei modò in vsu sunt. Paucos enim expendimus quartos, & ferè nullos octauos. Frequentissimi sunt
ipsi argentei regales integri: item dimidij, Tandem in Hispania, & Messici apud Indos cuduntur Regis Hispaniarum iussu maiores argentei
numi, quorum quidam pondus habent duorum argenteorum regalium, quidam quatuor,
alij trium, alij octo: & hi vnciales ferè sunt. Qui
in Hispania percutiuntur habent altera ex parte insignia Regum Catholicorum: ex altera
Hispaniarum, & horum regnorum signa. Qui
verò Messici cuduntur altera facie sentum
habẽthabent Castellæ, & Legionis: altera
quidẽquidem Caroli
Regis insignia: duas
inquāinquam col.
cũcum tit. Plus vltra.
Cæterùm quo rectiùs veteres numi argentei nostris conferantur, oportet priùs examinare
pondera, quibus apud nos fabri argentarij vtuntur, & aurifices in appendendo argento, &
auro: atque itidem an ea sint similia his, quibus
Romani vtebantur.
Romanorum libra distribuitur in vncias duo decim. Vncia quælibet habet octo drachmas.
Drachma tria habet scrupula, quæ grammata
dicuntur à Græcis: scriptula rectiùs alij appellant, vt Agricola, & Antonius Augustinus adnotârunt. Scriptulum, seu scrupulum in binos
obolos diuiditur. Item Siliquæ, hoc est, ceratia
sex scrupulum faciunt. Grana verò quatuor siliquam. Est igitur scrupulum vicesima quarta
vnciæ pars: quod & gloss. notat in l. 1. C. de metallarijs libro decimo. Vnde constat, vnciam
habere vigintiquatuor scrupula: sicuti tradidêre Antonius Augustinus libro secundo. emendationum cap. 9. Et Nebrissensis in Lexico iuris ciuilis, dictio. scrupulum. Hoc verò in opere
non semel, imò passim ipsos fabros argentarios, simpliciter argentarios appellabo, ad faciliorem propositæ materiæ intellectum: non
ignarus apud veteres aliam fuisse potiorem
huius dictionis significationem: cuius inferiùs
mentionem faciemus. Duella constat ex duabus sextulis: Sextula verò sexta pars est vnciæ:
& ideò duella erit tertia vnciæ pars.
Sicilicus constat ex duabus Drachmis, atque ideò
adsumitur pro quarta vnciæ parte. l. liberto. §.
filium. ff. de annuis legat quod notant Isidorus
libro decimosexto Etymologia. capit. 24. &
Antonius August. emendat. capit. 8. Hæc sanè
est veteris romanæ libræ ratio, & diuisio præsenti tractatui necessaria: quam deduximus ex
Budæo libro primo. de asse. Leonardo Portio
in tract. de monetis: Volusio Metiano de asse:
Rhemnio Famnio Poeta de ponderibus. Alciato titul. de metallarijs libro cap. 11. Georgio Agricola libro quarto de ponderibus Romanis:
à quibus & alij huius rei authores citantur.
Hinc denique illud obiter deduxerim, frumenti
grana olim in vsu fuisse ad ponderis iusti rationem. Vnde grana quatuor constituunt siliquāsiliquam:
grana viginti quatuor scrupulum: grana verò
septuaginta duo drachmam: quod Alciatus fatetur: adnotauit Agricola libro tertio de precio veterum monetarum. Idem ipse rursus probat in libro de restituendis ponderibus, atque
mensuris, ex Græco Nicandri interprete, & Serapione, Mauro. Hæc grana Budæus appellat
momenta libro tertio de asse. & tamen constat,
grana frumenti eo, quòd robusta differant ab
inanibus, recentia à vetustis, non esse certa, nec
tuta ad iusti ponderis rationem: sicuti docet eleganter ipse Georgius Agricola libro de restituendis ponderibus. Qua ratione Catholici
Reges Hispaniarum Fernandus, & Elysabeth anno Millesimo quatercentesimo octuagesimo sexto, pragmatica sanctione. 123. statuerunt, frumenti grana prorsus ab vsu ponderum esse abijcienda: atque grani pondus æquale iuxta rationem vnciæ ex orichalco faciendum, vt legitima, certaq́ue sit iusti ponderis ratio.
Nostri verò fabri argentarij & aurifices, iam diu
ex vetustissimo vsu aliam quàm romanæ libræ,
ponderis rationem habent: siquidem vtuntur
Besse romanæ libræ pro iusto, & summo ferè
pondere: quem bessem regiæ leges Marchum
appellant: isq́ue in vsu est apud cæteras Christiani orbis gentes, à quibus Marcha Germanico nomine appellatur: quod Budæus libro
secundo de asse, Georgius Agricola libro de
restituendis ponderibus, & Carolus Molinæ.
de contractibus, quæst. 200. nu. 780. non semel
fatentur. Habet hæc marcha octo vncias romanæ libræ: quamobrem romana libra proportionem sortitur ad marchum sesquialteram. Erit
verò marcha ista selibra nostræ vulgaris libræ
decem, & sex vnciarum: quæ quidem libra habet ad Romanam libram proportionem
ἐπιτρί
τημ. id est, super tertiam. Ea tamen, quæ de marcho diximus, probantur in leg. 1. titul. vigesimoquarto. in ordinationibus Regis Alfonsi
XI. Compluti statutis æra. M. CCCLXXXVI.
Illud planè receptissimum est apud veteres, ac
iuniores, qui de libra romana scripsêre, romanam libram duodecim vncias habuisse, vt hinc
mirum sit, Gulielmum Budæum, virum hac in
re, vt & in plerisque alijs diligentissimum libro
secundo & tertio de asse absque vllo certo authore scripsisse, romanam libram habere vltra
duodecim vncias dimidiam, & sic duodecim
vncias, & quatuor drachmas: cuius opinionem multis probatissimis testimonijs, & authoritatibus refellit Georgius Agricola libro
quarto & quinto de mensuris & ponderibus,
exacta ratione deducens, libram romanam à
Græca mina, atque ita ab Attica libra in hoc differre, quòd Græca centum drachmarum sit,
Romana verò nonaginta sex tantùm drachmas habeat. Eum legito, qui de his multa
tradit. Sed & de vncia nostra plerique dubi
*târunt, sitnè æqualis vnciæ romanæ. Nam Leonardus Portius, Alciatus, & Budæus scribunt,
vnciam, qua vtimur, & vtuntur argentarij, &
aurifices, eandem esse cum illa veteri Romanorum vncia. Ab his dissentit Georgius Agricola in libro de restit. ponder. ea ratione,
quòd non vna eademq́ue sit vncia apud Christiani orbis gentes. Nos verò quandoque conati sumus rem istam ad iustam ponderis rationem experimentis quibusdam examinare. Ex
quibus planè deprehendimus multis coniecturis, vnciam, qua modò Hispani argentarij, & aurifices vtuntur, eiusdem esse ponderis, cuius erat vetus illa Romanorum vncia. Habet enim
|
nostra vncia octo partes: nempè diuiditur in
octo argenteos regales iustissimi ponderis, quibus argentarij, & aurifices ad pondus vtuntur.
Quilibet autem argenteus habet duas drachmas minores, quarum quælibet triginta sex
grana continet. Sic sanè vncia diuiditur in decem & sex nostras drachmas, quæ veteres octo
drachmas efficiunt: cùm vetus drachma habuerit septuaginta duo grana: quæ habent nostræ
duæ drachmæ. Atque ideò eiusdem ponderis
est vncia vetus Romanorum octo drachmarum, cuius & nostra vncia decem, & sex drachmas continens. His accedit, quòd octaua nostræ vnciæ pars, quæ ad iustum pondus exacta,
regalem numum efficit, quo aurifices vtuntur,
ita cum denario veteri conuenit, vt planè maioris ponderis denarius sit iuxtà eam proportionem, quę ex denarijs septem non attritis,
nec corrosis constituat nostram vnicam, sicut &
veterem romanam constituebat: quam nostri
octo regales numi iusti ponderis itidem efficiunt. Vnde par est, nostram vnciam veteri romanæ conuenire.
Est tamen illud hac in parte admonendum, veteres Romanorum denarios cudi solitos ex pu
*ro argento, quod vulgò acendrado dicimus,
asque vlla æris mistura: cuius argenti valor, &
æstimatio maior est, quam argenti mixti: quod
nostri argentarij, & aurifices expendunt: siquidem hoc habet æris, aut stanni misturam secundum eam proportionem, quam ipsi aurifices
facilimè dijudicare solent. Sed & veteres Romani postea in cudenda moneta æris octauam
partem argento miscuerunt: primusq́ue id fecit Liuius Drusus in tribunatu plebis teste Plinio libro tertio. capit. 3. idem Plinius eodem libro ca. 9. conqueritur, Antonium triumuirum
denario miscuisse ferrum. Sic & auro misceri
solet argentum aut æs, non tantùm ad cudendam monetam: sed etiam, vt ex eo solidiores,
ac fortiores fiant imagines, annuli, & alia, quæ
essent admodum mollia, si ex auro puro fierent. Hac tamen in re varios hac ratione tradit
numos Georgius Agricola libro primo. de precio metallorum, & monetis, quorum & nos inferiùs mentionem iterum faciemus. Argenteus autem regalis, quo vtuntur ad iusti ponderis rationem argentarij, & aurifices, quiq́ue
octaua est vnciæ pars differt ab argenteo numo
itidem regali. Nam numus minoris ponderis
est, ad expensas quidem, quæ fiunt in cudenda
moneta: siquidem ex marcha percutiuntur
sexaginta septem numi: & tamen eadem marcha pendet sexaginta quatuor regales argenteos iusti, & legitimi
pōderisponderis, quò ad aurifices,
& argentarios. Sic denique numus argenteus minor est tricesima secunda parte, quàm ipse iusti ponderis argenteus regalis, quo aurifices vtuntur, & profectò aliquantò pluris, ac
ferè tribus granis.
Primum omnium ad vetera numismata intelligenda, quæ ex argento cudebantur, est de de
*nario tractandum. Denarius verò est octaua
vnciæ pars: siquidem olim ex vncia octo denarij cudebantur: vnde fit, vt drachma Attica, &
denarius Romanus eiusdem ponderis fuerint.
Hoc probatur authoritate Plinij qui lib. 21. cap.
vltim. inquit, Drachma Attica (ferè etenim Attica obseruatione medici vtuntur) denarij argentei habet pondus. Item ex Liuio libro trigesimo quarto. dum scribit, redemptos fuisse
mille, & ducentos captiuos, constituto in capita quingentorum denariorum precio: eamq́ue centum talentis stetisse. Constat verò ex
Polluce, & alijs, sex drachmarum millia in talento Attico esse: atque ideò manifestum fit,
Liuium drachmam, & denarium eodem pondere, eademq́ue æstimatione accepisse. Idem
multis alijs testimonijs comprobatur, quibus
Latini drachmas Græcas, denarios interpretantur: & eodem iure Græci denarios Latinos
in drachmas Græcas transferunt. Sic sententiam istam conantur probare, & ostendere veram esse Leonardus Portius, Budæus libro primo & secundo. de Asse. Andræ. Alciat. libro nono. parerg. 2. capit. Qua ratione, si velimus denarios conferre numis argenteis Castellanis, quo
ad pondus, respondendum erit, denarium romanum similem fuisse quantum ad pondus argenteo regali Castellano iustissimi ponderis,
quo aurifices vtuntur. Et eadem lege denarius
hic erit ferè similis numo argenteo regali Castellano: ac denique tanto maior pondere,
quātòquanto maior est argenteus regalis, quo aurifices vtuntur, numo argenteo regali, quem passim
expendimus. Vnde valor denarij erit itidem
constituendus ad rationem numi argentei regalis & paulò pluris: cum propter iusti ponderis rationem: quia octaua est vnicæ pars, tum
propter argentei qualitatem: Tametsi & olim
apud Romanos non omnes denarij argenti
puri materiam habuerint: nec item eiusdem
fuerint, ac legitimi ponderis: quemadmodum
statim trademus. Erit igitur iuxta Budęi sententiam denarius Romanus octaua vnciæ
pars, & numo argenteo Castellano, qui regalis
dicitur, ferè similis pondere, ac valore. Vnde
licet denarius apud Romanos valuerit quadraginta quadrantes, non valebit apud nos quadraginta æreos marauedinos: Atque inde consequitur, pluris æstimari apud nos æreum marauedinum, quàm olim fuerit apud Romanos
quadrans æstimatus: cùm argenteus numus
eiusdem ponderis valuerit apud Romanos
quadraginta quadrantes: id est, decem asses:
& idem apud nos modò æstimetur triginta
quatuor marauedinis, & paulò pluris, ob legitimum argentei denarij pondus: Imò etiamsi
denarius constituatur ex argento puro absque
vlla mistura, & valorem præsentem considere|
mus argenti puri ad rationem duorum mille,
& quadringentorum marauedinorum, pro
quolibet marcho adhuc denarius ille Romanus ex purissimo argento signatus, erit apud
nos æstimandus ferè triginta octo marauedinis. Hæc tandem obseruatio & illud efficit, vt
sexaginta quatuor denarij constituant marchum, nonaginta sex libram duodecim vnciarum. Et idem erit dicendum de argenteis regalibus, quibus ad pondus legitimum vtuntur
aurifices, quorum quilibet octauam habet vnciæ partem: aut drachmam veterem vnam. Ad
rationem istam expendi poterit æstimatio numi argentei veteris, qui dictus est Quinarius:
idem & Victoriatus. Hic enim numus pars est
dimidia denarij. Item sestertius argenteus numus erat pars quarta denarij. Libella itidem argenteum numisma partem decimam denarij
habuit. vicesima denarij pars erat Sembella.
quadragesima Teruncius. Qui quidem omnes
numi sunt omninò æstimandi ad rationem denarij. Atque ideò constituta prænotata æstimatione, & collatione facta cum numis argenteis
Castellanis, faciliùs erit ad rationem ipsius denarij & reliquos numos æstimare.
Verùm aduersus Budæi opinionem quibusdam
placuit, denarium Romanum à drachma differre, ita quidem, vt licet drachma sit octaua vnciæ pars, denarius tamen sit septima: qua ratione denarij septem vnciam efficiunt integram.
Huius rei testimonium primum adsumitur ex
Plinio, qui libro trigesimotertio. capit. 9. inquit, miscuit denario Antonius III vir ferrum
miscuit æri: alij è pondere subtrahunt, cùm sit
iustum octuaginta quatuor è libris signari. Hæc
Plinius. Quòd si libra Romana octuaginta quatuor denarios habuit, palàm est, quamlibet vnciam ex septem denarijs constare. Idem constat testimonio Cornelij Celsi libro quinto. capit. 17. qui hoc ipsum expressim asseuerat, sic &
Scribonius Largus in præfatione probat, libram octuaginta quatuor denariorum esse.
Sed & authoritate Appiani Alexandrini libro
secundo bellorum ciuilium, & Suetonio simul
in Iulio Cæsare. Hanc sententiam defendit.
Georgius Agricola libro quarto & quinto. de
ponderibus, & mensuris. idem repetit in eo libello, quem scripsit aduersus Alciatum de ponderibus. Ad ea verò, quæ Budæus, Portius, &
Alciatus tradidêre, respondet, drachmam Atticam Græcum numum fuisse minoris ponderis, quàm denarius Latinus: sed quia drachmæ
pondere, & æstimatione admodum similis est
Latinus denarius, consueuisse veteres authores Latinos, dum Græcorum libros traducebant, drachmam in denarium vertere: ac rursus
Græcos, qui Latinum in Græcam linguam vertebant, denarium drachmam interpretari. Sed
& illud certissimum est, vel Plinio authore libro 33. capit. 9. Denarios non semper eiusdem ponderis fuisse: atque ex Tito Liuio libro 44.
& Nicandri interprete ostendit Georgius Agricola in libro ad ea, quæ Alciatus, denarium
pendere drachmam Atticam cum dimidia: &
denique denarium legitimo pondere diminutum leuiorem fuisse: vt tandẽtandem hic denarius fuerit drachmæ æqualis. Idcircò de eo forsan accipienda est Budæi, Alciati, & aliorum sententia: non denario graui, nec illo, qui frequentiùs ex pondere legitimo tractabatur. Etenim
post Claudium Cæsarem Imperatores è libra
signârunt nonaginta sex denarios, quorũquorum quilibet drachmæ erat æqualis, teste eodem Agricola in libro secundo de pondere monetarum:
& in libro ad ea, quæ Alciatus.
Denarium igitur, iuxta ponderis rationem, quam
habuit Plinius in dicto cap. 9. existimo fuisse illum, qui apud veteres Romanos iusti ponderis fuerit septimam habens vnciæ partem: qui
quidem erit septima ex parte maior drachma
Attica, & argenteo regali Castellano, quo aurifices vtuntur ad pondus legitimum. Idcircò
huius denarij æstimatio, proportione nostri numi habita, erit ferè quadraginta quadrantum,
aut præsentium marauedinorum, si argenti
mixti valorem consideremus. Nam hoc argentum & nunc, & olim in vsu est, ac fuit ad numos cudendos: quemadmodum ex Plinio
probauimus. Sic denarij Romani quinquaginta sex efficiunt marchum, qui est octo vnciarum: cùm secundum Budæi sententiam drachmæ & denarij sexaginta quatuor efficerent
marchum: qua ratione poterit quis facilimè
expendere, qua ex parte maior sit denarius hic
nostro argenteo regali numo: siquidem tanti
ponderis sunt quinquaginta sex denarij, quanti sexaginta septem nostri numi argentei regales, ex quibus constat marcha iuxta regiam
constitutionem. Sic etiam deducitur, quota ex
parte sit maioris æstimationis denarius Latinus, quàm sit noster numus argenteus. Noster
enim numus valet triginta quatuor marauedinos: ille quadraginta. Imò si ad æstimationem
argenti puri denarij constituantur, valebit quilibet quadraginta tres quadrantes marauedinos: quod & Flori. Occampi obiter adnotauit
li. 5. histo. c. 25. Et hæc quidem dicta sint quo ad
denarij numi, & drachmæ legitimum pondus,
& æstimationem. Latinus ergo denarius decẽdecem
assibus olim fuit æstimatus quemadmodum
Plin. & alij passim testantur.
Quinarius, qui & Victoriatus dictus est ab eisdem
authoribus, quinque assibus æstimabatur: eritq́ue nostræ pecuniæ æstimationis viginti quadrantum: & sic viginti marauedinorum.
Sestertius numus itidem argenteus erat, quartam
habens denarij partem, vt tandem sit nostræ
monetę ęstimationis decem marauedinorum.
Habuit autem duos asses, & dimidium quo ad
valorem, & ita decem quadrantes.
Erat & apud veteres Libella numus argenteus,
qui vnius assis ęstimationem habuit, cùm esset
decima denarij pars, vt Budęus li. 1. de Asse probat, & testis est M. Varro lib. 4. de lingua Latina. Idem tradit Georgius Agricola lib. 2. de
pōderepondere & temperatura monet. Ex Plinio hoc ipsum deducitur libro 33. cap. 3. qua ratione libella numus argenteus quatuor efficit nostros
æreos quadrantes. Est & apud Volusium Mætianum alia libella, decima inquam pars sestertij, quæ iuxta sestertij superiùs traditam æstimationem, erit modò vnius quadrantis valore
censenda, aut vnius marauedini. Huius item
libellæ meminit Georgius Agricola libro 5. de
ponderibus Græcis.
Obolus apud Græcos numus fuit argenteus, qui
erat sexta pars Atticæ drachmæ. Scribit etenim
Plutarchus in Lysandro, apud prius seculum
sicomninò habuisse, vt numorum loco ferreis
vterentur virgulis, id est, obelicis, plærisq;plærisque & æreis, à quibus hoc etiam tempore numerum obolos vocari certum est, & obolos sex vnāvnam conficere drachmam, quia tot manus ipsa complecteretur. Ergo ex Plutarcho apparet, obolum
sextam fuisse drachmæ partem, quod ex Plinio
libro 21. cap. vltim. adnotârunt Budæus lib. 5. de
Asse, & Georgius Agricola libro 2. de pondere
& temperat. monet. Idem lib. 5. de ponderibus
Græcis hoc ipsum docet ex Polluce, Suida,
& Xenophonte: quamobrem obolus valet sex
ferè nostros marauedinos. Obolum autem
olim dictum fuisse Phollen, testis est Suidas in
dictione, Phollis. & in dictione, Cermata. vtiturq́;vtiturque ea dictione diuus Augustinus libro vltimo de ciuitate Dei. cap. 8. vbi Ludouicus Viues & Alciatus ad 12. librum C. hoc adnotârunt.
Obolus ergò sex nostros valet marauedinos,
semiobolus tres, triobolus decem & octo. Nostri verò aurifices appellant Tomin, quem nos
obolum diximus, idq́;idque obtinet, quò ad ponderis rationem: nam tomin non est numus.
Apud Hebræos erat olim in vsu numus argente
*us, dictus à Iosepho Siclus, ab ipsis Hebræis Sicel: quæ dictio & pondus significat auri, vel argenti, quod ipse numus appendit, nempe quatuor Atticas drachmas, authore Ioseph. libro 3.
Antiquit. cap. 10. & lib. 7. de bello Iudaico cap.
26. & Hieronymo libro 1. Capit. 4. commentariorum in Ezechielem. Idem ipse Hieronymus
probat in traditionibus Hebraicis super Genesim capit. 24.
atq;atque ideò hoc pondus, aut numus
continet viginti quatuor Græcos obolos: Hebræos autem obolos habet viginti, sicuti
cōstatconstat
Leuitici capit. 27. Exodi capit. 30. & Numerorum capit. 3. Hebræus verò obolus maior erat
obolo Attico quinta parte. Nam viginti quatuor oboli Attici
efficiebātefficiebant siclum sanctuarij,
quẽquem
efficiunt viginti Hebræi oboli. Cautum etenim erat lege veteri, cuius mentio fit in dict. c.
30. Numerorum, sicli partem dimidiam domino offerendam esse: qua ratione à Cæsare Augusto, procurante Iudæam Cyreno Præside id
tributum Iudæis indictum est, vt singulis annis
quilibet binas drachmas solueret: atque ideò
Matthæi capit. 7. didrachmus censetur numus
ille, qui pro tributo à Iudæis Cæsari reddebatur. Quod & Budæus explicat lib. 5. de Asse. Sed
& Iosephus scribit in lib. 7. de bello Iudaico, capit. 26. à Vespasiano Cæsare stipendium Iudæis
indictum, vt vbicunque degerent, binas drachmas inferret quisque in capitolium ita, vt ante Hierosolymorum templo pendebant: quo
in loco palàm Iosephus probat,
dimidiũdimidium siclũsiclum,
quem Iudæi
tẽplotemplo pendebant olim ex lege, cuius mentio fit in dict. cap. 30. nu. didrachmum
fuisse, & ideò siclus integer erit quatuor drachmarum. Idem siclus ab eodem Iosepho simpliciter dictus est argenteus lib. 9. antiq. cap. 2. Alibi idem Iosephus siclum interpretatur planè,
ac vertit. lib. 7. capit. 9. Et hæc de siclo sanctuarij, cùm de eo expressim agatur in locis ex veteri testamento paulò ante adductis: siquidem siclus sanctuarij à vulgari siclo, quo in commutationibus Hebræi vtebantur, in hoc distinguitur, quòd siclus sanctuarij quatuor, siclus verò
vulgaris duas drachmas
pẽdebatpendebat, quemadmodum ex magistro Salomone adnotauit Georg.
Agricola lib. 2. de pondere monetarum. Et probat Carolus Moli. in tract. de contractib. q. 100.
nume. 795. Ex quibus sit satis, siclum sanctuarij
quatuor appendisse drachmas Atticas, & viginti obolos Hebræos: quod & idem Agric. tradiderat lib. 2. de externis ponderibus, qui scribit,
Obolum istum Hebræum dictum fuisse Gera.
QuamobrẽQuamobrem multa poterunt deduci non omninò vulgaria in huius rei, & numi examine, quæ
subseruient, & plurimum conducent ad multarum authoritatum interpretationem.
Primùm constat, staterem numum, cuius meminit
Matthæus capit. 17. censendum esse ponderis
& valoris quatuor Atticarum drachmarum, deniq;denique sicli sanctuarij, cùm is soluendus esset pro
Christo et Petro, & quilibet Cęsari soluturus esset didrachmũdidrachmum, id est, numum duarum drachmarum, dimidiũdimidium nempe siclum sanctuarij & ingrum siclum vulgarẽvulgarem HebręorũHebręorum. Qui quidẽquidem numus cum duas habeat ponderis drachmas, cōuenitconuenit quò ad pondus & æstimationẽæstimationem ferè duobus numis regalib. argenteis, quib. modò vtimur ex constitutione Regum Catholicorum:
Deniq;Denique similis omninò est duobus argenteis regalibus legitimi ponderis, quorum rationem
aurifices, & vascularij obseruant, sic didrachmus erat quarta vnciæ pars, & eius ponderis
numus argenteus.
Secundò hinc deducitur, siclum, quem diximus
apud Latinos quartam fuisse vnciæ partem, re
& nomine similem censeri Hebræorum siclo
vulgari.
Tertiò ex hoc sicli pondere, & æstimatione poterit perpendi, cur septuaginta interpretes Numeror. cap. 3. & Exodi. cap. 38. siclum interpretentur didrachmum, cùm locus ille palàm tractet de siclo sanctuarij, quem ex authoritate
Iosephi, Hieronymi & aliorum constat, quatuor drachmas appendisse. Existimârunt enim
septuaginta interpretes,
siclũsiclum sanctuarij, & vulgarem pares fuisse pondere, &
vtrunq;vtrunque duarum
drachmarum pondus tantùm habuisse, vt tandem siclus etiam sanctuarij fuerit
pōderisponderis duarum drachmarum. Eandem sententiam sequitur, et probat Epiphanius Salaminis vrbis Cypri Episcopus, cognomento Magnus, alioqui
Constantiæ pręsul: nam & Salaminita dicta est,
qui
omniũomnium tàm
ponderũponderum grauitatem, quàm capacitatem mensurarum, quæ sunt apud septuaginta interpretes, & Euangelistas explicat: cuius tamen opinionem tradito vero sicli sanctuarij pondere improbat Georgius Agric. lib. 2. de
externis ponderib. Habet etenim siclus sanctuarij pondus drachmarum quatuor Atticarum.
Quartò eadem ratione facillimum erit examinari
pondus Armillarum aurearũaurearum, quib. seruus Isaac
donauit Rebecham. Pendebant enim duæ illæ
armillæ siclos decem. Gen. c. 24. NāNam si locus hic
de siclo sanctuarij sit accipiendus, pondus duarũduarum armillarum erit censendũcensendum iuxta quadraginta
Atticas drachmas, vel quinq;quinque vnciarum, aut deniq;denique quadraginta numorũnumorum aureorum, quos ex
constitutione Regum Catholicorum signatos
simplices Ducatos appellamus. Quòd si de siclis vulgarib. intellexerimus locũlocum præcitatum,
pondus armillarũarmillarum erit 20. drachmarum Atticarum: atq;atque ideò 20. numorum aureorũaureorum, quos diximus Ducatos simplices. Hieronymus tandẽtandem
in traditionibus Hebraicis super dict. ca. 24. locum illum de siclo sanctuarij palàm intellexit.
Nam & hic frequentissimus est in sacra veteris
testamenti Historia.
Quintò ad eiusdem loci congruam interpretationem est idem obseruandum, pondus inaurium, quas idem seruus Isaac Rebechæ donauit,
inquit enim tex. sacer. protulit vir inaures aureas appendentes siclos duos. Vnde apparet, vtranq;vtranque in aurẽaurem siclos duos appẽdisseappendisse, id est, octo
drachmales aureos, quib. vtimur, & quos simplices ducatos appellamus: deniq;denique vnciāvnciam auri.
Et hæc iuxta vulgarem editionẽeditionem, & valorem sicli sanctuarij, cũcum pondus inaurium secundũsecundum vulgariũvulgarium siclorum rationẽrationem esset 4. drachmarum, atque ita 4. aureorum drachmalium, quibus nos
Castellani vtimur. Quòd si æditio illa sit obseruādaobseruanda, quę ex Hebręo sermone traditur in hunc
modum: protulit inauream aurem, dimidium
sicli pondus eius: quemadmodum D. Hieronymus traduxisse videtur, & probant Eugubinus,
ac Georgius Agric. lib. 3. de precio veterum monetarum, admodum differt inaurium pondus:
siquidẽsiquidem est censendum ac reducendum ad duas drachmas Atticas habita ratione sicli sanctuarij. Quo fit, vt Aloysius Lippomanus in Catena super Genesim. c. 24. existimet, septuaginta
interpretes non discre pare in eius loci translatione ab Hebręis dicentib. inaurem aureāauream fuisse
ponderis, semissis, vel dimidij sicli, etiam sanctuarij, si apud interpretes septuaginta exponatur & adsumatur, ἀνὰ δραχμὴν distributiuè, vt sit
sensus, quòd quælibet inauris erat ponderis vnius drachmæ. Sic etenim vtraq;vtraque inauris erit
ponderis dimidij sicli sanctuarij: nempe duarũduarum
drachmarum. Cui rationi accedit, quòd septuaginta interpretes sanctuarij siclum semper & vbiq; didrachmum interpretantur quemadmodum superiùs probauimus, & manifestum fit,
Nume. cap. 3. & Exod. c. 38. idcircò existimantes
cum Hebręis, vtranq;vtranque inaurem appendisse siclũsiclum
sanctuarij, & earum quamlibet dimidium sicli,
interpretati fuerunt distributiuè, cuiuslibet inauris pōduspondus esse censendum ad rationẽrationem vnius
drachmæ, & ita dimidij sicli sanctuarij. Sic sanè
fallitur doctissimus Eugubinus dum in d. c. 24.
miratur, quod septuaginta interpretes siclum
verterint drachmādrachmam: siquidem ipsi septuaginta
interpretes non interpretāturinterpretantur, siclum drachmādrachmam
esse, cũcum vbiq;vbique eũeum didrachmũdidrachmum esse censuerint, sed
existimârunt, Hebræos cuiuslibet inauris pondus tradidisse ad rationẽrationem dimidij sicli, quem interpretes cōstitueruntconstituerunt integrũintegrum ex duab. drachmis, & dimidium ex vna tantùm drachma.
Sed adhuc discrimen
cōstatconstat, si Hebræi de siclo sanctuarij, & ponderis quatuor drachmarum intellexerunt locum illum, etiamsi
vtriusq;vtriusque inauris
pōduspondus fuerit ab eis significatum ex dimidio siclo, quia septuaginta interpretes siclum integrum solent
cōstituereconstituere ex duab. drachmis. Hebręi verò ex quatuor. Sic multò maior est differentia, si dixerimus, ab Hebręis pondus cuiuslibet inauris ad dimidium siclum
cōstitutumconstitutum:
nānam
vtraq;vtraque inauris erit quatuor drachmarum ex
pōderepondere integri sicli sanctuarij. Qua ratione vt Aloysij Lipponiani
sententiāsententiam probemus, oportet
dimidiũdimidium siclum apud Hebręos accipere pro pondere cuiuslibet inauris, & de siclo
duarũduarum drachmarum intelligere. Etenim tunc iuxta interpretes septuaginta quælibet inauris appendebat
drachmam
vnāvnam, & secundum Hebręos
dimidiũdimidium
siclum. Quòd si dixeris, Hebræorum
codicẽcodicem intelligendum fore de siclo sanctuarij quatuor
drachmarum, &
vtriusq;vtriusque inauris pondus ab eis
significatum ex dimidio siclo: tunc interpretes
septuaginta notari possent ex hoc,
ꝙquod dimidium
siclum duabus appenderint drachmis, quo
pōderepondere ipsi censere soleant integrum
siclũsiclum. Editio
verò vulgaris, & quæ ab Ecclesia Catholica
cōstitutissimāconstitutissimam habet authoritatem, vt conueniat
ęditioni Hebraicæ, quæ pondus significauit sicli dimidij, erit intelligenda de siclo vulgari: vt
tandẽtandem quælibet inauris ex Codice Hebræorum
appenderit dimidium sicli sanctuarij quatuor
|
drachmarum. &
vtraq;vtraque integrum siclum,
sicq́;sicque
quatuor drachmas, vel duos siclos vulgares,
quorum quilibet didrachmus erat.
Sextò hinc planè deducitur, sibi non constare doctissimum Eugubium, qui Leuit. cap. 27. scribit,
siclum apud Hebræos esse quasi sestertium masculini generis apud Latinos. Est enim hîc manifestus error. Nam siclus, etiamsi eis esset vnius drachmę, haberet ferè quatuor sestertios Latinos, & multò plures, si is duas drachmas aut
quatuor pendebat.
Septimò apparet inde, an certum sit, quod diuus
Hieronymus in d. c. 24. Genes. tradit, scribens,
siclum Hebræum esse vnciam, & vnciam vnam
pendere. Idem asserit Isidorus lib. 16. Etymolo.
cap. 24. Nam hoc incertum fit vel ex eo, quod
idem Hieronymus fatetur, siclũsiclum pendere quatuor drachmas, & tamen vncia constat ex octo
drachmis. Vnde verius dixissent hi authores, siclum esse semunciam. Quod ex authoritate Isidori tradit Anto. August. lib. 2. emendationum,
c. 8. cùm ipse Isidorus asserat, siclum vnciāvnciam esse.
Igitur vtcunq;vtcunque sit siclus sanctuarij, quatuor Atticas drachmas appendit, & ideò semuncia est.
Octauò expendi poterit ex his numus ille, cuius
mentio fit apud Xenophontem libr. 1. de Cyri
ascẽsuascensu ad Babylonem. Is enim dictus est Siglus,
& vt ex eodem Xenophonte deducitur, pendit septem obolos Atticos, & dimidium. Sed &
Hesychius tradit, siglũsiglum numũnumum esse Persium, aut
Sardianicum, & valere octo obolos Atticos:
pendit ergò hic numus drachmam vnam, & tertiam alterius partem. Idem probat Agricola libro 2. de pondere monetar.
Nonò hinc erit examinanda gl. in c si quis aliquādoaliquando. §. in Leuit. de pœna. dist. 1. vbi mentio fit sicli Hebraici. Ioannes etenim Theutonicus hęc
confinxit carmina.
Tres siclos obolus, obolos tres drachma, sed octo
Vncia fert drachmas, duodena dat vncia libram.
Siclus habet drachmas septem obolo minus vno.
Hæc sanè carmina parùm sibi constant. Nam si obolus habet tres siclos, fieri non potest, quòd
siclus habeat septem drachmas obolo minus
vno. Idcircò Anton. Augustin. in d. lib. 2. emendatio. c. 8. doctè & diligenter probat, primum
carmen aliter legendum esse, ita equidem.
Tres siliquas obolus, obolos sex drachma.
Item admonet, siclum viginti pẽderependere obolos Hebræos, quod nos paulò ante probauimus. Superest tamen adhuc error: etenim si ex Anton.
August. legendũlegendum est in primo carmine, obolos
sex drachma, qua ratione fieri potest, vt siclus
habeat septem drachmas vno dempto ex his
drachmis obolo? haberet siquidẽsiquidem siclus quadraginta et vnũvnum obolos, quod satis refragatur eidẽeidem
Anton. August. atq;atque ideò nec ipse sibi constat.
Nos verò arbitramur, authorem horũhorum carminũcarminum
non satis percepisse rationem, & vim huius numismatis, nec item intellexisse drachmæ pondus: tametsi primum carmen, vt & alia conueniant, sit ita legendum.
Tres siliquas obolus, obolos sex drachma.
Ita enim fit, vt siclus habeat septem drachmas obolo minus vno, id est, viginti obolos, quos licet Hebræos verè siclus habet. Hic dubiò procul est huius autoris sensus, etiamsi plurimum
ab scopo errauerit, dum drachmam effecerit
trium obolorum, & ipsa verè sex obolos appendat. Sic
etiāetiam decipitur, dum viginti obolos Gręcos ex his, quos drachma Græca pendit, tribuit siclo, qui viginti quatuor Græcos obolos
pẽditpendit: deinde siclum existimat habere septem
drachmas: cùm
omniũomnium sententia maior siclus,
qui dicitur sanctuarij, ponderis sit quatuor
drachmarum. Cęterùm, licet ea, quæ de ponde
*re denarij, ac sestertij scripsimus, ita recepta fuerint, vt inde possimus horum numismatum valorem ad
nostrānostram argenteāargenteam monetam conferre
absq;absque insigni æstimationis, & precij errore: de
valore tamen, quem hi numi apud veteres habuerint, maxima est controuersia. Nam & si ab
initio denarius decem valuerit asses, & quinarius
quinq;quinque, sestertius duos & dimidium: sunt
planè qui existiment, paulò post valorem istum
mutatum fuisse, & denarium
æstimatũæstimatum esse decem & sex assibus, quinarium octo, sestertium
quatuor. Hoc enim apparet ex Plinio lib. 33. c. 3.
qui id
cōtigissecontigisse scribit Hannibale vrgente Rem
pub. Q. Fabio Maximo dictatore. Eiusdem sententiæ authores sunt Volusius Mætianus in li.
de Asse. Et Vitruuius libro 3. de Architectura.
quorum authoritatem secutus Antoni. Augustin. lib. 2. emendationum. c. 7. à Budæi & aliorum sententia discedit. Huius opinioni accedit locus insignis apud Cornelium
TacitũTacitum li. 1.
quo in loco, vbi agitur de seditione
PānonicaPannonica,
conqueritur Pannonicus miles, quòd decem
asses, non denarium acciperet: constat igitur apud
TacitũTacitum denariũdenarium pluris
quāquam decem assium
æstimari. Nam & ex Plinio in d. c. 3. apparet, in
stipendio militari semper denarium decem assib.
æstimatũæstimatum fuisse, & idcircò decem asses militi dari solitos pro denario, qui erat diurnum stipendium. Sed & Plinius ipse palàm asseuerat,
eius ætate denarium æstimari decem & sex assib. & sestertium quatuor. Volusius item Mætianus in d. li. de Asse, qui Iurisconsultus fuit, &
floruit sub Antonino Pio, Hadriano & Antonino Philosopho, manifestè, & eo tempore hanc
fuisse horum numismatum æstimationem scribit, vt hinc satis probatum esse videatur aduersus Budæum & alios, quę fuerit vera sestertij, ac
denarij æstimatio. Sic sanè intelligenda est Iustiniani Cæsaris constitutio in l. vlt. C. de dona.
Verba (inquit) superflua, quæ in donationibus
poni
solebātsolebant: id est, sestertij numi vnius, assium
quatuor, penitus esse reijcienda censemus. Etenim ad interpretationem sestertij, ne quis ea
verba intelligeret de sestertio neutrius gene|
ris, adiectum est assium quatuor, cuius valoris
erat sestertius secundum Mætianum. Quæ quidem interpretatio placet Antonio Augustino.
Cui libenter addiderim illa verba (sestertij vnius) in donationibus: ideò esse superflua, quòd
cùm verè donatio fieret, simulatè vnius numi
precium apponebatur, vt videretur venditio,
quæ vnius numi precio apposito ficta iudicabatur. l. Si quis antè conduxerit. ff. de acquir.
poss. & ex Suetonio in Cæsare, & Valerio Maximo li. 5. adnotauit Budæus lib. 1. de Asse Et in
rub. ff. de in diem adiectione.
