Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT I.

PATRONVS liberto statim tribum emi petierat, libertus diu moram ab hærede patroni passus est, & decedens hæredem reliquit clarissimum virum. Quæsitum est, an tribus æstimatio hæredi eius debeatur? respondi, deberi. IdẽIdem quæsiit, an & cōmodacommoda, & principales liberalitates, quas libertus ex eadem tribu vsque in diem mortis suæ consequuturus fuisset, si ei ea tribus secundum voluntatem patroni sui tunc comparata esset, an verò vsuræ æstimationis hæredi eius debeantur? respondi, quidquid ipse consequuturus esset, id ad hæredẽhæredem suum transmittere. Hæc Scæuola libro xvij. digestorum. & capit. xxxv. de legat. iij.

Et sanè cùm patronus voluerit, ipsius impensa eius libertum in aliquam tribum Romæ adscribi: vnde multa cōmodacommoda ex publicis largitionibus, & Cæsarum libera litatibus consequuturus foret: nec hæres patroni hoc fuerit exequuturus, mortuusq́;mortuusque sit libertus relicto hærede, qui vir clarissimus erat, & in tribu censebatur, minimeq́;minimeque indigeret emptione tribus: Accursius, & alij non satis intellexere, qui in hoc responso Scæuola docuerit. Qua ratione, licet breuiùs posset cōpendiocompendio quodāquodam huius loci interpretatio explicari, nos tamen conabimur de Romanis tribubus, aliquot hoc in loco adnotare, quo expeditiùs Iuriconsulti, & veteres historici, à quibus non rarò mentio fit alicuius Romanæ tribus, plane intelligi valeant.

Fuere autem Romanæ tribus numero triginta quinque, ex Cicerone contra Rullum, & Philippica. vj. & in iij. in Verrem actione, atq;atque illic Asconio Pædiano. T. Liuio lib. j. & lib. vj. item libro xxxiij. ac rursus libro v. decatis v. & Plutarcho in Gracchis. Siquidem Romanus † ager primum diuisus est sub Re

1

*ge Romulo in partes tres, quæ tribus ea ratione app ellatæ fuere, quòd tres essent: Tatiensis, Ramnensis, & Luceres: auctore. M. Varrone libro iiij. de lingua Latina. idem scripsere Dionysius libro ij. de Antiquit. & Plutarchus in Romulo. Ex quibus & illud cōstatconstat, quamlibet ex his partem in alias decem, quæ curiæ dicerentur, diuisam fuisse. Huic nominis rationi accedit, & Columella lib. v. cap. primo. quo in loco, inquit, sicuti tribus dictæ primum à partibus populi tripartito diuisi, quæ tamen nunc multiplicatæ pristinum nomen possident. Idem Asconius obseruauit, qui tamen falso existimat, tribus Romanas à raptis Sabinis nomina accepisse: cùm hoc non de tribubus, sed de curijs Liuius lib. j. scripserit, & ne hoc quidem |

p. 2

placuerit Plutarcho in Romulo: sed & tribus à tributo dando nomen accepisse idem Liuius tradidit illud adiiciens, Romulum sanè in triginta curias populum Romanum diuisisse, quod & Pomponius Iurisconsultus retulit in l. secunda. de origin. iur. vt obiter mirer, Festum & Budæum scripsisse, Romæ fuisse triginta quinque Tribus, quæ & curiæ dictæ fuerint: cum Tribus à curia maximè differret, essetq́;essetque curia apud Romanos decima Tribus pars ex Romuli diuisione, qui tres Tribus constituit, & earum quamlibet in decem curias diuisit, quas Græcè dici φράτρας auctor est Dionysius in dicto lib. secundo, tametsi apud Græcos φράτρα tertia tribus pars esset: quod & Homeri interpres adnotauit Iliad. libro ix. Cicero tamen lib. ij. de officiis: quos Græci δήμουσ, id est, vicos dixere, curias esse censet: ita enim de Cimone, qui â vico Lacia Lacia des dicebantur, scripsit: Theophrastus quidem scribit, Cimonem Athenis, etiam in suos curiales Laciadas hospitalem fuisse. Ita enim instituisse, vt omnia præberentur, quicunq;quicunque Laciades in villam suam diuertisset. Hæc Cicero. ea fortassis ratione, quod ex Herodoto in Terpsichore olim quilibet Tribus Atheniensis ex decem vicis, qui δήμοι dicebantur, constaret: sicut & Romana ex curiis decẽdecem. Demum Seruius Tullius vrbem in quatuor Tribus diuisit, pagos autem rusticorum in triginta & vnam: quod idem Halicarnassæus libro iiij. optimè tradidit. asseuerans à locis quatuor vrbanas tribus dictas esse Palatinam, Suburranam, Collinam, & Esquillinam: quorum nominum M. Varro, Tit. Liuius, & alij meminere. Reliquas verò tribus præter has quatuor vrbanas, extra Romam in pagis fuisse Marc. Varro sentire videtur adnotante Petro Victorio lib. xvj. Variar.

2

*lect. cap. xxiiij. sed & † Liuius libr. ix. inquit, Quintus Fabius simul concordiæ causa, simul ne humilimorum in manu comitia essent, omnem forensem turbam excretam in quatuor tribus cōiecitconiecit, vrbanasq́;vrbanasque eas appellauit. Hæc Liuius, non quòd tunc primũprimum habuerint initium quatuor vrbanæ Tribus, quæ ex eodem authore lib. j. à Seru. Tullio fuerant institutæ, sed quòd reliquæ Tribus essent rusticæ, & laudatissimæ eorum, qui rura colebant. quod Plinius libro xviij. cap. iij. probant dum inquit, iam distictio, honósque ciuitatis ipsius non aliundè erat. Rusticæ Tribus laudatissimæ eorum, qui rura haberent. Vrbanę verò, in quas transferri ignominiæ esset, desidiæ probro. Itaq;Itaque quatuor solæ erant à partibus vrbium in quibus habitant. Suburrana, Palatina, Collina, Esquilina. Nundinis vrbem reuisitabant: & ideò comitia nundinis haberi non licebat, ne plebs rustica auocaretur. Hæc Plinius, cuius locum obiter expendat lector ex Macrobio libro j. Satur. capit. xvj. fortassis enim legendum erit, Et ideò comitia nisi nundinis haberi non licebat, ne plebs rustica auocaretur. Etenim si comitia fieri possent internundinis, rustica plebs extra ordinem auocaretur. quod Plinius negat. Rursus ex eodem Macrobio forsan videbitur, nihil fore immutandum, ne rustici auocarentur à legibus recipiendis, quæ trinundino dabantur, vtq́; ipsis facultas foret componendi lites, aut deniq;denique transigendi. quod explicat Alex. ab Alexand. l. iiij. dier. genial. c. iij. Adhuc tamen lectioni, quam nos aduersus vulgò receptam obseruauimus patrocinantur ipse Macrobius, Halicarnass. libro vij. & Columela in præfatione de re rustica. Ex his verò, quæ de tribubus Romanis adnotauimus, intelliges quæ de censoribus scribit Liuius libro v. decad. v. Hoc, inquit, cùm ita seruatum esset, negabat Claudius suffragij lationem iniussu populi censorem cuiquam homini, nedũnedum ordini vniuerso adimere posse Neque enim si tribu mouere posset, quod sit nihil aliud, quàm mutare iubere Tribum, ideò omnibus quinque, & triginta tribubus emouere posse, id est ciuitatem, libertatémque eripere, nōnon vbi censeatur finire, sed censu excludere. NōNon me latet eundem Liuium lib. ij. memoriæ prodidisse, consulibus Apul. Claudio, & Publ. Seruilio Romæ Tribus vnam, & triginta factas fuisse: & libro vj. anno fermè tertio post Romam à Gallis captācaptam tribus quatuor ex nouis ciuibus additas, eásque triginta quinque Tribuum numerum expleuisse. Potiùs tamẽtamen sequor Dionysium, ex quo à Seru. Tullio RomāRomam in quatuor Tribus vrbanas, agrum verò Romanum in vnāvnam, & triginta rusticas diuisum fuisse, superius adnotaui. Quòd si quis sequi malit Liuij sententiam, non admodum refragabor, modò sit illud ex omnibus ferè auctoribus constitutissimum, Romanam vrbem in quinque |

p. 3

& triginta Tribus olim diuisam fuisse, quarum quatuor vrbanæ, reliquæ omnes rusticæ censerentur, nec numerum maiorẽmaiorem vnquam apud probatæ fidei auctores legi. NāNam quod idem Liuius postquam lib. vj. dixerat, triginta quinque tribus eo tempore fuisse hoc numero expletas, lib. vij. duas. l. ix. duas. lib. x. duas. & Lucius Florus in epitome lib. ix. cluas Tribus additas esse commemorant, ipse inter pretare, has Tribus iam equidem veteres, ciuibus, & tribulibus auctas fuisse, vel ex rusticis pagis in vrbẽvrbem translatas: alioqui plures essent Romæ Tribus, quàm trigintaquinque, quod Liuio, Ciceroni, & aliis probatissimis auctoribus admodum repugnat: tametsi Lælius Taurellus de militiis ex casu, existimet, vrbem Romam in Tribus diuisam esse, initio quidem vnam, & triginta, deinde & supra quadraginta ex secundo, & sexto, nec non septimo, nono, ac decimo Titi Liuij libris, cuius demum ætate ad quinq;quinque & tringinta redactæ essent: vt primo eius lib. in actis Seruii Tullii Regis proditum est. Vbique etenim Liuius subindicat, Romam eius ætate & multò priùs, nẽpènempè à tertio anno post vrbem captam à Gallis in trigintaquinque tribus tantùm diuisam fuisse: quod ex libro xxxiij. constat. Nam. L. Furio Purpureone, & M. Claudio Marcello consulibus, bello Macedonico cum Philippo anno ab vrbe condita. D. LVIII. ea, inquit, Rogatio in Capitolio ad plebẽplebem lata est, omnes quinque & triginta Tribus vti rogatæ iusserunt. Idem libro j. sensit, post expletum numerum Tribuum trigintaquinque, ad eius ætatem nullam in numero isto mutationẽmutationem contigisse. Quod ex Cicerone, & Pædiano itidem probatur. Sed & L. Florus libro ix. commemorat, tunc adiectas fuisse tribus Velinam, & Esquilinam: cùm auctoribus Varrone, & Dionysio, multò ante initium habuerit Esquilina tribus. Qua ratione par est, has duas Tribus adiectas esse: non quòd tũctunc initium habuerint, sed quòd nouis fuerint ciuibus auctæ: quo in sensu & quæ Liuius post librum sextum scripsit accipienda fore existimaueram priusquam opus elegāselegans Nicolai Gruchij de comitiis legissem: is etenim libro ij. validis profectò cōiecturisconiecturis censet, apud Liuium lib. ij. legendum esse: tribus vnam, & viginti rursus apud eundem li. vj. vigintiquinque, non triginta quinque, ex Dionysio libro vij. in M. Coriolani iudicio. qui asseuerat eo tempore vnam & viginti tribus tantum Romæ fuisse. qua ratione obseruata omnia conuenire videntur, quæ de tribuum numero à veteribus auctoribus traduntur, præter Dionysii locum: etenim is auctor lib. iiij. Venonio accedit, qui vt ipse interpretor, scripserat, à Seruio Tullio agrũagrum Romanum diuisum fuisse in vnāvnam, & triginta tribus. Quibus quatuor vrbanæ adiectæ trigintaquinque tribus efficiunt. Censet enim Gruchius, vel sibi parum constare Dionysium, vellocum illum in numeris corruptum esse: atque ita emendandum, vt probet, à Seruio Tullio constitutas fuisse viginti tribus vrbanas, & rusticas: vel, vt, ipse opinor, agrum ab eo diuisum in sexdecim tribus: quibus adnumeratæ vrbanæ, & Claudia tribus efficiunt numerum vnius, & viginti. Sed etsi hæc vera sunt apud Florum lib. xix. non est legendum: Esquilina, quia olim vetus etat ex vrbanis quatuor: sed Sapinia, vt censet Gruchius, vel Veturia, quod mihi magis arridet. Ex quibus lector expendere poterit, quid hæc in re sit magis veritati cōsonumconsonum. Sunt etenim multa apud Liuium, Dionysium, ac Florum mutanda. Sed & Diodorus Siculus lib. xix. omnino sentit, & Falerinam, & Ofentinam tribus eo anno his, quæ priùs Romæ erant, additas fuisse.

3

*Tribus verò Romanæ † propria quædam apud auctores nomina habuete, quæ hoc in loco libentissimè adscribam: existimans, illud obseruatione dignum esse, quod Asconius tradit ij. in Verrem actione. Moris, inquit fuit cùm aliquis ciuis Romanus ostendendus esset, significaretur aut prænomine suo, aut à nomine, aut à cognomine, aut à cognatione, aut à tribu, in qua censebatur, aut à curia, aut à censura, aut si erat Senator, eques Romanus à curia sua. Sic alibi ait. L. Claudium Palatina. Hactenus Asconius. His adstipulatur, Quintilianus libro septimo. capit. quarto. Propria liberi, quæ nemo habet nisi liber, prænomen, cognomen, nomen, Tribuum, habet hæc addictus. His sanè verbis Quintilianus ferè idem cum Pædiano tractat: quæ longiùs ipse persequar, siquidem Alexander ab Alexandro libro primo dier. genial. capit. decimoseptimo, vir alioqui diligentissimus, non satis diligenter rem istam mihi indagasse videtur: qua ra|

p. 4

tione & Volaterranus notari poterit li. sexto capit. primo. Diligenter tamen rem istam expendisse mihi videtur Paulus Manutius in Ciceronis familiares epistolas: cuius adnotationes ingenuè fateor, anno vno postquam hæc scripseram me primùm legisse.

Aemilia tribus. Huius meminere Liuius libro octauo decad. iiij. & Cicero ad AtticũAtticum. epistol xxix. Basilicam habeo, nōnon villam, frequẽtiafrequentia Formianorum. At quam partem Basilicæ? tribũtribum Aemiliam, sed omitto vulgus.

Aniensis Tribus cuius meminere. T. Liuius lib. vlt. decad. j. L. Florus in epitome. l. decimo. Cicero pro Plancio. & ais, inquit, prioribus comitiis Aniensem à Plotio. idem Cicero libro epistol. famil. viij. epistol. viij. L. Atteius. L. F. An. Capito. id est, ex Tribu Aniensi. rursus illic. L. Attilius. L. F. An. Capito, quo in loco miserè se torquẽttorquent Rutilius, & Camerarius. Extat inscriptio apud Vuolphangum Lazium. libro v. de Roma. repub. cap. xxij. cuius initium est.

M. VIBIVS. C. F. Aniensi.

Et capit. sequenti altera.

TER. EXOMNVS. TER. F. AN. VER. MIL. LEG. XVI. AN. XL. STIP. XVI. H. S. E. AVRELIVS. D. S. P.

Collina Tribus constat ex testimonio. M. Varronis li. quarto de lingua Latina. Plinij li. xviij. capitulo iij. Dionysij libro quarto. Roma. antiquit. L. Flori. in Epitome. l. xx.

Cornelia Tribus. Cuius mentio extat apud Tit. Liuium l. viij. decad. iiij. & Marmoream inscriptionem. quæ Mathelicæ apud Italos legitur, eiusq́ue mentio fit in eo libro, qui de inscriptionibus his Fuggerorum impensis typis est traditus.

C. ARIO. C. F. COR. CLEMENTI. MILITI. IX. COH. PRAE T.

Reliqua eiusdem inscriptionis missa facimus, ne præter nostrum institutũinstitutum in his plus æquo immoremur. Caius agitur Arius ciuis Romanus, significatur à prænomine, à nomine familiæ, à patris prænomine, & à Tribu, atque cognomine, & aliis, quæ quis poterit ex eadem inscriptione facilimè adnotare, præsertim obseruabit, eum fuisse ex Tribu Cornelia.

Claudia Tribus ex Liuio, qui lib. ij. de Ap. Claudio inquit, NāNam Ap. Clausus, cui postea Appio Claudio fuit Romæ cognomen, cùm pacis ipse auctor à turbatoribus belli premeretur, nec par factioni esset, ab Regillo magna clientiũclientium comitatus manu RomāRomam transfugit. His ciuitas data agerque trans Anienem, vetus Claudia Tribus, additis postea nouis tribulibus, qui ex eo agro venirent, appellata. Dionysius li. v. de eodem Claudio. Senatus, populusq́ue ipsum in Patritios adlegit, partemq́ue vrbis ei cōcessitconcessit quantāquantam voluisset, vt domos sibi, & suis ædificaret: agrũqueagrumque ei adiecere ex publico inter Fidenas, & Pincentiam, vt illum sorte inter suos diuideret, ex quibus postea tribus facta est, quæ adhuc hac ætate Claudia vocatur. Hæc Halicarnasseus. Virgilius l. vij. Aeneidos.

Ecce Sabinorum prisco de sanguine, Magnum Agmen agens Clausus, magni́magnique ipse agminis instar. Claudia nunc à quo diffunditur, & tribus, & gens.

Crustumina Tribus, aut Clustumina: nānam & per l. legitur. Huius meminit Cicero in oratione pro Plancio. quid cum Crustumina? idem pro L. Cornelio Balbo. Obiectum est etiam, quod in Tribum Crustuminam peruenerit. Titus Liuius li. ij. decad. v. permissu, inquit omnium ita loquutus fertur S. Ligustinus Tribus Crustuminæ. Ex eodẽeodem inscriptionum libro constat, Interamnæ in platea extare marmoream inscriptionem, cuius hoc sit initium.

A. POMPEIO. L. F. CLV.

Esquilina Tribus ex Varrone libro quarto, de lingua Latina. Liuio libro quinto, decad. v. Dionysio libro quarto. Plinio l. xviij. cap. iij. L. Floro in Epitome lib. xix. & Sexto Pompeio. qui & plerumq;plerumque aliarũaliarum meminit.

Falerina Tribus apud Liuium l. ix. & duæ Romæ additæ Tribus, Vfentina, & Falerina. idem Lælius Florus tradidit post DiodorũDiodorum Siculum l. ix. sic apud Iosephum l. xiij. de antiquit. ca. xvij. C. Sempronij C. F. Falerina, mentio fit expressim apud Vuolphangum Lazium l. v. de Roman. repub. ca. x. extat inscriptio ex Neapoli, cuius est initium.

L. BONVS L. F. F. FAL. CELER.

Fabia Tribus. Ex Horatio l. j. Epist. vj. ad Numicium.

Hic multum in Fabia valet, ille Velina.

Suetonius in Augusto ca. xl. Fabianis, & ScaptiẽsibusScaptiensibus tribulibus suis die comitiorũcomitiorum, ne quid à quoquam cādidatocandidato desiderarent, |

p. 5

singula millia numum asse diuidebat. Extat apud Vuolphangum Lazium l. ix. de repub. Rom. cap. v. inscriptio quædam ex austria, eius est initium.

C. IVLIVS. C. F. FAB. ANTIOCHVS.

Galeria Tribus, cuius meminit Plinius l. vij. cap. xlix. de vitæ spaciis scribens. Vnus centum quadraginta. M. Mutius. M. F. Galeria, Fœlix. Ita etenim legẽdumlegendum est, quamuis vulgo legatur Galerius. Huius Tribus frequentissima extat mentio in marmoreis inscriptionibus. Apud nouam CarthaginẽCarthaginem.

GN. CORNELIVS. L. F. GAL. CINNA. II. VIR MVRVM LONG. P. CII. EX D. D. F. F. .I. Q. P.

Tarraconæ in Hispania citeriori.

Q. CAECILIO GAL. RVFINO. Q. CAECILII. VALERIANI. F. SAGVNTINO OBLEGATIONEM. QVA GRATVITA APVD MAXIMVM PRINCIP. HADRIANVM AVG. ROMAE FVNCTVS EST. P. H. C.

Lemonia Tribus apud Ciceronem in oratione pro Plancio. Quid Plancio cum Lemonia? idem in Philipp. ix. & cum Serui. Sulpicius. Q. F. Lemonia Rufus ita de republica meritus sit. & apud Vuolphangum Lazium lib. sexto. de Rom. repub. capit. primo. extat inscriptio ex Auxino Italiæ, cuius est initium.

L. PRAESENTINO LAEMP AETO.

Mœtia Tribus, aut Mæcia, siue Metia ex Cicerone ad Atticum Epist. lxxxiiij. l. quarto tribus, inquit, habet PontināPontinam, Velinam, Mætiam, pugnatur acriter. Liuius lib. octauo. Tribus propter hos additę Metia, & Scaptia. Est & Caraualli à Genua ad Mediolanum inscriptio, cuius initium tantùm adscribam.

Q. ATTIO. T. F. MAEC. PRISCO.

Narniensis Tribus. cuius meminere Cicero in oratione contra Rullum. ab Otriculana vsque ad Narniensem nomina vestra proponat. Liuius lib. vj. & L. Florus in epitome, quibus in locis falsò legitur Arniensis, pro Narniensis.

Otriculana tribus apud Ciceronem in dicta oratione contra Rullum, ab Otriculana ad Narniensem.

Ofentina Tribus, quæ & Vfentina, & Oufentina. cuius meminere Liuius lib. ix. & L. Florus in epitome. Tribus duæ additæ Romæ Vfantin. & Falerina, & Diodorus Siculus libro ix. Extat Marmorea inscriptio, cuius meminit Alciat. in Cornelium Tacitum lib. xvj. ex Agro Comensi.

L. CALPVRNIVS. L. F. OVF. FABATVS.

Item Comi in Aede sanctæ Fidelis.

P. ATILII. P. F. OVF. SEPTITIANI.

Palatina Tribus: cuius M. Varro lib. iiij. Plinius lib. xviij. cap. iij. L. Florus in epitome lib. xx. Cicero iij. in Verrem actione. & Asconius Pædianus in ij. meminere. Extat inscriptio Tarrocanæ.

C. MARIO. C. F. PAL. VERO GERVNDENSI. omnibus Honoribus functo Flam. Prou. Hispa. Citer.

Illic & altera.

L. NVMISSIO. L. F. PAL. MONTANO Tarraconen. Omnibus honoribus in repub. Sua functo Flam. P. H. C.

Papyria Tribus ex Sexto Pompeio, & Tit. Liuio libro octauo. Tribus omnes præter Polliam antiquarunt legem. Polliæ sententia fuit, puberes verberatos necari, coniuges, liberósque sub corona lege belli vænire: memoriàmque eius iræ, Tusculanus in pœnæ tam atrocis auctores mansisse ad patrum ætatem constat, nec quenquāquenquam ex Pollia Tribu candidatum Papyriam ferre solitum. Hæc Liuius. Sed & Marmorea inscriptio apud Astigim huius Tribus meminit.

T. DOMITIVS. T. F. PAP. CLEMENS.

Sed & aliæ inscriptiones illic leguntur, in quibus huius Tribus mentio fit non semel.

Pollia Tribus, † ex Liuio li. octauo pro

4

*ximè citato, & Valerio Maximo li. nono. ca. x. qui de Tusculanis idem quod Liuius scribens, quam ob causam, inquit, Popilia Tribus, in qua plurimùm postea Tusculani in ciuitatem recepti potuerunt, neminem vnquam candidatum Polliæ Tribus fecit magistratum. ex quo loco duo libenter obseruabimus. Tit. Liuium Papyriæ Tribus meminisse in ea re commemoranda, in qua Valerius Maximus Popiliæ meminerit. ItẽItem Latinos, aliosq́ue Italiæ populos in ciuitatem Romanam receptos, in aliquam ex Romanis Tribubus adlectos, conscriptosq́ue fuisse. Sic Formiani in Aemiliam Tribum ex |

p. 6

Cicerone ad Atticum epistol. xxix. T. Liuio libro octauo. decad. iiij. quo in loco inquit rogatio perlata est, vt in Aemilia Tribu Formiani, & Fondani. in Cornelia Arpinates ferrent.

Popilia Tribus apud Valeri. Maxim. in d. ca. x. & Ciceronem epist. viij. l. viij. epist. famil.

C. SCRIBONIVS. C. F. POP. CVRIO.

Pontina, siue Pomptina tribus ex Cicerone ad Atticum episto. lxxxiiij. Tribus habet Pontinam, Velinam, Mæciam. pugnatur acriter. Idem Cicero in d. Epist. viij. L. Iulius. L. F. Pomp. Liuius item lib. vij. Eodem anno duæ Tribus Pontina, & Publicia additæ. Extat & inscriptio in Saltu Mariano, quam, quia elegans est, integram subiiciam.

C. SVBERIVS. C. F. POMPT. CALENVS. QVI OCVLOS AB OCCIDENTE ITALIA AVERTENS CVM MVLTIS AMICIS TRANQVILLITATEM EXPECTANTI BVS HISPANIAM VENI: VBI SAEVISSIMO COORTO BELLO MORTEM CVM VITA COMMVTAVI. VOS FILII IN VIV. PARENT. PIENTISS. IN MORTVVM PIENTIORES PATERN. CINERES EX HISPAN. EXPORTATE, COMMVNI QVE SEPVLCH. CONDITE, QVO AVITIS CINERIBVS IMMIXTI SACRO GAVDEANT ANNIVERSARIO PARENTARI.

Publicia Tribus. cuius meminit Liuius l. vij. extat, & de ea marmorea inscriptio Romæ, quæ traditur à Marliano li. v. antiquit. Roma. cap. vj. quæ quidem significat sepulchrum. C. Cestij septemuiri Epulonum, ad portam Hostiensem mœnibus vrbis inclusa.

C. CESTIVS. L. F. POB. EPVLO. Pr. Tri. Pl. VII. Vir Epulonum.

Est & altera inscriptio Tergesti in Histria, cuius meminit Vvolphangus Lazius l. v. de Rom. rep. c. viij.

Q. PETRONIVS. C. F. PVB. MODESTVS.

Pupinia Tribus, ex Sexto Pompeio, & Alexandro ab Alexandris.

Quirina Tribus apud Ciceronem lib. viij. epistol. famil. epist. viij. C. Septimius. T. F. Quirina idem Cicero in oratione pro P. Quintio inquit. L. Albius Sext. F. Quirina. quo in loco falsò legitur Quirinas. Extat & Marmorea inscriptio Eboræ in domo Lucij Resendij, cuius initium est.

L. VOCONIO. L. F. QVIR. PAVLO. Item Tarraconæ.

C. ATTILIO. C. F. QVIR. CRASSO Segontino omnibus honoribus in Rep. sua functo. Flam. Prou. Hisp. Citer.

Aloræ in Agro Malacitano.

C. CAECILIO. Q. F. QVIR. BASSO Ex decreto municipij Mal. Valeria. Q. F. Macrina vxor honore contenta impensam remisit.

Romilia Tribus, aut Romilia ex M. Varrone l. iiij de lingua Lati. Cicer. ij. in VerrẽVerrem actione. Ex eadem familia. Q. Verrem Romilia. Eodem cōtracontra Rullum. Respondit à Romilia Tribu se initium esse facturum. Huius & Asconius meminit in eadem Secunda in Verrem actione.

Sabatina Tribus apud Liuium l. vj. & Sextum Pompeium.

Scaptia Tribus: cuius meminere Suetonius in Augusto cap. xl. Liuius, & L. Florus l. viij. item Sextus Pompeius.

Sergia Tribus ex Alexandro ab Alexandris, & Marmoreis inscriptionibus, quarum vna extat in Rupe Martensi Tuccitani municipij.

Q. IVLIVS. Q. F. T. N. SERG. CELSVS.

Aed. II. VIR Bis de suo dedit.

Altera in eodem oppido.

L. IVLIO. L. F. SERG. C. Vlleoni II. Viro Col. Aug. Gem.

Stellatina Tribus ex Liuio lib. vj. & marmoreis inscriptionibus, quarum duæ extant Vrbini, earumq́ue initia subijciam.

C. VESINO. C. F. STEL. Vindici. C. CESTIO. C. F. STEL. Sabino.

Suburrana Tribus, cuius meminere M. Varro l. iiij. Sext. Pomp. Plinius l. xviij. ca. iij. Dionysius Halicar. l. iiij. & Lucius Forus in epitome l. xx. Hanc verò Tribum suburbanānam appellauit Varro, quòd ea sic olim dicta fuerit. Sed & idẽidem censet à regione vrbis Succusa, dici Succusanam, atque ideò scribi tertia litora C. non B. quod Quintilianus explicat l. 1. c. xiij. scribens, Suburra, cũcum tribus literis notatur. C. tertiam ostendere, quo fit, vt his literis. Suc. Suburranam Tribum intelligamus. Extat inter vrbis Romæ inscriptiones, & epigrammata inscriptio hæc.

D. M. M. CAECILIO SP. F. SVC. RVFO SOLIARIO AB LVCO SEMELES |

p. 7

EX TESTAMENTO EIVS CALVISIA ZOSIMA ET M. CAECILIVS CALIPPVS HAEREDES FECERVNT.

Terentina Tribus apud Ciceronem in oratione pro Plancio. non enim tribum Terentinam. Liuium lib. x. L. Florum in Epitome. Et rursus CiceronẽCiceronem lib. viij. epistol. Famil. episto. viij. M. Oppius. M. F. Ter. id est, ex Tribu Terentina.

Tromentina Tribus ex Sext. Pomp. & Titio Liuio lib. 6. apud quem corruptè legitur pomentina: sicut & apud L. Florum Promentina. Extat marmorea inscriptio apud Caietam.

L. ATTILIO L. F. TROM.

Volitina tribus ex Cicerone pro GN. Plancio. tu autem Laterensis quas tribus edidisti? Terentinam credo, aut Volitinam.

CN. NVMERIVS. CN. F. VOL. FRONTO.

Et alio lapide Veronæ apud diuum Florianum.

C. LIGVRIVS. L. F. VOL. ASPER.

Extat integra inscriptio apud Rhenanum libro iij. de rebus Germ.

Veientina tribus apud Ciceronem pro GN. Plancio. Quid, inquit, cum Veientina?

Veturia tribus, quæ & inter alias connumeratur ab Alexandro ab Alexandris, & Volaterrano. quin idem Alexand. libro iiij. dier. genial. cap. iij. scribit, prisci fuisse moris, vt Veturia tribus prærogatiuam haberet suffragiorum, vtq́;vtque prius in suffragium iret pro suo candidato. Prærogatiuæ enim sunt tri

5

*bus quæ † primæ suffragium ferunt ante iure vocatas: & hæ tribus prærogatiuæ, quos vellent consules dicebant fieri: secundæ iure vocatæ, quod in his sequente populo, vt sæpè contingit prærogatiuarum voluntate iura omnia complerentur, auctore Asconio. ij. in Verrem actione. Præterquam multa de prærogatiua Budæus ad legem Iuliam de ambitu. Illud mihi verius videtur, tribus pręrogatiuas sorte fuisse eductas ex Cicerone Plilip. ij. idémque ex Appiano in historia Gracchorum adnotauit Nicolaus Gruchius libro ij. de comitijs.

Et Tarraconæ.

L. GRAVIO ROMANO VIVIO TROM. SECVNDO, TRIB. LEG. III. AVG. FLAMINI PROV. HISP. CITER. L. AEMILIVS SATVRNINVS.

Velina Tribus, cuius meminerunt Cicero ad Atticum epist. lxxxiiij. tribus habet Pontinam, Velinam, Meciam. idem Cicero in Bruto. Prudens etiam T. Annius Velina. Horatius libro epistolarum ad Numicium.

Hic multum in Fabia valet: ille Velina.

Persius Satyra v.

Libertate opus est, non hac, qua quisque Velina Publius emeruit Scabiosum tesserula far.

Inscriptio item Marmorea Tarraconæ.

L. AVFIDIO. Q. F. VELINA, SECVNDO PALMENSI OMNIBVS HONORIBVS IN REP. SVA FVNCTO FLAM. P. H. C.

& ex lapide, qui Venetiis est in æde. S. Vitalis.

Et hæ quidem fuerunt quinq;quinque & triginta tribus Romanæ, in quas olim vrbs illa diuisa fuit, quas vel à cōditoribusconditoribus, vel à locis, à quibus duxere originem, nomina habuisse constat. Nec Plutarchus in Romulo scribit, eas nomina propria consequutas fuisse à Sabinis fœminis, quæ raptæ fuerunt. Tametsi Volaterranus id falsò ex Plutarcho adnotauerit.

Sapiniam verò tribum quidam inter Romanas censere videntur: & tamen Liuius lib. xxxi. & xxxiii. Vmbriam Italię regionem tribum Sapinam appellat. Quam ob rem locum illum lector expendet diligentius. NāNam Paulus Manutius, & Nicolaus Gruchius huius meminere Veturiam omittentes. Sed & Cicero lib. xiii. epist. familia. epist. x. ac Iosephus li. xiii. de antiq. cap. xvii. Mentinæ tribus mentionem fecerunt de Romanis ciuibus tractantes, & fortassis illa est vera tribus, quæ omissis Sapinia, & Veturia numerum triginta quinque tribuum integrum efficit. Extant & inscriptiones quædam de Mentina tribu: quarum & Paulus Manutius in Lexico meminit.

Simili prope ratione † respublica Atheni

6

*ensis ciues habuit in tribus, quas Græci φυλὰσ |

p. 8

vocant diuisos. Ex multis etenim Atticæ pagis, & oppidis vna vrbs Athenarum quasi conflata est à Theseo, qui Athenas ipsas ἄφυ appellauit, quasi nomen hoc omnibus vrbibus commune, illi per excellentiam quandam cōueniretconueniret, auctore Plutarcho in Theseo: item Isocrate in Helenes Encomio, quibus & Thucydides adstipulari videtur li. 2. etiam si paulò aliter hoc ipsum scripserit. quod & Cicero libr. 2. de legibus commemorat: vt ille, inquit, Caro cùm esset Tusculi natus in P. R. ciuitatem susceptus est, ita cum ortu Tusculanus esset, ciuitatem Romanam habuit, alteram loci patriam, alteram iuris, vt vestri Attici, priusquam Theseus eosdem migrare ex agris, & in Astu, quod appellatur, omnes se conferre iussit. Hæc Cicero. Athenas siquidem, vt dixi, hoc nomen obtinuisse constat ex Isocrate in oratione de iugo. Lycurgo contra Leocratem, Aemilio Probo in Alcibia de, & Terentio in Eunucho. actu v. scena vj. inquit enim senex. an in Astu venit? aliud ex alio malum. Sic & Alexandria dicta est per ἐξοχὴν πόλης, & Roma, vrbs. Tribus verò Athenienses fuere decem numero, auctoribus Tito Liu. lib. 1. decad. 4. Plutarcho in Cimone. Xenophonte li. de reditibus. Vlpiano Demosthenis interprete in oratione contra Timocratem. Demosthene ipso in epitaphio. Pausania in Atticis, qui ab initio quatuor tantum Athenis tribus fuisse, sed post earum numerum ad decem auctum ex testimonio Herodoti in Terpsichore tradidit. Earum nomina hæc sunt. Cecropis, Ereththeis, Aegeis, Pandionis, Acamanthis, Leontis, Oeneis, Hippothoontis, Antiochis, Aeantis, ex Demosthene, & aliis præsertim Pausania. Ex quo obseruandum erit, tribus Athenienses hæc nomina à quibusdam priscis Heroibus accepisse, qui ex eo dicti fuere Eponymi, quòd ab eis Atheniensium tribus nomina acceperint, quorumq́;quorumque statuæ Athenis fuere prope quingentorum curiam, quos Latinè cognominatores dicere poteris. Hoc præter Pausaniam adnotauit Vlpianus asseuerans, hos Heroas omnes præter Aiacem Salaminium Athenienses fuisse. Sunt & quidam. qui existimẽtexistiment, postea numerum istum auctum esse aliis duabus tribubus, nempe Antigoniade, & Demetriade: quod Plutarchus tradit in Demetrio, & Diodorus Siculus li. 20. Quælibet autem tribus apud Athenienses in vicos, quos δήμουσ, appellabant, distinguebatur, sicuti ex Demosthene, Plutarcho, Stephano de vrbibus, & Suida facillimè percipiet lector. Nam ciuis Atheniensis nomine proprio, & patris, atq;atque vici nominabatur, vt inde cognosceretur, qua ex tribu, & cuius filius, & quòd ciuis Atheniensis esset. id ipsum constat ex Demosthene in controuersia de nomine. VicorũVicorum verò nomina hoc in loco minimè adscribam exactè, ne longior sit, quàm fortassis par est, nostra hęc obseruatio: aliquot tamen ex Græcis auctoribus adducam, vt interim constet, Alexandrum ab Alexandris mirè hallucinatũhallucinatum fuisse, dum vicos Athenienses, tribus esse censet, atq;atque ideo numerum earũearum maiorem multò, quàm à probatissimis auctoribus sit traditus, postea fuisse, falsò crediderit. Demosthenes cùm esset ciuis Atheniensis non semel his verbis significatur: Demosthenes Demosthenis. F. Pęaniensis. Quibus cognoscitur, Demosthenem ciuem esse Atheniensem, Demosthenis filium, & ex tribu Pandionide, cuius erat vicus Pæanieus ex Suida, & eodem Demosthene in oratione contra Midiam. & in oratione De corona. Prætore, inquit, Mnesiphilo pridie Calendas Quintiles Pandioni de tribu pręsidente Demosthenes Demosthenis. F. Pæaniensis retulit. vnde apud Suidam, & Plutarchum errare videntur qui Latinè scripserunt: Demosthenes Demosthenis. F. & Cleobulę ex municipio Pæaniensi: cùm potiùs vertere debuissent, ex vico Pæaniensi. Apud Laërtium Plato Colyttensis dicitur à vico Athenarum Colytteo, qui tribus erat Hippothoontidos ex Demosthene in oratione de corona. quāuisquamuis Suidas, & Arpocration, hunc vicum tribus Aegeidos, & Lucianus in Timone tribus Erechtheidos esse subindicauerint. Apud DemosthenẽDemosthenem in oratione contra Boeotum de nomine, Thoricius vicus tribuitur Acamanthidi tribui: Dic mihi Boeote, qua ratione nunc in AcamanthidẽAcamanthidem tribũtribum trāssatustranssatus es, & vicum Thoricium, & factus Mantiæ filius, & portionem relictæ ab eo hæreditatis habes? Quo in loco rursus Hieronymus Vvolphius interpretatur municipium: cùm Thoricius vicus sit ipsius vrbis Athenarum, non municipium. Plutarchus in Pericle: Pericles, inquit, ex tribu Acamanthide, vico |

p. 9

autem Cholargensi. Apud eundem in Aristide, Aristides Lysimachi. F. ex tribu Antiochide, & vico Alopece. item in Themistocle. Themistocles Neoclis F. ex tribu Leontide, & vico Phreario. idem Plutarchus in Cimone scribit, Cimon Miltiadis F. ex tribu Oeneide, & vico Lacia. Vnde, dictus est Laciades. Et eadem ratione qui ex eodem vico erant, dicti sunt Laciadæ à Cicerone libro secundo de Officiis, ex Theophrasto. Ex eodem Plutarcho constat, Phocionem Atheniensem fuisse ex vico Melita: & ideo tribus Cecropidos, auctoribus Suida, & Stephano, qui & Laciadarum meminit ex tribu Oeneide. apud LucianũLucianum in meretricio dialogo Doride, Polemon miles Stiriensis dicitur. & tribus Pandione, siquidem Stiria vicus fuit eiusdem tribus, auctore Suida. Vicos verò nomina habuisse pas est à locis, à quibus originem duxere: qua ratione Phyle vicus tribus Oeneidos, auctore Suida, fortassis nomen habuit à Phyle castello ipsius Atticæ munitissimo, cuius idem Suidas itidem meminit, meminere & Isocrates in oratione de pace. Demosthenes in oratione de corona. Aemilius Probus in Thrasybulo, Plutarchus in Demetrio, idem in Lysandro. & Xenophon in ii. Hellani corum. Decelia item vicus, qui auctore Stephano fuit tribus Hippothoontidis, nomen habuit à Decelia oppido ipsius Atticæ, à quo & bellum Decelicum, de quo plerique auctores tractaueret præcæteris Diodorus Siculus lib. xiii. Thucydides libro vii. & Plutarchus in Alcibiade. Hoc ipsum & de Sphetio, atque Agnusio, vicis tribus Acamanthidos auctore Suida, adnotari poterit, si ea, quæ scribit Plutarchus in Theseo, vbi de Pallantidis agit, obseruauerimus. Nam & Strabo libro ix. memoriæ tradit, Cecropem primũprimum multitudinem Atheniensium in duodecim Atticæ oppida habitanda digessisse, quæ Theseus in vnam Athenarum ciuitatem denuò congregauit: atque illic horum oppidorum nomina commemorat, quæ vicis Atheniensibus conuenire videntur, sicuti & quod paulò antè idem auctores retulit de numero Atheni ensium pagorum ad vicos potiùs, quàm ad tribus pertinet, cùm receptum sit Atheniensium vrbem, etiam Strabonis ætate decem tantùm, aut duodecim tribus habuisse. idem quod Strabo de Theseo scripsit, tradit & Stephanus in libro de vrbibus ex Characis monumentis, nisi quòd vndecim tantùm oppida fuisse commemorat, quæ in vnam Athenarum vrbem Theseus congregauit, illa ex hoc celebritate instituta, quæ ab Atheniensibus Synoecia plurali numero dicitur. Verum ex Isocrate in Areopagitico illud planè deducitur, veteres Atheniensis Reipublicæ institutores vrbem ipsam in tribus, regionem in vicos, aut pagos partitos fuisse, vt hinc liceat non temerè obseruare, hos vicos, aut pagos certa constituta ratione ad ciuitatis tribus pertinuisse. idq́;idque Thucydides significare videtur libro secundo, quo in loco vici meminit, qui dicebatur Acharne: & Aristophanis interpres in Ranis scribens, Tithrasum vicum Atheniensem hoc nomen accepisse à Tithrante Pandionis filio, & in Aegeida tribum distributum fuisse. Idem & ex Herodoto in Terpsichore libenter ipse adnotauerim, dum is auctor meminit vicorum Atheniensium, qui dicti fuere Oenoe, & Hysiæ. & ex eodem libro vltimo, vbi Deceliæ mentionem facit. Sed & Iulius Pollux libro nono cap. j. vicos, qui δῆμοι Græcè dicuntur, etiam extra vrbem constituit. Sic sanè Hebræi habuerunt φυλὰσ, quas tribus. & δήμουσ, quas cognationes, & familias iusta quadam ratione dixere Latini interpretes numero 27. Præter hæc, & alia, quæ ex varijs locis veterum scriptorum adduci poterant, constat etiam ex sacra historia, Hæbræorum gentem in duodecim tribus diuisam olim sacrosanctam prouinciam habitasse, atq;atque tribum quamlibet vrbes, oppida & pagos distinctos habuisse.

His sanè prænotatis, quo faciliùs Iurisconsulti responsum interpretemur, Scolia quædam illi diiciam, ex quibus lector eius intellectum, ac sensum commodius, ac diligentius, quàm ex Accursio, Bartholo, Alberico, & alijs percipiet.

Patronus, inquit Scæuola, liberto. Serui † etenim quamuis manumitterentur à do

7

*minis non statim ciues Romani efficiebantur. Siquidem hi tantùm cum libertate ciuitatem adquirebant, qui vindicta testamẽtotestamento, aut censu manumittebantur, reliqui verò & si liberi forent per manumissionem, |

p. 10

ciues tamen Romani non erant. Vindicta verò manumittebantur apud Magistratum, censum verò ex eo, quòd serui iussu dominorum nomen suum in censum vrbis Romæ detulissent: testamento autem qui à Domino vltima eius voluntate in testamento, aut codicillis liberi esse iussi sunt. Hi simul cum libertate ciuitatem Romanam adsequebantur. Liberi autem didititij, id est, qui tempore seruitutis in aliquod vitium incidissent, cuius causa illud confessi notis in fronte, & stigmatis compuncti, vel in publica vincula coniecti, verberibúsve affecti, ac deinde gratia cum domino inita manumissi ab eo fuerint, hi nec ciues Romani per manumissionem efficiebantur, nec iure ordinario fieri poterant. Suetonius in Augusto capite xl. Seruos non contentus multis difficultatibus à libertate iusta remouisse. QuũQuum & de numero, & de conditione, ac differentia eorum, qui manumitterentur, curiosè cauisset, hoc quoq;quoque adiecit, ne vinctus vnquam, tortúsve quis vllo libertatis genere ciuitatem adipisceretur. Latini autẽautem liberti, quorum melior & honestior fuit conditio, eodem modo ciuitatem nōnon habebant, eam tamen habere poterant. Hæc breuiter adnotauimus ex Caio primo titulo suarum institutionum. Theophilo institut. de libertinis. §. & dedititius. ex Iulio Paulo libro iiij. senten. tit. xj. Angelo Politiano cap. lxxxiiij. Miscell. Alciato libro 1. parerg. cap. xiiij. xv. & xvj. Zasio in l. ij. ff. de orig. iur. in verbo, vindicis. & Francisco Connano libro ij. CōmentariorumCommentariorum cap. 4. & 6. Dicebantur & hi liberti Latinæ conditionis liberti ex lege Iunia Norbana, quod Alciatus libro x. parerg. cap. vij. admonet, & constat ex Iustiniano in §. libertinorum. instit. de libert. & Boêtio in Topicis. Latini tandem liberti, quibusq́;quibusque solenne manumissionis deerat, fiunt aut per epistolam, aut inter amicos, aut conuiuij adhibitione, id est cùm seruus assidet mensæ Domini: quod erat signum datæ à domino libertatis. Libertis verò dedititiis & Latinis hoc commune erat, quòd nec testamento capere, nec dare poterant: quia ciues Romani non erant. Quod in specie Caius probat in suis institutionibus lib. j. tit. de stat. homin. Et alij ex eo tradidere. Latinorum etenim, quorum melior conditio erant, nullæ penitus erant legitimæ successiones. Quia licet vt liberi vitam suam peragebant, attamen ipso vltimo spiritu simul vitam, atque libertatem amittebant, & quasi seruorum, eorum bona iure quodammodo peculij ex lege Iunia Norbana manumissores detinebant. §. sed neq;neque. instit. de success. libert.

Verùm & ex his libertis, qui olim ciuitatẽciuitatem adsequebantur sola ipsa manumissione, reliquos ciues ingenuos priuilegiis, & honoribus non æquiparabant. Nam in postremam tribum reiecti, nullam habebant in suffragiis auctoritatẽauctoritatem, quòd rarò accideret, vt ad eos vsque descendendum foret. Tullius Hostilius Rex, auctore Dionysio, libro 4. Libertos omnes † qui à domino manumissi

8

* fuissent, ciuitatẽciuitatem statim consequi, & in quatuor vrbanas tribus censeri, lege lata sanxit. Idq́;Idque ad eius vsq;vsque ætatẽætatem obtinuisse, ipse Dionysius scribit. sed & Asconius in oratione pro Milone testis est, libertinos in quatuor vrbanis tribubus suffragium tulisse. Lucius Florus in epitome lib. 20. Libertini, inquit, in quatuor tribus redacti sunt, cùm antea dispersi fuissent: EsquilināEsquilinam, PalatināPalatinam, Suburranam, Collinam. Imò ex quatuor his vrbanis tribubus in vnam tantùm coniecti libertini fuere: Esquilinamq;Esquilinamque sorte in atrio libertatis sunt consequuti, auctore Liuio libro v. decad. v. quamuis Vindicio illi, qui primus vindicta manumissus dicitur à populo Romano, ius datum fuerit, in qua vellet tribu suffragari, teste Plutarcho in PlublicolaPublicola, qui & idem ius omnibus libertis concessum esse ab Appio Claudio cōmemoratcommemorat, nec tamẽtamen id obtinuisse Liuius sentit libro 9. decad. prim. quo in loco de libertinorũlibertinorum filiis Appij Claudij actionem, & conatum intelligit, quorũquorum aui liberti fuissent, atq;atque ex eo à libertis, & libertinis different, quod ingenui, licet humilimi forent, quippe qui auum, etsi libertum, liberum habuissent. Etenim libertini tunc dicebantur non ipsi liberti, sed eorum liberi ex Suetonio in Claudio capit. 24. Fortassis adiectio in Senatum ab Appio Claudio tentata de libertinorum filiis erit accipienda: diuisio verò in omnes tribus de libertinis, & de omnibus libertis, quod Plutarchus existimat. Ex quibus non omnino conuenit veteribus historicis quod Lælius Taurellus censet de militiis ex casu asseuerans, ipsos libortos tribuum ius nunquam |

p. 11

habuisse, nec ipsorum filios, sed ingenuorũingenuorum ex his, qui manumissi essent, procreatorum, qui tunc libertini dicebāturdicebantur. Nam & libertinos libertorum filios, etiam si vetustissimāvetustissimam dictionis significationem sequamur, ex Tito Liuio, Lucio Floro, & Asconio, & adhuc ipsos libertos, qui vindicta, censu, vel testamento essent manumissi, ciuitatem Romanam, & ius tribuum consequutos fuisse ex Plutarcho, & Dionysio probauimus.

At Iustinianus Imperator sublata in vniuersum Latina libertate constitutionem edidit, voluitq́;voluitque & his modis manumissos pro ciuibus haberi, nihilq́;nihilque in eos Dominicæ potestatis residere, & idem de dedititiis obseruari mandauit in l. vnica. C. de deditit. libert. toll. & in authent. vt liberti de cætero aureo non indig. anul. & in l. vnica. C. de lati. lib. tol. & in §. vltimo institut. de libert. qui & in §. sed & dedititiorum asseuerat. hoc ipsum & à primis imperij Romani incunabulis institutum fuisse, vt ipse opinor, Tullij Hostilij Regis legem illam æquissimāæquissimam subindicans. Sed & ante Iustinianum Constantinus Imperator seruis manumissis in ecclesia sub aspectu plebis, vel antistitum, ciuitatem Romanam datam censeri, lege lata stabiliuit, quæ extat libro iiij. codicis Theodosiani tit. vij. & lib. j. codicis Iustiniani, tit. de his, qui in eccles. manumitt. cuius legis mentio fit à Sozomeno lib. j. eccles. histor. cap. ix. & Nicephoro libro vj. capit. xlvj.