Vtcunq;Vtcunque tamẽtamen sit,
etiamsi à Budæo Mætianum sequuti discedamus, iterum admoneo, non esse admodum
incertāincertam denarij, & sestertij
æstimationẽæstimationem ad nostræ
pecuniæ rationem & pondus, ex quo certa poterit constitui & diffiniri æstimatio. Sed & illud
planè
cōstabitconstabit ad Hannibalis tempus, & Q. Fabij Maximi
dictaturādictaturam denariũdenarium decem assibus ęstimatum fuisse,
sestertiumq́;sestertiumque duobus, & dimidio: tametsi postea contigerit maior
horũhorum numismatum ęstimatio. Quòd si quis adhuc sequi
Budæi
sententiāsententiam velit, ac existimet, frequentiorem fuisse in Repub. Romana denarij æstimationem ad rationem decem assium, & sestertij
ad
rationẽrationem duorum & dimidij:
deniq;denique Mętiani
æstimationem opinetur
temporariātemporariam fuisse, habet profectò graues authores Varronem lib. 4.
de verbo. origine. Priscianum libr. 6. & Sextum
Pompeium, qui censent,
denariũdenarium decẽdecem asses valuisse, quinarium
quinq;quinque. sestertium duos & dimidium: tametsi admodum vrgeant authores
in contrarium citati, ex quib. apparet, hanc æstimationem fuisse receptam ad Q. Fabij dictaturam, & post eam denarium pluribus assibus
æstimatum esse. Fortassis, vt & hoc obiter adnotemus,
argẽteiargentei, quibus Christus diuenditus est,
non erant denarij, sed numi didrachmi: vt censet Budæus li. 5. de Asse. ex numo
quodāquodam illorũillorum,
qui apud Gallos in sacrario ecclesiæ cuiusdam
maxima
cũcum veneratione seruatur. Sic sanè erant
illi numi sicli vulgares Hebræorum. Fit deinde
*mentio aliquot in locis Sterlingorum quorundam: erat verò Sterlingus numus argenteus
Anglicus ex vicesima sexta parte vnciæ: nam viginti sex numi argentei Sterlingi vnciam pendebant authore Virgilio Polydoro in historia
Anglica. libro 16. dictus autem est hic numus,
vt idem author tradit, sterlingus, quod Sturnus auis, Anglicè Sterling. Vulgò Stornino,
in altera parte numi esset impressa. Erit igitur quilibet sterlingus paulò maior sestertio
Romanorum: siquidem viginti octo sestertij
vnciam apud Romanos efficiebant, quam apud Anglos itidem constituunt viginti sex
Sterlingi: atque ideò erit sterlingus tertia
nostri numi regalis argentei pars: aut numus
paulò minor tertia Castellani argentei parte.
Horum sterlingorum mentio fit in capit. constitutis. de procurat. & in cap. 3. De arbitris.
THEMA CAP. III.
De veterum aureis numis.
SVMMARIA
-
1 Aureus numus apud Roman. quo tẽporetempore fuerit percusus.
-
2 De aureis numis, quos signari iusserunt Reges Catholici,
Fernandus & Elisabeth, eoruḿeorumque nepos Carolus
inuictißimus.
-
3 Solidus aureus, cuius mentio fit à Iustiniano, quod pondus
habuerit.
-
4 Solidus, qua ratione sic dictus fuerit. Et inibi de tremißibus & semißibus.
*
AVREVS numus apud Romanos
cœpit, post annum sexagesimum
secundum, quàm argenteus, teste Plinio libro 33. capit. 3 Nempe anno ab vrbe condita quingentesimo, quadragesimo sexto, ante Christi
natale anno ducentesimo duodecimo. Græci
itidem numis aureis vsi fuêre: quemadmodum passim constat ex Historicis,
Græcisq́;Græcisque authoribus: tametsi Lycurgus numo aureo & argenteo expuncto,
ferreũferreum solùm vtendum imperauerit, sicuti Plutarchus scribit in eiusdem Lycurgi vita. Reges autem Catholici Fernandus
& Elysabeth anno millesimo,
quatercẽtequatercente simo,
*nonagesimo septimo, cudi iusserint monetam
auream in his regnis ad hanc
rationẽrationem, vt ex quolibet marcho percuterentur sexaginta
quinq;quinque
numi aurei, & tertia alterius numi pars. Sic etenim ex libra auri 12. vnciarum percusi fuêre numi aurei 98. Hi verò numi ex ipsa regia constitutione appellantur Excellentes,
eiusq́;eiusque ponderis dupli fuêre. Item signati alij numi aurei,
quos Doblones vulgus appellat, &
demũdemum alij,
qui
quinq;quinque decẽdecem, viginti aut quinquaginta numos excellentes penderent: quos sæpissimè &
nos vidimus,
atq;atque ita cautum extat pragmatica
constit. 118. Hac
deniq;denique de prehensa horum
numismatũnumismatum ponderis ratione, apparet, quemlibet
horum
numorũnumorum, quos Ducatos dicimus, & qui
Excellentes regia l. nuncupantur, drachmalem
esse, & ferè habere Atticę drachmę pondus.
NāNam
drachmę Atticæ 64. Marcum efficiunt: 96 Romanam libram 12. vnciarum. Quam ob rem ex
aureis his drachmalib. integri ponderis 64. tot
detrahuntur grana, quæ efficiunt
numũnumum aliũalium, &
alterius tertiam partem: sic ex 96. tot grana subtrahuntur, quę duos numos aureos
excellẽtesexcellentes
cōstituuntconstituunt.
DrachmāDrachmam aũtaunt hac in parte intelligo
AtticāAtticam, quæ appendit septuaginta duo grana,
quæ quidem Attica drachmaduas continet
drachmas vulgares, quib aurifices vtuntur. Valet
aũtaunt quilibet numus aureus ex his 11. regales
argenteos huius regni numos,
quorũquorum pręcedenti cap. meminimus, & vltra vnum
marauedinũmarauedinum
æreũæreum,
atq;atque ideò valet CCCLXXV. æreos mara|
uedinos. Expendebatur in his Hispaniarum regnis ab hinc
decẽdecem, viginti & triginta annis aureus dictus Castellanus, cuius
pōderepondere & nunc aurifices,
fabriq́;fabrique argentarij vtuntur. Erat verò is
numus probi
quidẽquidem auri, & pendebat octo tomines,
quorũquorum quilibet pendit 12. grana:
duoq́;duoque
efficiunt scriptulum: Sic sanè numus aureus Castellanus, appendit Atticam drachmam, &
scriptulũscriptulum vnũvnum,
habetq;habetque sextāsextam vnciæ partem: qua ratione 48. Castellani efficiunt marchum vnum,
pondere quidem iusto, & sex
vnciāvnciam: quemadmodum ex ipsius numismatis vero
pōderepondere satis apparet. Huius numi aurei Castellani valor
est planè quatercentorum octuaginta quinque
marauedinorũmarauedinorum, quorum in 1. cap. meminimus.
Demum Carolus Cæsar
HispaniarũHispaniarum Rex percuti iussit aureos numos, qui Coronati, aut Coronæ dicuntur. Hi modò frequentiores sunt, quorum sexaginta octo faciunt marchum, & octo
dimidius vnciam: triginta quatuor
pẽduntpendunt vncias quatuor, centum & duo efficiunt
librālibram Romanam 12. vnciarum. Valor cuiuslibet numi ex
his censetur ad tercentum, quinquaginta marauedinos.
Deniq;Denique numus hic aureus
decẽdecem regales argenteos numos, & decem æreos marauedinos in æstimatione reddit: sicuti statutum est
ab ipso Carolo in Pintiano totius regni conuentu anno M. D. 37. l. 104. Habet autem aureus hic
numus pondus sexaginta octo granorum,
conficiturq́;conficiturque & signatur ex auro
nōnon ita puro & precioso, vt est illud, ex quo excellentes aurei numi signabantur.
Olim à Romanis numus percusus fuit, qui ex auro signatus simpliciter aureus dicebatur, cuius
numi passim mentio fit à Iurisconsultis & vete
*ribus Historicis: sed quia ab eisdem traditur
plęrunq;plęrunque numus aureus, qui dictus est solidus,
nōdumnondum satis constitutum est, imò adhuc controuertitur, an aureus, & solidus
eiusdẽeiusdem ponderis
& valoris fuerint. Ipse verò post tot egregios authores rem istam breuiter examinabo, rationes
vtriusq;vtriusque opinionis & authoritates adducens:
ne videar temerè alteram ex his
sententiāsententiam elegisse, & vt palàm sit, posse
vtranq;vtranque habita ratione temporum verè & constanter asseuerari.
Primùm enim illud sit
absq;absque controuersia,
solidũsolidum
aureũaureum, cuius mentio fit à Iustiniano, & alijs paulò ante Cæsarib. sextam fuisse vnciæ partem: atque
idẽidem appendere
drachmādrachmam AtticāAtticam, &
scrupulũscrupulum vnum, quo fit, vt sex solidi efficiant
vnciāvnciam, &
72. libram. Quod constat ex Isidoro lib. 16. Etymolog. cap. 14. Constan. Harmeno. lib. 3. epitomes. tit. 7. tex. ad hoc insignis in l. quoties. C. de
suscept. & Arca. lib. 10. cuius
literāliteram &
contextũcontextum
subijciāsubijciam ex ipso codice Theodosiano, vt lector
percipere possit facillimè, quantum differat à
vulgata lectione, & aliqua
AccursiũAccursium adnotasse,
quæ planè subticuisset, si integram constitutionem legisset. Extat igitur constitutio hæc lib. 12.
Cod. Theo. l. 13. tit. de susceptoribus, præpositis
& Arcarijs.
Idem A. A. ad Germanianum
Com. S. L.
QVOTIESCVNQVE solidi ad largitionum subsidia perferendisunt, non solidi, pro quibus adulterini sæpè subduntur,
sed aut idem in massam redacti, si aliundè
qui solui potest habere matertam auri obryza dirigatur, pro ea scilicet parte, quam vnusquisvnusquisque defendit: ne diutius vel allecti, vel prosecutores, vel largitionales adulterinos solidos subrogando in compendium suum
fiscalia emolumenta conuertant. Illud etiam cautionis adijcimus, vt quotiescunquotiescunque certa summa solidorum pro tituli qualitate debetur, & auri massa transmittitur, in septuaginta duos solidos, libra feratur accepto. & cætera.
Dat. 6. Idus Ianuuarias, Romæ Lupicino, & Iouino Consulibus.
HÆC in Codice Theodosiano nuper typis tradito Ioannis Tillij Angolismensis
diligentia & opera: tametsi in Iustiniani Codice tantùm apposita sit vltima huius constitutionis pars: his equidem verbis.
Quotiescunq;Quotiescunque certa summa Solidorum pro tituli qualitate debetur, aut auri massa transmittitur, in septuaginta
duos solidos libra feratur accepto. Huius constitutionis authores fuêre Valens & Valentinianus Imperatores ac Cæsares. Vnde
manifestũmanifestum
fit, solidum aureum, sextam fuisse vnciæ
partẽpartem:
& ideò sex solidos vnciam, septuaginta duos
auri libram duodecim vnciarum efficere. Hanc
sententiam etiam
probātprobant & admittunt, præter
Isidorum & Constantinum, Gulielmus Budæus lib. 5. de asse. Georgius Agricola lib. 2. de pondere & temperatura monetarum. & Alciatus
lib. 3. Dispunctionum. cap. 9. Solidus
autẽautem ideò
dictus est, quod nihil illi deesse videatur. Solidum enim antiqui integrum dicebant, secundum Isidorum, & probatur in l. ergò. §. creditoribus. ff. de fideicommiss. libertat. testis item
est & Horatius scribens: aut partem solido
demere de die.
Idemq́;Idemque Nebrissensis adnotauit in iuris ciuilis lexico. Ea verò dictio, de quamodò agimus, etiam aureis conuenit, & in
vsum accessit ad discrimen constituendum
inter aureos integros, & semisses, ac tremisses:
cùm semisses ex dimidia auri parte, tremisses ex tertia constarent: sicuti apparet ex Aelio
Lampridio in Alexandri Seueri vita. & in l. iubemus. C. de erogatione militar. annonæ libr.
12. & titulo de veste militari. l. 3. eodem libro.
Quo in loco inquiunt Archadius & Honorius. Fortissimis militibus nostris per Illyricum
nōnon binos tremisses pro singulis chlamydibus, sed singulos solidos dari præcipimus. Sic
Volusius Mætianus de asse, libram integram
solidum appellat. Prima, inquit, diuisio solidi, id est, libræ. Ex quibus deducitur, non ex eo
dictum fuisse solidum, quia de solido, & puro auro factus fuerit, à soliditate, vt falsò existimat gloss. in l. vnic. C. de veteris numismat.
|
potestat. libr. 11. Nam & ex his quæ hoc in capite nos adnotabimus, constabit, aureos veteres, & solidos frequentissimè percusos fuisse ex auro mixto, non ex puro & obryzo. Solidus tamen hic numus aureus. 24. siliquas appendit: & ideò octaua eius pars tres habet siliquas: vt probat Antonius Augustinus ex
Nouella Græca costitutione. 130. de vsuris nauticis, nondum typis tradita. Etiamsi falso alij
contrarium scripserint, quorum error manifestè deprehenditur ex eo, quòd sexta vnciæ
pars, quam appendit solidus, constet ex
drachma Attica, & scriptulo: drachma verò ex
obolis sex, & sic decem & octo siliquis: scriptulum ex duobus obolis, atque ita ex siliquis
sex: quemadmodum in capi. præcedenti probauimus, vnde solidus 24. habet siliquas. Hinc
tandem fit, vt solidus hic numus aureus, qui
sextam habet vnciæ partem, omninò similis
sit numo aureo Castellano. Et hoc quidem
obtinet quò ad pondus:
nānam de valore & precio
ipsius solidi paulò post in hoc ipso capite dicemus, tametsi hæc ferè iam olim tradiderimus
libro 1. Variarum Resolut. capit. 11. Hæc igitur
sunt planè accipienda, &
absq;absque vlla controuersia de solido aureo, cuius mentio fit in ipsius
Iustiniani Codice, & in eiusdem Cæsaris constitutionibus.
Ex §. sequenti.
-
1 Aureus, quòd sexta fuerit vnciæ pars, multis probatur
rationibus.
-
2 Rursus traditur, aureum à solido differre, & quartam
efficere vnciæ partem.
-
3 Quæ fuerit hactenus auri ad argentum, argentiue ad aurum proportio.
-
4 Auri bonitas traditur, & qua ratione cognosci ea poßit.
-
5 Aurum obryzum, quid.
-
6 Argenti bonitas itidem distinguitur.
-
7 Argentum postulatum, quid.
DE aureo sanè quidam opinantur,
eum numum pondere similem
fuisse solido, atq;atque ideò sextam fuisse vnciæ partem. Hæc sententia
placuit aduersus Budæum Aemilio Ferreto institu. de pœna temerè litig. Antonio Augustino libr. 2. emendat. c. 9. Eandem
probat, veriorem ac certiorem esse censet Ioan.
Arce ab Otalora olim in hoc Granatensi Prætorio regius consiliarius, qui nunc Pintiæ eodẽeodem
munere fungitur, vir equidem ob singularem
eius eruditionem ab omnibus, sed à me præ cęteris suspiciendus. Is inquam in eleganti opere, quod de nobilitate Hispana publicum fecit,
parte 2. c. 4. scribit, solidum & aureum idem esse, nec pondere, nec valore differre. Horum authorum rationes exponam, vt facilius deprehendi possit, quò tendat huius controuersiæ
status.
Prima eorum ratio adsumitur ex d. l. quoties. qua
constat, numum aureum, qui solidus dictus est,
sextam fuisse vnciæ partem. Idem probatur authoritate Isidori & Constantini Harmenopuli, quorum modò meminimus. Igitur satis apparet, aureum numum apud veteres & IuriscōsultosIurisconsultos sextam fuisse vnciæ partem, & sic omninò similem extitisse solido pondere quidem, &
item numo aureo Castellano.
Secunda ratio adducitur ex l. vnic. C. de collat. æris. lib. 10. Ea etenim constitutione quilibet aureus solidus æstimatur vicenis libris ęris, id est,
interprete Antonio Augustino centum viginti
sestertijs. Sed si solidus minoris ponderis esset,
quàm aureus, verisimile non fit, eum pluris æstimari, cùm aureus centũcentum tantùm sestertijs fuerit æstimatus. Consequitur ergo, cùm constet
de solidi certo pondere, idem pondus & aureum habuisse.
Tertiò idem probatur in l. si verò. §. Prætor ait. ff.
de his, qui deiecer. vel effud. pœna etenim ibi
statuta est iure Pandectarum decem solidorũsolidorum,
quæ per Iustinianum expressim traditur nomine decem aureorum. in §. item is. vers. cui similis est. instit. de oblig. quæ ex quasi malefic. nascunt. Ex quibus duo libet adnotare. Primum
apud Iurisconsultos in Pandectarum libris mẽtionemmentionem fieri solidorum: quæ itidem fit in l. quia
vulgò. ff. de ædilit. edict. Secundum, promiscuè
à Iurisconsultis, & Iustiniano accipi solidos, &
aureos, vt idem omninò sint.
Quartò, hoc ipsum stabilitur ex l. 1. in princip. ff. de
his, qui deiec. vel effu. quo in loco pœna constituitur quinquaginta aureorum, quam sub eadem quantitate, & eodem aureorum nomine
repetit Iustinianus in dicto §. item is. versic. ob
hominem. Vt hinc planè constet, Iustinianum
veterem aureorum monetam minimè mutasse,
sed manifesto argumento comprobasse, eam
solido parem esse, cùm in eadem materia, quæ
per veteres leges tradita fuerit sub promiscuo
aureorum & solidorum vsu, ipsemet quandoq́;quandoque
solidorũsolidorum, quandoq́;quandoque aureorũaureorum mentionẽmentionem fecerit.
Quintò idem probare conantur ex eo, quòd Iustini. in §. vlti. instit. de pœn. temerè liti. pœnam à
Iurisconsultis quinquaginta aureorum numero statutam in l. si libertus. ff. de in ius voc. l. 2. l.
in eum. & l. vlti. ff. in ius vocat. vt eant. quinquaginta solidorum nomine expressit.
Sextò constat, à solido aureum non differre, nec
pondere, nec valore, ex regia l. 7. tit. 18. part. 1.
vbi aduersus occidentem Episcopum, presbyterum, aut Diaconum pœna solidorum statuta
est sub certo numero: cùm idem numorũnumorum numerus videatur sub aureorum nomine iure cōmunicommuni diffiniri pro eiusdẽeiusdem criminis pœna. c. qui
sub diaconum. 17. quæst. 4.
Septimò hoc ipsum probari potest, quia in quibusdam regijs constitutionibus mentio solidorum fit in his casibus, in quibus apud ipsos
Iurisconsultos aureorum nomen exponitur.
Nam & aurei, quorum meminère Iurisconsulti in l. 1. §. 1. & §. 2. ff. de sepulch. viol. solidi nominantur in l. 1. & 2. lib. 4. fori.
Octauò eadem opinio comprobatur authoritate Accursij. Bart. & doct. in d. l. quoties. & in l.
quicunque. C. de seruis fugitiu. Abb. & Felin.
in capit. conquerente. de offic. ord. quorum, &
aliorum communi consensu decisum extat, aureum Iurisconsultorum, & solidum Iustiniani
eiusdem valoris, & ponderis fuisse. Nonò &
his rationibus ipse aliam adijcio, certò sciens
quantùm ea sit roboris habitura. Etenim cùm
regiæ partitarum leges plerunquè, ac frequentissimè aureos, & solidos veterum Iurisconsultorum, & Iustiniani in eandem monetam Hispaniarum transtulerint, satis est probabile, doctissimos illos viros, qui Partitarum operi strenuam dedêre operam, planè existim asse, eiusdem ponderis, & valoris, aureum, & solidum
fuisse. Verùm ex contrario alijs visum est, aureum veterem à solido Codicis Iustiniani differre proportione sescupla, ita quidem, vt aureus sit sescuplo maior pondere ipso quidem
*solido. atque ideò quatuor aurei vnciam efficiunt: quadraginta octo auri Libram duodecim vnicarum: triginta duo marchum octo vnciarum. Sic etenim censent, & opinantur Gulielmus Budæus libro tertio. & rursus libro
quinto de Asse. Leonardus Portius libro primo de monetis, & ponderibus. Alcia. libr. 3.
dispunct. capit. 9. Georgius Agricola lib. 2 de
pondere, & temporat. monet. quorum sententia multis probari potest. Primò ex ipsismet numis aureis veteribus, quorum viginti quatuor
testatur Budæus in d. libr. 3. expendisse, atque
ex iusti ponderis examine deprehendisse, ipsos appendere sex auri vncias. Scribit tamen
aureis viginti quatuor addidisse duas drachmas, & grana quædam, ex quibus perduxit
rem ad æquilibrium. Sic factum est, vt viginti
quatuor aureis duæ ad iustum & exactum
pondus deficerent drachmæ. Idq́ue mirum
non est ob eorum vetustatem, ex qua consumpti, & corrosi aliqua ex parte fuêre. Igitur huius
doctissimi viri diligentia probabiliùs est, aureum quartam fuisse vnciæ partem: cum viginti
quatuor sex vncias appenderint, duabus propter vetustatem eorum deficientibus drachmis. Secundò ad hoc ipsum & locus Plinij conducit lib. 33. c. 3. Etenim ex emendatione Leonardi Portij, Agricolæ, & aliorum ita is scripsit.
Aureus numus post annum sexagesimum secundum percussus est, quam argenteus, ita vt
scrupulum valeret sestertijs vicenis, quod efficit in libras ratione sestertiorum, qui tunc
erāterant.
V. DCCLX. sestertios. Post hæc placuit, quadraginta duo signari ex auri libris,
paulatimq́;paulatimque
principes imminuere pondus, minutissimè verò ad 48. Hæc Plinius, ex quo apparet, aureos
quatuor vnciam fecisse, & ætate ipsius Plinij
ex auri libra romana percussos fuisse aureos
quadraginta octo. Tertiò his accedit Iulij Pollucis authoritas, is etenim libro 4. de vocabulis ad Commodum Cæsarem inquit, Aureus
numus duas drachmas Atticas habebat. Vnde
par est vt quemadmodum denarius romanus
ferè drachmalis pondere fuerit: ita & aureus
romanus duas drachmas habuerit: vnde manifestum fit aureo quartam fuisse vnciæ partem:
cum vncia ex octo drachmis constet. Erit igitur hic aureus romanus iuxta pondus istud similis ferè habita ratione ponderis aureo numo
duplo, quem vulgus Doblon appellat. Est enim duplus hic numus aureus ponderis ferè
duarum drachmarum: siquidem dupli aurei
Castellani, quos cudi iusserunt Reges Catholici Fernandus, & Elysabeth, triginta duo efficiunt marchum addito alterius dupli aurei
Besse, aut duobus adiectis tremissibus: atque
ideò quatuor ex his vnciam ferè constituunt.
Quartò ad hanc rem diligentiùs
expendendāexpendendam
oportet prænotare, aureum illum veterem,
qui absque vlla controuersia viginti quinque
denarios argenteos valuit, si is foret solido similis, ita vt drachmam, & scrupulum appenderet, maximè dissimilem constituere proportionem, & analogiam auri ad argentum, multumq́ue diuersam ab ea, quæ Cæsarum temporibus, & multò antè Romæ habita fuerit. Qua
de re illud est constituendum, quod olim cùm
*Romæ fuit auri penuria, authore Plinio, ea fuit
proportio auri ad argentum, quæ est quindecim ad vnum: drachma etenim auri quindecim argenti drachmis æstimabatur. Erat ergo
quindecuplex auri ad argentum analogia, seu
æstimationis proportio. quod palam deducitur ex Plinio, qui libro trigesimotertio. capit.
3. scribit, scrupulum auri vicenos sestertios valuisse: sed viginti sestertij quindecim argenti
scrupulos continebant: nempè appendebant
quinque drachmas, aut denarios, quorum quilibet, si denarius omninò drachmæ similis est,
tria scrupula pendit: igitur ex Plinio deducitur, tunc auri ad argentum esse proportionem
quindecuplam, atque ita Budęus Plinij locum
libro tertio de asse inducit, & interpretatur.
Deinde apparet, Romæ vnam auri partem decem argenti partibus aliquando æstimatam
fuisse. Cuius rei testis est Liuius lib. 38. agens de
conditionibus pacis, ad quas Aetoli conuenerant cum Romanis, inquit enim: de pecuniæ
summa, quam penderent, pensionibusq́ue eius
nihil ex eo, quod cum consule conuenerat, mutatum, pro argento si aurum dare mallent, dare conuenit, dum pro argenteis decem aureus
vnus valeret. Idem & Iulius Pollux libro 9. de
|
vocabulis ad
CōmodũCommodum affirmat ex Mænandri
comœdia, quæ depositum apud argentarium
dicitur. Huius loci Budæus, & Georgius Agricola meminêre. Et licèt Carolus Molinæus. de
contractibus quæst. 100. nume. 779. existim et
parùm cautè Liuij locum ad rem istam ad duci,
opinor ipse optimè hoc ex eo probari:
cũcum sit
vero simile, de aureo, & argenteo eiusdem ponderis actum fuisse. Herodotus autem in Thalia vnum auri talentum taxauit tredecim argenti talentis. Romæ verò Sergij Galbæ temporibus vna auri portio æstimata fuit argenti
portionibus duodecim, & dimidia: quod ex
Tranquillo, & Cornelio Tacito in hunc modum deducit Georgius Agricola. Scribit enim
Suetonius
TrāquillusTranquillus in Othone Siluio. Nullo
igitur officio, aut ambitionis in
quemquāquemquam genere omisso, quoties cœna principem acciperet, aureos excubanti cohorti viritim diuidebat. De eadem quoque largitione ita loquitur Tacitus, eo paulatim progressu, vt per
speciem conuiuij, quoties Galba apud Othonem epularetur, cohorti excubias agenti
viritim centenos diuideret. Nam cùm centum
numi sestertij efficiant quinque & viginti denarios, & aureus duorum denariorum pondus
habeat, vna quidem auri pars, argenti partibus
duodecim & dimidia æstimata fuisse videtur.
Hipparchus apud Platonem apertè asseuerat,
vnam auri portionem esse precium duodecim
argenti portionum. Sic etenim constat ex
Platonis dialogo, cui titulus Hipparchus, vel
de lucri cupiditate. Deinde Vespasiani temporibus, vnam auri portionem, argenti portionibus duodecim æstimatam à Romanis fuisse, deducitur ex Plinio, qui libro 19. capitul. 1.
Proximus, inquit, Byssino, mulierum maximè
delicijs circa Elin in Achaia genito, quaternus denarijs scriptula eius permutata quondam, vt auri. Habent enim quatuor denarij
pondus duodecim
scrupulorũscrupulorum, seu
scriptulorũscriptulorum.
Eritq́ue paulò maior auri ad argentum proportio, si denarium maiorem drachma constituamus, nempè si septem denarij efficiant vnciam, quæ constat ex viginti quatuor scrupulis, tunc sanè quatuor denarij pondus
habebũthabebunt
ferè quatuordecim scrupulorum: atque ideò
auri ad
argẽtumargentum proportio hæc erit
constituẽdaconstituenda, vt vna pars auri ferè quatuordecim argenti partibus sit æstimanda. Sic denique tempore
illo, quo Romæ solidus sextularis erat, auri
portio vna, quatuordecim argenti portionibus
æstimabatur: quem ad modum ex l. 1. C. de
argẽtiargenti precio. lib. 10. de ducitur: & adnotârunt Caro
lus Molinæ. de contracti. quæstio. 100. nu. 779.
Anto. Augustinus lib. 2. emenda. c. 8. Hoc ipsum
& multò antè obtinuerat, vt ex Plinio modò
probauimus, & ex Suetonio, ac Tacito paulò
antè citatis idem obseruandum erit, si ex
septẽseptem
denarijs
vnciāvnciam, & ex duabus drachmis aureum veterem constituamus: siquidem viginti octo
drachmæ, &
aliꝗdaliquod plus
cōstentconstent ex viginti quinque denarijs. Fit igitur satis manifestum, olim
Romæ tempore, quo solidus erat in vsu ex sexta vnciæ parte, & item eo, quo aureus publica
percudebatur authoritate, auri ad
argentũargentum eam
fuisse proportionem, quæ est vnius ad quatuor
decim. Quod si hæc vera sunt, nec
vnquāvnquam pluris
fuerit
aurũaurum Romæ
æstimatũæstimatum,
quāquam ad
rationẽrationem vnius pro quindecim argenti partibus, fieri non
potest: nec est verosimile,
aureũaureum pẽdentẽpendentem drachmādrachmam, &
scrupulũscrupulum, & sic
similẽsimilem pondere Iustiniani
solido, valuisse viginti
quinq;quinque denarios argenteos:
cũcum esset
tũctunc ea proportio auri ad
argentũargentum,
quæ est vnius pro vndeuiginti,
ꝙquod nullibi legi, &
si diligenter inquisierim. Et hæc
quidẽquidem si denarius
pōderepondere drachmę similis
cōstituaturconstituatur. Quod
si denarius Plinio authore, septima est vnciæ
pars: multò maior erit auri ad
argentũargentum æstimationis analogia, & proportio, quia vna pars auri æstiman da est vna & viginti argenti partibus.
Hanc sanè
rationẽrationem ipse
quandoq́;quandoque probaui pro
Budæi, Leonardi portij, &
aliorũaliorum sententia,
quāquam
vlteriùs exponam illud primùm præfatus, minimè controuersum esse, apud veteres aureum
viginti quinque denarios valuisse, quod minimè negant Ant. August. & Ferretus: idemque
nos inferiùs euidenter ostendemus. Nostra verò ætate vna quidem auri pars vndecim argenti
partibus, aliquando duo decim æstimatur, &
pluris ob auri
inopiāinopiam, vel eius
ęstimationẽęstimationem ex eo
contingentem, quod aurum sit purum absque
vlla argenti, vel æris mistura. Hæc
aũtaunt tam varia
æstimatio auri, præter rationem illam, quæ ab
eius inopia sumitur, poterit contingere ex ipsius auri, vel
argẽtiargenti qualitate. Hæc
tandẽtandem qualitas inde constat, quòd quantò purius est ipsum aurum, vel argentum: tantò est maioris
æstimationis: sic & minoris æstimandum erit,
*si mistum sit alterius metalli maiori portioni.
Auri etenim bonitas in vigintiquatuor caractis indicaturæ pro ratione marchi consummatur. Nostri siquidem aurifices &
argẽtarijargentarij fabri
ad
legẽlegem, &
bonitatẽbonitatem auri indicandam & deprehendendam vtuntur caractis, quam dictionem
à Ceratio, verbo Græco deflexêre. Est enim
Ceratium minuti ponderis vocabulum à grano siliquæ ductum, qui fructus est arboris prædulcis digitorum hominis longitudine, &
pollicis latitudine. nos Hispani Garrouas dicimus: intus sunt grana, quæ ceratra dicuntur nomine cum fructibus communicato. Sic
Columela li. 3. Siliquam, inquit, Græcam quidam
ceratiũceratium appellant. Hac tamen in parte ceratium non ad pondus veteris ceratij, aut siliquæ
referendum est, sed ad auri indicaturam: quod
& Budæus admonet libro 3. de asse. Nam aurifices Marchum diuidunt in viginti quatuor caracta, quæ vulgò Quilates vocamus: cuilibet
autem vnciæ conueniunt tria caracta: aut tres
|
quilates, qua ratione cùm dicimus, oro de. 24.
quilates, intelligimus aurum purum, & obryzum, quod nullam habet mixturam alterius
metalli, nec
argẽtiargenti, nec æris. Hinc sanè fit, quòd
aurum illud est omninò purum, quod totum
legitimum vnciæ, vel marchæ pondus, id est, in
marcho. 24. caracta, habet ex vero auro, nullo
admixto metallo, nec argento, necære. Quòd
si marchæ auri sit admixta vicesima quarta æris, vel argenti pars, dicetur aurum istud viginti trium caractorum: nos dicemus vulgari sermone, oro de. 23. quilates. Sic si in auri marcha
sit duodecima portio argenti, vel æris, dicetur
aurum hoc viginti duorum caractorum, id est,
oro de. 22. quilates. Hanc verò auri bonitatem
facilimè deprehendunt aurifices, lydio lapide
aurum probantes. Nam & Plinius libro 33. cap.
8. de eodem lapide lydio tractans inquit. His
coticulis periti cùm è vena, vt lima rapiunt experimentum, protinus dicunt, quantum auri
sit in ea, quantum argenti, vel æris: scrupulati
differentia mirabili ratione non fallente. Hæc
Plinius, qui scrupulum dixit, quod nos quilate
dicimus. Hæc tamen Castellana dictio quo ad
pondus quatuor habet grana vulgaria. Hinc ergò planè intelligitur constitutio Regum Catholicorum, cuius in hoc capite meminimus,
dum iubet, aureos numos, quos excellentes
appellat, ex auro percuti, quod aurum sit de
ley. de. 23. quilates, y tres quartos. Est enim hoc
aurum non omninò purum, sed quod habet argenti, vel ęris admixtam nonagesimam sextam
partem: sic habet aurum istud æris, vel argenti
quartāquartam vnius caracti partem in auri marcho vel
in octo vncijs. Eadem ratione constat intellectus ad l. 104. Caroli Cæsaris, Hispaniarum Regis anno. 37. Pintiæ latam, qua constitutum est,
vt numi aurei percutiantur, & hi Coronæ dicantur, ex auro quidem. 22. caractorum, id est,
de. 22. quilates. Habet enim hoc aurum in quolibet marcho duodecimam argenti vel æris ad
mistam portionem: & sic vnius vnciæ duas partes è tribus. Dicitur aurum istud apud latinos
duo & vicenarium: quia duodecima parte ab
auro purissimo deficiat, & habeat viginti duo
caracta. Eodem sermè modo aurum dicitur vicenarium quod est viginti caractorum. Et item
aurum duodeuicenarium, quod habet. 18. caracta: & id differt à purissimo quarta parte: quemadmodum Budæus diligentissimè explicat libro tertio de asse scribens, vasa rarò ex auro purissimo fieri: ideò, quòd illud aurum vsuram
nōnon
fert, nec attrectationem sine magno intertrimento, idcircò consultò temperatur. Et idem
fit in anulis, catellis, spirisq́ue, & mundo muliebri, ne facilè frangatur, aut torqueatur. testatur
& ipse Budæus, apud Gallos numos aureos
percuti ex auro, quod vno tantum seratio deficiat in ipsa iudicatura: cùm constet ex viginti
tribus caractis. Sed & hinc aperitur sensus Suetonij Tranquilli, qui in Cæsare scribit ca. 54. in
Gallia sana, templaq́ue Deum donis referta expilauit, vrbes diruit sæpiùs ob prædam, quàm
ob delictum: vnde factum, vt auro abundaret,
ternisq́ue milibus numum promercale in Italia, prouincijsq́ue diuideret. Etenim ex hoc
Suetonij loco manifestum fit, auri libram æstimatam fuisse ad rationem fere vnius auri partis pro argenti octo partibus: cùm de sestertijs
numis sit Suetonius intelligendus: vnde coniectare possumus, aurum illud, nempè vascularium, fuisse duodeuicenarium, & à purissimo
auro quarta parte deficere, vt tandem fuerit aurum de. 18. quilates, quod & ipse Budæus admonet. Hæc quidem de auro puro adnotauimus, & de mixto: aurum verò purissimum passim obryzum vocatur: atque inde obryzati so
*lidi dicuntur in l. Vniuersos. C. de veter. numismatis potest. & in l. 1. C. de oblatione votorum
li. 12. qui ex purissimo auro fuerint signati. Plin.
ad hæc li. 33. c. 3. Auri, inquit,
experimẽtoexperimento ignis
ẽest, vt simili colore rubeat, quo ignis,
atq;atque ipsum
obryzũobryzum vocant. Sic & ad
bonitatẽbonitatem auri, & ad eius pondus
examinandũexaminandum iubet lex
cōstituiconstitui publicũpublicum iudicem, quem,
ZygostatẽZygostatem appellat: nos
CōtrasteContraste dicimus. l. 2. C. de ponderatori. & auri
illatione lib. 10. Olim Romæ lege lata à Mario
Gratidiano statutus est ludus, id est schola, probandi numismatis, vt ægrè fallere possent numi adulteratores, teste Plinio lib. 33. c. 9. Commemorat ad hæc Georgius Angli. l. 1. de precio
metallorum. Darium Regem Persarum, cùm cuperet tale monimentum sui relinquere, quale
nullus Rex reliquisset, ex auro, quod quàm fieri potuit, purissimum ex coxit, numos percusisse, qui Darici vocati sunt. Daricus autem hic numus pendebat duas drachmas: vnde similis erat duplo aureo numo, quem percuti iusserunt
Reges Catholici Fernandus, & Elysabeth:
quẽadmodumquemadmodum ex dicto pondere constat: quod proprium huius Darici numismatis fuisse ex Xenophonte, & Aristophanis interprete docet idem Agric. lib. 2. de pondere, &
tẽperattemperat. monet.
aduersus Budæum, qui existimat,
DaricũDaricum octo
drachmarum pondus habuisse. Erat ergò Daricus pondere similis aureo romano iuxta posteriorem sententiam:
habebatq́;habebatque ex altera parte
imaginẽimaginem Darij, ex altera Sagittarium incisum,
authore Plutarcho in vita Artaxerxis. Tyberius item Imperator, qui Iustino successit, Chilpericum Regem Francorum aliquot puris aureis ad eum missis donauit: quorum quilibet
libram pendebat, & altera
cuiusq́;cuiusque pars exprimebat imaginem Imperatoris cum hac inscriptione: Tyberij Constantini perpetui Augusti:
altera currum
quadrigatũquadrigatum, cui in sidebat auriga
cũcum hac præclara in scriptione: Gloria Romanorum. cuius rei meminit Georgius Agricola lib.
1. de precio metallorum:
atq;atque item Sabellicus
Aeneade 8. libr. 5. Sed & Paulus Aemylius de
|
rebus Francorum li. 1. idem scribit adijciens, hos
numos fuisse quinquaginta: tametsi non scripserit, eos fuisse ex auro purissimo signatos.
AurũAurum verò hoc purissimum
obryzũobryzum vocatur, quasi
ophirizũophirizum, aut
ophirisiũophirisium authore Hieronymo ab
Ophir insula Aethiopiæ, vnde purissimum aduehebatur. Latini autem & pro obryzo obrussam dixêre: vt Seneca Epistola 13. hæc, inquit,
est eius obrussa: id est summa bonitas: vt interpretatur Andræ. Alciatus li. 5. Parergon. c. 9. Qui
etiam censet, hinc deduci
prouerbiũprouerbium, ad obrussam: id est ad summum perfectionis: quo Cicero in Bruto vtitur. Expurgandus est, inquit, sermo, & adhibenda ad obrussam ratio, quæ mutari non potest. Aurei item numi obryzati meminit Agathias Historicus. Locus sanè diui Hieronymi, cuius simpliciter Alciatus meminit, est,
ni fallor, in Commentarijs in Hieremiam li. 2.
c. 10. super illa verba: Argentum inuolutum, siue
productum de Tharsis affertur:
aurũaurum de ophaz,
opus artificis, & manus ærarij. Hieronymus
ita inquit: septem nominibus apud Hebræos
appellatur aurum,
quorũquorum vnum ophaz dicitur:
quod nos dicere possumus obryzum. Idem adnotauit doctissimus Beroaldus apud
SuetoniũSuetonium
in Nerone c. 44. ex Fortunato interprete ecclesiasticarum dictionum. Quæ tamen verba minimè probant, Hieronymum voluisse obryzum
aurum inde deducere, quasi ophirisium ab Ophir. Nam & si dixerit, aurum ex Ophir propter eius summam bonitatem posse dici à Latinis obryzum, non tamen significat, obryzum dictum ab Ophir, qua si ophirisium. Potuit sanè
obryzum dici quasi
ἄβρυζον id est syncerum, delicatumq́ue. Dictio autem, obrussa, agnoscitur ab
Erasmo in adnotationibus ad Senecam ex ratione auri obryzi. Apud Ciceronem in Bruto
vulgata lectio hæc est. Expurgandus est sermo,
& adhibenda quàm obtrusa ratio, quæ mutari
non potest. Sed & Petrus Victorius in adnotationibus, obrussam ex veteri codice agnoscit
existimans, in vtraque lectione subesse mendum. Fit & auri obryzi mentio Danielis c. 10. vbi Hieronymus ex aquila, aurum Ophaz interpretatur. Suetonius item in Nerone c. 44. eiusdem auri obryzi mentionem fecit.
Argenti lex, & bonitas
nōnon ex caractis, sed ex denarijs, & granis à fabris
argẽtarijsargentarijs distinguitur.
Accipitur enim hic denarius non ad pondus,
*sed potiùs ad bonitatem. Idcircò est duo decima pars integræ, seu totius puritatis materiæ
cuius libet massæ: vt explicat eleganter Carolus
Molin. de contractibus, quæstio 100. num. 182. &
189. Nos tamen ad marchum in praxi denarios
hos deducemus: si quidem marcha habet duodecim denarios, quorum quilibet diuiditur in
grana 23. Summa igitur bonitas in argento ea
est, vt marchus quilibet habeat duodecim denarios argenti: atque ita marchus totus erit argenti puri, quod nullam habet æris, aut stanni mixturam. Quod si marcha habuerit duodecimam partem æris mistam argento, tunc argentum hoc erit vndecim denariorum: quia duo decimus denarius non
argẽtiargenti, sed æris est, alteriúsue metalli. Sic sanè constitutio regia in Pragmaticis dum statuit, numos argenteos esse cudendos ex argento,
que sea de ley de onze dineros, y quatro
granos, est ita intelligenda, vt numi argentei percutiantur ex argento, cui tantùm mixta sit ęris,
aut alterius metalli pars duodecima minus sexta parte: atque ita vnius denarij quinque partes ex ipsius denarij sex: denique habet argentum hoc misturam alterius metalli ad rationem
decimæ quartæ partis, & paulò pluris. Quilibet igitur marchus huius legis & bonitatis habet alterius metalli quatuor Atticas drachmas,
& ferè dimidiam, vel semunciam, & plus:
nempè dimidiam fermè Atticam drachmam.
Hanc verò rationem bonitatis auri, & argenti
præter Budæum, & Carolum Molinæum tradidit optimè Albertus Brunus in tracta. de augmento, & diminutione conclusione vltima. Ex
argento purissimo numos percussit Ariandes,
quem Cambyses Aegypto præfecerat. quaro
Herodo ti etiam temporibus argentum Ariandicum fuit purissimum: meminit huius numismatis Georgius Agricola li. 1. de precio metallorum. Romani verò denarij, etiam qui tempore Consulum percussi fuêre, non sunt ex puro argento confecti. Si quidem æris habent
partem octauam, quàm Liuius Drusus Tribu
*nus plebis miscuit argento, qui ab Imperatoribus signati sunt, maiorem habent æris portionem: quod eleganter, ac diligentissimè tradit
Georg. Agricola lib. 2. de ponderib. & temperatura monet. qui & in d. li. 1. de precio metallorum, & monetis, vtranque rationes adducit, an
expediat reipublicæ, numos ex auro, vel argento purissimos percuti: an potiùs vtile sit,
auro, & argento misceri æris partem aliquam
ad numismata cudenda. Ipse vidi multos Cæsarum denarios argenteos, quorum aliquot
signati videbantur ex argento, cui mixta erat
decima, vel duodecima æris pars: aliquot
autem ex minoris bonitatis materia, nempè
ex argento, cui fuerit mixta sexta, vel quinta æris pars. Nec diffiteor apud Romanos, &
Græcos, vt & apud Hispanos varias ob causas
sæpissimè ex reipublicæ instituto, rem istam
numariam mutationem in argenti, & auri
materia accepisse. Denique in auro, & argento ratio iudicaturæ communis est, vt quod
excoctissimum sit, vel aurum, vel argentum,
id sit à mixtura alterius metalli purgatissimum.
Argentum purissimum, quod nos Hispani
Acendrado dicimus, à Latinis Pustulatum nuncupatur ex authoritate Suetonij in Nerone c. 44.
&
IuriscōsultiIurisconsulti in l. in naue Saupheli. ff. loca. quo
in loco Budæus hoc adnotauit, & Philip. Beroal
dus ad Suetonium in d. cap. 44. Catellianus
|
Cotta in dictione. Argentum. Hoc ipsum Aulus Gellius appellat li. 6. c. 5. argentum purum,
putum. Qua de re multa tradidere Alciatus li.
6. Parer. c. 4. Carolus Molin. in tract. de contractibus q. 100. num. 785. & Stephanus Forcatulus in Necyomantia iuris dialogo 6. Quibus
non omninò placet dictio Pustulatum apud
Suetonium, nec apud Iurisconsultum, apud
quem in Pandectis Florentinis legitur, Pusulatum. Sed à multis proditum est, aurum, &
argẽtumargentum non posse ita excoqui, quin
aliquāaliquam habeat,
etiam summa diligentia excoctum, alterius metalli portionem. Secundum hos in auro est summa bonitas ad quartum, & vicesimum ceratium ad quadrantem absolutum: id est, vt quadrans tantùm ceratij in tota massa, aut marcho
æreus sit, aut argenteus. Sic equidem aurum illud, cuius meminit præcitata regia constitutio,
erit iuxta hanc rationem purissimum, & obryzum. Argentum autem ex hoc illud erit purgatissimum, cui tantùm mistus est alterius metalli denarij quadrans; nempè quadragesima octaua totius massæ pars. Verùm Guliel. Budæus
lib. 3. de asse. consentiens huic opinioni veterum, & asseuerans, aurum, & argentum ad præscriptam bonitatem
summũsummum censeri: nihilominùs ex iudicio, & testimonio peritorum huius
seculi probat, argentum ita decoqui posse, vt
nihil penitùs præter merum
argẽtumargentum supersit:
aurum verò adeò posse igni purgari, vt ad bonitatem absolutam, & summam non sit in eo ęris,
aut argenti quicquàm præter decimam sextam
vnius caracti portionem. Et sanè huic auro, vt
verè sit viginti quatuor caractorum, de 24. quilates solum deficit vnius caracti decima sexta
pars: nempè totius massæ portio trecentesima
octuagesima quarta. Quæ omnia ideò hoc in
loco adduximus, quòd existimemus fore necessaria, aut saltem vtilia esse ad cognitionem
eius rei, quam hoc in opusculo tractandam
suscepimus. Scribit & præter hæc Plinius libro 33. cap. 4. Omni auro inest argentum vario pondere, alibi dena, alibi nona, alibi octaua
parte. In vno tantùm Galliæ metallo, quod
vocant Albicratense, tricesima sexta portio inuenitur, ideò cæteris præest. Hactenùs Plinius.
His ergò rationibus probari poterit Budæi, &
aliorum sententia, quæ asserit, & diffiniuit,
aureum veterum Romanorum quartam fuisse
vnciæ partem, & à solido, ac numo aureo Iustiniani, & aliorum Cæsarum sescupla proportione distingui.
Ex §. sequenti.
-
1. Aureus apud Romanos non fuit semper eiusdem ponderis, nec eiusdem bonitatis: quamuis multo tempore fuerit quarta vnciæ pars.
-
2. Aureus, quo tempore fuerit diminutus ad sextam vnciæ partem.
- 3 Aureus dictus est solidus, etiam eo tempore, quo erat
quarta vnciæ pars.
-
4 Intellectus l. vnic. C. de collat. æris lib. 10.
-
5 Solidi æstimatio, & valor.
-
6 Intellectus l. vnic. C. de argenti. precio lib. 10.
-
7 Intellectus cap. qui subdiaconum. 17. quæstio 1. 2.
-
8 Argentei Turonenses, qui fuerint? Et intellectus clemen. 2. de magistris.
-
9 Intellectus cap. Conquerente. de officio ordinarij.
-
10 Siliquam Accursius falsò solidum interpretatur: &
qui nos solidos decem.
-
11 Solidi aurei in sacris Biblijs & inibi de Siclis aureis.
-
12 Stater aureus vbique.
NON me latet, rem hanc difficilem
esse: cùm & in ea viri diligentissimi in varias ierint sentẽtiassententias, quarum modò mentionem fecimus:
conabor tamen quibusdam expositis assertionibus huius quæstionis nodum pro
viribus explicare: vt hinc constitutissimum sit,
habita ratione temporum vtranque sententiāsententiam
defendi posse.
*Prima conclusio. Aureus apud Romanos
nōnon
semper eiusdem ponderis fuit, nec eiusdem bonitatis. Prior assertionis pars constat ex authoritate Plinij lib. 33. cap. 3. cuius verba proximo
§. retulimus. Nec hoc poterit negari, nisi ab eo,
qui Plinium nusquàm legerit. idem tradidêre
Leonardus Portius lib. 1. de sestertio. Budæus
lib. 3. de asse. & Georgius Agricola lib. 1. de monetis, & precio metallorum. Posterior verò pars
itidem ab eisdem probatur:
cũcum ex eis appareat,
à Principibus Romanis auro numismatico duodecimam partem argenti, vel æris, quandoq́ue
maiorem, quandoq́ue minorem mistam fuisse: quemadmodum & hodiè fit. His accedit
Pomponius Iurisconsultus in l. numismatum.
ff. de vsufr. ita enim inquit, Numismatum aureorum, vel argenteorum veterum, quibus pro
gemmis vti solent, vsusfructus legare potest.
Secunda conclusio. Aureus Romanorum multo quidem tempore fuit quarta vnciæ pars.
Hæc deducitur ex Plinio in d. ca. 3. eius etenim
tempore, & sic sub Cæsaribus Vespasiano, &
Tito aureus hoc ponderis habuit, vt quarta fuerit vnciæ pars. Idem constat ex Numismatis à
Budæo appensis ad vsque tempora M. Antonini Philosophi, Aurelij, & Seueri. Iulius item
Pollux, qui ad Commodum Cæsarem de rerũrerum
vocabulis scripsit, testis est, & aureum quartam
fuisse vnciæ partem. Sunt & Aureliani Imperatoris aurei quidam, qui duos denarios appendunt, quorum aliquot hodie extant: vt commemorat Georgius Agricola lib. 2. de pondere, &
temperat. monet.
Tertia conclusio. Aureus Romanus sub Constantino Imperatore, aut sub Iuliano ita pon|
dere diminutus est, vt
sextāsextam effecerit vnciæ partem. Hanc propositionem multis sanè coniecturis, & fortassis certis testimonijs probare
quis poterit, si consideret, proximè constitutas
conclusiones veras esse. Etenim sub Cæsaribus,
qui hos præcesserunt, aureus quarta fuit vnciæ
pars, ab his verò Imperatoribus vt sexta vnciæ
pars iudicatur, & expenditur: Igitur constat,
horum Cæsarum Imperio aureorum pondus
diminutum fuisse. Quod & Georgius Agricola
itidem asseuerat in d. lib. 2. Idem deducitur ex
aureorum precio habita analogia, & proportione aurei ad argenteos numos: sicuti proximo paragrapho quarta ratione colligebamus.
quamobrem satis certum fit, olim sub consulibus, & denique sub Cæsaribus ante Constantinum aureum fuisse quartam vnciæ partem.
*Quarta conclusio. Aureus etiam eo tempore,
quo quartam appendit vnciæ partem, dictus est
solidus, tunc primum: cùm Alexander Seuerus
Imperator ex aureo tremisses, & semisses percuti iussit. Ad huius assertionis probationem
Aelij Lampridij verbis vtar, qui in
AlexādroAlexandro Seuero ita scribit. Vectigalia publica in id contraxit, vt qui decem aureos sub Heliogabalo præstiterant, tertiam partem aurei præstarent hoc
est tricesimam partem.
Tuncq́;Tuncque primũprimum semisses
aureorum formati sunt. tunc etiam cum ad tertiam partem aurei vectigal decidisset, tremisses,
dicente Alexandro, etiam quartarios futuros,
ꝙquod
minùs non posset: quos quidem iam formatos
in moneta detinuit expectans, vt si vectigal contrahere potuisset, & eosdem ederet. Sed
cũcum non
potuisset per publicas necessitates, conflari eos
iussit, & tremisses tantum solidosq́ue formari,
formas binarias, ternarias, & quaternarias, &
denarias etiam, atque ampliùs vsque ad bilibres quoque, & centenas, quas Heliogabalus
inuenerat, resolui præcepit, nec in vsu
cuiusquācuiusquam
versari:
atq;atque ex eo his materiæ
nomẽnomen inditũinditum est,
cùm diceret, plus largiendi hanc esse Imperatori causam, si cum multos solidos minores dare
possit, dans decem, vel ampliùs vna forma triginta, & quinquaginta, & centum dare cogeretur. Hæc Lampridius, à quo libet deducere, aureos, quorum quilibet appendebat quartam vnciæ partem, solidos ex eo dictos fuisse, quòd integri aurei essent, non semisses, nec tremisses,
ꝗquod
tunc primum percussi fuêre: Semisses
quidẽquidem ex
dimidia aurei parte, tremisses ex tertia. Sed &
sub Alexandro Seuero, aureum etiam habuisse
quartam vnciæ partem, constat ex proxima
cōclusioneconclusione, & ex his quæ ad eius intellectum adduximus. Item deducitur ex eodem Lampridio, aureos veteres tunc ex ea ratione solidos
dici cœptos Nam & hac dictione iuxta significationem istam antè id temporis apud Latinæ
linguæ authores rarus fuerat vsus. Aureos verò
duarum drachmarum ideò minores solidos appellat Lampridius, quòd
distinguerẽturdistinguerentur ab his, quos binarios: id est quatuor drachmarum: ternarios sex drachmarum: quaternarios octo: denarios viginti: Bilibres centum nonaginta duarum: centenarios ducentarum
drachmarũdrachmarum Heliogabalus cudi fecerat. Sic Vlpianus, qui sub
hoc Cæsare Alexandro floruit, in l. quod vulgò. ff. de Aedili. edict. in l. Si verò. §. Prætor ait.
ff. de his, qui deiecer. vel effude. Prætorum, &
Aedilium vetera edicta referens, pro aureis solidos apposuit, ex eo forsan, quòd & si eius dictionis non fuerit apud veteres frequens vsus,
vsi tamen ea quandoque fuerint veteres Prætores, & Aediles: vel ex ea ratione, quòd Iurisconsultus ipse dictionem tunc in vsum deductam veteri substituerit: cùm frequentior sit
mentio aureorum in ipsis veterum Prætorum,
& Aedilium edictis. Eadem ratione, & ipso quidem tempore, quo aureus, siue solidus
sextāsextam appendebat vnciæ partem, percussi fuêre aurei numi semisses, & tremisses. Tremissis autem numus aureus tertiam
pẽdebatpendebat soli di partem, ita,
vt solidus ex tribus tremissibus constaret, tremissis verò ex octo siliquis. Fit mentio de tremissibus in l. 3. C. de milit. veste. & in l. iubemus. C.
de erog. mil. anno. lib. 12. & in Nouella. 28. &
29. Sed & de solidis aureis Iustiniani, & de tremissibus expressim meminêre Gothorum inclyti Reges, qui apud Hispanos leges olim tulêre ante Roderici Regis calamitatem: vt patet
ex Foro Iuzgo maximè lib. 7. l. vltim. & lib. 8.
titul. 4. contextus etenim latinus illarum legum solidi aurei passim meminit, item & tremissis numi, eum expendens ad tertiam solidi
aurei partem. Extant sanè leges istæ, & nunc
eo quidem sermone, atque idiomate, quo fuêre olim scriptæ, nempè latino, & rursus è regione Hispano, quo tunc Gothi vtebantur, quo
& nunc paululum antiquatis nouatisq́ue dictionibus, vtimur.
Quinta
cōclusioconclusio ex præmissis hunc in modum deducitur, Quamuis aureus à solido, nec re, nec
nomine in effectu differat, nec vsquam ei dissimilis fuerit numus: tamen hic sub Consulibus, & Cæsaribus ferè ad Constantinum vsque
maior pondere fuit, quàm qui sub Constantino,
& successorib. fuerit posteà signatus Hæc ideò
probatur, quòd iam dixerimus, aureum, etiam
ponderis duarum drachmarum, & qui quartam habet vnciæ partem, dictum esse solidum.
Deinde quia numus hic, qui olim appendit
quartam vnciæ partem, posteà sub Constantino, & Iustiniano sexta suit vnciæ pars. Qua
ratione nos lib. 1. Variarum resolutionum. cap.
11. asseruimus, & nunc constanter asserimus,
aureum veterum Iurisconsultorum ab aureo
codicis Theodosiani & Iustiniani ex eo differre, quòd aureus ille vetus quarta fuerit vnciæ
pars: aureus autem, vel solidus Iustiniani, &
aliorum Cæsarum, qui à Constantino imperium obtinuêre, sextam tantùm appenderit
|
vnciæ partem. Atque ideò rem istam obiter tetigisse videntur, qui discrimen hoc hac in controuersia nondum constituêre. Superest nunc
his satisfacere rationibus, quæ pro contraria
sententia fuêre adductæ. Non enim obstat textus in d. l. quoties. C. de susceptor. præp. & arcar. ea siquidem constitutio edita fuit à Valentiniano & Valente Cæsaribus, vt constat ex libro 12 Codicis Theodosiani tit. 6. quo tempore aureus vel solidus iam erat pondere diminutus,
maximeq́;maximeque à veteri dissimilis, quippe qui
sexta esset vnciæ pars. Errant ergo, qui eam
cōstitutionemconstitutionem Alexandro Seuero, vel Iustiniano
tribuendam esse censent. Non igitur quidquam nostram opinionem diuellit, quod ibidem solidus sexta vnciæ pars censeatur: sicut
Isidorus, & alij scripsêre.
Secunda ratio ab Antonio Augustino collecta ex
*l. vnic. C. de collat. æris. libro 10. non admodum
vrget, quod ostendere conabimur, prius statuentes rationem ipsius inductionis, qua vir ille
doctissimus vtitur. Is etenim existimat, ab eadem constitutione libras æris viginti solido vno æstimari, atque ideò solidum valere centum viginti sestertios: cùm quælibet æris libra
efficiat viginti quatuor asses semunciales, ex
quibus constituitur valor sex sestertiorum ad
rationem quatuor assium pro quolibet sestertio: Vnde deducitur, solidum ea lege valuisse
centum viginti sestertios, & sic triginta denarios. Hinc sanè Antonius August. existimat, solidum eius fuisse ponderis, cuius fuerit aureus,
cùm tanti sit valoris, imò pluris æstimetur. Posset equidem pluris hęc inductio fieri, si vtamur
lectione, secundum quam dict. l. vnic. legitur in
C. Theodosiano libro 11. titul. 22. l. 2. his equidem verbis.
Arcadius & Honorius, A. A. Hilario.
Aeris precia, quæ à prouincialibus postulantur,
ita exigi volumus, vt pro viginti quinque libris æris solidus à possessore reddatur. Dat. V.
Calen. Ianuar. Mediolani. Arcad. IIII. & Honorio III. A. A. & Conss.
Hinc vides, Lector candide, iuxta Antonij Augustin. rationem, vnum solidum aureum æstimari centum quinquaginta sestertijs, deniq;denique triginta septem denarijs. Quam æstimationẽæstimationem maximè iniquam esse satis constat, si legitima proportio auri ad argentũargentum obseruetur: Idcircò non
possum ipse mihi persuadere, solidum aureum
tanti vnquāvnquam æstimatũæstimatum fuisse, vt triginta septem
argenti denarios valuerit: id etenim nec memini, me alicubi legisse, nec Budæus, Alciatus,
Leonard. Portius, Agricola, ipséue Antonius
August. tantæ æstimationis mentionem fecêre. Nam & si solidus, vel aureus quarta fuerit
vnciæ pars, ac duas appenderet drachmas, si
tanti æstimaretur, esset proportio auri ad argẽtumargentum ad rationem vnius pro decem & octo partibus. Quòd si solidus constituatur ex sexta vnciæ parte, vt ad d. l. vnic. constituendus est: profectò esset hæc proportio ad rationem vnius
portionis auri pro viginti & octo argenti portionibus. Quod adeò absurdum est, vt facilimè
refelli queat. Sed etsi lectionem communem
admittamus, quæ vulgò recepta est, & authoritatem publicam habet, minimè permittāpermittam, nec
cōcedamconcedam, ex d. l. vni. adno tari, solidũsolidum vnũvnum valuisse tempore illo centum & viginti sestertios,
id est, triginta denarios. Non enim est credendum, aurũaurum eo tempore, quo maiorem habuit
æris, aut argenti portionem, quàm olim habuerit, pluris tunc, quāquam olim æstimari, cùm eius esset in Italia penuria. Præsertim hæc æstimatio
admittenda non est, vel ex eo, quòd multũmultum dissimilis sit, & iniqua proportio auri ad argentũargentum
sic sanè non verebor asserere, solidum aureum
sub Arcadio & Honorio Cæsaribus nequaquānequaquam
tanti fuisse valoris, quanti ipse Anto. Augustin.
inductione diligenti opinatur.
Ipse verò coniecturis quibusdam, & his à iustitiæ
rectitudine deriuatis contendam, solidum au
*reum tertia parte veteris aurei diminutum, itidem & tertia æstimationis, ac precij parte à veteri deficere: qua ratione cùm vetus ille aureus
valuerit viginti
quinq;quinque denarios argenteos, solidus Iustiniani, & aliorum Cæsarum à
CōstantinoConstantino, erit æstimandus denarijs argenteis ferè
decem & septem: hæc enim æstimatio congruit proportioni auri ad argentum, quæ eo tempore iusta censebatur, sicuti nos superiùs tradidimus. Et probatur in l. 1. C. de argenti. pre. lib.
10. vbi libra argenti, quæ constat ex octuaginta
quatuor denarijs,
quinq;quinque aureis solidis ęstimatur. Eandem opinionem probauimus lib. 1. variar. resolut. cap. 11. quo in loco deduximus Iustiniani
solidũsolidum ad hunc, quem modò exponimus, valorem. Cæterùm quod aureus olim habuerit hanc æstimationem centum sestertiorum, aut viginti quinque denariorum, tradidêre Gulielmus Budæus, Alciatus, Georgius Agricola, & alij hanc rem tractantes, nec negat
ipse Antonius Augustinus. Sed & hoc manifestum fit ex Tranquillo, in Othone & Cornelio Tacito, quorum superiùs meminimus, ad
probandam eius ætatis proporitonem auri ad
argentum. Idem & Leonardus Portius palàm
& apertè asseuerat. Nam & tot doctissimorum virorum sententia, qua valor aurei constitutus est ad centum sestertios, etiam cùm erat quarta vnciæ pars: omninò euerteretur ex
dict. l. vnic. si Antonij Augustini interpretatio
foret admittenda, cùm ex ea aureus æstimandus sit centum viginti sestertijs numis: & tamen erat tunc aureus ponderis eius, quod
cōstatconstat ex sexta vnciæ parte: Idcircò ipse, ni fallor, existimarem, certiùs esse, Cæsares ipsos Arcadium & Honorium in tributis exigendis à
prouincialibus, quamlibet æris libram minoris æstimasse, quàm ea redacta ad nu|
mos æreos publica authoritate percusos Romæ æstimaretur. Idq́ue factum est, ac fieri potuit, vt prouinciales minùs grauarentur in exactione tributorum, & inuitarentur ad soluendum aurum pro ære, si de æris exacta æstimatione aliquid ea ratione remitteretur. Item
quia vilior erat æstimatio æris in prouincijs,
quàm Romæ & in Italia. Ex quibus statutum
est, vt in tributorum exactione, ærísque collatione satis esset, pro viginti æris libris aureum
solidum conferri. Qui quidem solidus æstimationis erat decem, ac septem denariorum:
quia sextam vnciæ partem pendebat: atque ita pro qualibet æris libra soluebantur sestertij
tres, & ferè dimidius, secundum ea, quæ paulò
ante adnotauimus.
Huic interpretationi, quam ad dict. l. vnic. adduximus, accedit & altera constitutio in l. vnic. C.
*de argenti precio. lib. 10. qua statutum est, in publicis pensitationibus posse pro qualibet
argẽtiargenti libra quinque solidos aureos solui. Et est hęc
constitutio Imperatorum Arcadij & Honorij
ad Eutychianum præfectum prætorio, extatq́ue in Codice Theodosiano libro 13. titul.
2. Nam si solidus quilibet æstimaretur sestertijs
centum aut centum viginti, & sic viginti quinque denarijs aut triginta: vt censet Antonius
August. esset profectò iniqua commutatio, &
iniuriosa his, qui tributa soluere tenentur, cùm
pro octuaginta quatuor denarijs, ex quibus
argenti constat libra, soluerent ipsi centum viginti quinque denarios, quos efficiunt quinque aurei solidi: aut sanè centum quinquaginta denarios iuxta ipsius Antonij Augustini
æstimationem. Quòd si solidus quilibet constans ex sexta vnciæ parte, æstimetur, vt æstimari debet, decem & septem denarijs ferè,
tũctunc
planè constat, quinque solidos efficere octuaginta quatuor denarios, ex quibus libra argenti conficitur. Hæc ergò Cæsarum constitutio
ita intellecta plurimum iuuat eam æstimationem, quam nos constituimus ad solidum aureum, cuius mentio fit in Codicibus Theodosiano, & Iustinianæo, ex quo, ni fallor, secunda
ratio tollitur.
Tertia ratio non oberit nostræ opinioni, si exactè considerentur conclusiones, quas hoc in §.
constituimus. Non enim negamus, solidum
aureum cuius à Iustiniano mentio fit, sextam
esse vnciæ partem, aureum verò veterem quartam fuisse vnciæ partem constanter asseueramus. Iustinianus autem, vt moris est apud legislatores, cùm vellet veterum Senatusconsultorum, Prætorum & Iurisconsultorum responsa lege noua confirmare aut interpretari,
monetam, & numos priorum legum, aureos
quidem aut solidos, sui temporis numis aureis exposuit, & significauit, licet pondere fuerint diminuti. Liberum enim est hoc legislatori. Voluit sanè Iustinianus deinceps pœnas legum antiquarum expendendas esse ad rationem numorum, quibus eius principatu Romani vtebantur. Probatur hoc apud eundem
Iustinianum in §. sed nostra. Institut. de succes.
liber. vbi agens ipse Imperator de libertis Centenarijs Papiam legem referens, quæ de centũcentum
mille sestertijs loquebatur, eius quantitatem
ad centum aureos deducens, ita scribit, vt pro
mille sestertijs vnus aureus computetur. Non
enim voluit Iustinianus, mille sestertios vnius
aurei tantùm æstimationem efficere, id quidem falsum esset, siue accipiamus aureum veteris ponderis, siue solidum Iustiniani, qui est
sexta vnciæ pars: sed veterem summam ad minorem deduxit. Vt tandem centenarius libertus olim ex lege Papia centum sestertia in bonis habens, hodie dicatur is, qui centum solidos habuerit aureos ex Iustiniani constitutionibus. Atque ita locum illum Iustiniani explicârunt Enguinarius Baro ibi Budæus libr. 2. de
asse. Alciat. libro 3. dispunct. c. 9. Antonius Augustin. libro 2. emendatio. cap. 7. Sic regia Partitarum lex 10. titul. 22. part. 4. eum esse censet
libertum centenarium, qui habeat in bonis cẽtumcentum aureos marauedinos, quos ipse interpretor numos aureos, nostra ferè ætate dictos Castellanos, & similes aureo solido Iustiniani, qui
sextam appendit vnciæ partem.
Quarta ratio eodem iure tollitur, siquidem leges
veteres, quò ad pœnam aureorum veterum reducuntur ad nouos aureos, seu solidos, qui sub
Iustiniano Cæsare expendebantur.
Quinta contrariæ opinionis probatio eandem
adsequitur solutionem. Nam Iurisconsultorum responsa intelligenda sunt de veteribus
aureis, quorum quilibet quartam habuit vnciæ partem. Decisio verò Iustiniani est accipienda de solidis, & aureis eius temporis, quorum quilibet sextam appendebat vnciæ partem. Hîc tamen ex hoc sequitur, aureum veterem, & eum, qui sub Iustiniano percutiebatur, eiusdem ponderis fuisse: Siquidem pœnāpœnam
veterem aureorum, cùm hi non essent tunc in
vsu, nec eius ponderis percuterentur, transtulit Iustinian. in aureos, & solidos minoris ponderis, qui tunc percutebantur, & publicè signati expendebantur. Sic sanè nos fatemur tex. in
dict. §. vltim. inst. de pœn. teme. litig. esse intelligẽdumintelligendum de solidis, quorum quilibet sexta erat
vnciæ pars. Nec in libro primo variar. resoluti.
cap. 11. contrarium scripsimus: imò nec vsquam
mente cogitauimus, quippe qui palàm & apertissimè aureum veterem distinxerimus à solido
Iustiniani, cuius est præcitata decisio, & Iustiniani solidum non semel sextam vnciæ partem
fecerimus.
Sexta ratio poterat profectò vrgere
aliquantulũaliquantulum,
si in d. c. qui subdiaconum, mentio facta fuisset
de aureis, cùm in lege regia Partitarum eadem
decisio sermone Hispano sub mentione, & no|
mine solidorum expressa fuerit. Etenim tunc
probaretur, aureum & solidum idem esse, &
hos numos eiusdem ponderis fuisse. At cùm in
d. c. Qui subdiaconum. de solidis mentio fiat:
sicuti & in d. l. regia, nullo quidem modo probatur illîc, aureum, & solidum eiusdem ponderis fuisse. Pręsertim, quia fortassis hæc inductio
ad aureos non pertinet, nec ad solidos Iustiniani. Nam solidi,
quorũquorum in hac specie mentio fit
in d. c. qui
subdiaconũsubdiaconum. aurei non erant sed argentei, nec erant tanti valoris & precij, quanti
*censentur solidi aurei Iustiniani, &
aliorũaliorum Cæsarum, quorum constitutiones referuntur in
Codicibus Theodosiano & Iustinianæo. Ad
hoc verò probandum summè
adnotandũadnotandum est,
Gratianum in d. c. qui subdiaconum. 17. q. 4. decretum illud adsumpsisse ex Iuonis Carnotensis decretorum libro, qui & id deduxerat ex libro 5. capitularium. Sicuti constat ex lib. 8. Iuonis. tit. de eo qui clericum interfecit.
Liber autem Capitularium, vt & hoc obiter explicemus, cùm à Gratiano sæpè fiat eius mentio,
continebat leges quasdam à Carolo Magno latas de rebus ecclesiasticis, vt inquit Franci. Balduinus in prolegomenis, pag. 120. Huius libri
seriem & rationem diligentissimè expendit
Carolus Molinæ. in commentarijs ad edictum
Regis Gallorum Henrici Secundi, pagina 5. vbi inquit, seipsum librum hunc legisse, & Angesisum Abbatem quatuor libellos quodam
certo ordine distinxisse ex capitularibus Caroli Magni, Ludouici Pij, & Lotharij, quorum
duobus primis leges de rebus ecclesiasticis refert. Idem scribit Rhenanus in adnotatio. ad
Tertullianum libro de Corona militis. Hoc ipsum palàm asseuerat Trithemius de scriptoribus eccles. qui testatur, hos Angesisi libros seipsum legisse & vidisse.
Sed & in hac specie, quam tractamus, Burchardus
Vuormatien. episco. libr. 6. decre. ca. 5. refert ex
concilio apud Theodonis villam habito. cap.
3. Decretum quoddam, quo misericors admodum & benigna censetur pœna prædicta per
Carolum Magnum in capitularibus statuta, &
ideò ea ibidem augetur, vt pro homicidio
subdiacono episcopo soluantur pro compositione 400. solidi, pro homicidio diaconi. 600.
solidi, pro homicidio presbyteri. 900. pro homicidio episcopi duo mille, & 700. Rursus idem Burchar. c. 6. adducit decretum Concilij
Prouincialis Triburiens. quo eadem augetur
pœna, aut pecunia pro compositione soluenda Episcopo, saltem quò ad homicidium presbyteri & episcopi. Nam pro homicidio presbyteri episcopo soluendi sunt mille & ducenti
solidi. pro homicidio autem episcopi triplex
redditur hęc compositio, nempe soluuntur termille & sexcenti solidi.
Hinc ipse
cōijcioconijcio aliquot rationibus, hos solidos
non esse aureos, nec similes his, quorum meminerit Iustinianus. Primùm, quòd annis ferè
tercentum post Iustinianum tam varia Imperij
Romani mutatione non est admodum veritati
consonum, eosdem aureos solidos percuti publicè, & expendi. Deinde quia in concilio præcitato apud
villāvillam Theonis misericors
admodũadmodum
existimatur punitio capitularium Caroli Magni, quæ certè non esset, quò ad pecuniariam
cōpositionemcompositionem, si solidi illi aurei, & veteres censerentur, maximè quia præter aliam iudicij secularis punitionem, pecunia in dictis canonib. definita pro compositione soluitur episcopo, vt homicida ad
pœnitentiāpœnitentiam, &
absolutionẽabsolutionem
admittatur. qua ex causa satis grauis est pecunię definitę solutio, etiamsi de solidis argenteis intelligatur. Et prætereà cùm capitularia Caroli Magni de numis Gallicis & Germanicis
sint intelligenda, non conuenit ratio
aureorũaureorum
solidorum Iustiniani apud eas gentes, quæ
tũctunc
maxima ex parte ab Imperio Cæsarum, qui
CōstantinopoliConstantinopoli sedẽsedem habuerant, ad Francorum reges & alios desciuerant. Sed & in legib. Salicis,
quæ apud Francos veteres admodum & antiquæ censentur, mentio fit solidorum, quorum
valor & precium ex denarijs æstimabatur, authore Rhenano lib. 2. rerum
GermanicarũGermanicarum: quo
in loco distinguitur solidus duodecim
denariorũdenariorum à solido quadraginta
denariorũdenariorum. Ex Gallicis
aũtaunt numis solidos ipse Turonicos, aut Turonenses memini me
expẽdisseexpendisse apud
BudæũBudæum
lib. 5. de Asse, hac habita ratione, vt quilibet solidus Turonensis, qui ex argento & ære mistis,
vt conijcio, percusus est, valeat 12. denarios Turonenses. Septem autem solidi Turonenses à
Budęo ęstimantur didrachmo veteri: & sic duobus
argẽteisargenteis denarijs
RomanorũRomanorum, quia Budęus
denariũdenarium &
drachmādrachmam idem esse semper censuit.
Hic igitur solidus Turonensis ęstimari poterit
apud nos tertia vnius argentei numi Regalis
parte,
deniq;denique paulò minus, nempe ex eo, quod
iuxta Budęi
sententiāsententiam septem hi solidi efficiant
apud Gallos æstimationem duarum drachmarum, quæ apud nos
cōstantconstant ex duob. iustissimi
ponderis argenteis, quib. aurifices & fabri argentarij vtuntur ad pondus,
quorũquorum quilibet aliqua ex parte maior est numo argenteo regali,
quẽquem in commutationib. expendimus. Vnde perpendere licebit, quemlibet ex ijs solidis Turonensib. valere nostros æreos vulgares marauedinos decem. Denarius verò Turonensis minoris valoris est,
quāquam noster hic numus æreus, marauedinus vulgò dictus. Quamobrem poterit
non temerè ad hos solidos Turonenses deduci decisio à Gratiano ex capitularib. tradita in
d. c. qui
subdiaconũsubdiaconum. Forsan & ad
eosdẽeosdem referenda est
cōpositiocompositio, quæ solutis certis solidis
iniũgituriniungitur in cap. cùm deuotissimam. 12. q. 2. Ex epistola Gregorij Papæ. 33. libro 4. ad Constantiam Reginam Gallię. Cuius item meminit Burchardus lib. 11. c. 2. Percusi
etiāetiam olim fuêre Turo|
nis numi argentei, dicti Turonenses argentei,
quorum mentio fit in Cle. 2. de magiste. ad
cōstituendumconstituendum modum expensarum &
sumptuũsumptuum,
qui fieri solebant in dignitate doctorali suscipienda. Hi numi variè quidem ab interpretibus
æstimantur: sed in extrauag. prima de sensibus
inter communes §. porrò, ita examinantur, vt
duodecim argentei Turonenses efficiant Florenum Florentinum aureum. Hic tamen Florenus Florentinus aureus maior videtur octaua
ex parte Floreno Aragonio ex l. 62. Henrici re
*gis 2. Tauri statuta æra 1407. At Florenus Aragonius octo ferè valet argenteos numos regales Castellanos. Ex quo, & ex his, quæ simul tradidêre Bart. in l. Paul. ff. de solut. col. 1. & Alciat.
lib. 3. dispunct. ca. 9. poterit Florenus prædictus
Florentinus nouem argenteis numis Regalib.
Castellanis æstimari. Sic sanè argenteus Turonensis, cuius mentio fit in d. clem. 2. erit minor
ferè quarta ex parte numo argenteo regali Castellano, qui drachmam argenti appendit: Qua
ratione vndecim ferme argentei Turonenses
efficiunt vnam
argẽtiargenti integram vnciam: & ideò
quilibet Turonensis argenteus æstimabitur viginti
quinq;quinque nostris æreis marauedinis. Idcircò Panor. in d. cle. 2. tria millia
TuronensiũTuronensium argenteorum, de quib. illîc traditur, ad ducentos
& quinquaginta Florenos de camera deducit,
existimans, hanc esse veram illorum æstimationem.
QuāQuam ob rem iuxta illam constitutionem
nemo poterit in doctorali gradu & honore adipiscendo expendere vltra ducentos simplices
aureos, & ducatos Castellę,
quorũquorum quilibet vndecim numis argenteis regalibus æstimatur.
Quòd si quis solidos capitularium Caroli Magni,
de quibus in dict. cap. qui subdiaconum. interpretari velit argenteos Turonenses, non admodum refragabor. Nam & tũctunc satis sufficiens
erit compositio.
Solidi autem quorum mentio fit in c. vlt. de rerũrerum
permut. non sunt ad solidos Iustiniani, nec ad
aureos veterum Romanorum referendi, sed ad
solidos Vngaricos argenteos, Vt opinor, qui
percusi fuêre regis Vngarię authoritate: & ideò
in d. cap. vlt. solidi regales dicuntur, vt inde nōnon
temerè opinemur, eos numos non esse veteres
Romanorum, nec Imperatorum authoritate, imò regia fuisse percusos.
De his solidis, qui referuntur in c. cōquerenteconquerente. de
offic. ordin. maior est dubitatio. Siquidem glo.
in c. placuit. 10. q. 3. scribit, solidos illos pares esse, & similes aureis, & solidis Iustiniani. Quod
mihi multis ex causis placet.
Primò, quia Bracharense consilium secundum, in
quo statuitur, Episcopos nomine cathedratici non posse exigere vltra duos solidos à qualibet ecclesia. c. placuit modò citatum. celebratum fuit sub rege Sueuorum Theodemiro, &
rege GothorũGothorum Athanagildo, anno Domini. D.
LXIIII. vt constat ex diuo Isidoro in Historia Sueuorum & Gothorum: vt interim & obiter
admoneam lectorem in libro CōciliorumConciliorum, qui
vulgò circumfertur, tempus celebrati huius
concilij Bracharensis vitio erratum esse. Est enim inibi ita scriptum. Anno secundo Regis Ariamiri Aera. DCX. sub Honorio Papa 1. Est equidem ita legendũlegendum: Anno Secundi Regis Theodomiri Æra. DC II. sub Ioanne Papa Tertio.
Cuius rei testis est diuus Isidorus, isq́;isque maximæ
authoritatis author illis tẽporibustemporibus proximus,
qui in historia Sueuorum scribit, TheodomirũTheodomirum
cœpisse regnare anno Domini DLXIII. Et cũcum
eius Regis secundo anno congregatum fuerit
hoc Bracharense Concilium secundum, apparet, eius certum tempus tribuendum esse anno
Domini. DLXIIII. Æræ. DCII. quo tempore
summum Pontificatum obtinebat Ioannes 3.
Nam Honorius electus est multò post anno quidem Domini. DCXXII. Hoc aũtaunt Bracharense
concilium iuxta hanc rationem planè contigit
Iustiniani Cæsaris ætate: & ideò mirum nōnon est,
quòd ad eius numos, id est, ad solidos aureos
referatur.