Tribum emi.) Vt verus, iustusq́;iustusque, ac legitimus ciuis Romanus fieret, cùm liberti hoc ius ex manumissione omnino non consequerentur, nec fierent veri ciues Romani. Vnde oportebat ciuitatem Romanam impetrare à Republica, vel à principe, aut pecunia data in pretium obtinere. Nam & Romanæ ciuitatis ius pecunia quæri, & parari solitum, constat ex Actis Apostolorum cap. xxij. accedens enim tribunus dixit Paulo, Dic mihi, num tu ciuis Romanus es? at ille dixit, etiam. Et respondit tribunus, Ego multa summa ciuitatem istam comparaui. At Paulus ait, Ego verò & natus sum. Tribus autem legatum ad hoc pertinere, vt quis verè, & omnino ciuis Romanus fieret, tribumq́;tribumque Romanam ea ratione obtineret, in eaq́;eaque censeretur, satis fit manifestum ex his, quæ ad hoc Scæuolæ responsum superius adnotauimus. Qua ratione mera sunt deliramẽtadeliramenta, quę hoc in loco de tribu ab Accursio, & aliis traduntur. Veram tamen, ac genuinam interpretationem, tametsi breui quodam compendio tradidere Alciatus libro j. parerg. cap. decimosexto, & Lælius Taurellus de militiis ex casu ad Anton. AugustinũAugustinum. Nam tribus apud Scæuolam nec pro progenie seruorum, vt Accursius somniat, nec pro militia ad hæredẽhæredem, præsertim clarissimũclarissimum minimè transmittenda: quod Cumanus diuinat, ac veteres quidam, & cum his Alberic. sensere, tametsi hæc vltima interpretatio practicis sit commodior in argumentum, & huius responsi inductionem. Quod paulò post iterum admonebimus.

Huic legato, de quo in hoc responso agi

9

*tur, simile videtur, & illud, † quo tesseram frumentariam emi legatario testator iusserit. cuius meminere Iurisconsulti in l. Titia Seio. in principio. & in l. mortuo boue. §. j. ff. de legatis secundo. & in l. sed etsi susceperit. §. si libertis. ff. de iudiciis. quibus in locis, licet alibi alia multa significet, tessera signum est frumentarium, quo exhibito frumentum à principe, vel Republica dabatur populo Romano, vel Symbolum ad accipiendas principum largitiones, quod ciuibus tantùm Romanis dari Romæ consueuit quandoque ad frumentum, quandoque ad pecuniam, aliquando ad vestem accipiendam. Qua ratione tessera pro iure percipiendi frumentum, & has largitiones publicas accipitur, quemadmodum Budæus in dicta l. sed etsi susceperit. diligenter explicat ex Suetonio in Augusto cap. xl. Populi, inquit Romani censum vicatim egit, ac ne plebs frumentationum causa frequentius à negotiis auocaretur, ter in anno quaternũquaternum mensium tesseras dare destinauit. Sed desideranti cōsuetudinẽconsuetudinem veterẽveterem concessit rursus vt sui quisq;quisque mensis acciperet. Hęc Suetonius. Tulerat sanè Clodius legem AnnonariāAnnonariam, teste Asconio Pædiano, vt frumentũfrumentum populo gratis daretur. Quibus probari poterit, nihil aliud esse tesseræ frumentariæ, aut tesseræ emptionem, quàm emptionem iuris percipiendi principales, & publicas largitiones, & sic ciuem verè Romanum per emptionẽemptionem tribus, in qua Romæ censeretur, fieri. Nec enim alibi, quàm Romæ, nec aliis, quàm Romanis ciuibus, eiusdẽq́;eiusdemque tribulibus |

p. 12

eius vrbis, publicæ largitiones donabantur. Idcirco emptio tribus, & emptio tesserę mihi prope idem esse videntur. quod & Andræas Alciatus sensit in dicto capit. xvj. lib. primo pararg. & post eum Anton. Vacca in l. fœminæ. ff. de Senatorib. sed & Imperator in l. vlt. C. de frument. Alexand. li. xj. inquit, & tesseræ designentur. Seruius item libro j. Georg. in illud: aut numeros impressit aceruis. Tesseras interpretatur, quibus frumentũfrumentum numerus designatur. Nam numeros pro literis posuit, quibus numeri continentur.

Cæterum illud libenter inquirere mini

10

*mè cunctabor † qua ratione liberto in Scæuolæ responso opus fuerit, tribũtribum emi? Nam vel hic libertus iusta fuit manumissione manumissus, testamento, censu, vel vindicta, & tunc ciuis erat ex ea manumissione Romanus, tribumq́;tribumque vt ciuis habeat, aut fuit libertus dedititius, vel Latinus, & hi cùm ciues Romani non essent, testari non poterant, & tamen hic libertus testamentum fecit, hæredemq́;hæredemque instituit. Vnde coniectare licebit, eum ciuem Romanum fuisse, atque ideò nōnon Latinum libertum, nec dedititium: quod rursus Scæuolæ refragatur, qui sensit, legatũlegatum hoc vtile liberto futurum, vt ciuis Romanus fieret, eoq́;eoque iure publicas, & principales largitiones consequeretur in tribum RomanāRomanam adlectus. Et pręter hæc alia deinde coniectura difficilẽdifficilem huius loci rationẽrationem efficit. Caius etenim libro j. institutionum titulo j. Latini, inquit, patronorum beneficio, id est, si iterũiterum ab ipsis testamento, aut in ecclesia, aut ante consulem manumitterentur, ciuiũciuium RomanorũRomanorum priuilegia consequuntur. Quod si auctore Caio, liberti Romani, id est, vindicta, censu, vel testamẽtotestamento manumissi, ciues erant Romani, & Latini liberti, si iterum à patrono, testamento, censu, vel vindicta manumitterentur, ciuium Romanorum priuilegia, vt ciues Romani consequebantur, quid obsecro patrono opus erat, liberto emptionem tribus legare, cùm facillimè ipso in testamento posset illum iterum iusta manumissione manumittere? Scribit etenim Plinius lib. vij. epistol. Fabato pro socero. Hic nunc proconsul prouinciam Bæticam per Ticinum est petiturus: spero, imò confido, facilè me impetraturum, vt ex itinere deflectat ad te, si voles vindicta liberare, quos proximè inter amicos manumisisti. Hęc Plinius. Qui mirè consentit Caio asseuerans, patronum posse Latinum libertum iterum vindicta manumittere apud proconsulem vt hic libertus iusta manumissione ciuis Romanus fiat. Quam iterationem superuacuāsuperuacuam esse, censet Iustinianus in authent. vt de cætero libert. aureo annulo non indig.

Ego verò, illud omnino obseruandũobseruandum esse censeo, tempore quidem Iustiniani iam ex multis temporibus dedititios libertos in desuetudinem abiisse, Latinorum vero nomẽnomen non admodum frequens fuisse, sicuti idem Imperator asseuerat in §. sed & dedititiorũdedititiorum. Institut. de liber. & in l. vnica. C. de dedit. libert. toll. ex Plinio etenim cōstatconstat, eius ætate Latinam libertatem in vsu esse, vt & par sit, adhuc sub Scæuola, Paulo, & Vlpiano eandẽeandem in vsu fuisse. Quo fit, vt omnino hoc responsum de libertis iusta manumissione manumissis, non de dedititiis, nec de Latinis sit intelligendũintelligendum, cùm hi testari non possent, illi verò, vt ciues Romani testamentũtestamentum dubio procul facere potuerint. Quòd si de libertis Romanis est accipienda Scæuolæ sententia, quid obsecro opus erat tribum liberto emi? vt is ciuis Romanus fieret, cùm iam ex iusta manumissione eam ciuitatem, & idem ius esset consequutus.

Lælius Taurellus his obiectionibus facillimè responderet, Scæuolam de liberto iusta manumissione manumisso respondisse, ac de eo qui testamentum facere poterat, cùm ciuis Romanus esset: tribum tamen Romanam nondum haberet, in qua censeretur, principúmque, & Reipublicæ largitates obtineret, ex eo, quòd libertis etiam iusta manumissione manumissis, tribus Romana minimè Romanorum legibus concessa foret, & ideo eam sibi emit, aut beneficio principis, vel Reipublicæ adquiri oportebat. Nam de libertinis libertorum filiis ipse Taurellus intelliget quæ Liuius, L. Florus, & Asconius memoriæ prodidere. Atq;Atque ita verum est, hos auctores de Libertinis tractasse. & tamẽtamen Dionysius, ac Plutarchus de ipsis libertis scripsere, quæ nos paulò antè retulimus, nisi Græcos auctores de Libertinis, id est de filiis libertorũlibertorum velit quisquam intelligere, quod dictionis significationi refragatur, & Tito Liuio, qui libro quinto decad. v. liberti nos hac in re libertos etiāetiam ipsos significare sensit dum inquit, Postremò eo descensum est, |

p. 13

vt ex quatuor vrbanis tribubus vnam palam in atrio libertatis sortirentur, in quam omnes, qui seruitutem seruissent, coniicerent, Esquilinæ sors exiit. in ea. T. Gracchus pronunciauit, libertinos omnes censeri, placere. Sed & libertinus frequentissimo Latinæ linguæ vsu libertum ipsum significat, & olim significauit: quod lib. iiij. ElegantiarũElegantiarum Valla probat cap. j. & Iustinianus inquit, Libertinus est, qui ex iusta seruitute manumissus est in prin. inst. de libertinis. & in prin. instit. de ingenuis. Caius itẽitem Iurisconsultus in l. libertini. ff. de stat. hom.

Qua ratione omnino erit obseruandum, nōnon omnes ciues Romanos eiusdẽeiusdem conditionis fuisse, nec ea iura, quæ veri, & natura ciues Romani habuerunt, habuisse. quemadmodũquemadmodum Andr. Alciatus alio in tractatu diligentissimè docet libr. ij. dispunct. cap. xxj. Ex quo ipse adnotauerim, Latinis olim, quòd viciniores Romanis essent, indultum fuisse non tantùm ius Latij veteris: nempe, vt in legione Romana militare possent, in eaq́ue magistratus gerere, sed & ipsis in societatem adsumptis ius etiam adipiscendi honores in vrbe Romana, vtq́ue cum Romanis tribubus suffragia ferrent. Vnde plerunque & ipsi Latini, magistratus eligebantur: & ea ex causa ius ciuitatis Romanæ, non tantùm ius Latij dicebantur habere, quod & Asconius Pædianus in oratione in L. Pisonem scripserat. Erantq́ue ipsi Latini, sicuti Romani à vectigalibus multis, & tribu

11

*tis, capitationibusq́;capitationibusque immunes: † & hoc est ius Italicum, & ciuitatis Romanæ, cuius Iurisconsulti plerunque meminere: quod & alia iura complectebatur, scilicet, vt ciuis hic Romanus flagris subiici ex delicto non posset. Actor cap. xxij. tametsi quandoque ius Romanæ ciuitatis pluribus nationibus datum fuerit, honoris potiùs causa, & vt aliqua consequerentur commoda, non tamẽtamen ea omnia, quæ veri, & natura ciues Romani obtinebant: quod explicat Vuolphangus Lazius de Repub. Rom. libro xij. cap. j. Nam licet Galli ciuitatem Romanam adepti forent, ius tamen adipiscendi honores, aliquandiu illis detractum fuit, donec Aulo Vitelio, & L. Vipsano Conss. Claudius Imperator vniuersæ Galliæ comatę illud quoq;quoque indul sit, teste Cornelio Tacio libro xj. quam ob rem idem Alciatus Pij Antonini cōstitutionemconstitutionem, cuius meminere Iurisconsultus in l. in orbe Romano. ff. de statu hominum. & Iustinianus in authent. vt liberti de cætero anul. aur. non indigeat, & quia ciuitas Romana omnibus Romano Imperio subditis tributa est, ita intellexit, vt non censeatur omnibus his data immunitas à tributis, & vectigalibus, quæ verè Romanis. & natura ciuibus competebat, etiam si alia multa iura sub ea concessione venierint. Suetonius in Augusto cap. xl. ciuitatem, inquit, Romanam parcissimè dedit, & Liuiæ pro quodam tributario Gallo roganti ciuitatem negauit, immunitatem obtulit affirmans, se faciliùs passurum fisco detrahi aliquid, quàm ciuitatis Romanæ vulgari honorem. Hæc Suetonius. Ex quo constat, ius ciuitatis Romanæ quo ad omnia eius priuilegia, commoda, & honores, parcissimè dari solere. Eadem ratione, vt opinor, quamuis liberti ciuitatẽciuitatem Romanam fuerint ex iusta manumissione consequuti, non tamẽtamen ea omnia statim consequebantur, quæ veris ciuibus Romanis competebant. Nam & ante Iustinianum liberti à principe ius impetrabant aureorum anulorum, & restitutionem natalium, quemadmodũquemadmodum apparet ex titulis de iure aureo. anulo & de natalibus restituendis. Licet hęc Iustinianus in dicta Nouella in vniuersum libertis omnibus concesserit. Sic itidem existimo, libertos, etiam iusta manumissione manumissos, ex eàque ciues Romanos factos, ciuitatem quidem consequi ad plura profectò commoda, non tamen ad ea omnia, quæ veris Romanis ciuibus, & ingenuis competebant, & ideò nec quemlibet libertũlibertum in tribu Romana censeri, nec eam habuisse ex sola manumissione, & iure ciuitatis Romanæ: siquidem ætate Vlpiani, Scæuolæ, & Pauli Iurisconsultorum iam ex Pij Antonini constitutione omnes erant ciues Romani effecti quicunque in orbe Romano erant, & tamen apud hos Iurisconsultos legata vel tribus, vel tesseræ, maximæ vtilitatis censentur. Non enim omnes ciues Romani tribũtribum habuerunt, non illi, qui ex beneficio Antonini Romanam ciuitatem obtinuerunt, nec alij, qui speciali beneficio principum, aut Reipublicæ idem ius antea fuerant consequuti, sed tantùm ciues verè Romani, vel qui præter Romanæ ciuitatis ius, etiam tribus à Cæsaribus, vel à Republica impetrauerant. Igitur quod Liuius, Florus, & Asconius Dionysius, & Plutarchus scripsere de his libertis erit accipiendum, qui Romæ à ciuibus Romanis manumittebantur, vt veri ciues Romani fierent, & in ea vrbe habitarent, in patriam ad habitationem minimè redituri. Alioqui liberti in prouincijs à Romanis ciuibus manumissi, quam|

p. 14

uis ciues Romani essent ex ea manumissione, & testari possent, tribum tamen Romanam minimè adsequebantur, nisi vel emptione, vel beneficio Cæsaris, aut Reipublicæ eam obtinerent. Plinius libro x. Epistolarum, à Traiano ius Quiritum Latinis suis petit, idq́ue à Cæsare illi animo indulgentissimo concessum fuit, vt inde coniectare liceat, Latinos illos ciues Romanos verè factos fuisse.

Fortassis libertis ante Cæsarem Augustum manumissis tribus competebat cum Romana ciuitate: postea verò, ne maiestas Romanæ ciuitatis libertis ad suffragia, & alia admissis pollueretur, illud obtentum fuit, ne liberti etiam Romæ manumissi, & ciues Romani effecti in tribus Romanas admitterentur, nisi speciali quodam Cæsaris, aut Reipublicæ beneficio: quod ex Suetonio in Augusto cap. xl. deduci quodammodo poterit, quamuis nec hoc constanter asseuerare ausim.

Libertus diu moram ab hærede passus est, & decedens hæredem reliquit.) Idem erit & si libertus nondum decessisset, habuisset tamen tribum Romanam, ex causa lucratiua, & ideo alia tri

12

*bu non indigeret † quod Paulus respondit in l. Titia Seio. in principio. ff. de legatis secundo. Etiam nullam ab hærede patroni moram passus ex eiusdem Pauli Iurisconsulti mente: & adnotauit illic Paulus Castrensis, atque senserunt alij. idem est, si ex causa onerosa libertus hunc tribum, aut tesserātesseram habeat, quod omnes admittunt eadem ratione, vel maiori. l. planè. §. quòd si rem. ff. de legatis primo. Sic sanè idem respondendum foret, etiam si in vita testatoris eo ignorante tribum, vel tesseram legatarius habuisset, ex eleganti ratione iurisconsulti in l. mortuo. §. ff. de legat. ij. Si Titio, inquit Paulus, tessera frumentaria legata sit, & is decesserit, quidam putant, extingui legatum. Sed hoc non est verùm. Nam cui tessera vel militia legatur, ęstimatio videtur legata. Est eadem ratio apud iurisconsultum in dicta l. Titia, inquit enim. Titia Seio tesseram frumentariam comparari voluit post diẽdiem tricesimum à morte ipsius. quæro, cùm Seius viua testatrice tesseram frumentariam ex causa lucratiua habere cœperit, nec possit id, quod habet petere, an & actio competat? Paulus respondit, ei, de quo quæritur, pretium tesseræ præstandum, quoniam tale fideicommissum magis in quantitate quàm in corpore cōsistatconsistat. Hæc Iurisconsultus. Vnde apparet, nihil referre ad horum responsorum intellectum, quòd testator legauerit tribum, aut tesseram, vel iusserit emi tribum, aut tesseram, licet Bartolus, Paulus, & alij in dicta l. Titia. hoc discrimen considerauerint, excepto Cumano, qui ab eis hac in opinione iure, & verè dissentit. deinde apparet Bartolum & alios, Cumanum excipio, falso, & maximo errore intelligere iurisconsultos in his responsis de legato frumenti, & certa eius mensura, vel de legato vasis, quo frumentum eius metimur. vtraque enim interpretatio nec rationem habet, nec digna est veteribus iurisconsultis: præterquam quod secundum eam minimè constarent sibi nostri interpretes, imò nec sibi constaret iurisconsultus, ex quo tot absurda deduci possent. Primum etenim sequeretur, legata certa frumenti quantitate ad mensuram certam, videri legatum, non frumentum, sed frumenti pretium, & æstimationem, cum alioqui in hac specie legatum videatur frumentum potius, quàm eius æstimatio, quod probatur in l. ij. ff. de vino, tritico & oleo legat. Quod secus erit in tribu, vel tessera legata, quæ necessariò, & ex rei natura est ab hærede emenda, nec possit ea res à testatore, nec ab hærede præstari: atque ideo æstimatio legata videtur, siquidem aliter haberi non potest, quàm si à principe, vel Republica emptione, aliáve ex causa adquiratur. Quæ quidem tribus emi non potest, ac deinde legatario tradi, sed necessariò simul emenda est ipsi legatario ad eius vtilitatem, eíque tradenda. Secundò sequeretur, legato frumento ad certam vsque mensuram, vel ipso vase, quo frumentum metitur, quidquam interesse, quod legatarius ante solutionem legati mortuus fuerit, vt alioqui putare potuissent, legatum extingui. Etenim nullus esset adeò stolidus, nedum iurisconsultus, qui in hac controuersia dubitaret, cùm in dicta l. mortuo boue. §. j. Paulus scripserit, quosdāquosdam existimasse, morte legatarij extingui legatũlegatum: nam dubio procul ad hæredes transmitteretur. Tertiò, si vera est Accursi: Bart. & aliorũaliorum interpretatio quæ obsecro causa potuit mouere eundẽeundem Paulum iurisconsultũiurisconsultum in dicta l. Titia. tessera per legatariũlegatarium ex causa lucratiua adquisita, vt responderet, deberi ęstimationẽęstimationem? nónne potuit frumentũfrumentum aliud ad eandẽeandem quantitatem, & mẽsurammensuram in eodẽeodem genere dari legatario? nónne & aliud simile vas? Practicus ergo obseruabit diligentissimè, hæc iurisconsultorum responsa hodie quo ad eam militiam esse accipienda, |

p. 15

quæ emptione haberi possit, nec iure ordinario transmittitur ad hæredes, quæq́ue ab eodem duplex haberi nequeat.

Hæredem reliquit clarißimum virum) Hic rursus cum Accursio, & aliis contendendũcontendendum erit. Nam si legatum tribus eo modo, quo ipsi interpretantur, foret accipiendum, quid referret, reliquisset libertus hæredem clarissimum virum, an plebeium? cùm vtrique idem ius competere posset, nec plus iuris, nec minus clarissimus haberet, quàm plebeius? Sed & Lælius Taurellus ideo † clarissimi hæredis fa

13

*ctam mentionem censet, quòd is nihil opus haberet tribu, nec eius emptione, atque ideo tribum consequi non posset. Vnde æstimatio præstanda erat ex dicta l. Titia Seio. Sed eadem ratio planè obtineret, si ciuem Romanum quemlibet libertus hæredem reliquisset, cùm & is iure Romanæ ciuitatis tribum haberet, in qua censeretur, nec ei opus esset, aliam sibi emi, possétque ea ratione iure proprio principum, & Reipublicæ largitiones consequi, quæ populo Romano tributim dari consueuerunt. Verùm ipse in hoc responso clarissimum virum accipio quemlibet Romanę vrbis Senatorem, siquidem Senatores Romani clarissimi ætate Scæuolæ iurisconsulti passim dicebantur: sicuti constat ex l. fœminæ. ff. de Senatorib. l. speciosas. ff. de verborum significat. l. ij. C. de his, qui ven. ætat. impetr. l. custodias. ff. de public. iudic. adnotauit Andræas Alciatus libro iij. dispunc. cap. iiij. & in dicta l. speciosas. Sed & præter hos etiam dicebantur clarissimi qui Senatoria, Consularia, Proconsularia, aut Prætoria ornamenta ex beneficio principis meruerant. l. ij. C. de domestic. & protector. libro xij. l. j. C. de præp. & cubic. tradit Vuolphangus Lazius lib. ij. de Roma. Repub. cap. j. Dicebantur & olim clarissimi filij Senatorum, & clarissimorum. l. fœminæ. ff. de Senatoribus. l. Senator. C. de dignit. libro xij. de quibus multa Anto. Vacca in rubr. de Senatoribus. qui in dicta l. fœminæ. censet, hoc Sceuolæ responsum ea ratione intelligendum, quod clarissimi forent incapaces quorundam legatorum, & præsertim huius legati, quo tribus eis emenda legaretur, fortassis ex eo, quamuis ipse hoc amplius non explicet, quod licet clarissimi Romanæ tribum haberent ex Suetonio in Augusto cap. xl. suffragium tamẽtamen in eligendis magistratibus minimè ferebant, nec ex Reipublicæ, & principum largitione frumentarias tesseras, quæ plebi Romanę quolibet mense dabantur, poterant habere. Hæc enim & his similia propria plebis erant: non Senatorij ordinis, nec clarissimorum, quibus minimè conueniebat: imò esset illis probro, ac ignominiæ, si cum plebeis æquarentur. QuāquamQuanquam idem Suetonius in Domitiano cap. iiij. scripserit, dieque proximo omne genus rerum missilia sparsit, & quia pars maior inter popularia deciderat, quinquagenas tesseras in singulos cuneos Equestris, ac Senatorij ordinis pronunciauit. Hoc etenim ad missilia pertinet. Sic sanè dubium erat apud Scæuolam, an vir clarissimus hæres liberti consequi posset, vt illius hæres ea omnia, quæ iure proprio minimè habere potuisset, nec honestè habere poterat.

Respondi deberi.) Tribus etenim legatorio eo iam mortuo emi non poterat, vt testator iusserat, quòd Accursius, & plerique censent, ídque verè his rationibus, quas superius adduximus, nec liberti hęres eo legato indigebat, imo nec poterat nisi quo ad æstimationem, illud obtinire, quia clarissimus erat. Quod si libertus hæredem reliquisset filium, qui commodè posset tribum consequi, & voluntas testatoris aliqua ex causa minimè refragaretur, hæredi foret emenda tribus, tametsi à iurisconsulto hoc in loco non tractetur, an sit soluenda æstimatio, vel ipsa tribus præcise emenda per hæredem patroni, cùm emptio vtilis foret hæredi liberti, sed illud tantum in controuersiācontrouersiam incidit, an teneatur patroni hęres ad ęstimationẽęstimationem, vbi tribus nec emi poterat, nec eius emptio vtilis erat hæredi liberti. Qua ratione Bar. fallitur, dum existimat † patroni hæredem ad

14

* factum ex legato teneri, & ideo post moram ad interesse, quia, vt inquit Cuman. solum deberetur tunc æstimatio tribus, non autẽautem commoda, aliæq́ue liberalitates. l. si calendis. ff. de re iudicat. l. fundum. ff. de nouatio. & quia verè patroni hęres, si libertus viueret, cogi posset præcise tribum emere, argumẽtoargumento deducto ex. l. fideicommissa. §. vlt. ff. de legat. iij. & ex his, quæ traduntur in l. stipulationes non diuiduntur. ff. de verb. obligat. â Bart. Alex. & Iason num. 32. à quibus, & aliis frequentius receptum est, teneri quem ad factum præcisè, nec liberari præstando interesse, siue, id quod interest, vbi ex vltima voluntate, & testatoris iussu tenetur facere.

Commoda, & principales liberalitates.) Nempe tesseras frumentarias, numarias, missilia, aliasque reipublicæ. & principum largitiones. |

p. 16

Nam sicut tessera frumentaria symbolum erat plumbeum, æreum, aut ligneum, cui inscripta erat nota, qua summa frumenti significabatur, sic & tessera numaria idem symbolũsymbolum erat cum nota summam accipiendę pecuniæ significante, quod ex multis Suetonij locis lector facilimè poterit intelligere.

Respondi, quid quid ipse consequuturus esset.) Nec tamen vsuræ debentur æstimationis, cum sit satis æstimationem dari, & omnia illa commoda, quæ, si statim mortuo testatore solutum esset legatum, vel empta fuisset tribus, legatarius consequuturus esset. idẽidem enim est, ac si ab initio data foret tribus æstimatio, & ideò eius quantitatis vsuræ non debentur, nec vt vsuræ olim apud Ethnicos, nec apud Christianos ratione eius, quod interest. Siquidem soluta quantitate quę debetur, vsuræ ab eo die minimè veniunt in condemnationem.

CAPVT II.

IVstinianus lib. iij. Institutionum, tit. de inutilibus stipulat. inutilẽinutilem esse docuit stipulationem, qua id promittitur, quod natura esse non potest. veluti si quis Hippocentaurum fuerit stipulatus, qui natura quidem esse non potest. Idem Celsus respondit in l. si ita stipulatus. ff. de verb. obligat. quibus Cicero adstipulatur, in lib. primo Tusculanarum num. 142. qui enim, inquit, satis viderit id, quod est luce clarius, animo, & corpore consumpto, totóque animante deleto, & facto interitu vniuerso, illud animal, quod fuerit, factum esse nihil, is planè perspiciet, iure Hippocentaurum, qui nunquam fuerit, & regem Agamennonem nihil interesse, nec pluris nunc facere. M. Camillum hoc ciuile bellum, quàm illo viuo ego fecerim Romam captam. Idem Cicero lib. pri. de natura deorum. num. 145. Nam si tantummodo ad cogitationem valent, nec habent vllam soliditatem, nec eminentiam, quid interest, vtrum de Hippocentauro, an de eo cogitemus? Idem lib. ij. num. 7. Etenim videmus cæteras opiniones fictas, atque vanas diuturnitate extabuisse. Quis enim Hippocentaurum fuisse, aut chimæram putat? Xenophon lib. iiij. de pædia Cyri, Chrisantam refert oratione quadam equites laudasse, maximêque admiratum fuisse, fœlíxque existimasse Hippocentaurum animal, si id vsquam fuerit. Quo in loco sensit is autor, animal hoc natura esse non posse. Idem ex Galeno in lib. iij. cap. pri. de vsu partium probare conatur Andræ. Alciatus lib. ix. parerg. cap. xiij. diuus Augustinus lib. xviij. de ciuitate dei cap. xiij. de Centauris fabulam confictam fuisse scribit, quòd equorum, hominúmque fuerit natura coniuncta. Hoc ipsum & Lucretius lib. v. de natura rerum ostendere videtur.

Sed neque Centauri fuerant, nec tempore in vllo
Esse queunt duplici natura, & corpore bino.

Et rursus.

Ne fortè ex homine, & veterino semine equorum.
Confieri credas centauros posse, nec esse.

Sed hoc esse contra fidem historiæ asseuerat Ioan. Corasius lib. v. Miscell. cap. ij. ex eo, quod Plinius Veronensis lib. vij. cap. iij. Claudium Cæsarem scribat, memoriæ prodidisse, Hippocentaurum in Thessalia natum. eodem die interiisse. Et nos, addit Plinius, principatu eius allatum illi ex Aegypto in melle vidimus. Diuus Hieronymus in vita Pauli eremitæ author est, Antonium eremitam Hippocentaurum, & Satyrum in eremo vidisse. Nec plura his, inquit, conspicit hominem equo mixtum, cui opinio poëtarum Hippocentauro vocabulum indidit. Quo viso salutaris impressione signi armat frontem: Et heus tu, inquit, quanam in parte seruus dei hic habitat? At ille barbarum nescio quid in frendens, & frangens potius verba, quàm proloquens indicat iter. Et sic patentes campos volucri transmittens fuga ex oculis mirantis euanuit. Verum hæc vtrum diabolus ad terrendum eum simulauerit, an vt solet, eremus monstruosorum animalium ferax, istam quoque gignat bestiam, incertum habemus. Stupens itaque Antonius, & de eo, quod viderat secum voluens, vlterius progreditur. Nec mora inter saxosam |

p. 17

conuallem haud grandem homunculum videt aduncis naribus, fronte cornibus asperata, cuius extrema pars corporis in caprarum pedes desinebat. Infractúsque & hoc Antonius spectaculo scutum fidei, & loricam spei, vt bonus præliator arripuit. Nihilominus memoratum animal, palmarum fructus eidem ad viaticum, quasi pacis obsides offerebat. Quo cognito gradum pressit Antonius, & quisnam esset interrogans, hoc ab eo responsum accepit, Mortalis ego sum, & vnus ex accolis eremi, quos vario delusa errore gentilitas, Faunos, Satyrósque, & incubos vocans colit, legatione fungor gregis mei, precamur vt pro nobis communẽcommunem deum depreceris, quem pro salute mundi venisse cognouimus.

Hæc Hieronymus.) Sed & de Satyris Plutarchus in Silla scribit, prope Apoloniam captum à militibus Satyrum ad Syllam adductum, & quisnam esset per interpretes interrogatum, vix quidquam, quod intelligi posset, pronuntiasse, potiûsque vocem asperam equi hinnitu, hircíque balatu per mixtam emisisse, ab ipsóque Sylla fuisse dimissum. Sed & Satyros esse idem Plutarchus in Numa, Plinius lib. vij. cap. ij. & lib. vj. cap. xxx. & lib. viij. capit. liiij. Mela, & Solinus, Philostratus in Appollonio lib. vj. & plerique tradidere. Sed hæc, & quæ Pausanias de Satyrorum insula in Atticis scribit, fabulosa esse existimo, hisque similia, quæ Lucianus de veris narrationibus venustè quidem, & eleganter confixerit. Illud sanè obseruandum erit, centauros prope Pelium Thessaliæ montem habitantes primùm equos aut subegisse, aut ad equitandum domuisse, autore Diodoro Siculo lib. v. Nam & Palephatus lib. pri. incredibilium scribit, Ixionem regem. cùm tauri præferoces Larissam, & eam Thessaliæ regionem vastarent, præmium proposuisse his, qui tauros arcerent, iuuenésque è Mephele pago equos mansuefactos conscendisse, taurosque illos abegisse. Vnde dicti, fuere centauri, ἀπὸ το̃υ κευτᾶν το̃υς ταυρὸυσ, à pungendis quidem, & stimulandis tauris. IdẽIdem ferè Seruius in illud Virgilij. lib. iij. Georgicorum.

Fræna Peletronij Lapithæ, gytos́gytosque dedere.

Ex his dicti Hippocentauri qui inter eos forent stimulandis, & pungendis equis præstantissimi, quique arte equitandi reliquos Centautos præcellerent. Etenim adnotauit Sophoclis interpres in Aiace, apud Græcos dictionem istam, Ιπποσ, in compositione magnum, & eximium significare. qua ratione ἱππομανῆ, hominem insanissimum, & maximè furentem, ἱπποτνώμονα, magno, & excelso præditum animo, & ἱππόβινον eum, qui inexplebiliter venerem consectatur, frequentissimè Gręci interpretantur. vt inde par sit Hippocentauros dictos fuisse præclaros, & eximios Centauros. Sophoclis interpreti præter alios consentit Suidas. idem obseruat Aristophanis scholiastes in Nebulis & in Ranis. Aut sanè dicti fuere Hippocentauri equites præstantissimi ἀπὸ το̃υ ἴππουσ κευτᾶν, id est ab stimulandis equis Quod apud Pindarum in Pythiis Hymno secundo adnotarunt scholiastæ. Nam & illic Pindarus, centaurum natum fuisse fabulatur ex coniunctione Ixionis, cum nebula, quæ Grecè Nephele dicitur, Centaurum vero cōmistionecommistione Thessalicarum equarum genuisse animalia, quæ paulò antè diximus à veteribus dici Hippocentauros. Interpes Apollonij Rhodij lib. pri. scribit, Saturnum transformatum in equum ex Philyra Oceani filia Chironem genuisse, qui ex eo dictus fuerit Hippocentaurus.

Ceterum quod diuus Hieronymus scribit, quamuis & ipse hoc incertum esse existimet, potest commodè dæmonum illusionibus tribui. Nam & sancti viri cum tetris spiritibus congressum frequenter habuerunt. ab illísque diuersis imaginibus, ac multiplici specie propè sunt delusi. Quod passim veteres auctores tradidere, & ex iunioribus Alexander ab Alexandro lib. iiij. dier. geni. cap. xix. Sed & diuus Gregorius harum delusionum quandoq;quandoque in suis dialogis meminit lib. iiij. cap. xxxvij. li. iij. cap. vij. & cap. xvj.

CAPVT III.

PAulus lib. singulari de officio præf. vigil. cap. iij. de offi præf. vigil. sciendum est, inquit, præfectum vigilum per totam noctem vigilare debere, & coerrare calciatum cum hamis, & dolabris. vt curam adhibeant, omnes inquilinos admonere, ne negligentia aliqua incendij casus oriatur. Hæc |

p. 18

Paulus. Quid sint hamæ ex Plinio, & Iuuenali docuit Andræ. Alcia tus in lib. iiij. & in l. ferri. ff. de verb. signif. Calciatum præfectum multi adnotarunt dici à iurisconsulto ex eo quod inter vestimenta militaria connumerentur & calciamenta apud Lampridium in Alexandro, & milites calciati apud eundem dicantur. Nos idem obseruauimus & ex Flauio Vopisco in Aureliani militari epistola ad vicarium suum, quam operæ pretium me facturum existimo si adscripsero.

Si vis tribunus esse, imò si vis viuere, manus militum contine. Nemo pullum alienum rapiat. Ouem nemo contingat. Vuam nullus auferat. Segetem nemo deterat. Oleum, sal, lignum nemo exigat, annona sua contentus sit. De præda hostis, non de lachrymis prouincialium habeant. arma tersa sint, ferramenta samiata. Calciamenta fortia, vestis noua vestem veterem excludat. Stipendium in balteo, non in popina habeat. Torquem brachialem, & anulum apponat, equum saginarium suum defricet, captum animal non vendat, mulum centuriatum comiter curet. Alter alteri quasi seruus obsequatur. à medicis gratis curentur. Aruspicibus nihil dent, in hospitiis castè se agant, qui litem fecerit vapulet. Hæc Aurelianus. apud quem fortia calciamenta, quę fuerint, & qui fuerint calcei militares, nemo, quod ipse sciam hucusque adnotauit, tametsi id constet ex Iosepho, qui obiter hac de re lib. vij. cap. iij. de bello Iudaico, Iuliani militis insignem fortitudinem commemorans: calceos, inquit, habens creberrimis, atque acutis clauis, vt cæteri solent milites, fixos, dum strato saxeis crustis solo occurreret, labitur magnóque cum armorũarmorum sono deiectus in tergum fugientes reduxit. Ex quibus sanè verbis intelliges quæ dixerit fortia calciamenta Vopiscus. Eadem de Iuliano scribit Egesippus lib. v. de excidio Hierosolymitano cap. xxx. velut, inquit, hic Iulianus, qui tergo imminebat hostium dum alios perimit, & claustro coercet ipsa alacritate incautior, confixum clauis calcea mentum gerens, vsu militarium virorum: non considerauit polito lapide solum stratum, quod cauendum foret, sed quasi in campo præliaretur securus labitur, & ingentem strage sua sonitum dedit. Hac forsan ratione Plautus in Captiuis dentes calceatos ioco dixit, quasi ferro munitos, vt & pedes militum calciati fortibus sanè calciamentis. Ergasilus parasitus de conuiuio.

Nunquam istoc vinces me Aegio, ne postules,
Cum calceatis dentibus veniam tamen.

Sic mulas calceare apud Suetonium in Vespasiano capit. xxiij. id est ferreis solis munire. Catullus ad Coloniam.

Et supinam animam graui derelinquere cœne.
Ferream vt soleam tenaci in voragine mulam.

Obiter tamen apud Vopiscum ferramenta samiata intelliges mucronata, & acuta ex Nonio Marcello, qui testis est, verbum hoc samiare apud veteres in hac significatione receptum fuisse. Apud Hieronymum in epistola de Origenis erroribus. Calciati pedes armati intelliguntur aduersus serpentes.

CAPVT IIII.

PRægnantis mulieris, quæ damnata sit, corporis pœnam differri quo ad pariat, & eadem ratione nec eam torquendātorquendam esse, respondit Vlpianus lib. xiiij. & xxvij. ad Sabinum, ídque ex rescripto Adriani ad Publium Marcellum in l. prægnantis. ff. de pœnis. & in l. Imperator Adrianus. ff. de statu homi. cuius responsi quamplures interpretationes, & intellectus poterit lector deducere ex his, quæ vtrobique á nostris tractantur, & à Guilielmo Benedicto in cap. Rainutius. in verb. & sobolem. num. 60. de testam. Hippol. Marsilio in l. j. in princip. num. 19. ff. de quæstionib. & in practica. §. nunc videndum. num. 46. Matthæo de Afflict. in constitu. Neapol. titu. xxiij. nume. 11. Quibus illud nec temerè addere libuit, quod Plutarchus de sera numinis vindicta scribit asseuerans, hoc à Gręcis quibusdam legislatoribus ab Aegyptiaca lege transcriptum fuisse. Ita enim inquit, Aegyptiacam verò legem, quæ grauidam donec pariat, in mortis carcere custodire iubet, nonne GræcorũGræcorum quidam consultè vobis transcripsisse videntur? Sed & Aeliano authore, lib. v. de varia historia. Areopagitæ cùm fœminam quandāquandam veneficij accusatam, conuictámque mortis pœna damnare constituissent, non prius eam occiderunt, quàm peperisset, ipsam |

p. 19

matrem, quæ crimen commiserat, & quæ sola culpam contraxerat, punire volentes, infantem conceptum in vtero, omni culpa immunem ab eo mortis supplicio liberantes. Legis verò quæ apud Romanos erat, meminit maxima cum laude Clemens Alexandrinus lib. ij. Stromatum.

CAPVT V.

FAmosos latrones in his locis, vbi grassati fuerint, furca figendos compluribus placuisse, testis est Calistratus Iurisconsultus libro sexto. de cognitionibus in l. capitalium. §. famosos. ff. de pœnis. E cuius re

1

*sponso plerique adnotarunt † olim furcarum supplicium apud veteres fuisse frequentissimum. quorum opinioni suffragatur idem Calistratus eadem. l. capitalium in eius initio. Summum, inquit, supplicium esse videtur ad furcam damnatio. Vlpianus item in l. sacrilegij. ff. ad legem Iul. pecul. scribens, proconsules sacrilegos quosdam in furcam suspendisse. Eiusdem supplicij meminere Paulus in l. si quis aliquid. §. primo. ff. de pœnis. Modestinus in l. tertio. §. is qui. ff. de re milit. Titus Liuius libro primo. lex, inquit, horrendi criminis erat. Duumuiri perduellionem iudicent. Si à duumuiris prouocauerit, prouocatione certato, si vincent, caput obnubito, infœlici arbore reste suspendito, verberato, vel intra pomœrium, vel extra pomœrium. Idem paulò inferius, eum sub furca vinctum inter verbera, & cruciatus videre potestis? Quo in loco infœlicem arborem furcam dixit, in qua quis ob crimen laqueo suspendebatur. Plinius verò libro decimo sexto, capitulo xxvj. quæ dictæ fuerint infœlices arbores explicat. Cicero in oratione pro C. Rabirio perduellionis reo. Namque hæc tua, quæ te hominem clementem, popularemq́;popularemque delectant. I. lictor, colliga manus, quæ non modò huius libertatis, mansuetudinisq́;mansuetudinisque non sunt, sed ne Romuli quidem, aut Numæ Pompilij, sed Tarquinij superbissimi, atque crudelissimi regis ista sunt cruciatus carmina, quæ tu homo lenis, ac popularis libentissimè commemoras. Caput obnubito, arbori infœlici suspendito. quæ verba Quirites iam pridem in hac republica non solum tenebris vetustatis, verum etiam luce libertatis oppressa sunt. Hæc Cicero. Sed & furcam veteres Latini appellarunt lignum curriculi, cui superfigebatur temo. Id dempto temone, seruorum, qui in familia deliquerant, humeris per vinciniam circumferendũcircumferendum imponebatur contumeliæ causa, atque inde furciferi dicti autore Plutarcho in Martio Coriolano, Et in problematis Romanis capitulo lxx. quo in loco & illud adiicit, Græcos nominare lignum istud φαυρὸν Latinos furcāfurcam, cùm in priori scripsisset à Græcis hoc lignũlignum dici, φήριτμα, κὰι ὑποφάτην. Ex quo lector poterit intelligere quæ Macrobius tradit lib. primo Saturnaliorum capitulo vndecimo & repetit Lactantius Firmianus libro secundo capitulo octauo, qui seruum sub furca ad supplicium duci dixit, quod Macrobius patibulo constrictum dixerat. Liuius libro secundo, eandem historiam scribens sub furca cæsum dixit. ex quo & Dionysio libro septimo, & Plutarcho error est apud Macrobium in annis ab vrbe condita. Illud forsan placuit, furcam φαυρὸν dici, quasi furcę † & crucis suppliciũsupplicium

2

* idem fuerint. At crucis affigebantur clauis nocentes, furca verò puniebantur laqueo suspensi, & id frequentiùs, licet non fuerit hoc discrimen exactè seruatum. Cicero libro quinto, de finibus. vbi de infœlici exitu Polycratis Samiorum tyranni disserit ita inquit, Ne tum quidem miser, cùm ab Oroete prætore dare in crucem actus est. De quo Herodotus in Thalia scribit, ὀροὶ της ἀνεφάυρωσεν. Oroetes cruci affixit. Eusebius verò libro octauo, de præparat. Euangelij capitulo xiiij. De eodẽeodem Polycrate tractāstractans dixit, ὐπὸ μέγάλου βασι λέωσ έκoλὰξετο, κὰι προσηλο̃υτο. id est, à Magno Rege |

p. 20

punitus est, & cruci affixus. Iustinus lib. xxij. de Bomilcare Pœnorum duce. Hoc inquit, certa minis, discrimine tanta desperatio illata Pœnis est, vt nisi in exercitu Agathoclis orta seditio esset, transiturus ad eum Bomilcar dux Pœnorum cum exercitu fuerit. Ob quam noxam in medio foro à Pœnis patibulo suffixus est, vt idem locus monimentum suppliciorum eius esset, qui ornamentum ante fuerat honorum. Sed Bomilcar magno animo crudelitatem ciuium tulit, adeò, vt de summa cruce, veluti de tribunali, in Pœnorum scelera concionaretur, obiectans illis nunc Hannonem falsa affectati regni inuidia circumuentum, nunc Gisgonis innocentis exilium, nunc in Hamilcarem patruum suum tacita suffragia, quod Agathoclem socium illis facere, quàm hostem maluerint. Hæc cùm in maxima populi concione vociferatus esset. expirauit. Hactenus Iustinus. De cruce Reguli Silius libro secundo.

Vidi cum robore pendens
Hesperiam cruce sublimis spectabat ab alta.

Cicero vltima in Verrem actione, dum proclamat facinus indignum fuisse Gauium Romanum ciuem à Verre in crucem agi ita inquit, Quid enim attinuit, cum Mamertini more, atq;atque instituto suo crucem fixissent post vrbem in via Pompeia, te iubere in ea parte figere, quæ ad fretum spectaret, & hoc addere, quod negare nullo modo potes, quod omnibus audientibus dixisti palàm, te idcirco illum locum deligere, vt ille, qui se ciuem Romanum esse diceret, ex cruce Italiam cernere ac domũdomum suam prospicere posset? Itaque illa crux sola iudices post conditam Messanam illo in loco fixa est. Italiæ conspectus ab isto delectus est, vt ille in dolore, cruciatuq́;cruciatuque moriens, perangusto freto diuisa seruitutis, ac libertatis iura cognosceret. Italia autem alumnum suum seruitutis ex tremo, summóque supplicio affixum videret. Hæc Tullius. Huius Gauianæ crucis meminit Lactantius libro quarto diuinarum institutionum capit. decimo octauo. vbi falsò legitur Canniniana crux, cum potiùs sit ex Cicerone Gauiana. Liuius libro decimo. decad. iij. de profugis grauiùs, quàm de fugitiuis consultum. Nominis Latini qui erant securi percussi, Romani in crucem sublati sunt. Tranquillus in Galba capitulo nono & tutorem, quod pupillum, cui substitutus hæres erat, veneno necasset, cruce affecit, Implorantiq́;Implorantique leges, & ciuem Romanum se testificanti, quasi solatio, & honore aliquo pœnam leuaturus, mutari multoq́;multoque præter cæteras altiorem, & dealbatam statui crucem iussit. Idem in Domiciano capitulo deci. Item Hermogenem Tarsensem propter quasdam in historia figuras, librariis etiam qui eam descripserant crucifixis. Rursus capitulo vndecimo. Authorem summarum pridie quam crucifigeret in cubiculũcubiculum vocauit, assidere in thoro iuxta coegit, securum, hilaremq́;hilaremque dimisit, partibus etiam de cœna dignatus est. Lucanus libro sexto. agens de Erichthone maga vtriusque supplicij mentionem fecit, illius inquam, quo laqueo furca suspensi præclusu spiritu pereunt, & quo in crucem acti clauis affixi occiduntur.

Laqueum, nodos́nodosque nocentis
Ore suo rupit, pendentia corpore carpsit,
Abrasit́Abrasitque cruces, percussa́percussaque viscera nimbis
Vulsit, & incoctas admisso sole medullas.
Insertum manibus ChalybẽChalybem, nigram́nigramque per artus,
Stillantis tabi saniem, virus́virusque coactum
Sustulit, & neruo morsus retinente pependit.

Tranquillus in Cæsare capitulo lxxiiij. sed & in vlciscendo natura lenissimus. Pirata, à quibus captus est, cum in deditionem redegisset, quoniam suffixurum se cruci ante iurauerat, iugulari prius iussit, deinde suffigi. Quod Plutarch. in Cæsare dixit ἀνεφαίρωσεν. id est cruci affixit, & in Apophthegmatis verbo à clauis deducto προσήλᾳ eleganter significauit. Ex quibus locis apparet, crucis supplicium nimis crudele vel ex eo fuisse, quod foret lenta in eo mors. Diuus Augustinus super Ioannem tractatu. xxxj. supplicium, inquit, crucis ideo durius erat, quia diutius cruciabat, & omnes crucifixi longa morte necabantur. Idem tractatu xxxvj. pendentes enim in ligno crucifixi, clauis ad lignum pedibus, manibusq́;manibusque cōfixiconfixi producta morte necabantur. Non enim crucifigi hoc erat occidi, sed diu viuebatur in cruce, nōnon quia longior vita eligebatur, sed quia mors ipsa protendebatur, ne dolor citius finiretur. Genes. capitulo xl. Ioseph respondit pistorum magistro, tria canistra tres adhuc dies sunt, post quos auferet Pharao caput tuum, ac suspendet te in cruce. Et rursus paulò post, alterum suspendit in patibulo, vt veritas coniectoris probaretur, & capitulo xlj. Ego enim redditus sum officio meo, & ille suspensus est in cruce. Deuterinomij capitulo xxj. quando peccauerit homo quod morte |

p. 21

plectendum est, & adiudicatus morti appẽsusappensus fuerit in patibulo, non permanebit cadauert eius in ligno, sed in eadem die sepelietur, quia maledictus à Deo est qui pendet in ligno. Iosue capitulo octauo. Regem quoque eius suspendit in patibulo vsque ad vesperam, & solis occasum, præcepitq́;præcepitque Iosue, & deposuerunt cadauer eius de cruce. Extat & de Aman affixo cruci, quam parauerat Mardochæo historia Hester capitulo quinto sexto, & septimo, Seneca libro primo Epistolarum septimum epi. Sed latrocinium fecit aliquis, quid ergo meruit? vt suspendatur. Ex quibus probatur, genus hoc supplicij, quo cruci nocentes affigebantur, & suspendebantur in ea, fuisse apud veteres frequentissimũfrequentissimum, crucémque ipsam Græcè dictam φαυρὸν. Idq́;Idque euidentiùs erit ex Luciano in dialogo, cui titulus, iudicium vocalium. Qui finxerit eleganter, literam. T. vt furem, & aliena inuadentem, litera. S. ex multis dictionibus expulsa, dignam videri, quæ in id ageretur supplicium, quod ipsius exprimeret figura, nempe crucem, quæ quidem absque ipsius nocentis suspenso corpore, sit omnino literæ. T. similis. Vt obiter adinoneam, nihil ad hanc rem pertinere, quod Ludouicus Cælius libro sexto, lect. Antiqu. capitulo octauo. adnotauit de litera longa, quæ ad similitudinem. T. figuretur, quoniam, vt is inquit, qui pendet laqueo suspensus eam planè reddit imaginem suspendio si defuncto obtinente vicem lineæ ex superiori parte in imum productæ, trabis verò, vnde laqueus destinatur, transuersam elementi portionem fungere videatur. Nam vtcunque id sit, & adnotari possit ad Plautinos de litera longa sales, quod lector poterit faciliùs expendere, ad crucis imaginem, quæ ex litera. T. à Luciano doctissimè traditur, nihil opus est ipsius suspensi cadauere, cùm & sine ipso † crux ipsa imaginem. T.