Secundò, quia hæc eadem decisio de duobus solidis ab Episcopo exigendis pro iure cathedratici traditur à Gratiano in cap. inter cætera. 10.
q. 3. Ex concilio Toletano quarto, seu potius
ex concilio Toletano septimo, capitu. 4. vt admonuit Antonius Demochares, quod concilium celebratum est anno Domini. DC. 46. quo
tempore, ac postea Reges Gothorum vtebantur proprijs in legib. & constitutionibus solido
aureo Romanorum, quemadmodũquemadmodum iam semel
admonuimus, & modò iterũiterum admonemus ex
Foro Iuzgo lib. 7. cap. vlt. & lib. 8. tit. 4.
Tertiò ex eo in hanc accessimus sententiāsententiam, quòd
sub Iustiniano Pelagius Papa primus paulò ante hoc Bracharense concilium statuerat, duos
tantùm solidos exigendos esse ab Episcopo
iure cathedratici: vt apparet ex cap. illud. & capit. vlti. 10. q. 3. De quo est sane constituendum,
eum intellexisse de solidis aureis, quibus eo
tempore Romani, apud quos summum agebat
pontificem, vtebantur, & de quibus leges tunc
latæ, ab Imperatorib. erant intelligendę. Quod
nōnon latuit virum illum doctissimum Martinum
Bracharensem Episcopum, qui huic præfuit secundo Bracharensi concilio, quiq;quique à Pelagij Papæ decreto canonem concilij deduxit.
Septima ratio ad leges Fori Castellani pertinet,
quarum authoritas pendet ab vsu & praxi, iuxta quam varia semper fuit in hoc regno
solidorũsolidorum æstimatio. Sed & apud leges istas hac in specie nihil aliud legimus, quàm quòd pœna legibus Romanorum statuta sub aureorum mentione, sit item repetita sub eadem
solidorũsolidorum quantitate: quod & Iustinianus fecit, & fecêre viri illi doctissimi, qui Partitarum leges Alfonsi decimi iussu & authoritate concinnârunt. Nec
tamẽtamen id opinioni Budæi refragatur, quemadmo|
dum superiùs adnotauimus, & statim repetemus. Præsertim, quia regia lex Partitarum. 12.
tit. 9. part. 7. dum leges illas de sepulchro violato refert, non appellauit aureos Iurisconsultorum solidos, sed marauedinos aureos, lex autem 14. tit. 13. par. 1. statuit, non minoris
æstimādamæstimandam iniuriam sepulchri violati, quàm centum
marchis,
cũcum de centum aureis hoc ipsum dixerit lex 3. ff. de sepulchro violato. & d. l. 12. titu. 9.
part. 7. quod discutere conabimur inferiùs.
Octauæ rationi responsurus illud profectò præfabor, me multum in qualibet dubia concertatione Accurs. Bart. Bald. & huiusce classis authoribus tribuere, quoties de perscrutando vero Iurisconsultorum sensu, aut de cognitione earum dictionum, quę huius nostræ professionis
propriæ & peculiares censentur, agendum sit.
At vbi de
veterũveterum latinarum
dictionũdictionum interpretatione tractetur, existimo non ita certam esse
eorum authoritatem. Temporis siquidem vitium fuit, non ita propriè ab his authoribus aliquot Latinæ linguæ dictiones acceptas fuisse.
Idcircò
cũcum hac in parte tractemus de veterum
numismatũnumismatum pondere & ęstimatione, potius credendum erit Gręcæ & Latinę linguę eius temporis vetustissimis scriptoribus, & nostræ ætatis hominib. qui magno cum labore collatis veterib. numis rem istam diligentissimè explicârunt. Quòd si quis de verborum significatione
credendũcredendum omninò Accursio, Bart. & alijs censuerit, planè percipiet ex Budæo, Alciato, Nebricensi, Antonio Augusti. & his similibus, quòd
passim errores illi necesse sit probet, & admittat. Quis enim, vt interim alia omittamus, credet Accursio? qui in l. vnic. C. de argenti precio
lib. 10. quinos solidos aureos in collatione pro
*singulis argenti libris soluendos decem interpretatur, maximo & ferè puerili errore ad intellectum ipsius constitutionis
plurimũplurimum conducẽteconducente,
cũcum illîc
quinq;quinque potius solidi fuerint
intelligẽdiintelligendi. In eundem errorem labuntur ipse Accursius
in l. nam & si fur. §. vlti. ff. si cert. petat. in l. si ita
stipulatus fuero, si Titius. in princ. ff. de verbo.
oblig. in l. vt agendi. C. de cursu publico. in l. qui
textrini. C. de murilegulis. li. 11. in l. sciendum. ff.
de l. Idem Accurs. in Proœmio Digest. verb. denarum. & in l. stipulatio ista. §. Eum qui ita. ff. de
verb. obligat. Alberic. & Iaso. in l. vltim. ff. de in
ius voc. Bart. in d. §.
EũEum qui ita. quo in loco scribit, etiam in legibus pœnalibus dena viginti significare: quod adeò manifestum esse censet,
vt nulla indigeat benigniori interpretatione.
Sic sanè Bar. lege lata, vt bini digiti amputentur
falsi crimen committenti, facilimè iudicaret,
quatuor digitos illi fore amputandos. Qua ratione ob errorem
grauissimũgrauissimum in re ferè elementaria, quis contra legem duos amitteret digitos? Quis item obsecro ferat? hac in re præiudicium facere
opinionẽopinionem Accur. in l. vnic. C. de imponen. lucra. descript. quem illîc
perperāperperam Pyrrhus sequitur, dum siliquam solidum interpretatur:
cũcum siliqua sit solidi vicesima quarta pars:
sicuti ex adnotatis superiùs deducitur,
atq;atque in
specie probant Budæus lib. 5. de Asse. Idem in l.
qua vulgò. ff. de ædili. edict. Alciatus in l. frumenta. ff. de verb. signi. Ant. August. lib. 2. emenda. c. 8. & c. 9. Georgius Agricola lib. 5. de ponderibus. Etenim cùm solidus habeat drachmam
vnam, & scrupulum, planè constat,
siliquāsiliquam, quæ
est sexta scrupuli pars, esse vicesimam quartam
solidi partem. Nam & drachma decem & octo
siliquas appendit, & sic tria scrupula. Idem explicat eleganter Carolus Mol. de contractibus.
q. 1. nu. 64. & 68. hoc ipsum & Isidorus scripsit,
cuius mentionem fecit
idẽidem Accur. in auth. nullum credito. agrico. colla. 5. verb.
SolidũSolidum. vt hinc
magis miremur viso eo authore, Accursium toties hallucinatum fuisse. Ex quibus itidem intelliges, quanti sit
æstimādaæstimanda siliqua aurea in authent. Sed hodie. C. de epis. & cler. & in authen.
de sanctissimis episcopis. §. Sportularum. erit
equidem vicesima quarta pars aurei numi Castellani, cuius speciali hoc nomine superiùs
meminimus: atque ideò siliqua numus aureus æstimabitur nostris viginti æreis marauedinis. Hæc longiùs adduximus, quam ab initio
constitueramus, vt admoneremus, numismatum, & veterum
LatinarũLatinarum dictionum interpretationem non ab Accursio, & eius adseclis, sed
ab alijs probatissimis authoribus
petendāpetendam esse.
Cui rei & negocio egregiam dedêre
operāoperam, quò
ad iuris ciuilis libros, Guliel. Budæus, Alciatus,
Zasius, & noster Nebrissensis, & Antonius Augustinus,
atq;atque alij
plæriq;plærique.
Nona ratio facilimè tollitur: siquidem viri illi doctissimi, qui Partitarum leges edidêre, sequuti Iustinianum, eiusq́;eiusque constitutiones, quibus
solidus sexta vnciæ pars censetur, omnes veteres aureos absq;absque vllo discrimine pares fuisse solidis Iustiniani existimârunt. Atq;Atque ideò veteres
leges, & Iurisconsultorum responsa, quibus
mentio aureorum facta est, ad monetam deduxere eandem, nempe ad aureos marauedinos.
Vnde non magis obstant PartitarũPartitarum leges, quàm
Iustiniani responsa. NāNam etiamsi conditores legũlegum
regiarum notānotam habuissent distinctionẽdistinctionem veterũveterum
aureorum ab his, quorũquorum meminit Iustinianus:
attamẽattamen videntur veteres aureos in huius regni
numos itidẽitidem aureos tunc vsui publico percusos
cōmutassecommutasse: quemadmodũquemadmodum fecit ipse Iusti. Quòd
si viri illi eruditissimi opinati sunt, eiusdẽeiusdem ponderis fuisse veteres aureos & Iustiniani solidos,
seruabimus in hoc regno eorum sentẽtiamsententiam regia authoritate diffinitam in iudicijs, & alijs actionib. non tamen inde certum erit, aureũaureum veterem sextam, vt Iustiniani solidum, fuisse vnciæ partem. Cùm harum legum authoritas extra Castellæ Regnum minimè sit admittenda,
nec ex ea iure possimus Budæum, Portium, Alciatum & Agricolam conuincere.
Non tamen prætermittam in hoc ipso libello aliam regiarum legum interpretationem quantum ad numismatum æstimationem distinctius tradere, quippe qui videam, operę precium
me facturum, si huic negocio operam qualemcunque præstiterim: vel in hoc, vt doctiores
ansam hinc capiant, rem istam non admodum
vulgò cognitam in publicam vtilitatem
diligẽtiusdiligentius tradendi & examinandi. Igitur oportet
Iurisconsultorum veterum responsa, & Iustiniani constitutiones,
aliorumq́;aliorumque Cęsarum, constituta ratione
temporũtemporum omninò distinguere ad
propriam, ac
verāveram aureorum & solidorum
æstimationẽæstimationem. Sic Budæus lib. 5. de Asse. hanc aureorum & solidorum differentiam testatur, se deprehendisse appensis aureis numismatis Cæsarum ab Augusto Octauiano ad
CōmodumCommodum, &
Mamæam Alexandri Seueri matrem, quæ quartam appendebant vncię
partẽpartem: rursus aureis numis Constantini Magni, Iuliani Magnentij, &
Iustiniani, quorum pondus sextam efficiebat
vnciæ partem. De aureis item solidis mentio fit
*in sacra scriptura. primo Paralipomenon c. 29.
Polliciti sunt
itaq;itaque principes familiarum, & pro
ceres tribuum Israël, Tribuni
quoq;quoque & Centuriones,
dederuntq́;dederuntque in opera domus Domini
auri talenta quinque millia, & solidos decem
millia de eadem re tractans Iosephus libro 7.
antiq. c. 15. inquit, Oblata sunt auri quidem talenta quinque millia, & stateres decem millia.
Etenim qui solidi in sacris Biblijs dicuntur, à
Iosepho stateres appellantur, vt planè intelligamus, solidos istos aureos fuisse quatuor
drachmarum, nempe siclos Hebræos sanctuarij, de quibus superiùs in c. 2. latiorem mentionem fecimus. Nam licet Atticus stater didrachmus fuerit: frequentius tamen stater non tàm
numus est, quàm pondus quatuor
drachmarũdrachmarum,
quod ex Cleopatra, Epiphanio, Hieronymo, &
Hesychio adnotauit Georgius Agricola lib. 2.
de externis ponderibus. Idem probat Budæus
lib. 4. & 5. de Asse.
Solidus igitur hic sacrorum Bibliorum erit quatuor drachmarum, & idem qui ab Hebræis siclus dicitur:
Atq;Atque ideò stater hic seu solidus aureus appendit nostros quatuor aureos drachmales ferè, quos
Ducados senzillos dicimus. Stater verò & argenteus & aureus fuit: cùm
certũcertum
pondus, & sæpè eius ponderis numum significet. Erat & olim aureus numus stater Cræsius dictus, cuius pondus par erat numo aureo,
*& stateri Darico, quem duas drachmas habuisse, superiùs ostendimus. Cræsius igitur aureus duarum drachmarum Atticarum pondus
habuit: sicuti ex Aristophanis interprete probat Georgius Agricola libr. 2. de pondere monet. Qua ratione Cræsius hic par erit aureo veerit Romanorum, & aureo nostro duplo: quem
vulgus
Doblon appellat. Stater item Cyricenus aureus numus erat, qui valebat viginti octo drachmas Atticas argenteas, vt apparet ex
Demosthenis oratione ad Phormionem: idcircò habita proportione auri ad argentum
probari videtur, aureum istum appendisse duas drachmas, &
dimidiādimidiam, ac fortassè plus ad rationem vnius drachmæ auri pro decem argenti, quod ferè Budæus, & Agricola fatentur.
Eiusdem ferè ponderis erant aurei, seu stateres
Macedonici, & Regum, qui Alexandro Magno
successerunt: vt idem Agricola censet libr. 2. de
pondere monetar. Budæus tamen lib. 5. de Asse testatur, se vidisse numum aureum Lysimachi Regis, quem non potuit appendere, & tamen suspicatur, eum quatuor
drachmarũdrachmarum pondus habuisse. Illud sanè prætermittendum non
est,
quandoq́;quandoque aureum staterem quò ad pondus
quatuor drachmarum, dictum esse
eiusdẽeiusdem ponderis numisma. Quin & Minæ, hoc est libræ
pondus, dictum fuisse staterem, scribit Iulius
Pollux de rerum vocabulis, vt quidam interpretantur. Ipse verò censeo, minam & libræ, &
numi nomen fuisse,
atq;atque ideò apud Pollucem,
mina, vt numus, stater dicitur: quod Ludouic.
Cælius adnotauit libro 6. lection. antiq. cap. 2.
Qua ratione stater aureus minam æquabat, &
vterq; numus erat. Sic & Iosephus lib. 2. antiq.
cap. 3. argenteos numos, quorum mentio fit
Genesis cap. 37. minas appellat intelligens, vt
opinor, stateres argenteos quatuor drachmarum, & sic sanctuarij siclos Hebræos.
THEMA CAP. IIII.
Quánam ratione sit examinanda libra in
iure.
SVMMARIA.
-
1 Argenti libra qualiter intelligatur.
-
2 Auri libra, quónam modo æstimetur in iure.
-
3 Libra quandóquandoque non pondus, sed numus est.
-
4 Sestertium generis neutrius expenditur, aliquotaliquotque loquendi modi traduntur.
-
5 Talenta varia examinantur ad rationem valoris & ponderis.
QVandoq́;Quando legibus auri, vel argenti libra iure multæ indicitur, aut
ratione pœnæ ob crimen aliquod
exponitur, quod passim constat, & ideò oportet inquirere,
qualiter sit in hisce legibus libra æstimanda &
expendenda. Etenim vbi libra, vt pondus auri, vel argenti indicitur, erit referenda in tot ar
*genteos denarios, vel aureos numos, quot Romana lege, regia, vel prouinciali ex duodecim
|
vncijs auri, vel argenti percutiuntur. Quæ
quidẽquidem ratio facilimè haberi poterit ex his, quæ hoc
in tractatu tradidimus: sic sanè est interpretanda decisio l. 2. C. de episcop. audi. l. ab executione. C. quorum appellat. non recip. quibus equidem legibus temerè appellanti pœna imponitur quinquaginta librarum argenti, & quandoq́ue centum indicta est. l. ciuitas. C. de officio
rector. prouinciæ. Argenti etenim libra quælibet duodecim vnciarum æstimatur nonaginta
sex numis argenteis regalibus iustissimi ponderis nempè drachmalibus: aut centum ex
his, qui publica, & regia percussi autoritate in
commutationibus expenduntur. quemadmodum ex capit. 2. deduci facilimè poterit.
Eodem pacto est accipienda pœna triginta librarum argenti, quæ sacrilegis infertur in cap.
quisquis 17. q. 4. Ex Ioanne Papa VIII. & Iuone Carnutensi lib. 2. titul. de sacrilegio. Quamuis in hac specie, quia hæc pœna indicitur ex
argento purissimo, quod vulgò Plata acendrada dicimus, maior erit æstimatio facienda
cuius libet argentei numi: cùm hi numi, quibus vtimur in commutationibus, etiam si argentei sint, habent tamen aliquam æris partem
admistam. Ex his, etiam constat interpretatio
l. properandum. §. sin autem vtraque. C. de iudi. & l. vnic. C. de ratio. oper. publico. quibus
constitutionibus pœna infligitur librarum auri
certo quodam distincto numero. Est enim
*quælibet libra ex his referenda in septuaginta
duos solidos, seu aureos numos Iustiniani, vel
quadraginta octo aureos veteres Romanorum: aut duplos aureos in his regnis signatos
authoritate Regum Catholicorum Fernandi,
& Elysabeth. Hoc ipsum notandum est ad
l. Si quis sepulchrum. C. de sepulchro violat.
Quandoq́;Quandoque libra non pondus, sed numus est,
qui hoc nomine censetur: aut sane hoc libræ
nomine paucorum numismatum numerus
significatur. Quod Budæus explicat libro quarto de asse. Ex quo refert Carolus Molinæ. de
contractibus q. 100. nume. 781. Circa tempora
Iustiniani libram staterem fuisse aureum
nōnon magni ponderis: atque indè deducit, etiam olim
libram fuisse numeralem longè minorem iusta
& ponderali duodecim vnciarum. Quod inde
forsan procedit, quia Iulio Polluce authore,
cuius in c. præcedenti meminimus, stater aureus, mina dictus sit: minam autem Græcam dictionem
pleriq;plerique libram latinè interpretantur:
tametsi ad exactam libræ, & minę
rationẽrationem discrimen sit inter hæc duo pondera
constituendũconstituendum:
sicut probat Georgius Agricola. libr. de ponderibus, & mensuris. Quamobrem stater
pondus quatuor drachmarum libra dici potuit, & ea ratione numerus quatuor drachmarum auri, & numus item aureus quatuor
drachmarum dici potuit tunc libra numeralis. Quod mihi admodum arridet ad plerasque Iustinianæi Codicis leges intelligendas: præsertim vbi pœna grauissima videri potest, si auri
libra ad rationem duodecim vnciarum iudicetur Hinc deniq́ue existimat Carolus l. vltim.
C. de cupressis libr. 11. non de libra auri ponderali, & sic duodecim vnciarum, sed de libra
auri numerali, aut numaria fore intelligendam.
StatutũStatutum enim est in d. l. vltim. Quod plantanti
singulas nouellas cupressi luco Daphnensi, vel
littori Antiocheno, dentur singulæ auri libræ,
qui verò vel vnam cupressum è sylua tulerit, in
pœnam quinquaginta libras auri soluat. Nam
si auri libra illa ponderalis intelligatur quæ
septuaginta duos solidos aureos appendit,
nulla esset nec precij, nec pœnæ proportio: qua
ratione videtur, non esse hanc constitutionem
intelligendam de libra ponderali, sed de numerali, vel numaria: quamuis incertum nobis
sit, quanti hæc fuerit precij, vel æstimationis:
siquidem quod de libra auri quatuor drachmarum diximus, non est ita certum, nisi
eāeam sententiam ad libram quis retulerit,
quāquam explicuimus
in vltimis præcedentis capitis verbis. Id equidem admonemus obseruandum esse ad plures
leges iuris ciuilis, quarum aliquot in initio
huius capitis tradidimus:
itẽitem & ad l. addictos.
C. de episcop. audient. Sunt tamen qui in d. l.
vltimo. C. de cupressis. non quinquaginta libras, sed quinque libras auri legant: idque magis conuenit. l. 1. C. eo. titu. atque ita in Codice
Gregorij Haloandri legitur. Apud Gallos in vsu est, & à quingentis annis in vsu fuisse legitur
libra numaria, quæ valet viginti solidos Turonenses, quorum quilibet valet duodecim denarios Turonenses: vt scribit Carolus Molinæ. in
d. quæstio 100. num. 781.
SeptẽSeptem autẽautem solidi Turonenses didrachmum efficiunt, vt ex Budæo
explicuimus in c. præcedenti. §. vlt. nu. 7. atque
ideò hæc libra numaria, quæ valet viginti solidos Turonenses, valebit sex Regales numos argenteos, quos Drachmales esse apud nos probauimus in c. 2. aut paulò plus propter ponderis diminutionem. Andræas item Alciatus lib.
3. dispunctio. cap. 9. alterius Italicæ libræ numeralis meminit, quæ nostris conuenit centum
æreis marauedinis: scribit etenim, sestertium
neutrius generis valere centum libras monetæ
*Bononiensis, aut Italicæ. Hoc autem sestertium
valet, & iuxta propriam eius æstimationem
cōtinetcontinet mille numos sestertios: vel ducentos, ac
quinquaginta denarios. Vndè prædicta libra
valet duos denarios & dimidium, sic sanè decem numos sestertios. Habent & Valentini
in Hispania Tarraconensi suam numariam, &
numeralem libram, qua passim vtuntur. Quæquidem libra valet viginti solidos itidem valentinos, quorum quilibet valet decem &
octo æreos nostros marauedinos. Idcircò valet
hæc libra decem Regales numos argenteos,
quibus modò vtimur & viginti æreos mara|
uedinos. Poteritque libra ista æstimari decem
argenteis drachmis, & dimidia. Cæterùm quòd
modò diximus sestertium neutro genere valere
mille sestertios numos, probatur à Gulielmo
Budæo ali quot authoritatibus libro 1. de asse:
eiusdem sententiæ sunt Leonardus Portius li.
1. de Sestertio. & Alciatus lib. 3. Dispunct. cap.
9. & libr. 5. Parerg. c. 27. Quamobrem
sestertiũsestertium
neutrius generis valet, ac appendit ducentos
quinquaginta denarios argenteos romanos:
atque ideò apud nos æstimabit decem millibus æreorum marauedinorum, seu quadrantum, quibus vtimur. Erit autem ponderis marcharum quatuor, & dimidiæ, atque insuper vnciæ dimidiæ. Sed Georgius Agricola libr. 2.
de pondere, & temperat. moneta. existimat,
sestertium neutrius generis non differre à sestertio masculini generis, atque ideò sestertia eiusdem valoris esse censet, cuius sunt & sestertij:
vt plane secundum hanc opinionem sestertium
fuerit quarta vnius denarij pars. Et profectò
is autor iure videtur dissentire à Budæo, dum
is censet, sestertium ita dictum esse genere
neutro, quod duas efficiat argenti libras, &
dimidiam: nempè ducentos, ac quinquaginta argenteos denarios. Nam libra non constat ex centum denarijs, nec adhuc ex centum drachmis: quemadmodum ipse Agricola
diligentissimè omnium ostendit libro 4. de
ponderibus romanis, nisi quis velit deductionem Budæi probare ab ea opinione, quæ denarium ferè drachmæ æqualem facit, ac deinde libram centum drachmis constare: quæ
quidem sententia defendi nequit, si rem exactè ad propriam rationem, & verum pondus deducamus. Quod si res ista sit ad pondera non ita exactè æqualia referenda, poterit ipsa Budæi deductio admitti, aut tandem
asseuerabimus,
sestertiũsestertium ita dictum fuisse, quòd
constet ex ducentis denarijs, & dimidia alterius centenarij parte: quasi habeat duos centenarios numeros, & dimidium. Sed & his
omissis nos potiùs admittimus
discrimẽdiscrimen à Budæo traditum inter sestertia, & sestertios, vt
tandem sestertium generis neutrius mille sestertios, aut mille numos complectatur argenteos, quorum quemlibet ad valorem decem
marauedinorum superiùs constituimus. Hæc
verò æstimatio constat ex multis veterum authorum locis, quorum aliquot hoc in loco
subijciam. Nam apud Ciceronem actione 3.
in Verrem, ducenta quinquaginta sestertia dicuntur semel, quæ paulò antè significata fuerant ducentis quinquaginta millibus sestertiorum. Repentè, inquit, recitatur vno nomine
sestertiûm ducenta quinquaginta millia iussu
prætoris data. de eadem pecunia reddita à
Verre paulò post loquutus inquit: numerantur
illa ducenta quinquaginta sestertia Syracusanis. Ad hoc ipsum & Tranquillus in Othone inquit, Ante paucos dies pro impetrata
dispensatione seruo Cæsaris decies sestertiûm
excusserat. Hoc subsidium tanti cepti fuit, ac
primò quinque speculatoribus commissa res
est, deinde decem alijs, quos singuli binos produxerant: omnibus dena sestertia repræsentata,
& quinquaginta promissa: per hos sollicitati reliqui. Hæc Tranquillus. Idem manifestum fit
ex Plinio, & Macrobio. Nam Asinium Celerem Mullum piscem sestertijs octo emisse,
scribunt quidam, cùm Plinius lib. 9. c. 17. memoriæ tradiderit, Asinium Mullum emisse octo millibus numûm, & de eodem Macrobius libr. 3. Saturnaliorum. c. 16. testatur, Mullum emisse septem milibus numûm, audi tandem de Crispino Iuuenalem. Satyra. 4.
Mullum sex millibus emit,
Aequantem sanè paribus sestertia libris.
Etenim Mullus sex millibus emptus numis,
& sic sestertijs masculini generis, pendebat libras sex pro numero sestertiorum generis neutrius, quibus emptus fuerat. Et apud eundem
Iuuenalem Satyra prima satis apparet, sestertium generis neutrius multo pluris esse æstimādumæstimandum, quàm sestertius numus æstimetur. Alioqui ridiculus esset tantus Poetæ conatus, qui
aleam maximoperè vituperat, ac reprehendit
ex eo, quòd pecuniæ maxima quantitas in ea
perdatur, ita enim inquit.
Et quando vberior vitiorum copia? Quando
Mator auaritiæ patuit sinus? Alea quando
Hos animos? Neque enim loculis comitantibus tur
Ad casum tabulæ, posita sed luditur arca.
Prælia quanta illic dispensatore videbis
Armigero: simplex nè furor sestertia centum
Perdere, & horrenti tunicam non reddere seruo?
Quòd si vt opinatur Agricola, sestertium generis
neutrius quarta esset, vt sestertius, denarij pars,
furor hic ludentis posita arca, nec tunicam seruo reddentis ad viginti quinque referendus
est denarios argenteos, quos vel quilibet loculus caperet, quorumq́ue summa est adeò modica, vt solus hic Iuuenalis locus conuincat Agricolæ sententiam. Præsertim quia ipse multa authorum loca mendum habere censeat, quæ
nostram hanc rationem potissimùm adiuuant:
cùm & notam sestertij cum nomine numerali
distributiuo aliter interpretur, quàm sit consonum congruæ interpretationi. Sic enim H--S.
deni: ab eo
decẽdecem sestertij intelliguntur: at sestertium dena millia ex hisce notis H--S. dena: intellexit, multaq́ue adducit testimonia ex Cicerone, Plinio, & Suetonio, apud quos nos sestertia interpretamur: non sestertiûm in genitiuo
casu pluralis numeri, Sic Tranquillus in Caligula. Compererat Prouincialem locupletem ducenta H--S. numerasse vocatoribus. Ducenta
enim sestertia interpretamur. Item apud Plinium libr. 29. cap. 1. Dum is scribit, multos prætereo medicos,
celeberrimosq́;celeberrimosque ex his Cassios,
|
Carpianos, Aruntios, Albutios, Rubrios. ccl.
H--S. annua mercede is fuêre apud principes:
intelligimus ducenta quinquaginta sestertia.
Sic denique apud Tacit. Annalium lib. 2. qui
ita scribit: daturum liberis eius ducena H--S.
singulis, qui sexus virilis essent. Ducena sestertia, non ducena sestertiûm accipimus, etiam refragante Agricola, qui in æstimatione constituenda omnibus his summis non dissentit à
nobis, cum & si intellexerit ducena
sestertiũsestertium:
nihilominùs interpretatur bis centum mille
sestertios, qui efficiunt ducenta generis neutrius sestertia: quam summam & nos admittimus. Fit igitur vt sestertium generis neutrius
valeat mille sestertios generis masculini, quod
& Antonius Sabellicus in Suetonium adnotauit. Quin & Andræas Alcia. in adnotationibus
ad Cornelium Tacitum lib. 11. legit inibi dena
sestertia: & asserit, ea æstimari decem millibus
sestertiorum generis masculini. Illud verò non
prætermittam, quod Budæus, & Agricola
scripsere, nempè maximum esse discrimen inter hæc duo: decem millia sestertiûm, vel numûm, sestertiorum inquam, vel numorum: &
decies sestertiûm, vel sestertiorum. Nam
decẽdecem
millia sestertiûm, significant decem neutrius
generis sestertia: at decies sestertiûm idem
est, quod decies centena millia sestertiorum,
id est mille sestertia. Hoc ipsum tot probatur authoritatibus, vt possimus easdem hîc
omittere. Nam quemadmodum cùm à numis
sestertijs ad sestertia genere neutro fit transitus
numerus millies multiplicatur, ita
cũcum ad eam
locutionem ventum est, quæ per aduerbia numeralia enunciatur, sestertia singula conduplicata crescunt, si genitiuo in casu sestertiorum mentio fiat. Etenim si centum sestertia dicam, centum millia sestertiorum intelligere debeo, quod si centies sestertiûm dicam,
non iam centum sestertia, sed centies centena sestertia subintelligenda sunt. Est apud
Martialem locus satis hac de re insignis lib.
primo.
Si dederint superi decies mihi millia centum.
Dicebas nondum Scæuola factus eques.
Qualiter O viuam, quàm largè quaḿquamque beatè.
Riserunt faciles, & tribuere Dei.
In ius ô fallax, atque inficiator eamus.
Aut viue, aut decies Scæuola redde deis.
Plutarchus hoc idem testatur in Antonio ita scribens. Romani quinque & viginti myriades
drachmarum, decies nominant. Constat etenim sestertiorum decies, centena millia efficere denariorum: Drachmarum verò ducenta
quinquaginta millia: aut viginti quinque denariorum myriadas. Nam Græci myriada dicunt decem millia. Sed & hanc
locutionẽlocutionem præter Budæum, &
AgricolāAgricolam ita
explicarũtexplicarunt. Andr.
Alci. in adnotationibus ad Cornelium Tacitum lib. 13. & Baptista Egnatius ad Tranquillum in Augusto, & in Caio Cæsare. Eandem significationem ipse Budæus libr. 1. de Asse. per
casum ablatiuum singularis numeri pronunciat, & insinuat in hunc modum: decies sestertio, à quo dissentit Agricola vbiq́ue legens. decies sestertiûm: non decies sestertio. Decies
igitur sestertiûm significat decies centum mille sestertios, aut mille sestertios, aut mille sestertia, quæ summa efficit apud nos decem
cōputoscomputos: vulgò dicemus:
diez cuentos. Extat & de
sestertio neutrius generis pulcher locus apud
Aelium Lampridium in Heliogabalo. ita enim
inquit, fertur, & meretricem
notissimānotissimam, & pulcherrimam redemisse. C. H.--S. eamq́ue intactam velut virginem coluisse. Huic
eidẽeidem priuato cùm quidam diceret: non times pauper
fieri? dixisse dicitur: quid meliùs, quam vt ipse
hæres mihi sim, & vxori meæ. Hæc Lampridius, ea
cōmemoranscommemorans inter immodicas Heliogabali largitiones. & ideò
centũcentum sestertia apud
eum intelligo in genere neutro: vt hæc summa
sit apud nos vnius computi, vt vulgari
dictiōedictione
vtar: quod si apud
LampridiũLampridium de sestertijs masculini generis intelligeremus, non esset profectò vel pilifacienda in homine ditissimo ea liberalitas: nec vero simile censeri potest,
tātam vile
preciũprecium meretricis pulcherrimæ, & notissimæ.
Computum autem Hispani dicimus,
quẽquem vulgò Itali, & Galli millionem appellant: qua dictione & nos vtimur quò ad
summāsummam aureorũaureorum,
& millionem
aureorũaureorum dicimus million, id est
decies centum millia ducatorum seu
aureorũaureorum
vulgarium:
cōputicomputi verò vocabulo vtimur quò
ad quadrantes, & marauedinos. sic Budæ. libr.
2. de Asse scribit. Lingua nostra millionem vocat decies centena milia, Latinè dicere possumus mille millenarios, vel millies mille. Hæc
ille, ex quo &
idẽidem significabimus dicentes Chiliada
ChiliadũChiliadum, aut
centũcentum Myriadas. Extat & apud eundem
LampridiũLampridium in
eiusdẽeiusdem Helio gabali vita locus satis euidens pro Budæo aduersus
Agricolam, sic sanè. Idem nunquam minus
cẽtũcentum H--S. cœnauit: hoc est argenti libris triginta. Hæc Lampridius. Qui subdit.
AliquādoAliquando aũtautem
tribus millibus H--S. cœnauit, omnibus supputatis, quæ impendit. Etenim si locus hic de
sestertijs masculini generis foret intelligendus, minimè conueniret tàm vilis impensa immodicis Heliogabali sumptibus, quos Historici passim improbant, & execrantur. Hæc
itẽitem
sestertiorum summa par esset triginta libris
argenti, quarum meminit Lampridius: si consideremus, quot sestertij argenti
librālibram efficiant.
Sed & si de sestertijs neutrius generis locus
hic intelligatur, vt est verè
intelligẽdusintelligendus, adhuc
apparet, centum sestertia non
tantũtantum constituere triginta libras argenti, sed & multò plures,
atque ideò Baptista Egnatius censet illîc legendum. Hoc est. auri libris triginta: vt minor sit lapsus, ipse vero
legerẽlegerem, hoc est, auri libris viginti.
|
Nam ex centum sestertijs neutrius generis
cōstantconstant viginti auri libræ, & paulò plus, si exactè
obseruauerimus, quot aurei
librālibram efficiant, &
deinde, quot argenteos denarios contineat
aureus, & quot sestertium neutrius generis.
Quæ quidem omnia superiùs examinauimus.
Hac etenim in re vetera illa tempora, & eorum
æstimatio auri ad argentum sunt examinanda: vt constet, centum sestertia nondum efficere vnam, & viginti libras auri, habita illorum
temporum auri ad argentum ratione. Mille
siquidem constabant numi aurei ex centum
neutrius generis sestertijs: & sic viginti
quinq;quinque
mille argentei denarij. Ex his verò aureis numis veteribus quadraginta octo efficiebant
auri libram. Idcircò ex centum sestertijs constant viginti auri libræ, saltem non constant
vna & viginti, desunt enim octo aurei. Sæpe
veteres scriptores solo aduerbio numerali vsi
sunt, vt significarent totidem
cẽtenacentena millia, sestertiorum masculini generis:
quemadmodũquemadmodum
ex eisdem authoribus constat. Sed vbi nomine numerali vtuntur in neutro genere adiectiui, tot sestertia significârunt, aut tot millia minorum sestertiorum. Sic Iuuenalis Satyra prima.
Sed quinque tabernæ
Quadraginta parant.
Id est quadringenta sestertia: aut quadringenta
millia sestertiorum minorum: vt & illîc adnotauit Cœlius Curio in scholijs. Est autem hæc
summa ex nostris quadrantibus, aut marauedinis quatuor computorum. His subscribit
omnibus vnico ferè verbo Antonius Augustinus libr. 2. emendatio. capit. 6. ea deducens ad
aliquot Iurisconsultorum responsa latinè & verè interpretanda. Primùm,
inquāinquam, hinc constat
intellectus ad l. propemodùm. ff. de verb.
sign. & in l. Offidius. in fi. ff. de lega. 3. quibus
in locis: centies aureorum, scriptum extat in
hac significatione, vt centies centena millia aureorum intelligamus. Hanc itidem interpretationem in specie probat Haloander in Epistola nuncupatoria Codicis Iustinianæi, ex his,
quæ proximè adnotauimus ex Budæo, cui
consentit Andr. Alciat. lib. 3. dispunct. capit. 1.
& 2. idem & Portius lib. 1. & si concisè nimis
scripserat. Vulgò tamen
nōnon centies aureorum
in dictis responsis, sed centum aureos legitur:
in Pandectis Florentinis centies aureorum.
Deinde l. cum de in rem verso. ff. de vsuris,
scribitur, Imperator quoque noster Seuerus filiæ Flauij Atenagoræ, cuius bona fuerant publicata, de fisco ideò numerari decies centena
dotis nomine iussit, quòd ea patrem præstitisse dotis vsuras allegasset. Decies centena
millia sestertiorum numorum, hîc interpretamur, aut mille sestertia, quæ nostræ monetę efficiunt
decẽdecem cōputoscomputos. Ad hoc item conducit l.
Auia. §. pater. ff. de cond. & demon.
CũCum vxori, inquit Iurisconsultus, mandatum esset, vt moriens filiæ
cōmunicommuni decies restitueret. Ita enim
legitur in pandectis: & significatur his verbis
numerus is, qui computus, aut millio quadrantum, aut marauedinorum dicitur, vulgò aliter
legitur apud Iurisconsultum. Hinc deducitur vera interpretatio ad textum in l. Cùm hæres. §. 1. ff. de statu liber. Non est, inquit Paulus,
statuliber, cùm libertas in tam
lōgumlongum tempus
collata est, vt eo tempore is, qui manumissus
est, viuere non possit, aut si tam difficilem, imò
impossibilem conditionem adiecerit, vt aliunde ea libertas obtingere non possit: veluti, si
hæredi millies dedisset: ita sanè legit Ant. August. asseuerans, hanc quantitatem esse ditissimi liberi hominis
patrimoniũpatrimonium: nempe millies
centum millia sestertiorum numorum. Quæ
quidem quantitas efficit mille computos, aut
mille milliones nostrorum marauedinorum
numorum, ac fermè duos milliones, & dimidium aureorum numorum, quibus modò nos
Hispani vtimur. Igitur conditio dandi hanc
summāsummam impossibilis censetur à Iurisconsulto:
tametsi frequens lectio, ac vulgò recepta non
millies, sed mille habeat, quæ facilem inducit
conditionem: secundum Ant. August. Mihi tamen
nōnon ita facilis videtur. Nam mille
significātursignificantur sestertia neutrius generis, quæ efficiunt nostræ monetæ
decẽdecem computos: ac ferè 27. millia
ducatorum
aureorũaureorum. Et quamuis nomen hoc,
mille, possit referri ad sestertios, & ad sestertia:
ratio tamen subiectę materię, & loci ab scriptore tractati nos docebit, vtram
significationẽsignificationem admittat, qua ratione vtitur Georgius Agricola
lib. 2. de pondere moneta. Facilis profectò esset conditio, ac vanus esset
IuriscōsultiIurisconsulti sensus,
si hoc in loco sestertios mille intelligerimus:
vnde cùm mille sestertia intelligi possint congruo sensu, lectio vulgaris defendi poterit. Eadem fermè ratione
cōstatconstat interpretatio l. lecta.
ff. si cert. pet. vbi Lucius Titius accepit à P. Męuio quindecim mutua numerata:
quorũquorum vsuræ
inibi à Iurisconsulto examinantur. Est etenim
intelligenda hæc summa de quindecim sestertijs neutrius generis: quæ nostræ monetæ
efficiũtefficiunt centũcentum quinquaginta mille
quadrātesquadrantes, aut
æreos marauedinos: ex Romanis
aũtaunt argẽteisargenteis
denarijs continet ter mille, septingentos, quinquaginta denarios: atque ita
prædictāprædictam summāsummam
constituit Andræ. Alciatus li. 3. dispunctio. ca.
2. & in d. l. lecta. qui aduersus Paulum Castrensem, & alios rationem vsurarum ibi
traditātraditam expendit. Hoc ipsum fecêre Gulielmus Zagarus
Selandus in relectione dictæ l. lecta.
diligẽtiùsdiligentius
Antoni. August. lib. 2. emendat. capitul. 10. eos
legito: nec enim omninò inter eos conuenit,
quæ sit genuina lectio apud Iurisconsultum in
alio eiusdem responsi loco. Ex his etiam patet
propria interpretatio Iurisconsulti in l. Si quis
stipulatus. ff. de
solutiōsolution. Si quis,
inꝗtinquit, stipulatus
|
fuerit decem in mille. Decem enim sestertia intelligemus: tametsi hoc in loco, vt & in plerisque alijs summæ istæ, & numeralia nomina,
itidem & aduerbia exempli causa potiùs,
quāquam
ex rei gestæ veritate exponantur à Iurisconsultis, & legumlatoribus. Quam verò
quātitatẽquantitatem,
& numorum numerum diximus hoc aduerbio simplici decies significari,
eādemeandem inducit,
& significat hic locutionis modus: decies centena, idest, decies
centũcentum millia
sestertiorũsestertiorum masculini generis:
atq;atque ita decem Hispanos computos, seu
marauedinorũmarauedinorum milliones: quod Budæus doctè tradit lib. 2. de asse. vt hinc planè
cōstetconstet, Horatianos interpretes, etiam viso Budęi
opere hallucinatos fuisse lib. 1. sermonum Satyra. 3. Super illud.