3

* referat graphicè. Erat etenim hac ratione apud veteres Tau, atque ideo. T. Latinum supplicij nota, autore Quintiliano libro octauo, capitulo tertio. Sed & furcis nocentes affixos olim fuisse, subindicat Calistratus in dicto. §. famosos. Plinius item libro xxix. capitulo quarto. Eadem inquit, de causa supplicia annua canes pendunt inter Aedem iuuentutis, & Summani viui in furcas Sambucea arbore fixi. Vt tandem ratione communis, & frequentissimi supplicij possimus coniectare, quandoque crucem dictam supplicium illud, quo suspẽsisuspensi præcluso spiritu occidebāturoccidebantur, ac deinde furcam veteres quandoque appellasse crucem, cui affigebantur nocentes. Nam & Suidas scribit δίδυμον ξύλον. dici Latinè furcam, cùm illud dici etiam crux verè possit, cùm sit vnum lignum alteri connexum. His adstipulatur quòd cruces non vnius generis erant, sed aliter ab aliis fabricabantur, sunt etenim qui capite in terram cōuersoconuerso suspendebant, alij per obscœna stipitem agũtagunt, alij brachia patibulo explicuerunt, sicuti ex Seneca obseruauit Ludouicus Cælius in dicto capitulo octauo. tametsi ex propria verborum significatione illud sit verius, & frequentiori vsui conueniat magis, crucẽcrucem dictam fuisse patibulum, cui nocentes expansis brachiis, & clauis affixi, occidebantur. Eusebius martyrium Petri apostoli enarrans li. tertio de ecclesia historia capitulo primo scribit, ὅσ κὶ ἐπὶ τέλειὲν ρ̀όμῃ γενομενοσ ἀνεσκολοπίσθκ κατὰ κεφαλῆς, ὅυτωσ αὐτοσ αξιώς ας παθεῖν. id est, Petrus tandem Romæ existens in crucem actus est, pedibus sursum versum sublatis, aut capite in terram verso, & in sublime pedibus eleuatis, ex Hieronymo in Catalogo scriptorum ecclesiast. Vel inuersis vestigiis cruci affixus ex Ambrosio, qui Egesippum ê Græco in Latinum transtulit libro tertio. de excidio Hierosolymitano capitulo secundo. Idq́;Idque martyrij genus idem Petrus petierat, quòd se indignum putaret, qui itidem vt magister suus recto corporis statu pateretur. quòd sensit Eusebius, & palam exponit. Nicephorus libro secundo. capitulo xxxvj. idem Eusebius libro octauo. de historici ecclesiastici capitulo octauo. de martyribus agens inquit, καὶ ἄλλοσ πάλιν ὰνασ κολσπισθέντεσ ὁιμὲν κ̀ατὰ τὸ σύνηθες τοῖσ κακο̃υργοισ, ὁιδὲ καὶ χειρόνοσ ἀνάπαλίν κάτω κάρα προσηλωθέντεσ, πηρούμενοιτε ξῶντεσ, είσότε καὶ επὶ ἀυτῶν ἰκρ́ιων λιμῶδιαφθαρεĩν, Quæ Latinus Nicephori interpres libro septimo. capitulo octauo. ita Latinè tractat. Et alij quidem eodem, quo malefici modo, supplicio affecti, alij autem inuersi, pedibus videlicet in sublime sublatis, vitam diu, grauiterq́;graviterque traxerunt, donec in cruce ipsa ita suffixi fame perierunt. Græcis sanè verba hæc, ἀναφάυρὸω, προσηλόω, & ἀνασκολοπίξω, peculiaria sunt in ea significatione, qua Latini crucifigere, patibulo affigere dicunt. Herodianus l. v. historiæ, συκοφαν́ταίτε, κὶ δον̃δοι, ὅσοι |

p. 22

δεσπότας κᾶτήγγέλλον ἀνεσκολοπήσθησαν. CalũniatoresCalumniatores, & serui quicunq;quicunque dominos denunciauerātdenunciauerant, patibulo affixi fuerunt. Nam & autore Suida σκόλοψ, palus erat præacutus, cui nocentes affigebantur, qua tandem dictione Christi crux fuit significata Apollinis Milesij responso, cuius meminit Lactantius Firmianus libro quarto capit. vigesimotertio. Sed & idem Suidas crucem, aut patibulum Græci dici ἱκρίον, & inquit, ἱκρίῳ Ἰουδᾶιοι τόν σωτῆρα πρυσήλωσαν. Cruci saluatorem Iudæi affixerunt, Addit idem auctor. solemne fuisse apud Athenienses ex lege, vt Cenotaphijs, & sepulchris imaginariis eorum, qui in exilio, aliáue calamitate mortui forent extra patriam, nec Atheniensi in agro sepulti, crux apponeretur lignea insignum illius calamitatis. Quod de Thucydidis sepulchro quidam referunt, auctore Marcellino in eius vita. Ex quo Suidæ locus fortassis vitio typographorum deprauatus, illustratur. Hinc obseruari poterit interpretatio legis, quæ à Constantino ad Maximum. P. vrbis lata est de crimine læsæ maiestatis libro nono Codicis Theodosiani titul. quinto. Cuius duæ priores partes referuntur in Codice Iustiniani. l. tertia. C. ad legem Iul. maiesta. tertia, & vltima parte omissa. Cuius hæc est decisio. In seruis quoque vel libertis, qui dominos, aut patronos accusare, aut deferre tentauerint, professio tam atrocis audaciæ, statim in admissi ipsius exordio per sententiam iudicis comprimatur, ac denegata audientia patibulo adfigatur. P. P. Kalen. Ianua. Volusiano, & Anniano conss.

Laquei verò supplicium quàm sit, & fuerit ignominiosum, atque ideo nobiles minimè eo plectendos fore, obiter ipse adnotaui libro secundo Variarum resolutionum capit. nono numero quarto. nisi famosi latrones, aut grassatores fuerint. Eadem ratione crucis pœna ante Iesu Dei optimi maximi passionẽpassionem vbique locorum infamis erat, & fuit quidem apud Gentiles adhuc post redemptoris mortem, quod Lactantius Firmianus libro quarto diui. Institu. capitulo xxvj. in hunc modum explicat, Dicat enim fortasse aliquis, cur si Deus fuerit. & mori voluit, non saltem aliquo honesto mortis genere affectus est? cur potissimum cruce? cur infami genere supplicij? Quod etiam homini libero, quamuis nocenti videatur indignum. Diuus Augustinus de verbis Domini secundum MatthęũMatthęum sermone. decimo octauo. Si genus, inquit, mortis exhorrescit infirmitas, nihil illo tempore fuit ignominiosius, quam mors crucis. Non enim frustra commendans eius obedientiam Apostolus addidit dicens, Factus est obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis. Sed quia ipse honoraturus erat fideles suos in fine huius seculi, prius honorauit crucem in hoc seculo, vt terrarum principes credentes in eum prohiberent aliquem nocentium crucifigi. Hæc Augustinus, & his familia rursum sermone primo in feria sexta parasceues, & Chrysostomus super Paulum ad Philippenses capitulo secundo. quin & Iurisconsultus in l. liberorum. §. non solent. ff. de his qui not. infamia. inquit, non solent lugeri suspendiosi. Verùm post Christi Iesu mortem adeò venerandum, tantæq́ue maiestatis fuit crucis patibulum, vt Diuus Petrus omnino recusauerit eodem modo, quo eius magister id subire supplicium: quemadmodum paulò antè ex histo

4

*ricis obseruauimus: † sed & Constantinus Magnus, qui signo, & vexillo crucis ferocissimos, potentissimosq́ue hostes debellauit, & euertit, lege lata constituit, ne quis crucis supplicio, quod frequentissimũfrequentissium tunc erat, puniretur: idq́ue ob sanctissimæ crucis venerationem: sicuti tradidere Cassiodorus libro primo, Historia tripart. capitulo decimo. Sozomenus libro primo ecclesi. histori. capitulo octauo. & Nicephorus libro septimo capitulo xlvj. Cæterùm & ante Christi passionẽpassionem crux, signumq́ue crucis maximæ fuit significationis. Nam & Ruffinus libro vndecimo histor. eccles. testatur, capitulo xxix. apud Aegyptios significatione Hieroglyphica vitam, & futuram saluationem significasse. Etenim cùm

5

*Serapidis templum solo æquaretur, † Hieroglyphicæ quæ dicuntur formæ, & characteres signo crucis persimiles apparuissent saxis incisæ, earundem literarum interpretandarum periti characterem sub crucis forma vitam futuram significare dixerunt: auctoribus Socrate libro quinto, capitulo xvij. Sozomene libro septimo, capitulo xv. Nicephoro libro xxj. capitulo xxvj. & Suida in dictione.

Ezech. c. ix. signum Tau, quod Græcè, & Latinè literarum. T. explicat, & præsignat, vt saluationis signũsignum apponitur: quod illic Diuus Hieronymus, & Tertullianus libro aduersus Iudæos capitulo de vastatione Israel. & libro tertio aduersus Marcionem adnotarunt. |

p. 23

plura de crucis signo, Iustinus Martyr in oratione secunda pro Christianis. Quo in loco pagi. 31. versum illum Psalmi nonagesimiquinti: Dicite in gentibus, quia Dominus regnauit. ita legit, Lætamini in gentibus, Dominus post lignum, regalem potestatem habuit. IdẽIdem Iustinus in Dialogo cum Triphone pagi 57. legit, Dicite in nationibus, dominus à ligno regnauit. Quam lectionem agnoscit auctor ille, quisquis is est, qui hymnũhymnum dominicæ passionis, quo ecclesia vtitur, scripsit, inquit enim,

Impleta sunt quæ concinit
Dauid fide lis carmine,
Dicens in nationibus
Regnauit à ligno Deus.

Quod obiter adnotari volui, quia locus hic insignis est, & non facilè quis poterit locũlocum signare, vbi Dauid dixerit, quod ecclesia ex eius ore prophetico canit. Siquidem Iustinus ipse testatur, verba illa: à ligno, fuisse detracta ab Hebræis ex Psalmo, quod palàm passionem Christi prædiceret diuinus ille Psaltes. Sed & Faber Stapulensis in Psalmos asseuerat, in psalmodia Romana legi versiculum prędicti Psalmi. Dicite in nationibus, regnauit à ligno Deus: tametsi existimet ipse, verba illa, à ligno, paraphrasticè addita fuisse.

6

*Furcarum autem erectio † signum est, & id maximum criminialis, capitalisq́;capitalisque iurisdictionis, quod satis probatur ex IuriscōsultoIurisconsulto in dicto. §. famosos. & aliis plerisque locis, in quibus de furcarum supplicio Iurisconsulti meminere, idq́ue Baldus censet in capitulo j. quid sit inuestitu. in feudis. nume. sex. quem sequitur Chassanæus in consuetudinibus Burgundiæ rubri. primo. §. octauo. idem repetit Bald. in l. à procuratore. C. mandati. Potest enim qui criminalem in aliquo loco habet iurisdictionem furcas erigere ad pœnarũpœnarum exequutionem, criminumq́;criminumque punitionem. Quin & id agere poterit, qui cognitionem habet harum causarum criminalium, simul & exequutionem, licèt qui in eodem loco tantum cognitionem habet, earum erectionem prohibere velit, autore Oldrado cons. sexto. probatq́;probatque Andreas Alciatus libro nono parerg. capitulo xxiiij. erectione furcarum iurisdictionis capitalis, & meri imperij quasi possessionem adquiri, & retineri. Quod passim in his controuersijs, quæ de criminalis iurisdictionis vsu tractantur, obseruari diligentissimè solet ab aduocatis, & iudicibus, qui ea de re sententiam sunt pronunciaturi.

CAPVT VI.

POsse conductores, habitatoresq́;habitatoresque timoris causa migare, si iustus sit periculi timor quamuis periculum vere non fuerit, ab eius temporis mercede liberos, quo domũdomum habitauerint, respondit Alphenus libro secundo digestorum l. habitatores. §. vltimo. ff. locat ex quo loco, & aliis huic similibus multa scribit Franciscus à Ripa in tract. de peste. parte secunda. numero xvij. Cæterum vidi semel, atque iterum in hoc Regio, & Granatensi prætorio controuersum, an hoc iurisconsulti responsum obtineret in his habitatoribus, qui ex eo migrauerint, quod euidentissimis ostẽtisostentis, tetris imaginibus, assiduisq́;assiduisque vmbrarum illusionibus, & noturnisnocturnis tumultibus, singulis noctibus, & quandoque diebus inquietentur. Vix poterant hæc non fabulosa, aut commentitia à iudicibus censeri, nisi tot testibus integris, ac fide dignis forẽtforent plane probata, & ideo in eam itum est sententiam, vt liceret habitatoribus migrare liberos omnino ex eo die à mercedis solutione iuxta ipsius Alpheni sententiam. Sed & Romæ ædes quasdam ĩnin hoc nomine ita infames fuisse, vt nemo illas incolere fuerit ausus vti rem notam, & vulgatam commemorat Alexander ab Alexandris libro quinto. dier. genialium capitulo xxiij. Diuus Gregorius libro tertio dialogus capitulo quarto. memoriæ tradidit, Datium Mediolanensem episcopum, quum Corinthum accessisset domumq́;domumque ad habitandum vix inueniret, essetq́;essetque in ea vrbe domus multis iāiam annis habitatoribus vacua, & deserta, quod eiusdem loci incolæ minime habitare in ea auderẽtauderent propter dæmonis illusiones, varia spectra, & |

p. 24

quia illic diabolus habitaret, eam domum ingressum, intempestaq́;intempestaque nocte, vocibus immensis, magnisq́;magnisque clamoribus leonum rugitus, balatus pecorum, sibilos serpentum, & porcorũporcorum grunitus imitantibus, vexatum dæmonem illũillum diuinis vocibus adloquutum, tandem domo expulisse, eamq́ue postmodum tuto, & absque illarum illusionem timore habitatam fuisse. Lucianus in Dialogo Philopseude ex enerratione Arignoti cuiusdam, licet eum inter mẽdacissimosmendacissimos connumerauerit, tradit, Corinthi domum quandam habuisse Eubatidem, in qua nemo auderet habitare ex ea causa, quod habitatores spectris quibusdam territi à demone quadam ita infestarentur, vt eam præ nimio timore, & periculo rursus ingredi non fuerint ausi, donec ipse Arignotus Pythagoricus Magicis & Aegyptiis quibusdam carminibus dæmonem illum in locum quendam detruserit, à quo primum exierat Arignotum variis imaginibus, territare conatus, quandoque vt canis, nunc vt leo, vel taurus ipsum inuadens, quo quidem loco die sequenti defasso corpus hominis mortui repertum est, eoq́ue alibi sepulto domus illa his illusionibus libera, tute deinde, ac quiete habitatores habuerit. Cæterum hæc licet quandoque ac fortassis frequentius falsa sint, posse tamen contingere minime negauerim, quippe qui legerim apud plerosque auctores probatissimæ fidei, dæmones nihil operari secundum nature suæ potentiam posse, quia & ipsa angelica creatura est quamuis sit proprio vitio maligna, nisi quod Deus permiserit, cuius iudicia occulta, sunt multa iniusta nulla, quod Diuus Aug. tract. in l. 18. de Ciuitate Dei. cap. xviij. Diuus Gregorius li. iij. dialog. ca. xxj. scribit adhæc S. Tho. j. par. q. cxiiij. art. j. quandoque dæmones mitti à Deo ad puniẽdospuniendos homines, sicuti missas fuit Spiritus mẽdaxmendax ad puniendum Achab. iij. Reg. c. vlti. & id fieri secũdumsecundum diuinam iustitiam propter peccata, tametsi dæmon tunc puniat, territet, & infestet homines ex odio, & inuidia. Quanque vero ipsi dæmones, vt idem Thomas tradit, non æquidem missi à Deo, sed permissione diuina, occulta sane nobis ratione homines tentant, frequenter instigando ad peccatum, aut ipsos teritant, & illudunt variis imaginibus, spectris, tetrisq́ue figuris, atque innumeris illusionibus. Neque his tantum homines scelesti torquentur modis, sed & viri sanctitate vitæ, & adhuc miraculis illustres. quod nos superius admonuimus ca. secundo. Non enim est apud Theologos controuersum, dæmones hanc potestatem ex Dei permissione habere, ex Paulo ad Ephesios cap. sext. tractauere sententiarum Magister lib. secundo. distinctione lib. 11. Sanctus Thomas in dicta quæstione, 114. articul. quarto. text. optimus in capit. episcopi. 26. quæstione quinta. Auctor is, qui malleũmalleum maleficarum edidit, & aliiqui de veneficiis & sortilegiis scripsere, ac præ cæteris Franciscus à Victoria, qui Salmanticæ miro omnium applausu publica lectione, & animi candore in maximam reipublicæ Christianæ vtilitatem Theologiam docuit, in relectione de Magia. Sed & Ethnici auctores ex archanis philosophię decretis hoc ipsum de dæmonibus aduersus Aristotelem sensere quidem & quandoque palam ac manifesto professi sunt, sicuti ex eis erudite id probat Augustinus Eugubinus li. octauo. de perenni philosophia, à cap. vigesimosexto ad vltimum illius libri capit. Nec mirum hasce præstigias, spectra, & illusiones aliquot in locis, non in aliis contingere, atq;atque ideo locis, non personis quandoque accedere, sunt enim ex occulto Dei iudicio, non equidem iudicanda ab hominibus, sed religiose, ac piè præcauenda. Scimus etenim Dei maximi permissione hæc fieri: causam verò ne temere iudicemus, minime inquirimus. Tamesam Locrensium in Italia vrbẽvrbem à genio quodam adeo vexatam fuisse constat, vt Temesenses, quo eam pestem effugerent, sæpe patriam relinquere cogitauerint, donec responso Apollinis accepto, placare dæmonẽdæmonem illum iussi sunt vnius virginis annua oblatione, quam in templo genio illi dicato deuouebant, tandem Euthymi cuiusdam animo, & fortitudine genius ille malus deuictus fœdissima calamitate liberam vrbem illam relinquens ex agro excesserit. Causa vero ab historicis gẽtilibusgentilibus ea traditur, quod Vlyssis socius, quem Strabo Politem, Pausanias Libantem appellant, virgine quadam per vnium violata, ab ipsis Temensensibus in pœnam fuerit lapidibus obrutus, eiusq́ue manes finem nullum sæuiendi in cuius sibet ætatis homines in eo agro fecerint, vnde natum prouerbium est, vt dicerent cauendum, ne Temeseus Genius immineret, cuius rei mentio fit à Pausania in Heliacorum posteriori. Aeliano libro octauo de varia histo. Strabone libro sexto & Leonico libro primo. de varia historia ca. xlij. Sed & Plinius libro septimo epistola ad Suram hac de re multa cōmemoratcommemorat, præsertim scribit, Athenis domum quandam |

p. 25

fuisse spatiosam, pestilentem tamen, & infamem, quod per silentium noctis, sonus ferri, strepitus vinculorum longius primo, deinde proximo reddebatur, mox apparebat Idolon, senex macie, & squalore confectus, promissa barba, horrenti capillo, qui cruribus compedes, manibus catenas gerebat, quatiebátque deinde inhabitantibus tristes, diræq́ue noctes per metum vigilabantur. Narrat deinde domum illam solitudine damnatam, totámque illi monstro relictam, proscriptam tamen, seu quis emere seu quis conducere ignarus tanti mali vellet, publice fuisse, & nihilominus AthenodorũAthenodorum philosophum, etsi suspecta vilitas pretij erat, omniaq́;omniaque domus vitia comperta haberet, eam conduxisse, noctisque silentio animo ad scribendum intento imaginem illāillam vidisse, miniméque ea territum, imo ab ea vocatum illam sequutũsequutum fuisse, donec in Aream domus dilapsa deseruit comitem. desertum philosophum signũsignum loco posuisse, posteróq;posteróque die Magistratum adijsse, defossoq́;defossoque eius mandato loco inuenta esse implicita, & inserta catenis ossa, quæ corpus æuo, terraq́;terraque putrefactum nuda, & exesa reliquerat vinculis, quibus deniq;denique ossibus collectis, & publicè sepultis domũdomum postea rite conditis manibus, spectris illis, & terroribus caruisse. Hæc Plinius.

CAPVT VII.

ANdræas Alciat. in librum Codicis vndecimũvndecimum titul. de pascuis publi. & priuat. cum Antiochiæ vrbis celebratissimę meminisset, constanter ab his discedit, ac dissentit, qui Antiochiam dictādictam fuisse Nisibin quandoque existimarunt, cum Ammiani Marcellini testimonio libr. xiiij. constet, Nisibin vrbem maxime differre, ac distare ab Antiochia. Nos vero miramur, virum alioqui diligentissimum varia lectione, & iuris ciuilis disciplina illustrem non satis diligenter rem istam, qua obiter fortassis tractabat, expendisse. Scimus etenim Anthiochiam Syriæ vrbem, quæ Epidaphne dicitur, & Oronte fluuio adluitur, quæq́ue maxime celebris olim fuerit, atque adeo insignis, vt ab ea dicta sit Antiochena Syria aliam esse, ac procul distare à Nisibi vrbe, quæ in Persarum confinibus sita erat: quæq́;quæque Migdonio fluuio secabatur, quod passim apud auctores poterit lector obseruare, præsertim Plinium libr. 5. cap. 21. Strabonem lib. 16. Cornelium Tacitum lib. decimoquinto. Iulium Capitolinum in Gordiano iuniore, & alios, quorum statim mentionem faciemus. Illud tamẽtamen est omnino adnotandũadnotandum, Nisibin istam apud veteres etiam dictādictam fuisse Antiochiam, vt tandem minime errauerint, qui hoc verum esse existimarunt, quippe qui de Nisibi vrbe Migdoniæ, non de Antiochia Syrię intellexerint. Quod si Antiochiam Syriæ dictam fuisse Nisibin opinati sunt, quod ipse minime credam, manifesti erroris notari potuerunt, & iure. Sed Nisibin vrbem Migdoniæ dictam fuisse Antiochiam probatur ex Plinio lib. 6. cap. 13. Strabone libr. decimosexto. Plutarcho in Lucullo, qui magnæ vrbis meminit, quæ à barbaris Nisibis, à Græcis Antiochia Migdonica dicta fuerit. Idem tradidere Theodoritus libr. 1. eccles. hist. cap. 7. idẽidem libr. 2. cap. 30. Nicephorus libr. 8. cap. 14. & libr. 9. c. 28. rursus idem auctor libr. 14. c. 21. meminit & Polybius lib. 5. Antiochię, quę in Migdonia erat. Tametsi Nicolaus Perottus eius interpres non satis eum locum intellexerit. Dicta verò fuit à Plinio Antiochia Syriæ Epidaphne, à luco Daphnes, qui erat suburbanũsuburbanum ipsius Antiochię, locus quidāquidam Apollini sacratus, vt scribit Iustinus lib. 16. & fere omnes qui de Antiochia scripsere. ErātErant & in eo spectatissimę lauri. Quod Strabo in dict. libro decimosexto tradit & alij, quorum Alciatus meminit in libr. C. xj. titul. de cupressis. & eleganter Sozomenus libr. v. eccles. histo. cap. xix. & Nicephorus libr. x. c. xxviij. Apud quos illud est à Christiano, & pio lectore obseruandum, oraculum Apolinis tunc obmutuisse, nec responsa dedisse, quum Babylas martyr in eodem loco prope ipsum Daphnes suburbanum sepultus est, & dum eius reliquiæ inibi manserunt. Idem memoriæ tradidere Euagrius libro primo eccles. histo. cap. xvj. Suidas, & Diuus Chrysostomus libr. vno contra gentiles. Socrates libr. iij. cap. xviij. & Theodoritus libro tertio, cap. ix. & x. Hoc daphnes suburbanum amœnum, & ambitiosum appellat Ammianus Marcellinus libr. xix. Extat de hoc luco Arcadij Imperatoris lex prima. titul. de cupressis. libr. C. xj. Si quis, inquit, Daphnes luci in Syria, vel Perseidos in Aegypto arbores comparauit, quinque lib. auri nouerit esse mulctandum. Quo in loco Andreas Alcia|

p. 26

tus ex Sozomeno libr. sexto. conatur exponere, quæ fuerint arbores Perseidos. Verum Sozomenus libr. quinto. capit. xxj. & Nicephorus libr. x. cap. xxxj. ita scripsere. Hermenopoli quoque Thebaidis arbor esse, quam Persæam vocant, dicitur, multis morbis medicinam afferens, quando festuca, vel folium ex ea ægris applicatur. De qua illa adhuc fama apud Aegyptios obtinet, Dei genitricem vna cum Iosepho Herodem fugientem, ductu Iosephi Hermopolim venisse, & quam primum vrbis portam attigisset, arborẽarborem eam aduentum Christi ferre non potuisse, & quamuis procera admodum esset, ad solum ipsum tamen se demisisse, & Paradisi olim satorem adorauisse. Hæc & alia de Perside arbore Sozomenus & Nicephorus.

His addere libet, Eusebium in Chronico existimasse, Nisibin eam esse vrbem, quę in sacris Bibliis dicatur, Niniue. At Hieronymus in adnotationibus Hębraicis in Genesim refragari videtur, quippe qui censeat, eam vrbem, quæ Achad dicitur Genes. c. x. dicitur ætate Nisibin, atque distinctam esse ab vrbe Nino, quæ Niniue dicta est in eodem capite decimo.

CAPVT VIII.

EXtat Vlpiani responsum in l. j. §. excusantur. ff. ad senat. consult. Syllani. in hæc verba, Excusantur serui qui auxilium tulere sine dolo malo. Nam si finxit quis auxilium ferre, vel dictis gratiam tulit nihil hoc commentũcommentum ei proderit. Hęc Vlpianus ex vulgata lectione. Quid sit dictis gratiāgratiam ferre, nec Accursius, nec alij ibidem explicarunt, cũcum de mortis pœna illic tractetur, oporteátque intelligere, quo in casu seruus non est liberandus à culpæ suspicione, si de domini morte fuerit actum. Hæc Ioannes Igneus, homo alioqui doctus ac diligens, id explicat, illud tantum obseruans, Vlpianum sensisse, quod non excusetur qui aliud dicto, aliud animo facit, ac gerit. Nos apud Vlpianum legendum fore censemus, dicis gratia, ex Pandectis Florentinis opera Lelij Taurellij in publicum emissis, & esse veterem dicendi modum opinamur, quo significatur, quid fieri per fictionem, ac simulationem, perfunctorie quidem, id est vt quis defungi suo munere videatur, tametsi vere minime fuerit eo functus. Olim etenim Salmanticæ ab hinc fere quindecim annis illustri Ioanni Quignonio illius gymnasij præfecto, cum in quodam licentiæ priuato examine propter raram apud auctores huius dictionis mentionem, esset de eius sensu controuersia, Varronis locum ostendi, qui lib. v. de lingua Latina, ita inquit, Dico, originem habet GræcāGræcam, & hinc dictator magister populi, quod is à consule debeat. Hinc antiqua illa dicitur in imo, & dicis causa, & addictus. hæc Varro. Petrus Victorius lib. viij. variar. lect. ca. xxiiij. ex eodem Varrone ad hanc rem locum alterum citat, vt in optimo, fidelissimóque libro legitur his equidẽequidem verbis, Hoc nuucnunc aliter fit, atque olim, quod augur consuli adest tunc, cum exercitus imperatur, ac præit, quid eũeum dicere oporteat, consul auguri imperare solet, vt in licitum vocet, non accenso, aut præconi, id incœptum credo, cũcum non adesset accensus, & nihil intererat cui imperaret, & dicis causa fiebant quædāquædam neque item facta, neque itẽitem dicta. Hactenus Varro, licet in excusis omnibus libris locus hic libro quinto prope extremum aliter legatur. Hermanam vero lectionem constantiùs probasset Victorius, si eus loci meminisset, quem nos paulo ante ex eodem Varronis libro absque vlla emendatione adduximus. Cicero action. sexta. in Verrem. Attamen, inquit, vt posset dicere emisse, Artagatho imperat, vt aliquid illis, quorum argumẽtumargumentum fuerat, numorũnumorum dicis causa daret. Quem locum Lælio Tarellio de militijs ex casu, & Antonio Augustino lib. secundo emẽdatemendat. cap. ij. debemus. quos sequutus est Ioan. Corasius libr. iiij. miscell. capit. viij. Ad eandem significationem adduci solet Arnobius libr. iiij. aduersus gẽtesgentes, ita enim legitur in excuso Romæ libro in Proœmio, An ita, vt assolet, dicis causa ex eo quòd optamus, & volumus bona ista nobis contingere, superorũsuperorum retuleritis in censum? Hęc Arnobius cum dixisset, interrogare vos lubet, ipsoq́;ipsoque ante omnia Romanos dominos rerum, ac principes, vtrúmne existimetis pietatem, concordiāconcordiam, salutem, honorem, fœlicitatem, virtutem, cæteráque huiusmodi nomina, quibus aras videmus à vobis cũcum magnificis exędificatas delubris vim habere diuinādiuinam cœliq;cœlique in regionibus degere? Idem Arnobius lib. iij. nisi forte dicetis, alias quidẽquidem inesse diis formas, & honoris, & dicis causa, species vos |

p. 27

eis accommodauisse mortalium, quod maioris multo est contumeliæ, quāquam erroris aliquid ignoratione fecisse. Sic sane ex Arnobio hoc adnotarunt idem Victorius, & ex eo Francis. Duarenus lib. j. dispunc. c. xlvij. idem Vlpianus sub tit. ex quib. caus. maiores. l. & qui data opera. inquit, qui maturius profectus est, vel dicis gratia cœpit reipublicæ causa ab esse, ita enim legendũlegendum cencet ipse Duarenus in l. iurisgentiũiurisgentium. §. dolo malo. ff. de pactis. Tametsi vulgo, & adhuc in Pandectis Florentinis legatur, litis gratia, nullo fere congruo sensu. Caius vero iurisconsultus hac loquutione apertius vti videtur. in l. iiij. ff. commodat. Sępe, inquit, ad hoc commodantur pecuniæ, vt dicis gratia munerationis loco intercedant. Sic enim legitur in Pandectis Florentinis, & vere quidem cum Iurisconsultus de imaginaria quadam muneratione tractauerit, cuius gratia pecuniæ mox reddendæ ostentationis causa cōmodanturcommodantur. Quo in sensu vulgo illic legebatur, ditis gratia, nempe vt pecuniæ fuerint numeratæ ad diuitias ostentandas, & vt quis diues appareat, quemadmodum Accursius, Bart. & alij sensere. quanuis ea lectio displicuerit Alciat. qui lib. iiii. disp. c. xv. legit, dantis gratia, & à vulgo recepta lectione discedit, quia negat ditem in singulari numero pro diuite Latine accipi. Qua in re Ioan. Coras. lib. iiij. miscel. c. viij. et Stephanus Forcatulus in Necyomantia iuris Dialogo. vij. ab Alciato dissentiunt pluribus auctoribus ad id citatis. Sed & Liuius li. vj. decad. iii. inquit, libertatem imparem diti, ac pauperi. Tibullus lib. ij. elegia. v.

Illa sæpè gregis ditis placitura magistro,
Ad iuuenem festa est vecta puella die,

Cæterum Corasius prouerbialem hāchanc loquutionem apud Caium eo modo interpretatur, vt pecunia detur non animo contrahẽdicontrahendi mutuum, licet numerationem creditor facere simulauerit, qui tradebat: sed eo consilio, vt qui accipit non ea vtatur, nisi ad pompam, vel ostentationem, nempe vt possit dici, eum diuitem esse. cui interpretationi suffragatur Vlpianus in l. si ego pecuniam. vers. idem est. ff. si cert. petat. atque ideo ipse Corasius admittere, & probare videtur potius lectionem istam, dicis gratia, quam eam, quæ communis est, vel quæ ab Alciat. recipitur. Sic & Taurellius, & Antonius Augustinus, dicis gratia, apud CaiũCaium legendum esse vere, & proprie existimarunt. Forcatulus autẽautem opinatur, ditis gratia, intelligendum esse ad publicam, & manifestam demonstrationem ex Apuleio in lib. de philosophia, qui de re publica Platonis, & hanc quidem scribit, vt figmentum aliquod veritatis, exempli causa, per se compositācompositam vult esse rempublicam. Sed & alia optima quidẽquidem, & satis iusta, & ipsa quidem specie, & ditis causa ciuitatis fabricata, nōnon vt superior sine euidẽtiaeuidentia. ditis causa, pro eo, quòd est cũcum euidentia, interpretatur. Ego vero apud Apuleium causa ditis ciuitatis, id est opulentę, beatæ, & fœlicis intelligo, vt magis cōueniatconueniat auctori sensus hic & interpretatio. Itidem Plinius ad idẽidem adducitur lib. xxviij. c. ij. si pontifici accidat ditis causa epulanti, id est publice, & pro populo epulanti. Ipse rursus, & in hoc loco apud PliniũPlinium Pontificem ditis, id est Plutonis causa epulanti libẽtissimelibentissime intelligerẽintelligerem. Quanuis Lælius Taurellius & P. Victorius apud Plinium dicis causa, legendum esse plane opinentur. Nos id incertum esse censemus. Origo autẽautem huius prouerbij non potest alia expeditior, ni fallor reddi, quāquam quæ ex Ciceronis oratione deducitur, vt dicere possit se emisse. & ideo, dicis causa, veteres intellexere, cũcum quid ficte, & simulate, aut causa seruandi veteres ritus potius factũfactum fuerit, quam ex vero animo, aliquáve ex causa necessaria, vt dici possit factum fuisse, nec tamen vere, aut ex animo, aut aliqua ex causa necessaria factum sit. Cui equidem interpretationi mire conuenit ad originem loquutionis inuestigandāinuestigandam quod ex Flauio Sosipatro libr. 1. grāmaticarumgrammaticarum institutionum. P. Victorius tradit in d. c. xxiiij. cum enim is auctor doceret, quædam nomina vnius tantum casus esse, exemplaq́;exemplaque eorum proferret, in illis etiam, dicis ergo, posuit. Simili sane prouerbio Modestinus Græce vsus est in l. ij. ff. qui pet. tu. & in l. scire oportet. §. sufficit. ff. de exbus. tut. inquit etenim. ὁσίασ καὶ ἀφοσιώσεοσ χάριν. Quæ Latine sic trāstulittranstulit Antonius August. Sufficit tamen intra tempus saltem adesse, & si postea inuitus causam omiserit, nōnon erit præscriptioni obnoxius. Vnde si defunctorie adsit solum neq;neque permaneat ad allegandũallegandum, post tempus in præscriptionem incidet. Defunctorie adesse est eo animo adesse, vt leui eo sistendi se actu, ansam se excusandi habeat, & vt dicere possit adfuisse. Sic & in d. l. ij. etenim mater expellitur à legitima filij hæreditate, tanquam indigna ex eius bonis legitimam portionem consequi, cui tutorem quærere neglexerit, neq;neque solum si non petat, sed etsi quem petat defunctorie petat, vtpote eum, qui se potest excusare. Defuncto|

p. 28

rie petere dixit Modestinus ex Antoni. Augustini interpretatione, & Græce ὁσιας χάριν. Si leui petitione mater tutorem petierit vt petendi munere defungeretur, & dicis causa, vt possit dicere se petijsse. Ex Vlpiano in l. ij. §. non solum. ff. ad S. C. Tertu. & §. si mater. eadem l. ij. & ex l. vnica. C. qui numero tutel. se excusent. Budæo in l. ex empto. §. emptorem. ff. de actionibus empti. Quo in loco ex latinis auctoribus docet, quid perfunctorie dici factum, aut defunctorie, quando fit languide, et remisse, non acri intentione, nōnon ex animi promptitudine, sed quouis modo ea tantum gratia ne in cusetur ob rẽrem neglectāneglectam, Tradit & ex Græcis eodem sensu accipi, ὁσίας ἔνεκα, & ἀφοσιώσεοσ χάριν. Idem repetit diligentius in commentariis linguę Gręce pagina. 247. ex editione Ascensiana. His accedit, vt Victorius adnotauit, locus insignis apud Dionem libr. xxxvij. vbi de iudicio C. Rabirij perduellionis rei agit. Priscum siquidem morem ibidem exponit, vsque ad eũeum diem seruatum, ὁσίας ἔνεκα. Quæ verba Leonicus sanctitatis causa interpretatur. Cum eadẽeadem ratione sint interpretanda apud Dionem, qua dicis causa apud alios auctores, & hæc eadem apud Modestinum, vt intelligamus morem ac ritum illum veterem adhuc seruari, non quod sit necessarius, aut vtilis, sed religionis ergo, ad exactam cæremoniarum modo inutilium obseruationem. Dicis equidem gratia, vt dici possit veteres ritus, etiam absq;absque vlla vtilitate, vel necessitate seruari non alia ratione, quam vt superstitiose seruetur. Qua ratione Latinus Modestini interpretes ante Antoni. Augusti. egregie fallitur, dum in d. l. ij. ὁσίας χάριν, Latine dixit, pietatis gratia, nullo, aut saltem ineptissimo sensu. Sicut & in Pandectis Holoandri, prauitatis gratia, falso itidem legitur. Quod idem Antoni. Augustinus diligentissime probat, & constat ex Græco Modestini tractatu. libr. j. excusationum. & in Pandectis Florentinis. l. ij. ti. qui petant tuto. Eodem prope labitur errore Bulgarus, aut quisquis is est, qui Modestini tractatum de excusationibus tutorum barbare nobis interpretatus est, in l. scire oportet. §. sufficit. cum illius locutionis ἀφοσιώσεοσ χάριν, interpretationem omiserit, qua Modestinus vtitur lib. iiij. excusationũexcusationum, quod apparet ex eisdem Florentinis Pandectis tit. de excusat. tutor. cap. xiij. ex quibus, quæ nemo hactenus, quod ipse sciam, in vnum cognoscit locum, satis lector poterit intelligere, quæ fuerit apud veteres auctores sensus germanus, ac verus huius prouerbij, dicis gratia. Quo & iurisconsulti vsi fuere, & simili prope modo Gręci auctores ὁσίας χάριν, & ὁσίας ἔνεκα. Dionysius Alicarnas. lib. ij. το̃υτο μέχριτῶν καθ' ἡμᾶσ χρόνών φυλάτΤουαι ρομαιοι, το̃υ χρόνουμνημεῖα τῆσ ὁιάς ἀυτῆβ ἔνεκα.

Hoc ad nostram vsque ætatem Romani obseruant dicis causa, aut gratia cęremoniarum. Rursus idem auctor lib. iiij. de rege sacrorum scribit, nomen eius sacrum censeri, & obseruari ἔνεκα τῆσ ὁσίας. Obseruandæ inquāinquam religionis causa. Euripides in Iphigenia Taurica, sacrificium quoddāquoddam commemorat, in quo sanguis effunditur, vt vera hominis immolatio videatur cæremoniarum tantum obseruandarum gratia, gladio in hominem imminenti.

ἐπισχέτω ξίφοσ.
δέρη πρὸσ ᾶν δροσ, ἆιματ', ἐξανυέτω
ὁσίας ἔκατι δεᾶς.

CAPVT IX.

INter eas leges, quas prudentissimus Rex Alfonsus, huius nominis decimus, opera doctissimorũdoctissimorum virorũvirorum ex veteribus iurisconsultorum responsis, CæsarũCæsarum rescriptis, iuris Pontificij canonibus, ac decretis, edere in publicam regni Castellani, cui præerat, vtilitatem diligentissime curauit, opere septem partito, & vulgari lingua seruata Cestellani idiomatis maiestate, promulgato, extat lex j. titu. xxv. parti. vij. quæ probat Sarracenos dictos fuisse à Sarra vxore libera Abrahæ, quamuis ipsi nōnon à Sarra, sed ab Agar ancilla originẽoriginem duxerint. hæc quum aliquando legissem vt ingenue fatear, existimaui absq;absque aliquo idoneo auctore scripta fuisse, quippe qui viderẽviderem, peruersam admodũadmodum esse, hanc huius nominis rationem. Cæterum Sarracenos ab Agar originem habuisse, eiúsque gentis primũprimum auctorem fuisse Ismaelem Agar ex AbrahāAbraham filiũfilium, & ab eo Arabes, qui & Sarraceni generis exordiũexordium ducere, testis est Iosephus libr. j. Antiquit. cap. xx. Idem tradit Eusebius in chronico sub temporibus Abrahæ, & eos appellari, ac dici scribit. Agarenos, & Ismaelitas. Diuus Hieronymus ad Dardanum Agarenorum meminit, quos inquit, nunc Sarrenos vocant. Sed & Sarrace|

p. 29

norum meminit Socrates lib. iiij. hist. eccles. cap. xxxvj. quos eandem historiam tractantes apppellant Ismaelitas Theodoritus lib. iiij. cap. xxiij. & Sozomenus lib. vj. cap. xxxviij. vt plane hinc constet, Sarracenos dictos fuisse Agarenos & Ismaelitas ex eo, quod originem duxerint ab Ismaele, & Agar. Addit Iosepus moris apud eos fuisse, anno ætatis decimotertio circuncidi, quia & Ismael eo anno ætatis fuerit circuncisus. De ratione nominis eodem chronico Eusebij Matthæus Palmerius Florentinus hæc scribit, Mahumetus magnum se æterni Dei prophetam dicens, multos Asiæ, atque Africæ populos commouit, quos noua religione imbuens, Sarracenos ex Dei præcepto vocari dicebat à Sarra legitima vxore Abrahæ, quasi legitimos diuinæ promissionis successores. Hæc Palmerius. Diuus Hieronymus ante ipsum illud Esaie. c. xxj. explicans, auferetur omnis gloria Cedar: inquit, Ismaelitas debere intelligi liber generationis docet ex Ismaele Cedar, & Agarenos, qui peruerso nomine Sarraceni vocantur esse genitos. Sozomenus in d. libr. vj. c. xxxviij. hæc diligentius, & apertius tractat. Porro, inquit, Sarracenorum gens primum cognomine ab Ismaele accepto, qui Abrahæ filius fuit Ismaelitę ab antiquis de primi eorũeorum parentis appellatione vocati sunt. Vt autem maculam illegitimi ortus, & seruitutis nota, serua enim fuit mater illius Agar, â se amolirentur, Sarracenos se ipsos nominarunt, perinde atque à Sara Abrahæ coniuge stirpem ducerent. Cæterum seriem generis inde trahentes eodem cum Iudæis viuendi more vtuntur. Nam circuncisionem ita vt illi colunt, & à suillis carnibus abstinent, multaq́;multaque pręterea illorum instituta seruant. Quod si non ex omni parte iuxta illorum ritus viuunt, aut tempori id adscribendum est, aut finiti morum populorum, qui se eis immiscuere, confusioni. Quę quidem verba ferme repetit Nicephorus lib. xj. eccle. hist. c. xlvij. Diuus Hierony mus super Ezechielem. c. xxv. Agarenos, inquit, & Ismaelitas, qui nunc Sarraceni appellantur, assumentes sibi falso nomen Saræ, quod scilicet de ingenua & domina videantur esse generati. Quo fit, vt & Partitarum lex auctores habeat non contemnendæ auctoritatis ad probandam Sarracenorum originẽoriginem, nominísque rationem. De origine vero minime controuertam, at de nominis ratione illud fortassis rem dubiam facit, quòd si à Sara dicerentur, Sarani, non Sarraceni dicendi forent. Deinde Plinius lib. vj. c. xxviij. Sarracenorum gentem inter Arabes connumerat, & scribit Stephanus de vrbibus Græcus auctor, & is maximę fidei, Sarracenos dictos fuisse à Saraco vrbe Arabię. Idem commemorat Paul. Aemilius libr. vij. de Francorum historia. Quod magis arridet. Nam & Saracæ vrbis in Arabia meminit Ptolomeus lib. vj. Geographię c. vij. et Ammianus Marcellinus libr. xxiij. ita scribit, & in Asia Albanos, mare RubrũRubrum, et Scenitas Arabas, quos Sarracenos posteritas appellauit. His addere libet, Maranos, & Maranitas, Arabas esse Diodoro Siculo lib. iiij. & Straboni lib. vj.

Erasmus super epistolam Hieronymi ad Chomatium scribit, Diuum Hieronymum in Hæbraicis quæstionibus significare, Sarracenos ab Ismaele ortos, dictos à SarrāSarram, quod Hæbraica lingua sonat onagrum. Qua in re vir alioqui diligentissimus vel memoriæ lapsu, vel nimis festina Diui Hieronymi lectione prorsus hallucinatur, cũcum à Hieronymo nihil de dictione SarrāSarram scriptum fuerit. Ita enim scribit, Ismael interpretatur exaudito Dei. Hic erit, inquit scriptura, rusticus homo manus eius super omnes, & manus omnium super eum, & contra faciem fratrum suorum habitabit. pro rustico scriptum est in Hebræo, Phere. quod interpretatur onager. Significat autem semen eius habitaturũhabitaturum in eremo, id est Sarracenos vagos incertísque sedibus, qui vniuersas gentes, quibus desertũdesertum ex latere iungitur, incursant, & impugnantur ab omnibus. Hæc Hieronymus.

CAPVT X.

SCrupulosam nimis CretionũCretionum solennitatẽsolennitatem sublatam esse ab Imperatoribus Theodosio, & ValẽtinianoValentiniano constat ex c. xvij C. de iur. deli. Quæ vero fuerit CretionũCretionum hæc solennitas, Vlpianus iurisconsultus egregie tractat in institutionibus, tit. qui hęredes institui possint. Ex testimonio viri summè docti FrācFranc. Duareni lib. ij. dispũdispu. c. xlj. Nam Vlpiani institutiones nondũnondum nobis licuit videre. Cretio, inquit Vlpianus, est certorũcertorum dierum spacium, quod datur institutio hæredi ad deliberādumdeliberandum, vtrum expediat ei adire hæreditatẽhæreditatem, nec ne. Velut Titius hęres esto. Cernitóque diebus centum proximis, quibus scieris poterísq;poterisque: |

p. 30

nisi ita creueris, ex hæres esto. Cernere est verba cretionis dicere, ad hunc modum, Cum me Męuius hæredem instituerit, eam hæreditatem adeo, cernoq́;cernoque. Sine cretione hæres institutus, si constituerit, nolle se hęredem esse, statim excluditur ab hæreditate, & amplius eam adire non potest. Cum cretione verò hęres institutus, sicut cernendo fit hæres, ita non aliter excluditur. quam si intra diem cretionis non creuerit. Ideóq;Ideóque etiāetiam si constituerit, nolle se hæredem esse, tamen si supersint dies cretionis, pœnitentia actus cernendo hæres fieri potest. Cretio autem vulgaris dicitur, aut cōtinuacontinua. Vulgaris, in qua adiiciuntur hæc verba quibus scieris, poterísq;poterísque. Continua, in qua non adiiciuntur. Ei qui vulgarem cretionem habet dies illi dati computantur, quibus sciat, se hæredem esse, & potuit cernere. Ei vero, qui continuam habet cretionem, etiam illi dies computantur, quibus ignorauit, se hæredem institutum, aut sciuit quidem, sed non potuit cernere. Hæredes aut instituti dicuntur, aut substituti: instituti, qui primo gradu scripti sunt: substituti, qui secundo gradu. vel sequẽtibussequentibus hęredes scripti sunt. Velut Titius hæres esto, cernitóq;cernitóque in diebus proximis centũcentum, quibus scieris, poterisque, nisi ita creueris, exhæres esto, tunc Męuius hęres esto, cernitóque in diebus, & reliqua. Hęc sunt Vlpiani verba. Quibus mire conueniunt quæ Isidorus libr. v. etymolog. scribit. c. xxiiij. Cretio inquit, est certus dierum numerus, in quo institutus hæres aut adit hæreditatem, aut finito tempore cretionis excluditur, nec liberum illi est vltra capiendæ hæreditatis. Cretio appellata est, quasi decretio, id est decernere, & constituere, vt puta, ille hæres mihi esto, additúrq;additúrque, cernito intra dies tot. Adeundarum autem hæreditatum centesimus statutus erat dies, quibus non est Cretio addita. Hæc Isidorus, cuius loci meminit Andræ. Alciat. lib. iij. dispu. cap. vij. Hac ratione veteres cernere, hæreditatem dicebant, pro adire hæreditatẽhæreditatem, auctore Festo Pompeio. Cicero in oratione de lege Agraria in Rullum. Quam hæreditatẽhæreditatem iam creuimus. idem lib. ix. episto. famil. epist. 14. ad Dolabellam. Ate autem peto, vt me hanc quasi falsam hæreditatem alienę glorię sinas cernere. Vtitur & alibi sępe eadem dictione Cicero quẽadmodumquemadmodum tradidere Budæus in Pandectas ti. de origine iuris. & Alciatus in dict. c. vij. Duarenus item apud Ciceronem libr. 1. de oratore ita legit, De his credo rebus, inquit Crassus, vt in cretionibus scribi solet, de quibus sciāsciam, poteróq;poteroque. tametsi vulgo legatur in conditionibus. Sic & apud Plinium lib. 2. c. 21. vbi desyderibus agens ita scribit, an crescerent, mouerẽtúrquemouerenturque, cœlo in hæreditate cunctis relicto, si quisquam qui rationem eam caperet, inuentus esset. Pintianus legendum censet, qui cretionem eam caperet, expuncta vulgata lectione. Sed & apud Varronem lib. 6. de lingua Latina locus extat hac de re atrocem in modum laniatus, genuo tamen candori restitutus ex Plauto, cura & diligentia Petri Victorij. lib. 7. varia. lectio. c. 1. apud PlautũPlautum, inquit Varro, in Cistellaria, vbi legitur, Cum ante hac te amaui, & mihi amicāamicam esse creui, mea Gimnasium, valet constitui. Ita que hæres cũcum constituit se hæredem esse, dicitur cernere, & cum id fecerit creuisse. Hæc Varro, qui & libr. 5. ita inquit, cerno dictum á creo, id est, à creando, creo ab eo, quod cum quid creatum est, tunc deníque videtur. Hinc fines capillorum descripti, quod finis videtur discrimen, & qui id testamento, id est facito videant te esse hęredem. Itaq;Itaque in creatione adhiberi iubent testes. Verum & hic locus, à nemine quod sciam, animaduersus, non minorem dilaniationẽdilaniationem patitur. Ipse quidem ita legerem, Hinc fines capillorum discreti, quod finis videtur discrimẽdiscrimen. Et quid in testamento dixerit, cernito, id est, facito videant te esse hæredem. Itaque in cretione adhiberi iubent testes.