Decies centena dedisses
Huic parco paucis contento, quinque diebus
Nil erat in loculis.
Nec tantum Acron, & Badius in hoc fuêre decepti: sed & ipsi lyncei adnotatores, verùm post
hæc quæ de sestertio diximus, oportet & de
talento agere. Græci enim vsi fuêre hoc vocabulo ad pondus, & ad numismatum
numerũnumerum
significandum, variaq́ue fuêre talenta: sed omnia
propemodũpropemodum ad
vnāvnam formulam. siquidem
*talentum sexaginta minas
appẽditappendit cuiusq́;cuiusque gẽtisgentis:
atq́;atque ideò sicuti minæ
pōduspondus alibi maius est:
ita & talentum ipsum, quod ex Iulio Polluce
lib. 9. de rerum vocabulis explicant Budæus li.
4. de Asse. & Georgius Agricola libro 5. de
pōderibusponderibus Græcis.
QuorũQuorum sententias summatim
hîc referam, ad æstimationem talenti constituendam ex numis, aut ponderibus Castellani
principatus. Talentum igitur Atticum minus
sexaginta minas Atticas appendebat: quarum
quælibet centum Atticas drachmas continebat: & ideò talentum Atticum minus valet sex
millia drachmarum Atticarum ex
ArgẽtoArgento. Hoc
constat ex Polluce, Festo, Fannio, & alijs, quos
hac in re diligentissimè adducit Agricola, nec
dissentit Budæus. Appendit ergò hoc
talentũtalentum
sex mille numos regales argenteos iustissimi
ponderis, quibus aurifices. & fabri argentarij
vtuntur: & quorum octo iustam efficiunt vnciam apud nos, sic & hac ratione idem
talentũtalentum
appendit nonaginta tres nostros marchos, &
sex vncias. Est & talentum Atticum maius,
quod est octogenarium, & habet proportionem ad talentum minus
tertiariātertiariam. Sic etenim
appendit, & valet octuaginta libras centum
drachmarum, aut octo drachmarum millia, secundum Budæum & Agricolam, qui in hoc
cōueniuntconueniunt. qua ratione talentum
AtticũAtticum maius
appẽditappendit idem quod minus, & tertiam alterius
minoris partem, denique continet octo millia
regalium argenteorum iustissimi
pōderisponderis, quibus passim hac in republica vtuntur argenti
ponderatores. Talentum Euboicum Festus
scribit appendere quatuor millia denariorum latinorum. Cuius loci meminêre Budæus lib.
2. de Asse. & Agricola lib. 2. de
pōderepondere monet.
ideò æstimabitur hoc talentum æreis nostris
marauedinis
cẽtumcentum sexaginta millibus. Quòd
si Budæi opinio de similitudine drachmarum
& denariorum admittenda sit, hoc talentum
appendet quatuor mille argenteos regales numos iustissimi ponderis ex numis Castellanis:
attamẽattamen si denarius septima ex parte maior est
ipsa drachma, tunc erit septima pars quatuor
mille argenteorum adijcienda. Qua in re sunt
illa repetenda, quæ de denario, & drachma superiùs scripsimus. Sed
idẽidem Agricola, & Budæus
lib. 4. de Asse. ex Herodoto censent, talentum
Euboicum esse minus Attico talento minori
tribus minis, & quadrante, minus autem hîc
intelligo libras centenarias. Sic sanè talentum
istud Euboicum appendit quinquaginta sex
libras centenarias & septuaginta
quinq;quinque Atticas drachmas: qua ratione iuxta computationem istam continet talentum istud
quinq;quinque mille, sexcentas, & septuaginta
quinq;quinque drachmas
Atticas, & sic nostros
totidẽtotidem argenteos numos
regales iustissimi ponderis, quorum octo efficiunt vnciam integram: vnde proximè accedit
hoc talentum Euboicum ad talentum
AtticũAtticum
minus: atque ideò maxima subest suspicio,
non satis certam esse Festi hac de re
sententiāsententiam:
aut eius codices vulgò in denariorum numero vitiatos circumferri. Talentum Aeginæum
decem millia drachmarum appendebat, authore Polluce in dicto libro decimonono,
quẽquem
Budæus, & Agricola ad huius rei cognitionem testem adducunt: ideò appendit hoc talentum centum libras centenarias: ex nostris
numis, & ponderibus habet decem millia regalium argenteorum iustissimi ponderis, quorum octo integram vnciam appendunt. Babylonium talentum eisdem authoribus valuit
septem millia drachmarum: totidemq́ue apud
nos valebit regales argenteos numos iustissimi ponderis. Quam ob rem poterit lector
hîc repetere, quæ de his regalibus argenteis
numis superiùs capitul. 2. tractauimus. vt facilimè talenta omnia possit nostris numis æstimare. Syrium Talentum appendit, & valet
mille quingentas drachmas Atticas: atque
ideò
totidẽtotidem numos argenteos regales iustissimi ponderis, quibus in Hispania
vtũturvtuntur aurifices, & fabri argentarij: quorumq́ue nos sæpissimè mentionem fecimus. Aegyptium autem
Talentum appendit octuaginta libras Romanas, teste Plinio libro 33. capitul. 3. Drachmas
verò Atticas ad rationem nonaginta sex drachmarum pro qualibet libra, habet hoc talentum drachmas septem mille, sex centas, octuaginta, totidemq́ue numos argenteos iustissimi ponderis, quibus in his regnis vtimur, quorumq́ue octo vnciam integram efficiunt. Denique appendit hoc talentum centum & vi|
ginti marchos argenti. Rhodium Talentum,
authore Festo lib. 5. valuit quatuor mille, &
quingentos denarios, iuxta quam rationem
poterit à nobis æstimari centum octuaginta
milibus quadrantum, seu marauedinorum,
quibus ex ære vtimur, & de quibus in huius operis capitulo primo tractauimus. Ego verò,
quod & Agricola sensit, hos Festi denarios
drachmas esse interpretor Atticas: & ideò hoc
Talentum æstimabitur apud nos quatuor mille, & quingentis argenteis numis regalibus
iustissimi ponderis: eorumq́ue ratione constabit facilimè huius talenti æstimatio. Siculum
Talentum vetus quatuor, & viginti minas: id
est libras centenarias valuit. nouum verò duodecim, authore Suida, cuius & Agricola meminit lib. 2. de pondere monet. Vetus ergò
appẽditappendit bis mille, &
quadringẽtasquadringentas Atticas drachmas: totidemq́ue nostros
argẽteosargenteos numos regales iustissimi ponderis: libras romanas viginti
quinq;quinque, marchos verò, quibus vtimur, triginta septem, &
dimidiũdimidium. Idcircò poterit facilimè
constitui pondus, & valor talenti Siculi noui:
cùm id dimidia ex parte sit minus talento Siculo veteri. Hæc sanè ita
cōstituendaconstituenda sunt, si apud
SuidāSuidam legamus minas, aut minas. Budæus
etenim lib. 4. de Asse. non minas sed numos legendum esse apud Suidam censet ex Iulio Polluce li. 9. de rerum vocabulis, cuius authoritate opinatur, Talentum Siculum maius, & vetus senas drachmas valuisse: nouum ternas: &
quia Budæus in ea est
sentẽtiasententia, vt
denariũdenarium parẽparem
faciat drachmæ Atticæ, & Pollucem de numis
sestertiolis intelligit, planè significat, istud talentum vetus æstimari sex denarijs latinis, nouum verò tribus, atque ideò erit satis facilis, &
diuersa huius talenti æstimatio. Talentum Byzantium apud Vitruuium li. 10. cap. 31. centum
viginti romanas libras habet. Huius meminêre Budæus li. 2. de Asse. & Agricola lib. 2. de externis ponderibus, qua ratione huius talenti
pondus constat ex vndecim mille, quingentis,
ac viginti drachmis: aut sanè ex centum octuaginta marchis, quorum quilibet
appẽditappendit octo
vncias: vt non semel admonuimus. Apud Hebręos talenti
pōduspondus duplex fuit.
TalentũTalentum equidẽequidem sanctuarij,
ꝙquod pendebat centum minas Hebræas: &
talentũtalentum congregationis, quod quinquaginta:
vtrunq;vtrunque autem dictum est eorum lingua Cicar. de talento sanctuarij est ad hoc examen testimonium Ioseph. lib. 3. antiquit. ca. 7.
qui hoc ipsum expressim explicat.
idẽidem probat
Georgius Agricola lib. 2. de externis ponderi.
quo in loco. quod diximus de talento Hebręo
minori deducit ex cap. 38. Exo. & ex magistro
Salomone: quælibet autem mina Hebræa pendebat sexaginta siclos,
quorũquorum quilibet quatuor
efficit. & habet Atticas drachmas: atque ideò
quælibet libra Hebręa, siue mina
appẽditappendit duas
libras romanas, ac dimidiam: quod Iosephus asserit libr. 14. antiquit. capitul. 12. qua quidem
perpensa ratione
talẽtumtalentum Hebręum maius
cōplectiturcomplectitur viginti quatuor millia drachmarum
Atticarum,
totidemq;totidemque nostros ex argento regles iusti ponderis numos. Minus
autẽautem talentũtalentum
Hebræum
appẽditappendit duodecim millia drachmarum,
totidemq;totidemque numos argenteos. Atq́ue hæc
de talento Hebræo ex Agricola diximus: tametsi Budæus libro 4. de Asse. diuersam rationem hac in re sequatur. Sed & hæc obtinent
quò ad Hebræum talentum, pondus significans. Erat etenim & talentum non
pōduspondus, sed
numus aureus apud Hebræos, qui siclum
appẽdebatappendebat: ita quidem talentum vbi non pro pondere, sed pro numo aureo apponitur,
siclũsiclum significat: idest, staterem aureum quatuor drachmarum: quod Budæus lib. 4. de Asse. probat Authoritate Eupolemi, cuius mentio fit ab Eusebio lib. 9. de præparat. Euangeli. c. 4. Deinde
adducit
PollucẽPollucem, qui lib. 9. scribit: valebat autem talentum auri tres aureos Atticos: argenti
verò sexaginta minas Atticas. Aureus autem
Atticus valuit duas drachmas auri, quas
appẽdebatappendebat, quod idem Pollux scripsit. Sed & Homerus libro 23. Iliados. talentum auri pro summa non magna posuit. His accedit quod de
Siculo talento paulò ante dicebamus: vt hinc
constet, talentum non tantùm pondus significasse: sed & numum non multi valoris, nec
summæ. Hoc & præter Pollucem Festus adnotauit scribens, Alexandrinum talentum valuisse duodecim denarios, seu drachmas. Neapolitanum sex: Syracusanum tres: Rheginum victoriatum, & sic quinarium vnum. Idem & Agricola obseruat libro secundo, de pondere &
temperat. monet. Atque hæc de Talentorum
ratione, ex qua expendi potest Plutarchi locus
in vita Pauli Aemilij, dum is inquit. Tuberoni
genero argenteam phialam quinque talentorum pondo largitus est.
Summa del Capitulo
siguiente.
-
1 Marauedi Castellano nueuo, y vieio como se han de
estimar y apreciar segun vna opinion.>
-
2 Reduzense a concordia algunas leyes Reales cerca de
esta materia.
-
3 Notanse en particular algunas cosas conforme a esta
opinion.
-
4 Marauedi bueno y Marauedi de oro como se han de
estimar.
-
5 Pepiones, que moneda aya sido.
-
6 Tomase otra manera de apreciar el Marauedi bueno
y el de oro y el Comun.
-
7 Sueldos que moneda ayan sido y como corresponden
a las monedas, que agora vsamos.
-
8 Resolucion de lo dicho y examinado conforme a
las dos opiniones.
Enel qual se declaran algunas monedas
antiguas, y modernas de estos
Reynos.
ENLOS quatros capitulos passados he trabajado reduzir las
monedas antiguas de los Romanos, Griegos y otras gentes, a las
que al presente en estos Reynos
se vian y corren, y han corrido cincuenta annos atras, no haziendo mencion de muchas
monedas, que en estos Reynos de Espanna se
labraron y corrieron en tiempo de los Godos
y despues aca: de las quales se haze memoria
en las leyes y Coronicas antiguas de estos Rey
nos con harta obscuridad, por no declararse
todas vezes el peso, ni valor de ellas. Por tanto vsando del vulgar Castellano, quise con breuedad examinar el peso y valor de las dichas
monedas, reduziendolas a las que al presente tratamos, y vsamos. Bien veo que es materia dificultosa: pero dire lo que alcācarealcancare, y si en
esto no correspondiere la obra al desseo, que
es de acertar, por ventur a resultara de aqui vn
prouecho publico, y sera dar ocasion a que otros mas curiosos y diligentes acierten a emendar lo que yo vuiere errado y se sepa la verdad.
Esta palabra Marauedi es muy antigua en Espanna, y muy comun, ansi en las leyes, como en las
*Coronicas antiguas: pues de ella se haze mencion enel foro Iuzgo, donde estan recopiladas
muchas leyes, que ordenaron los Reyes Godos antes del Rey don rodrigo. significa y ha
significado muchas vezes vna cierta moneda,
y otros ciertos numeros de monedas o dineros, ansi mesmo se ha aplicado a dineros,
y monedas de oro, otras vezes y las mas, a monedas de cobre, y de
vellōvellon, como parescera por
lo que se dira adelante.
Primeramente es necessario entender la moneda
que al presente, corre conforme a su valor muy
por menudo: y aumque esto se ha apuntado
en los capitulos passados, sera conueniente
boluerlo a repetir en suma, quanto ala moneda cobrenna, o de vellon pusimos en el capitulo primero el marauedi presente diuidido en
dos blancas y en seys cornados, y en diez dineros, y en sesenta meajas loqual paresce ser ansi: y que el marauedi de que agora vsamos,
valga diez dineros, prueuase porlas ordenancas, que se hizieron para esta real audiencia de
Granada el anno de M. D. 23. donde veynte y
quatro dineros se reduzen a cinco blancas. Este mesmo valor de diez dineros, y seys cornados ha tenido, y valido muchos annos ha enestos reynos el marauedi, como se prueua clara
mente en las ordenancas, que hizo el Rey don Henrique segundo en Toro era de M. 411. y el
Rey don Iuan el primero en Viruiesca anno de
M. 387. esto paresce ser ansi por otras ordenancas, que hizo el mesmo Rey don Henrique segundo en Alcala era de M. 408. por la prefacion de ellas esta bien claro, y aueriguado, que
dos cornados valieron tres dineros, y dos meajas, de donde ansi mesmo se saca, que seys cornados valieron y valen diez dineros: pues valieron nueue dineros y seys meajas: por manera que se prueua de las dichas leyes, el marauedi en nuestros tiempos y mucho antes auer valido diez dineros: o seys cornados: o sesenta meajas, y que cada dinero valia seys meajas, y cada cornado diez.
En el ordenamiento real, que mandaron recopilar los Reyes Catholicos don Fernando y donna Isabel de gloriosa memoria, se haze mencion algunas vezes de moneda vieja, y de marauedi viejo. Este marauedi viejo en las varias resoluciones en el lib. 1. c. 11. declaréque venia a valer y auia valido tanto como al presente valen
tres blancas algo mas: porque seys marauedis de los viejos se reduzen a diez de los que agora tratamos y vsamos. Esta opinion segui
estonces por las razones siguientes, delas quales resultara quan bastantes authoridades tuue
para seguir la dicha cuenta: pues la saque de
las mesmas ordenancas reales como al presente por authoridad publica y real andāandan impressas, para que por ellas juzguemos y determinemos los pleytos en estos reynos.
Lo Primero que a mi parescer se deue considerar,
es, que dodizen las ordenancas reales moneda vieja, tienen respecto ala que corria en tiempo del Rey don Alonso el onzeno, o antes del,
o poco despues. Esto se pue de colegir de algunos lugares, que enlas leyes reales yo he notado, mayormente en la l. 3. y 4. titu. 12. lib. 8. ordi.
donde poniendo se pena de seys cientos marauedis en vn caso, y de dos mil en otro, y de
seys mil marauedis en otro, se annade que sean
estos marauedis de moneda vieja: y siendo estas leyes del Rey don Alonso onzeno fechas
en Alcala de Henares era de M. 386. tit. 20. l. 12. y.
13. poniendo se la mesma pena, no dize de moneda vieja: sino, peche cada vno seys cientos
marauedis de esta nuestra moneda. Luego
bien se prueua, que enlas ordenancas reales
se llaman moneda vieja y marauedis viejos. Los marauedis que corrian al tiempo
del dicho Rey don Alonso onzeno: que fue
el que hizo las dichas leyes, y por cuyas se
ponen en las ordenancas reales nueuas, lo
qual paresce por el libro de las leyes y cortes, que el dicho Rey hizo: el qual yo tengo
de mano, y otros muchos en el reyno. Esto
mesmo marauedi se llamaua viejo en tiempo del Rey don Iuan el primero, como consta por la. l. 5. del segundo ordenamento,
|
que hizo el dicho Rey en Guadalajara anno
del sennor de M. 390. donde castigando a los
que perseueran en excommunion dize. El que
estuuiere por espacio de treynta dias descomulgado, pague cient marauedis de los buenos, que son de moneda vieja seys cientos marauedis. Esta mesma ley esta referida en las ordenancas reales. l. 1. tit. 5. li. 8. Aunque algo differente de lo que esta de mano en las
ordenācasordenancas antiguas, porque en las ordenancas nueuas conforme ala letra comun de todas las impressiones, la pena se pone en esta manera:
Que el descomulgado que estuuiere en su rebeldia y excomunion por treynta dias, pague
ciẽtcient marauedis: el que por espacio de seys meses mil marauedis: y passados los dichos seys
meses, cadadia sesenta marauedis: pero en la
dicha l. 5. del Rey don Iuan el primero, y en la
peticion. 61. de las cortes que tuuo en Madrid
el Rey don Alonso onzeno, era de M. 367. se
pone esta pena en esta manera. Que el descomulgado por 30. dias pague cient marauedis,
y si perseuerare por vn anno mil: y passado el
anno cada dia sesenta marauedis. En esta mesma forma se resumen estas leyes en el repertorio que hizo en Latin alas ordenancas reales
el mesmo doctor Montaluo, que fue el recopilador. Auisamos de esto porque en la l. 9. titu.
vltim. libr. 8. ordinat. se pone otra ley tambien
muy se mejante, y conforme a la dicha. l. 1. titul. 5. y es del Rey don Henrique tercero fecha
en Madrid anno de M. 400. y esta en las ordenancas viejas de mano algo differente de las
impressas.
Boluiendo al marauedi viejo de que se haze mencion en la dicha. l. 1. ti. 5. y en las ordenancas del
Rey don Iuan el primero, digo que enestas ordenancas se confirma la ley del Rey, que sobre
esto se hizo, en la qualhaze mẽcion Alonso onzeno, de seyscientos marauedis por pena al q̃que
estuuiere. 30 dias descomulgado, sin dezir, que
sean viejos. Estos mesmos llama el Rey don Iuan el primero marauedis viejos: y reduzelos a
cient marauedis de los buenos: como tambien
los reduxo el mesmo Rey don Alonso: porque
quanto a esto no reuocosu ley que tenia hecha
antes con la pena delos seys ciẽtoscientos marauedis:
pues sola mente reuoco la primera ley a este effecto, que no lleuassen al descomulgado passados los 30. dias sesenta marauedis por cada
dia.
Que el marauedi viejo correspō da y se estime en
marauedi y medio de losque al presente corrẽcorren, prueuase por authoridad de los que recopilaron por mandado delos sennores Reyes catholicos las ordenancas reales en esta manera. El marauedi bueno valio diez marauedis
de los de agora, como esta expressado in l. 1. titu 9. libr. 8. ordinat. y. cient marauedis de los
buenos valen seys cientos delos viejos segun lo declara la l. 1. titu. 5. libr. 8. ordinat. y. las leyes
del Rey don Iuan el primero poco antes alegadas. Luego siguese, que el marauedi viejo vale
tanto como marauedi y medio de los que agora corren: pues seys marauedis viejos se estiman por vno de los buenos, y el marauedi
bueno esta en las dichas ordenancas estimado en diez de los presentes y ansi esta muy prouado, que seys marauedis viejos valen diez marauedis de estos que al presente gastamos.
Allende de esto el marauedi llamado viejo en las
ordenancas reales, y en las leyes del rey don
*Iuan el primero, en muchas partes, valio quinze dineros y algo mas: el que al presente corre
y ha dias que se vsa, vale diez dineros y no mas,
luego muy bien se collige, que el marauedi viejo valio quinze dineros. A esta opinion pudo
dar grande occasion la. l. 22. tit. 32. de las
ordenācasordenancas, que hizo el Rey don Alonso onzeno en Alcala era de M. 386. do dize: Por cada en que vno tomare alguna cosa de
mantenimiẽtosmantenimientos por
fuerca, pague trecientos sueldos, que montan
de esta moneda docientos y quarenta marauedis, si fuere lo que tomare de labrapores. Y si
fuere de hijo dalgo, qui nientos sueldos, que
montan de esta moneda quatrocientos marauedis. Esta mesma ley se puso en las ordenancas que oy dia tenemos. l. 11. titu. 11. libr. 4. ordinat. de lo qual paresce, que estos marauedis viejos, porque tales se han de entender por correr en tiempo del Rey don Alonso onzeno: son
la quinta parte mayores, que los sueldos. El sueldo bueno vale doze dineros como lo prouaremos adelante, luego el marauedi viejo valia
quinze dineros, y ansi tanto valian dos marauedis viejos como tres de los que agora vsamos: pues estos valen a diez dineros, y los otros a quinze. otra ley esta enlas mesmas cortes, del Rey don Alonso onzeno en el mesmo
titulo y es la l. 30. la qual tenemos en las ordenancas reales, aunque no
tātan cũplidacumplida como esta
en las cortes del dicho Rey, que andande mano. Esta ley dize, que el hijo dalgo, que tomare en la behetria mas conducho del que se le
deue, pague por cada cosa cinco sueldos de
los buenos al Rey, que son quatro marauedis
de esta moneda. Dize mas. en
CāposCampos, que son
los carneros mayores, el carnero cinco sueldos, que son quatro marauedis de esta moneda. en Castilla quatro sueldos, que son tres marauedis, y dos dineros de esta moneda. En la
montanna, y en las Asturias, y en Galicia, el carnero a dos sueldos y medio, que son dos marauedis. En Campos de la gallina seys dineros, de esta moneda: por el ansar sie te dineros, por el capon ocho dineros. en Castilla por
la gallina cinco dineros, por el ansar seys dineros: porel capon siete dineros. enlas Asturias, en la montanna, en Galicia por la gallina
quatro dineros, por el ansar cinco dineros.
|
De estas ley es, porlas quales se siguieron los
que entendieron en ordenar las ordenancas
reales en
tiẽpotiempo delos Reyes catholicos
dōdon Fernando y donna Isabel, para que se publicassen
y im primiessen como alpresente
andāandan impressas. yo saco algunas illa ciones en esta materia.
Lo primero y principal, que estas leyes
hablāhablan del
marauedi viejo, pues tratan del marauedi cobrenno, que corria commun mente en tiempo
del Rey don Alonso onzeno, el qual marauedi
*auer se llamado viejo, esta prouado al principio
de este capitulo.
Lo segundo, que este marauedi viejo es maior q̃que
el sueldo bueno la quinta parte: loqual paresce ansi por el tenor de las dichas leyes.
Lo tercero, que el marauedi viejo valio mas que
el que agora correla tercia parte. Esto claramente esta prouado por las mesmas leyes de
las ordenancas reales: y ansi mesmo se colige,
si el marauedi viejo valio 15. dineros y mas que
el sueldo, y el de agora vale solamẽtesolamente x. dineros.
Lo quarto es, que el marauedi viejo valio algo
mas, que quinze dineros. Esto paresce, porque
dize la ley, Quatro sueldos, son lo que tres marauedis y dos dineros, y si quatro sueldos son
a doze dineros cada vno quarenta y ocho, que
dādan tres marauedis en quarenta y seys dineros.
Lo quinto, que teniendo esta cuenta con razon se
reduzen seys marauedis viejos a diez de los
presentes, aunque aya alguna differentia. porque seys marauedis viejos hazen nouenta y
dos dineros. y diez marauedis delos que agora vsamos, hazen cient dineros. Pero es costũbrecostumbre antigua en reduction de monedas viejas a
las nueuas, no mirar en alguna pequenna differencia. Ansi Plutarcho, Tito Liuio, Plinio y otros llamaron denario a la drachma Attica: siendo el denario mayor vna setena parte, que la dicha drachma Attica.
Lo sexto, que delo suso dicho se puede sacar es
aduertir: que no ay contrariedad alguna en la
declaracion de los marauedis viejos y nueuos,
que puse en el lib. 1. de las varias resoluciones.
c. 11. porque el marauedi viejo valia quinze dineros y el nueuo diez, y ansi el sueldo de doze dineros es mayor que el marauedi nueuo, y
menor que el marauedi viejo.
Lo vltimo es que segun esta opinion sacada de
las mesmas ordenancas reales no se puede dezir que el marauedi viejo ayo sido de mayor
valor que marauedi y medio delos presentes,
ni se puede prouar, que aya sido de oro, cobrenno, o de vellon. pues por las ordenancas
reales se differencia el marauedi bueno del viejo, y de los que agora gastamos, estimandose el
bueno en seys delos viejos y en diez marauedis de los presentes.
Esta estimacion y comparacion del marauedi viejo con el que agora corre, como tengo dicho,
tuuierōtuuieron por muy aueriguada y cierta el doctor Montaluo y los demas que entendieron en recojer las ordenancas Reales en tiempo de los
Reyes catholicos don Fernando y donna Isabel, por cuya aut horidad, examinando se primero en su muy alto consejo se publicaron las
dichas ordenancas reales, y teniendo esta opinion pormuy acertada la seguien las varias resolutiones. Aunque adelante porne otra manera de estimar el marauedi viejo sin prejuyzio
dela authoridad de losque ordenarō el dicho
libro de leyes y ordenancas. Ansi mesmo se haze menciōmencion en las leyes de estos reynos del marauedi bueno, como de moneda differente del
marauedi viejo, y ansi es que no puede dudarse, que el marauedi bueno y el viejo ayan sido
muy differentes: porque el Rey don Iuan el primero en Guadalajara los pone por tales, en la
ley, que hizo delos descomulgados: como paresce de las cortes, que el dicho rey hizo y de la
l. 1. tit. 5. lib. 8. ordinat.
El valor de este marauedi bueno viene á ser diez
marauedis de los que al presente corren, y se
vsan. Lo qual prueua la l. 1. tit. 9. lib. 8. ordin. do
dize, que el hijo, o hija que denostare a supadre, o madre en publico, o en escondido, este
en la carcel publica por veynte dias, o pague
al padre, o a lamadre seyscientos marauedis
de los buenos, que son seys mil marauedis de
esta moneda. Esta ley hizo el Rey don Iuan
primero de este nombre en Birbiesca anno
de M. 387. y en los libros de mano, que yo he
visto: do estan muy cumplidas las leyes y cortes del dicho Rey, no estan aquellas palabras:
que son seys mil marauedis de esta moneda.
Demas de esto el doctor Montaluo en el repertorio de las ordenancas, verbo filius, refiriendo esta ley del Rey don Iuan. solamente haze mencion de los seys cientos marauedis. De
manera que la dicha clausula fue declaracion
hecha por los que entendieron en ordenar las
dichas ordenancas: y ansi su authoridad sera
de mucho credito e importancia para prouar
que el marauedi bueno viene aser de estimacion de diez marauedis de los que agora gastamos.
Este mesmo valor y precio corresponde al valor
que pusieron los doctores Vicente Arias y
MōtaluoMontaluo in l. 1. titu. 5. libr. 2. Fori almarauedi del
Rey don Alonso decimo, que hizo recopilar
el fuero. porque escriuen, que aquel marauedi valia ocho sueldos y tres dineros, cada sueldo de estos doze dineros comunes, que hazen diez vn marauedi de los de agora. Estas
son las palabras, que estan en la dicha glossa.
Segun esto ocho sueldos hazen nouenta y seys
dineros: mas tres, son nouenta y nueue dineros, que vienen a ser diez marauedis de los
que agora vsamos: pues vale cada marauedi diez dineros. Por esta causa en el dicho c. 11. de las
varias resoluciones tuue, que este maraue|
di bueno vale diez de los de agora: y que era
elque se vsaua en tiempo del Rey don Alonso
decimo, que llamo alli el Legislador: y entiendo, que se vsaua estonces por marauedi bueno,
y mayor, o de oro.
Eporque los dichos doctores que tenian mas noticia de monedas antiguas, que no tenemos
al presente dizen, que este marauedi en tiempo del Rey don Alonso decimo era de oro,
tam bien escreui en el dicho cap. 11. quel marauedi de oro en tiempo del Rey don Alonso decimo, valia diez marauedis de los de agora y
este se dezia marauedi bueno. Bien sospecho,
que en aquel mesmo tiempo se dezia marauedi, cierta summa de dineros menudos, que venian aigualar cōcon diez marauedis de los que agora corren. loqual paresce, porque en la historia del mesmo Rey don Alonso decimo cap.
primero, escriue el author de las monedas que
estonces corriācorrian, y dize, que vn marauedi tenia
tantos dineros, que alcancaua al marauedi de
oro. Este capitulo de esta historia porne adelāteadelante, porque me paresce es conueniente ala materia que tratamos.
Este marauedi de oro es el menor de los marauedis de oro, que yo he hallado en las leyes, y coronicas de estos reynos: y ansi cōsiderandoconsiderando la
ley del esti lo. 114. trabaje de la explicar y entẽderentender en el dicho ca. 11. Las palabras de la ley son
estas.
Es a saber, que en las leyes dodize pena de marauedi de oro, que se juzgo ansi por el Rey don
Alonso, que fallaua el, que al tiempo q̃que aca esco fue ansi esta blescido: que la moneda q̃que corria estonces, que era de oro. E fizo ante si traer
los marauedis de oro que andauan al tiempo
antiguo: e fizo los pesar con su moneda: e por
peso fallaron, q̃que los seys marauedis de la su moneda del Rey, q̃que pesauan vn marauedi de oro:
y ansi el marauedi de oro ha se de juzgar por
seys marauedis de esta moneda. De estas palabras se saca: q̃que el marauedi del Rey don Alonso
decimo era de oro, porque de otra manera no
cōueniaconuenia pesar le con el antiguo, que tābientambien era
de oro: pues siendo differentes metales en ninguna manera quadraua, ni puede quadrar, que
por el peso de ambos en vnas mesmas balācasbalancas
se sa casse el valor que tenia vno mas que otro.
mayormente que esta ley dize, auer se pesado
seys marauedis de los del Rey don Alonso: e
tanto ellos seys como vn marauedi de oro de
los antiguos.
Esi el marauedi bueno, que corrio en tiempo del
Rey don Alonso decimo, era differente del marauedi, que llaman las leyes de estos reynos
viejo, y valia tanto vno como seys de los viejos, segũsegun paresce por las leyes del Rey don Iuan primero, y por otras que hemos arriba allegado: y el vejo corresponde a vno y medio delos de agora: y el marauedi bueno monta diez delos presentes, elmarauedi de oro mas antiguo q̃que peso seys de los buenos, viene a valer
sesenta marauedis de los q̃que al presente vsamos.
El Rey don Alonso onzeno en las cortes, que tuuo en LeōeraLeonera de M. 387. en la peticion segũsegun da,
tambien estima el marauedi bueno en seys de
moneda vieja diziendo: Peche cient marauedis dela buena moneda, que son seyes cientos
de esta moneda. Demanera que esta ley pudo
ansi mesmo dar causa ala estimacion, que hizieron los que ordenaron las ordenancas reales, poniendo el marauedi bueno en diez delos presentes, y el viejo en vno y medio, laqual
estimacion se ha seguido siẽpresiempre por los juezes
en la execucion de las dichas leyes. Para todo
lo suso dicho se ha de aduertir que las leyes del
estilose hizieron en tiẽpotiempo del Rey don Alonso decimo, padre del Rey don SāchoSancho el quarto. segũsegun consta del principio de ellas: donde se
da a entẽderentender, que aquella recopilacion por la
mayor parte cōtienecontiene leyes del tiempo del Rey
don Alonso decimo.
En la coronica del Rey don Alonso decimo cap.
primero tratando el author del Rey don Hernando el tercero, y del dicho Rey don AlōsoAlonso su
hijo, pone las palabras siguientes.
Ca en aquel tiempo del Rey don Fernando, daua
el Rey de Granada la mitad de todas sus rentas, que eram appreciadas en se tecientas vezes mil marauedis de la moneda de Castilla: e
*esta moneda era tan gruessa, y de tantos dineros el marauedi, que alcancaua a valer el marauedi
tātotanto como vn marauedi de oro. Y porque
en aquel tiempo del Rey don Fernando corria
en Castilla la moneda delos pepiones, y en el
Reyno de Leon la moneda de los leones: y de
aquellos pepiones valia
ciẽtociento y ochenta el marauedi. e las
cōprascompras pequennas
haziāhazian las metales, que fazian deziocho pepiones el metal: diez metales el marauedi: y de estos marauedis
eram apreciadas las rentas del reyno de Granada en setecientas vezes mil marauedis: y dauan al Reydon
FernādoFernando la mitad de aquellas,
y el Rey don Alonso su hijo en el comienco de
su reynado mando deshazer la moneda delos
pepiones: y fizo labrar la moneda delos burgaleses, que valia nouenta dineros el marauedi:
y las compras pequennas se hazian a sueldos,
yseys dineros de aquellos valian vn sueldo: y
quinze fueldos el marauedi. Esto se escriue en
el cap. primero. y en el cap. 7. dize el coronista
como el mesmo Rey don Alonso anno de M.
258. mando deshazer la moneda de los burgaleses: e hizo labrar la moneda de los dineros
prietos. y de estos dineros hazian quinze el marauedi, de manera que quinze dineros hazian
el dicho marauedi.
De esta coronica se podria muy bien sacar el valor del marauedi de oro, que corria en tiempo
del Rey don Alonso decimo: si pudiessemos
|
bien aueriguar como corresponda el pepion ala moneda que corre al presente.
En vn libro de mano antiguo halle vna breue relacion de monedas viejas y alli lei, que el pepion valia dos meajas, y el burgales dos pepiones, o quatro meajas. Segun esto el marauedi
del tiẽpotiempo del Rey don Alonso decimo, viene a
valer sesenta dineros que hazẽhazen cada vno a seys
meajas seys marauedis de los q̃que agora corren.
Si esto es ansi no se puede dudar tomando las
palabras de la dicha coronica, y haziendo por
ellas la cuẽtacuenta, sino q̃que este marauedi del Rey don
Alonso decimo es el q̃que se llama bueno, y igual
al marauedi de oro, que en aquel tiẽpotiempo corria:
del qual hazen mencion las leyes del fuero y
otras. TāpocoTampoco ay duda sino q̃que el marauedi cobrenno o de vellon andando el tiẽpotiempo vino a baxar mucho, y no valio tantos dineros: como lo
hemos prouado al principio de este capitulo.
De aqui se sigue la duda que tiene la estimacion
de los marauedis bueno y viejo puesta en las
ordenancas reales de los Reyes catholicos, y
en las demas, que hemos arriba citado,
estimādoestimando el marauedi bueno en diez marauedis de
los que agora corren: porque reduzidos diez
marauedis de los presentes a dineros
hazẽhazen cient dineros: y ansi tienen mas dineros
q̃que el marauedi bueno: o de oro, que corria al
tiẽpotiempo del
Rey don Alonso decimo, pues aquel
atẽtaatenta esta
vltima cuenta valia sesenta dineros. pero esta
tan determinada la primera
estimaciōestimacion del marauedi bueno y del viejo en las dichas
ordenācasordenancas reales como al presente andan impressas y
examinadas y passadas con publica authoridad de leyes, que paresce temeridad apuntar
lo
cōtrariocontrario. Aunque sin prejuyzio de la authoridad que tuuieron los que las
recopilarōrecopilaron, pues no toca la estimacion de las monedas tanto
enla substancia de la ley, que se
mādamanda guardar
cōformeconforme a su
decisiōdecision antigua y se haze incidenter. no dexare de tratar otra manera de estimar
el marauedi bueno. y el viejo
poniẽdoponiendo adelante muy en particular la differencia, que puede
auer entre las dos opiniones, o maneras y modos de apreciar esta moneda. Paresce de las leyes antiguas de estos reynos, que esta distincion de moneda vieja y nueua procedio por
razōrazon y causa, que las monedas para remediar las
necessidades publicas se alcauan, y subian del
*valor ordinario, y a las vezes se
labrauālabrauan demas
baxa ley
quedāquedan do el valor antiguo en su fuerca. Todo esto se prueua por el principio de
las ordenancas que hizo el Rey don Henrique
segundo en Toro, era de M. 411. Y el mesmo en
Alcala, era de M. 408. y por la ley del Rey don
Iuan primero en Burgos anno de M. 388. donde dize, que el marauedi viejoy nueuo se an
de vn valor eiguales, aunque los dineros nueuos sean de mas baxa ley. Por manera que el
marauedi viejo, y de moneda vieja valio siempre diez dineros, y seys cornados, enten diendo, como
entiẽdoentiendp del marauedi
cōcon un,
q̃que corria
en
tiẽpotiempo del Rey don Alonso onzeno: porque
este tal
llamāllaman las leyes viejo, y de
mōedamoneda vieja:
pues
estōcesestonces no auia auido mudanca, ni nouedad, en baxar de ley la
mōedamoneda, ni subir la de valor, loqual acaescio en
tiẽpotiempo del Rey
dōdon Henrique segundo, hijo del dicho Rey don Alonso onzeno. Ansi mesmo se confirma lo suso dicho por las leyes, que tengo alegadas enel
principio de este capitulo, por las quales yo
entiendo se prueua: que el marauedi comum
que corria en tiempo del Rey don Alonso onzeno, ell qual llaman las leyes marauedi viejo,
valia diez dineros no mas: o seys cornados:
y que se llama viejo teniendo respecto a la nouedad que despues vuo en las monedas por
remediar las necessidades publicas: como se
da bien a entender en las dichas leyes y ordenancas. A esta cuenta podria quadrar mucho
la estimacion de los sueldos teniendo porla historia del Rey don Alonso decimo, que el sueldo comun valia seys burgaleses de a quatro
meajas cada vno, y poniendo el sueldo bueno
en doze burgaleses de estos, de manera que hiziessen doze burgaleses ocho dineros como
adelante diremos, y ansi que daria el sueldo
bueno, de quien hazen mencion las leyes del
Rey don Alonso onzeno en ocho dineros. de
lo qual resulta
q̃que cinco sueldos buenos hazian
quatro marauedis comunes en tiempo del dicho Rey don Alonso onzeno, segun consta por
las leyes, que del mesmo Rey tengo alegadas,
por las quales el marauedi es laquinta parte
mayor, que el sueldo bueno. por manera,
q̃que que
dara el marauedi del tiempo del Rey don
AlōzoAlonzo onzeno en diez dineros como el de agora: puesto que se aya llamado en muchas leyes
marauedi viejo. Esta distinction del sueldo bueno y de otro menor, con esta mesma estimacion del marauedi comun en tiempo del Rey
don Alonso onzeno, vi nota da en la memoria
que tengo allegada de monedas antiguas, que
vi de letra muy antigua, De lo qual paresce
quedar assentado, que el marauedi viejo y comun, differenciado del que las leyes, y coronicas llamaron bueno, valio diex dineros: o seys
cornados. como vale el que al
presẽtepresente vsamos.