Sed & lib. 4. codicis Theodosiani titulus extat primus de cretione, vel bonorum possessione. & in l. 1. inquiunt Impe. Theodo. & ValẽtinianusValentinianus. Et cum legitima successio non solũsolum in matre, verum etiāetiam in successoribus longius constitutis, nōnon bonorũbonorum possessionis petitionẽpetitionem, non certionis solennitatem cogitur custodire, qualicunq;qualicunque contenta aditę, vel adeũdæadeundæ hęreditatis indicio, quanto magis pater talibus est vinculis exuendus? Quę quidem verba plane poterunt ex superius traditis explicari, vt illa Plinij li. x. epistola de testamento Largi. Rogauit, inquit testamento, vt hęreditatẽhęreditatem suam adirem, cernerémq;cernerémque, ac deinde perceptis quinquaginta milibus nummûm, reliquum omne Herac leotarum, & Theanorum ciuitatibus redderem.

p. 31

CAPVT XI.

GRatianus omnium, quos illa ætas tulit, vir diligentissimus, ex vniuersalis ecclesiæ, prouinciarũq́;prouinciarumque synodis, nec non ex Augustino, Hieronymo, Chrysostomo, & aliis aureum decretorum librum non vulgari industria concinnatum nobis relinquens, magnam iuris diuini, & humani professoribus vtilitatem adeo comparauit, vt plane qui eius lectionem vel omiserit, vel negligenter fuerit aggressus, multarum rerum cognitione priuatus, iure sit ex albo eorum delendus, qui iuris diuini, & humani professores censentur. Tot tamen scatet liber is mendis iniuria temporum, vt fit de re publica, ac re literaria benemeritissimus censendus, qui huic auctori emẽdandoemendando, ac corrigendo, totq́;totque maculis expurgando operam dederit. Nos equidem quandoque id facere constituimus, cuius laboris iudicium fortassis, & in his, quæ publica iam fecimus, & quæ dum vixerimus, typis tradẽturtradentur, satis erit lectori cognitum, & tamen tercentũtercentum fere locis iam animaduersis, ac restitutis, supersedendũsupersedendum fore decreuimus, quod nobis fuerit compertum, Antonium AugustinũAugustinum Romæ, huic negotio egregiam adhuc operāoperam impẽdisseimpendisse prope ad vmbilicum. Cuius eruditioni, variæq;variæque lectioni, ac diligentiæ cedentes, vt par est minimè veremur aliquot loca expẽdereexpendere, dum plura, difficilioraq́;difficilioraque ab aliis suo nitori restituta speramus. Extat apud Gratianum inscriptio quædam 31. q. 2. c. de neptis his sanè verbis. idẽidem Sacratio Regi Aragonum. Cuititulo, vt & plerisque aliis parum fidendum esse censuit IoānesIoannes Vasæus, vir diligentissimus in chronicorũchronicorum Hispaniæ priori Tomo cap. xviij. & meritò, cũcum ex Regibus Aragonum nullus nomen hoc vnquam habuerit, nec alicubi eius mentio fiat. Nos locum istum ita castigandum esse censemus. Item Sanctio Aragonum Regi. huiusq́;huiusque castigationis ea est non leuis ratio, quod Antonius Beuter canonicus Valentinus, res illius ciuitatis memorabiles sermone Hispano eruditè, ac studiosè describens, eiusdem historiæ meminerit, cuius & à Gratiano merito fit, cōmemoranscommemorans libro secundo, capit. octauo Sanctium Aragonum Regem strenuo cuidam militi, infimæ tamen sortis homini, neptem vel ex fratre, vel ex sorore, vxorem iuramẽtoiuramento præstito despondisse, ob insignem regi nauatam operam in rebus militaribus, quas rex ipse pręclarè gessit aduersus Christiani nominis hostes, qui tunc ex ArabũArabum gente totam ferè Hispaniam occupauerant. ea verò sponsalia omni conatu neptem repudiasse, idq́;idque cōtigissecontigisse scribit anno ferme à Iesu Christi Redemptoris nostri natiuitate. M. LXXXIIII. Qua de re consultus postea summus ecclesiæ Pontifex Vrbanus secundus, qui promotus est ad summum PontificatũPontificatum, vt historici tradidere, Anno millesimo octuagesimo septimo, Sanctio Regi respondit, non esse cogendam eius neptem maritum accipere, in quem nec ipsa consensisset, nec consentire vellet. Qua ratione pontificia responsio adscribenda est Vrbano secundo, nōnon Hormisdæ Pontifici. Nam etiam si eiusdẽeiusdem quęstiones caput secundum Hormisdæ Pontificis sit ad Eusebium Episcopum, id tamen responsum, quia ex Paleis est, deduci è medio debet, & c. iij. ad Sanctium Aragonum Regem destinatum adscribi debet Vrbano, cuius est caput illius quæstionis primum, idq́;idque ratio temporis maximè suadere videtur, siquidem Hormisda PōtifexPontifex summus ad eam fuerit dignitatem electus Anno domini quingentesimo decimoseptimo, quo tempore, & multo post quingentis fere annis nondum habuit initium Regum Aragonensium principatus.

CAPVT XII.

VNdecima causa, & quæstione tertia inquit Gratianus. Item Ambrosius, Iulianus Imperator, quāuisquamuis esset apostata, habuit tamen sub se milites, quibuscũquibuscum dicebat, Producite aciem pro defensione reipublicæ, obediebant ei. Cum autem diceret eis, producite arma in Christianos, tunc cognoscebant Imperatorem cœli. Hæc inquam Gratianus, nam apud diuum Ambrosium in his operibus, quæ eius titulo modo extant, & publicè typis traduntur, nondum potui locum istum deprehendere. Verùm apud Gratianum illud est primum obseruandum, Iulianum Cæsarem dictũdictum fuisse apostatem ex eo, quod quũquum primum in Cappadocia |

p. 32

non longè à Cæsarea cum Gallo Cæsare simul educatus, & institutus ita fuisset à præceptoribus, vt non verbis modo, sed & factis studium, ardoremq;ardoremque in religione Christiana insigniter ostendisset, demum ariolorum consuetudine adductus, ac Libani sophistæ, qui tunc Nicomediæ ludum aperuerat, quam in vrbem translatus erat Iulianus iussu Imperatoris CōstantijConstantij, clam libris comparatis, cum ad eum accedere ei foret interdictum, eundem sophistāsophistam diligenter imitatus pietatem Christianam primum abiecit, deinde à Maximo philosopho, non Bizantio, sed Ephesio, non mediocriter ad imperandi libidinẽlibidinem aliolorum sacris initiatus excitatur, & ad Christianismi odium producitur. Qua ratione in grauium rerum suspicionem, cum Constantio incidisset, capite tonso ad eam suspicionem tollendam monachus factus est, atque ita, quem antea re vera receperat, eum falso præ se tulit Christianismum, atque occultè philosophiæ operam dedit, apertè autem in lectorem Nicomediæ ordinem lectus, sacras publicè legit literas, donec adhuc superstite Constantio, & eo mortuo imperio potitus, tam impudenter religionem Christianam abiurauerit, vt ipsum etiam pernegauerit Christum, ac repente simulationi quoque illi, qua Christianum se esse finxerat, nuncio remisso, dæmonum templa frequẽtaueritfrequentauerit sacrificans, simulq́;simulque pontificẽpontificem seipsum appellans Gentilium mysteria, ritus, & sacrificia, diesq́;diesque festos paganorum agere permiserit. Hæc sanè constat ex Socrate libro tertio. hist. eccle. cap. primo. Theodorito lib. tertio. cap. secundo. Sozomeno libro quinto. capitulo ij. Nicephoro libro decimo, ca. j. ij. & iij. Cassiodoro in tripartita cap. j. ij. & iij. Sed & ipse Socrates libro tertio. cap. xiiij. Iulianum expressim apostatam appellat. Et quidem meritò, cum & victimarum gentilium sanguine sacrũsacrum baptismi lauacrũlauacrum sibi abluerit, atque se ipsum à misteriis ecclesiæ exauctoratum excluserit. Quod idem auctores tradidere, præsertim Sozomenus libro quinto, cap. secundo. Chrysostomus lib. vno contra gentiles. Nicephorus, & Cassiodorus in præcitatis locis. Ex quibus intelliges quæ diuus Ambrosius in oratione de obitu Theodosij Imperatoris de Iuliano ita scribit, Inde reliqui principes Christiani, præter vnum Iulianum, qui sarutis suæ auctorem reliquit, dum philosophiæ se dedit errori, inde Gratianus, & Theodosius. hæc Ambrosius. Sed & impius hic Iulianus eo furoris prouectus erat, vt Christum per contumeliam Galilæum appellaret. Hoc etenim nomine Iesum Christum, & Christianos omnes ex conuicio quodam appellasse, auctores sunt in histor. eccles. Socrates lib. tertio, capit. ij. Theodoritus libro tertio, cap. viij. & c. xxj. Sozomenus lib. v. c. iiij. Cassiodorus intripartita li. vj. capitulo xliiij. & xlvij. Ruffinus libro decimo, histo. eccles. c. xxxv. Ioannes Chrysostomus li. vno, contra gentiles. Hieronymus in epistola ad Magnum oratorem, & Nicephorus libro. dec. capitulo iiij. & xx. Impietatis, & blasphemiæ temerarius hic princeps tandem pœnas dedit diuina vltione punitus, quippe qui in bello Persico prope Ctesiphontem vrbem, incertũincertum an ab hoste, vel à suis fuerit occisus, & ore proprio diuinæ maiestatis iudicium confessus dixerit, quum à vulnere caua manu sanguinem hausisset, atque eum in cœlum, veluti ChristũChristum conspiciens, coniecisset, perinde, atque causam cædis suæ in eum referret, calamitatis autorem intelligens, Vicisti Galilæe, vicisti, sicuti commemorant Theodoritus libro tertio. capitulo xxv. Cassiodorus in tripartita libro sexto. cap. xlvij. & Nicephorus lib. x. ca. xxxv. qui & illud refert, Iulianum iam moriturum, anima secedente à corpore, diuinius quodammodo quàm pro hominum captu potuit, oculos intendisse ita, vt Christum viderit, & exclamasse, Saturare Nazarene. His equidẽequidem rationibus constat, iure dictum fuisse Iulia num apostatam quo nomine ignominiose eũeum appellauit Maris Chalcedonensis episcopus ex oculorum suffusione cæcus manu à puero eo ductus, vbi Constantinopoli Fortunæ in Basilica, in qua eius deæ statua collocata fuerat, ipse Imperator sacrificaret, auctoribus Cassiodoro lib. sexto tripartit. capit. sexto. Socrate lib. tertio. cap. xii. Sozomeno lib. quinto. capit. 4. & Nicephoro lib. x. capit. xx. ex quibus apparet, Iulianum eidem episcopo respondisse, non tantum posse eum, quem ille coleret GalilæũGalilæum, vt cæcitati eius mederetur. Cui episcopus magna cum dicendi libertate occurrens, gratias, inquit, ago seruatori meo Deo, qui vt visum amitterem curarit, ne impurissimum vultum tuum ad impietatem declinantem conspicerem. Verùm & ante Iulianum imperatorem Christianos dictos vulgo fuisse â gentilibus Galilæos deduci poterit ex Arriano de Epicteto lib. iiij. cap. septimo. Nam & Christus vocatus est Galilæus Matthæi cap. xxvj. ex eo, quòd frequenter versatus est in Galilæa. Ioan. c. iiij. |

p. 33

aut propter Nazareth, & Capharnaum, in quibus habitabat. Lucæ. 2. & 4.

Secundò obseruandum erit, Iulianum Cæsarem apostatam, & Parabatem, milites Christianos habuisse, qui pro imperij Romani maiestate sub eo militarunt, quos tamen dolo ad deorum gentilium sacrificia donatiuo ea de causa dato, pellicere tentauerit, vt accepto donatiuo simul & thus acciperent, idq́;idque adolerẽtadolorent ipsius Iuliani imagines ex veteri instituto, quibus Iouis, Martis, & Mercurij erāterant insuper depictæ. Quo quidem dolo cognito pœnitentes milites donatiuum imperatori restituunt, & Christianismum liberrimè cùm martyrij affectione profitẽturprofitentur, quos Imperator ita quidem commotus à cæde abstinens exauctoratos ex aula imperiali exegit, cuius rei auctores sunt Sozomenus libro quinto. c. xvij. Cassiodorus lib. sexto tripart. c. xxx. & Nicephorus libro x. c. xxiij. Iustè verò posse Christianos milites, qui pagano principi subditi sunt eo imperante militare, modò bellum sit iustum, aut iustũiustum præsumatur, quod in dubio ita est accipiendum. ex eodem capi. adnotarunt illic Domi. Præposit. Cardin. sancti Sixti, Hugutio, & veteres quidam, quibus mirè patrocinatur diuus Augustinus libro xxij. contra Faustum Manichæum cap. lxxv. à Gratiano relatis in c. quid culpatur. xxiij. quæstione j. Cuius verba hoc in loco obiter subiiciam, quia penes Gratianum non planè, ac sincere leguntur. Cùm ergo vir iustus, si fortè sub rege, homine etiam sacrilego militet, rectè possit illo iubente bellare, Ciuicæ pacis ordinem seruans cui quod iubetur vel non esse contra Dei præceptũpræceptum certum est, vel vtrum sit, certum non est, vt fortasse reum Regem faciat iniquitas imperandi, innocentem autem militem ostendat ordo seruiendi. hæc Augustinus. Ex quo & in specie idem probat Paris Puteus in tractatu de re militari lib. secundo, quæstione xj. quo in loco tractat, an Christiani possint licitè milites infideles in eorum auxilium, vel vt sub eorum vexillo, & ducatu militent, stipendio conducere, & in bellũbellum aduersus Christianos sibi hostes aduocare. Cæterùm, Christianos frequenter, sub paganis imperatoribus olim militasse satis constabit lectori ex varia veterum historicorum lectione. Nam & Christiani milites sub Marco Aurelio Antonino merẽtesmerentes in summa siccitate, rerumq́;rerumque omniũomnium extrema inopia genibus flexis, Dei opem implorantes, hostibus fulmina, M. verò Antonini militibus, & exercitui pluuiam precibus à Deo impetrarũtimpetrarunt. Ex quo hostibus maximè territis, ipsis mirum in modum recreatis, bellum Marcomanicum Sarmatis, VādalisVandalis, & Quadis extinctis, Pannonijsq́;Pannonijsque liberatus confectum est: quemadmodum scripsere Tertullianus in Apologetico. capit. quinto. & in libro ad Scapulam. Eusebius lib. v. eccles. histor. cap. quinto. Paulus Orosius lib. septimo, capit. xv. & Nicephorus libro quarto. capit. xij. Extat & ipsius. M. Aurelii epistola post Iustini martyris orationem secundam pro Christianis, in qua ipsemet imperator, victoriam istam precibus Christianorum se obtinuisse fatetur. Cuius rei & profani historici, nempe Iulius Capitolinus, & DiōDion. Nicæus in. M. Aurelio, & ex nostris Eutorpius meminere, miraculum hoc Christianorum precibus contigisse ferè supprimentes, tametsi Dion. idem quod Eusebius tradiderit tribuens id legioni Melitinæ, quo nomine & ab Eusebio Christianorum legio ista vocata est, ab vrbe Melitina in qua forsan stationem habuerat, cuius vrbis mentio fit à Nicephoro libro septimo capitulo septimo, sed & is author in dicto capit. iiij. commemorat post Eusebium, hanc legionem prærogatiua quadam apud principem in exercitu obtinuisse locum, & ab imperatore nomen κεραυνοβόλου, id est, fulminatricis habuisse. eiusdem nominis meminit & Dion in. M. Aurelio. tametsi constet, tempore Augusti ex Romanis legionibus vnam hoc idem nomen habuisse, quod Dion siue is idem est, siue alter memoriæ tradidit in lib. lv. sub Maximiano imperatore militauit ex Christianis Thebanorum legio, quæ à Thebis AEgyptiis missa fuerat, & cùm Imperator in Sedunorum finibus iussisset, milites exercitus diis gentilium sacrificare, hæc equidem legio à reliquo agmine discessit, ne impiis sacrificiis interesset, quod grauiter tulit Imperator, ipsisq́;ipsisque militibus constanter respondentibus, se Christianos esse, & à talibus sacrificiis religione, à qua minimè sibi esset discedendum, prohiberi, ira, adeoq́;adeoque in Christianos accensus, Theobanorum legionem pœnas dare iubet decimo quoque milite trucidato, quam pœnam semel, & iterũiterum Christiani auctore Mauricio subire maluerunt, quàm imperata facere. Postremò Maximiano non ferẽteferente Christianorum cōstantiamconstantiam, vniuersi milites à reliquo exercitu illius imperio conciduntur. Erat etenim apud Romanos vetus militatis disciplinæ institutum, vt quoties legio aliqua, |

p. 34

vt militum multitudo deliquisset, præter centuriones, signiferosq́;signiferosque reliqui, decimo quoque ad supplicium sorte lecto, punirentur. Quod satis deducitur ex Liuio libro secundo, decad. j. Cicerone in oratione pro Aulo Cluentio, Dionysio Halicarnass. libro nono. Plutarcho in Crasso. Sozomeno libro quinto, eccle. hist. capitulo nono, & Nicephoro lib. x. ca. viij. Ex quibus constat quid apud veteres auctores sit, decimare milites, ac rursus dicimare populũpopulum, cuius punitionis iterum Plutarchus meminit in Marco Antonio. Poterit lector de hac Thebanorum legione. & eius martyrio his addere, quæ scribit Vvolphangus Lazius libro quinto de Roma. rep. cap. viij. apud libro quarto, cap. viij. multa de suppliciis militaribus. Etenim Cornelius Tacitus lib. iij. & libro xviij. Appianus Alexandrinus libro secundo, belli ciuilis, decimationis militum meminere, sicuti & cẽtesimationiscentesimationis Capitolinus in Macrino, ac rursus decimationis idem, & Frontinus in quarto, ac Polybius in libello, de castrametatione Romana.

CAPVT XIII.

DEcimanona distinctione c. penultimo, hæc Gratianus refert ex libro pontificiali. Anastasius secundus natione Romanus fuit temporibus Theodorici regis. EodẽEodem tempore multi clerici se à communione ipsius abegerunt, eo quod communicasset sine consilio episcoporum, vel presbyterorum, & clericorum cunctæ ecclesiæ Catholicæ diacono Thessalonicensi nomine Photino, qui communicauerat Acatio: & quia voluit occultè reuocare Acatium, & nōnon potuit, nutu diuino percussus est. Hęc Gratianus. Addit interpres. Quia dum assellaret emisit intestina. Sed & hæc in Anastasio secundo Platina, & Volaterranus lib. xxij. tradidere, ex Gratiano, vel ex libro pōtificialipontificiali. Idem Gratianus hoc repetit. j. q. j. cap. dictum. ex gestis Romanorum pontificum.

Cæterùm Albertus Pighius libro quarto, de eccles. hierarchia cap. octauo multam auersus Gratianum scandescit in iram, pioquidem animo, & feruentissimo in Apostolicæ sedis maiestatem zelo, quippe qui omni conatu contendat, summos pontifices, qui post Petrum sedem illam obtinuere, à labe hæresie prorsus immunes fuisse. Nos missa modò facimus quæ doctissimus ille vir de aliis pontificibus tractat, ea etenim nunc pertractare nostri non est instituti, hunc tantum Gratiani errorem ipsum sequuti conabimur planè, ac funditus euertere, lectorem admonẽtesadmonentes, quod non semel fecimus, in his, quæ ad fidem historiæ pertinent, non esse omnino Gratiano credendum, imò alios auctores legendos fore, quorum sit fides apud viros doctos in hac re diu probata, & recepta. Etenim falsa esse quæ de Anastasio pontifice Gratianus cōmemoratcommemorat, primum ex eo constat, quod cum Fœlix huius nominis tertius Romanæ ecclesiæ Pontifex Acatio Constantinopolitano præsuli cōdemnationiscondemnationis sententiam, qua dignitas ei abrogaretur misisset, ipseq́;ipseque Acatius mente, sensuq́;sensuque omni captus Papæ nomen à sacro Albo exemisset, animo, & corpore vinctus, breui pòst communem omnibus ingressus est viam, mortemq́;mortemque obiit adhuc viuente Fœlice. QuẽadmodumQuemadmodum obseruari poterit ex Euagrio libro tertio, cap. xviij. &c. xxiij. & Nicephoro libro xv. c. xvij. Atque ideo minimè potuit Anastasius Acatium reuocare iam dudum rebus humanis exemptum. Siquidem Acatius vita functus est sub Fœlice, cui successit Gelasius, & huic post annos sex Anastasius. Idem probatur ex eiusdem Anastasij ad Anastasium Cæsarem epistola, quæ prima est ex Anastasij secundi epistolis, quo in loco ipse pontifex asseuerat, Acatium dudum mortem obiisse.

Deinde illud est obseruatione dignum. vt obiter adnotemus, Gratianum quandoq;quandoque eos auctores, quos citat, prauè intellexisse, nihil in epistola ad Cæsarem, Anastasium pontificem in patrocinium Acatij scripsisse, cum omnibus viribus conatus fuerit, tam literis, quàm nuntiis, vt eius nomen, & memoria à Catholica Christi ecclesia aboleretur, imperatori Acatij memoria defendenti multis rationib. ostendẽsostendens, ob graues, intolerandosq́;intolerandosque excessus, & certa facinora iustissimè damnatum eum fuisse à sede Apostolica. Quod apertissimè deducitur ex epistola Anastasij ad Cæsarem missa. cuius fragmentum idem Gratianus retulit in c. secundum ecclesiæ, dist. xix. & in d. c. dictum. j. q. j.

Sed & quod Gratianus in Anastasio notat, |

p. 35

diuus Augustinus sæpissimè tractat vt pium, orthodoxum, & catholicum, Nec enim sacramentum aut baptismi, aut ordinis, nec ius dandi sacramenta quod ad characterẽcharacterem amittit hæreticus, aut schismaticus. Ideo nōnon licet à Catholico sacramentum vel baptismi, vel ordinis repeti, quamuis fuerit ab hæretico episcopo, vel sacerdote collatum. Qua ratione correcto hæresis, vel schismatis vitio, non est baptismus, vel ordo repetendus. QuẽadmodumQuemadmodum obtentum, ac receptum est ab ecclesia Catholica. Præsertim non erant infirma, nec irrita sacramenta, quæ fidelis, & orthodoxus populus in vnione manẽsmanens ecclesiæ Catholicæ acceperit à proprio Episcopo, nec hæretico, nec schismatico, sed qui ab alios excessus excōmunicatusexcommunicatus fuerat. Est igitur hęc vera, & catholica sententia, qua probatur, nōnon esse sacramẽtumsacramentum ordinis, baptismi, & similia rependenda, licet data fuerint ab hæreticis, & schismaticis, vbi ad ecclesiæ vnionem redierint qui baptizati fuerunt, vel alia sacramenta ab hæreticis accepere. Quod longius tractauere gl. & Cardin. sancti Sixti in d. c. secundum ecclesiæ. Alfonsus à Castro lib. de hęresibus. in verb. baptismus. hæresi quinta. tex. optimus in c. à quodāquodam. de consecr. dist. iiij. tradit S. Thom. iij. part. q. lxvij. art. v. Thomas Vvaldensis de sacramen. c. iiij. v. vj. & seq. Magister sentent. in iiij. dist. v. vbi Thomas, q. ij.

Ex quibus palam depræhẽditurdepræhenditur manifesta calumnia Gratiani, qui nescio cuius testimonio, ausus fuerit aduersus summum ecclesiæ præsulem, eumq;eumque catholicum constanter asseuerare, cōtracontra Fœlicis & Gelasij decreta, voluisse Anastasium, ad ecclesiam reuocare impiũimpium Acatium, qui iam dudum mortem obierat, & cuius memoriam ab ecclesia catholica deleri in eadem epistola Cæsari persuadere conatur, manifesto iudicio, Fœlicis sententiam, quæ Acatium damnauerat, egregiè laudans, tantum non propria subscriptione sequutus. Eodem sanè iure mera sunt commenta, quæ de punitione diuina ipse Gratianus nōnon semel impiè, ac temerè videtur effutire, & quæ Barbarus interpres adiecit, ex quibus Platina, & Volaterranus eandem fabulam, vt opinor, mutuò accepere.

CAPVT XIIII.

GElasius summus ecclesiæ PōtifexPontifex huius nominis primus, ad eam dignitatem electus anno fermè. ccccxciiij. lxx. eruditissimis, & Catholicis Episcopis ad se vocatis, eorumq́;eorumque consultatione præuia, de recipiẽdisrecipiendis, vel non recipiendis libris tractare Romæ conatus ea, de re insigne decretum edidit, in eaq́;eaque Synodo Christianam religionem profitentibus exhibuit, quo maximè scirent, quibus libris, quæ ad fidem pertinerent probanda forent, & à quibus in his, quæ de fide disputantur esset abstinendum. Extat id decretum integrũintegrum in primo conciliorum Tomo, & apud Burchardum Vvormatiensem Episcopum libro iij. capit. ccxvij. tametsi Gratianus eius. j. parte omissa idem. xv. dist. tradiderit. Nos ad eius interpretationem, cùm & ea sit admodum vt illis, & necessaria iuris diuini, & humani studiosis, prænotandum esse cẽsemuscensemus, scripturas, seu libros de rebus ecclesiastici tractantes in tria genera distingui. Primi etenim generis libri sunt qui Canonici censentur. Secundi generis sunt Agiographi. Tertij verò Apocryphi.

p. 36

Canonici libri dicuntur omnes scripturæ,

1

*† quas recipit ecclesia, vt publicè legantur in ædificationem fidelium, & ex quibus sumatur efficax argumentum ad probandum ea, quæ fidei sunt, & ad fidem pertinent, quibusq́;quibusque vti debemus ad hæreses, earumq́;earumque auctores expugnandos. Sunt etenim huius generis scripturæ diuinæ quidem, quas homines quidam Deo inspirante scripserunt, imò quas Deus ipse manibus hominum scripsit, nec eis magis quam Deo earum auctori refragari licet. Has canonicas appella mus non alia ratione, quāquam quod fuerint hæ scripturæ ab ecclesia probatæ, & in canonem diuinarum scripturarum receptæ, siquidem ecclesia iuxta sensum, quem statim exponemus, regula est firmissima, & constitutissima ad discernendum, ac diiudicandum, quæ sit scriptura canonica, auctore Augustino libro vno, contra epistolam Manichæi. quæ dicitur fundamenti. is enim inquit cap. v. Ego verò Euangelio non crederem, nisi me Catholicæ ecclesiæ cōmoueretcommoueret auctoritas. idem ferè tradit lib. xviij. contra Faustum capit. iiij. quibus verbis satis docet D. Augustinus, nullam scripturam esse authenticāauthenticam, aut canonicam sine auctoritate ecclesiæ, cuius membra fuere canonici scriptores. Nec aliunde potest quis scire scripturas esse diuinas, aut canonicas, quàm ex ecclesia, quæ traditionibus Apostolicis, magisterio spiritus sancti, eiusque lumine edocta decreuit, & professa est, canonicum est Euangelium Marci, qui Christum non vidit. nec tamen admisit Euangelium Nicodemi, qui Christum vidit, & audiuit, vt Ioannes cap. iij. testatur. atque hæc vera esse multis rationibus, & ex veteribus auctoribus, probare conantur, & probant Io. Ecchius in Enchirid. cap. j. Drie donius de dogmatib. eccles. lib. j. c. j. & lib. iiij. cap. iiij. ex Irenæo, & Augustino, Alfonsus à Castro lib. j. de hæresibus cap. v. Illud verò est in hac quæstione potissimè obseruandum, propriè, ac simpliciter, nec Canonicam scripturam auctoritatẽauctoritatem sumere ab ecclesia, nec ecclesiāecclesiam à canonicis scripturis. Vtriusq;Vtriusque etenim auctoritas est à Christo. cuius spiritu dictatæ sunt scripturæ, & efficax est ecclesia, atque ideo in hunc sensum opinor accipiendum esse quod modò asseuerauimus, nullam scilicet scripturam esse authenticam, aut canonicam sine auctoritate ecclesiæ, vt intelligamus, penes ecclesiam Catholicam esse ius hoc declarandi, ac denunciandi, quæ scripturæ sint canonicæ, authenticæ, & diuinæ, dictatæq́;dictatæque à spiritu sancto. Vnde scriptura canonica testimonium est ecclesia ex spiritu sancto testificantis. Nec posset ecclesia dare auctoritatem, & vires diuinæ scripturæ, ei quidem scripturæ, quæ diuina non est. Hoc enim ex ecclesia habemus, vt sciamus, quæ sit scriptura diuina, & tenemur eam scripturam diuinam censere quam ecclesia diuinam esse diffinierit. Quæ tamen quamuis certò diffiniat, nec falli possit, sua diffinitione non efficit illam scripturam esse diuinam. Nam adeo illam diuinādiuinam esse professa est, quia verè diuina erat, quod si diuina scriptura non esset, ecclesia minimè, diuinam esse pronũciaretpronunciaret. Comperto etenim ex testimonio ecclesiæ, quæ scripturæ sunt Sacræ, & diuinæ, ex se ipsis habent diuini, ac canonici libri, vt per omnia eis credere teneamur. Imò catholica, sanctaq́;sanctaque Romana ecclesia diuinis scripturis nōnon tantùm testimonium exhibuit, testis, qui cogere non potest, officio functa, & testificata illas esse diuinas, sed & iudiciali auctoritate iudicauit illas debere recipi, idq́:idque fecit magisterio spiritus sancti, quo pollebat, per traditionem erudita.

Sic pari ratione ecclesia, † vel Summus PōtifexPontifex

2

* non posset nouum articulum fidei constituere, aut efficere, aliquam assertionem esse Catholicam, quæ antea Catholica non fuerit, quid manifesta ratione comprobant Alfonsus à Castro libro primo de hæresi. cap. viij. Ioan. Arboreus lib. quinto. Theosophiæ. c. x. ex nostris Feli. in c. quæ in ecclesiarum. de const. nu. xxiij. quamuis Abbas contrarium scripsit in c. cùm Christus de hæret. cuius opinio, licet maximo conatu ab Alfonso de Castro, & Arboreo improbetur, fortassis eum sensum habuit ab auctore, quo vera possit cẽsericenseri. Potest enim esse aliqua de fide assertio, quæ & si catholica sit, tamen quia non constat manifestè ex sacra scriptura, nec est ab ecclesia diffinita, interim dum latet, non efficiat cum hæreticum, qui contrariam asseuerauerit, donec ab ecclesia sit diffinitum, illam assertionem esse veram, & de fide. Solent enim esse plures in interpretatione sacræ scripturæ opiniones, quarum nulla hæretica est, donec ecclesia diuino auxilio cōtrariamcontrariam ex reconditis sacræ scripturæ sensibus probauerit. Sic in c. damnamus. de summa trini. Abbas Ioachim non damnatur, nec censetur hæreticus, licet eius dogma ex sacris scripturis ab ecclesia damnetur. Ecclesia verò, licet non possit facere, quod quædam assertio sit hæresis, quæ prius hæresis nōnon erat, quid satis |

p. 37

à præcitatis auctoribus probatur, potest tamen efficere, vt nobis per suam censuram pateat, illud esse hæresim, quod antea nos latebat, an merito hæresis dici posset. Qua ratione fit, vt verè possimus asseuerare, assertionem istam quæ modò ab ecclesia antequāantequam fidei Catholicæ contraria improbatur, & hæresis censetur, ante diffinitionem ecclesię etiāetiam hæresim fuisse, tametsi prius quāquam ecclesia hoc diffiniret eius opinionis assertores hæretici minimè dicebantur: quia nos latebat, an esset ea opinio contraria fidei Catholicę: modò verò post ecclesię diffinitionem hæretici dicentur quicũquequicunque eam sententiāsententiam probauerint, & receperint, nōnon quod eorũeorum opinio prius falsa non fuerit, catholicæ fidei contraria, & hæresis, sed quia nomen hoc hæreticorum infame quidem, & ad crimen istud grauissimũgrauissimum pertinens exigit profecto pertinaciam, & rebellionem quandam à catholicæ ecclesiæ diffinitionibus discedentem, quæ verè dici non poterat eo tẽporetempore, quo dubium erat, nec ecclesia diffinierat, an ea opinio esset religioni & fidei contraria. Quod est hac in re semper, ac præsertim adnotandũadnotandum. Deniq;Denique cũcum ecclesia possit modò aliquāaliquam assertionem pronunciare, ad declarare catholicācatholicam esse, & ad fidẽfidem pertinere quę & antea vera quidem erat, catholica, & ad fidẽfidem pertinens, latebat tamen nos hęc de fide veritas propter varias opiniones, reconditũq́;reconditumque, & arcanum sacræ scripturæ sensum, atq;atque ideo contrarium asseuerantes ante declarationẽdeclarationem ecclesiæ hæretici minimè censebāturcensebantur, dici poterit, penes ecclesiam esse potestatem istāistam, declarandi catholicam esse aliquam assertionem, & pronunciādipronunciandi eam ad fidem pertinere ad eum effectũeffectum, vt post ecclesiæ diffinitionem ea assertio ita manifestè sit de fide, vt planè hæreticus pertinax sit censendus, qui contrariam sequutus ab ea discesserit, tametsi ante ecclesię diffinitionẽdiffinitionem licet verissima fuerit, & catholica ea assertio, propter dubiam eius rei, & controuersam disputationem hæreticus iure dici non poterat qui contrariam probasset, & sequutus fuisset. Vnde ratione, & causa huius declarationis, ex qua hęreticus post ecclesię diffinitionem censetur, qui prius nōnon poterat huius criminis nomine notari, admitti poterit Abb. opinio in hoc sensu, vt ecclesia possit modò, & nouissimè declarare aliquid esse de fide, & catholicũcatholicum ad effectum, vt nihil ea de re controuersum sit absq;absque hęresis labe, quod tamen prius occultũoccultum erat, eaq́;eaque ex causa non poterat hæreticus censeri qui vel contrarium asseruisset, vel de ea re dubitasset. Sic sanè D. Thom. 1. part. q. 32. art. 4. scribit, multa nunc censeri hęretica quæ prius hoc nomine minimè notabantur, propterea quod nunc ex ecclesiæ diffinitionibus magis manifestũmanifestum sit ea esse contraria fidei, aut ex eis aliquid fidei contrarium necessario deduci. idem illic adnotauit Caiet. Hinc ab hęresis labe, qua ex parte nomen hoc criminis grauissimi notānotam inurit, excusari solent plures Lactantij Firmiani, Origenis, & aliorum veterũveterum errores. Nam quamuis verè tunc fuerint errores contra catholicam fidem, eorum auctores ab hęreticorum nomine plerumque eximuntur, quòd nondum eo tempore admodum manifesta erant quę postea de fide Ecclesia catholica diffiniuit, & in publicum tradidit. Hinc deniq;denique poterit lector expendere, quo in sensu accipienda sint, quę Card. à Turre Cremata scribit lib. 4. de ecclesia. c. 3. secundę partis. asseuerans, ecclesiam non posse efficere de propositione non hęretica hęreticam. Idem tradit Alfonsus à Castro in d. c. 8. & Albert. in rub. de hęreti. q. 1. nu. 23. ecclesia etenim nōnon potest in his quę ad fidẽfidem pertinent, facere assertionẽassertionem aliquam falsam modò esse, quę prius vera fuerit, nec ex contrario. Erraret equidem, quod est ab ecclesia Catholica in rebus fidei omnino alienum. Potest tamẽtamen ecclesia efficere per eius in re olim ambigua, & controuersa diffinitionem, aliquam assertionem modo hęreticam esse, & censeri, quæ prius nec erat, nec censebatur hęretica. quod Sanctus Thomas satis docet in dict. art. 4.

Canonicos vero libros ex Gelasio iuxta literam ipsius decreti subijciam. Primum veteris testamenti, deinde Noui. Obiter tamen adnotabo, quæ fuerit apud veteres ea de re controuersia, & quid de his libris, & alijs, qui canonici sunt, ab ecclesia catholica, à conciliis prouincialibus, à summis ecclesię Doctoribus sit ad concilium vsq;vsque Tridentinum diffinitũdiffinitum. Eisdem, & similibus vtar obseruationibus in explicandis reliquis Gelasiani decreti partibus, in quibus de Agiographis, & Apocryphis agitur libris.

Ordo ueteris Testamenti.

GEnesis liber vnus. Exodi liber vnus. Leuitici liber vnus. Numeri liber vnus. Deuteronomij liber vnus. Iesu Naue liber vnus. IudicũIudicum liber vnus. Regum libri 4. Ruth liber vnus, Paralipomenon libri duo. PsalmorũPsalmorum liber vnus. Salomonis libri 5. Iob liber vnus. Thobiæ liber vnus. Esdræ liber vnus. Hester liber vnus. Iudith liber vnus. MachabæorũMachabæorum libri duo.

p. 38

Multa poterant hoc in loco adnotari, quædam tamen cęteris prætermissis adscribam, siquidem lector reliqua facillimè apud Driedonium lib. 1. de dognatib. eccles. c. 1. & sequentibus, obseruabit.

Regum libri quatuor.) Hanc Regum historiam scripsisse Samuelem & alios Prophetas qui singulis tẽporibustemporibus vixerunt, testis est Athanasius in eo opere, quod de his libris canonicis scripsit. lib. 11.

Psalmorum liber vnus Salomonis libri quinquinque.) Hęc apud Burchardum. At in primo conciliorum Tomo in Decreto Gelasij legitur, Psalmorum centum quinquaginta liber vnus. Salomonis libri tres. Prouerbiorum. Ecclesiastes. Cantica Canticorum. Quibus satis apparet, olim

3

*controuersum fuisse † an Sapientiæ, & Ecclesiastici libri fuerint à Salomone conscripti, & canonici. Nam præter Gelasium Clemens summus ecclesiæ Pontifex huius nominis primus in canonibus Apostolorum can. 84. tantùm inter canonicos libros, tres priores nomine, ac titulo Salomonis recepit duorum posteriorum nulla mentione facta. Origenes in enarratione primi Psalmi numerum sacrorũsacrorum librorum, qui ex veteri testamento in canonẽcanonem fuere relati apud Hebræos, & demum apud Ecclesiasticos enumerans eiusdem opinionis est auctore Eusebio lib. 6. eccles. histo. cap. 25. cui subscribit Nicephorus lib. 5. c. 16. conciliũconcilium Laodicenum sub Liberio Papa celebratum Anno ferè CCCLXIIII. prouinciale quidem, sed receptum, ac confirmatum in sexta generali Synodo admonens, qui sint libri canonici c. lix. tres tantùm priores, qui Salomonis sunt cōnumeratconnumerat, Sapientiam, & Ecclesiasticum omittit, quasi diffiniens, eos esse extra canonẽcanonem quod Damascenus lib. 4. c. 18. Hieronymus in Prologo Geleato in libros Regum. & in epistola ad ChromatiũChromatium, & Heliodorum, ac Ruffinus in expositione Symboli, palam asseuerant. Et præter hos Gregorius Nazanzenus in eo carmine, ꝙquod de sacris libris scripsit. E contrario literæ, quæ à Burchardo ex Gelasio refertur, conuenit ecclesiæ Catholicæ auctoritas. Nam in concilio Florentino sub Eugenio quarto inter canonicos libros, Sapientia, & Ecclesiasticus recepti fuere his verbis. Psalmi Dauid Parabolæ. Ecclesiastes. Cantica Canticorum. Sapientia. Ecclesiasticus. Sed & concilium Prouinciale Carthaginense, cui Diuus Augustinus interfuit, confirmatum in sexta Synodo c. 47. multò antè Florentinum, eosdẽeosdem libros receperat. Psalterium, inquit, Dauid. Salomonis lib. 5. Quibus itidem verbis hos libros inter canonicos adnumerauit Innocentius Papa ad Exuperium Tolosanum Episcopum. Synodus item Tridentina sub Paulo Tertio idem probat. Etenim inter canonicos libros ab ea censentur Parabolæ Salomonis. Ecclesiastes. Cantica Canticorum. Sapientia. Ecclesiasticus. Quibus manifestè apparet, nōnon esse hac de re disputandum, nec controuertendum post ecclesiæ catholicæ apertissimam diffinitionem, cui est omnino accedendum. Nam & veteres Theologi, Origenes inquam, Clemens Alexandrinus, Chrysostomus, Ambrosius, Cyprianus, Hieronymus, Augustinus, & alij passim his libris, vt canonicis, vsi fuere, imò & plerunq;plerunque titulo, & nomine Salomonis eorum meminerunt. Sed & D. Augusti. lib. 17. de ciuit Dei. cap. 20. & lib. 2. de doctri. Christia. cap. 8. testatur, eosdem libros in auctoritatem canonicorum receptos fuisse. idẽidem asserit Isidorus lib. 7. Etymo. c. 1 quod diligenter tractat Ioan. Driedo. lib. 1. de dogmat. eccles. qui & illud inquirit, an hi libri fuerint à Salomone scripti. Siquidem constat ex prologo eiusdem operis, librum, qui Ecclesiasticus dicitur, scriptum fuisse à Iesu filio Sirach, & nepote Iesu. Imò par est & ex eodem prologo, & his, quæ scribit Damascenus liber 4. c. 18. sensim deducitur Iesum Patrem Sirach librũlibrum illum Hebraicè scripsisse, eius verò nepotem Iesum filium Sirach eundem in Græcam traduxisse linguam tempore Ptolomæi Euergetis Regis AEgypti, cuius auctor ipse nullam mentionem fecit cap. tamen vltimo meminit Simonis Magni Pontificis Oniæ filij, cuius ætate apud AEgyptios regnabat Ptolomæus, annis ferè ducentis ante Christi natiuitatem. atq;atque ideo de auctore huius libri vera nulla fuit olim cōtrouersiacontrouersia, sicuti ex Damasceno, Hieronymo, Augustino, Isidoro, & aliis constat. De auctore autem libri, qui Sapientia inscribitur, maior fuit apud veteres disceptatio frequentiori tamen sententia receptum est, eius auctorem non fuisse Salomonem, sed Philonem Iudæum, qui Græcè id opus scripserit. Quod Hieronymus, & Isidorus ex aliorum assertione tradidere. Philonem verò hunc opinamur non esse illum cuius opera Græcè, & Latinè vulgo circunferuntur, quîque post Christi passionem floruit. & scripsit, quamuis id falso existimauerit Ludo. Viues in Augustinum dict. capitu. 20. Nam præter|

p. 39

quam quod Eusebius, Hieronymus, & alij, qui omniũomnium operum Philonis Iunioris meminere, hunc librum eidem minimè adscripserint, vt patet ex Eusebio lib. ij. hist. eccle. cap. xviij. Nicephoro lib. ij. c. xvij. & Hieronymo de scriptor. eccles. Illud profectò maximè cōuincitconuincit, Philonem Sapientiæ auctorem, multo vetustiorem esse, quàm Iunior Philon, quod Sapientiæ liber inter propheticos, & veteris testamenti libros fuerit semper ab auctoribus ecclesiasticis, ab ipsa deniq;denique ecclesia Catholica post concilium Carthaginense Tertium connumeratus, vnde necessariò fit, eum scriptum fuisse ante Christi aduentũaduentum. Cautius igitur Driedonius lib. 1. de dogmat. c. 2. part. 2. asseuerat, Philonem, qui auctor fuerit huius libri aliũalium ab eo Philone fuisse, qui post Christi passionem Græcè, & elegātereleganter præclara opera ediderit, fuisseq́;fuisseque illum hoc vetustiorem ferè ducentis annis. Nam & Philonis senioris, qui & de Hebręis scripserit, meminere à Iuniore eum distinguentes Iosephus de antiquitatibus, & Eusebius libr. 9. de præparat. Euangelica. c. vlti. Quem & Hebræum fuisse cōstatconstat, vt tandem distinguamus duos Philones Hebræos à Philone Byblio, cuius idem Eusebius meminit lib. 1. de præpar. Euange. c. 4. & præter eũeum Suidas. De his autem libris nempe Sapientia, & Ecclesiastico D. August. in d. c. 8. scribit, de quadam similitudine Salomonis dici, & constantissimà perhiberi, Iesum filiũfilium Sirach eos scripsisse. Id ipsum idem Augustinus repetit in d. c. 20. asseuerans, consuetudinem obtinuisse propter similitudinem, & affinitatem, vt hi duo libri Salomonis dicantur. Vterque enim propter eloquij similitudinem, & cognitionem rerũrerum, quæ à Salomone tractantur in Prouerbiis, frequentissimè à veteribus Theologis, & quandoq;quandoque in conciliis ecclesiæ, titulo, & nomine Salomonis citantur. Quod lector facillimè poterit obseruare apud Burchardum, & conciliũconcilium Carthaginense TertiũTertium, Origenem super epistolam ad Romanos præsertim cap. 8. Apud Cyprianum in epistola ad Rogatianum, qui titulo Salomonis citat librũlibrum Ecclesiastici. Idem fecit Chrysostomus cùm alibi, tum in Homilia super c. 26. secundi Paralipo. de Ozia, & humilitate. quamuis Latinus interpres nomen mutuauerit. sic & Ambrosius in lib. de quatuor quæstionibus difficilibus, & super Psalmum. cxviij. librum Sapientiæ Salomoni tribuit, idem fecit Lactantius liber. 4. c. 16. tametsi quod Driedo. lib. 1. c. vlti. ex lib. 4. Eusebij de histor. eccles. cap. 22. tradiderit, non probet, veteres auctores verè existimasse, librum Sapientiæ à Salomone scriptũscriptum fuisse. Est enim Eusebij locus, quidquid Driedo. voluerit, intelligendus de Prouerbiis Salomonis, qui liber & Sapientia dictus est à veteribus Theologis. Ita sanè scripsit Græcè Eusebius libro quarto, capitulo 22. de Egesippo tractāstractans: ὀυ μόνοσ δέο̃υτοσ, ἀλλὰ κὶ ἐιρηναῖοσ κὶ πᾶσ ὁ τῶν ἀρχαίων χορὸς πανάρε τον σοφίαν τὰς σολομῶνοσ παροιμίας ἐκάλον. Verùm non tantùm hic, sed & Irenæus, & omnis antiquorũantiquorum chorus virtute omni refertam Sapientiam Prouerbia Salomonis vocat. sic ferè Græca vertenda sunt in Latinam linguam ex Nicephoro libr. 4. c. 7. cui interpretationi suffragatur, quod idem Eusebius scribit libr. 4. c. 26 vbi ex Melitonis epistola tradens libros canonicos veteris Testamenti, inquit, Psalmi Dauid, Salomonis Prouerbia, quæ & Sapientia. Ecclesiastes. Cantica Canticorum. Iob. Prophetæ, & reliqua. idem Nicephorus lib. 4. c. 10. vt obiter Græcus Eusebij codex ita sit intelligendus vbi c. 26. legitur σολομῶνος παροιμίαι, ἡ σοφία. vt articulus præpositiuus adsumatur significanter ad interpretandum id, quod pręcessit. Salomonis inquam Prouerbia, quæ & Sapientia. aut fortassis Episcopus ille Sardiensis, licet Ecclesiastici librũlibrum omiserit, Sapientiam tamen Salomoni tribuit. Etenim huic interpretationi Græca litera minimè aduersatur, imò accedit, etiam latino codice refragante. & præterea non desunt ex veteribus qui idem scripserint. Sed obseruata Eusebij litera quæ Gręcis characteribus vulgo traditur alio in loco, eadem ratione & latinus Eusebij liber est emendandus. nam c. xxij. scribitur, Verûm & hic ipse, & Irenæus, & omnis antiquorum chorus librum, qui intitulatur Sapientia, Salomonis esse dixerunt, sicut & Prouerbia. Hęc enim Latina traductio aliena est à Græca lectione, & à vero auctoris sensu. non me latet, Eusebium lib. 8. De demōstrationedemonstratione Euangeli. c. 2. constanter asseuerasse, Iesum filium Sirach scripsisse, τὴν καλουμένην πανάρετον σοφίαν. Sed ipse opinor de Ecclesiastaco locũlocum illũillum fore intelligendũintelligendum, nānam illũillum scripsisse Iesum filiũfilium Sirach constat, fortassis & de Sapientia locus ille poterit intelligi, vt Eusebius velit, eāeam scriptāscriptam fuisse à Iesu filio Sirach, & habuisse nomẽnomen illud peculiare, quod in d. c. 22. ex veterum auctoritate adscripserat Salomonis Prouerbijs. Etenim idẽidem Eusebius lib. 11. de prępa. Euan. c. 7. πανάρετον σοφίαν. Sapientiæ librum |

p. 40

intellexisse videtur, & eum Salomoni tribuit, vt cōstatconstat ex c. 7. Sapientiæ. Tu verò Christiane lector, illud cōstātissimeconstantissime tene, ꝙquod ecclesia catholica in pręcitatis Synodis, & canonibus diffiniuit.

4

*Iob liber vnus.) De hoc libro † nusquam fuit apud Hebræos controuersum, nec apud Christianæ religionis professores. NāNam & ab innitio ecclesię in canonem fuit receptus. De auctore verò licet varię fuerint opiniones, illud est frequentiori iudicio probatũprobatum, librum istũistum, vel ab ipso Iob, vel ab amicis eius sermone Syro scriptum, à Moyse tandem in Hebręam linguam traductũtraductum fuisse. Huic opinioni accessere Origenes in prologo, Isidorus li. 6. Etymolog. c. 2. August. Eugubinus in adnotationibus super Genes. c. 1. nec dissentit D. Gregorius, qui hac, & alijs opinionibus pręmissis verè scribit, satis esse quod credamus, hunc librũlibrum scriptũscriptum esse ab spiritu sancto. Illud tandem obiter adnotabimus, Iob virum sanctissimum genus duxisse ab Esau, & quintum ab Abraham fuisse. SiquidẽSiquidem AbrahāAbraham genuit Isaac, Isaac genuit Esau, Esau Raguelem, Raguel Zaram, ZarāZaram genuit Iob: quam deductionẽdeductionem probare conantur Origenes in prologo, Chrysostomus in homil. 2. de patientia Iob, qui eum appellat pronepotem proiecti, repudiatiq́;repudiatique Esau. idẽidem Chrysostomus sermone in Iob, & AbrahāAbraham. idẽidem sentit in ho. 80. ad populum. His subscribere videtur D. Augustinus de ciuit. dei li. 18. c. 47. qui de Iob scribit, eum ex gente Idumæa genus ducere. Nam & Esau dictus est Edom. Genes. c. 25. & ab EdōEdom Idumæa terra, auctoribus Iosepho lib. 2. c. 1. de antiq. & Augustino lib. 16. de ciuit. Dei c. 35. atque iterum Iosepho lib. 5. c. 3. & deducitur ex c. 11. 3. Regum. & c. 34. Esaię. ad hęc accedit quod Eusebius lib. 9. de pręparat. Euange. c. 4. refert, Aristęan in Iudaica historia existimasse Iob filium fuisse Esau, & habitasse in Idumææ, & Arabię finibus, in Ausitide terra. Sed & prologus libro Iob adscriptus apud Græcos, & Latinos, etiam tempore Hieronymi, & ante ipsum cōmuniq́;communique cōsensuconsensu receptus rem istāistam amplius aperit his verbis, Erat autem ipse filius quidem Zaræ, de Esau filiis filius, de matre verò Bosra, ita vt sit quintus ab Abraham. Hæc in eo argumento, licet Hieronymus super Iob, & in quęstionibus Hebraicis ab hac discesserit sententia existimans, Iob nōnon ab Esau, nec ab AbrahāAbraham, sed à Nachor fratre AbrahāAbraham, & eius vxore Melcha sorore Sarę, & Hus filio Nachor originẽoriginem, ac genus duxisse. Nec accedit prologo, aut argumẽtoargumento, quod libro huic adscribitur ex eo, quòd apud Hebręos nōnon reperiatur. EidẽEidem deductioni, ac Genealogiæ accedit Philippus presbyter, qui paulò post HieronymũHieronymum scripsit super hũchunc ProphetāProphetam, cuius opinionẽopinionem refert Lud. Viues in d. c. 47. Sed ipsius prologi auctoritate vt certa, & probatissima vtũturvtuntur Chrysostomus, Origenes, Augustinus, & pręter eos Ambrosius lib. 2. de interpellatione, vt tandẽtandem non liceat contra stimulũstimulum calcitrare. NāNam & Eusebius lib 1. de demōstrademonstra. EuāgelicaEuangelica, Iob quintũquintum ab AbrahāAbraham fecit.

Thobiæ liber vnus.) Hic liber olim dubiæ fuit auctoritatis ex eo, quòd inter Canonicos apud Hebræos minimè fuerit numeratus, auctore Hieronymo in prologo Galeato in libros Regum. Et in prologo in opera Salomonis, fuit & hic liber omissus quasi ad Canonem non pertineret à beato Clemente in canonibus Apostolorum c. 84. & à concilio Laodiceno, cuius superius meminimus sub Liberio Papa celebrato. Sed & hunc librum omisere canonicos omnes veteris Testamenti numerantes Origenes, Damascenus, & Ruffinus, quorum paulò antè mentionem fecimus. Meliton etiam Sardiensis Episcopus apud Eusebium lib. 4. c. 26. & Nicephorum eiusdem lib. 4. eccles. histo. c. 10. Verùm post concilium Carthaginense Tertium ecclesia, ecclesiasticiq́;ecclesiasticique scriptores, librum istum canonicum esse minimè dubitarunt, siquidem receptus est inter canonicos à Synodo Tertia Carthaginensi, à Synodo Florentina, atq́;atque itẽitem nuper à TridẽtinoTridentino cōcilioconcilio. EundẽEundem inter canonicos D. Augustinus retulit li. 2. de doctri. Chris. c. 8. & Isidorus lib. 6. Etymo. c. 2. adducitur eius historia à ClemẽteClemente Alexandrino lib. 1. StromatũStromatum, & inter canonicos refertur ob InnocẽtioInnocentio primo ad ExuperiũExuperium TolosanũTolosanum EpiscopũEpiscopum, vt tandẽtandem nihil sit hac de re cōtrouertendũcontrouertendum. CōtigitContigit autẽautem Thobię historia, quod ex eadẽeadem apparet, in diebus Salmanasar, & Senacherib AssyriorũAssyriorum RegũRegum, qui regnarũtregnarunt temporibus Ezechiæ regis Iudæ. 4. reg. ca. 17. & 18. paulò post RomāRomam cōditāconditam, ex Euse. in chronico.

Esdræ liber vnus.) † QuāuisQuamuis à ClemẽteClemente in canonibus Apost. c. 84. fuerit hic liber omissus, attamen apud Hebręos olim, & apud Christianos absq;absque vlla cōtrouersiacontrouersia, conciliorũconciliorum, & veterum TheologorũTheologorum auctoritate in canonẽcanonem fuit receptus, ꝙquod Origenes, Eusebius, Damascenus, MelitōMeliton, InnocẽtiusInnocentius primus, Hieronymus, Augustinus, Ruffinus, Isidorus, & alij palāpalam vnanimi cōsensuconsensu testāturtestantur Duo verè sunt Esdræ libri apud Hebręos canonici in vnũvnum volumẽvolumen cōnexiconnexi PriorẽPriorem scripsit ipse Esdras de rebus gestis prius quāquam |

p. 41

ex Babylone in Hierusalem accederet Neemias, posteriorem Neemias scripsit de rebus eodem tempore gestis, & de ædificatione Hierusalem. ab Hebræis hi duo libri in vnum volumen coarctantur, apud Græcos, & Latinos in duos libros distinguntur, quod Hierony. adnotauit in Epistola ad Paulinum, & in prologo in Esdram, & in præfatione in libros RegũRegum. Dicitur autem & secundus liber Esdræ, quia continet res gestas sub Esdra, & Neemia. Ea verò, quę in his libris traduntur, contigisse apparet, sub Artaxerxe, cuius anno vij. claruit in Babylone Esdras. Neemias verò anno xx. eiusdem quod deducitur ex c. vij. j. Esdræ secundi. Quis autem fuerit hic Artaxerxes controuertitur. Nam Iosephus lib. xj. antiq. Io. Zonaras in j. Annalium Tomo. & Caieta. super EsdrāEsdram, existimant, fuisse XerxẽXerxem, qui fuit filius Darij, & pater Artaxerxis, qui dictus est Longimanus. hanc sanè opinionem ratio temporum excludit, cum constet ex c. j. ij. & iij. atq;atque vltimo Esdrę secũdisecundi, illum ArtaxerxẽArtaxerxem, cuius tempore fuerunt Esdras, & Neemias regnasse annis xxx. & deniq;denique pluribus. Xerxes verò ex fide historicorum omniũomnium tantum xx. regnauit annis, aut saltẽsaltem eius regnum ad xiij. annum non accessit. Io. Driedo. lib. j. de dogmat. eccle. c. ij. part. j. & lib. iij. c. v. part. iij. probare conatur, hāchanc historiāhistoriam cōtigissecontigisse sub Dario Mnemone Magno Artaxerxe post olympiada xcj. & annũannum ab vrbe condita cccxxxviij. tunc enim regnare cœpit Artaxerxes hic Mnemon, cuius vitāvitam Gręcè Plutarchus scripsit. huic opinioni accedit, quòd auctore Philone, Eliasis Sacerdos Magnus fuit sub Artaxerxe magno Mnemone, ídque in chronologia fatetur Io. Lucidus. Constat autẽautem ex sacra scriptura, Esdram, & Neemiam vixisse ad annum vsq;vsque xiij. & vlteriores illius Artaxerxis, sub quo sacerdos fuit Eliasis. Esdræ ij. c. iij. Nam & Iosephus Neemiam sub sacerdotio Eliasis posuit. Verùm, quia Philonis scripta dubia multis vidẽturvidentur, ea fortassis ratio tẽporũtemporum verior est, quę ab Eusebio in chronico traditur. Is etenim hanc Esdræ historiam adscribit Artaxerxi, qui Longimanus dictus est. idem tradidere Iulius Africanus, & Eusebius lib. viij. de demonst. Euang. c. ij. Hierony. in Daniel. cap. ix. Beda & CōtractusContractus in Chronicis. Io. Lucidus lib. vij. de emẽdatemendat. tẽpotempo. c. iij. qua in re illud erit omnino obseruandũobseruandum, apud Philonem, MetasthenẽMetasthenem, ac alios, hæc nomina, Artaxerxes, Darius, Assuerus, & alia communia fuisse regibus Persarum, sicut RomanorũRomanorum Imperatoribus, Cęsar, Babylonijs regibus, Nabuchdonosor, AegyptiorũAegyptiorum principibus, Pharaones. id ipsum & quandoq;quandoque ex sacris Biblijs deducitur, vt tandẽtandem multa hinc possint expeditè intelligi, quæ alioqui difficilia cẽsericenseri solẽtsolent.

Hester liber 1.) Rursus & de hoc libro nulla apud Hebręos, & Christianos fuit vnquāvnquam cōtrouersiacontrouersia, nānam & ab omnibus fere auctoribus ecclesiasticis, & Synodis ecclesiæ, de quibus paulò antè mẽtiomentio facta est, itẽitem & à ClemẽteClemente in canonibus ApostolorũApostolorum. c. lxxxiiij. in canonẽcanonem fuit receptus, atq;atque ideo nihil opus est vt hoc in loco immoremur. Illud tamẽtamen erit obseruādũobseruandum, quod in hoc libro narratur cōtigissecontigisse in diebus Assueri, vt patet Hester c. j. qui dictus est Magnus Artaxerxes MnemōMnemon., auctoribus Eusebio, Beda, Hermano CōtractoContracto, Io. Lucido in chronicis, IornādeIornande lib. de regnorum successione. & Driedo. de dogma. ec. lib. j. c. ij. part. j. & lib. iij. c. v. part. iij. quorũquorum opinionẽopinionem sequimus, quāuisquamuis Iosephus lib. xj. Antiquit. c. vj. quẽquem sequi vidẽturvidentur Io. Zonaras in j. Annali. tomo. & Caieta. in c. primũprimum Hester. existimet, hũchunc AssuerũAssuerum, siue ArtaxerxẽArtaxerxem fuisse CyrũCyrum Xerxis filiũfilium. NāNam ex Xenophonte, Plutarcho, Eusebio, & Hermano CōtractoContracto cōstatconstat, ArtaxerxẽArtaxerxem cognomẽtocognomento Mnemona filium fuisse Darij ex Parisatide, ex qua Darius habuit duos filios, maiorẽmaiorem quidẽquidem natu Artaxerxem hũchunc Mnemona, minorẽminorem verò CyrũCyrum nomine. Parisatis autẽautem fuit filia Artaxerxis, qui dictus est Longimanus, quę & præter duos filios, qui de regno contenderũtcontenderunt, duos alios ex eodem Dario, qui Nothus dicebatur, cōcepitconcepit, & habuit, auctore Plutarcho. Etenim ex regibus PersarũPersarum primus dictus est Cyrus Cambysis filius, cuius mentio fit. c. j. Esdræ. itẽitem à Iosepho, Eusebio, atque August. de ciui. dei. lib. xviij. c. xxvj. & alijs ethnicis scriptoribus, cuius educationẽeducationem & institutionem XenophōXenophon Græcè, & eleganter scripsit. Post hũchunc Græci & Latini historici CyrũCyrum minorẽminorem appelātappelant, fratrẽfratrem huius Artaxerxis cognomẽtocognomento Mnemonis, Darij Nothi, & Parysatidis filiũfilium, cuius expeditionem idem XenophōXenophon, qui sub eo militauit, lingua Græca scribit. CæterũCæterum quod Artaxerxes LōgimanusLongimanus dictus fuerit Cyrus, non cōstatconstat ex probatissimis auctoribus. Imò Metasthenes tradit, DariũDarium LongimanũLongimanum, fratrẽfratrem habuisse nomine CyrũCyrum ArtabanũArtabanum, qui cũcum eo de regno dimicauerit. Habet & ratio tẽporũtemporum, quāquam in hac historia obseruauimus auctorẽauctorem PhilonẽPhilonem, cuius de tẽporibustemporibus breuiariũbreuiarium vulgo legitur lib. 14. inter Ioan. Annij Viterbiensis commentaria, quorum fides à |

p. 42

multis improbatur eo, ꝙquod ferè vetustissimorũvetustissimorum auctorũauctorum fragmenta, vel ipse Annius cōfixeritconfixerit, vel absq;absque vllo integræ fidei testimonio in publicũpublicum emiserit. Nam Ludo. Viues in AugustinũAugustinum de ciuita. Dei. lib. 16. c. 1. hos libellos friuolos esse dicit, & incertorũincertorum auctorũauctorum quosq;quosque ad stupefaciendos imperitos lectores Græcia luserit otiosa, nec esse illorum, quorũquorum titulos prę se ostentant. Faber Stapulensis in AristotelẽAristotelem lib. 1. Polit. existimat, hũchunc Berosum, atq;atque Metasthenem, quorũquorum fragmenta Ioan. Annius studiosis tradiderit, scriptores fictitios esse. Idem Asseuerat Ioannes Vergara ecclesiæ Toletanæ canonicus, vir omnigena eruditione Græcè, & Latinè insignis in q. 5. De reparatione templi Hierosolymitani. Beatus itẽitem Rhenanus lib. 1. rerũrerum Germanicarum, vbi de Alemanis tractat, sed omnium, inquit, ineptissimus est Annius quidam in Berosum, auctoris fabulosi fabulosior interpres. nam quoties ille hircũhircum mulget, iuxta ProuerbiũProuerbium, hic cribrum supponit. Hæc Rhenanus. cui suffragari videtur Gregorius Gyraldus de diis gentiũgentium Syntagmate 4. scribens, Ioannis Annij scripta doctrinādoctrinam exoticāexoticam, & ferè superstitiosam redolere, esseq́;esseque commentitiācommentitiam. Rursus Gulielmus Postellus in lib. de Hetruria non semel contendit, fragmenta illa, quæ Berosi nomine Ioa. Annius vulgo tradidit, verè illius esse Berosi, cuius veteres auctores maxima cũcum veneratione meminerunt. Sed hæc satis de fide, & auctoritate Breuiarij. quod Io. Annius Philonis titulo publicũpublicum fecit.

Iudith liber vnus.) Liber hic tanquātanquam à Canone alienus, & extraneus, omissus olim fuit ab Origene, Damasceno, Ruffino, Hieronymo, & Melitone Sardiensi, atq;atque item à Clemente in canonibus ApostolorũApostolorum, & à Laodiceno concilio. Hi etenim auctores existimarunt, librum istũistum canonicum nōnon esse, cuius tamen testimonio passim veteres Theologi vsi fuerunt. quin & Augustinus, Isidorúsque inter canonicos eum connumerant, sed & ab ecclesia catholica in concilio Carthaginensi tertio, Florentino item, & Tridentino in canonẽcanonem iam est receptus, vt tandem hac de re nōnon sit dubitandũdubitandum. NāNam & Hieronymus in prologo testis est, à Nicæna Synodo in numerũnumerum sanctarum scripturarum relatum fuisse. Et eum inter canonicos refert Innocentius primus ad ExuperiũExuperium Tholosanum Episcopum. Eius verò historiāhistoriam sub temporibus Nabuchodonosor Regis Assyriorum contigisse constat, tametsi ambiguum fuerit, quis sit hic Nabuchodonosor, vt ex eo sit certior ratio temporis, & sanè illud videtur verius, hunc Regem Nabuchodonosor fuisse Cambysem, qui Ciro primo PersarũPersarum Regi successit quiq́;quique dictus est Artaxerxes Assuerus Priscus. Huius opinionis sunt Eusebius, & Beda in chronicis. Philon. & Io. Annius quos sequitur Driedo. lib. 1. & 3. de dogmatib. EandẽEandem historiam Artaxerxi, qui statim post Cyrum maiorem obtinuit imperiũimperium, ascripsere. Sed & Eusebium sequutus, eandẽeandem rationem probat Hermanus Contractus. Idem ferè sensit D. Augusti. lib. de ciuit. Dei. 8. q. 26. qui cùm meminisset Cyri primi Persarum Regis, scribit, per idẽidem tempus etiam illa sunt gesta, quæ conscripta sunt in libro Iudith, quem in canonẽcanonem scripturarum Iudæi nōnon recepisse dicũturdicuntur. Hæc Augustinus. qui lib. 2. de doctri. christ. c. 8. hunc librum inter canonicos cōnumeratconnumerat, quòd si auctoribus Eusebio, & Græcis historicis Cambyses non regnauit vltra sex, vel octo annos, quibus & Iosephus accedit, quo pacto poterit eidẽeidem cōuenireconuenire historia Iudith, cuius c. 1. & 2. cōstatconstat, saltem tredecim annis hũchunc Nabuchodonosor regnasse? cui difficultati, quamuis Eusebius, & qui eius chronicon sequuntur non possint commodè satisfacere, respondebunt tamen qui PhilonẽPhilonem, & Metasthenem fuerint sequuti. Hi etenim asseuerātassuerant, Cambysem post Cyrum Maiorem annis viginti regnasse. idem ex Græcis scribit Clemens Alexandrinus lib. 1. Stromat. qui asserit, eũeum annis vndeuiginti regnũregnum obtinuisse. Eidem Valerius Anselmus tribuit viginti annorũannorum principatũprincipatum. Hi verò auctores, pręter Clementem qui eũeum Cambysem nominat, qui post Cyrum maiorẽmaiorem regnauit, hoc nomine minimè vtuntur, sed Prisci Assueri. In hoc tamen RegũRegum Persarum Catalogo est necessario adnotandũadnotandum, Græcos historicos, EusebiũEusebium item, ac Latinos quosdāquosdam potissimũpotissimum dissentire à Philone, Metasthene, & aliis, quos sequũtursequuntur Driedo. & Io. Lucidus. Apponam hoc in loco libenter vtramq;vtramque chronologiam, quia & ad intellectum sacrę scripturę, & veterum auctorum plurimum cōducitconducit, nec aliena est hæc obseruatio ab hoc libro, in quo varia constituimus adnotare ad sacra Biblia, ecclesiæ canones, Iurisconsultum, & Cæsarum responsa interpretanda.

Ex Metasthene.

CYRVS Victo, † & interfecto Babylonio

6

*rum Rege Balthasare, in Persas, Assyriorum transtulit imperium, regnauîtque simul cũcum Dario duobus annis, Solus verò postea |

p. 43

duobus, & viginti. Hæc Metasthenes, cui Philo addit, Darium istum fuisse filium Hystaspis Cyri mentio fit capitu. j. Esdræ. Sed & præter Metasthenem, & Philonem Iosephus lib. x. c. xiij. tradit, Darium Astiagis filium annum agentem sexagesimum secundum cum Cyro cognatum suo Babyloniorum principatum euertisse. eum Hieronymus super DanielẽDanielem sequitur c. v. & vj. ac passim in eisdem CōmentariisCommentariis præsertim c. viij. quo in loco scribit, hunc Darium à Gręcis dici Cyazarem fratrem MādanesMandanes, quæ fuit filia Astiagis Medorum Regis, vxor Cambysis, & Cyri mater. idq́;idque constat ex Xenophonte libro. j. de Pædia Cyri, id est de educatione, aut institutione Cyri, & IornādeIornande in lib. de temporum, ac Regnorum successione. Ex ipsa deniq:denique Danielis historia deducitur manifestè, hunc Darium cum Cyro simul Babyloniam, eiusq́;eiusque RegẽRegem Balthasarem cepisse, & post eum regnasse apud Assyrios: quemadmodum obseruari poterit ex c. vj. ix. x. & xj. vt mirer interim cur apud PhilonẽPhilonem dicatur hic Darius Hystaspis, cum potius dicendus foret Darius Astiagis. Sic & à Metasthene Cyrus dicitur Patruus Prisci Artaxerxis, qui fuit huius Daaij filius, & tamen Cyrus non fuit eius Patruus, sed filius Mandanes, quæ fuit soror Darij, atque ita amita Artaxerxis, si is filius Darij vere fuit.

Priscus Assuerus Artaxerxes Cyro Maiori successit in regno, secundum Philonem. Hic filius fuit Darij primi, cum quo Cyrus regnauerat, obtinuitq́;obtinuitque regnum, ac regnauit viginti annis, auctore Metasthene, quem Valerius Anselmus, Ioan. Annius, Driedo, & Ioan. Lucidus sequuntur.

Darius Longimanus filius Prisci Assueri Artaxerxis, cum fratre Cyro Artabano septem mensibus pro imperio dimicauit, quo obtento, & fratre victo illud obtinuit annis vij. & 30. Metasthenes, Io. Annius, Driedo, & Lucidus, sed & Philo testatur, hunc Darium Longimanum filium fuisse Prisci Assueri, & cum fratre de imperio certasse.

Darius Nothus Darij Longimani filius annis vndeuiginti regnauit post patrem auctoribus Metasthene, Valerio Anselmo, Driedo, & Lucido.

Magnus Artaxerxes Darius Mnemon post LōgimanumLongimanum annis quinquaginta quinq;quinque obtinuit imperium ex eisdem auctoribus.

Artaxerxes Ochus annis sex, & viginti. Metasthenes, & alij.

Arses annis quatuor, nostra ætate inquit vetustissimus auctor Metasthenes.

Darius vltimus Rex sex anni ex eisdem auctoribus, post quem Magnus Alexander obtinuit imperium obtinuisse centum octauginta, & vno annis.

Ex Græcis Historicis.

CYrus maior Cambysis, & Mandanes, quę fuit filia Astyagis MedorũMedorum Regis filius, auo materno subuerso. Medorum principatũprincipatum, & demũdemum Babyloniorum Rege victo AssiriorũAssiriorum imperium in Persas transtulit, regnauitq́;regnauitque annis triginta, auctoribus Eusebio, & Hermano Contracto in Chronicis. Iustino lib. j. & ClemẽteClemente Alexandrino in primo Stromat. lib. HũcHunc verò Cyrum fuisse primum Persarum Regem, qui Asiæ monarchiam habuit, tradiderũttradiderunt præcitati auctores, & Iosephus l. 11. c. 1. Xenophon in Pædia Cyri. Hieronymus super Danielem, & Herodotus in j.

Cambyses Cyri filius post eum octo annis imperium obtinuit, auctoribus Herodoto, Eusebio, & Hermano Contracto. quibus ferè cẽsentiuntcensentiunt Iosephus l. xj. antiq. c. 2. Ioan. Zonaras in primo Annali. Tomo. Iornandes, & alij præter Clementem AlexandrinũAlexandrinum, qui l. 1. Stromat. asseuerat hũchunc annis vndeuiginti regnasse. HũcHunc verò Cyro patri successisse passim omnes Græci fatentur Iustinus item, & Hieronymus eumq́;eumque fuisse Cyri filium scripsere Plato l. 1. de legibus. & Thucidides, lib. 1.

Magi duo fratres post hunc septem mensibus regnarunt, auctoribus Eusebio, & Contracto. Horum Iustinus lib. 1. & pleriq;plerique alij meminere, quorum D. Hieronymus super DanielẽDanielem c. 11. mentionem fecit scribens, post Cambysem regnasse Smerdem Magum, qui Pantampen filiam Cambysis duxit vxorem, quo occiso eandem filiam Cambysis nupsisse Dario, qui statim suscepit imperium, & ex ea genuit filium, qui dictus est Xerxes ille Magnus. Herodotus verò libro septimo, asseuerat, Xerxem fuisse filium Darij, & Atossæ, quæ fuit filia Cyri Maioris, idem sensit Iustinus, libro primo.

Darius Imperium habuit annis triginta sex, auctoribus Eusebio, Herodoto, & Contracto. auctore verò Clemente Alexandrino lib. j. Stromat. annis quadraginta sex. idem IornādesIornandes scribit. Fuit hic Darius filius Histaspis, vt idem Herodotus, Clemens, Eusebius, |

p. 44

Contractus, & Iustinus libro primo, Iosephus libro vndecimo, capit. tertio. commemorant. idem tradit Ioan. Zonaras, fuisse inquam hũchunc Darium filium Histaspis, & Magis successisse. Frequenter etenim apud auctores Darius hic Histaspis à patre dicitur. Nam & eo tempore, quo regnauit, hoc nomen obtinuit, seq́;seque ipse ita nominabat, sicuti cōstatconstat ex Laertio in Heraclito. Sed & Plato libro primo, de legibus obseruauit, hunc Darium non fuisse Regis filium.

Xerxes Darij filius annis viginti regnauit, secundum Eusebium, Contractum, Herodotum, Diodorum Siculum libro vndecim. Iornandem, & alios præter Clementem Alexandrinum, qui viginti sex annis Xerxem regnasse asseuerat, & Ioan. Zonaram, qui eidem tribuit principatum annorum ferè nouem, & viginti. Huius Xerxis meminere Iosephus libro xj. capitulo quinto, & Iustinus libro secundo, qui tradit, cum fratre Artamene eũeum de regno controuertisse, ex eo, quòd licet Artamenes foret natu maior, Dario tamen priuato natus fuerat, Xerxes autem postquam Darius regnũregnum habuerat. eandem historiam refert Herodotus, libro septimo, qui filium natu maiorem ArtabazanẽArtabazanem nominat. atque hæc fortassis est illa controuersia, quam Metasthenes, & Philon Longimano adscribunt. Hunc Xerxem fuisse Darij filium Plato testatur libro primo, de legibus qui & in Gorgia scribit, hunc Xerxem in Græcos exercitum duxisse, eiusq́;eiusque Patrem Darium in Scythas. Idem in Epitaphio primum Persarum Monarcham commemorat Cyrum, secũdumsecundum Cambysem eius filium. tertium Darium, eosdemq́;eosdemque Persarum Reges, eodem ordine, & post eos quartum Xerxem libro primo, de legibus repetit. Huius regis meminit & Diuus Hieronymus in Danielem capitulo vndecimo, qui Danielis locum de hoc Xerxe intellexit, dum illic scriptum est, Ecce tres adhuc Reges stabunt in Perside, & quartus ditabitur opibus nimiis super omnes, & cùm inualuerit diuitiis suis concitabit omnes aduersus regnum Græciæ. Est etenim hic, Xerxes ille Græciæ, & totius Europæ terror.

Artabanus Xerxis præfectus eo occiso regnum inuasit. Et id obtinuit septem mensibus. Eusebius, Iustinus l. iij. & alij.

Artaxerxes septimus Persarum Rex annis quadraginta regnauit. Eusebius Hermanus Contractus. Diodorus Siculus libro vndecim. & Iornandes. aut vno, & quadraginta ex Clemente Alexandrino. Dictus est Longimanus, fuitq́;fuitque Xerxis filius. Plutarchus in Artaxerxe. Eiusdem meminere asseuerantes, eum filium fuisse Xerxis Iustinus libro tertio. Diodorus Siculus libro vndecimo, & Iosephus libro xj. cap. vj. qui & illud addit, hunc dictum fuisse Cyrum. quod & Zonaras in primo Annalium tomo scribit. Sed & idem Iosephus lib. primo cōtracontra Appionem asseuerat, Artaxerxem Xerxi successisse in imperio. cuius testimonium referunt. Eusebius libro eccles. hist. iij. c. x. & Nicephorus lib. 2. cap. 18.

Xerxes huius nominis Secundus, octauus Persarum Rex habuit, & obtinuit imperium duobus mensibus ex Eusebio in Chronicis, & Iornande.

Sogdianus Nonus Persarum Rex, nouem mensibus regnat, auctore ipso Eusebio.

Darius cognomento Notus decimus Persarum Rex regnauit annis vndeuiginti: quẽadmodumquemadmodum Alexandrinus existimat, eum regnasse annis Eusebius, & Contractus opinatur. Clemens verò octo. Huius regis, & sequẽtinumsequentinum vsque ad MagnũMagnum Alexandrum meminit Tertullianus in libro aduersus Iudæos ca. de passione Christi ab eius primo anno deducens Danielis Hebdomadas, vt quod à Daniele scriptum est c. ix. in primo anno sub Dario filio Assueri ex semine Medorum, de hoc Dario fit auctore Tertulliano intelligendũintelligendum, quod à diui Hieronymi interpretatione omnino est alienum, etenim is hæc verba Danielis intellexit de Dario Medo, qui cũcum Cyro primo Assyriorum euertit imperium. Sed & de initio adsumendo ad Danielis Hebdomadas præter Hieronymum, & Eusebium lib. viij. de demōstrationedemonstratione Euangelica. c. ij. legendi sunt Ioan. Zonaras in primo Annalium Tomo. Ioan. Driedo. de dogmatibus ecclesiast. lib. iij. c. v. quarta eius parte. & Ioan. Lucidus lib. septi. de emendat. tempo. c. iij. Hunc verò Darium Nothum, filium fuisse Artaxerxis Longimani præter alios Thucydides fateri videtur libro octauo.

Artaxerxes cognomento Mnemon Darij, & Parisatidis filius annis quadraginta Persarum imperium habuit, secundum Eusebium, Contractum, & Tertulianum in d. c. de passione Christi. Iornandem, & alios. At Clemens Alexandrinus eum scribit regnasse annis duobus, & quadraginta. Plutarcho verò auctore, qui eius vitam Græcè scripsit, regnauit annis |

p. 45

sexaginta duobus. Sed & eius meminisse videtur Iosephus lib. xj. c. vij.

Artaxerxes Ochus patri successit, sexq́;sexque, & viginti annis regnauit, auctoribus Eusebio, & Contracto. Tertullianus verò scribit, Deinde Rex Ochus, qui & Cyrus regnauit annis quatuor, & viginti. huius item meminere Iustinus lib. x. & Plutarchus in Artaxerxe, fuitq́;fuitque duodecimus Persarum Rex.

Arses Ochi filius decimus tertius Persarum Rex regnauit annis quatuor, secundum Eusebium, Iornandem, & Contractum. Clemens Alexandrinus cum Persidos Regum ordinem, & successionem scriberet, post Artaxerxem Mnemona inquit, Arses, vel Ochus tres annos. omisitq́;omisitque Artaxerxem Ochum, cuius filiũfilium Arsem fuisse constat, ex Arriano lib. ij. Tertullianus autem ita scribit, Argus anno vno, tractans de hoc Rege, vnde fortassis legendum Arses anno vno.

Darius Arsani filius decimus quartus Persarum Rex, & is quidem vltimus regnauit annis sex, auctoribus Eusebio, Iornande, & Contracto. Huius meminere Plutarchus, Arrianus. Q. Curtius, & omnes, qui res Alexandri Magni memoriæ tradiderũttradiderunt. Nam & ab ipso Alexandro Darius hic victus fuit imperioq́;imperioque priuatus. Præter hoc & Darij Iosephus meminit libro xj. capitulo septimo & octauo, de quo Tertul. scribit. Darius Malas nominatus annis duobus, & viginti. Constat verò iuxta hanc RegũRegum, & temporis rationem Persarum in Arsia imperium ex ducentis ac triginta annis.

Ex his poterit Lector obseruare, maximum esse discrimen inter GræcorũGræcorum non tantùm historicorum, sed & Theologorum Chronologiam, & eam, quæ ex Metasthene, ac Philone à Driedonio, Annio, & Lucido traditur. VerũVerum apud me maxima est Platonis fides, qui nec de re admodum sibi incognita, nec insigniter antiqua, quod paulò antè ex eo retulimus, scripsit, vt interim missos faciam eius ætatis auctores, quippe qui tanti æstimẽæstimem Platonis testimonium, vt multorum loco propter eius integritatem illum citare decreuerim, quo fit, satis esse dubiam eam opinionem, quam in connumerandis Persarum Regibus ex Philone, & Metasthene quidam sequuti fuerunt.

Macchabæorum libri duo.) Horum primum Hebraicum legi, secundum verò GræcũGræcum, testis est Hieronymus in Prologo Galeato. vterque omittitur à Melitione Sardiensi apud EusebiũEusebium de hist. eccl. lib. iiij. ca. xxvj. & NicephorũNicephorum lib. iiij. c. x. Diuus August. de ciui. Dei. lib. xviij. c. xxxvj. de his libris ita scribit, in quibus sunt & † MachabæorũMachabæorum libri quos nōnon Iudæi, sed eccle

7

*sia pro canonicis habet, propter quorundam martyrũmartyrum passiones vehemẽtesvehementes, atq;atque mirabiles, qui antequāantequam Christus venisset in carnẽcarnem vsq;vsque ad mortẽmortem ꝓpro lege Dei certauerũtcertauerunt, & mala grauissima, atq;atque horribilia pertulerũtpertulerunt. Hæc Augustinus. Origenes apud EusebiũEusebium l. vj. eccles. hist. c. xxv. & NicephorũNicephorum. l. v. c. xvj. cũcum libros veteris testamenti ex canone Hebræorum numerasset, inquit, præter hos sunt libri MachabæorũMachabæorum, qui apud eos inscribuntur Sarbeth, Sabaniel. Ab ecclesia verò, quamuis in concilio Laodiceno fuerint hi libri omissi, recepti fuere tres de rebus Machabæorum libri, per Clementem in Canonibus Apostolorum. At duo tantùm Machabæorum libri, primus scilicet, & secundus, recipiuntur inter canonicos in concilio Carthaginensi iij. in concilio FlorẽtinoFlorentino, & in generali Synodo Tridentina. & ab InnocẽtioInnocentio Papa primo ad ExuperiũExuperium TholosanũTholosanum Episcopum. Sed & Isidorus l. vj. Etymolo. c. ij. scribit, eos libros ab ecclesia receptos fuisse. idq;idque ipse, & Augustinus ante concil. Florentin. & Tridentinum testati sunt, qua ratione de his duobus libris Machabæorum disputandum nōnon est, reliqui canonici non sunt censendi. Extat & de Machabæis Iosephi liber, cuius meminit Hieronymus aduersus Pelagianos. Eius verò titulus est de imperatrice ratione: in quo graphicè Martyrium Machabæorum Iosephus describit. Atque de hæc Machabæorum libris, quos non canonicos, sed ecclesiasticos censeri, asseuerat Ruffinus in expositione Symboli. In primo conciliorum Tomo apud Gelasium legitur hoc in loco, Machabæorum liber vnus. Sed & de duobus libris ab ecclesia receptis multa tradit Ambrosius Catharinus aduersus Caietanum lib. 1.

De ordine Prophetarum ex eodem Gelasio apud Burchardum.

ESaiæ liber vnus. Hieremiæ cũcum Cinoth, id est Lamentationibus suis liber vnus. Ezechielis liber vnus. Danielis liber vnus. Oseæ liber vnus. Amos liber vnus. Michææ liber vnus. Ioel liber vnus. Abdiæ liber vnus. Ionæ liber vnus. Naum liber vnus. Abacuch liber vnus. Sophiniæ liber vnus. Aggæi liber vnus. Zachariæ liber vnus. Malachiæ liber vnus.

Hic ordo Prophetarum † eodem modo tra

8

*ditur in primo conciliorũconciliorum Tomo ex Gelasio. |

p. 46

Sed & idem seruatur in concilio Laodiceno. Florentino item, ac Tridentino. In canonibus ApostolorũApostolorum, & in concilio Carthagiensi, apud Originem & Meletonem, ac deniq;denique apud Ruffinum in expositione Symboli tantùm recipitur duodecim Prophetarum scriptura tacitis eorum nominibus, expressim tamen nominatis quatuor maioribus prophetis. Esaia, Hieremia, Ezechiele, & Daniele.

Hieremiæ cum Cinoth, id est Lamentationibus suis liber vnus.) Ab Origine liber hic ita inter Canonicos numeratur. Hieremias cum threnis, & epistola. meminit & Cinoth in prologo Geleato Hieronymus sub indicans & eum librũlibrum ab Hebrais inter canonicos censeri.

Danielis liber vnus.) De historia Susannæ, de Hymno trium puerorum. De historia Draconis Belis, olim fuit equidem controuersia, an haberent parem auctoritatem cum reliquo volumine Danielis, cùm & Hieronymus in Præfatione scribat, hæc tria non haberi apud Hebræos. & de Susannæ historia Origenes respondens Africano, qui ad eum scripserat, eam esse adulterinam, & à Daniele reiiciendam, ostendit non illegitimam, sed germanam potius esse scripturam, quæ plurimũplurimum afferat vtilitatis, auctoribus Eusebio libro sexto, cap. xxxj. de eccles. histor. Nicephoro libro quinto, cap. xxj. Suida in dictione, Africanus. Eandem Susannæ Historiam recepit, & recipiendam esse censet Cyrillus in libro primo, in Leuiticum. Verùm de Hymno trium puerorum in concilio Toletano iiij. cap. xiij. dicitur, eum in tota ecclesia celebrari. Denique de his tribus, quamuis olim non fuerint in Canone, tamen propter auctoritatem septuaginta interpretum, & Sanctorum, Doctorumq́;Doctorumque virorum, qui post Christum statim ab initio nascentis ecclesiæ vsi fuere testimonio ex huiusmodi scripturis, asseuerandum est eas ecclesiam recepisse, vt publicè legantur, non tamen vt parem habeant auctoritatem ad demonstranda ea, quæ sunt fidei, cum his libris, qui canonici dicuntur: quemadmodum Io. Driedo censet libro primo, de dogmatibus eccles. parte vltima.

Baruch liber: quia non legitur apud Hebræos, teste Hieronymo, in præfatione in Hieremiam, ab Origine eodem Hieronymo, Ruffino, Meletone Sardiensi, Augustino, & aliis omissus est, nec palam ecclesia eum recepit vsque ad Synodum Florentinam, quæ & post eam Tridentina scripturam hanc receperunt. Atque ideo non est controuertendum, an Canonica sit, cum ecclesia Catholica illāillam in Canonem receperit. Fuit autem Baruch Hieremiæ notarius, vt idem Hieronymus scribit, ex c. xxxij. Hieremiæ.

Ordo librorum † Noui testamenti, quos uniuersalis ecclesia obseruat, ex Gelasio apud Burchardum.

EVangeliorum libri quatuor, secundum Matthæum liber vnus. Secundum Marcum liber vnus. Secundum Lucam liber vnus. Secundum Ioannem liber vnus. Actus apostolorum. Epistolæ Pauli, numero quatuordecim. ad Romanos epistola vna. ad Corinthios epistolæ duæ. ad Galatas epistola vna. ad Ephesios epistola vna. ad Philippenses epistola vna. ad Colossenses epistola vna. ad Thessalonicenses epistolæ duæ. ad Timotheum epistolæ duæ. ad Titum epistolæ duæ. ad Philemonem epistola vna. ad Hebræos epistola vna. Apocalyp sis Ioannis liber vnus. Petri Apostoli epistolæ duæ. Iacobi Apostoli epistola vna. Ioannis Apostoli epistolæ tres. Iudæ Zelotis Apostoli epistola vna.

Hæc item litera extat ex Gelasio in primo conciliorum Tomo. Hi verò libri omnes recepti sunt & in Concilio Carthaginensi tertio, in Florentino, & deinde in Tridentino. Sed & olim à Clemente in Canonibus Apostolorum in canonem recepti fuere omnes præter Apocalypsim, quam ClemẽsClemens omisit. Concilium vero Laodicenum Ioannis item Apocalypsim omittit: recipit tamen Actus Apostolorum, quod paulo pòst tractabimus.

Secundum Marcum liber vnus.) Hoc Euangelium Marcum scripsisse dictante Petro, testis est Origenes apud Eusebium libro. vj. eccles. hist. c. xxv. & Nicephorum libro quinto, cap. xvj. idem Eusebius hoc asserit libro ij. ca. xiiij. & lib. iij. cap. vltim. & lib. vj. c. xiij. & lib. v. ca. viij. idem lib. iij. De demonstratione euangelica. cap. v. Rursus Nicephorus lib. ij. c. xlv. & c. xv. idem ex Clemente Alexandrino libro iiij. c. xxxiij. Nam & Petrus in epistola Marcum filium vocat. Salutat vos, inquit, in Babylone electa, aut ecclesia, quæ in Babylone est, & Marcus filius meus. Sed & Hieronymus Marcum Petri interpretem appellat in libro de scripto. ecclesiast. & quamuis teste Hieronymo in epistola ad Edibiam. q. 3. olim à quibusdam non fuerit receptum vltimũvltimum caput huius euangelij, ecclesia tamen illud, sicut & alia vt canonicum recepit, nec est hac de re dubitandum, si quidem â Latinis & Græcis scriptorib. ecclesiasticis inter canonicas scripturas con|

p. 47

numeratur. Quod aduersus Caietanum lib. j. tradit Ambro. Catharinus.

Secundum Lucam liber vnus.) Scribit Eusebius lib. iij. ca. xxiiij. eccles. hist. Lucam hoc Euangelium scripsisse adiutum colloquio, conuictu, & familiari cōsuetudineconsuetudine Pauli, cæterorumq;cæterorumque Apostolorum. idem tradit Nicephorus l. ij. c. 45. sed & Origenes paulò antè citatus apud eosdem asseuerat, hoc EuangeliũEuangelium à Paulo laudatum fuisse, idq́;idque Paulum gentibus scribi curauisse: vt tandem verè idem Nicephorus scripserit, in d. c. xlv. Lucam euangelium iussu Pauli composuisse. Sed & Pauli ministrũministrum Lucam appellat Irenæus apud Eusebium libro v. eccles. hist. cap. viij.

Secundum Ioannem liber vnus.) Hoc Euangelium Ioannes Apostolus scripsit ea ex causa, quód publicatis trium Euangelistarum libris, quos, & ipse Ioannes recipiendos esse censuit, fidẽfidem illis veritatis attestatus, desiderari tamẽtamen in eis quædam dixit, quæ Saluator noster initio prædicationis gessisset. Etenim tres illi res tātũmodotantummodo Christi à vinculis Ioannis exorsi multa omiserunt, quæ IoānisIoannis vincula præcesserũtpræcesserunt, quæ tamen in Euangelium suũsuum IoānisIoannis retulit, secundum Euse. l. 3. ecc. hist. c. 24. & NicephorũNicephorum l. 2. c. xlv. Et præterea quia Ioannes animaduertisset, quòd ab aliis in Euangeliis corporalia satis essent exposita, diuino spiritu vehemẽtiusvehementius agitatus spiritualia, & quæ Theologiæ, atq;atque diuinitatis propria sunt, accuratè protulit, & suum Euangelium cōposuitcomposuit. Quod ex Clemente Alexandrino adnotarunt Nicephorus li. 4. c. 33. & Euseb. l. 6. c. 14. idem ipse scripserat lib. 3. c. 24. Deniq;Denique hoc Euangelium scriptum fuit ad euertendas Ebionitarum, & Cerinthiorum hæreses, quarũquarum passum veteres Theologi meminere. idq́;idque Hieronymus tradit in ipsius IoānisIoannis vita. commemorat Nicephorus lib. x. hist. eccle. c. xxxiij. tempore Iuliani Imperatoris in specu quodam sub templi Hierosolymitani fundamentis librum Euangelij secundum Ioannem inuentum fuisse. Cæterùm de historia mulieris adulteræ, quæ c. viij. Ioannis traditur, dubitarunt olim quidāquidam, auctore Hieronymo dialog. ij. aduersus Pelagianos, ex eo quòd in plerisq;plerisque exẽplaribusexemplaribus Græcis ea non contineretur. Ecclesia tamen caput hoc IoānisIoannis, & historiam istam pari auctoritate, vt & alia ipsius Euangelij capita recepit. NāNam & Ambros. in Epist. ad StudiũStudium, semper in ecclesia decātatamdecantatam fuisse testatur. Quo fit, vt audacter nimis Caiet. asseuerauerit nōnon esse authenticāauthenticam partem c. viij. apud Ioannem, nec eiusdem auctoritatis, cuius & reliquum Euangelium.

Ad Hebræos epistola vna.) Hanc epistolam canonicam esse, & ab eodem Apostolo Paulo scriptam fuisse, cōstatconstat testimonio ecclesiæ, & summorum Pontificum. Hoc etenim titulo, & nomine inter Canonicos libros adnumeratur in canonibus Apostolorum, in conciliis Laodiceno, Carthaginensi tertio, Florentino & Tridentino. Ab Innocentio Papa primo, ad ExuperiũExuperium Tolosanum Episcopum. à Gelasio j. cuius responsum interpretamur. & Gregorius Nazanzeno in eo carmine, ꝙquod de libris sacris scripsit. EandẽEandem EpistolāEpistolam, à Paulo scriptāscriptam fuisse, & à Luca ex Hebræo in GræcāGræcam linguālinguam translatam, testis est ClemẽsClemens Alexand. apud Euseb. l. vj. hist. eccle. 14. & Nicephorum l. 4. c. 23. Origenes item, quamuis de auctore primũprimum dubitauerit, fatetur tamẽtamen, eius epistolæ sententias Pauli Apostoli esse, & meritò, non equidẽequidem frustra, nec temerè veteres eam Paulo adscripsisse. Et subdit vel à Clemente primo Pontifice, vel à Luca ex Pauli Apost. dictis eam editāeditam ac transcriptam esse, sicuti ex eodem Origene referunt Euseb. l. vj. eccle. histor. ca. 25. & Nicephorus l. v. cap. xvj. idem verò Eusebius lib. 3. cap. 37. & Nicephorus lib. ij. cap. vlt. ex testimonio ClemẽtisClementis Papæ primi hanc ad Hebræos epist. Pauli Apostoli esse censent. Idem censura Parisiensis ex Damasceno, Athanasio, Chrysostomo, Theophilacto, & Isidoro probat, quemadmodum traditur à Claudio Guillando, super eandem epistolam. Et ab Ambrosio Catharino li. j. cōtracontra Caietan. Nec ipse video, qua ratione absq;absque temerariæ, & suspectæ opinionis labe post tot Concilia, tot Theologorum Decreta, & sententias dubitare quis possit, an hæc epistola Canonica sit, & an eius auctor fuerit diuus Paulus, vt dubitat Caieta. scribens, non posse ex huius epistolæ auctoritate diffinire, si quod dubium in fide Catholica emerserit, ꝙquod temerarium est, licet olim dubitauerit Hieronym. & Caius quidam negauerit, eam esse Pauli, vti commemorat Nicephorus libro quarto capitulo 34. post Euseb. libro sexto. cap. xxj. quo teste l. tertio, ca. iij. & alij olim dubitarunt de huius epist. auctore.

Apocalypsis Ioannis liber vnus.) Rursus, & hunc librum esse Canonicum, & ab Apostolo Ioanne scriptum, non est nunc dubitandum: siquidẽsiquidem ab eccle. hæc cōtrouersiacontrouersia diffinita est in concilio Carthaginensi tertio. Florentino item & Tridentino, à Gelasio, & Innocentio |

p. 48

summis Pontificibus, vt impium sit hac de re dubitare. Nam & in concilio Toletano quarto capitulo decimo sexto, excommunicationis pœna indicitur ei, qui hunc librum, eiusq́;eiusque auctoritatem non receperit: præmittiturq́;præmittiturque ibidem præscriptum esse à multis conciliis, & summorum Pontificum decretis librum istum Ioann. esse Apost. & quamuis olim fuerit hac de re à quibusdam dubitatum, nempe à Dionysio Alexandrino Episcopo, auctoribus Eusebio ecclesiast. histor. libro septimo cap. xxv. & Micephoro libro sexto. capitulo xxij. & seq. tamen idem Euseb. libro sexto capitulo xxv. & Nicephorus libro quinto, capit. xvj. ex Origenis testimonio, & ex Irenæo Euseb. libro tertio. cap. xviij. & Nicephorus libr. iij. capitulo nono, ex Iustino Martyre in dialogo cũcum Tryphone Iudæo, Euseb. libro quarto, capit. xviij. & Nicephorus libro tertio, hunc librum esse Ioannis Apostoli constanter asseuerant. idem scripferat Eusebius lib. tertio cap. xxiiij. tametsi meminerit controuersiæ, quæ tunc tractabatur de eiusdem libri auctore, & auctoritate. Ruffinus item in expositione Symboli. Isidorus, & pleriq;plerique alij communem ecclesiæ diffinitionem, ac traditionem sequuti librum istum inter Canonicos adnumerant. & Hierony. de script. eccles. tradit Ioan. Apost. sub Domitiani persequutione in insulam PathmũPathmum relegatum Apocalypsim scripsisse. idem tradidere Eusebius in Chronicis, & lib. tertio, ecclesi. hist. c. xviij. & Nicephorus ca. ix. vt mirum non sit, Clementem Papam huius libri in Canonibus Apostolorum non meminisse, quum & is eo tempore summum PontificatũPontificatum Romæ obtineret: & fortassis nullam eius habuerit cognitionem. Obiit enim Clemens eo tempore, quo Traianus Cæsar imperare cœpit. meminit tamen Clemens Euangelij Ioannis, quod is Ephesi multò antè Apocalypsim scripserat. ConciliũConcilium autem LaodicenũLaodicenum etiam omisit Apocalypsim: sed non est modò de ea re disputandum, cùm sit satis librum istum, & olim, hodie ab ecclesia inter Canonicos receptum fuisse.