Aunque el marauedi del tiempo del Rey don
Alonso decimo, que se llama bueno y era de oro, o de tantos dineros que igualauan al marauedi de oro, como lo testifica su historia valia mucho mas: pues viene a valer seys marauedis de los que agora corren. En la mesma
historia del Rey don Alonso decimo y en otras se haze mencion de cierta moneda llamada Tornes: la qual dize la coronica que era de
plata, y esta creo yo era moneda Francesa, que
corria en Castilla por auerla traydo los Franceses,
q̃que vinierōvinieron estōcesestonces a estos reynos, y
mirā| p. 288domirando los tienpos paresce ser esta moneda el argenteo Turonense, dè quien trata la clem. 2. de
magistris, y tratamos en el cap. 3. §. 2. numer. 8.
en esta presente obra. donde le estimamos en
veynte y cinco marauedis, conforme ala estimacion que agora tiene el real de plata Castellano. por
q̃que el tornes pesaua tres partes de quatro de vn real: o tres quartillos: y en aquel tiempo valdria tanto como dos marauedis comunes. podria dezir alguno que este tornes fuesse
el sueldo Turonense, de quien tractamos en el
mesmo. §. 2. nu. 7. y le pusimos en peso dela tercera parte de vn real:
q̃que al presente sale en onze
marauedis: y estonces valdria vn marauedi comun: porlo
q̃que adelāteadelante diremos cerca de las monedas de plata, que solian correr en estos reynos.
AũqueAunque yo sospecho que el sueldo tornes
tenia mucha mezcla de cobre, y no tenta plata.
Ansi mesmo en las leyes reales muchas vezes se
haze mencion de sueldos: los quales ham si do
differentes, como delas mesmas leyes, y de las
coronicas paresce. No tratare aqui del sueldo
*contenido en el foro juzgo, y leyes Gothicas,
porque adelante seofrescera mejor conunctura y lugar.
Otros sueldos ay, de los quales hazen mencion
las leyes del Rey don Alonso onzeno: y porellas paresce, que cada sueldo de estos era menor la quinta parte q̃que el marauedi comũcomun, q̃que estōcesestonces corria, ansi lo prueua la. l. 11. y la. l. 19. tit. 11. li.
4. ordinat. l. 22. y. l. 30. tit. 32. de las ordenancas,
que hizo el dicho Rey don Alonso onzeno en
Alcala, era de. M. 386. esto mesmo prouamos
poco antes: pues por aquellas leyes valen tanto quatro marauedis como cinco sueldos: y
conforme a vna opinion pusimos este tal marauedi en valor de quinze dineros, diziendo
serel que llamāllaman las leyes de moneda vieja: por
tanto este sueldo valia doze dineros, y era mayor la sexta parte, q̃que el marauedi, que agora vsamos, pues este vales solamẽtesolamente diez dineros, por
lo qual paresce, que cinco sueldos de estos vienen a valer seys marauedis de los de agora. En
esta mesma estimacion en las varias resoluciones li. 1. c. 11. declaramos los sueldos cōtenidoscontenidos
enlas leyes del Rey dōdon Alonso onze no. Antes
muchos tuuieron esta opinion el doctor VicẽteVicente Arias, y el doctor Montaluo in l. 1. tit. 3. & l. 1.
tit. 5. lib. 2. fori. El mesmo Montaluo en el repertorio que hizo alas ordenancas reales verbo. solidus. dōdedonde annade vna cosa, y es. que el sueldo
bueno valio ocho marauedis de mōedamoneda vieja,
que segũsegun su cenuta vernia a ser de valor dedoze
marauedis delos presẽtespresentes, q̃que agora gastamos: Alega para esto vna ordenanca del Rey don Alonso onzeno en Alcala. que comíenca: si el
hijo dalgo tomo mas & ca. l. 11. titul. 11. libro
quarto ordinat. Esta ley enlas ordenancas reales nueuas dize ansi. y es la. l. 19. El que tomare mas, pague por cada cosa cinco sueldos de sus bienes al Rey, que son de esta moneda quatro marauedis. siendo esta ley la mesma que alega Montaluo, claro esta, que no prueua lo
que el quiere. Ansi mesmo en las ordenancas
antiguas del Rey don Alonso onzeno dize, pague por cada cosa cinco sueldos de los buenos
al Rey, que son quatro marauedis de esta moneda. de lo qual resulta auer tenido el doctor
Montaluo el libro errado. y esto es cosa muy
clara: pues la mesma ley, y las o tras del mesmo
titulo por vnos mesmos sueldos, marauedis, y
dineros van tassando las viandas, y en todos
los demas passos haze el sueldo tal, que cinco
valgan quatro marauedis. de manera, que no
prueua auer valido el sueldo en aquel tiempo
ocho marauedis delos viejos. Llama, y pudo
llamar el Reydon Alonso estos sueldos de a doze dineros, sueldos buenos, a differencia de otros, que a mi parascer er an menores, delos
quales haze mencion el Rey don Henrique segundo hijo del mesmo Rey don Alonso, en las
ordenancas, q̃que hizo en Toro era de M. 411. donde en el pro emio dize, q̃que valgāvalgan tres sueldos quatro dineros: cōoconco soliāsolian valer, de lo qual se sigue,
q̃que este sueldo tal valia poco mas q̃que vndinero: en
fin vn dinero y la tercera parte de otro. de manera q̃que este sueldo menor llega a valer ocho meajas, o tres sueldos q̃que corrierōcorrieron en tiẽpotiempo del. Rey
dōdon AlōsoAlonso decimo: como paresce de su historia
cap. primero, valia cada vno de estos seys dineros Burgaleses, q̃que a mi parescer tenia cada vno y
valia quatro meajas segũsegun q̃que del dicho capitulo
primero sepuede en alguna manera colegir,
porque valia cada vno dos pepiones, segũsegun esta
cuẽtacuenta este vltimo sueldo valia veynte y quatro
meajas, que son quatro dineros de los que corrietōcorrieron despues en el Reyno, de los quales el marauedi valio, y vale diez, como tẽgotengo ya tratado.
En la ley. 2. titu. 9. lib. 8. ordinat. esta dispuesto, que
el que dixere a otro por injuria, alguna delas
palabras en la dicha ley contenidas, peche trecientos sueldos. Estos sueldos, como note en
las varias resoluciones, algunos juezes, mayormente los inferiores estiman cada vno en
dos marauedis: otros como son los alcaldes
de corte, aquatro marauedis de los que al presente corren. Esta ley se saco del fuero libro
quarto titulo tertio l. 2. y en aquel titulo en la
ley primera, se pone tambien esta pena delos
treciẽtostrecientos sueldos en otro caso. Ansi mesmo en
la. l. tertia, titulo quinto, libro quarto fori, haze mencion de sueldos. y alli el doctor Montaluo entiende sueldos burgaleses conforme
ala. l. 1. titu. 8. libro primo fori. y declara en la. l.
1. titu. 5. libr. secundo que este sueldo burgales
valia doze dineros. de manera que excede dos
dineros al marauedi presente, que agora gastamos. Por lo qual estos sueldos tienen tanto valor. que cinco de ellos
hazẽhazen seys marauedis de
los presentes, por tanto segun esta
euẽtaeuenta los tre|
cientos sueldos
auiāauian de estimarse en trecientos y sesenta marauedis de estamoneda que
al presente gastamos.
E si estos doze dineros no sonde a seys meajas,
sino Burgaleses de a quatro meajas, como tẽgotengo
apuntado, seria cada sueldo de a quarenta y
ocho meajas: y menor la quinta parte, que elmarauedi comũcomun, de manera que cinco sueldos
valdriāvaldrian quatro marauedis de los que al presente gastamos: y ansi los trecientos sueldos seriāserian
docientos y quarenta marauedis de esta moneda. Puesto que en esta cuenta siempre tenemos
por contrario al doctor Montaluo, y a los que
siguieron su opinion.
En esta materia de sueldos, y de injurias es razon
notar dos leyes del estilo bien antiguas, pues
aquella obra se hizo del tiempo del Rey don
Alonso decimo, y de las leyes, que estonces se
vsauāvsauan por la mayor parte, la vna es l. 85. la otra
es. l. 131. porlas quales paresce, que el que injuriare de palabra al hōbrehombre hijo dalgo ha de pagar quiniẽtosquinientos sueldos, aunque las iniurias dichas a otros hōbreshombres, q̃que no son hijos dalgo, no tienẽtienen tātatanta pena. De estas leyes noto el muy magnifico, y en letras y rectitud de justicia sennalado
varōvaron el licẽciadolicenciado Arce de Otalora del cōsejoconsejo de
su Magestad, en su real audiẽciaaudiencia de Valladolid,
en el libro de las hidalguias. 2. parte. c. 4. nu. 11.
la causa y razon porque dizẽdizen en Castilla que el
hidalgo a de vengan su iniuria por quinientos
sueldos, segun fuero de España, y que sea esta:
porq̃porque alos hidalgos por su nobleza les cōpetecompete
este derecho especial de estimar y pedir sus iniurias por quinientos sueldos. Haze ansimesmo para lo susodicho vna ley q̃que esta entre los
fueros de España l. 3. ti. de las predas. y dize ansi
Si el cauallero deue algo al franco, o a otro hōbrehombre
de rua, por aquella deuda, ni por otra cosa del
mũdomundo no traue alabestia que caualgare, ni de
las riẽdasriendas: y si lo fiziere peite. D. sueldos de calumnia. ccl. sueldos sean por el Rey: e los otros
ccl. sean para el cauallero, por la deshonra que
auia recebido. Esto mesmo que esta ley dize se
prueua por otros fueros antiguos de estos
reynos. Eaunque se suelen dar muchas y diuersas razones para entender el principio, y origen que tuuo la dicha manera de hablar, en cōprobacionconprobacion de la razon suso dicha yo considero
la ley 11. tit. 11. li. 4. de las ordinancas reales, don
de se refiere vna ley del Rey don Alonso onzeno fecha en Alcala era de M. ccclxxxvj. diziendo. Por cada solar en que vno tomare alguna
cosa de mantenimientos porfuerca, pague trecientos sueldos, si fuere lo q̃que tomare de labradores: e si fuere de hijos dalgo quinientos sueldos. Ansi mesmo se puede aplicar otra ley del
foro juzgo libr. 8. titu. 4. comienca la ley. Si algun hombre ha buey brauo. Donde estimādoestimando
se los daños hechos por animales, y las muertes de hōbreshombres en ciertas quātidadesquantidades, en la del hōbrehombre de hōrrahonrra, dize que peche el Señor del animal quiniẽtosquinientos sueldos, por el omezillo. TābiẽTambien se puede en alguna manera aplicar lo que
escriue Rhenano en el lib. 2. delas cosas de Alemania. diziendo, q̃que entre otras ley es Salicas, q̃que
teniātenian los Francos, auia vna donde se estimaua
las injurias para la pena de ellas en esta manera. Que si el Salico frances injuriasse a otro pagasse el sueldo estimado en doze dineros: pero si el Frigio, o SaxōSaxon injuriasse al Salico Frances, auia de pagar el sueldo por quarenta dineros estimado, de arte que el sueldo para satisfazer la injuria echa al Salico, se auia de contar y
tomar de mayor valor, y auia de ser de quarẽtaquarenta
dineros. los de mas de doze. Lo qual se hazia
por ser Salicos Franceses gẽtegente nobilissima y de
tanta suerte y qualidad, que de ella eran elegidos los reyes francos, sus cōsejerosconsejeros, legisladores, y los de mas, por cuya prudencia y voto se
gouernaua la republica. de lo quali y de las leyes Salicas trate en el cap. primero numero. 8.
de las questiones practicas.
CōformeConforme a lo suso dicho es necessario distinguir
las dos opiniōesopiniones, y segun cada qual de ellas resoluer la estimacion de las monedas, en que
esta o puede estar la differencia. es ansique attenta la opinion del doctor Montaluo, y la declaracion de las ordenācasordenancas reales de los reyes
catholicos don FerdinādoFerdinando y donna Isabel, hase de tener lo siguiente.
El marauedi bueno, que y gualaua al de oro del
tiempo del Rey don Alonso decimo, viene a valer diez marauedis de los de agora.
El marauedi viejo, que era commun en tiẽpotiempo del
Rey don Alonso onzeno, corresponde a tres
blancas poco mas, de manera, que seys viejos
hazen de los que agora corrẽcorren diez marauedis.
El sueldo burgales valio doze dineros, y porque
el marauedi presente vale diez dineros, valio
este sueldo la sexta parte mas que el marauedi
que agora corre: y la quinta parte menos, que
el marauedi viejo, este sueldo se llamo sueldo
bueno.
Pero teniendo, e siguẽdosiguiendo otra cuenta, se deue notar otra manera de estimacion en la forma siguiente.
El sueldo menor valio vn dinero y dos meajas:
por manera que vale ocho meajas y ansi se llamo ocho sen: como lo hemos prouado.
El sueldo bueno valio doze burgaleses, llamo se
este sueldo sueldo burgales: lo qual se prueua
por la l. j. titu. de los escriuanos li. j. fori. do paresce, y quiere la ley sentir, que este sueldo burgales se diuida y estime por dineros burgaleses, y quasi da a entender, que seys dineros
burgaleses hazen medio sueldo.
El dinero burgales valia quatro meajas: como
esta notado en aquella memoria antigua, que
tengo allegada.
De lo qual se collige, que el sueldo burgales no
|
vale doze dineros de los nueuos, que tienen a
seys meajas: de los quales hazen diez el marauedi de agora: como quiso Montaluo. sino doze burgaleses de a quatro meajas: que son
ocho dineros de los nueuos, y de a seys
meajas.
Ansi mesmo se saca delo suso dicho, que este sueldo bueno llamado burgales, es el de que tratan y hazen mencion las leyes del Rey don
AlōsoAlonso onzeno, que tenemos arriba allegadas:
y dizen: que este sueldo es menorla quinta
parte, que el marauedi pequenno y comun:
pues el marauedi valia y vale diez dineros de
a seys meajas: y ansi cinco sueldos de estos,
que son quarenta dineros, hazẽhazen quatro marauedis, que ansi mesmo valen, y valieron quarẽtaquarenta dineros. Esta mesma estimacion quadra ala
l. 30. del Rey don Alonso onzeno en Alcala: sin
auer que quitar, ni que anna dir: do dize quatro sueldos, que son tres marauedis y dos
dineros. siendo este sueldo de a ocho dineros,
hazen quatro de ellos treynta y dos dineros:
y siendo el marauedi de a diez dineros, hazen
tres marauedis treynta dineros: ansi que quatro sueldos hazen tres marauedis, y dos dineros. SegũSegun la otra cuenta auiamos puesto el sueldo en doze dineros: y el marauedi no le podimos poner en quinze dineros, porque no quadraua: y por tanto le poniamos en mas, que
en quinze dineros, lo qual no es verisimil: pues
siempre el marauedi tuuo dineros ciertos y
enteros.
El otro sueldo de quiẽquien se haze mencion en la Coronica del Rey don Alonso decimo, valia seys
burgaleses, y era la mitad que el sueldo bueno
burgales: de manera que este sueldo valia
veynte y quatro meajas, o quatro dineros de
los de a seys meajas. Este sueldo se puede llamar mediano. Loqual se collige de la dicha
coronica, y de lo que por ella se da a entender,
y de lo que luego diremos.
El marauedi bueno que igua laua al de oro en su
valor, se gun en la mesma coronica se escriue,
valio ciento y ochenta pepiones, cada pepionera dos meajas: ansi mesmo valia este marauedi diez metales, cada metal diez y ocho pepiones: cōformeconforme a esto este ral marauedi tenia
y valia sesenta dineros de a seys meajas, que
correspōdencorresponden a seys marauedis de los que agora corren.
Dize la mesma historia del Rey don Alonso decimo, que el marauedi de aquel tiempo, que alcancaua al de oro, valia nouenta burgaleses,
cada burgales tenia dos pepiones: los quales se deshi zieron y fueron reduzidos los cientos y ochenta a nouenta. Valia ansi mesmo
este marauedi bueno quinze sueldos. cada sueldo de estos tenia y valia seys burgaleses: por
manera, que este marauedi correspōdecorresponde a seys
delos que al presente vsamos.
Ansi mesmo los quinze prietos, q̃que la mesma historia del Rey don Alonso decimo escriue haziāhazian
el marauedi, vienen aser de tantos dineros q̃que
igualāigualan conforme ala dicha cuenta a seys marauedis de los presentes: por manera, que este dinero prieto valia quatro dineros comunes.
A esta cuenta correspōden las leyes del Rey don
Iuan el primero, donde tasan el marauedi bueno por seys de los viejos, los quales hemos
puesto en el mesmo valor que los presentes,
aunq̃aunque en diuersas partes los marauedis viejos
han sido, y son interpretados, y estimados
por particulares fueros algunas vezes a dos:
otras a tres, otras a quatro marauedis de los
que agora corren.
De aqui se saca, que el marauedi de oro antiguo,
que por la ley del estilo valia y pesaua tanto como seys marauedis de oro del Rey don Alonso decimo, se estimaua y apreciaua en treynta y seys marauedis de los que al presente gastamos.
La ley ij. titu. 33. part. vij. pone marauedis prietos, y marauedis blancos, dando a entender
claramente, que el marauedi prieto valia mas
que el marauedi blanco. Por ventura llamo
marauedi prieto el marauedi bueno q̃que montaua quinze prietos: y blanco al marauedi
mas baxo y comũcomun, que montaua diez dineros,
como mōtamonta el que agora vsamos: lo qual puede ansi mesmo prouarse por lo que diremos
luego del blanco.
Estas monedas antiguas aunque eran de vellon,
creo y sospecho tenian mas mezcla de plata
que no tienẽtienen las blācasblancas, quartos, y ochauillos
que agora corren. Esto se puede sacar en alguna manera de la coronica del Rey don Alonso onzeno. capit. 98. en cuyo tiempo y antes
en tiempo del Rey don Fernando quarto su
padre, y de otros Reyes el marauedi comun
vino a estimarse por nouenes, y cornados: como paresce de la mesma historia, y valio lo que
al presente vale, loqual se puede creer por lo
siguiente.
Lo primero, porque de las leyes del Rey don Alonso onzeno, que cerca de los sueldos hemos allegada y examinado, paresce, que aquel marauedi valia diez dineros, como al
presente vale, y no mas.
Lo otro: porque valia diez nouenes el marauedi, y cada nouen de estos valia y era tanto
como vn dinero de a seys meajas: lo qual esta
claro por el ordenamiento, que hizo el Rey
don Henrique segundo en Toro era de M.
ccccxj. donde dize, que el marauedi valga diez
dineros, o diez nouenes, o seys cornados: y
q̃que
doce cinquenes
valgāvalgan vn marauedi: dos cinquenes vn cornado: de lo qual paresce, que aquel marauedi valia seys cornados, y diez dineros. como vale el que al presente vsamos: y
que doce cinquenes hazian tanto, y monta|
uan como diez nouenes: por manera, que el
nouen valio seys meajas, pues el
cinquẽeracinquenera de
cinco, todo loqual quadra
cōcon el marauedi que
agora gastamos.
De aqui ansi mesmo se prueua, que el dinero nouen no valio estonces mas que seys meaias: y
no nueue. aunque es possibile que en algun
tiempo las aya valido.
El cruzado moneda menuda en Castillo solia valer ordinariamente dos cornados, no le subiẽdosubiendo por alguna necessidad como lo prueua el
ordenamiento, que hizo el Rey don Henrique
segundo en Alcala era de M. ccccviij.
Blanco fue tambien moneda, y aunque pudo ser
auerse labra do antes, como lo da a entender
la ley dela partida. 2. tit. 33. partic. 7. tambiẽtambien la
mando labrar el Rey don Iuan el primero, y le
puso en valor de vn marauedi de a diez dineros: despues abaxo cada blanco a seys dineros,
que viene quasi a lo que es oy vna blanca, y vn
dinero mas, loqual paresce por el ordenamiẽtoordenamiento que hizo el mesmo Rey don Iuāiuan en Biruiesca anno de M. ccclxxxvij. y en Burgos anno
de M. ccclxxxviij. este blanco baxo a valor de
vn cornado el Rey don Henrique tercero en
Madrid anno de M. cccxcj.
En tiẽpotiempo de este mesmo Rey don Henriq̃Henrique el tercero corria en estos reynos la moneda de los Agnus dei, y valio primero vn marauedi: despues vino a labrarse de tātan baxa ley, que valio vn
cornado: ansi lo cuenta y trata la coronica del
dicho Rey don Henrique tercero.
Ansi mesmo se vsaron y labraron antes de agora
y antiguamente en estos reynos medias blancas: como consta por las leyes, que hizo el Rey
don Iuan el ptimero en Segouia anno de M.
cclxxxx.
Hase de aduertir, que las monedas antiguas
de oro y plata, aunque vayāvayan en esta obra estimadas algunas vezes al precio antiguo, pero
saluo el peso que tenian, se han de reduzir alas
que al presente corrẽcorren porla semejanca en quantidad del peso: y estimarse el tal peso como agora se estima: pues se han de considerar por
el dicho peso, y quantidad de oro o plata.
Summario del capitulo
siguiente.
- 1 Considera se el precio, y valor delas cosas en tiempos antiguos quanto a estos reynos: en especial del marco de plata.
- 2 Trata se del peso y valor del real Castellano en tiempo del
Rey don Henrique segundo, y despues y antes.
- 3 Dobla Castellana, de que peso y valor aya sido.
- 4 El marauedi de oro que peso, y valer aya tenido en los
tiempos passados.
- 5 Examinanse muchas leyes de las partidas, y del fuero,
que hablan de marauedis, y otras monedas.
- 6 Francos, que moneda aya sido, y de que peso y valor.
- En el qual se trata y cōsideraconsidera el peso de las
monedas de oro y plata antiguas de estos
reynos, para meior entendimento
de las leyes.
QVanto al entendimiento de muchas leyes de las partidas y fuero
real, conuiene examinar el valor
y peso mas departicular de las
monedas de oro y plata, que enestos reynos soliam correr, pues aunque ayamos dicho y declarado el precio del marauedi
de oro vie jo y nueuo por estimacion de marauedis cōmunescommunes y dineros menudos, sera bien,
por lo que adelante tocaremos, aueriguat el
peso y quantidad que estas mo nedas teniātenian: si
quiera para entender la grauedad de las penas
conforme a lo q̃que oy en dia se vsa: y porque veamos, si vn marauedi de oro era liuiana pena: y
ansi mesmo la pena de otros marauedis cōmunescommunes. Para lo qual sehan de considerar algunas
antiguedades.
QuiẽQuien vuiere leydo las coronicas de Castilla. y las
ley es antiguas del reyno, hallara que las viandas,
mantenimiẽtosmantenimientos, y las de mas cosas neces
*sarias para la vida humana, valian tan barato
y en
tātan baxos precios, que con vn real del peso
mesmo, que los de agora
tienẽtienen, se compraua y
podia
cōprarcomprar lo que en este
tiẽpotiempo no se podra
cōprarcomprar cōcon diez, ni con quinze reales, ni por
vẽturaventura con veinte. Lo mesmo se puede dezir del
marauedi comun, pues estonces era de mas vtilidad para comprar vn marauedi, que agora
quinze ni veynte. Esto paresce ser ansi no tratando de tiempos mas antiguos por las ordenancas que hizo el Rey
dōdon Alonso onzeno. en
Alcala era de M. ccclxxxvj. y
largamẽtelargamente por las
leyes, que hizo el Rey don Henrique segundo
en Toro era de M. ccccvij. desde la l
ey. xxix. hasta la ley. lxiij.
Item se deue notar: q̃que en tiempo del Rey don AlōsoAlonso onzeno, y de don Henrique segundo y hasta
oy, el marauedi por don de se apreciaron y aprecian en las dichas leyes todas las cosas, era
y ha sido de seys cornados: o diez dineros: como por las mesmas leyes parasce, y por lo que
tenemos alegado en el capitulo antes de este:
pues este marauedi no era el bueno, ni el de oro, sino el comum.
Paresce ansi mesmo, que en tiempo del Rey don
Alonso onzeno, valia el marco de la plata ciento y veynte y cinco marauedis: como se prueua por su historia c. 98. y despues en tiempo
del Rey don Iuan el primero valia docientos y
cincuenta marauedis. lo qual consta, y esta cierto por las cortes que el mesmo Rey don Iuan
hizo en burgos año de M. ccclxxxviij. y ansi en
|
esto como en las de mas cosas necessarias en
la republica sehallara por las coronicas del
reyno, que
quātoquanto mas nos acer caremos a este
tiempo, tanto mas han subido y encarescido
se en los precios todas las cosas que comunmente gastamos en comer, en vestir, y en otros
tratos, y actos necessarios. loqual sin coronicas por experiencia hemos visto de treynta, o
quarenta annos a esta parte: por tanto no nos
marauillaremos de lo que leyeremos cerca de
los precios que tuuieron los man tenimientos
y otras cosas docientos annos atras.
Segun esto no va descamina do el precio de los
reales Castellanos, en aquel tiempo estos reales eran de tanto peso, que ocho de ellos ha
*zian vna onca, como lo hazen agora. ansi lo
prueua la ley, que hizo el mesmo Rey don Iuan
en Biruiesca anno de M. ccclxxxvij. do dize
que por ocho reales deuidos, se pague vna onca de plata, y que este es su justo precio.
Por el valor del marco de plata podemos sacar la
diuersidad del valor del real de plata del dicho
peso, el qual valio en tiempo del Rey don Henrique segundo tres marauedis: y porque esta
moneda se labro debaxa ley a causa delas necessidades publicas, el mesmo Rey baxo este
real a marauedi: como paresce por su coronica en el c. 8. del anno sexto y por las ordenan
cas, que hizo en Alcala era de M. ccccviij. Despues esta moneda se boluio a labrar de buena
ley como la vieia, quiero dezir como la q̃que corria antes que se labrasse de baxa ley, y ansi el
real viejo, como el nueuo valieron en tiempo
del Rey dōdon Henrique segundo tres marauedis
cada vno. Esto se prueua por las leyes del mesmo Rey en Toro era de M. ccccxj. de las quales paresce, que poco antes con las muchas necessidades se auia alcado el real de plata
da buena ley a doze marauedis: y luego se boluio a baxar a tres. Andando el tiempo reynando el Rey don IuāIuan el primero valio el real del
dicho peso quatro marauedis. Yo entiendo el
peso del real de esta manera, que ocho reales
hazian y pesauan vn onca algo menos.
Por razon que en las monedas siempre falta el peso justo para la costa de labrarlas, y que entiempo del Rey don IuāIuan el primero aya valido
el real quatro marauedis, prueualo la ley que
el mesmo Rey hizo en Burgos anno de M.
ccclxxxviij. despues cōcon subirse la plata ha venido a valer el real vnas vezes doze marauedis, y
estōcesestonces se llamarōllamaron quartos las mōedasmonedas q̃que valieron tres marauedis: porque erāeran quartos del real, el qual valio ansi mesmo dies y seys marauedis: y de aqui se llamaron quartos las monedas de a quatro marauedis. En fin como al
presente, ansi en los tiempos passados la moneda de plata se respecto al valor de la mesma
plata poco mas: como es notorio.
Item se haze mencion enlas coronicas y leyes del Reyno de monedas de oro. en especial se
vsaron en Castilla las doblas y por las leyes del
Rey don Henrique segundo en Toro, era de
M. ccccvij. en la ley. lxij. paresce que en aquel
tiẽpotiempo la dobla Castellana valia treynta y seys
*marauedis de los comunes, que cada vno valia
diez dineros, como el de agora. Despues alco
la moneda el mesmo Rey don Henrique, y valio la dobla Castellana
ciẽtociento y veynte marauedis, y luego boluio esta moneda a reduzirse a
su justo valor, y valio treynta y cinco marauedis ansi lo
prueuāpruean las leyes del mesmo Rey
dōdon
Henrique fechas en Toro era de M. ccccxj. En
tiẽpotiempo del Rey don Iuan el primero valia la dobla Castellana cincuenta marauedis: lo qual
paresce por las leyes del mesmo Rey don Iuan
en Biruiesca anno de M. ccclxxvij. y en Burgos
anno de M. ccclxxxviij. Estas doblas en tiempo del Rey don Iuan el segundo
corriācorrian de muy
baxa ley algunas de ellas: y las buenas y las malas auian subido ensu valor: como han subido
los precios del oro, y plata: y de todas las otras
cosas,
segũsegun paresce por las peticiones, que
se dieron en Madrid en las cortes del anno de
M. ccccxxxv. en vn contracto de venta que se
celebro en tiempo del Rey don Iuan el segundo en el año de M. cccc. y xxxv. De cierto heredamiento en tierra de Seuilla vi echa mencion
de las doblas Moriscas, que eran yguala das
por las leyes reales a las Castellanas, en setenta marauedis cada vna. lo qual se sufre por razon que las Moriscas corrian abaxad as de su
ley, como las Castellanas. En aquel tiempo. hizose el dicho contracto en v. de
DeziẽbreDeziembre, por
el qual donna Leonor Gutierrez Tello Abadesia, y las monjas de la orden de Sancta Clara vendieron el heredamiento de villa nueua
de Balbuena a Francisco de Villa franca por
precio de dosmil y docientos y cincuenta doblas Moriscas contada cada vna dobla a setenta y vn marauedi. Esta dobla Castellana en nuestros
tiẽpostiempos ha corrido o solia correr, pero no
de tan buena ley, ni de tanto peso como las
que tengo dicho: que corrian en tiempo del
Rey don Henrique segundo, y del Rey don
Iuan el primero: y valian las vltimas de agora
treynta annos, y quarenta, cada vna trecientos
y sesenta y cinco marauedis.
Las doblas antiguas en tiẽpotiempo del Rey don IuāIuan el
primero valiāvalian doze reales en plata amonedada: y en plata quebrada onca y media y vna ochaua de plata: segun paresce por las dichas
leyes.
Demas de lo suso dicho conuiene para lo que adelante diremos examinar esta dobla Castellana de que peso era, para ver el oro que tenia, y creo a todo lo que puedo alcancar, que
esta dobla tenia peso de vn castellano, lo
qual hasta agora entiendo ansi por lo siquiente.
Lo primero porque el Rey don Iuan el primero
en Segouia anno de M. cccxc. hizo la ley de la
segunda suplication con la pena de las mil y
quinientas doblas, no sennalando mas que
do blas sin dezir el precio de ellas. por
tātotanto se
hāhan de entender estas doblas Castellanas, de aquellas,
q̃que se
contienẽcontienen en las otras leyes del mesmo R
ey, lo qual ami parescer esta claro en nuestros
tiẽpostiempos, y antes de agora, despues que la
dicha ley se hizo, estas doblas se han juzgado
por peso y precio de Castellanos luego bien se
prueua, que la dobla Castellana de aquel
tiẽpotiempo
era de peso de vn Castellano. Ansi mesmo creo,
que estas doblas son las que dizen decabeca:
porlo que dize la ley primera del Rey don
IuāIuan
el primero fecha en Biruiesca, donde haze
mẽcionmencion de cierto seruitio de doblas, que el Reyno
le prometio por cabecas mayor y menor en
cierta forma. Llaman se estas, doblas de cabeca en las prouisiones dadas por su magestad
anno de M. D. xxxix. sobrelas suplicaciones
con las mil y quinientas doblas.
Lo otro porque en las constitutiones de la vniuersidad de Salamanca, que se hizieron anno
de M. ccccxxij. poco antes, se han de dar dos
doblas a cada doctor en los licenciamientos, y
doctoramientos, las quales no ay duda sino q̃que
se hāhan de entẽderentender de las Castellanas, que corriācorrian
a la sazon en estos reynos. y estos siẽpresiempre se han
estimado a peso y valor de Castellanos, como
es notorio y no se puede negar ni dezir otra
cosa.
A todo lo suso dicho corresponde el precio y estimacion de las doblas por reales de plata del
peso de los de agora: pues esta cierto, que al
presente vale vna parte de oro onze partes de
plata. y por la estimacion del oro y plata la qual
ha y do siẽpresiempre cresciendo, alomenos nunca en
Castilla valio tanto como al presente vale: se
puede collegir, que la dobla estimada en doze
reales, que hazia onca y media de plata tenia
mas oro, que no el ducado de nuestro tiempo.
Ansi q̃que verna a ser el peso de las dichas doblas
a vn Castellano, mayormente se prueua esto
por que en las dychas leyes van ygualadas las
doblas Castellanas con las doblas Moriscas q̃que
parescen ser las doblas Zahenes o Azenes, las
quales pesan a Castellano y antes mas, que
menos.
Considerando el tiempo del Rey don Henrique
el segundo quando la dobla Castellana valia
treynta y seys marauedis comunes: y que
estōcesestonces no valia menos el oro y plata, que en tiempo del Rey don Alonso decimo, podemos
dezir, que el marauedi de oro del tiempo del
*Rey don Alonso decimo, el qual valia seys
marauedis delos comunes segun vna cuenta,
era depeso por lo menos de la sexta parte de
vn Castellano, y segun esto, esta moneda
de oro si se labrasse oy valdria conforme al precio presente quasi dos reales y medio poco
menos: y por menudo
ochẽtaochenta marauedis. De
este marauedi de oro se han de entender las
leyes del Rey don Alonso decimo, que el hizo.
Aunque segun la cuenta del doctor Montaluo
passa da por las ordenancas Reales, que agora
tenemos este marauedi valia diez de los comunes, que eran de diez dineros como los de
agora.
El otro marauedi de oro mas antiguo, al qual se
han de referir las leyes antiguas de estos Reynos fechas antes del Rey don Alonso decimo: y las que de ellas se sacaron, pesaua segun
la ley del estilo seys de los passados, por lo qual
viene à ser de peso de vn Castellano: aunque
estonces valia treynta y seys marauedis comunes: los qualles vienẽvienen a ser el dia de oy mas de
quatro cientos y ochenta marauedis: y por reales quatorze.
De todo lo suso dicho se saca en limpio, qué el
marauedi de oro contenido en las leyes de las
Partidas, se ha de entender y juzgar de peso de
vn Castellano: pues los que hizieron aquellas
leyes tuuieron respecto ala moneda antigua
de oro, trasladando como trasladaron leyes
tan antiguas, y haziendo recopilacion de ellas. Para esto ay vna razon a mi juyzio de mucha fuerca, que los que hizieron las dichas leyes de las partidas y las recopilarōrecopilaron, entendierōentendieron
muy bien el peso del sueldo aureo de Iustiniano, y como pesaua lo que pesa vn Castellano.
Tuuieron ansi mesmo entendido que el sueldo, y el aureo erāeran de vn mesmo peso: y con esto
esta llano que los dichos authores no quisieron alterar cosa alguna en las leyes que trasladauātrasladauan, y si alguna vez alteraron algo, fue pensando, que no haziāhazian mudācamudanca alguna, y no entendiẽdoentendiendo las leyes, como se han entẽdidoentendido por otros,
y an si en todos los lugares do el derecho comun haze mẽciōmencion de sueldo, o aureo, trasladarōtrasladaron
marauedi de oro o marauedi simplemẽtesimplemente, entẽdiendoentendiendo de oro, de lo qual paresce, que los
dichos authores dieron a entender, que el marauedi de oro contenido en las leyes antiguas
de estos Reynos fechas antes del Rey don AlōsoAlonso decimo, y del Rey don Hernando tercero,
su padre, y otros reyes proximos a estos, era del
pe so que es agora vn Castellano, quiero dezir
la sexta parte de vna onca de oro: y tal que setẽtasetenta y dos haziāhazian vna libra Romana de xij. oncas.
A esta declaracion y parescer se allegan las leyes
de los reyes Godos, que en Espanna
reynarōreynaron
antes del Rey don Rodrigo, de las quales en el
dia de oy se tiene noticia por el libro que dizen y intitulam Foro juzgo, fecho en Latin, y
ansi mesmo en aquel Romance antiguo, que
estonces se vsaua poco differente del que al presente vsamos. En estas leyes Gothicas se haze
muy a menudo mencion de sueldos de oro, en
el texto Latino: y estos mesmos en el texto
|
Espannol se llamán marauedis, o moruis de
oro, y otras vezes simplemente marauedis, o
moruis. Estos sueldos de oro, entiendo yo auer sido del peso de vn Castellano como el sueldo Romano, de
quiẽquien haze mencion Iustiniano
en su Codigo: para lo qual se puede presumir,
q̃que en
tiẽpotiempo de los Reyes Godos corrian en Espanna en la
cōtractaciōcontractacion y comercio los sueldos
de los Romanos y de Iustiniano: pues en tiempo,
q̃que los Godos
reynarōreynaron en España los Romanos no del todo est auan exclusos de ella, antes
gouernaron parte de Espanna, hasta que el
Rey Suintilla vicesimo sex to Rey de los Godos, que comen co a reynar anno de Dcxxj. acabo de echara los Romanos de toda España
y de la Francia Gothica, quedando se con la
monarchia destas prouincias, como lo escriue
sant Isidro, el Arcobispo don Rodrigo, y el
obispo de Burgos don Alonso de Cartagena,
aun que Paulo Emilio en la coronica France
sa attribuye esta monarchia al Rey Sisebutho,
que fue el 24. Rey de los Godos, y comenco a
reynar anno de Dcxij. Como
ꝗeraquera q̃que sea, pues
Iustiniano auia te nido el imperio Romano y
muerto. 60. años antes poco mas omenos: verisimil es que quedarian sus monedas y sueldos
de oro: y otras
semejātessemejantes mandadas labrar por
los emperadores que le succedieron, quanto
a la contratacion y comercio en Espanna, por
causa de la parte que los emperadores en ella
tenian, y despues de ellos echados de ella, por
lo que suelen durar y tratarse semejantes monedas de tan excelente metal, y tan estimado.
Lo mismo se puede sacar de las mesmas leyes Gothicas, en las quales estos sueldos de oro se
diuiden por tremisses, como parece de la l.
vlti. tit. vlti. lib. 8. & lib. 8. titul. 4. en la ley. Si
algun hombre, talcomo a cauallo, y en la ley,
que comienca Si algũalgun hōbrehombre encierra ganado.
donde en el texto Latino se haze mencion
de los tremisses de oro, como parte de los sueldos y segun prouamos arriba en el cap. 3. num.
4. el sueldo de Iustiniano tambien se diuidio
en tremisses de oro. Por manera que ansi por el
nōbrenpombre, como por la mesma diuision, y por la
contratacion con los Romanos podemos entender con mucha razon, que los sueldos de
oro contenidos en las leyes Gothicas eran del
mesmo peso, o los mesmos que los de Iustinia
no. y por tanto vienen a ser de peso de vn Castellano. Desta manera se pueden entender muchas leyes del foro juzgo mayormente en el li.
7. y 8. y en otros muchos lugares donde el texto Latino vsa de sueldos, y el Espannol de
marauedis de oro: o de marauedis simplemẽtesimplemente.
E si quisieremos dezir, que los Reyes Godos no
ayan tenido cuenta con la moneda Romana,
diremos que ellos mesmos mandaron labrar
sueldos de oro a imitaciō de los sueldos de los emperadores y del mesmo peso, y con esto cōcurreconcurre que Pedro de Alcoceren la historia, que
con mucha diligencia, y curiosi dad hizo y recopilo de la insigne y Imperial ciudad de Toledo lib. 1. cap. 32. affirma y testifica auer visto
medio marauedi de oro del tamānotamanno de medio
castellano, labrado en Toledo en tiẽpotiempo de los
Reyes Godos: de la vna parte tenia la figura de
vn Rey con esta letra. Vuitigis Rex: y de la otra tenia por letras. Toleto pius. Verdad es que
Alcocer llama a esta moneda Meaja de oro: y
las leyes del Foro juzgo llamāllaman el tremisse meaja de oro: como paresce de la l. vlt. tit. vlt. lib. 7.
donde el texto latino puso tremissem y el vulgar tras lado meaja de oro. Y siendo esto ansi,
la meaja de oro no podia ser la mitad del marauedi de oro: sino la tercia parte: como lo prueua la ley, q̃que comienca: Si algun hōbrehombre tal como
a cauallo. titul. 4. lib. 8. y es cosa cierta pues el
tremisse de oro era la tercera parte del sueldo
en tiẽpotiempo de Iustiniano segũsegun lo tenemos prouado en el ca. 3. y esta es su propria signification,
a la qua l no obsta la ley que comienca. Si algũakgun
hombre encierra ganado. en el mesmo titul. 4.
donde el texto latin puso. tremissem vnum pro
duobus capitibus: y el texto vulgar traslado
las dos partes de vn marauedi: porque esta claro el error: pues tremissis no quiere significar,
ni significa las dos partes de vn marauedi: sino
la tercia parte del marauedi, o sueldo. pero
pensando que la ley Latina ponia por cada
cabeca de las dos vn tremisse, en el texto vulgar pusieron por dos cabecas dos partes de
vn marauedi, entendiendo dos tremisses, por
manera que la moneda de que haze mencion
Alcocer era medio marauedi, o medio sueldo
de oro: el qual se llama en las leyes de Iustiniano semissis: y no tremissis: por tanto no era
meaja de oro, que es el verdadero tremissis segun paresce de las mesmas leyes Gothicas.