Petri Apostoli epistolæ duæ.) De priori nulla vnquam fuit controuersia: de posteriori verò anceps apud veteres fuit opinio secundum Euseb. libr. iij. capitulo tertio, & c. xxv. & Nicephorum libro secundo, capitulo vltimo & Hieronym. de script. eccle. Origenem etiam, qui quidem auctores nihilominus eam Canonicam esse, & á Petro scriptam existimarunt. idq́;idque modò dubium non est, nec de ea re iure potuit olim dubitari. Nam & à Clemente Papa primo, ab Innocentio, Gelasio, à concilio Laodiceno, Carthaginensi, ac Tridentino, Petri epistolæ duæ eius esse, & canonicæ censentur, idem Isidorus, August. Ruffinus, aliiq́;aliique veteres Theologi fatentur.

Iacobi Apostoli epistola vna.) Rursus & de hac non est dubitandum, ab eisdem etenim Pontificibus, Conciliis, & auctoribus inter Canonicas titulo Iacobi numeratur: licet olim fuerit controuersum, testibus Eusebio, Nicephoro, & Hieronymo.

Ioannis Apostoli epistolæ tres.) Hæ tres Ioannis Apostoli epistolæ à Clemente primo, Innocentio, Gelasio, & conciliis omnibus, & Theologis, quorum paulò antè meminimus, in Canonem receptæ fuere, licet de Secunda, & Tertia fuerit olim controuersia auctoribus Eusebio libro tertio capitulo xxiiij. & xxv. Nicephoro, & aliis modo citatis, ac Hieronymo in libro de scriptor. eccles. qui hac de re ex auctoritate Papiæ dubitauit.

Iudæ Apostoli epistola vna.) Hæc & in CanonẽCanonem ab initio ecclesiæ â Clemente, & aliis, vt & reliquæ, recepta fuit, etiāetiam si de ea fuerit dubitatum, vti Eusebius, Nicephorus, & Hieronymus testantur. Verùm de epistolis Canonicis, & Apocalypsi Nicephorus in dicto capitulo vltim. inquit. Sed enim libri hi, tametsi cōtrouersicontrouersi ab antiquis sint habiti, postea tamen in omnibus, quæ sub cœlo sunt ecclesiis, auctoritatem sacrosanctam, & irrefragabilem obtinuerunt, & tanquam principia, & elementa pietatis nostræ sempiterna permanserunt. Hæc Nicephorus: de Apocalypsi, & de duabus Ioannis epistolis adiiciens, memor alterius Ioannis, qui post Apostolum Ephesinæ Ecclesiæ præfuit: eius igitur presbyteri Ecclesiæ Ephesinorum secundam, & tertiam epistolam, & Apocalypsim insuper nonnulli esse somniarunt.

Ex Gelasio.

Post Propheticas, & Euangelicas, atatque Apostolicas scripturas, quibus Ecclesia Catholica per gratiam Dei fundata est, etiam illud intimandum putauimus, quòd quamuis vniuersæ per vrbem diffusæ Catholicæ Ecclesiæ vnus thalamus Christi sit, sancta tamen Romana, & Apostolica Ecclesia nullis Synodicis constitutis cæteris Ecclesiis prælata est, sed Euangelicæ voce domini saluatoris nostri Primatum obtinuit. Tu es Petrus, inquiẽsinquiens, & super hanc Petram ædificabo ecclesiāecclesiam meam, & portæ inferi non præualebunt aduersus eam. |

p. 49

& tibi dabo elaues regni cœlorum. Et quæcunque ligaueris super terram, erunt ligata & in cœlo. Cui data est etiam societas beatißimi Pauli Apostoli vasis electionis, qui non diuerso, sicut hæretici garriunt, sed vno tempore, vno eodem́eodemque die, gloriosa morte cum Petro in vrbe Roma sub Cæsare Nerone agonizans coronatus est, & pariter supradictam sanctum RomanāRomanam ecclesiam Christo domino consecrârunt, háncque omnibus vrbibus in vniuerso mundo sua præsentia, atatque venerādovenerando tryumpho prætulerunt. Est ergo Prima Petri Apostoli sedes Romana ecclesia, non habens maculam, nec rugam, nec aliquid huiusmodi. Secunda autẽautem sedes apud Alexandriam beati Petri nomine à Marco eius discipulo, & Euangelista consecrata est, ipse́ipseque à Petro Apostolo in AEgyptum directus verbum veritatis prædicauit, & gloriosum consummauit martyrium. Tertia verò Sedes apud Antiochiam eiusdẽeiusdem beatißimi Petri nomine habetur honorabilis, eò, quòd illic priusquam Romam venisset, habitauit, & illic primum nomen Christianorum nouellæ gentis exortum est.

Quibus ecclesia Catholica fundata est.) Id est quibus scripturis, quas semel catholica ecclesia diuinas, & Canonicas esse declarauit, denunciauit, ac diffiniuit per spiritus Sancti gratiam, eadem ecclesia vtitur ad probandum probatione irrefragabili ea, quæ ad fidem, ac religionem Christianam attinent, & ad euertenda, quæ hęretici quotidie aduersus Catholicam vnionem, eiusq́;eiusque Canones, ac Decreta comminiscuntur, sicuti explicuimus in huius capitis initio. Hac etenim ratione diuinæ scripturæ propter irrefragabilem, ac sacrosanctāsacrosanctam auctoritatem principia, atque elementa pietatis, ac religionis nostrę dici iure optimo poterunt, ac dicuntur à Nicephoro Græco ecclesiasticæ historiæ auctore libro ij. cap. vlt.

10

*Vnus thalamus Christi sit.) † Ecclesia igitur Catholica dicitur, id est vniuersalis, quòd protendat palmites suos in quælibet loca, & tempora, continuata sub vno duce inuisibili Deo, in vnitate fidei, & religionis: quę quidem societas in orbe semper fuit, & erit vsque in consummationem seculi. Matth. cap. xiiij. prædicabitur Euangelium regni in vniuerso orbe in testimonium omnibus gentibus, & tunc veniet consummatio. idem probatur Lucæ capite. xxiiij. & Actor. cap. j. erit enim, & fuit Catholicæ, & vniuersalis ecclesię per totum orbem, omnesq́;omnesque gentes diffusę vnus thalamus Christi. Vna inquam fides, vnum baptisma, vnus Deus, vnum caput Christus. Ex quo totum corpus compactum, & connexum per omnẽomnem iuncturam subministrationis, secundum operationẽoperationem in mensura vniuscuiusque membri augmentum corporis facit, in ædificationem sui in charitate: teste Paulo ad Ephes. cap. iiij Deinde manifestum est, & veteris & noui testamenti vnam, eandemq́;eandemque ecclesiam esse fundatam super fundamentum prophetarum, & Apostolorum, hoc est, Christum, qui vtriusque testamenti, & vtriusque populi fundamentum est, & lapis ille angularis, quo vterq;vterque populus connectitur, iuxta Psalmistam, Psalmo cxvij. Cæterùm vbi Christus de audienda ecclesia præcipit, vel patres post Apostolos de auctoritate ecclesiæ disserunt, ecclesia consideranda est, vt complectitur omnes, qui habent communionem fidei, doctrinæ, & aliorum, quæ his adhærent ex vnione per fidem, per quam omnes fideles sunt grex sub vno pastore, vt sit iuxta hunc sensum ecclesia, populus in vnam professionem fidei cohærens, saltem secundum vnionem professionis, & visibilem quandam Christianæ fidei formam, in quo cœtu & bonos, & malos dicimus esse permixtos, qui & si non sint colligati omnes vnitate spiritus, & vinculo charitatis, colligati tamen sunt secundum vnionem vnius signaculi fidei, & corporaliter coniuncti secundum visibilia pietatis sacramenta. Hanc etenim ecclesiam, quæ audienda est, & cuius auctoritas sequenda, nobis oportet esse cognoscibilem, atque adeò visibilem. Hæc denique est illa ecclesia, quæ apud Matthæum capite decimotertio comparatur sagenæ missæ in mare, & ex omni genere piscium congreganti: & apud eundem decem virginibus capite vigesimoquinto, è quibus quinque erant fatuæ, & quinque prudentes. Sunt ergo mali in ecclesia Dei non secus, quàm palea in frumento ex Augustino in libro de baptismo. cap. est vnitas. de consecratione, distinctione quarta. eodem Augustino de fide ad Petrum. capite qua dragesimotertio. repetítque idem auctor hāchanc sententiam, quam de ecclesia adscripsimus sępè aduersus Donatistas. & in libro de vera religione capite sexto. & præcipuè in libro vno cōtracontra epistolam Petiliani de ecclesię vnitate. Synodus etiam CōstantiensisConstantiensis aduersus Ioannis Hus errores, sessione xv. diffiniuit, bonos, & malos, peccatores, ac iustos ad ecclesiam, eiusq́;eiusque vnionem, quæ fide constat, pertinere: sed & Synodus Tridentina, sessione vj. cap. xv. & canon. xxviij. contra Lutheranorum hęreses, pronunciauit, per peccatum mortale fidem non amitti, eàmque tunc quamuis mortua sit, nec viua dici possit, veram tamen esse fidem, quæ sufficiat, vt quis dici verè |

p. 50

possit Christianus. qua de re ex Iunioribus tractauere Alfonsus de Castro lib. de hæresibus. in verbo, ecclesia. Dominic. Soto lib. ij. De natura, & gratia. c. 7. & 8. præter hos concilium Coloniense in expositione Symboli.

11

*Primatum obtinuit.) Probat Gelasius † Petri & RomanorũRomanorum Pontificum, qui ei succedunt, primatum ex diuina institutione vim obtinuisse: non equidem humanis constitutionibus: id verò deducit ex verbis Christi Iesu apud Matthæum cap. 16. idem Nicæna sacrosancta synodus in præfatione asseuerat. Quę quidem assertio Catholica est, multísque aduersus hęreticos testimoniis sacræ, ac diuinæ scripturæ, conciliorum, veterumq́;veterumque Theologorum auctoritate stabilitur, ac defenditur à IoāneIoanne Rofense contra Lutherum articulo vigesimoquinto. Ioanne Ecchio in libro, quem de primatu Petri diligentissimè scripsit. ab Alfonso de Castro in libro de hęresibus. dictione, Papa. à Remundo Rufo in defensione contra Carolum Molinæum. Extat hac de re diffinitio Constantiensis concilij, sessione octaua, & cōcilijconcilij Florentini sub Eugenio quarto, vt tandẽtandem hæreticum sit, contrarium asseuerare. Anacletus Pontifex Romanus, qui post Linum Petro successit in epistola tertia ad omnes Episcopos, eandem assertionem tradit, apud Gratianum xxij. distinctione. quam hoc in loco exponit Gelasius. Eusebius libro ecclesiast. histor. 2. cap. 14. Petrum appellat τῶν ἀπἁντων ἀπσςόλων προήyορονn. id est omnium ApostolorũApostolorum principem. Nicephorus libro secundo cap. 14. scribit, PetrũPetrum τὰ προτεῖα. κατᾲ πάντων τῶν ἀποφόλων ὲχκοταθεόθεν id est, primas inter Apostolos consequutũconsequutum: vt interpretatur Ioannes Langius, aut ꝙquod parum differt. Petrum in omnes Apostolos primatum à Deo habentem. τὰ προτεῖα Latinè quidẽquidem rectè primatũprimatum dicere possumus: quemadmodum & primas, aut secundas dicimus aliquem obtinere, subintelligentes partes. Plinius libro 13. capite duodecimo, inquit: Primatum mutauit Cæsar. Marcus Varro libro primo de re rustica. cap. 7. alij dant primatum bonis patris. quibus in locis, & aliis, quæ missa facio, primatus apud Latinos dicitur primi, summiq́;summique loci auctoritas. Græcè itidem primatus πρεσβεῖα plurali numero dicitur. Nam apud Demosthenem in oratione pro Phormione πρεσβεῖον dicitur legatũlegatum, quod pater maximo, aut maiori filio dedit. Et in oratione in Boetum pro iure præcipuo maioris filij idem Demosthenes accepit. apud Suidam λαμβάνειν βασιλείαν κατὰ πρεσβεῖον, est equidem regnum adsequi iure primogenij, & maioratus. Est denique πρεσβεῖον ius prælationis, quod ratione maioris ætatis, aut senectutis, primi, aut summi loci alicui defertur. Plutarchus in eo libro, quẽquem scripsit, vtrum seni sit gerenda respublica, delationem honoris, quæ ratione temporis, aut ætatis, vel ab ipso tempore datur, appellari dixit πρωτεῖον à multis, sed proprius ac verius dici πρεσβεῖον. in canonibus verò, vt dixi, plurali numero adsumitur hęc dictio, vt significet pręlationem, prærogatiuam, aut priuilegia, quæ iure summi, primiq́;primique loci, vel in prouinciis, vel in toto orbe ecclesiasticis principibus concedũturconceduntur, aut diuinitus esse concessa probantur à summis Pontificibus, vel Synodis vniuersalibus. in cōcilioconcilio Nicæno capite vj. Gręcè τὰ πρεσβεῖα ecclesiæ Antiochenæ, & aliarum, quæ in prouinciis primũprimum locum obtinent, dicuntur, quæ apud Gratianum sexagesima quinta distinctione. capitulo, mos antiquus. priuilegia Latinè appellantur. Quod parum refert, modò priuilegia intelligas, quæ ad prælationem primatus pertinent. Nam de his canōcanon agit, atque ideò Remundus Rufus verè existimat, potuisse commodè ex Græco canone verti primatum. Sed & idem Rufus admonet legendũlegendum esse apud Gratianum. Mos antiquus perduret. imperandi modo, quum ex Græco codice cōciliumconcilium iubeat, consuetudines antiquas valere, vim suam, & robur habere, nec tantùm mores narret, sed etiam probet. ita enim scriptum est τὰ ἀ ρχαῖα ἔθη κρατεῖτο. id est antiquæ consuetudines perdurent. Concilium etiam Constantinopolitanum capite tertio censuit, post Romanam ecclesiam Constantinopolitanam τὰ ἀρεπβεῖα τῆς τιμῆσ, id est, prælationem honoris, habere, aut primatum. Græca etenim dictione de primatu CōstantinopolitanæConstantinopolitanæ ecclesiæ tractantes, etiam vsi fuere Sozomenes libro septimo ecclesiasticæ historiæ. capite nono, & Nicephorus libro duodecimo cap. xiij. & Socrates libro quinto cap. octauo. Etenim sicut diuinitus Romana ecclesia, eiusq́;eiusque PōtifexPontifex in toto orbe primatũprimatum obtinet, ita & concessione ipsius, vel cōciliorumconciliorum canonibus, aliꝙaliqui episcopi, aut PōtificesPontifices in prouinciis primatũprimatum in alios Episcopos obtinuerunt, vt tandẽtandem similitudo PrimatuũPrimatuum, PatriarcharũPatriarcharum, aut ArchiepiscoporũArchiepiscoporum cũcum Romano Pontifice in hoc tantùm detur, quod quẽadmodũquemadmodum in omnes totius orbis Episcopos summus eccle. Romanæ pręsul primatũprimatum à Deo obtinuit, vt Petri successor, ita & primates |

p. 51

in prouincijs erga Episcopos alios ius prælationis obtineant. Non est tamen concedenda similitudo in radice, & auctoritate huius prælationis, nec in ipsius maiestate, aut extensione: siquidem primatus Papę competit ex diuina institutione, & in totum ChristianũChristianum orbem protenditur, ac vires habet. Primatus verò aliorum PontificũPontificum iure humano, & in prouinciæ tantùm Episcopos, aut regionis prælatos conceditur, ex quo poterit lector expendere veram interpretationẽinterpretationem Nicæni concilij in dicto capitulo, mos antiquus.

Sed vno tempore, vno eodémque die.) Vltimo Neronis anno ipse Cæsar primam in Christianos persequutionem molitur, in qua Romæ

12

*eius iussu Petrus, † & Paulus, ille cruci affixus pedibus in sublimè eleuatis, & capite in terrāterram verso, hic gladio mortem martyrio subierunt, teste Eusebio in chronicis, cui & Hermanus Contractus, & Platina accessere. Sed hos ecclesiæ principes eodem tempore martyrio fuisse perfunctos, ex testimonio Dionysij Corinthiorum episcopi probat Eusebius libro secũdosecundo histor. ecclesiast. capite penultimo: & post eum Nicephorus libro secundo cap. 37. qui capite pręcedenti scripserat, hoc illustre martyrium eodem tempore, eodémque die contigisse. Id ipsum Eusebius, & Platina sentire videntur. Sed & præter Gelasium, & Nicænam Synodum in pręfatione diuus Hieronymus de scriptoribus eccles. commemorat, Paulum decimoquarto Neronis anno, eodem die, quo Petrus, Romæ pro Christo capite truncatum fuisse, anno post passionem Domini tricesimoseptimo. Ex quibus deducitur, Petrum, & Paulum occisos, & martyrio coronatos fuisse anno à natiuitate Domini septuagesimo. Quod Eusebius, Contractus, & alij fatentur. Sed & IoānesIoannes Zoraras in Nerone tradit, quosdam existimasse, hoc martyrium eodem tempore contigisse: alios verò eodem die, sed anno diuerso. De die verò huius Martyrij præclarissimi præstat nobis irrefragabile testimonium ecclesiastica traditio, quæ probat, id contigisse Romæ tertio Calendas Iulias: id est vicesimanona die Iunij. Nam & ecclesia Catholica hoc die horum Apostolorum commemorat martyrium. Extat hac de re inter alia, quæ de rebus ecclesiasticis tractantur, Græcæ linguæ fragmentum quoddam, vbi Apostolorum Petri, & Pauli mors adscribitur diei quintæ Paneminensis, quæ & illic apud Romanos dicitur esse tertio Calendas Iulias: annus verò numeratur tricesimus sextus à Iesu redemptoris nostri passione. Mensis tamen Panemus apud Macedonas idem est qui apud Romanos Iulius, auctore Suida. cui suffragantur Eusebius libro octauo ecclesiasticæ historiæ. Euagrius libro quarto capite primo. Nicephorus libro decimoseptimo, capite primo. & Anshelmus libro secundo. de imagine mundi capite 6. Vt tandem hac ratione obseruata quinta dies Paneminensis esset quinta dies Iulij, non vicesimanona Iunij. Verùm illud est adnotandum, menses, quibus Macedones, Græci, & alij vtuntur, non omnino ad exactam rationem cum nostris conuenire: imò & apud ipsos Græcos verè considerari, & adsumi. Et ideò reprehensione non carent, qui mẽsemmensem mensi comparare conati sunt: quasi ad scrupulum inter se respondeant. Nec mirum erit, in ea commemoratione huius martyrij, quam ex Græcis fragmentis obseruauimus, Panemum mensem incipere à vicesimaquinta die mensis, qui apud nos dicitur Iunius: esseque eius quintam diem nostri Iunij vicesimānonamvicesimamnonam. Comparatur verò tunc Panemus mensis Iulio, quia eius maxima pars ei conuenit, & iuxta dierum maiorem numerum respondere videtur. Sed & apud Demosthenem in oratione de corona ex epistola Philippi regis Macedonum constat, à Corinthijs Panemum mensem dici eum, qui à Macedonibus Lous, ab Atheniensibus Boëdromion dicitur, qui dubio procul apud Romanos est Augustus. Rursus Plutarchus in Camillo scribit, à Bœotijs Panemum mensem dici Iulium. Idémque Plutarchus in Aristide, nisi codex fallit, satis probat, apud eosdem Bœotios Panemum mensem adhuc septem, vel octo dies adsumere ex eo mense, qui ab Atheniensibus Boédromium, à Romanis Augustus dicitur: siquidem vicesimamseptimam diem Panemi mensis apud Bœotios, quartę diei mensis Augusti, & Boëdromionis apud Athenienses cōparatcomparat. Tametsi Latinus Plutarchi interpres minus exactè rationem istam ex Græco codice deduxerit. Hinc denique vera interpretatio constat canonis vicesimi ex concilio Anthiocheno apud GratianũGratianum decimaoctaua distinctione, capite propter. & Iuonem Carnotensem libro quarto. Burchardum libro primo, capite quadragesimoquarto. ex vulgari etenim lectione quæ extat in Gratiano. & in concilio ex secunda editione deducitur, diem, qui nobis est idibus Octobris: id est de|

p. 52

cimusquintus, esse apud Macedonas decimũdecimum mensis Hyperberetæi: quod Andræ. Alciatus nullo adducto testimonio ad discrimen istud adnotauit libro primo parerg. capite quadragesimooctauo. In ipso verò concilio ex prima editione, & apud Burchardum dies decimaquinta mensis Hyperberetæi dicitur illa, quæ apud nos est, idibus Octobris: atque ita conuenit omnino Octobri mensi, Hyperberetæus Macedonum mensis apud Suidam. Ex quo in dicto canone, & capite, propter. vera loctio restituenda est, vbi mensis hic falsò dicitur Hyperbericus: vt & apud AnshelmũAnshelmum eodem fermè errore Hyperboreus. Burchardi verò liber veræ lectionis vestigium habet. Sed & Iosephus libro tertio de antiquitat. capite decimo mensis Hyperberetæi apud Marcedones meminit scribens, eum conuenire septimo Hebræorum mensi.

Secunda autem sedes apud Alexandriam.) Egesippus inter scriptores ecclesiasticos vetustissimus, vicinúsque Apostolorum ætati, teste Hieronymo, quíque floruit sub Pio Antonino, auctoribus Eusebio libro quarto ecclesiasticæ historiæ, capite vndecimo, & Nicephoro libro eodem, cap. vij. quatuor orbis præcipuas ciuitates connumerans libro tertio de excidio Hierosolym. capit. quinto scribit, primum locum obtinuisse Romam, secundum Alexandriam, tertium Constantinopolim, quartum Antiochiam. Quæ tamen, vt illic adiicitur, olim tertium locum obtinuerat, priusquam Constantinopolis ciuitas ByzantiorũByzantiorum creuisset. Hæc apud Egesippum ex traductione diui Ambrosij, quæ ab ipso Latino interprete partim addita fuisse vel ex eo existimauerim, quòd ætate Egesippi Byzantium nondum tanti nominis fuerit, nec Constantinopolis diceretur. Atque ideo ex Egesippo illud erit obseruandum, primum locum Romam, secundum Alexandriam, tertium AntiochiāAntiochiam tunc obtinuisse: qua in re cum Gelasio conuenit Egesippus. Quòd verò de constantinopoli scribitur, diuo Ambrosio, eiusq́;eiusque ætati tribuendum est. cæterum quod Gelasius hoc in loco tradit, scripserat prius Anacletus Pontifex summus in epistola tertia ad omnes Episcopos. capitulo, sacrosancta. vicesimasecunda distinctione, & profitetur Nicena Synodus in præfatione: tametsi Zonoras historicus scribat, ConstantinũConstantinum Magnum, primũprimum Patriarchatus locũlocum post RomāRomam dedisse Constantinopoli, qua in re variat edictum Constantini apud Gratianum in capitulo, Constantinus. xcvj. distinct. Et in primo conciliorũconciliorum Tomo. & apud Alber. in l. j. §. n initio. ff. de off. præfecti. vrb. Nullibi tamen Constantinopolitana ecclesia ex eo edicto præfertur Alexandrinæ: imò nec Antiochenæ. qua in re non satis certa tradit Eugubinus de donatione Constantini libro 1. pagina 55. numero 43. Verùm in concilio CōstantinopolitanoConstantinopolitano primo. canone quinto, sub Papa Damaso, datus est primatus honoris post Romanam ecclesiam Constantinopolitanæ, vt inter Patriarchas Archiepiscopus CōstantinopolitanusConstantinopolitanus primum locum post RomanũRomanum Pontificem obtineret. Huius canonis meminere Sozomenes libro septimo ecclesiasticæ historiæ capitulo ix. Socrates libro quinto capite octauo. Zonoras in tertio Annalium Tomo in Theodosio. Nicephorus libro duodecimo capite decimotertio. & Gratianus 22. distinctione. cap. Constantinopolitanæ. Idem statutum fuit in quarta Synodo generali apud Chalcedonem actione 16. quod & Nicephorus refert libro decimoquinto, capite septimo & vltimo. post Euagrium libro secundo capite quarto & vltimo. quorum canonum sensim meminit Iustinianus idem, priuilegium Constantinopolitanæ ecclesiæ commemorans in Nouella. cxxxj. Idem postea repetitum suit in concilio sexto generali Constantinopoli celebrato sub Agathone Papa cano. 36. cap. renouantes. 22. distinct. & ab Innocentio tertio Romæ in concilio generali, cap. antiqua. de priuileg. quo in loco Summus Pontifex omissa Romana ecclesia, quæ super omnes alias potestatẽpotestatem & iurisdictionẽiurisdictionem habet, † quatuor sedes

13

* PatriarcharũPatriarcharum iuxta ordinẽordinem priuilegij, & prælationis connumerat, vt prima sit Constantinopolitana, secunda Alexandrina, tertia Antiochena, quarta Hierosolymitana, quāquam & sexta Synodus à Romana incipiens, quintam, & vltimam nominauerat inter Patriarcharum sedes. De quibus interpretes iuris Pontificij multa tradidere, post alios Chassanæus in Catalogo glorię mundi. quarta parte, cōsiderationeconsideratione nona. Illud tamen mirum videri poterit, cur Gelasius prætulit Alexandrinam ecclesiāecclesiam Constantinopolitanæ, idémque fecerit Ambrosius, cùm & tunc ex Synodis Constantinopolitana prima, & Chalcedonensi data esset ecclesiæ Constantinopolitanæ prælatio hæc, vt prior esset Alexandrina. Quòd si dixeris à Leone primo summo Pontifice illud pręlationis ius reuocatũreuocatum fuisse, & Alexandrinæ eccle|

p. 53

siæ restitutum: cur equidem post Leonem ante sextam synodum Iustinianus Cæsar ex canonibus ecclesiasticis in dicta Nouella, quæ extat titulo de ecclesiasticis titulis, asseuerat, ius hoc prælationis Constantinopolitanæ ecclesiæ, vt prior sit Alexandrina, eidèm que pręferatur, competere? Iustinianus tamen animo in ConstantinooplimConstantinopolim vrbẽvrbem propensissimo, vtq́ue ei beneuolentissimè faueret, CalcedonẽsisCalcedonensis synodi, & Constantinopolitanæ primæ canones sequutus fuit, eóque iure pronunciauit, Constantinopolitanam ecclesiam præferendam fore Alexandrinæ. Gelasius verò & si sciret, quid ea de re in his synodis fuisset statutum, maluit Leonis Papę diffinitionem sequi. Is etenim, vt constat ex actis Chalcedonensis synodi, & ex epistola l vij. & lix. licet cōfirmaueritconfirmauerit concilij Chalcedonensis canones ad fidem pertinentes, decretum hoc de prælatione Constantinopolitanæ ecclesiæ noluit admittere, nec probare: imò Alexandrinæ ecclesiæ ius prælationis quo ad ConstantinopolitanāConstantinopolitanam restituit. Ex Ambrosio fortassis illud deduci poterit, primum locum obtinuisse Romam, secundum Constantinopolim, tertium Alexandriam, quartum Antiochiam. Tantùm etenim commemorat, olim quartum locum habuisse CōstantinopolimConstantinopolim, prius quàm ipsa vrbs creuisset: at postea dat vltimum, & quartum locum Antiochiæ: nec palam explicat, an Alexandria fuerit prælata Constantinopoli, an è contrario Constantinopolis Alexandriæ: tametsi tempore Ambrosij ex Concilio Nicæno Alexandria prælata fuit Constantinopoli: & rursus ex concilio primo Constantinopolitano Constantinopolis Alexandriæ: sed hoc cōciliumconcilium an fuerit celebratum, priusquam diuus Ambrosius è Græco in Latinum verterit Egesippum, dubitari poterit, atq;atque ideò verba Ambrosij poterunt intelligi vel secundum concilij Nicæni definitionem, vt habeat secundum locum Alexandria post Romam, cùm nondũnondum constet, an ea prælatio fuerit reuocata eo tẽporetempore per synodum Constantinopolitanam primam, vel ea reuocatio fuerit apud occidẽtalesoccidentales prælatos probata, & recepta. Nec enim de Chalcedonensi synodo tractandũtractandum est quo ad Ambrosij opinionem, cùm dubio procul nondum esset celebratum. Quòd si Ambrosij verba intellexerimus eo in sensu, vt Constantinopolitana ecclesia sit Alexandrinæ prælata eo tempore, dicemus Ambrosium scripsisse illud opus post synodum primāprimam Constantinopolitanam, quæ diui Ambrosij ætate, & postquam is fuerat Mediolanensis episcopus electus, congregata fuit. Ex quibus lector satis poterit intelligere, quæ fuerint hac de re vicissitudines, vt parum necessarium sit, quod Gratianus in dicto capitulo, renouantes. voluit adnotare, minimè expendens, quæ fuerint olim de prælatione inter has ecclesias controuersiæ. Quæ quidem fuit diligenter obseruanda, quamuis aliter hanc controuersiam, & litem componere conetur Franciscus Torrensis in libro de canonibus sextæ synodi: apud quem præter alia multa & illud obseruandum erit, in capitulo, renouantes. xxij. distin. falsò legi, petimus, vt CōstantinopolitanaConstantinopolitana sedes similia priuilegia, quę inferior Roma habet, accipiat. Imò legendum esse: quæ senior Roma habet. ex Gręcis codicibus, & vetustissimis exemplaribus.

CAPVT XV.

ET quamuis aliud fundamentum nemo poßit ponere, præter id, quod positum est, quod est Christus Iesus, tamen ad ædificationem nostram eadem sancta Romana ecclesia post illas veteris, & noui testamenti, quas regulariter suscepimus, etiam has suscipi non prohibet scripturas. Sanctam Synodum Nicænam trecentorum decem, & octo patrum mediante Maximo Constantino Augusto, in qua Arrius hæreticus condemnatus est. Sanctam Synodum Constantinopolitanam mediante Theodosio seniore Augusto, in qua Macedonius hæreticus debitādebitam damnationem accepit. Sanctam Synodum Ephesinam, in qua Nestorius damnatus est, cum consensu beatißimi Cœlestini Papæ mediante Carillo Alexandrinæ sedis antistite, & Archadio episcopo ab Italia destinato. Sanctam Synodum Chalcedonensem mediante Martiano Augusto, & Anatolio Constantinopolitano episcopo, in qua Nestoriana, & Eutychiana hæreses simul cum Dioscoro, eiúsque complicibus damnatæ sunt. Sed etsi quæ sunt concilia à sanctis patribus hactenus instituta, præter istorum quatuor auctoritatem & custodienda, & recipienda decreuimus. Hæc Gelasius.

Sanctam Synodum Nicænam.) Quamuis Nicænam † Synodum aliquot concilia præcesse

1

*rint, quorũquorum quædam fuere prouincialia, quædam serè generalia, quædāquædam vniuersalia ratione |

p. 54

auctoritatis, & conciliorum vniuersalium quò ad auctoritatem origo processerit ab ipsorum Apostolorum temporibus. Actor. c. xv. Vniuersalia tamen concilia ratione auctoritatis simul, & congregationis, ętate Constantini Magni primum inceperunt, omniúmque prima Synodus verè vniuersalis, & Oecumenica fuit hæc Nicæna, cuius à Gelasio mentio fit hoc in capite. Etenim teste Isidoro libro 6. Etymol. cap. 16. cuius Gratianus meminit cap. 1. dist. 15. Canones conciliorum generalium à temporibus Constantini cœperunt. Constantinus etenim Magnus primus omnium permisit episcopis totius orbis, vt in vnum locum conuenirent, ac conuenire possent: cùm ante ipsum sæuientibus in Christianos imperatoribus minimè possent ecclesiæ Catholicæ præsules in vnum conuenire locum, vt plebem Christianam docerent, ne in diuersas hæreses scinderetur: quemadmodum & idem Isidorus testatur. qua ratione frequentissimè multis in locis Nicæna Synodus omnium prima censetur. c. quoniam sanctæ cap. sancta cap. vj. xvj. dist. l. nos reddentes. §. suscipimus. C. de summa trinit. l. quicunque. C. de hæret. auth. de eccles. tit. in princip. qua de re diligenter tractat illustris admodum, multísque titulis obseruantissimus Didacus Alaua, & Esquiuel, olim Abulensis, nunc verò Cordubensis ecclesiæ præsul ornatissimus, ex iuris Pontificij, ac Cæsarei disciplina laboreq́;laboreque indefesso, cui Salmanticæ in celebratissimo sanctissimi Saluatoris collegio operam dederat, ad multam prouectus eruditionem, quæ eum tot apud Cæsarem Carolum, eiúsque primogenitum Hispaniarum Regem Philippum magistratibus insigniter, maximáque cum laude gestis, illustrissimum fecit. Is inquam in lib. j. de conciliis. cap. j. plurima tradit de conciliorum origine, deq́;deque eorum antiquitate, ex quibus & nos hoc in loco multa mutabimur ad Gelasij interpretationẽinterpretationem, nonnullaq́;nonnullaque adijciemus ex veterum historicorum monumentis.

Trecentorum decem, & octo Patrum.) Idem constat numerus ex epistola Syluestri Papæ ad Nicænam Synodum. idem scripsere Eusebius & Hermanus Contractus, in chronicis, Theodoretus libro j. cap. vij. Socrates lib j. cap. ix. Ruffinus libro decimo histor. eccles. cap. ij. Platina in Syluestro. Isidorus libro sexto Etymol. cap. xvj. cap. j. xv. dist. Isidor. itẽitem in princip. concil. cap. primo. xvj. distin. Beda de tẽporibustemporibus cap. lxv. cap. sexta Synodus. xv. distin. Sed & Sozomenes libro primo cap. xvij. testatur, tercentum, & viginti Episcopos conuenisse in ea Synodo. Socrates libro primo. cap. vij. numerum Episcoporum excessisse tercentũtercentum scribit, ex Eusebio libro iij. de vita Constantini: apud quem legitur, multitudinem Episcoporum excessisse numerum ducentorum, & quinquaginta. rursus Nicephorus libro viij. cap. xiiij. asseuerat, congregatos fuisse circiter trecentum, decem, & octo Episcopos. Præter hæc Damasus apud Gratianum in c. hanc. x. quęst. j. & monachorum regula cap. de contemplatione. huius Synodi facta mẽtionementione tercentum Episcopos connumerant. quos iure optimo poteris comparare tercentum illis viris iudicio diuino electis, qui duce Gedeone Madianitas: id est, Arrianos ecclesiæ infestissimos hęreticos, euerterunt, & profligarunt. Iudicum cap. vij. aut potiùs tercentum decem, & octo vernaculis Abrahę, quibus beatus Abraham tot hostium millia fide debellauit. Genes. cap. xiiij. quo testimonio vtitur hac in re Liberius Papa in epistola ad orientales, cuius meminit Nicephorus lib. xj. cap. viij.

Mediante Maximo Constantino Augusto.) Hanc sacrosanctam Synodum congregatam fuisse sub Constantino Magno, conueniunt omnes, nec id negari poterit. Quo verò anno fuerit celebrata adeò controuersum est, vt nihil certum hac de re diffiniri possit, quamuis constet ex epistola Osij Cordubensis Episcopi, quæ huius concilij canonibus adiicitur, canones, aliaq́;aliaque eius Synodi decreta missa fuisse ad Syluest. Papam Paulino, & Iuliano consulibus. Idem consulum titulus canonibus huius Synodi præmittitur in primo conciliorum Tomo. Qui quidem consules conueniunt auctoribus Cassiodoro, & Haloandro anno decimoseptimo Imperij Constantini. Annus verò decimus septimus Imperij Constantini est à Natiuitate Christi trecentesi mus vicesimussextus iuxta eiusdem Haloandri, Eusebij, & Ioannis Lucidi chronologiam. Aera tamen præscripta his canonibus, & consulibus eisdem trecentesima sexagesima tertia, non omnino conuenit huic numero, sed anno potiùs Domini trecentesimo vicesimoquinto. Sed & Socrates libro primo, capit. xiij. & Nicephorus libro octauo, capit. xxvj. scribunt, hoc concilium incidisse in annum sexcentesimum tricesimum sextum ab Alexandri Magni principatu, in quo consules |

p. 55

erant Paulinus, & Iulianus. Ex quibus auctoribus illud annotauerim, quod de consulibus tradidère, vt conueniant his, quæ paulô antè obseruauimus. Quod verò de annis ab Alexandri imperio scribunt, non satis certũcertum est, quemadmodum statim tractabitur. Cæterùm Sozomenes libro primo, capit. vltim. Cassiodorus libro 2. tripart. cap. 14. & Nicephorus li. octauo cap. 26. commemorant, ConstantinũConstantinum Magnum Nicææ peracto concilio statim Vicennalia celebrasse, Episcoposq́;Episcoposque omnes Synodi conuiuio excepisse. Socrates verò lib. 1. cap. 16. & ex eo Cassiodorus lib. 2. tripart. cap. 18. nulla facta conuiuij mentione asseuerant, statim peracto concilio Vicennalia Constantinum celebrasse. Qua quidem ratione adducor, vt existimem, Synodum hanc Nicænam initiũinitium habuisse vno decimoseptimo Constantini, vel paulò antè, peractam verè fuisse anno vicesimo eiusdem principatus. Nam & ipse Nicephorus scribit, Synodum annis tribus, & paulò longiùs actāactam esse. Sic sanè Ioannes Abb. tradit, hanc Synodum celebratam esse anno vicesimo Constantini, qui cōuenitconuenit anno Domini trecẽtesimotrecentesimo vicesimonono. Potuit enim Abbas Biclariensis tempus, quo Synodus finita fuit obseruasse: atque hæc mihi certior opinio videtur. Ex qua asseuerari poterit, hanc Synodum finem accepisse anno vicesimo Constantini, aut paulò antè prope anni deciminoni exitum: annis verò tribus, vel quatuor actāactam esse: atq;atque ideò cœptam vel anno decimoseptimo Constantini, vel decimosexto, vel decimoquinto: præsertim si rationem habeamus eius temporis, quo Imperator decreuit, Synodum istam celebrandam fore. Denique Eusebius in chronicis eius congregationem tribuit anno decimoquinto Constantini, & à Christi natiuitate anno trecẽtesimotrecentesimo vicesimoquarto: Aera verò conuenit anno Domini trecentesimo vicesimosexto. Consules anno trecentesimo vicesimosexto. Quod equidem discrimen oriri potuit vel ex varia consulum obseruatione: neq; enim chronologi hac in re vbiq;vbique conueniunt: vt constat ex Dionysio Halicar. T. Liuio, Cassiodoro, Haloandro, & Glareano. vel ex tempore, quo Synodus ista Nicęæ mansit illic congregata. vel fortassis ex eo, quòd non omninò conueniat inter historicos de initio principatus Constantini. Siquidem Socrates libro primo capitul. vltim. scribit, Constantinum anno tricesimo primo Imperij mortem obijsse, anno secundo Olympiadis ducentesimæ septuagesimæoctauæ, vicesimo secundo die mensis Maij, Feliciano, & Taciano consulibus: quos consules, & vicesimumprimum diem mensis Maij morti Constantini adscribit Nicephorus libro octauo capitul. quinquagesimoquarto. Annum tamen refert in secundum Olympiadis ducentesimæ octuagesimæ septimæ. Sed error fuit fortassis scriptoris: & tamen Hieronymus, Haloander, & Ioannes Lucidus eius mortem adscribunt anno secundo Olympiadis ducentesimæ septuagesimænonæ. Hieronymus quidem Anno Domini trecentesimo quadragesimo. Haloander, & Lucidus Anno Domini CCCXXXIX. à quibus etiam differt Hermanus Contractus in chronicis. Nicephorus verò libro octauo capitulo vltimo asseuerat, Constantinum mortem obijsse anno Imperij XXXII. & à Natiuitate Domini CCCXLII. ex quo Vicennalia Constantini conueniunt Anno Domini XXX. aut XXIX. Nos hac in re sequuti sumus eam temporis rationem, quæ nobis visa fuit apud auctores frequentior, quæq́ue magis conueniret his, quæ de hac Synodo ab eisdem tractantur. Quam ob rem huius concilij solutionem, & finem tribuimus anno Domini ferè trecentesimo vicesimonono, initium verò anno Domini trecentesimo vicesimoquinto, aut vicesimoquarto secundum Eusebium. Nam quod Hermanus Contractus, & Ioannes Lucidus tradidere, tribuentes hanc Synodum Anno Domini trecentesimo vicesimo secundo, non satis conuenit exactæ rationi temporum: quemadmodum nec quod Nicephorus scribit de tertia indictione. Ea etenim indictio conuenit Anno Domini trecentesimo tricesimo: nec potuit conuenire anno illi, quo consules fuere Paulinus, & Iulianus. Sic quod de annis Alexandri idem Nicephorus, & Socrates obseruarunt, plurimum dissidet à vera temporum ratione. Nam siue sequamur Eusebium, siue alios, & imperium Alexandri præcesserit annos Domini, eiúsque natale triginta annis supra trecentum, siue trigintaquinque, siue viginti tribus, adhuc sexcentesimus tricesimussextus annus Alexandri non potest aptari Synodo Nicænæ: nisi ea foret congregata Anno Domini Trecentesimo decimo quinto. Qui quidem Annus minimè conuenit |

p. 56

consulibus adscriptis, quamuis conueniat indictioni tertiæ. Et licet hic annus fuerit obseruatus in adnotationibus ad acta, & canones huius concilij ex Dionysij Ciclo in primo conciliorum tomo, cōsulesconsules tamen, & alia temporis signa minimè possunt huic anno conuenire. Et ne mihi quis obiiciat eam chronologiāchronologiam, qua vtitur Rex Alfonsus in proœmio PartitarũPartitarum, respondeo, multùm ab historicis, à veraq́;veraque ratione temporum abesse computationem illam, quæ illic traditur. quod alibi longiùs explicabimus.

Ex quibus obiter erit obseruandum, Constantinum Vicennalia celebrasse Nicææ, vbi & Synodus congregata fuit, si vera sunt quæ Socrates, Sozomenes, & Cassiodorus in tripartita, & Nicephorus tradidère: tametsi Euseb. in Chronicis, & idem Cassiodorus in catalogo consulum, & Imperatorum scripserint, ea Nicomediæ celebrata fuisse. Vtraque verò vrbs ad Bithyniam pertinet. Quæ verò sint Vicennalia ac decennalia, nos alibi explicuimus ex Dione lib. liij.

Sed & illud planè apparet, concilium hoc Nicænum congregatum fuisse, vtcunq;vtcunque sit de ipsius tempore, sub Syluestro Papa huius nominis primo, qui legatos ad eam Synodum misit Vitum, & Vincentium. Hi etenim fuere legati sedis Apostolicæ: sicuti commemorant Socrates lib. primo. cap. xiij. Sozomenes lib. j. cap. xvij. Cassiodorus lib. j. tripart. c. vlt. & lib. ij. ca. j. & cap. xiij. Nicephorus libro octauo c. xiiij. & idem constat ex huius Synodi actis primo conciliorum Tomo, vbi quandoque Vitus legatus, Victor appellatur, vt & à plerisque. Et quamuis ex his auctoribus sit certum, hos legatos missos fuisse à Romano Pontifice ad Synodum istam, nec omnes conueniant, an à Syluestro fuerint destinati. Imò Sozomenes in dicto cap. xvij. & lib. ij. tripart. cap. j. Nicephorus in dicto c. 14. asseuerent, à Iulio Papa primo eos missos fuisse, hisq́;hisque consentire videantur Beda lib. de temporibus capitulo lxv. Gratianus in cap. sexta Synodus. xvj. dist. & Hermanus Contractus in Chronicis, qui hoc concilium sub Iulio Papa primo constituerunt. Constanter tamen est asseuerandum, sub Syluestro Papa primo Synodum istam cōtigissecontigisse, cœptam, & peractam esse. Quod ratio temporum manifestè probat. Nec enim potest hæc Synodus Iulio conuenire, qui post MarcũMarcum pōtificẽpontificem, qui Syluestro iam Synodo acta successit, electus est ad summum PontificatũPontificatum. Quod omnes historici fatentur: ac potissimùm sub Syluestro Nicænam Synodum actam fuisse, testantur Eusebius, Hieronym. & Ioan. Lucidus in chronicis. Platina in Syluestro. Isidorus in principio conciliorum cap. prima autem xvj. distinct. Sed & Iulius Papa primus eam dignitatem accepit mortuo Constantino: sicuti ex Platina, & aliis constat. tametsi Hiero nymus in hoc dissentiat. Adeò tamen verum mihi videtur, hos auctores, qui synodum istāistam Iulio Pontifici tribuêre, omnino errasse, vt existimẽexistimem vbique, ne tantum errorem viris diligentissimis tribuam, pro Syluestro scribentium errore Iulium nominari. Quis enim ferat, Hermanum Contractum in chronicis scribere, Nicænam Synodum congregatam fuisse sub Iulio eo anno, quo secundum eundem adhuc Syluester summus Pontifex ecclesiam Romanam regebat? Nam & ipsemet auctor postquam meminerat huius concilij, eiusq́;eiusque congregationis, annis octo ab eo dinumeratis meminit Marci summi Pontificis, eiusq́;eiusque electionis, ac deinde Iulij primi. Sunt & alia, quæ opinionem istam verissimam esse probant: quæ modò missa facio, illud vltimo adiiciens, quod pertinet ad intelligendum ea, quæ de die huius concilij in primo conciliorum Tomo prænotantur. Sic enim scriptũscriptum extat. Dicitur autẽautem celebrata hæc Synodus die mensis secundum Græcos Desij. XIX. hoc est xvij. Calen. Iul. consulatu Paulini, & Iuliani. Hæc ibi. Est enim obseruandum, apud Macedonas, quos sequuti sunt hac in re Græci Alexandrini, mẽsemmensem Iunium dici Desium. Quod deducitur ex Plutarcho in Alexandro, Suida & Eusebio libro octauo. ecclesiast. hist. fol. 92. Anshelmo libro secundo, de imagine mundi capitulo vj. Sed rursus in adnotationibus eisdem in primo conciliorum Tomo, scribitur, conuenisse hoc concilium, aut canones edidisse postquāpostquam conuenerat, consulatu Paulini, & Iuliani. XIII. Calendar. Iulij, qui est apud Græcos. XVIII. dies mensis eorum. Mensis autem hic, vt opinor, Desius intelligitur, vt modò dixi, Iunius est apud Latinos. Est autem dies XIII. Calend. Iul. XVIII. mensis Iunij. quia secundum Alexandrinos mensis Desius apud eos habet dies XXXI. sicuti & in dicto pri. cōciliorumconciliorum tomo adnotatur. Prior etenim adnotatio fuit per posteriorem correcta: maximè quia prior parum obseruauit congruam Calendarum rationem: cùm dies XXIX. Iunij non sit, nec dici possit XVII. Calend. Iul. |

p. 57

Socrates verò lib. 1. cap. 13. diem huius concilij commemorat vicesimam mensis Maij, & Nicephorus lib. 8. ca. 26. eiusdem mensis diem vndecimam.

In qua Arrius hæreticus condemnatus est.) Presbyter enim quidam nomine Arrius apud Alexandriam, gloriæ, & nouitatis improbæ cupidus, studio perturbandi catholicam ecclesiāecclesiam, vt ea in partes varias descissa, locum illum honoris hoc in seculo posset consequi, quem in ecclesia rectè instituta, catholica, & vnanimi minimè posset propter fictam, & simulatam religionem obtinere: praua quædam de Christi fide, & quæ prius nunquam in controuersiam venerant, proferre, ac defendere molitur, ab illa æterna, ineffabiliq́;ineffabilique Dei patris substantia, vel natura filium abscindere, & separare conatus. Dedit tamen hic vir impiorũimpiorum omnium caput, & ductor tanti sceleris ex vltione diuina pœnas meritissimas, dignasq́;dignasque tam infando flagitio. Siquidem cùm in publicum Constantinopoli ex Imperatoris Constantini Magni, quem tunc decipere satagebat, palatio satellitibus munitus insolenter prodiret, vrgenteq́;vrgenteque ventris laxitate in secessum publicum, qui in propinquo erat venisset, ibi animo ei defecto, sua sponte incrementa effluũteffluunt, multus sanguis effunditur, cōstitutioq́;constitutioque interna corporis omnis, vnà cum intestinis, epate, & splene diffluit, atq;atque ita ille Hæresiarcha perijt auctoribus Socra. lib. 1. c. 38. Theodorito li. 1. c. 14. Sozomene li. 2. c. 29. & 30. ac Niceph. li. 8. c. 51.