De toto lo susodicho paresce que los marauedis
de oro que vsaron los Godos partidos por semisses y tremisses, eran del peso que el sueldo
aureo de los emperadores, y que el Castellano de oro q̃que en Castilla solia en nuestros dias
correr. De este sueldo hazen mencion las leyes
del dicho foro juzgo, que tengo allegadas, y
otras muchas: mayormente la ley 17. & 18. libro 2. titul. 1. Anunque el doctor Montaluo en
la glossa del fuero in l. 1. ti. 5. lib. 2. Fori. dizeque
este sueldo aureo del foro juzgo valia ciento y
tres aureos. Hasta el presente no he visto authoridad por donde se pueda prouar esta opinion. antes por la ley que comienca, Porque veya muchos juezes, y muchos merinos en el dicho tit. 1. lib. 2. del foro juzgo, esta claro a mi
parescer, que este sueldo era menor q̃que vna onca
de oro: y por esto no puede ser que aya valido tantas monedas de oro: como el doctor
Montaluo escriuio.
Antes del Rey don Alonso decimo corria en estos Reynos vna moneda de oro llamada moruies Alfonsies, que eran marauedis de oro Alfonsinos. De estos se haze mencion en vna carta, o instrumento que tiene la ciudad de Toledo, donde se contiene la venta que el Rey don
Hernando tercero haze a la dicha ciudad, de
Alcocer, Herrera, y otros lugares por quarenta
y cinco mil Moruies Alfonsies, de lo qual haze mencion el doctissimo licenciado Arce de
Otalora, en el insigne tractado de les hidalguias 2. parte. capit. 4. Pedro de Alcocer en el libro que tengo alegado poco antes lib. 1. capit.
84. y estiman cada Morui Alfonsi, quasi en vn
Castellano, que es la sexta parte de vna onca
de oro. Esta escriptura esta presentada enel
pleyto que trata en esta corte y cancellaria de
Granada la ciudad de Toledo con el Marques
de Gibraleon y
CōdeConde de Belalcacar, en el qual
pleyto ay testigos que deponen auer fido el dicho Morui Alfonsi del peso y valor de vn Castellano. Aunque cerca deste valor no he visto
testimonio ni authoridad alguna de Historias
o leyes antiguas: y la parte del marques pretende auer sido el Morui Alfonsi de menos
valor y peso, verdad es que si este Morui es el
marauedi de oro antiguo, que pesaua seys de
los buenos conforme ala ley del estilo, clara y manifiesta es su estimacion y peso por lo
que tenemos ya tratado: por loqual ansi mesmo paresce, que si este Morui Alfonsi era delos
marauedis de oro que corrian quando comenco a reynar don Alonso decimo, y antes algun
tiempo, que seis de estos pesan vn Castellano.
No digo mi parescer por ser articulo, que toca
à pleyto pendiente. Despues de auer tractado
la estimacion y peso de algunas monedas antiguas de estos reynos, conuiene sacar delo dicho algunas declaraciones, y entendimientos
a muchas leyes delas partidas, por que de esto
podria resultar ciaridad alguna, para entender
otras leyes reales.
La primera ilacion sera cerca del entendimiento
de la. l. 7. tit. 13. par. 6. donde trasladando el authen. Prętereà. C. vnde vir & vxor dize, Pero esta
*quarta parte no deue montar mas de cient libras de oro. Esta mesma suma de libras de oro
puso la nouella de Iustiniano en este caso in authen. vt liceat matri & auiæ. §. quia vero, y si hemos de seguir la estimacion de la libra de oro
q̃que
haze Iustiniano in l. quoties. C. de susceptorib.
& arcar. que es cada libra en setenta y dos sueldos de oro, o Castellanos:
montāmontan estas cient libras de oro siete mil y
doziẽtosdozientos Castellanos de
oro: porque la ley delas partidas se ha de
entẽderentender cōformeconforme ala ley que traslado: la qual se entiende de las libras Romanas de a doze oncas
y
setẽdasetenda y dos Castellanos cada vna, de manera
que la dicha ley esta conforme à esta cuenta, clara quanto a la quantidad, que quiso limitar.
La segunda ilacion toca ala. l. 4. tit. 13. par. 1. donde
tractando de la injuria hecha alos sepulchros
y enterramientos como se ha de estimar, dize
que el juez no la estime menos de cient marcos. Esta ley esta saceda dela l. 3. §. si nemo erit.
& §. qui de sepulchri. ff. de sepulchro violat. y alli se pone esta pena en cient aureos, y no en cient marcos, en lo qual va mucho: pues esta claro: que ciẽtcient marcos, ora sean de oro, o de plata,
son mucho mas q̃que cient aureos. Por tanto se ha
de aduertir à esta variedad dela ley de la partida, y ha q̃que la. l. 12. ti. 9. par. 7. poniendo al mesmo
delicto pena, y trasladādotrasladando la mesma ley de los
Romanos en los mesmos terminos pone ciẽtcient
marauedis de oro, y no cient marcos ansi mesmo la. l. 2. 3. tit. 18. li. 4. fori tratādotratando delas mesmas
penes las pone en cient sueldos de oro, teniendo entendido los que hizierōhizieron aquellas leyes, q̃que
el aureo y solido de Iustiniano eran vna mesma
cosa y vna moneda, de vn mesmo valor y peso,
de loqual trate largo atras en el c 3. En esta mesma materia delas injurias hechas en las sepulturas de los muertos, dize la mesma. l. 12. tit. 9.
par. 7. el que quaitare piedras, o ladrillos de las
sepulturas, o las abriere para despojar los muertos delos pānos, peche al Rey dos libras de
oro: laqual ley esta errada y ha dedezir diez libras de oro, por la l. qui sepulchra. C. de sepultur. violat. en loqual seha de notar, que esta
pena se puso primero de veynte libras de oro: por la. l. 2. tit. 17. l. 9. Codicis Theodosiani. la
qual hizo el emperador Constantino, poniendo la mesma pena al juez, que no castigasse el
dicho delicto de don de salio la l. si quis sepulchrũsepulchrum. C. de sepulchro violat. Despues el mesmo
emperador en el mesmo caso puso la pena de
diez libras de oro, en la l. 4. eodem titul. 17. li. 9.
del codigo Theodosiano. Y de alli se saco la dicha. l. qui sepulchra. Hanse de entender estas libras de oro cada vna por setenta y dos Castella
nos: y ansi se ha de interpretar la ley delas partidas, de manera que dos libras de oro serāseran ciẽtociento y quarenta y quatro Castellanos: y si son diez libras de oro seran seticientos y veynte Castellanos. si por costũbrecostumbre o fuero no estuuiere otra cosa dispuesta y rescebida. Lo que tengo dicho cerca delas dichas leyes reales, se hade entender conforme ala intencion que lleuarōlleuaron los
que recopilaron las dichas leyes en el peso y valor del sueldo: por que conforme al valor delos
aureos antiguos, de quien tratan los IuriscōsultosIurisconsultos como tenemos tratado en el. ca. 3. cada aureo pesaua tanto como pesa oy dia vn doblon,
y valia por monedas de plata veynte y cinco denarios, que son quasi treynta Reales de los presentes que gastamos.
La tercera illacion se o fresce quanto ala l. 9. titul.
18. part. 1. que pone nouecientos sueldos de pena al sacrilego. Esta ley se saco del cap. si quis
cōtumaxcontumax. 17. q. 4. y del concilio Triburiense cele|
brado en el anno de D. 395. Estos sueldos no se
han de
entẽderentender de oro, ni delos sueldos de Iustiniano: sino otros sueldos de menos estimacion delos quales tratamos en el c. 3. § 2. explicando el entendimiento del cap. qui subdiaconum. 17. q. 4.
La quarta ilacion se ha de examinar quanto al al.
7. tit. 18. part. 1. donde transladando los sueldos
del dicho capitul. qui subdiaconum 17. quæstione 4. dize la ley, que estos sueldos se han de
entender marauedis. y enla verdad si se entienden marauedis de oro del peso de los sueldos
de Iustiniano, como lo tienen por costumbre
las leyes delas partidas, la estimacion es bien
crescida y la pena en gran quātidadquantidad: por lo qual
y por otras consideraciones enel dicho. §. 2. tuuimos, que estos sueldos no eran de oro, sino
sueldos Franceses de plata y aun mezclada.
La quinta ilacion es cerca de la. l. 10. titu. 18. parte
prima, que pone treynta libras de plata por pena al sacrilego, que hiziere violencia a las iglesias. Estas libras por todo losuso dicho han de
ser de doze oncas la libra, de manera que sera
esta pena quarenta y cinco marcos de plata,
conforme a lo que notamos en el cap. 4. sobre
el. entendimiento del cap. quisquis. 17. q. 4.
La sexta ilacion toca ala practica de la l. 18. titu. 4.
part. 3. donde tractando de la Iurisdiction mediana. o misto imperio dize, que ala tal iurisdiction pertenesce conoscer: o determinar
pleyto de trecientos marauedis arriba: y ala
iurisdictiōiurisdiction menor perten escesentenciar de trecientos marauedis de oro en a iuso estos marauedis por lo que tengo dicho han de estimar se
cada vno por vn Castellano: por que ansi es el
estilo de las leyes de las partidas. E la dicha ley
se saco de la nouella de Iustiniano, titulo de defensoribus ciuitat. §. & iudicare. Donde estos
trecientos marauedis de oro los llama vna vez
solidos, y otra luego aureos.
La septima ilacion se ha de notar quanto ala. l. 8.
titulo 7. partida 3. donde se pone alos litigantes rebeldes pena por las rebeldias de ciertos
marauedis. Los quales a mi parescer no han de
ser CastellāosCastellanos de oro, como son otros muchos
de los contenidos enlas leyes de las partidas:
por que enlos otros casos van las dichas leyes
de las partidas con intẽto de trassadar el de recho comun. En este caso yo entenderia estos
marauedis conforme a la estimacion, que tenia
el marauedi de oro, o el bueno, en tiẽpotiempo del Rey
don Alonso decimo, q̃que es seys delos de agora: o
diez segun otra cuenta. Alo qual fauoresce la l.
1. ti. 4. li. 1. fori. que pone los mesmos cient marauedis de pena al rebelde citado y ẽplazadoemplazado
para āteante el Rey: como por la dicha ley dela pertida y los marauedis de las leyes del Fuero entendemos siempre de los buenos, quiero dezir
de oro, q̃que corriācorrian en tiẽpotiempo del rey dōdon AlōsoAlonso decimo: o sus y guales por suma de monedas cobrẽnascobrennas, o de vellōvellon. De esta manera se han de entender los marauedis puestos por pena alos rebeldes in l. 1. 2. 3. 4. ti. 3. li. 2. fori. y los sueldos de que
alli se haze mencion cōformeconforme a lo que hemos
notado del valor y estimacion delos sueldos.
Esta mesma interpretacion delos dichos marauedis: que sean delos buenos, se colige de las
leyes. 24. 25. y. 26. del estilo, las quales tienen respecto al marauedi bueno del Rey don Alonso
decimo. La mesma opiniōopinion tuuo el doctor Hugo Celso, en el repertorio verbo Emplazamiento: aun que estas rebeldias se lleuan cōformeconforme ala costũbrecostumbre de otra manera en algunas partes.
La octaua ilacion pertenesce ala. l. 3. ti. 8. par. 3. dōdedonde pone pena de cient marauedis en vn caso, y
de diez en otro, quādoquando el posseedor resiste, y impide que no se haga, ni execute el assentamiento. Estos marauedis sehan de entender, de los
buenos, quiero dezir delos que principalmẽteprincipalmente
se vsauāvsauan en tiẽpotiempo del Rey don AlōsoAlonso decimo, y
erāeran de oro, o iguales al de oro: cōformeconforme ala cuẽtacuenta, que hemos seguido y examinado. Esto se
prueua por que la dicha ley es sacada del derecho comũcomun, ni de otras, q̃que yo aya visto: por tanto
la tẽgotengo de entender conforme ala moneda del
Rey, q̃que la hizo, que fue don Alonso decimo.
La nouena ilacion toca ala. l. 20. ti. 23. par. 3. donde
para el caso de corte tiene y juzga por pobre al
que no ha valia de veynte marauedis. Si se ha
de entender cōformeconforme ala moneda, del Rey, que
hizo la ley: pues quātoquanto à esta suma alo q̃que al presẽtepresente me acuerdo, no la podemos referir a otras
leyes antiguas. Cada marauedi vale diez de los
presentes, o seys por otra cuenta, y es delos buenos. Montan los dichos veinte marauedis, alomenos que es a seys cientos y veinte marauedis delos presenees de a diez dineros, los
quales en aquel tiẽpotiempo valian en Reales de plata y del peso delos de agora mas de quarenta
Reales: y eran mas que no son oy dia tresmil
marauedis, cōsiderandoconsiderando el precio de todos los
mantenimiẽtosmantenimientos: como lo hemos prouado por
las leyes antiguas del Reyno, y al presente damos por pobre para el caso de corte al que no
tiene tres mil marauedis de hazienda.
Quanto à que vno sea obligado à arraigar se por
pobreza, l. 1. tit. 5. lib. 2. Fori, dize, que el que tuuiere cient marauedis de hazienda no sea obligado a arraigarse? Estos marauedis entendio
Montaluo cada vno por diez delos de agora.
Yo por otra cuenta estimo cada vno en seys de
los presentes, y eran en aquel tiẽpotiempo esto ciẽcien marauedis mucho mas, q̃que agora son cincuenta ducados, segun las cosas corriācorrian en baxos precios.
An si mesmo quanto a que por pobreza no pueda
vno ser acusador la l. 2. titu. 1. part. 7. dize que aquel es pobre, que no tiene cincuenta marauedis de hazienda. Esta ley fue sacada de la l. non
nulli. ff. de accusat. la qual pone cincuenta aureos para este effecto, los quales conforme en
|
la opinion comun en derecho, que las monedas contenidas en las leyes antiguas se han de
estimar
cōformeconforme al
tiẽpotiempo que las leyes se
hizierōhizieron: y teniendo lo que yo proue en el cap. 3. se ha
de appreciar por peso de oro cada aureo en vn
doblon: o en la quarta parte de vna onca de oro: en plata por veynte y ocho reales y mas:
pues valia cada aureo sin contra diction alguna
veynte y cinco denarios: los quales hazian tres
oncas y media de plata y algo mas. En moneda cobrenna, o de vellon cada aureo valia mil
quadrantes o quatrines, que vienen quasi a ser
otros tantos marauedis de los que agora corren en Castilla. Esta mesma declaracion, que es
la propria y verdadera de la l. nonnulli, se aplica a la ley de las Partidas, si entendemos: que
los authores de ellas no quisieron hazer nouedad: pero porque su
intenciōintencion fue declarar el aureo antiguo por el mesmo precio, y valor, que
el sueldo de Iustiniano, hemos de estimar, y reduzir la dicha suma a cincuenta Castellanos de
oro y a su valor, conforme alo que arriba dexamos notado.
La ilacion decima es cerca de la l. 41. tit. 2. partit. 3.
den de interpretando el authen. nisi breuiores.
C. de sententijs ex periculo recitādisrecitandis, dize que
las causas de diez marauedis abaxo son y han
de ser tenidas por breues, de arte que no sea necessario poner la demanda por escrito. Esta
quantidad no estaua tassa da por derecho comun: como paresce por lo que se nota enel dicho Authentico. Por tanto hemos de tener entendido, que la tassa es conforme ala moneda
de marauedis principales, que corriācorrian al tiempo
que la ley se hizo, que son de los buenos segun
vna cuenta de a diez de los presentes cada vno:
o segun otra a seys. de manera, que erāeran cient marauedis, o sesenta, los quales en aquel tiempo
por los baxos precios delas cosas montauāmontauan tanto como agora dos ducados, y mas.
La onzena ilacion esta bien manifesta quātoquanto ala
l. 9. titu. 4. part. 5. de la donacion que se pue de
hazer sin insinuarse hasta en quinientos marauedis de oro. Esta ley esta sacada de la l. sancimus. Y de la l. penultima. C. de donatio. donde
se haze mencion de quinientos sueldos. los
quales eran cada vno en aquel tiempo de peso
de vn Castellano, o la sexta parte de vna onca
de oro: y ansi la ley de la partida se ha de entẽderentender en esta mesma estimacion: que cada marauedi de oro sea vn Castellano: como lo tratamos en el li. 1. delas varias resoluciones cap. 11.
Dozena ilaciōilacion se deduze para entendimiento de
la l. 2. titu. 11. part. 3. donde en las causas de diez
marauedis abaxo se hade deferit el iuramento, quando ay prouanca de solo vn testigo. Esta
quantidad dexo el derecho comun en aluedrio de los juezes: por tanto no sera inconueniente entender algunas vezes estos marauedis por los sueldos de Iustiniano, que son Castellanos de oro, aunque el proprio entendimiento viene a ser por los marauedis del tiempo en que reinaua el Rey don Alonso decimo,
que eran seys de peso de vn Castellano como
tenemos tratado en lo que hasta aqui esta declarado.
Hazese mencion en algunas Historias de Castilla
de vna moneda llamada Francos. Este Franco
*era de oro, y valia diez reales de plata del mesmo peso, que tienen los que agora corren y hazen ocho vna onca. Era el Franco menor, que la
dobla Castellana de aquel tiempo que examinamos en este capitulo, la sexta parte: como se
deduce y puede bien sacar de vna ordenanca,
que hizo el Rey don Iuan primero en Viruiesca
anno de M. 387. De manera que el, Franco
pesaua algo mas que vn ducado de
los que al presente
corren.
THEMA CAP. VII.
De mutatione monetæ quò ad pondus & valorem eius.
SVMMARIA.
- 1 Numismata, an poßint pluris æstimari, quàm materia, ex
qua fuerit signata.
- 2 Aristotelis locus expenditur ad intellectum Iurisconsulti in l. 1. ff. de contrahen. empt.
- 3 Pecunia, an poßit pluris æstimari in priuatis commercijs, quàm publicè sit æstimata.
- 4 De cambio ad pecuniæ permutationem, & de campsorib.
- 5 Numismata an sint cudenda publicis expensis.
- 6 Princeps an poßit mutare pecuniæ valorem.
OBITER superiùs non semel diximus, in his Hispaniarum regnis
numismatum pondus & valorem
mutatum fuisse regia quidem authoritate. Idcircò quæritur, an ea
mutatio licita sit, & iure fieri possit. Et sanè
quoties mutatio monetæ fit, quò ad pondus
& eius valorem, planè omninò licita est, nec in
hoc aliquid potest controuerti. Etenim si numismatum aureorum pondus augetur vel minuitur, æquum erit, quod & valoris, ac æstimationis fiat diminutio, vel augmentum. Erit igi
*tur huius quæstionis controuersia in hoc, an
numismata pondere eodem possint quandoque pluris æstimari, & valere authoritate principis? cui quæstioni & illa accedit, an moneta
cudenda sit expensis Reipublicæ, vel principis?
Et quibusdam visum est, numismata non pluris
esse ęstimanda regia authoritate, quàm æstimetur, & valeat ipsa massa auri, vel argenti, aut
pōduspondus, ex quo constant. notatur in l. 1. ex Accursio ibi. ff. de contra. empt. vbi de pecunia Iurisconsultus inquit, Electa materia est, cuius publica ac perpetua æstimatio difficultatibus permutationum æqualitate quantitatis subueniret:
eaq́;eaque materia forma publica percussa, vsum
dominiumq́;dominiumque nōnon tàm ex
substātiasubstantia præbet quàm
ex quantitate: nec vltra merx
vtrumq;vtrumque est, sed
alterius precium vocatur. Hactenus Iurisconsultus, de cuius intellectu paulò post tractabitur, vt videamus, an illîc probetur opinio Accursij.
Secundò ad hanc rem adducitur text. in l. 1. C. de
veteris numisma. potest. quo in loco apparet,
numismata esse vbiq;vbique cudenda & expẽdendaexpedenda,
debitum pondus habentia. Sed ea constitutio
nihil aliud probat, quàm quòd numismata publica percussa authoritate, debeant esse iusti
ponderis, & debiti, nempe eius pōderisponderis, quod
lege publica fuerit diffinitum: non tamen sequitur ex hoc, quòd numi sint habituri eundẽeundem
valorem, quem valet ipsa materia, ex qua fuêre
signati.
Tertiò in idem tendit tex. in l. 2. C. eod. titul. de vete. numis. potest. iuxta Accursij interpretationem, quæ videtur probare, quòd diminutis numismatis quò ad pondus quidem, etiam eorum æstimatio diminuenda sit. Sed nec hîc
textus quidquam vrget: est etenim eius sensus secundum Bar. quòd minuta æstimatione
solidi, minuitur æstimatio rerum quæ venduntur ad solidum, sicut itidem contingit, vbi æstimatio monetæ augetur & crescit. Nam eadem
ratione crescunt precia rerum omniũomnium, quę eadẽeadem
moneta emi solent: quemadmodũquemadmodum notātnotant Ang.
in l. Paulus. ff. de solutio. Purpur. in l. cùm quid.
ff. si cer. pet. nu. 171. Quod verũverum est, & procedit, vbi omnes monetæ minores pari proportione
augentur, vel minuuntur: tunc enim preciũprecium augetur vel minuitur omniũomnium rerũrerum vniformiter, diminuta, vel aucta æstimatione omniũomnium monetarũmonetarum: atq;atque ideò preciũprecium rerũrerum, cũcum sit vniformiter variarum, æquipollet veteri precio. Quòd si vna tantũtantum species aurei, vel numismatis minuatur, reliquis monetis manẽtibusmanentibus in statu suo: tunc precia rerum manent in priori statu respectu aliarum monetarum stantium: respectu autem aurei minuti non minuuntur, imò augentur rerũrerum
precia. Sic ècontrario in augmento vnius numi
respectu aliorum, qui non fuêre aucti, precia rerum manent in eodem statu, respectu verò illius aucti numismatis, precia rerum minuuntur,
quemadmodum eleganter considerat Carolus
Moli. de contractibus. q. 93. num. 716.
Quartò hûc pertinet l. 3. eod. titu. C. de veteris numisma. potest. qua decisum extat, numismatũnumismatum
precia vbiq;vbique debere eandem æstimationem habere, deniq;denique & vniformem. Sed & hæc constitutio eò tendit, vt vbiq;vbique eadem sit æstimatio, idem sit valor eiusdem numismatis, non tamen
sequitur ex hoc, quòd tanti sit numus æstimandus publica authoritate, quanti æstimatur ipsa
materia, ex qua conficitur.
Quintò hæc ipsa opinio deducitur ex c. quanto.
de iureiur. quo in loco apparet, principẽprincipem teneri omninò monetāmonetam cudere, & publicāpublicam facere ea
lege, vt valor iuxta pondus ei constituatur: alioqui si princeps posset pro sua libidine precium
cōstituereconstituere numis quodcunq;quodcunque pōduspondus auri vel argenti habentibus: iuramentum illud, quod tātotanto conatu Romanus Pontifex illicitum esse cẽsetcenset, minimè foret vlla ex parte reprobũreprobum, atq;atque ideò fateor, hāchanc decretalem decisionem admodum vrgere aduersus principes, qui hāchanc legem
nequaquānequaquam obseruant in numismatis cudendis.
Cæterùm contrariam sententiam plurimùm comprobat ratio ab Aristotele deducta libro 5. Ethicor. capit. 5. & libro 1. Polit. capit. 6. inquit enim, numum lege consistere, ac suam vim retinere, non natura. Siquidem ipse princeps, ipsa
Respublica, denique ipsa lex numum constituit: atque ideò numisma dicitur, quasi nomisma à νόμῳ, id est lege, à qua precium & valorem certum accipit: cuiusq́;cuiusque libera potestas
est, numos semel percussos inutiles efficere,
ac reddere. Hæc Aristoteles, à quo libet non
temerè argumentari. Nam si non natura ipsa,
sed à principe numismata vim & potestatem
accipiunt: ab ipsoq́;ipsoque legem reuocante inutilia effici possunt, profectò non tanti æstimatur materia ipsa auri, vel argenti, quanti numus ipse: cùm si tanti æstimaretur, natura ipsa non lege, precium & vim numus haberet.
Huic rationi Plutar. suffragatur in Phocionis
vita scribens, numos eos esse præstantiores,
qui in minori materia plus valoris, ac precij
complectantur. Simili ferè ratione suffragatur
textus in l. Titiæ. ff. de auro & argent. leg. vbi
Iurisconsultus respondet, legatis alicui decem
pondo auri, satis iustè legatum solui, si vel aurum, vel precium auri præstetur. Idem probatur in l. 1. §. vltim. ff. eod. titul. Etenim si pecunia, qua aurum ipsum æstimatur, aurea quidem
tanti ponderis esset, quanti ipsum aurum,
nulla subesset ratio, cur hæc vt diuersa ab ipso
Iurisconsulto nominentur: siquidem nullo discrimine constant. Sed nec istæ rationes aduersus principum censores omninò vrgent. Locus
equidem Iurisconsulti diuersa censet aurum &
pecuniam, vel numos aureos, & meritò: quia
numi propter formāformam & characterem publicum
à massa & materia rudi distinguntur: quemadmodum statim probabitur.
Sic locus Aristotelis rectè intellectus eum sensum
habet, vt plurimum intersit, Sítne massa metal
*li informis & rudis, an in numos redacta. Hoc
enim & ipse Aristo teles explicat eleganter in
|
dicto cap. 6. Nam cùm inquit, quæque necessaria non facilè posset vltrò & citrò comportari, publico gentium consensu constitutum est
ad permutationes faciendas, vt tale
quidāquidam inter se darent & acciperent, quod cùm esset ipsum ex genere rerum accommodatum ad vsum vitæ, facilè tractari posset: cuius modi est
ferrum & argentum, & si quid aliud eius generis habetur, quod initio magnitudine ac pondere simpliciter erat definitum: postremò
etiāetiam
charactere fuit percussum, vt homines liberi
essent à sollicitudine examinandi, nam caractere quantitas numi significatur. Hæc Aristoteles. Ex quo primum adnotandum est, authoritate publica effectum fuisse, vt numi certam habeant & ponderis, & æstimationis rationem, quæ & ipso charactere, & forma
cōstetconstet
absque alio examine, quod quidem necessarium foret, si massa auri, vel argenti daretur absque publica forma pro aliqua alia re ad humanum vsum necessaria. Quo fit, vt licet numus
eiusdem ponderis sit, cuius & ipsa materia, ex
qua constat: attamen admodum vtilis fuerit numismatum vsus, vt absque alia hominum sollicitudine constet ex publico charactere, quanta sit eius materiæ æstimatio, quod
manifestissimè Aristoteles explicat. Deinde
constat ex eodem, numum ipsum authoritate
publica constare, non tàm ex substantia, quàm
ex quantitate: ita enim ipse legendum esse
censeo in lege 1. ff. de contrahend. emptione.
Etiam si Budæus inibi, ex qualitate legerit. Est
enim sensus, quòd in numis iam ipsa substantiam aterialis non consideratur, sed quantitas:
id est, valor imposititius publicè & perpetuò
constitutus: quam equidem quantitatem, publicam & perpetuam æstimationem vocauit
paulò ante idem Iurisconsultus. Quantitas
igitur ab eodem appellatur publica illa numismatum æstimatio, qua intelligitur, & significatur, quanti numisma quodlibet locabile sit.
Hinc sanè deducitur illius quæstionis definitio,
*an aliquod aureum numisma possit permutari, aut vendi pro numis argenteis, pluribus tamen quàm lege, aut publica æstimatione fuerint definiti? Et quia isthæc æstimatio numismatum publica est, & precia cuiusq́ue rei publica lege constituta, non liceat peruertere, quibusdam visum est, non posse vendi pecuniam
carius, quàm lege valeat: nisi excessus ille recipiatur ratione officij, vel consuetudinis, vel
eius, quod verè intersit ipsius recipientis illum excessum ratione damni emergentis, vel
probatissimi lucri cessantis. Sic etenim censet doctissimus Ioannes à Medina de restitutione: vbi de cambijs agit. folio 157. sed vt hæc
quæstio faciliùs intelligatur, aliquot subijciam
conclusiones.
Prima conclusio. Pecunia duplici ratione in precio habetur: scilicet tanquam res & tanquam signatum numisma. Probatur hæc assertio, quia valor metalli, nec perit, nec mutatur
proptereà, quod sigillum publicum impressum habeat: siquidem æstimatio publica in id
tendit, vt ea obseruanda sit, quoties illud aurum, vel auri massa, vt numisma expenditur.
Hanc denique conclusionem eleganter exponit Dominicus Soto libro 7. de Iustitia & iure.
quæstione 2. cui suffragatur locus insignis apud Iurisconsultum in l. numismatum. ff. de vsufruct. quo in loco veteres numi ex auro forsan purissimo percussi, vt gemmæ, & preciosæ res ita seruantur, & custodiuntur, ac æstimāturæstimantur, quod vsusfructus potest in eis constitui: sicuti & in rebus vsu non consumptibilibus.
Secunda conclusio. Secundum metalli naturam
poterit iustè numisma aureum, vt aurum, permutari, aut vendi maiori precio, quàm sit illi
à Republica prętaxatum: modò augmentum
illud sit exiguum. Hanc opinionem tenuerunt Syluester verbo, vsura. 4. §. 3. Dominicus
Soto in dicta quæstione 2. Caietanus, licet dubius in tractatu de Cambijs capitulo 6. Huius
casus erit exemplum, quoties numismata
aurea dantur, & venduntur ad deaurandum,
ad ornamentum, ad annulos, inaures, torques,
& his similia conficienda, in hac etenim specie locus non est publico precio, quod tantùm
obtinet, vbi numismata permutantur, & in
commercijs expenduntur. Qua ratione tollitur Ioannis Medinæ opinio, quæ contrariam
huic sententiam potius admittit. Quod est maximè notandum. His adde Aymonem Crauetam. consilio 6. numero 15. & sequent. qui hac
de re nonnihil agit.
Tertia
cōclusioconclusio. Licitum nihilominus est, numis
*mata vt numismata sunt, & ea ratione, permutare aut
cābirecambire, nonnullo ab alterutra parte
cōcessoconcesso alteri precio. Hæc probatur.
NāNam licet primus & proprius vsus pecuniæ sit ad emendum & vendendum, vt sit alterius rei precium: iuxta l. 1. ff. de contrahend. emptione. Aristotelem libro 1. Politic. capi. 6. & quò ad hanc
partem nulli liceat transgredi eius æstimationem à lege taxatam: est tamen & alter pecuniæ vsus improprius, nempe vt permutetur
pecunia cum pecunia, & ad hoc non habet à
lege taxatam certam quantitatem, nec valorem: vt docent Sanctus Thomas libro 2. de regimine princip. capit. 14. Syluester verb. vsura. 4. quæstione 2. & 3. sic sanè licet proprius
vsus calcei sit ad tegendum pedem: alter tamen eius vsus impro prius est, vt cum alia re
permutetur, sicuti ex eodem Aristotele deducitur in dicto capitulo 6. & capit. 7. Hoc ipsum hac in re & Caietanus adnotauit in tractat. de cambijs capit. 5. deinde commutatio ista pecuniæ admodum vtilis est Reipublicæ,
dum numularius auream pecuniam dat pro
|
minuto argento, aut vice versa minutum
argẽtumargentum pro aurea pecunia. Contingit enim sæpissimè, vtiliores esse alicui minores numos argenteos ad faciliorem vsum, & expensas,
quāquam
aureum numisma: atque itidem alteri erit vtilius numisma aureum ad translationem, quàm
argentei minuti numi. Qua ratione ob faciliorem ac commodiorem vsum, est vtilis valdè
isthæc in Republica permutatio. Ideò mirum
non est, si permittatur, mercedem aliquam dari his, qui labore proprio, & industria paratos
habent numos aureos, & minutos argenteos ad huiusmodi cambia, modò precium hoc
tenue sit, ne fraudibus locus aperiatur. Præsertim constat, hoc licere publicis campsoribus, ministris Reipublicæ, ab
eaq́;eaque constitutis.
His etenim hoc licere asseuerant nostri doctores passim, quorum meminit eos sequutus Laurentius Rodulphus in cap. consuluit. de vsur. in
repetit. quæstio. 26. Ioan. Lupin. in cap. per vestras. notabi. 6. in §. 9. numero 13. de donat. inter
vir. & vxor. Florentinus 2. parte. titu. 1. c. 7. §. 47.
Conradus de contractibus, quæst. 99. quorum
opinio communis est, secundum Syluestrum
verb. vsura 4. §. 7. Qui tamen & si præmittant,
se tractare rem istam quò ad publicos campsores: non tamen negant expressim, idem licere
priuatis personis. Sed Caiet. in tracta. de cambijs, c. 5. in specie asserit, non esse hoc cambium
licitum priuatis, sed tantùm his, qui ab ipsa republica sunt ad id munus electi: cuius
contrariũcontrarium Syluester in d. verb. vsura 4. §. 7. probare mihi visus est, & idem tenet maxima ratione Dominicus Soto in d. q. 2. Etenim si hæc permutatio genere suo pecunia æstimabilis est, vt
cōstatconstat, nihil vrget, cur non sit licita
cuicunq;cuicunque, etiam priuato, quod equidem verum est ex ipsa
natura rei: nisi lex huius cambij vsum priuatis
interdixerit: tunc etenim nemo poterit officium hoc exercêre, nisi is, qui à Republica fuerit
electus: alio qui mortale crimen is
cōmitteretcommitteret,
& teneretur ad
restitutionẽrestitutionem lucri ex ea re percepti: sicuti ipse Domini. Soto probat in d. q. 2.
sic lege regia 1. tit. 8. lib. 5. ordin. interdictum est
officium istud priuatis, & omnibus, nisi in curia principis habentibus ab eo specialem commissionem & licentiam: in alijs verò ciuitatibus & locis permittitur his, qui à collegio Decurionum fuerint nominati & electi. Hac sanè
ratione dicti sunt ab initio Campsores hi, qui
paratas habebant pecunias ad permutandum
minores pro maioribus, & vice versa maiores
pro minoribus seruata compensationis æqualitate. Habuit verò hęc dictio originem à verbo:
Cambio, id est permuto: & inde vetera illa:
cāpsicampsi, campsum, & campso, campsas: eadem significatione authore Prisciano li. x. c. 2. qui ex Ennio citat. Leucatem campsant, id est
permutātpermutant.
tradit Andr. Tiraquellus lib. 1. de retractu. §. 30.
in princi. inde campsores. Cambium autem dictio non est à Latinis recepta: tametsi vtatur eadem libri feudorum author in c. 1. §. si quis dominus, quo tempo. miles. & in c. 1. §. cùm autem. de contro. inuestit. vbi Bald. notat, Cambium esse permutationem non tantùm speciei
ad speciem, quæ propriè est permutatio: sed &
speciei ad genus: vt domus
cũcum frumento, & etiam generis ad genus: notat Iason in l. 1. colum.
vlti. ff. de rerum permuta. sic & regia
PartitarũPartitarum
lex. 1. titul. 6. parti. 5. permutationem cambium
appellat. Illa verò merces, quæ campsori datur
pro permutatione pecuniarum, dicta est à Græ
cis Collybus: & inde campsores Collybistæ:
quod Budæus adnotauit in l. vltim. ff. de pignorat. action. Dicti etiam fuêre Numularij.
Sed & argentarij, qui trapezitæ, & mensularij
appellantur, non tantùm pecuniarum permutationi dedêre operam maiorem: siquidem
simul negociationem exercebant. Nam pecunias custodiendas accipiebant,
propriasq́;propriasque
& alienas fœnori dabant. Vnde apud Plautum
argentarius pro fœneratore accipitur. His solebant in publico ad longum tempus tabernæ locari. l. qui tabernas argentarias. ff. de
cōtrahendcontrahend. emption. quo in loco labitur Accursius, dum interpretatur argentarias tabernas,
in quibus argentum venditur. Iidem argentarij mensas publicas & officinas Romæ in foro habebant propè Castoris ædem, ex Plauto in Gurgulione: in Persa & in Asinaria. Terentio item in Phormione. Qua ratione argentarij foro cedere dicebantur, cùm tabernis, id est, mensis suis cedentes, aliò fugientes
habitatum migrabant, fallebantq́ue creditores: quod Iongiùs explicat Gulielmus Budæus in l. si hominem. ff. deposi. §. quoties. vbi Iurisconsultus huius loquutionis meminit. Dicti etiam fuêre argentarij collectarij à colligendis numis in l. quisquis. C. si cert. petat. vti explicat Alciatus in libro 4. dispunctio. capitul.
22. ex Suida. Horum autem argentariorum officium & ministerium causam publicam habebat. l. argentarius. in princip. ff. de edendo.
Nam & alij rationes conficiebant, ad quarum
fidem recurrebatur. l. Prætor ait. cum l. sequen.
ff. de edendo. notat & de his aliqua Carol. Molinæ. de contractibus. numero 59. Ad propositam ab initio quæstionem rursus accedens illud ex multis adnotabo præ maxima authoritate text. in capitul. quanto. de iureiurando.
*numismata expensis publicis esse cudenda,
nec pluris fore æstimanda, quàm materia ipsa
absque publico caractere æstimaretur. Hanc
sententiam probat gloss. in dicta l. 1. ff. de contrahend. emption. Bartol. in l. Paulus. ff. de solutio. 2. columna. Item Bartolus in l. qui falsam.
ff. de falsis, & in l. 1. §. vltim. ff. de auro & argen.
legat. cuius opinionem Communem esse asseuerat Curtius Iunior in l. 2. §. mutui. numero 12.
ff. si certum petat. vbi Bartolus eandem opi|
nionem probat, & tenet, quam etiam sequuntur Matthæ. Afflict. decisio. 90. & Petr. Velluga, in speculo principum, titul. de mutatione
monetæ, numer. 7. Nihilominùs contrariam
exponimus conclusionem, qua constanter asserimus, posse principem in cudendis numis
eam obseruare legem, vt aliquid lucri percipiat pro ratione expensarum, quæ fiunt in ipsa
moneta signanda. Non enim tenetur princeps proprijs expensis numos percutere. Idcircò poterit à principe numismatum precium
taxari vltra ipsius materiæ
æstimationẽæstimationem: quod
consuetudo iamdiu toto in orbe Christiano
recepit, secundum Innocen. Abba. num. 11. Imol. colum. 4. & ibi docto. in dict. cap. quanto. de iureiurand. Imol. in dict. l. Paulus. ff. de
solutioni. imò & de hac consuetudine Bartol. ipse testatur in dict. l. 2. §. mutui. ac Martinus Laudens. in tract. de monetis. column. 1.
Petrus Vellu. in dict. numer. 7. Boerius decisio. 327. numero 3. & Albertus Brunus in tractat. de augmen. & diminuti. conclusione vltima. colum. 1. qui eandem approbat, vbi lucrum id sit exiguum. Ego verò hac in re non
video, admodùm vrgere contra principes text.
in dicto capitul. quanto. potuit enim in ea specie detrimentum in numismate contigisse eo
pacto, vt præter valorem materiæ, & modum
legitimum expensarum precium foret constitutum, quod illicitum est: deinde consultius est, numismata expensis publicis percuti & eundem habere valorem, quem ipsa
habet materia: & tamen consuetudinem, cuius paulò antè meminimus: non ita contrariam iuri opinamur, vt admittenda non sit. Ea
etenim principes ipsos excusabit omninò.
Sic in his regnis apparet ex pragmaticis constitutionibus, quarum in primis huius operis
capitibus mentionem fecimus, consuetudinem istam planè seruari in numis argenteis, &
aureis: tametsi modò ob auri penuriam pluris æstimemus, & faciamus aurei numismatis
materiam, quàm numus ipse lege regia sit
æstimatus: atque ita hanc sententiam, quam
recepit
cōsuetudoconsuetudo,
crebriorẽcrebriorem esse asserit Carolus Molinæ. de contractibus, quæstio. 100.
numer. 798. quam probare videtur Gabriel
in 4. sentent. decisio. 15. quæstio. 9. col. 2. quin
& idem Innocent. Abb. & alij in dicto capitul. quanto. hoc principi licere arbitrantur
vltra expensas necessarias, quæ fiunt in cudendis numis, si ipse princeps sit in aliqua inopia
constitutus. Nam ad subueniendum publicæ
necessitati, publicisq́ue impensis, poterit pluris monetam æstimare, quàm numismatum
materia æstimetur. Imó & hoc ipsum quandoque vtile reipublicæ est, ne pecunia aurea, vel
argentea extra regnum aut extrà prouinciam
exportetur, quemadmodum admonent ipse
Innocen. & Guid. Pap. in dict. cap. quanto. colum. 3. constat sanè ex constitutionibus
Henrici Regis secundi, & Ioannis primi, ob
publicas necessitates ab ipsis Regibus numismatum precia augmentum accepisse. Sed &
consensu populi, aut ciuitatum regni, etiam
absque publica inopia poterit idem princeps
efficere, secundum Innocent. Panor. & alios
in dict. capitul. quanto. Romæ itidem hoc factum olim fuisse ob publicam inopiam ab ipso senatu, testatur Plinius lib. 33. cap. 3. Hinc
denique poterit & alteri quæstioni respon
*deri: an princeps possit mutare pecuniæ valorem, & æstimationem? qua in re Aristoteles
in quit libr. 1. Politico. cap. 6. & 5. Ethico. capitul. 5. esse in potestate reipublicæ & principis,
numismata semel signata mutare, & reddere
ac efficere inutilia. Mutata siquidem voluntate vtentium numis, vt numum valere nolint,
ipse numus, vt numus est, inutilis efficitur. Hic
enim est sensus Aristotelis, tametsi Michael Ephesius in dict. capitul. 5. aliter interpretetur
locum illum: scilicet ex vsu permutationis. Ita
equidem inquit, Nam si voluerimus ea, quæ
habemus dare, & quæ non habemus accipere, inutilis prorsus vsus numi euadet: ipse
tamẽtamen
opinor, non esse hunc sensum proprium Aristotelis, sed eum, quem modò tradidimus.
Mutatio verò pecuniæ, si fiat ex consensu populi, erit planè licita, vtcunq́ue fiat: cum accedat consensus eorum, quibus præiudicium ex
ea mutatione fit: quod fatentur Hostien. in titul. de censi. §. ex quibus. Innoc. & docto. in d.
c. quanto. Albert. Brunus in tracta. de augmen.
conclu. vlt. col. 2. qui expressim admittunt mutationem monetæ, vt licitam, quoties ea fit ex
iusta causa: nempè quia materia
numismatũnumismatum
facta est vilior, vel preciosior communi hominum æstimatione: vel quia non habet
iustāiustam æstimationem seruata proportione materiæ, ex
qua ipsa constat. quod & Andr. Isern. scribit in
c. 1. quæ sint regal. num. 18. & seq. qui num. 24.
etiam probat, licere principibus precium monetæ augere
tẽporetempore publicæ necessitatis: modò ea cessante fiat subditis restitutio damni illati ab ipso principe, qui posset id restituere.
Quòd si mutatio monetæ fiat absque iusta causa pro principum libidine, id est omninò
illicitũillicitum secundum omnes, quos modo citauimus.
quamobrẽquamobrem dũdum Ioan. Fab. in prin. insti. qui. mod.
tolli. obli. & Boerius decisione. 327. num. 6. scribunt, posse principem absque consensu populi mutare monetam, est intelligendum, modò fiat ex iusta causa, vel absque populi præiudicio. Qua ratione S. Tho. in tract. de regi. princip. lib. 2. ca. 13. admonet principes, ne numismata pro libidine propria mutent. De eadem
re multa tradit Caro. Moli. de
cōtracontra. q. 92. & 93.
qui num. 696. conatur improbare communem
modum loquendi:
dũdum pecuniæ bonitas distinguitur in extrinsecam, & intrinsecam: bonitas
|
enim intrinseca dicitur substantia ipsa metallorum tàm in bonitate, quàm in quantitate,
seu pondere: bonitas verò extrinseca appellatur valor imposititius: vt scribunt omnes in dicta l. Paulus. ff. de solutioni. & in l. cùm quid. ff.
si cert. peta. & in dicto capit. quanto. Etenim
existimat Carolus, bonitatem intrinsecam pecuniæ esse publicam illam æstimationem, &
valorem imposititium: quia est eius propria,
specifica, substantialis & formalis bonitas, & essentia, quæ dat ei esse, qua sublata, publica videlicet approbatione remota, desinit esse pecunia. l. eleganter. §. qui reprobos. ff. de pignorati. actio. l. Iulianus. §. si quis. ff. ad exhiben.
bonitas autem extrinseca secundum eum dicitur ipsa numorum materia: scribitq́ue is author, ita loquutos fuisse olim Azonem, Iacob.
de Bellovis. Odofred. ac Cyn. in l. in minorum.
colum. 4. C. in quib. cau. in
integrũintegrum restitutio
non est necessar. Et tamen ad intellectum eorum, quæ in hac materia tractantur, obseruandus est communis dicendi modus: quem
etiāetiam
sequitur Albertus Brunus in dict. conclus. vlti.
col. 5.
Ex §. sequenti.
-
1 Obligatus soluere in certa numorum specie, an poßit in alia soluere?
-
2 Pecuniæ bonitas intrinseca, an sit consideranda iuxta
tempus contractus, vel solutionis?
-
3 NumismatũNumismatum bonitas extrinseca, quomodo sit obseruanda
quò ad solutionem debiti?
-
4 Mutatio pecuniæ post moram, an noceat, vel prosit creditori?
-
5 Promißio solutionis in certa pecunia sub certa æstimatione, quo pacto sit obseruanda?
SVperest modò ex Bar. in d. l. Paulus. aliquot conclusiones deducere, vt breui quodāquodam examine quæ
ipse adnotauit, explicentur: saltem iuxta communem aliorum
traditionem.
*Prima conclusio. Quoties obligatio concepta
fuit sub certa specie monetæ, non tenetur creditor recipere quamlibet aliam monetam, etiam probam, ad monetæ promissæ æstimationem, si sit alterius materiæ. Hanc
conclusionẽconclusionem
quidam probant ex eo, quòd aliud pro alio inuito creditore non soluitur. l. 2. §. 1. ff. si cert.
petat. & l. eum à quo. ff. eo. titul.
deniq;denique in specie assertionem istam tenent Bart. in dict. l. Paulus. num. 3.
idẽidem Bart. in l. 1. §. vlt. ff. de auro, & argent. legat. idem Bart. Alexand. Aretin. & alij in
dict. l. 2. §. 1. ff. si cert. pet. Imol. & docto. in dict.
l. Paulus. Antoni. & Abb. co. vlti. in dict. capitu.
quanto. Bald. in l. si quis argentum. in prin. C.
de donatio. & in l. libera C. de sententia. & interloq. omni. iudic. Boerius decisio. 327.
colũcolum.
3. qui tamen vnanimi
cōsensuconsensu fatentur,
cōsuetudineconsuetudine contrarium receptum esse. Quod
etiāetiam
asserit gl. in dict. l. si quis
argentũargentum. Curti. Senior
in tract. monetarum super l. cùm quid quæstion. 9. ff. si cert. petatu. Afflict. decision. 90. de
qua consuetudine scribit Carolus Molinæ. de
contract. quæst. 92. num. 709. non ominò obligare eam: cùm ex ciuilitate, & benignitate creditorum processerit, non ex necessitate, nisi in
his casibus, in quibus nihil interest creditoris:
quod est notandum ex multis, quæ tradit Albert. Brunus in d.
cōclusionconclusion. vlt. colum. 7. hanc
tamen consuetudinem iure procedere, conatur probare Curtius Iunior in dict. l.
cũcum quid.
numer. 25.
Secunda conclusio, etiam vbi obligatio concepta
fuit sub certa specie monetæ, cogitur creditor
monetam diuersæ formæ, & characteris recipere, modò eiusdem materiæ sit, & ad eandem
æstimationem, quæ debetur, solutio fiat. Hoc
expressim Bart. & omnes paulò ante citati probant ex dict. l. Paulus. quæ est secundum hanc
conclusionem intelligenda.
*Tertia conclusio. Pecunia mutata in bonitate
intrinseca:
nẽpènempe in materia, vel pondere,
soluẽdasoluenda est secundum eam bonitatem,
quāquam habuerat
tempore contractus, non autem
secundũsecundum illāillam,
quam habet tempore solutionis, probatur ex
ratione l.
cũcum quid. ff. si cert. petat. vbi eam
tenẽttenent
doctor. & in capitul. olim. de censibus. notant
Bart. & alij in dict. l. Paulus colum. 3. tex. ad
idẽidem
in capit. cum canonicis. de censib. quam opinionem fatentur communem esse Panorm. in ca.
quātoquanto. de Iureiur. colum. pen. Iason in l. 2. q. 36.
C. de iure emphiteu. Socin. Iunior consi. 145.
lib. 1. nume. 94. idem fatentur omnes, qui hanc
materiam
tractauerũttractauerunt, præsertim Curti. Iunior
in l. cùm quid. ff. si cert. petatu. num. 23. Gratus
cons. 12. nume. 30. & cons. 13. & 14. 1. col. Alber.
Brunus in tra. de augm. & dimi. conclusio. vlt.
1. ver. His sic pręmissis. qui latè hanc materiam
examinat, & Boeri. decis. 327.
eandẽeandem sententiāsententiam
constat
communẽcommunem esse ex his, quæ latissimè tradit Andr. Tiraquel. lib. 10. de
vtroq;vtroque retract. §. 1.
glo. 18. num. 26. Contrariam in hoc opinionem
tenet. Ioan. Faber in auth. Hoc nisi. C. de solution.
IdẽIdem in principio insti. Quibus modis tolli. obligat. ad finem: eiusq́ue sententiam pluribus rationib. conatur defendere Carolus Molinæ, in tract. de contract. q. 100.
quẽquem legito.
NāNam
pulchrè expendit intellectum text. in dict. capit. olim. & c. cùm canonicis. de
cẽsibuscensibus, & eleganter, atque eruditè probat, solutionem debitæ pecuniæ rectè fieri, si fiat ex pecunia probatàm in materia, quàm in forma, quę ex publico
decreto valet summam, &
quātitatemquantitatem debitādebitam,
etiam si certa species pecuniæ, aut monetæ debeatur. Etenim si
centũcentum Castellani deberentur
ex
cōtractucontractu, vel aliâs: etsi
forẽtforent publica authori|
tate diminuti in materia, vel in pondere, nouiq́ue percussi eiusdem valoris, & precij publica
authoritate constituti: satis esset, centum numos aureos ex nouis soluere: nec teneretur debitor
centũcentum Castellanos veteris ponderis creditori dare. Sed & hanc sententiam aduersus
cōmunẽcommunem latissimè ampliat, & limitat ipse Carol.
sicuti &
cōmunemcommunem diffusè explicat Albert. Brunus in dict. conclusi. vltim. Quòd si veteres numi essent non tantùm in pondere, & materia
mutati, sed simul & in valore, ac precio publico:
tũctunc &
cōueniũtconueniunt oẽsomnes, esse omninò distinctos
numos nouos à veterib. & ideò
soluẽdossoluendos esse
veteres numos, aut
eorũeorum propriāpropriam, ac
veterũveterum æstimationẽæstimationem. Quod est rationi adeò
congruũcongruum, vt temerè
contrariũcontrarium admittatur. Etenim hæc est propria species, & casus cap.
cũcum canonicis. de censi. Vt ipse Carolus probat eleganter: cum inibi
diffinitum sit, non teneri
debitorẽdebitorem soluere creditori iuxtà
nouorũnouorum numismatum æstimationem, sed iuxtà veterum qualitatem, &
valorẽvalorem,
quoties veteres extrinsecus, & intrinsecus fuêre mutati. Quod Ioan. Faber notat in princip.
Instit. quibus modis tollit. obligat. ad finem.
*Quarta conclusio ex Bart. hunc in
modũmodum colligitur. Quoties pecunia eodem pondere, & materia manentibus, vel augetur vel minuitur
extrinsecus quò ad eius precium & æstimationem, ea mutatio ante moram & nocet, & prodest creditori. Hæc conclusio communis est,
& probatur ab his, qui proximam probauêre
paucis exceptis, quorum statim
mentionẽmentionem agemus. Bartol. etenim & omnes alij expressim
eāeam
veram esse censent in locis paulò ante citatis.
Nam simul has duas conclusiones iuris vtriusque interpretes exponunt, & ex plicant. Igitur
in hac specie satis erit creditori, quod debitor
ei soluat centum Castellanos, quos in conuentionem deduxit, etiam si hi numi modò publicè minoris ęstimentur,
quāquam tẽporetempore contractus.
Eademq́;Eademque ratione debitor tenebitur
centũcentum Castellanos reddere creditori,
etiāetiam si hi modò pluris publico decreto æstimentur,
quāquam tẽporetempore obligationis fuerint æstimati: atque ita
omniũomnium cōsensuconsensu receptum est, præsertim
eorũeorum, qui citantur ab Andræa Tiraquello in dict. glo. 8. nu. 27.
& Alber. Bruno de
augmẽtoaugmento, & diminut.
cōclusioneconclusione vltima, limitatione prima & alijs. Cæterùm Carol. Molin. de contractibus quæstio. 92.
doctissimè profectò hanc quæstionem examinat, multis ad huius conclusionis
probationẽprobationem,
ad
eiusq́;eiusque impugnationem adductis, quæ subtilia sunt,
tantiq́;tantique viri iudicio, & ingenio digna.
tandẽtandem propositis pluribus quæstionibus in specie: nempè in mutuo, in dote, testamento, &
contractu emptionis, ac
vẽditionisvenditionis, existimat,
vbi
nullũnullum aderat tempore contractæ obligationis periculum crebræ mutationis monetæ,
variationisq́;variationisque sordidæ, minimè
admittẽdamadmittendam esse
communem sententiam: imò
mutationẽmutationem pecuniæ quò ad bonitatem extrinseam nocere, &
prodesse, etiam ante moram ipsi creditori. Sic
sanè iuxta opinionem istam, qui teneretur soluere creditori
centũcentum aureos Castellanos, & hi
essent post contractam obligationem extrinsecus diminuti, tenetur omninò soluere creditori æstimationem illam, quam tempore contractus habebant centum Castellani, & sic
numerũnumerum augere. Quod si
CastellanorũCastellanorum valor esset auctus, satis esset, & satis fit creditori, si debitor
soluat pauciores Castellanos, qui iuxta
nouũnouum
augmentum æquipollent centum illis in obligationem deductis. Quam sententiam veram
esse opinantur, præter Carolum latissimè eam
probantem, Antoni. & Abb. in dicto capitulo
quanto. column. penultim. Curti. Senior
colũcolum.
tertia & Iunior numer. 23. in l. cùm quid. ff. si
certum petatur. in eamq́ue inclinat Antonius
Burgens. in capitu.
cũcum dilecti. de emptione numero trigesimo nono, quos omninò legito: siquidem hi latissimè rationes vtriusque partis
expendunt longiori profectò examine, quàm
locus hic nostri tractatus expostulet. In pecunia tamen tradita ex mutuo, vel dote, similiúe
causa semper aduerte ad id, quod notat ipse
Carolus in d. q. 92. nu. 701. & q. 97. nu. 737. Hac
vero in re olim in his Castellæ regnis latæ fuêre leges quædam ab Henrico secundo Tauri
Aera. M. cccc. xj. & à rege Ioanne primo Biruiescæ anno domini. M. ccc. lxxxvij. quibus, vt opinor, legibus
plurimũplurimum comprobatur opinio
ista posterior aduersus Barto. & communem.
*Quinta conclusio, Mutatio pecuniæ promissę,
& in obligationem deductæ contingens post
moram, ipsi omninò nocet, qui in moram inciderit, probatur in l. 3. in fi. ff. de actio. empt.
quāquam
conclusionem in hac specie Bart. & alij
probātprobant
in dict. l. Paulus. col. 3. & in dict. l. cùm quid. docto. item in dict. ca. quanto. imò licèt Bartol. ipse, & plerique alij, hanc conclusionem veram
esse censeant, vbi mutatur moneta maior, quæ
per minorem æstimatur:
contrariũcontrarium probantes,
vbi mutata fuerit moneta ita minuta, quod per
aliam
minutiorẽminutiorem æstimari non possit. Etenim
tunc minimè nocet variatio ei, qui est in mora.
Nam cùm moneta hæc minuta per aliam æstimari non possit, licèt mutetur eius valor,
nōnon dicitur mutata respectu æstimationis suæ, quia
nōnon habet aliquid, quo æstimetur. Idcircò creditor
lucrũlucrum amitteret, non
aũtaunt pateretur
damnũdamnum:
qua ratione debitori moroso non imputatur
amissio lucri creditoris. l. si sterili. §.
cũcum per
vẽditoremvenditorem. ff. de actio. empt. nec oberit l. numis. ff.
de in litem iuran. vbi
cōstatconstat, in numis dari interesse extrinsecum. Quia id obtinet in damno,
non in lucro. vnde qui esset debitor certæ
quātitatisquantitatis soluendę in pecunia minuta, & post moram contigerit mutatio huius monetæ minutæ, nihil obesset debitori, quia pecunia
nōnon cẽ| p. 304seturcensetur effecta deterior. Hæc sanè sunt Bart. verba in dict. l. Paulus. nume. 8. quem inibi, & in
dict. l. cùm quid. sequuntur doct. magis communiter: vt constat ex Alberto Bruno in dict.
tract. de augmento.
cōclusconclus. vlt.
limitatiōlimitation. 1. Qui
tamen contrariam opinionem existimat veriorem esse, sequutus Antoni. Abb. & Imolam in
dict. capitul. quanto. Curtium
SeniorẽSeniorem in dict.
l.
cũcum quid 2. quæst. & Mart. Laudensem in tract.
monetarũmonetarum quæst. 14. & profectò nulla congrua
ratio constitui verè potest, quæ Bartoli opinionem probet: siquidem pecunia minuta potest, vt planè constat, per monetam
maiorẽmaiorem æstimari: cùm etsi vnus numus minor non possit
æstimari per plures numos maiores, nec per
vnũvnum equidẽequidem: plures
tamẽtamen numi minores possunt
per vnum maiorem æstimari. Quod satis est, vt
constituamus interesse damni. Quin & vnus
numus minor respectu maioris, quò ad commutationem, potest pluris, vel minoris æstimari. Et ideò damnum proculdubiò contingit in
mutatione pecuniæ minutæ. Quod palàm Bartoli rationem euertit. Vnde non est prædicta
quinta
cōclusioconclusio ex Bartoli distinctione restringenda: præsertim quia ratio lucri quò ad interesse obseruanda est: quo ties id lucrum est certum: vt in hac specie, vel verisimile secundum
ea, quæ traduntur in l. 1. C. de senten. quæ pro
eo, quod interest. per gloss. Bartol. & Doctor.
in l. 1. §. vltimo. ff. de eo, quod certo loco. Sed
quod attinet intellectum l. numis. ff. de in litem iurand. non vacat modò examinare, licet
illîc Iurisconsultus censeat, in numis non esse
lo cum iuriiurando in litem, ea quidem ratione, quòd dum in numis ex Aristotele, & eodem Iurisconsulto in l. 1. ff. de contrahenda
emptio. vniformis, & perpetua durat æstimatio, non potest affectio contingere, nec aliud
interesse intrinsecum: quòd si numi
mutẽturmutentur,
non potest controuerti, nec ambigi, contingere posse in numis interesse iuxta ipsius mutationis qualitatem, non
tamẽtamen affectionis rationem habendam, ex d. l. numis.
Sexta conclusio. Mutatio numismatum, quæ
modico, & breui tempore durauit, nullo pacto consideranda est, nec eius erit habenda ratio. Hanc tenet Bartol. in dict. l. Paulus. colum.
penul. quem communiter alij sequũtursequuntur, vt Panor. fatetur in dicto capitul. quanto. col. pen.
text. optimus in l. precia rerum. ff. ad legem
Falcid.
*Septima conclusio. Quoties ab initio in contractu, vel in alia quacunque dispositione ob
metum mutationis monetarum, sit cautum de
pecunia sub certa æstimatione soluenda: ea pactio planè seruanda erit: nec mutatio numismatum contrahentibus nocebit, nec proderit.
textus optimus in l. penulti. §. si mancipia. ff. soluto matrimo. notant Bartol in dicta l. Paulus.
in fine ff. de solutionibus. Imol. & Alexand. in dicto. §. si mancipia. & plures alij, quos refert Albert. Brunus in tract. de augment. & dimi. vlti. conclusio. versiculo octauo fallit. Eandem opinionem scribit communem esse Caro
lus Moli. de contractib. q. 97. nume. 735. quidquid ipse Barto l. scripserit in d. §. si mancipia.
Erit sanè huius conclusionis duplex
exemplũexemplum
constituendum. Primum quidem quoties ita
concepta sunt verba. Promitto soluere
cẽtumcentum
numos aureos Castellanos ad æstimationem
quadringentorum octuaginta
quinq;quinque marauedinorum, pro quolibet Castellano. Etenim etsi
creuerit, vel diminutus fuerit valor Castellani
publica authoritate, nihilo minùs solutio fieri
debet secundum æstimationem taxatam ab initio
cōtractuscontractus;
atq;atque ita
exemplũexemplum hoc aptat Caro. Moli. in d. nu. 735. Est &
alterũalterum exemplum,
quod Barto. scilicet depono apud te centum libras in florenis hoc pacto, quod reddas in florenis sub eadem æstimatione. tunc enim soluendæ sunt centum libræ in florenis iuxta veterem
æstimationẽæstimationem, quæ tempore depositi vigebat. Et ne quis in
exponẽdoexponendo hoc Bar.
exẽploexemplo
quandoq;quandoque hæsitet, illud rursus
aperiāaperiam ex ipsius
authoris mente in hunc modum, vt tot floreni
sint soluendi omninò, quot iuxta veterem æstimationem efficiunt centum libras: licet modò tempore solutionis pauciores floreni efficerent centum libras: vel qui olim tempore
contractus efficiebant centum libras, tempore
solutionis non efficiunt octuaginta. Hic sanè
sensus ex Bartol. deprehenditur perpensis his,
quæ in quæstione præcedenti scripserat, quæ
statim examinabimus, quò fit, vt in specie huius conclusionis augmentum, & diminutio numismatum cedat damno, vel lucro ipsius creditoris. qua ratione hic idem sensus non obtinet in primo
exẽploexemplo: vt patet ex traditis per ipsum Carolum Molinæum: quia in illo augmentum, & diminutio Castellanorum cedit
lucro, & damno debitoris. Sensus autem exempli traditi à Bartolo, planè ita explicatur per
Alber. Brunum in dicta conclusione vlti. limitatione. 8. col. 3.
Octaua conclusio. Obligatio soluendi certācertam quantitatem in certa numorum specie, nulla constituta illorum æstimatione, ita intelligenda
est, vt illa quantitas soluatur in numis nominatim designatis sub incerto numero, iuxta
eam æstimationem, quæ viget tempore solutionis. ita sanè visum est Bartol. in dict. l. Paulus. ad finem. Cuius opinio cōmunicommuni omnium
sententia probata videtur. notat Albert. Brunus in dict. 8. limitatio. 2. col. Et in eadem conclusione vltima 5. ampliatione.
Nona conclusio. In contractibus, & alijs similibus actionibus, hæc verba: centum libræ traduntur in florenis: vel ista, centum millia marauedinorum in castellanis: eam significationem habent, quòd illi numi aurei castellani,
|
aut illi floreni traditi, aut depositi, nec pluris,
nec minoris æstimantur, nec vnquam æstimandi sunt, quam centum libris, vel centum millibus marauedinorum. Hæc est opinio Barto. in
dict. l. Paulus. penult. q. cuius sententiam magis communem esse fatetur Albertus Brunus
in dict. limitat. 8. & probatur ex his, quæ notantur in l. Si stipulatus sim decem in melle. ff.
de solutionib. Et ideò his conceptis verbis tot
illi floreni, vel castellani, quot traditi fuêre tempore contractus, & obligationis, pro illis centum libris, vel centum millibus marauedinorum, venditi videntur ad æstimationem tot librarum marauedinorum. Et ea ratione satis erit,
quocunq;quocunque tempore reddi
cẽtumcentum libras, vel
centum mille marauedinos, etiam si floreni,
vel castellani tempore solutionis pluris
æstimẽturæstimentur, quàm eo tempore, quo traditi sunt, fuerint
æstimati contrahentium conuentione. Atque
ita est accipienda hæc communis conclusio.
Decima conclusio. Quoties certæ speciei numismata non sunt in obligatione, sed in facultate
soluendi, & sic in solutione, debitor liberatur
illa numismata reddens, etiam in precio, & æstimatione diminuta. Hæc conclusio traditur
per Curtium Iuniorem consil. 24. num. 6. &
Soci. consi. vj. lib. 1. Angelum in l. Si stipulatus
sim decem in melle. ff. de solutio. Albertum
Brunum in dict. limitatio 8. vbi ipse. & Curtius Iunior hoc conantur deducere ex Bartol.
in dict. l. Paulus. quæstio. penultim. quasi velint hi doctor. quod in casu proximæ conclusionis sit in facultate debitoris, soluere florenos, vel castellanos sibi traditos secundum eāeam
æstimationem, quæ solutionis tempore vigebat, & viget, additque Brunus, hanc esse communem opinionem, quæ etiam obtineret, vbi
numi certæ speciei essent in obligatione, iuxta
conclusionẽconclusionem octauam paulò antè expositam,
quæ tamen obtinet, vbi numismatum incertus numerus est promissus: quasi secùs sit,
quoties certus numorum numerus, & certæ
speciei est in obligatione. Sed & his omnibus
addere lector poterit Aretin. in consilio 2. &
consilio 3. Antonium RubeũRubeum in consi. 75. gloss.
in regul. Cancel. 23.
THEMA CAP. VIII.
De falsa moneta, & eius authoribus puniendis.
SVMMARIA.
-
1 Quæ dicatur falsa moneta.
-
2 Numi falsi latinè, & græcè quibus dictionib. significẽtursignificentur.
-
3 Quæ sit huius criminis pœna.
-
4 Pœna expendentis falsam monetam.
-
5 Fundens monetam, radẽsradens, aut tingens qualiter puniatur.
POstremo de crimine falsæ monetæ paucis agam, veluti
coronidẽcoronidem
huic operi adijciens, vt &
prauāprauam,
infamemq́ue numismatum mutationem itidem perstringam.
*Est enim falsa moneta illa, quæ cuditur ab eo,
qui non habet publicam cudendi
authoritatẽauthoritatem.
quod Barto. notat in l. qui falsam. ff. de falsis.
Nam authoritas reipublicæ, vel principis vires tribuit numis: secundum Iurisconsultum
in l. j. ff. de contrahen. emp. in princip. Aristotelem lib. 5. Ethico cap. 5. & lib. 1. Politicor. c.
6. qua ratione obtentum est, ad principem, &
rempublicam pertinere hoc ius cudendi monetam. cap. 1. & ibi doctor, quæ sint regaliæ, l. 1.
partita. 2. l. 1. titul. v. lib. 4. ordinat. Quod adeò
iure receptum est, vt minimè sit vlteriùs necessariò probandum. Igitur nemo præter principem monetam cudere potest. & idcircò falsi
censendi sunt numi, qui non fuerint regia authoritate percussi. text. optimus in l. penul. titul. 7. part. 7. Dicuntur item numi falsi, qui ex
adulterina materia fiunt, etiam si facti sint, &
signati ab his, qui huic fabricæ, & muneri sunt
à Rege præpositi, & instituti. Sicuti & hi, qui
non habent formam à lege, vel principe statutam: & hi, qui pondus legitimum non appendunt ex Baldo in Margarita Innocentia. verbo, moneta. Ange. in l. 1. C. de falsa monet Platea in l. 1. C. de veteris numism. potest. Matthæo Afflict. in constituti. Neapoli. lib. 3. tit. 40.
*colum. 2. Numismata verò falsa, latinè dicuntur adulterina: ita etenim ea appellat Constan
tinus Imperator in l. 1. C. de fals. monet. libro
9. Codicis Theodosiani tit. 21. & in l. 2. eod. titul. quæ est prima titul. de falsa moneta. in C.
Iustiniani. sic & huius criminis author dicitur
adulter solidorum, & numorum in l. 2. C. de
falsa moneta. quæ deducitur à l. 5. eod. titu. sub
Codice Theo dosiano. Cicero lib. 3. de offic.
Si sapiens, inquit, adulterinos numos acceperit imprudens pro bonis. Est etenim adulterare, arte aliqua quidpiam pro vero assimilare,
& rem synceram corrumpere. Græcè autem
falsi numi aut falsa numismata dicuntur paratypa, & paracharagmata: & ipsi qui cudunt
falsos numos Paracharactæ vocantur. dicuntur etiam hi numi paraseni: quod Ludouicus
Cælius adnotauit lib. 6. antiq. lectio c. 2. sed &
in Codice Theodosiano extat tit. de falsa moneta Valentiniani lex 8. in hunc equidem modum. Falsæ monetæ rei, quos vulgò Paracharactas vocant, maiestatis crimine tenentur obnoxij. Sed & Gulielmus Budæus in commentarijs ad linguam Græcam quæ Cælius
elegātereleganter explicat pagina 550.
*Pœna autem huius criminis variè iure veteri est
|
statuta. etenim domus, in qua falsa moneta cuditur, fisco addicitur, nisi dominus longè absens, & ignorans excusetur ab huiusmodi damno. l. 1. C. de falsa monet. quæ dominum, etiam ignorantem hac pœna afficit, si in proximo
is constitutus sit, ob grauem eius negligentiam, quod multò distinctiùs explicatur in l. 2.
& l. 4. titul. de falsa monet. lib. 9. Codicis Theodosiani: idem probat regia l. vltim. titul. 7.
part. 7. qua de re diuus Hieronymus in vita Antonij eremitæ scribit, huius criminis authores,
ne ipso strepitu deprehenderentur, ad eum
vsum in eremis antra sibi parasse: vt furtiuæ, &
falsæ monetæ essent officinæ. Qui verò falsam
monetam effecerit, aut hoc crimen commiserit sub Imagine Imperatoris, ipsiúsue Imperatoris falsam monetam percusserit, igni comburendus est. l. 2. C. de falsa monet. secundum
communem eius interpretationem, quam ibi
tradidêre gl. Cynus & alij, omniaq́ue eius bona publicantur: vt eadem lege
cōstitutumconstitutum est.
Idem erit in committente crimen istud circa
regiam monetam. text. elegans in l. ix. titul. 7.
part. 7. Imò & proditionis crimen committitur, ac humana maiestas læditur hoc perpetrato scelere: & ideò huius criminis reus itidem est, & læsæ maiestatis sceleri obnoxius:
quod probatur in dict. l. 2. & in dict. l. Valentiniani: atque in l. 1. titul. 2. part. 7. dicitur enim
vulgò aleuosus, ac dimidiam ex ea causa bonorum partem amittit. l. 4. titu. 6. lib. 8. ordinat.
quibus adde l. 7. titul. 12. lib. 4. fori. Quod si
quis hoc crimen commiserit circa numismata
principis inferioris, qui non sit Imperator, puniendus erit pœna capitali. text. in d. l. 1. C. de
falsa moneta. notant omnes in dict. l. 2. gloss. &
doctor. in dict. capit. quanto. de iureiuran. Nec
in huius criminis punitione quò ad prædicta
quidquam refert, sit moneta aurea, ærea, vel
argentea: sicuti visum est Saliceto in dict. l. 2. &
Matthæ. Afflict. in dict. titul. 40. colum. 2. probat regia lex 9. titul. 7. part. 7. Hæc autem pœna capitalis, de qua in dict. l. 1. deportationis est. gloss. in l. vltim. C. de veter. numisma.
potest. libr. 11. notat Salicet. in dict. l. 2. latè Alexand. in consi. 104. libro 1. column. 2. post Baldum in eadem l. 2. atque hæc dicta sint iuxta
frequentissimam iuris vtriusque interpretationem. Ego verò ex ipsis Cæsarum constitutionibus aliter rem istam opinor esse intelligendam. Nam pœna ignis in ea tantùm
specie constituta est, vbi quis solidos, numos
inquam aureos, & Cæsareos adulterauerit.
textus insignis in l. 5. titul. de falsa moneta.
lib. 9. Codicis Theodosiani, quæ quidem constitutio data est à Constantio Augusto Antiochiæ. Qua ratione non admodum absona,
nec absurda, imò propria est interpretatio
gloss. in dict. l. 2. C. de falsa monet. dum illius legis pœnam adulteranti aurea Imperatorum nunismata infligendam esse opinatur: tametsi communis interpretatio hoc ipsum non
admiserit, sed si quis alia, etiam Cæsarum, &
Imperatorum numismata fecerit adulterina,
pœna capitali puniendus erit. l. 1. C. de falsa
monet. quæ deducta est à l. 2. eiusdem tituli libro 9. Codicis Theodosiani. Nec vnquam mihi placuit, nec iure probari potest, eam constitutionem tractasse de his puniendis, qui crimen hoc in numismatis inferiorum perpetrauerint: cùm ius istud cudendi monetam solis
competat summis principibus, quemadmodum paulò ante probatum est: de quibus Cæsares ipsos intellexisse adeò est veritati consonum, vt planè censeam, nec vsquam aliud cogitasse. Hæc sanè capitalis pœna, vt cesset
omnium doctorum in hoc controuersia, explicatur apertissimè in l. 1. C. de falsa monet. lib.
9. C. Theodosiani, qua quidem constitutione
Imperator Constantinus ad Verium Constantinopoli diffiniuit, Decurionem, vel Decurionis filiam à patrio solo exilij perpetui conditione ad ciuitatem in longinquo positam mittendum: ac Cæsarem ipsum consulendum super facultatibus ipsius
delinquẽtisdelinquentis: plebeium
rebus amissis perpetuæ dari damnationi: seruum autem vltimo supplicio afficiendum esse. Hæc sanè dicta lex, ex qua maximè probatur Saliceti interpretatio in d. l. 1. C. de falsa monet. Hinc etiam apparet leg. 2. C. de falsa moneta, in princip. vsque ad versic. cuius
obnoxij. deductam fuisse à l. 1. quæ est Constantini ad Tertullum Præfectum Africæ. vers. autem cuius obnoxij. ex l. 8. quæ est Valentiniani. Theodosi, & Arcadij Imperatorum. & versicul. Præmio accusatoribus proposito. deduci ex l. 5. quæ est Imperatoris Constantij ad
Leontium. titu. De falsa moneta lib. 9. Codicis Theodosiani. tametsi in Codice Iustiniani
tota ea constitutio tribuatur, & asscribatur
CōstantinoConstantino ad Tertullum Præfectum prætorio.
Is verò, qui monetam propria authoritate, iusti tamen ponderis, & materiæ, ac formæ legitimæ percusserit: eadem pœna puniendus est,
qua punitur adulterinam monetam
fabricāsfabricans.
gl. in l. 2. C. de falsa monet. notat Alexand. in
l. singularia. num. 26. ff. si certum petatur. sensit Bartolus in l. qui falsam. ff. de falsis. vbi
Hippo. nume. 66. scribit, hac in specie pœnam
extraordinariam fore infligendam. Quod mihi non placet: præsertim, quia regia lex 9. titul. 7. partita. 7. etiam hanc criminis speciem
ignis pœna puniendam esse statuit. Excusatur autem qui adulterina numismata fecerit
ex eo, quòd scelus id commiserit in moneta,
quæ in ea prouincia nec expenditur, nec in vsum
commerciorũcommerciorum admittitur: notat Alexand.
in consi. 104. li. 1. Afflict. in dictis constitutionibus Neapolitanis libro 3. rubri. 40. tradit Hippo. in l. qui falsam. numer 73. paulò antè citata.
|
Saltem excusabitur hic hac ex causa ab huius
criminis pœna ordinaria, & extra ordinem punietur. Sed & an in hoc crimine conatus ipse
nondum perfecto, nec consummato delicto sit
puniendus, traditur à Iurisconsulto, & eius interpretibus ibi in dict. l. qui falsam. & à Thoma
Grammatico, decisione 74. nos itidem aliquot
de conatu adnotauimus in clem. si furiosus. de
Homicid. 2. part. in princip. num. 6.
Sed si quis falsam monetam sciens expenderit, si
*numi plumbei, vel stannei sint, punitur pœna
ordinaria falsi, quæ traditur in l. 1. §. vltim. ff. de
falsis. Si numi alterius materiæ sint, pœna erit
extraordinaria. Sic sanè tradidêre Bartol. per
text. ibi in l. lege Cornel. ff. de falsis. Et Abbas. in
cap. quanto. 2. colum. de iureiuran. Sed Saly. in
l. 2. C. de falsa monet. existimat, indistinctè ordinariam pœnam falsi esse hoc in casu infligendam: quem alijs ad id citatis sequitur Hippo.
in dicta l. qui falsam. nume. 71. dicens, hanc opinionem seruari in praxi. Idem eam sequi videtur in consilio 47. nume. 11. Pragmatica tamen
regia, quæ de monetis est à Catholicis Regib.
Fernando & Elysabeth statuta. §. 6, hîc punitur
pœna exilij quatuor annorum, & publicatione
dimidiæ partis
bonorũbonorum, quam constitutionem
ipse
intelligerẽintelligerem, vbi qui
expẽditexpendit, indicat illum,
à quo falsos numos habuerit: alio qui puniendus erit pœna ordinaria falsi. textus optimus in
l. 78. Styli, quæ vel ex eo procedit, quòd is præsumatur falsæ monetæ reus, si non indicauerit
illum, à quo ea numismata adulterina habuerit, sicuti voluerunt Petrus & Cynus in l. Maiorem. C. de falsis. notat Aretin. in l. eleganter. §.
qui reprobos. ff. de pignor. actio. vnde constat,
etiam ignorantiam falsi præsumi eius, qui expenderit adulterinos numos, si eum indicauerit, à quo eos habuerit.
Tondens autem monetam, eam radens, vel tin
*gens, si liber est, bestijs subijcitur, si seruus, vltimo afficitur supplicio. l. quicunque. ff. de falsis,
vbi est communis omnium adnotatio. Et item
in l. 2. C. de falsa mone. & in cap. Quanto. de iureiur. quod procedit in tondente radentéue
monetam auream, aut auro tingente numos
alterius metalli, non in alio: secundum Hipp.
in consilio 71. Regia tamen l. 9. titul. 7. parte 7.
probat, huius criminis reum arbitrio Regis puniendum fore. Sic & Constantinus Imperator ad Leontium Præfectum Prætorio scribit,
eum, qui circuli mensuram exterioris in solido
aureo adroserit, puniendum esse capite, vel
flāmisflammis, vel alia pœna mortifera, vt expressim cautum est in l. 1. titu. 22. lib. 9. Codicis Theo dosiani. pragmatica verò Regum
CatholicorũCatholicorum, quæ
de monetis constituta est. §. 67. in hac specie
sanxit, tondentem monetam, aut numismata,
puniendum esse indistinctè pœna mortis, & amissionis omnium bonorum. Quod quantum
attinet mortis pœnam, deducitur à pręcitata lege Constantini, & ex l. vltima.
C. de veteris numisma.
potestate. libro 11.