Sanctam Synodum Constantinopolitanam mediante Theodosio Seniore Augusto.) Hæc synodus se

2

*cunda inter † vniuersales congregata fuit CōstantinopoliConstantinopoli sub Theodosio Seniore anno secundo eiusdem imperij, & à Natiuitate Domini CCCLXXXIII. Ex Prospero Aquitanico, & Ioan. Lucido in chronicis. quibus accedit, quod licet ipse Aquitanicus Syagrium, & Eucherium consules tribuat anno octuagesimo quarto, & Tertio Theodosij. Haloander tamen hos consules adscribit secundo anno Theodosij, & octuagesimotertio. His verò cōsulibusconsulibus hoc concilium celebratũcelebratum fuisse cōstatconstat, ex ipsius Synodi titulo, & Cassiodoro li. 9. trip. c. 12. Marcellino Comite in chronico, Socrate li. 5. c. 8. sunt qui existiment, hanc synodũsynodum celebratam fuisse anno Domini CCCLXXXI. adhuc tẽporibustemporibus Gratiani, & Theodosij: quibus suffragatur Aera huic synodo in primo conciliorum tomo adsignata, & adscripta CCCCXIX. quæ anno à Natiuitate CCCLXXXI. conuenit, sicut & indictio nona, quæ à Marcellino Comite eidem synodo aptatur. Sed & Hermanus Contractus in chronicis huic computationi maximè consentit, quippe qui hanc synodũsynodum tribuat anno tertio Theodosij, & anno Domini CCCLXXXI. quod si verum est, auctore Psello, hanc synodum cōtigissecontigisse post primam anno quinquagesimosexto, sitq́;sitque admittenda temporis ratio ex Aera vtrique synodo apposita, constat planè annum CCCLXXXI. esse huic Synodo adscribendum: siquidem post annos CCCXXV. si addideris quinquaginta & sex, constabit verè numerus hic, quem signauimus. Etenim Nicæna synodus anno Domini CCCXXV. fuit celebrata. illud sanè apud omnes absque vlla controuersia est constitutissimum, hoc concilium temporibus Gratiani, & Theodosij principum contigisse. Nam omnes paulò antè citati anno Secundo, Tertio, vel ad summum Quinto Theodosij hanc synodum tribuendam esse cẽsentcensent. & Socrates anno Tertio iuxta consolatus ordinem eandem tribuere videtur ante Gratiani obitum. Idem tradit Marcellinus Comes. Etenim Gratianus anno quinto, vel sexto imperij cōmuniscommunis cum Theodosio, occiditur apud Lugdunum iuxta chronologiam Aquitanici, Marcellini, Cassiodori, & aliorum. Ex quibus satis deducitur, sub Gratiano, & Theodosio hanc Synodum celebratam fuisse. quod & Sozomenes, & Nicephorus fatentur, qui ordinem rerum gestarũgestarum obseruantes, huius concilij acta scripsêre priusquam Gratiani mortẽmortem commemorauerint. Idem fecere Aquitanicus, Hermanus Contractus, ac Ioannes Lucidus. sic & Isidorus in principio conciliorũconciliorum capit. prima autem synodus 16. distinct. hoc concilium sub Gratiano, & Theodosio Seniore contigisse scribit. Gelasius verò in hoc loco, & Isidorus lib. 6. Etimol. c. 16. & cap. 1. dist. 15. ex eo synodum istam imperio tantùm Theodosij adscripsere, quòd cum ipse, & Gratianus imperij consortes essent, & Theodosius Constantinopolim, Græciam, Thraciam, & reliquas orientis partes obtineret, Gratianus verò Italiam, & occidẽtemoccidentem, visum eisdem historicis fuit, in huius Synodi cōmemorationecommemoratione rationẽrationem tantum habere illius imperatoris, qui vrbẽvrbem illam, vbi celebrata fuit, & eam prouinciam imperatoris titulo, & nomine regebat. Rursus Beda in li. de temporibus. capit. 65. cap. sexta synodus. 16. |

p. 58

distinct. hoc conciliũconcilium Gratiano tantùm tribuit, ex eo forsan, quòd Gratianus primũprimum Romanum imperium obtinuerit, ac demũdemum Theodosium socium imperij fecerit, ob insignes viri mores, & fortitu dinem. Ex quo Bedæ visum est, im perij nomen potissimum penes Gratianum fuisse. Cæterùm quod Psellus, & Faustinus Cretensis in Epitome de tempore huius synodi tradidere, nulla ratione congruit his, quæ chronologi frequentiori consensu scribunt. Etenim cùm Psellus Nicænam synodũsynodum anno Domini CCCXXXIII. adnumerasset, & hanc post eam anno quinquagesimosexto contigisse tradiderit, palàm fatetur, hanc synodum esse tribuendam Anno Domini CCCLXXXVIII. eidem anno eam tribuit Faustinus, & anno Theodosij quinto. Conueniunt etenim omnes, Gratianum occisum fuisse ante annum Domini CCCLXXXVIII. idq́;idque deducitur ex Paulo Diacono, obseruata diligenter ratione temporis ab vrbe condita, & à Natiuitate Domini Iesu Christi, ex Eusebio, Henrico Glareano, Haloandro, & alijs. quamuis Nicephorus li. 11. cap. vlti. plurimùm ab alijs dissentiat in initio principatus Gratiani, & Theodosij, qui post Valentem imperiũimperium obtinuêre: scribit enim, ValentẽValentem occisum fuisse anno Domini CCCLXXXVI.

Huic synodo, quæ secundum omnes sub Damaso Papa celebrata fuit, subscripsere centum quinquaginta Episcopi. sexta synodus. c. prima. 16. distin. ex Isidoro. Idem constat ex alijs auctoribus ecclesiasticis, qui huius synodi meminêre: tametsi præter hos Episcopos catholicos, præsentes fuerint triginta Episcopi hæretici ex Macedonianis: quemadmodũquemadmodum Socrates, Sozomenes, & Nicephorus scripsere.

In qua Macedonius hæreticus debitam damnationem accepit.) Macedonius quidam Constantinopolitanus Episcopus tempore Constantij Imperatoris, & Liberij Papæ, fidem catholicam, & Orthodoxos euertere conatus hære si nefandissima spiritum sanctum impetiuit, asseuerans, spiritum sanctum esse minorem patre, & filio, & nōnon esse eiusdem substantię cum patre, sed esse veram creaturācreaturam. Ab hoc Macedoniana hæresis appellata est, eiusq́;eiusque sectatores Macedoniani. Quorum impium dogma fuit in hac synodo Constantinopolitana omnino improbatum, recepta catholica assertione, secundum quam credimus in spiritum sanctum Dominum, ac Deum, patri & filio consubstantialem, coæqualem, coæternum, coomnipotentem: quod & synodus Ephesina, synodus Chalcedonensis, & Innocentius tertius in concilio generali docuerunt cap. 1. de summa trinitat. & fide catholic. Scripsere cōtracontra hæresim istam Didymus Alexandrinus à diuo Hieronymo latinitate donatus, Basilius aduersus Eunomium, & diuus Ambrosius ad Gratianum imperatorem libros tres de Spiritu sancto. de hac synodo diuus Gregorius lib. 6. episto. 195. scribit, ecclesiam Romanam eius canones, vel gesta non habere, nec accipere: reprobationem verò hæresis Macedonianæ, & aliarum probare, & admittere. Id verò scripsit Gregorius propter primatum, qui datus fuit in hac synodo Constantinopolitanæ ecclesiæ: prauè etenim à quibusdāquibusdam canon de hoc primatu intelligebatur. Nos equidem eius verum intellectum superiùs explicuimus.

Sanctam Synodum Ephesinam.) † Hæc est tertia

3

* generalis synodus, quæ apud Ephesum Asiæ minoris maritimam vrbem congregata fuit anno Domini CCCCXXX. secundum Faustinum Cretensem in Epitome. Idem deducitur ex Aera CCCCLXVIII. qua hoc concilium celebratum fuisse in primo conciliorum Tomo legimus. Huic opinioni patrocinatur indictio XIII. quæ à Marcellino Comite huic synodo adscribitur, & cōuenitconuenit anno CCCCXXX. Hermanus Contractus in chronicis hanc synodum scribit celebratam fuisse anno Domini CCCCXXXI. si obseruamus, eius synodi mentionem scriptam esse à regione eiusdem anni, vt modo in vulgatis codicibus fertur apposita, & post electionẽelectionem Sixti Papæ, qui Cœlestino successit. Et tamen ipse Hermanus Contractus fatetur, eam contigisse sub Cœlestino Papa, vt apud me non leuis sit coniectura, ordinem mutatum fuisse chalcographorum errore: sitq́;sitque hęc synodus ex Hermani sententia tribuenda anno septimo Theodosij, & Domini CCCCXXX. His accedit, quòd Marcellinus comes huic synodo aptat consules Theodosium XIII. & Valentinianum. III. idẽq́;idemque in primo conciliorum Tomo ad hanc synodum pręnotatur. qui consules auctore Cassiodoro, atq;atque item Haloandro cōueniuntconueniunt anno septimo Theodosij. rursus, vt lector satis intelligat, quantum discrimen sit quacunq;quacunque in re apud historicos in obseruanda exactè ratione temporis, erit obseruandum, Prosperum Aquitanicum hanc synodum tribuisse anno octauo Theodosij Iunioris, & anno Domi|

p. 59

ni CCCCXXXIIII. consulibus Basso, & Antiocho. quibus consulibus hanc Synodum congregatam fuisse testis est Socrates lib. 7. capit. 34. & post eum Cassiodorus lib. 12. tripart. ca. 5. qui & in chronicis eosdem consules aptat anno octauo Theodosij. idem obseruari poterit ex Haloandro, qui tamen his consulibus cōparatcomparat annũannum Domini CCCCXXXIII. quo anno Ioann. Lucidus hoc concilium asseuerat contigisse ex Prospero Aquitanico. Psellus verò scribit, post quadraginta annos à secunda Synodo tertiam fuisse celebratācelebratam. Nicephorus lib. 14. cap. 34. à secunda ad tertiam Synodum quadraginta, & vnum connumerat. Verùm apud omnes constat, hanc Synodum celebratam fuisse temporibus Cœlestini Papæ, & Theodosij Iunioris, quemadmodũquemadmodum ex præcitatis auctoribus facillimè lector poterit deducere, & ex Euagrio lib. 1. eccles. hist. idq́ue Gelasius hoc in capite de Cœlestino testatur. & de Theodosio Iuniore, Isidorus capit. 1. 15. dist. de vtroque idem Isidorus capi. prima autem synodus. 16. distinct. vt planè sit manifestus error apud Bedam de temporibus. & cap. sexta. 16. dist. hanc Synodum tribuere temporibus Theodosij Magni. Annos verò Theodosij Iunioris in hac computatione intelligo à morte Honorij, quæ contigit Asclepiodoro, & Mariano consulibus, auctoribus Socrate libr. 7. cap. 22. Cassiodoro, & Marcellino. Anno domini CCCCXXV. iuxta chronologiam Haloandri, qui parũparum hac in re à Prospero, & alijs dissentit. EenimEtenim tunc nempe ab anno CCCC XXVI. incepit Theodosij solius imperium, quamuis Nicephorus scripserit, non multò post Arcadium perijsse Honorium hydrope. Honorius verò cōsortẽconsortem imperij fecerat Theodosium Iuniorem Anno Domini CCCCX. iuxta chronologiam Prosperi, Aquitanici, Ioan. Lucidi, & Haloandri, quibus ferè consentire videtur Hermanus Contractus, & ante ipsum Socrates in dict. lib. 7. capit. 1. qui cōmemoratcommemorat, hoc actum esse Basso, & Philippo consulibus, qui anno domini CCCCX. conueniunt. addit Socrates, eo tempore mortem obijsse Arcadium patrem Theodosij, ac eundem Theodosium reliquisse puerum octo annorum, anno secundo Olympia dis CCXCVII. qui quidem annus respondet anno domini CCCCXI. & tamen apud Nicephorum li. 13. cap. vltim. Arcadius moritur anno Domini CCCCXVIII. cum Theodosius octennis esset. Ex his tandem auctoribus communi cōsensuconsensu receptum est, etiamsi Nicephorus in hoc dissentiat, Theodosium Iuniorem cum Honorio XVI. annis regnasse, vt mirer, qua ratione Marcellinus Comes XXII. annos Honorio simul, & Theodosio tribuat: & scripserit, SynodũSynodum istam anno Theodosij XXX contigisse: nisi rationem habeamus eius temporis quo Theodosius Iunior anno ætatis secundo Cæsar creatus est, Arcadio. A. V. & Honorio. A. V. consulibus anno domini CCCCIIII. hanc etenim rationem temporis sequi videntur Marcellinus, & Haloander. Quam ob rem cōsentitconsentit Marcellinus Prospero in anno huius concilij, vt sit Natiuitate Domini XXXIIII. post quadringentesimum, nisi indictionis numerus repugnet.

In qua Nestorius damnatus est.) Hic Nestorius Episcopus Constantinopolitanus in eam incidit hæresim, vt asseueraret, purum hominẽhominem ex sancta virgine Maria natum fuisse, vt aliam personam carnis, aliāaliam faceret deitatis. Huius hæresis damnata fuit in hoc concilio tertio Ephesino, auctoritate Cœlestini Papæ. conuenêre autem in hanc Synodum ducenti Episcpi, auctoribus Prospero, Marcellino, & Isidoro in d. c. 1. dist. 15. tametsi Beda in lib. de temporibus. cap. sexta synodus. 16. dist. & Hermanus Contractus centũcentum tantum meminerint. & Isidorus in cap. prima autem. 16. dist. tercẽtumtercentum Episcoporum mentionem fecerit. Nicephorus verò scripsit, circiter centũcentum, & triginta Episcopos huic synodo præsentes fuisse.

Mediante Cyrillo Alexandrinæ sedis antistite, & Arcadio Episcopo ab Italia destinato.) Cyrillum hac in Synodo legatum fuisse sedis Apostolicæ, eiusq́;eiusque Vicarium ex commissione, ac delegatione Cœlestini Papæ, scribunt Euagrius, Nicephorus, & Marcellinus Comes. Hi verò auctores Archadij ab Italia destinati nequaquānequaquam meminêre. Aduersus hanc Nestorij hæresim scripsere præter alios & huius decreti auctor Gelasius, qui librũlibrum scripsit de duab. naturis in vna persona. Et aliorũaliorum meminit Alfonsus à Castro li. de hæres. in verb. Christus. hæresi. 3. cui adde SocratẽSocratem li. 7. Græcæ histor. eccl. c. 32.

Sanctam Synodum

4

* Chalcedonensem.) Conueniunt omnes, quotquot huius synodi meminere, eam celebratam fuisse sub Leone Roman. Pontifice, & Martiano Augusto, qui, si ratio temporis obseruanda sit ab anno, quo Theodosius Iunior mortẽmortem obijt, regnare cœpit anno domini CCCCLIII. Ex Matthæo Palmerio. Annus verò, quo Theodosius mortuus |

p. 60

est, consules habuit Valentinianum VII. & Abienum: auctoribus Cassiodoro Marcellino, & Haloandro, qui eos aptat anno Domini CCCCLII. qua ratione quidam annos imperij Martiani ab anno primo post mortẽmortem Theodosij connumerant, & scripsere, ipsum imperium obtinuisse anno Domini CCCCLIII. consulibus eodem Martiano Augusto, & Adelphio, qui primi consules fuêre post mortẽmortem Theodosij, sic sanè Ioan. Lucidus ab anno Domini CCCCLIII. numerat annos imperij Martiani. Quod si Theodosius obijt anno Domini CCCCLII. & ab eo tempore statim anni Martiani numerentur, idem annus erit primus Martiani. At Hermanus CōtractusContractus Theodosij mortem aptat anno CCCCXLIX. & primum Martiani numerat annum CCCCL. Paulus Diaconus Martiani primum annum tribuit anno ab vrbe condita MCCIIII. qui iuxta HaloandrũHaloandrum est annus Domini CCCCLIII. Hæc ideò adnotaui, vt iuxta frequentiorem, magisq́;magisque receptam temporis rationem hæc synodus non potuerit adscribi anno, qui præcesserit annum CCCCLII. vnde Palmerius hanc synodum tribuit anno secundo Martiani, & Domini CCCCLIIII. Faustinus Cretensis in Epitome anno Domini CCCCLVI. & XXVI. post tertiam synodum. Psellus verò, & Nicephorus anno XXX. post tertiam, & Ephesinam. Marianus Scotus anno Domini CCCCLII. consulibus Opilone, & Vincomalo, qui tamen conueniunt Anno Domini CCCCLV. ex Haloandro. Marcellinus scribit hanc synodum celebratam fuisse indictione IIII. Martiano August. & Adelphio consulibus, qui consules, auctore Haloandro, respōdentrespondent anno domini CCCCLIII. Indictio verò conuenit anno Domini CCCCLI. eiusdemque indictionis mentio fit in actione prima huius concilij, cuius titulus refert ab Aera annum CCCCLXXXVIII. qui respondet anno CCCCLI. consules autem illic adscripti Valentinianus VII. & Auienus anno CCCCLII. conueniunt, vt modò obseruauimus: ex quibus satis constat, quanta sit tribuenda chronicis fides, his maximè, apud quæ ratio temporis scribitur numeri notis, in quibus facilimus est lapsus, saltem facilior, quam si numerales dictiones integræ ex omnibus literis scriberentur. Nam & Nicephorus lib. 14. ca. vlt. scribit, Theodosium Iuniorem mortem obiisse anno Domini CCCCLX.

In hac verò Synodo legati fuère sedis Apostolicę, eiusq́;eiusque Pontificis Leonis primi Paschassinus, & Lucentius Episcopi, & Bonifacius presbyter: sicuti constat ex prima actione & Euagrio lib. 2. capit. iiij. quamuis Nicephorus lib. 15. cap. 2. Bonifacium tacuerit. Conuenere autem sexcentũsexcentum Episcopi ex Matthæo Palmęrio, aut sexcentum triginta sex ex Nicephoro capit. 2. Sexcentum triginta ex Isidoro cap. 16. lib. 6. Etymol. cap. 1. distinct. 15. ex Beda capit. sexto. 16. distinct. & Isidoro in princip. conciliorum. cap. primo. 16. distinct. Damnata fuit iterum Nestoriana hæresis, & maximo conatu euersum est Eutychis Abbatis Constantinopolitani dogma: Qui asserebat, post verbi diuini incarnationem, & carnis, ac diuinitatis vnionem, statim carnem conuersam fuisse in deitatem: atque inde cogebatur multa contra catholicam fidem nefanda & absurda confiteri. de quibus legito Alfonsum à Castro lib. de hæresibus, dictione: Christus. hæresi. 4.

Hæc sunt quatuor concilia vniuersalia, quæ primùm celebrata fuere, & quæ in ecclesia catholica maximum nomen, & maiestatẽmaiestatem semper obtinuerunt: vt constat ex cap. sicut sancti. & ca. 1. 15. distin. l. nos reddentes. §. suscipimus. C. de summa trinita. l. quicunque. C. de hæret. & in authent. de eccles. tit. in principio. Sed & Gelasium alia multa concilia pręcesserunt, quę ipse recipienda fore censet, quemadmodum & illa, & quæ ad hanc vsque diem celebrata fuere, Christianæ religionis professores recipere tenemur.

p. 61

CAPVT XVI.

IAM nunc subijciendũsubijciendum est, inquit Gelasius, de opusculis Sanctorum patrum, quæ in ecclesia catholica recipiuntur.) Ex his Gelasij verbis libenter ipse adnotauerim, ad distinctionem canonicorum librorum, de quibus in principio huius capit. actum fuit, & deinde Apocryphorum, de quibus in vltima eius parte tracta

1

*bitur, Agiographos libros † dici in ecclesia Catholica eos, quos eadem ecclesia probauit, vt publicè legerentur ad ædificationem fidelium, non tamen haberent canonicam auctoritatem ad probanda ea, quæ ad fidem pertinent irrefragabili probatione. Huiusmodi erant olim apud Hebræos ecclesiasticus, & Sapientia: deduciturq́;deduciturque hæc librorum Agiographorum difinitio ex multis, potissimũpotissimum ex Augustino libro decimooctauo de ciuitate Dei. capitulo trigesimooctauo. qui eos distinguens à canonicis, inquit: ac si illa pertinerent ad vbertatem cognitionis, hæc ad religionis auctoritatem: in qua auctoritate custoditur canon. Sed & Ruffinus in expositione Symboli ad hæc scribit de his Agiographis scripturis: quæ omnia legi quidem in ecclesiis voluerunt, nōnon tamen proferri ad auctoritatem ex his fidei confirmandāconfirmandam. In hac significatione Agiographa Hieronymus accepit in præfationibus in Tobiam, & Iudith, scribens, eos, libros olim extra canonem sacrarũsacrarum scripturarum numerari inter Agiographa: tametsi idem Hieronymus in prologo Galeato in libros RegũRegum, Agiographos libros dici existimet, eos qui canonici sunt, distinguuntur tamen à quinq;quinque libris Moysis, & ab octo Prophetarum: quasi canonici libri veteris testamenti olim distinguerentur in tres ordines, quorum primus quinque libros Moysi, secundus prophetas, Tertius Agiographa possideret: qua ratione Diuus Hieronymus quo in loco vsus est hac stricta significatione, Apocryphos libros appellat omnes, qui sint extra canonem: quo verò in loco latiori vtitur dictionis sensu, Agiographos nominat eos libros, qui licet sint extra canonem, pertinent tamen ad vbertatem cognitionis, legiq́;legique in ecclesia possunt, & potuerunt olim apud Hebræos: quos tamen alibi Apocryphos dixit ex eo, quòd extra canonem essent, obseruata quadam dictionis ampliori significatione: nānam qui dicantur propriè libri Apocryphi sequẽtisequenti capit. tractabimus. Sic sanè Hieronymi verba sunt intelligenda: quod & Ioan. Driedo admonet libr. 1. de dogmatibus ecclesi. cap. 2. & capit. 4. Igitur Agiographi libri dicentur, qui licet sint extra canonem, sine periculo fidei, et cum ædificatione fidelium leguntur publicè in ecclesia. quorum de numero sunt hi, qui à Gelasio in hac secunda huius capit. parte nominatim referuntur.

Opuscula beati Cypriani Martyris, & CarthaginẽsisCarthaginensis Episcopi.) Primas inter scriptores ecclesiasticos, quò ad ordinem, & antiquitatem tribuit Gelasius Cypriano, † qui natione Afer primũprimum

2

* gloriosè Rhetoricam docuit: exinde suadente presbytero Cæcilio, quo & cognomentum sortius est, Christianus factus, ac paulò pôst in presbyterum electus, Episcopus Carthaginen sis constituitur, ac demum præclarissimis scriptis operibus passus est sub Valeriano, & Galieno principibus octaua persequutione eadem die, qua Romæ Cornelius Papa: non tamen eodem anno. Hæc Hieronymus de scriptoribus ecclesiast. idem ferè scribit Eusebius in chronicis adiiciens, martyrio coronatum fuisse anno Domini CCLIX. annis quinq;quinque post Cornelij MartyriũMartyrium. tametsi Nicephorus lib. 5. cap. 27. tradiderit, Cyprianum passum fuisse sub Decio in Deciana persequutione, quę septima fuit, quo in loco & de Cypriani conuersione Nicephorus quędam commemorat, quę satis differunt ab his, quæ Hieronymus scripserat. Cæterum hic Martyr illustrissimus cum multis Africę, Numidiæ, & Mauritaniæ Episcopis in illum incidit errorẽerrorem, et existimaret, semel ab hæreticis baptizatos, iterum baptizādosbaptizandos fore. Simplex fuit apud Cyprianum error, non ex ambitione, malitiáve, sed odio in hæreticos feruentissimo ipse vir sanctissimus concilio apud Africam hac de re celebrato, quod inter eius opera extat, diffiniuit, hæreticos, cûm ad communionem redierint, fore rebaptizādosrebaptizandos, quia, vt asserebat, inter hęreticos nōnon potest conferri baptisma, paratus sanè propriāprpriam mutare sententiāsententiam, quam & ipsi Africani Episcopi mutauerunt à Cornelio, Lucio, & Stephano summis Pontificibus edocti. Vnde Cyprianus, & alij, qui eidem accesserunt, propter hunc errorem non sunt hæretici iudicandi, quippe qui pertinaci animo illũillum non defenderint. Sic diuus Augustinus lib. 5. de baptismo. cap. 17. & sequen. & apud Gratianum cap. quomodo. de cōsecratconsecrat. dist. 4. aduersus hęresim istāistam scribens, licet in hunc errorẽerrorem incidisse CyprianũCyprianum referat, eũeum potiùs laudat, quàm hæresis labe notet. Idem Augustinus lib. 1. de baptismo |

p. 62

cap. vlti. sed & Vincentius Lirinensis in libro, aduersus hęreses de Cypriano inquit: Quis ille tàm demens est, qui illud sanctorum omniũomnium, & EpiscoporũEpiscoporum, & MartyrũMartyrum lumen beatissimũbeatissimum CyprianũCyprianum, cum cæteris collegis suis in æternũæternum dubitet regnaturũregnaturum esse cũcum Christo? aut quis cōtràcontra tātam sacrilegus, qui Donatistas, & cæteras pestes, quæ illius auctoritate cōcilijconcilij rebaptizare se iactitant, in sempiternum neget arsuros esse cũcum diabolo? Hęc Vincentius, qui palàm asseuerat, CyprianũCyprianum ab errore omnino liberum, & catholicè decessisse. NāNam & Diuus Augusti. lib. 2. contra Donatistas, capit. 5. fatetur, CyprianũCyprianum prope mortis articulum errorem deposuisse.

Opuscula beati Athanasij Alexandrini Episcopi.) Athanasius Alexandrinus per ludum, nondũnonodum Ephebus, â pueris Episcopus creatus, postea AlexādriAlexandri Episcopi AlexādriniAlexandrini in episcopatu successor, magnus, fortissimusq́;fortissimusque hæresum expugnator, Arrianos ecclesiis exegit, eisq́;eisque orthodoxos substituit: eaq́;eaque ex causa ab eisdẽeisdem Arrianis grauiter apud ConstantinũConstantinum MagnũMagnum, deinde apud ConstantiũConstantium, & ConstantẽConstantem accusatus multis calũniiscalumniis asicitur: quas, & multa sæpissimè pericula diuinitus fugiens, maximè illustris, Antonio Heremitę charissimus, claruit ad ValentinianũValentinianum vsq;vsque, & ValentẽValentem Imperatores pro Nicæna Synodo, cui inter Diaconos Alexandriæ primarius, ipsiq́;ipsique Episcopo AlexādroAlexandro dilectissimus, disputator grauis, & acutus pręsens fuerat, acerrimè, & animosè pugnans: obiit tandem postquāpostquam EpiscopatũEpiscopatum quadraginta sex annis obtinuerat, sub eisdẽeisdem Cæsaribus Valentiniano, & Valente: cōsulibusconsulibus Gratiano II. & Probo, auctore Socrate libro 4. capit. 20. qui quidẽquidem annus cōuenitconuenit An. dom. CCCLXXIII. iuxta chronologiāchronologiam HaloādriHaloandri. Trithemius mortẽmortem Athanasij adscribit An. do. CCCLXXIX. At ex Eusebio deducitur, eam cōtigissecontigisse Anno CCCLXXVII. ex Hermano CōtractoContracto Anno CCCLXX. hi siquidẽsiquidem auctores his annis scribunt, PetrũPetrum Athanasij successorẽsuccessorem electũelectum fuisse in Alexandrię EpiscopũEpiscopum: & cōstatconstat ex ecclesiasticis scriptorib. statim post Athanasij mortẽmortem hanc electionẽelectionem factāfactam fuisse: reliqua de Athanasio poterit lector obseruare ex Socra. Theodoreto, Sozome. Niceph. Hierony. & Cassiodor. in tripar. & ex alijs scriptorib. eccle., qui res gestas sub ConstāConstan. Mag. vsq;vsque ad ValẽtẽValentem tradidere.

Opuscula beati Gregorij Nazianzeni Episcopi.)

3

*Gregorius † Nazanzi Cappadociæ paruæ vrbis natus, primùm Sasimorum Episcopus, deinde patri in Nazanzi episcopatu successor, ob insignem virtutem, præclaramq́;præclaramque in Theologia eruditionẽeruditionem, Constantinopolitanus Episcopus constitutus eandẽeandem sedẽsedem de posuit publicæ pacis gratia, & NazanzũNazanzum reuersus eadẽeadem ecclesia alteri commissa monasticāmonasticam in quodāquodam agro vitam egit. Dictus est cognomento Magnus, auctore Nicephoro lib. 12. cap. 11. atq;atque postmodũpostmodum Theologus, vt idẽidem Nicephorus scribit, lib. 12. ca. 19. Fuit hic Gregorius Diui Hieronymi præceptor, eodẽeodem Hieronymo teste, qui eius opera cōmemoratcommemorat, quorũquorum Suidas, & Trithemius meminere. obiit sub Theodosio Magno anno eius Imperij tertio, & Dom. CCCLXXXIIII. ex Prospero Aquitanico. Suidas verò scribit, eum mortem obiisse Anno XIII Theodosij: qua in re conuenire fermè videtur Hieronymo, si obseruemus quę ipse Hierony mus tradit in vita Gregorij, & in præfatione, & cap. vlti. de scriptor. eccl. ex eo etenim mors Gregorij poterit adscribi anno XII ferè Theodosij, qui ex chronologia Haloandri, & Marcellini, rationeq́;rationeque habita ConsulũConsulum, qui fuerũtfuerunt vltimo anno Theodosij, quorũquorum pręter alios & Socrates meminit lib. 5. c. vlti. respondet anno. domi. 393. aut 92.

Item opuscula beati Basilij Cappadoceni Episcopi.) Basilius Cæsareæ Cappadociæ, quæ prius Mazaca vocabatur, Episcopus, egregios variosq́;variosque libros, eloquentia, sanctitate, multaq́;multaque eruditione insignes elaborauit, quorũquorum post alios Hieronymus, Suidas, & Trithemius meminere. Fuit Basilius arctissima coniunctus amicitia Gregorio Nazianzeno, vt omnes historici, qui de rebus ecclesiasticis eius tẽporistemporis tractauere, cōmemorantcommemorant, et ex eius epistolis cōstatconstat. FratrẽFratrem habuit præter alios Basilius nomine GregoriũGregorium NyssenũNyssenum, vrbis Nyssenę episcopum, doctrina, moribus, & sanctitate spectatissimum, cuius & adhuc opera quædāquædam extātextant, quanuis nōnon omnia, quorũquorum etiāetiam Suidas, & alij mẽtionẽmentionem fecerũtfecerunt. hũchunc GregoriũGregorium falsò appellat Trithemius episcopũepiscopum EmissenũEmissenum. Obiit Basilius sub Gratiano Cęsare, auctore Hieronymo, cui adie quę de eo, eiusq́;eiusque fratribus, & Grego. NaziāzenoNazianzeno scripsere Socrates l. 4. c. 26. & 27. & Nicephorus l. 11. c. 18. & 19.

Item opuscula beati Ioannis Chrysostomi Constantinopolitani Episcopi.) Ioannes patria Antiochenus, ob sapientissimam eloquentiam, & eloquentissimam sapientiāsapientiam ab ore aureo cognomento Chrysostomus, concionator insignis, Christiq́;Christique præco indefatigabilis, criminũcriminum censor acerrimus, Theologorum omniũomnium eloquẽtissimuseloquentissimus. patrem habuit Secundum, matrem verò Anthusam. Hic vir præstantissimus sub Siricio Papa, mortuo Nectario in eius locũlocum cleri, & populi consensu Episcopus Cōstantino| p. 63politanusConstantinopolitanus eligitur Cæsaribus Archadio, & Honorio, consulibus Honorio. A. IIII. & Euthychiano, auctore Socrate, qui quidem annus ex Haloandro, & Prospero Aquitanico in chronicis conuenit Anno domini. CCCC. aut. CCCCI. tandem ob linguę libertatem, qua in omnes integerrimo zelo vtebatur, ab ipso principe Arcadio, Augustæ Eudoxiæ priuata indignatione in exilium vltimò mittitur, duciturq́;duciturque Cucussum Armeniæ paruulum oppidum, atque inde Arabissum deportatus, postremò episcoporum quorundam inuidia Pytiuntem, vbi fines sunt Ponti, regioq́;regioque crudelissimis barbaris finitima, ex atrociori rescripto principis deportari iubetur, atq;atque in itinere prope Comanam vrbem in templo Basilici Martyris sumptis ecclesiæ sacramẽtissacramentis seipsum cōsignansconsignans crucis signo expirauit. XIIII. die Nouembris, consulibus Honorio. A. VII. & Theodosio II. teste Socrate, qui annus respondet ex Haloandro, & Aquitanico anno domini. CCCCIX. anno vno ante Archadij mortem. Hæc de Chrysostomo ex multis, quæ scripsere Socrates lib. 5. Theodoretus lib. 5. à c. xxviij. ad vltimũvltimum vsque caput. Sozomenus lib. viij. ca. ij. & sequentib. Suidas, Trithemius, & Erasmus, ac longe Nicephorus lib. xiij. c. ij. & seq. qui c. penulti. scribit, Chrysostomum obiisse mortẽmortem die XIIII Septembris, quo celebratur exaltatio Sanctæ crucis tertio anno ante Archadij mortem, & iuxta ipsius Nicephori computationem Anno CCCCXV. De die XIIII. Septembris idem scribit Cassio. in tripar. lib. x. c. xviij. ex Socrate. apud quẽquem forsan codex Gręcus in mensis nomine vitium patitur.

Item opuscula beati Theophili Alexandrini epi

4

*scopi.) Hic est ille † Theophilus, cuius artibus D. Chrysostomus est in exiliũexilium actus: fuit etenim Diui Chrysostomi obtrectator, ferum & crudelem illum appellans auctore Nicephoro lib. 13. c. 4. post Socrat. li. 6. c. 2. & seq. Theodoretum, & Sozomenem, atq;atque Cassiodorum in tripar. lib. x. & tamen crucem Hieroglyphicam Separidis templi Saxis incisam ad religionem nostram adcōmodauitadcommodauit, pio in Christianam religionem animo, quo & à principe impetrauit, vt templa Mithrę, & Serapidis in Aegypto euerterentur teste Socrate lib. 5. c. 16. & seq. ac post eum Nicephoro libr. 12. c. 26. fuit Theophilus hic Cyrili patruus, & obiit diẽdiem suum Alexandriæ lethargico morbo die. XV. Octobris, anno quinto Theodosij Iunioris, auctore Nicephoro libr. 14. cap. 14. & sic anno Domini fere CCCCXXX. fuit & alter Theophilus Antiochenus episcopus hoc multo antiquior, cuius D. Hieronymus de scriptoribus eccles. Eusebius lib. 4. cap. 20. & 24. Nicephorus lib. 4. cap. 9. & libr. 3. cap. 25. meminere, eius scripta commemorantes, & asseuerantes, fuisse sextum Antiochiæ episcopũepiscopum sub Imperatore M. Antonio Vero.

Item opuscula beati Cyrilli Alexandrini Episcopi.) Cyrillus mortuo patruo Theophilo Alexandrinus episcopus eligitur, vir insignis eruditionis, quiq́;quique pro Christiana religione aduersus Nestorium egregie pugnauerit. Eius extant præclara, opera quorum meminerunt Nicephorus libr. 14. cap. 14. & Trithemius. claruit sub Theodosio Iuniore, sicuti ex eodem Nicephoro, Euagrio libr. 1. Prospero Aquitani co, & Hermano Contracto constat. ad immortalem transiuit vitam anno XXXII. eiusdem Pontificatus, ex Nicephoro lib. 14. cap. 47. Anno Domini fere CCCCLXII. apud Gratianum nulla est mẽtiomentio Cyrilli, nec Theophili, tametsi ex Epistola & decreto Gelasij referantur in primo conciliorum Tomo, & apud Burchardum.

Opuscula beati Hilarij Pyctauiensis Episcopi.) Hilarius Pyctauij, † vrbis Galliæ Aquitanicæ

5

* episcopus, tempore quo Diuus Martinus Turonensis ecclesię Pręsul erat, de fide ad persuadendum valde appositos libros scribit, primumq́;primumque in exilium missus, tandem ab eo reuocatus, Italos, & Gallos, quæ vel expetenda, vel fugienda dogmata essent, erudiens, multis editis libris Arrianam opinionẽopinionem disertissimè refellit. ex Hieronymo de scrip. eccles. Socrate libr. 3. cap. 10. Sozomene libr. 5. cap. 14. & Nicephoro libr. 9. cap. 16. & libr. 10. cap. 17. obiit Pictauiis sub Valentiniano, & Valente anno eius Impeij v. & à Natiuitate Domi. CCCLXXII. ex Hieronymo in Chronicis. ex Hermano Contracto, & Trithemio annus Domini variat parum tamen: nam apud Trithemium mors huius viri sanctissimi adscribitur anno CCCLXXI. apud Contractum anno Domini CCCLXIX.

Opuscula beati Ambrosij Mediolanensis Episcopi.) Ambrosius cum Mediolani sub Valentiniano præfecturam gereret, & mortuo Auxentio Episcopo dissidium populi in episcopo deligendo sedasset, ex laico in episcopum eius vrbis eligitur, eamq́;eamque dignitatem primus reiiciens, libentissime tamen baptismo suscepto Christianus efficitur, iussúque principis Episco|

p. 64

palem sedem accepit, qua equidem accepta, Episcopi officio egregiè fungitur, & multa aduersus hæreticos præclara edidit opera, scripsitq́;scripsitque alia Christianæ religioni admodum vtilia, quorũquorum mentio fit à Trithemio, & alijs. Extatq́;Extatque eius vita titulo Paulini ad Augustinum scripta, sed & de Ambrosio multa Socrates li. 4. cap. 30. Theodoretus. lib. 4. cap. 6. Nicephorus lib. 11. cap. 32. & lib. 12. cap. 41. Sozomenes libr. septimo. capit. 24. & Cassiodor. in tripar. lib. 7. cap. 8. & lib. 9. cap. 30. obiit prope annum domini CCCC.

Item opuscula beati Augustini Hippone Regiensis Episcopi.) Diuus Augustinus ecclesiæ Doctor celebratissimus, in quem opulentus ille spiritus, iuxta ac benignus dotes suas omnes vberrimè effudit, ex prouincia Africana Tagastæ parentibus honestis, & Christianis progenitus, Diui Ambrosij discipulus, multa in Christianæ religionis patrocinium edidit opera, in quibus veram Theologiam, mores integerrimos, absolutamq́;absolutamque pietatem docet. Eius vitam Possidonius scripsit, qui latè tradit, qua ratione fuerit Hipponensis Episcopus cōstitutusconstitutus, cuius muneris officio sanctissimè functus obiit Anno domini. CCCCXXX. ætatis LXXVI. Episcopatus XL. auctoribus Hermano Contracto, Mariano Scoto, & Trithemio, quinto Calend. Septembris. Prosper vero Aquitanicus de die conuenit, annum autem numerat CCCCXXXIII. Sigibertus, & Lucidus annũannum CCCCXL.

Item opuscula beati Hieronymi presbyteri.) Diuus Hieronymus patre Eusebio natus, oppido Stridonis, quod Dalmatiæ, Pannoniæq́;Pannoniæque olim confinium fuit sub Imperatore Constantino anno Domini CCCXXXI. Hebrææ, Græcæ, ac Latinæ linguæ peritissimus, sub Gregorio Nazianzeno sacras literas edoctus, multos scripsit libros adeo celebres, vt maximam illi famam, & auctoritatem post vitę integritatem pepererint. Obiit anno domini CCCCXXII. auctoribus Prospero Aquitanico, Ioanne Lucido, Trithemio, & Erasmo, qui eius vitam diligentissimè scripsit.

Item opuscula Prosperi viri religiosißimi.) Hic est Prosper ille Aquitanicus, qui post Eusebium, & Hieronymum chronicōchronicon scripsit, cuius & nos in enarratione huius cap. frequenter meminimus. Claruit sub Leone primo Pontifice Maximo, cuius scriba fuisse creditur, à quo Regij Lepidi Episcopus est institutus, vbi cùm doctrina, tùm sanctitate floruit, in dinorumq́;dinorumque numerum suis meritis relatus est. Scripsit verò carmine multa, excelluit enim in Poetica, vt ea ferebant tempora, scripsit & alia pleraque soluta oratione, quorũquorum magna pars extat. Hæc ex Gennadio, Beda, & Gregorio Gyraldo in Dialogo. 5. de poetis. & Trithemio, qui scribit eius, festum celebrari septimo Calendas Iulij. Ex quibus deducitur, eum claruisse prope annum Domini CCCCLX.

Item epistola beati Leonis Papæ ad Flauianum CōstantinopolitanumConstantinopolitanum Episcopum destinata.) Leo Papa

6

* † Protogene, & Asterio consulibus, anno ex Haloandri chronologia à natiuitate Domini CCCCLI. anno equidem nono eius Pontificatus, omnibus numeris absolutam, maximisque dignam laudibus ad Flauianum Episcopum Constantinopolitanum scripsit epistolam, contra Eutychetis perfidiam & errorem, in qua multis rationibus, & auctoritatibus sacræ scripturę, Eutychetis Abbatis hęresim, catholicæ Sanctæ sedis Apostolicę decreto, & illa in rebus fidei diffiniendis sacrosancta, & irrefragabili maiestate, ac certitudine infallibili, euertit, & damnat, quemadmodum & in Synodo vniuersali quarta apud Chalcedonem eiusdẽeiusdem Pontificis approbatione damnata fuit. Qua ratione mirum non erit, si à Gelasio hęc Leonis Papæ epistola, quæ diffinitiones sedis Apostolicæ de rebus fidei continet, sic laudetur, vt pronuncietur Anathema, qui non eam in omnibus omnino receperit, vel de ea ad vnum iota disputauerit. Atque hæc de Leonis Papæ epist. quæ ex Aera eidem adscripta conuenit anno CCCCXLVIII. nos tamen rationem consulum obseruauimus. Verum hoc Gelasij testimonium, quod ipse præstat tantũtantum Leonis Papæ epistolæ ad Flauianum, cæteris sanctorum virorum scriptis, quorum ab eo in hac secunda Decreti parte mẽtiomentio facta est, itidem tribuere, mera est hallucinatio, ac temeritas viri parum intelligentis, quæ Gelasius de sanctorum patrum scriptis docuerit. Approbat enim Gelasius Sanctorum virorũvirorum scripta, vt intelligamus ea ratione probari, quod catholicæ fidei minime repugnent, vt tandẽtandem nihil in eorum scriptis reperiatur, quod manifeste sit religioni Christianæ contrarium, non tamen sic, vt omnia illorum dicta pro lege suspicienda sint, ac necessariò admittenda. Sunt etenim multa, quæ ab Augustino traduntur, quibus contraria placuerunt Hieronymo, & alia quæ etsi fidei non repugnent, non |

p. 65

tamen ad ea credenda ac tenenda catholica fides nos constringit. Rursus & alia, quæ etsi ad religionem, ac fidem pertineant, possunt in cōtrouersiamcontrouersiam deduci, & examinari, an sint contraria veritati, quæ eo tẽporetempore latebat, postea vero in lucem prodierit ecclesia catholica diffiniente. Nam & ipse Augustinus lib. 3. de trinitate. in prologo inquit, Noli meis libris, quasi canonicis scripturis deseruire, sed in illis, & quæ non credebas cum inueneris, incunctanter crede, in istis autem quod certum non habebas, nisi certum intellexeris, noli firmũfirmum tenere. c. noli meis. ix. dist. quo in loco glos. temere, ac falso scripsit. postea à Gelasio in hoc Decreto scripta Augustini, & aliorum Sanctorum patrum authentica censeri, ac pronunciari, vt vsque ad vltimum iota necessario recipiāturrecipiantur. Sic sane Alfonsus de Cast. libr. j. de hęresib. c. vij. huius glo. interpretationem iure optimo improbat, ac refellit, eiúsq;eiúsque opinio probatur à Gratiano pluribus testimomis in d. ix. distinct.

Item decretales epistolas.) Hoc in loco Gelasius inter Agiographa, & Sanctorum patrum scripta cōnumeratconnumerat Decretales epistolas, quas ad monet omni cum veneratione recipiendas esse. Eas etenim scripsere beatissimi Papæ pro diuersorum patrum consolatione eodem auctore Gelasio, cuius & Innocentij primi testimonio vtitur Nicolaus Papa & in cap. si Romanorum. xix. distinct. Est tamen obiter examinandum, quod Gratianus docet in vicesimæ distinctionis initio scribens, Decretales epistolas canonibus conciliorum pęri iure exaquandas. quam sententiam veluti manifestũmanifestum Gratiani errorem omni conatu improbat Alfonsus Castr. libr. j. de hæresib. cap. ij. negans epistolas decretales, etiam si recipiendæ sint, & ab omnibus catholicis probandæ, conciliorum vniuersalium canonibus exæquandas fore. idem probare conatur Ioann. Arboreus lib. iiij. Theosophiæ. cap. vltim. Nos vero arbitramur, Gratiani opinionem veram esse dubio procul in causarum, & litium diffinitionibus, in quibus diiudicandis, ac discernendis nōnon minor est Papæ potestas, quàm conciliorum vniuersaliũvniuersalium, imo maior, sicuti tradidere, gloss. in cap. ad Apostolicæ. de re iudicat. in vj. in princip. Innocent. & Imola in cap. graue. de præbend. Cardin. à Turre Cremat. in tracta. de eccle. lib. iij. cap. xxxvij. Anto. de Rosellis in tract. de conciliis. quæst. xij. Aegidius Bellamera cons. xcix. quæst. xvj. late Iacobati. in tract. de concilio lib. v. artic. viij. Ex quibus & multis, quæ hi auctores adducunt, constat, cōciliumconcilium, etiam vniuersale in litibus, & controuersiis decernendis & diiudicandis, non habere aliam iurisdictionem, quàm eam, quæ sibi fuerit expressim vel tacite à summo Pontifice delegata. Quòd si de rebus fidei tractemus, & Papa per epistolam Decretalem maturo consilio, & præuia deliberatione aliquid responderit eo animo, vt ea responsio sit Apostolicæ sedis de fide diffinitio, cōstanterconstanter asseueramus, hoc responsum esse recipiendum omnino, ac tenendũtenendum vti certum de fide. Non enim potest summus ecclesiæ Pontifex errare, si in his, quæ ad fidem pertinent, aliquid vt persona publica, & ecclesiæ caput, Pontificis summi officio functus diffinierit, quod nos probauimus lib. j. Variar. resolut. cap. x. nume. xij. Adhuc tamen in pertinẽtibuspertinentibus ad fidem præstat, aliquid à cōcilioconcilio vniuersali legitimè congregato diffiniri. Siquidem promptiori quodam animo recipiuntur absq;absque vlla controuersia diffinitiones, quæ in rebus fidei datæ sunt à concilio legitimè congregato, quibus ipse Papa, & reliqui Episcopi subscripsere, quam illæ, quas solus PōtifexPontifex diffiniuit, ex multis equidem rationibus vel ex ea, quòd de concilio nemo hactenus ex viris catholicis scripsit, quòd possit errare in his, quæ ad fidem pertinent. Papam vero errare posse, tametsi falso, impiè, & maximo cum errore, multi auctores asseuerarunt, quemadmodũmodum & idem Alfonsus de Castro adnotauit. Sed & in his diffinitionibus, quæ à cōciliisconciliis vniuersalibus datæ sunt extra res ad fidem pertinentes, aliquis poterit maioris vinculi obseruari, quàm in his, quæ à solo Pontifice decernuntur, quò ad derogationem & dispensationem. Nam, vt alibi scripsimus, dispensatio aduersus concilij decreta, & canones sufficiens non censetur, nisi in specie fiat eorum derogatio his quidem verbis, non obstante aliqua lege, vel constitutione, etiam in concilio generali statuta auctore Archid. in cap. j. de constit. in vj. text. in cap. ex parte. & in cap. vlt. de cappell. mona. cap. eāeam te de ætat. & qualit. in cap. nōnullinonnulli de rescript. vbi quæstionem istāistam tractauere iuris canonici interpretes, præsertim Feli. col. 4. Alex. cōscons. 187. lib. 5. Card. Iacoba. in dict. tract. de concilio. lib. 5. art. 18. & tamen in derogandis decretis, aut constitutionibus solius summi Pontificis, non est necessaria mentio ista per verba prædicta specialis, iuxta communem omnium resolutionem.

p. 66

Præter hæc rursus apud Gratianum de decretalibus epistolis legitur. ix. distinct. cap. in canonicis, eas esse scripturis diuinis adnumerandas, & in earum ordinem referendas, ex auctoritate Augustini malè intellecta, corrupteq́;corrupteque citata. Sic enim legitur apud GratianũGratianum: in canonicis scripturis ecclesiarum Catholicarum, quamplurimùm diuinarum scripturarum solertissimus indagator auctoritatem sequatur, inter quas sane illæ sint, quas Apostolica sedes, & ab ea alij meruerunt accipere epistolas. Hæc Gratianus ex Augustino lib. 2. de Doctrina Christia. cap. 8. apud quem ita legitur, In canonicis scripturis, ecclesiarum Catholicarum quam plurimum auctoritatem sequatur, inter quas sane illæ sunt, quæ apostolicas sedes habere, & epistolas accipere meruerunt. Hæc augustinus de libris canonicis hanc regulam nobis tradens, vt illi libri pro canonicis habeantur, qui à pluribus Catholicis ecclesiis recipiuntur, inter quas ecclesias Augustinus credit, eas esse computandas, quæ Apostolicas sedes habuerunt, id est, quas Apostoli, velut earum episcopi rexerunt, item illas esse præcipuè Catholicas ecclesias censet Augustinus, quæ epistolas ab Apostolis accipere meruerunt, vt Romana, Corinthia, Thessalonicensis, Colossensis, Ephesina, Hierosolymitana, Antiochena, & Alexandrina, quas omnes Apostoli aut verbis docuerũtdocuerunt, aut scripto. qua ratione fit, maximè absurdum esse quod Gratianus ex diuo Augustino voluit deducere, cum & ex eo necessario sequeretur, diuinis scripturis esse adnumerandas epistolas, quas Romani Pontifices ab ecclesiis inferioribus receperint. Quod nemo vsquam nec dixit, nec probauit, atq;atque ideo hũchunc Gratiani errorem merito Alfonsus à Castro notat, & improbat in d. lib. 1. de hęresibus. c. 2. quẽquem hac de re legito.

Decreta les vero epistolæ, quæ summis Pontificibus datæ sunt, vniuersalis ecclesiæ consensu probantur. Nam pręter Gelasij auctoritatem, & aliorum commendationem, quæ in d. 14. distinctione traditur, in concilio Constantiensi sess 8. meritissimè damnatus fuit Ioannis VVicleti error inter alios, quos asserebat, epistolas decretales summorum Pontificum Apocryphas esse.

Item gesta Sanctorum martyrum, qui multiplicibus tormentorum cruciatibus, & mirabilibus confeßionũconfeßionum tryumphis irradiant, quis ita esse catholicorum dubitet, & maiora eos in agonibus fuisse perpessos, nec suis viribus, sed Dei gratia, & adiutorio vniuersa tolerasse? Sed ideo, secundum auctoritatem antiquam, vel consuetudinem singulari cautela in Sancta Romana ecclesia non leguntur, quia eorum qui scripsere nomina penitus ignorantur, & ab infidelibus, aut dictis super flua, aut minus apta, quam rei ordo fuerit, scripta esse putantur. Sicut cuiusdam Quirici, & Lulitæ matris eius, sicut Georgij, aliorum́aliorumque paßiones huiusmodi, quæ ab hæreticis probantur conscriptæ. Propter quod, vt dictum est, ne vel leuis subsannandi oriretur occasio, in Sancta Romana ecclesia non leguntur. Nos tamen cum prædicta ecclesia omnes Martyres, & eorum agones, qui Deo magis, quàm hominibus notæ sunt, omni veneratione veneramur.

Item gesta Sanctorum Martyrum.) Martyr Græca dictio est, quæ Latine testem significat, & quanuis auctore Cypriano in libr. de duplici martyrio ad Fortunatum, omnis piorum vita testimonium reddat Deo, & de Deo: nōnon quòd Deus cuiusquam indigeat testimonio, qui est vera lux illuminans omnẽomnem hominem, sed quia ita visum est ęterno illius, diuinoq́;diuinoque consilio, vt suam bonitatem, sapientiam, potentiamq;potentiamque apud homines per homines voluerit illustrare, ecclesiastica tamen consuetudo cognominis huius honorem propriè tribuere cœpit his, qui in tormentis, agonibus, & cruciatibus vsque ad mortẽmortem perduràrunt constantissimè in professione nominis Iesu Christi, & Euangelicum instrumentum sanguine suo velut obsignárunt apud incredulos. Sic sanè licet & ipsi martyres propter verę fidei, & Christianæ religionis constantissimam confessionem dici possint confessores, quod Gelasius probat: ecclesiastica tamen traditione obtentum est, vt ad martyrum distinctionem confessores dicantur illi, qui absque sanguinis martyrio, diẽdiem postremum obiere, moribus & religione, atq;atque miraculis adeo illustres, vt iure optimo ecclesia eos in Sanctorum numerum retulerit, ac referendos esse decreuerit. Hinc & negatores dicti, qui semel suscepto Christiano nomine tormentorum, ac mortis metu Christum abnegarunt, quum dubio procul tenerentur in persecutionibus potius Christum confiteri, vt confessores, & martyres dici merito possent, quàm illum spe inanis vitę abnegare. huiusco temeritatis, sicut & illius insignis constantiæ, præclara mentio fit ab Eusebio libro quinto eccles. histor. capit. primo. & Nicephoro libro quarto. capit. decimoseptimo.

Quia eorum, qui scripsere nomina penitus ignorantur.) Illorum igitur Martyrum historias Gelasius in Romana ecclesia non legi asseuerat, quarum auctores prorsus ignorantur. Atq;Atque ideo passim videmus in ecclesiis, præsertim in officio Matutino legi multa de Martyribus |

p. 67

& sanctis ex auctoritate doctorum ecclesiæ, Hieronymi inquam, Augustini, Gregorij, Ambrosij, & aliorum, qui ob vitę integritatem, ob insignem religionis Christianæ professionem digni sunt, vt illorum testimonio vtamur, & præterea ex ecclesiastica historia maximè Eusebij, qui & de martyribus opus quoddam scripsit, vt is asseuerat libro quarto, capitulo decimosexto. ex tripartita, ex Theodoreto, Socrate, Sozomene, Euagrio, & his similib. Sed & nuper in publicum prodiêre Simeonis Metaphrastæ Græci auctoris vitæ sanctorum patrum & Martyrum, opera, & diligentia Aloysi Lipomani Veronensis Episcopi è Græco in Latinum translatæ.

Aut dictis superflua.) In primo conciliorum tomo apud Gelasium legitur. Et ab infidelibus idiotis superflua. ipse legerem, Et ab infidelibus aut idiotis superflua.

Quirici, & Iulitæ matris eius.) Horum martyrum commemoratio fit in ecclesia Romana die decimoquinto Iulij. at in ecclesia Toletana, & Granatensi die decimasexta Iunij. Sic & diui Gregorij festum celebratur vicesimatertia die Aprilis in ecclesia Romana, & in omnibus fere Christiani orbis ecclesijs. Extat in Iulitam martyrem concio quinta Diui Basilij Cæsariensis, atque vtriusque martyris vita inter eas, quas Simeon Metaphrastes scripsit, apud quem itidem & vita beati Georgij legitur.

Quæ ab hæreticis probantur conscriptæ.) Apud Gelasium in primo conciliorũconciliorum tomo, & Burchardum rectiùs legitur, quæ ab hęreticis perhibentur conscriptæ.

Omni deuotione veneramur.) Quamuis Gelasius admonuerat, historias martyrum, quarũquarum auctores ignorantur, in ecclesia Romana non legi, ipsos tamen martyres venerandos esse, testatur, ac docet. Vnde impium est, ex eo hæreticos Christianum populum auertere à veneratione sanctorum, quòd eorum historiæ, quæ vulgo circum feruntur, ab ecclesia Romana minimè probentur. Ecclesia etenim martyres quosdam, & alios viros, moribus, sanctitate, & miraculis illustres in diuorum, ac Sanctorum numerum diligentissima inquisitione præuia, maturoq́;maturoque consilio præmisso referendos esse decreuit: non tamen ex eo ipso probat, nec recipit historias, quæ à quocunq;quocunque fuerint de martyrum gestis conscriptæ, imo eas admonet maximo cum iudicio legendas esse. Tenemur igitur sanctos ab ecclesia in diuorum numerum relatos omnino venerari. siquidem hac in re iuxta veriorem sententiam errare ecclesia non potest, sicuti & nos scripsimus libro primo Variarum resolu. cap. 10. Tametsi non cogamur adhibere fidem his quæ de martyrũmartyrum gestis fuerint passim scripta, nisi & hæc fuerint ex traditione ecclesiastica plane recepta, aut Apostolicæ ecclesiæ decreto probata.

Item vitas Patrum, Pauli, Antonij, Hylarionis, & omnium Eremitarum, quas tamen vir beatißimus scripsit Hieronymus, cum omni veneratione suscipimus.) Diuus Hieronymus in libr. de scriptoribus eccles. asseuerat, scripsisse ipsum vitas Pauli, Hylarionis, & captiui monachi. Atque ita inter eius opera tomo primo hi tres libri vulgo circunferuntur. Antonij vitam scripsit Athanasius, sicuti tradidêre Ruffinus libr. decimo histo. eccles. capitulo octauo. Socrates libro primo. capit. 21. & Hieronymus in Athanasio, qui in Euagrio scribit: Euagrium id opusculũopusculum è Græco in Latinum traduxisse. de eodem Antonio multa lector poterit legere libr. primo tripart. cap. vndecimo. de Hylarione Sozomenes libr. tertio. capit. decimo, qui & de Antonio, & alijs Eremitis tractat, de quibus tractauêre Socrates lib. quarto. capit. vigesimotertio. idem Sozomenes libro primo. cap. 13. ac Nicephorus in historia eccles. Sed & vitas monachorum, & Eremitarum præter alios scripsere Euagrius, eiusq́;eiusque discipulus Palla dius, teste Socrate in dict. capit. vigesimo tertio. & Timotheus, vt scribit Sozomenes libro sexto histo. eccles. capitulo vigesimonono.

Item actus beati Syluestri, Apostolicæ sedis præsulis, licet eius, qui scripsit nomen ignoremus, à multis tamen in vrbe Romana catholicis legi cognouimus: & pro antiquo vsu multæ hoc imitantur ecclesiæ.

Laudat hoc in loco Gelasius, & probat actus beati Syluestri † id est, historiam de rebus

8

* gestis à beato Syluestro, tametsi asseueret, eorum auctorem esse incertum. Laurentius Valla in eo libro, quem aduersus Constantini donationem studio calumniandi potius, quàm veritatis indagandæ, in sacrosanctam sedem Apostolicam debachatus scripsit, blasphemo equidem animo asseuerat, huius historiæ scriptorem furciferum, & nebulonem fuisse, cui ex aduerso respondens Augustinus Eugubinus libro hac de re edito, censet, Eusebium Cæsariensem actus Syluestri scripsisse: quod mihi ægre persuadebit, multa etenim sunt |

p. 68

indicia ex his, quæ Eusebius de vita Constantini scripsit, quatuor ea de re libris editis ad mortem vsque ipsius Cæsaris, quibus ipse perpensis facillimè crediderim, & constanter asseuerauerim, actus beati Syluestri, nequaquānequaquam ab Eusebio scriptos fuisse. Non enim tacuisset Eusebius vitāvitam Constantini omni conatu scribens, ea, quæ præcipuè hac in historia Syluestri narrantur, & quæ potissimum ad Constantini gesta pertinent, quæ quidem tacuit, imo quandoque contraria asseuerauit, quod statim probabitur. Tametsi in codice vetustissimis characteribus scripto ex Bibliotheca illustris admodum Didaci à Mendoca mihi cōmodatocommodato, legerim Gręcè vitam beati Syluestri, cuius titulus auctorem Eusebium Cæsariensem significabat. Etenim quinto tomo vitarum, quas Aloysius Lipomanus è Gręco in Latinum verticurauit, illud opus Simeoni Metaphrastæ tribuitur. Sunt qui Damaso Pontifici actus beati Syluestri tribuant, qui Pontificum omnium à Petro exorditus vitas, & gesta perstrinxit in eo opere, quod Pontificale appellant, teste Alberto Pighio libro quinto de eccles. hierar. cap. vltimo & Trithemio in Damaso. Hæc tamen missa faciamus, cum teste Gelasio, actus beati Syluestri Romæ à multis tunc probati, dictiq́;dictique fuerint, atque ideo & apud alias ecclesias eandem habuerint fidem. Inquiramus tamen quid veteres historici, & alij auctores de his, quæ ex historia Syluestri & eius actibus solent videri controuersa, hactenus senserint, & scripserint, quod à me breui quodam examine tractabitur, vt Gelasij locus eam interpretationem habeat, in huius historiæ mentione, quæ vel vtilis, vel necessaria sit.

Primùm etenim in controuersiam incidit Magni Constantini baptismus ex gestis beati Syluestri. Ex quibus constat, magnum Constantinum Romæ à beato Syluestro baptizatum fuisse in eiusdem principatus initio, cum idem Imperator lepra grauiter infectus consilio impiorum medicorũmedicorum decreuisset balneo vti sanguine infantum pleno, eiq́;eique nocte Petrus, & Paulus apparuissent tantæ crudelitatis Decretum improbantes, ac consulentes, vt

6

*Cæsar ipse Syluestrum ad se vocaret, qui eum lauacro baptismi ad spiritualem, & corporalem salutẽsalutem restitueret. Sic deniq;denique historia ista, præterquam quòd à Damaso Papa in Pontificali refertur, ex beati Syluestri gestis, & à Simeone. Metaphraste quinto Tomo ex editis cura & diligentia Aloysi Lipomani Veronensis Episcopi, extat & in Constantini Magni edicto, & decreto, quod traditur in primo conciliorum Tomo ab Iuone Carnotensi libro quarto. tit. de digni. Roma. eccles. à Gratiano. 96. distinctione capit. Constantinus imperator. ab Alberic. in l. prima. §. in initio. ff. de off. præf. præt. vrb. ab Isidoro non Hispalensi, sed Iuniore in tract. de Synodis. titul. de Nicæna Synodo, à Castaldo in tract. de Imperatore. quæst. lj. numer. 25. & 27. eiusdem historiæ meminere Theophanes, & Zonoras, Græci quidem historici non contemnendę auctoritatis. Sed & huius historiæ testimonio vsus est Hadrianus Papa literis datis ad Synodum septimam, quæ Constantino, & Irene. impetrantibus celebrata fuit aduersus imaginum oppugna tores, quemadmodum constat in actione ij. eiusdem Synodi, quæ Nicæna item dicitur. Et quisquis est, qui nomine Hieronymi vsurpato ad Eustochium scripsit de vinculis beati Petri, inter Hierony mi opera iiij. Tomo. Gregorius item Turonensis Episcopus, qui anno sexcentesimo tricesimo scripsit libr. 2. c. 31. Nicolaus tertius Pontifex Maximus in cap. fundamenta. de elect. in 6. Idem de baptismo, & lepra Constantini diligenter narrat Nicephorus lib. 7. cap. 33. 34. & 35. huic opinioni adhærens, & asseuerans, eandem ab ecclesia certo prædicari. idem lib. 8. ca. 54. scribit, ipsum vniuersali ecclesiæ hac in historia consentire, & credere, ConstantinũConstantinum Magnum Romæ à beato Syluestro ante Synodum Nicænam sacro baptismi lauacro Christi fidẽfidem suscepisse. Eandem opinionem pluribus rationibus, & testimonijs probare conatur Augustinus Eugubinus de donatione Constantini aduersus Vallam. nume. 77. & sequentibus, qui & Anshelmi testimonio vtitur ad huius historiæ fidem probandam. Quam nos probamus ex Gelasij auctoritate, qua & vsus fuit Iuo Carnotensis. Dubia tamen ex eo videtur quibusdam, quòd Eusebius Cæsariensis, qui eiusdem Imperatoris Constantini Magni familiaris fuit, quiq́;quique eius vitam vsq;vsque ad obitum, quodam encomio quatuor libris complexus est, scripserit, eum in suburbano vico Nicomediæ à Christianis episcopis in extrema ætate prope mortem baptizatum fuisse, ipso Imperatore coram Pontificibus causam dilati baptismi animo piissimo reddente, nempe quòd in Iordane fluuio baptizari desiderasset. Hæc Eusebius libr. 4. Idem scripsere Theodoretus lib. 1. cap. 32 Socrates lib. 1. cap. penultimo. Sozomenes lib. 2. |

p. 69

cap. vlti. & Euagrius lib. 3. cap. 41. Sed & ipsius Sozomeni testimonio lib. 3. capit. 19. constat, Constantinum Magnum tempore Nicænæ Synodi nondum baptizatum fuisse, sed catechumenum, vt interim mirer, qua ratione Eugubinus scripserit, baptismum Constantini, cuius Eusebius meminerit, fuisse potius balneum calidarum aquarum, ad quas æger Constantinus sanitati consulens accesserit, quam sacrum baptismi lauacrum, cum Eusebius, & qui eum sequuti sunt, apertissimè de sacro baptisma te fuerint loquuti, atq;atque ideo potuit Eugubinus negare fidem historiæ, non tamen ei licuit, quæ à veteribus historicis scripta sunt, aduersum eorum mentem interpretari. Sed & hanc Eusebij de baptismo Constantini historiam sequitur Diuus Ambrosius, in oratione de obitu Theodosij. Et tamen Diuus Hieronymus, & Hermanus Contractus in Chronicis, quamuis penè idem sequātursequantur, ausi fuêre Christianissimo principi hanc inurere notam quòd ab Eusebio Nicomediensi episcopo Arriano baptizatus in Arrianum dogma declinauerit. Nos in hac re nihil esse certius censemus, quàm quod fuerit cōmunicommuni cōsensuconsensu ecclesiæ catholicæ receptum: cuius diffinitioni cōtrouersiācontrouersiam istam relinquimus. Obiter etenim ab aliquot summis Pontificibus prior opinio recepta fuit. Quemadmodum & receptum quandoq;quandoque fuit Constantini edictum, in quo baptismus illius iuxta eandem Historiæ fidem expressim narratur. Atque ideo nobis satis fuerit hæc tetigisse. Nam & Platina in Marco, licet de lepra, & eius per baptismum em undatione, deq;deque sanguine infantũinfantum ab al ijs scripta, fabulam esse censeat: credit tamen Constantinum Magnum pulsis ab vrbe tyrannis Romæ à beato Syluestro cum Crispo filio baptizatum fuisse, nec sibi persuaderi posse asseuerat, principem hunc, qui in signo crucis tot hostes deuicerat, qui tot templa, in honorem Dei ædificauerat, qui sacris concilijs præsens fuerat, qui toties cum sanctis patribus in mysterijs orauerat, baptismi sacri lauacro nondũnondum fuisse contra hostem humani generis munitum, totq́;totque annis inter Catechumenos voluisse censeri.

Secundo loco eadem fere controuersia vertitur de Constantini eiusdem donatione, qua Pontifici summo Syluestro, eiusq́;eiusque successoribus vrbem Romam, Italiæ vrbes, & totius occidentis, idem Imperator donasse fertur. Hæc etenim donatio probatur ex Constantini decreto, quod integre traditur in primo conciliorum Tomo, ab Iuone Carnotensi, ab Isidoro, Alberico, Eugubino, & Castaldo, quorum paulò ante meminimus. Eiusdem decreti, & donationis meminit Nicolaus tertius, summus Ecclesiæ Pontifex in cap. fundamenta, de elect. in 6. idemq́;idemque Constantini edictum extat Græcè & Latinè, Romæ in Vaticana Bibliotheca, & in alijs Italiæ bibliothecis, adductumq́;adductumque olim fuisse è Constantinopoli ex bibliotheca Palatina eiusdẽeiusdem decreti exemplar, quod simile fuit omnino his, quæ Romæ legebantur, probat Castaldus, ac denique Eugubinus constanter asseuerat, passim Græcè, & Latinè hoc edictum vbique seruari. Ex multis tamen coniecturis & rationibus dubium est, an vere hæc donatio facta fuerit à Constantino Magno, præsertim ex eo, quod Eusebij, & omnium historicorum consensu idem Constantinus in testamento, & vltima voluntate, tribus filijs, quos Cæsares iam constituerat, Romanum diuisit Imperium, & eorum cuidam Italiam, & quæ fertur ecclesiæ donasse, reliquit. Quod profecto non fecisset, si verè eadẽeadem Syluestro donasset. His accedit, quòd huius donationis nec Gratianus, nec Damasus in gestis beati Syluestri meminerint. Sed nec historici, qui Græcè, & Latinè Constantini Magni res scripsere, vllam hac de re fecêre mentionem, procul dubio non omissuri, si vel ea donatio facta fuisset, vel ipsi sciuissent, factam esse, quod eos latêre non poterat. Diligenter enim indagarunt omnia Constantini Magni tempore gesta, quod ad ecclesiasticāecclesiasticam historiam attinet, Eusebius Cæsariensis, Socrates, Theodoretus, Sozomenes, & Cassiodorus. Sed & omnium scriptorum consensu constat, post Syluestrum, & Constantinum quadringentis annis Pontifices Romanos ea donatione vsos non fuisse, nec vrbis Romę iurisdictionem temporalem habuisse: quibus & alijs rationibus donationem à Constantino Magno factam vere fuisse, negant Aeneas Syluius, postea Papa pius in dialogo, quem ante PontificatũPontificatum in Germania edidit charta 21. Georgius Merula Alexandrinus lib. 1. Vicecomitum. Hieronymus Balbus lib. de coronatione. pag. 81. Fel. in ca. solitæ. de maior. & obed. col. vlt. Ioann. Igneus in l. donationes. numer. 22. C. de donat. inter virum & vxo. dubitant Barb. in rubr. ff. de verbo. obliga. colum. 11. Cagnolus in proœmio. ff. num. 79. Andr. Alciat. lib. 7. parerg. capit. 19. & plerique alij, quorum |

p. 70

primas obtinuere Laurentius Valla, qui integro libro probare conatur, donationem istam nunquam factam fuisse, eiusq́;eiusque formulam, quę circum fertur, fictam atq;atque commẽtitiamcommentitiam esse, & hunc sequutus Carolus Molinæus, vir sane nimis audax, parumq́;parumque modestus erga sacrosanctæ sedis Apostolicæ maiestatem. is inquāinquam in Alexandri cons. 24. lib. 5. col. vlt. & ad edictum Henrici Gallorum Regis nu. 121. fabulam esse censet, quæ de donatione ista vulgo traduntur. Nos verò, etiam si videamus plures de fide huius donationis dubitasse, legimus tamẽtamen Romanos Pontifices eius meminisse, quamuis id obiter, & cautè fecerint, cum res ad historiam pertineret, quæ quibusdam videtur incerta: atque ideo censemus nemini licuisse, nec licere hac in re aduersus Romanam, & Apostolicam sedem impiè loqui, & oblatrare. Potuit enim donatio ista fieri, neque ideo neganda est, quòd scriptores antiqui eius non meminerint: præsertim cum sit cōmunicommuni opinione hominum receptum, hanc donationẽdonationem à Constantino factam fuisse, quemadmodum asseuerat Andræ. Alciat. & deducitur ex his, quæ modò scripsimus, & quæ longe tractauerunt Eugubinus, Cardinalis, Iacobatius in tract. de consilijs lib. 10. artic. 8. & Castaldus in dict. quæst. 51. qui & alios referunt hanc opinionem probantes, quæ probari videtur in clemen. prima. de iureiuran. quo in loco glo. in verb. Constantinum. quærit, an hæc donatio, si verè facta fuerit, iure potuerit valêre, in eaque perseuerat sententia, vt existimet valuisse hanc donationem: qua in re parum nos immorabimur, siquidem ex veteribus multi hoc argumentum tractauere: quorum communior est sententia, quæ asserit, eam valuisse sicuti constat ex Abb. cons. 82. lib. primo. Cardinal. in clement. vnica. de iureiurand. §. porro. colum. 3. Felin. in dict. ca. solitę. Bartol. in proœmio Pandectarum. & ibi Cagnolo Abb. in ca. inter dilectos. de fide instrument. colum. 9. & in capit. venerabilem. qui filij sint legit. Gomecio in §. item seruiana. numer. 44. instit. de actioni. Castaldo in dict. quæst. 51. Remundo Rufo contra Molinæum pagina 645. Florentino parte prima. histor. tit. 8. cap. secundo. §. octauo. Augustino Anchona in li. de potesta. eccles. quæst. 43. arti. primo. & sequentibus. quam opinionem tenuerunt Accursius in l. 1. in verb. pertinere. ff. de off. pręf. vrb. Speculat. & alij qui à Iunioribus citantur: tametsi idem Accursius in authenti. quo modo oport. epis. Alberic. in l. bene à Zenone. C. de quadri. pręscrip. num. 22. & quidam iuris ciuilis interpretes contrarium probare conẽturconentur. Quibus denique omissis opinamur, summos ecclesię pręsules præter hanc Constantini Magni donationem, multa iura habere, quibus iure optimo defendi possit iurisdictio vrbis Romæ, eiusq́;eiusque dominium, atq;atque item aliarum vrbium, quas ecclesia Romana, sacrosanctaq́;sacrosanctaque sedes Apostolica possidet, ex his inquam Christianorum principum largitionibus, quarum meminere Alciatus, Eugubinus, Castaldus, Remundus, Rufus contra Molinæum pagina. 614. Albertus Pighius libr. 5. de ecclesi. hierar. capit. vltimo. Blondus, Georgius Merula, & Paulus Aemilius de gestis Francorum in Pipino, Carolo Magno, & Philippo primo.

His accedit, esse consentaneum, ecclesiasticæ auctoritati, inter alias rerum temporaliũtemporalium dotes, & hac quoque insigniri, vt castra, & vrbes cum potestate vtriusq;vtriusque gladij sub eius habeat dominio, sicuti quæstionẽquæstionem istam examinans probat multis rationibus Dominicus Soto lib. 10. de iusti. & iure. quæst. 4. artic. 5.

Cæterùm apud Gratianum. 12. quæst. 1. in cap. futuram. ex testimonio Melchiadis Papę traditur, Constantinum Magnum baptizatũbaptizatum Romæ fuisse, & donationem hanc ecclesiæ Romanæ fecisse, cuius in edicto eiusdem Constantini mentio fit, & de qua modò disputauimus. Probauimus tamen in practicis quæstionibus cap. 31. nume. 2. illius capi. titulum falsò tribui Melchiadi Papæ, ex eo, quòd illic relata contigerint post ipsius Melchiadis obitum, & quia Melchiades occisus fuerit, & Martyrium passus est Maximini iussu, qui Constantinum in Imperio præcessit. Quæ quidem ratio est omninò intelligenda, vel de Maximino Galerio, qui Cęsar fuit cum Constantino patre CōstantiniConstantini, & orientale imperiũimperium obtinuerit, vel de Maximino, qui tyrannidem in oriente aduersus Licinium Constantini Magni consortem exercuerit, & ab eodem Licinio victus est. Quòd si Melchiades Papa, & martyr passus est iussu Maximini Galerij, dicemus, hoc martyrium contigisse vltimo anno Imperij ipsius Maximini, quia Eusebius, & Hermanus Contractus mortem Melchiadis, & Maximini Galerij ferè eidem anno adscribunt. Et eadem ratione dicendum erit, Melchiadem passum fuisse sub imperio Constantini Magni, qui auctore eodem Eusebio, mortuo patre Constantio, in Callia, & Britannia Imperium Roma|

p. 71

num accepit anno Domini ferè CCCX. & cum Galerio Maximino Constantij patris cōsorteconsorte diuisum adhuc id habebat. Addit tamen Eutropius, Constantium contentum dignitate Augusti Italiæ, atq;atque Africæ, administrandæ solicitudinem recusasse, eamq́;eamque Galerio Maximino cessisse, atq;atque ita ex alijs auctoribus deducitur, Italię atq;atque Africæ curam habuisse Maximinum Galerium ad eius vsq;vsque obitum. Nam in Italiam Seuerum Cæsarem misit, qui à Maxentio, aut eius dolo extinctus est. Hæc verò historia de martyrio Melchiadis sub Galerio Maximino, & eius iussu, mihi ex eo dubia videtur, quòd ex eisdem Eusebio, & Contracto suspicer, priùs mortem obijsse Galerium Maximinum, quàm Melchiadem, & quia eo tempore, quo passus est Romæ Melchiades, Romam, & Italiam obtineret Tyrannus Maxentius, filius Maximiani Herculij in Christianos crudelissimus: qua ratione hoc ipsum Melchiadis martyrium adscribi non poterit alteri Maximino, qui in oriẽteoriente Tyrannus erat, itidẽitidem in Christianos sæuissimus Galerij sororis filius, cum is in Italia, & occidente nullum imperium haberet. Vtcunque sit, Melchiades ex chronologia Eusebij, & aliorum passus est, priusquam Constantinus Magnus victo Maxentio Romam, & Italiam obtinuerit, quamuis in Britannia, & Gallia tunc tribus, aut quatuot annis post patris mortẽmortem imperauerat. Et quia facillimus fuit apud Platinam, & alios affinitate nominũnominum error, ipse opinor, Melchiadem martyrio coronatum Maxentij, non Maximini iussu. Similis propè constat mutatio nominum in diuæ Catharinæ historia. Siquidem scriptum extat, eam martyrium passam fuisse Alexandriæ iussu Maxentij, eoq́;eoque præsente, quum Maxentius non Alexandriæ, nec orientis, sed Romæ, & Italiæ imperium per tyrannidem habuerit, eritq́;eritque fortassis in ea historia pro Maxentio substituendus Maximinus, qui apud orientem tyrannus, in Christianos sęuissimus, multos ex eis martyrio iussit occidi. Quibusdam tamen videtur, potuisse Melchia dem de CōstantiniConstantini rebus testificari, cum extẽtextent apud Eusebium lib. x. hist. eccles. & Nicephorum lib. 7. cap. 43. epistolæ Constantini Magni ad Melchiadem Papam, quas veras esse confirmat D. Augustinus in epistola. 162. ad Glorium, Eleusium, & Fœlicem, qui eadem controuersiam tractat, quam epistolæ Græcæ retulerunt, appellatq́;appellatque Constantinum imperatorẽimperatorem Christianum tempore Melchiadis Papæ, & indicat, tunc curam Africæ habuisse, per proconsulem Anylinum, vt non satis conuincat Eugubinus, prædictas epistolas confictas fuisse. Quod si veræ sunt, vt ipse opinor, respōdendumrespondendum erit, quæstionem illam inter Cęcilianum, & alios Africæ Episcopos contigisse sub Melchiade, ab eoq́;eoque diffinitam Romæ fuisse ex Constantini Magni solicitudine adhuc Maxentio Romam occupante, AfricāAfricam tamen per proconsulem regente Constantino, qui tunc apud Gallos commorabatur, ex eo, quòd tot tyrannis prouincias occupantibus, & inuadentibus Galerius Maximinus non potuerit Africam obtinêre, & regere, eamq́;eamque Constantinus Magnus ex Gallia constanti animo acceperit sub eius protectione. Occiso verò Melchiade, & Maxentio postea victo, cum Constantinus Romam, & Italiam à tyrannide liberasset, rursum iudicium Melchiadis de Cæciliani causa in controuersiam vertitur, quod Augustinus sensit, & scribit, apud quem Christianus dicitur ante Syluestrum Constantinus, vel quia Catechumenus esset, & Christianis impensissimè fauêret, vel nomen id tribuit Augustinus imperatori in eius historiæ narratione, quòd eo tempore Christianus baptismo suscepto foret, sed quia postea Christi fidem baptismi lauacro susceperit. Verùm si dixeris, Cæciliani Episcopi Carthaginensis controuersiam in ea tempora incidisse, & initium habuisse, quibus iam extincto Maxentio Italiam, & Africam obtineret Constantinus, Eusebius, & alij refragabuntur: ex quibus Melchiades priusquāpriusquam Maxentius mortem obierit, & præterea tunc extinctis tyrannis præter Licinium, qui orientem regebat, si Romæ Melchiades post Maxentium fuit superstes, non est veritati consonum, eum martyrio coronatum fuisse, siquidem nullus esset tunc in occidente, saltem in Italia tyrannus, à quo potuerit occidi, cuiúsve iussu ad martyrium duci posset. Omnia etenim quo ad ecclesiam, & Christianismum pacatissima fuêre in occidente, occisis, & deuictis à Constantino Magno tyrannis, & paulò post in oriente mortuo Maximino tyranno, & Licinio Constantini Magni consorte ab eodem victo, profligato, captoq́;captoque, & occiso.

Item scripta de inuentione sanctæ Crucis Dominicæ, & alia scripta de inuentione capitis beati Ioannis Baptistæ, nouellæ quidem reuelationes sunt, & nonnulli catholici eas legunt, sed cùm hæc ad catholicorum manus peruenerint, beati Pauli Apostoli sententia præoedat. Omnia probate, quod bonũbonum est tenete.

p. 72

Item scripta de inuentione Sanctæ crucis.) Apud Gelasium, & Burchardum legitur, Nouellæ

9

*quidem relationes sunt. Et sanè historia † de inuentione crucis Dominicæ à Gelasio nec refellitur, nec omnino recipitur inter Agiographa, admonet tamen summus ecclesiæ Pontifex, vt eam cum iudicio, & piè legamus. Etenim Eusebius Cæsariensis libro. 3. de vita Constantini Magni, cum Helenę meminisset, eaq́;eaque commemorasset, quæ pietatis Christianæ zelo præclarè in religionis, & diumi cultus ac templorum ornamentum ab eadem diua Helena facta sunt, nequa quam de inuentione Dominicæ crucis meminit, profectò dignus culpa, si rem adeò seriam scienter omiserit, vel nimis negligenter ignorauerit, minimè veri, ac soliciti historici officio functus. Communi tamen ecclesię consensu festum hoc inuentionis sanctæ Crucis Dominicæ celebramus, in eiusq́;eiusque diei lectionibus legimus, Helenam Constantini matrem nocturno visu impulsam Hierosolymam petijsse, vt dominicādominicam quæreret crucem. Locus autem vbi ea defossa erat ab impijs gentilibus cōstructoconstructo ibidem Veneris templo pollutus, vt memoria passionis Domini deleretur, rem difficilem reddebat, donec diuinis quibusdam indicijs loco equidem cognito, & templo illo contaminato, diruto, aggereq́;aggereque exportato, sacrũsacrum illud resurrectionis antrum illuxit, repertæq́;repertæque fuêre tres sparsim disiectæ cruces, & tabula, in qua Pilatus Iesum Regem Iudæorum scripserat. Verùm quia difficilis adhuc diuini ligni cognitio erat, quòd ordine confuso cruces disiectæ forent, dubia animi Imperatoris mater Deum obsecrauit, vt ei indicium fieret. Tandem cum mulier quædam honesto loco nata graui oppressa morbo, extremo laboraret periculo, Macarius Hierosolymitanus Episcopus vnà cum Helena ad ægrotantem accessit, crucibusq́;crucibusque duabus admotis, eadem in eodem discrimine maneret, tertiamq́;tertiamque, & verè dominicam crucem illi admouisset, subitò illa respexit, viribusq́;viribusque firmiter collectis, lecto statim exiluit, quo signo, & quòd lignum illud diuini sanguinis stillam defluentem acceperat, cōpertacomperta veritas est, cognitumq́;cognitumque lignum dominicæ crucis. Sacriq́;Sacrique fuêre reperti claui, quibus Christi corpus transfixum fuerat. Sed & præter ecclesiæ catholicæ consensum, huius historię meminêre Theodoretus lib. 1. ca. 18. Socrates lib. 1. c. 17. Sozomenes lib. 2. cap. 1. Nicephorus lib. 8. ca. 29. Ruffinus lib. 10. eccles. hist. ca. 7. & 8. Cassiodorus lib. 2. tripart. c. 18. Platina in Syluestro. Virgilius Polydorus. li. 2. hist. Anglicæ. Diuus tamen Ambrosius in oratione de obitu Theodosij, industria, & solicitudine Helenæ inuentam fuisse scribit crucem Dominicam, cognitamq́;cognitamque ex titulo eidem affixo, tacuit verò miraculum mulieris à morbo liberatæ.

Et alia scripta de inuentione capitis beati Ioannis Baptistæ.) Extat inter opera diui Cypriani tractatus de reuelatione capitis beati Ioan. Baptistæ, in quo longè describitur ac depingitur tota hæc de reuelatione capitis Ioan. Bapt. historia, conaturq́;conaturque illius operis auctor probare, festum, quod ecclesia celebrat IIII. Calend. Septembris, non esse dicendum decollationis Ioan. sed collectionis, aut inuentionis, vel reuelationis capitis Ioan. nominandum fore. Cæterùm illud opus non esse Cypriani Erasmus asseuerat, vel ex eo, quòd illic mentio facta sit Pipini AquitanorũAquitanorum Regis. Nam si is est, in quem Stephanus Papa transtulit imperij titulos, alius etenim ab historicis, quòd ipse meminerim, non traditur, immensum est annorum interuallum à Cypriano ad eundem Pipinum, qui regnauit anno domini DCCLI. quingentis ferè annis post Cyprianum. Huic rationi & alia, quæ acerrimè vrget, accedit, siquidem in eo libello mentio fit Theodosij principis, qui annis plus centum post Cypriani mortem imperium obtinuit, etiam si de Theodosio seniore intelligamus quod illic scriptum extat. quibus tandem euidenter probatur, libellum istum, de quo modò agimus, Cypriano falsò adscribi, & eius temerè censeri. Historiam verò de inuentione capitis Ioan. Baptistæ, non fuisse primum scriptam ab auctore illius libelli, qui falsò Cypriano adscribitur, satis constat ex auctoritate Gelasij, qui in hoc decreto apertissimè meminit libelli, qui de inuentione capitis beati Ioan. Baptistę scriptus, eo tempore vulgaris erat, vulgoq́;vulgoque legebatur. Scripsit verò prædictum libellum eius auctor quisquis fuerit, bis centum annis post Gelasium. Vnde ipse opinor, tempore Gelasij editũeditum fuisse opus aliquod, in quo scripta erat inuentio capitis Ioan. Baptistæ, quæ sub Martiano Imperatore paulò antè cōtigeratcontigerat, cuiusque meminit auctoris, qui libellum suprà cōmemoratumcommemoratum scripsit. apud quem vbi legitur, chronicam Marcelli principis legat, ipse legendum esse censeo, chronicāchronicam Martiani principis legat, aut fortassis, chronicon Marcelli|

p. 73

ni comitis legat. Etenim Marcellinus comes in chronico narrat, sub Martiano Augusto inuentionem capitis Ioan. Baptistæ cōtigissecontigisse eo ferè modo, quo apud CyprianũCyprianum scribitur, die verò XXIIII. Februarij Vincomalo, & Opilione consulibus, anno domini iuxta Haloandri chronologiam. CCCCLV. Sed & Sozomenes eccles. hist. auctor hoc multo vetustior l. 7. c. 21. scribit, à monachis quibusdam sub Valente Hierosolymis caput Ioannis Baptistæ repertum esse, atq;atque inde illud adlatum in Pantichicum, quod est oppidum paruum non longè à Chalcedone, repositumq́;repositumque in vicino vico, quẽquem incolæ Cosilaum vocabant, donec Theodosius Imperator illud in Constantinopolim attulit, septimoq́;septimoque ab vrbe lapide, aut miliario templo magnificè constructo, eidemq́;eidemque diuo Ioanni dicato, ibidem reposuit. Eandem historiam repetit Nicephorus lib. 12. cap. 49. sub Iuliano autem imperatore in Sebaste Palestinæ prouinciæ vrbe diui Ioannis Baptistæ monumentum paganos inuasisse, ac demum collecta eius ossa, quæ priùs dissipauerant, igne cōcremasseconcremasse, cineremq́;cineremque per planiciem campi proiecisse, monachosq́;monachosque quosdam Hierosolymitanos ex monasterio Philippi cautè mixtos his, qui ossa colligebant, quidquid potuerunt ex ossibus collegisse, tulisseq́;tulisseque ad eorum patrem Philippum, scribit Ruffinus lib. eccles. hist. 11. cap. 28. idem ferè lector poterit adnotare ex eo libello, quẽquem falsò Cypriano adscribi diximus, vbi Iosephus, vt opinor corruptè, dicitur, qui à Ruffino Philippus nominatur. His sanè partim suffragatur Theodoretus libr. 3. ecclesia hist. cap. 6. sub Iuliano commemorans, in Sebaste vrbe paganos, aut gentiles ossa diui Ioannis Baptistæ igni tradidisse, pulueremq́;pulueremque dissipasse, cætera tamen tacet. Hunc sequitur Nicephorus lib. 10. cap. 13. idem scribens factum fuisse de ossibus Helisei Prophetę, qui & Sebastæ sepulchrum suum habebat. Prosper tandẽtandem Aquitanicus tradit, Anno domini CCCXCIIII. Theodosium venerabile Ioannis Baptistæ caput ex vico Cosiao Constantinopolim deportasse, ac recondidisse in templo magnificè constructo in eius honorẽhonorem septimo ab vrbe lapide.

Item Ruffinus vir religiosus plurimos ecclesiastici operis edidit libros, nonnullas etiam scripturas interpretatus est. Sed quoniam beatißimus Hieronymus in aliquibus eum de arbitrij libertate notauit, illa sentimus, quæ prædictum beatum Hieronymum sentire cognoscimus. Et non solùm de Ruffino, sed etiam de vniuersis, quos vir sæpiùs memoratus zelo Dei, & fidei religione reprehendit.

Ruffinus † Aquileiensis ecclesiæ presbyter non minimam apud veteres laudem est con

10

*sequutus, cùm in diuinis scripturis interpretādisinterpretandis, tũtum in Græcæ, & Latinæ linguæ eruditione non equidem vulgari. Habuit enim, teste Gennadio, elegans ingenium in Græcis operibus in Latinam linguam vertendis, claruit ætate Hieronymi, cum quo graues exercuit simultates, quarum memor Gennadius nimium Ruffino tribuit, Hieronymo plurimũplurimum detrahens, non satis intelligens, quantum à diuo Hieronymo Ruffinus absit, qui, si ecclesiastica historia Eusebij, & Iosephi opera, quæ nunc latinè circum feruntur ex Ruffini translatione, non mẽtiunturmentiuntur auctorem, eademq́;eademque conferat lector cum Græcis codicibus, dubio procul in multa incidet loca, ex quibus comperiet, Ruffinum nec Græcæ, nec Latinæ linguæ exactam cognitionem habuisse. quæ verò Hieronymus in Ruffino notauerit, deduci possunt ex his libris, qui aduersus Ruffinum ab eodem Hieronymo editi sunt, & in secundo Tomo habentur, ad quorum intellectũintellectum legenda sunt quæ Ruffinus aduersus Hieronymum scripsit, & fuêre typis excusa in quarta operũoperum Hieronymi parte. Cęterùm quod Gelasius scribit de Hieronymi cẽsuracensura, obseruanda in alios ecclesiasticos auctores, ita, ni fallor, est accipiendũaccipiendum, vt si quid Hieronymus notauerit, illud sit cautè legendum, & maximo cum iudicio, ne qua ex parte offendat catholicas de fide assertiones, non tamen statim hæreticum erit censendũcensendum, nisi id ecclesia diffinierit, aut iam fuerit diffinitum, vel sit adeò diuinis scripturis contrarium, vt manifestus sit in rebus fidei error. Aliquot enim displicuerunt Hieronymo, quę ab Augustino, & aliis probantur, nec pręter ecclesiam catholicam, & summum totius Christiani orbis Pontificem, quisquam habet auctoritatem pronũciandipronunciandi, aliquid hæreticum esse, tametsi docere possit, id refragari diuinis scripturis, atq;atque ideo dignum, quod ab ecclesia hæreticũhæreticum iudicetur, nisi foret adeò manifestus error, vt nulla possit de ea re apud verè catholicos esse controuersia.

Item Origenis nonnulla opuscula, quæ vir beatißimus Hieronymus non repudiat, legenda suscipimus, reliqua autem omnia cum suo auctore dicimus esse renuenda.

Origenes, qui & AdamātiusAdamantius presbyter, natione Alexandrinus, Clementis Alexandrini discipulus, magni & excellentis ingenij vir, Leonidæ Martyris filius, claruit sub Alexandro Imperatore Mammææ filio, obiit sub Gallo |

p. 74

Cæsare post Decium imperante anno ferè ætatis septuagesimo, auctore Nicephoro libr. v. cap. xxxiij. Anno domini CCLVI. vt Hermanus Contractus scribit. de Origene, eiusq́;eiusque libris tractant Eusebius eccle. histor. lib. vj. Socrates lib. vj. cap. xij. & xiij. Nicephorus lib. v. ex quibus Eusebius, & Socrates in eius laudes erumpunt animosè, idemqùe Eusebius quod Gelasius hoc in capite commemorat, librum vnum in Origenis laudem edidit, aut sanè apologiam pro Origene in sex libros distinctam, quemadmodum Hieronymus, & alij tradidere. Fuit verò olim non leuis controuersia inter Christiani orbis Episcopos, de libris Origenis recipiendis, aut reprobandis. qua de re Socrates, & Nicephorus Græci auctores tractauëre non semel, sed maximè Nicephorus lib. xiij. tandem Constantinopolitana synodus, quæ quinta est inter vniuersales, eius impia dogmata nominatim, & auctorem ipsum ea ratione damnauit sub Iustiniano Principe, sicuti idem Nicephorus scribit lib. xvij. cap. xxviij. & constat ex eiusdem synodi actionibus in 2. conciliorum Tomo. Etenim cum Origenes nihil non in sacris literis exponere vellet, seipsum in errorem coniecit, vnde multa nefanda, & exitiosa protulit verba, ex quibus Arrius, eiusq́;eiusque sectatores suorum dogmatum materiam sumpserunt, quod Suidas, & idem Nicephorus fatentur in dict. lib. 17. cap. 27. ipse autem Origenes Martyrij timore inani, quod pati recusauit, abiurata fide Satana instigante à diuina sententia, & gratia, quæ primum illi fautrix aderat, omninò delapsus, alienas à religione Christiana opiniones induxit, per quas multis à semita recta discedentibus, longo post tempore damnationẽdamnationem ecclesiæ dignissimè passus est, infœlixq;infœlixque tunc obiit, ac miser, teste Nicephoro lib. v. cap. 32. & 33. Proscriptus sanè ab ecclesia, ignominiam istam non ferens Alexandria relicta in Iudæam profectus, mortem obiit, Tyriq́;Tyrique sepultus est, auctore Suida. qua ratione intelliges lector candide, Origenem à Gelasio schismaticum appellari. Hieronymus verò eiusdem Origenis opus in Cantica Canticorum laudat, & in Latinam linguam vertit, sed & librum edidit, & scripsit ad Auitum, in quo docet, quid cauendum sit in libris Origenis περὶ ἀρχῶν, id est de principiis. Epistolam etiāetiam ad Pammachium, & Oceanum de erroribus Origenis, de quibus adhuc disserit in Apologiis aduersus RuffinũRuffinum, & hæc reperiet lector in secundo Tomo. Extant & de eadem re Ruffini quadam scripta, partim ab eo è Græco in LatinũLatinum traducta in quarto Tomo operum Hieronymi. quę quidem lector diligenter examinabit ad Origenis errores vitandos, & ad intellectum huius capitis. Nam Hieronymus, Ruffinus, & Gelasius ante quintam Synodum, in qua damnati fuêre Origenis opiniones, scripsêre. Sed & Vincentius Lirinensis in libro aduersus hæreses, plurimùm dolet, Origenis libros, vel ab hæreticis corruptos, vel ab ipso auctore ita scriptos, multis blasphemiarum vulneribus scatẽtesscatentes, ad errores persuadendos multùm olim valuisse.

Cæterùm de historia Eusebij, de qua Gelasius hoc in cap. meminit, tractabimus in cap. sequenti, vbi de Apocryphis libris agetur. Opinor tamen Gelasium, dum Eusebium notat, quod librum vnum de laudibus Origenis conscripserit, fortassis de libro sexto ecclesiasticæ historiæ intellexisse, quòd si quis malit, vt nos paulò antè adnotauimus, de Apologia ab eodem Eusebio scripta, in sexq;sexque volumina distincta intelligere, non admodum refragabor, tametsi hac in re parum diligens videatur Rhenanus in epistola nuncupatoria ecclesiasticæ historiæ.

Item Orosium virum eruditißimum collaudamus, quia valde nobis necessariam aduersus Paganorum calumnias ordinauit historiāhistoriam, mira́miraque breuitate cōtexuitcontexuit.

Orosius † presbyter Hispani generis vir elo

11

*quens, & eruditione insignis, scripsit aduersus querulos Christiani nominis, qui asserebant, Romanum imperium ex eo defecisse, quòd Christi fidem, & religionem Romani, eisq́;eisque subditi suscepissent, idq́;idque opus in septem volumina distinxit, sed & ab Augustino missus ad HieronymũHieronymum pro discẽdadiscenda animi ratione, rediẽsrediens reliquias beati Stephani Martyris primi tunc nuper inuentas primus intulit occidenti. Hæc GẽnadiusGennadius, Marcellinus Comes & Trithemius. Claruit prope annũannum domini CCCC. Prosper Aquitanicus, & Hermanus CōtractusContractus in chronicis. Deniq́;Denique Orosius elogio Hieronymi, & Augustini commendatur. fuit verò Tarraconensis auctore Volaterrano. Cæterum de reliquiis beati Stephani aliter scribit Nicephorus lib. 14. cap. 9. ex Theodoro lectore. & Simeon Metaphrastes vitarum Tomo sexto.

Item venerabilis viri Sedulij paschale opus, quod heroicis descripsit versibus, insigni laude præferimus.

QuāuisQuamuis Petrus Crinitus olim, & nuper Gręgorius Gyraldus de poetis diligẽtissimèdiligentissmè historiam scripserint, nondũnondum apud eos huius poetæ |

p. 75

mentionem comperio factam fuisse, nisi eorũeorum scripta oscitanter legerim. Verùm Trithemius ex Sigibertho scribit: Sedulium presbyterũpresbyterum Scotum natione fuisse, qui opus insigne iuxta seriem euangelij carmine scripserit, quod vulgo legitur, & incipit, Paschales quicunq;quicunque dapes coniua requiris. Sed & alia scripsit, quorũquorum idem auctor meminit, & floruit sub Theodosio Seniore Anno fermè Domi. CCCCXXX.

Item Iuuenci nihilominus laboriosum opus non spernimus, sed miramur.

Ita locum istum ipse legendum esse censeo ex Burchardo, & eodem Gelasio in primo cōciliorumconciliorum tomo. Nam cum Gelasius Sedulij meminisset, par est & statim ipsum Iuuenci mentionem facturum, propter operis, materiæ, & scriptoris similitudinem. Quamuis apud Gratianum non Iuuenci, sed Vincentij legatur. Quæ quidem lectio etiamsi admittenda sit, non est intelligenda de Vincentio, qui opus, aut speculũspeculum historiale scripsit, non enim potuit eius meminisse Gelasius, qui multis annis eum præcesserit. Fuêre tamen ante Gelasium duo Vincentij, quorum Trithemius mẽtionemmentionem facit, sed ipse Gelasium intelligo de Iuuence presbytero, qui Hispanus fuit, & nobilissimi generis, qui quatuor euangelia Hexametris versibus pene ad verbum transferens scripsit, nonnullaq́;nonnullaque alia de sacramentis, floruitq́;floruitque sub Constantino Magno, & filiis eius propè annũannum domini CCCXXX. auctoribus Hieronymo de viris illustribus, & scriptoribus eccles. & in chronico. Petro Crinito libro. 5. de poetis Latinis. Gregorio Gyraldo dialogo. 5. Trithemio, & Ioanne Bassæo.

CAPVT XVII.

CAEterùm quæ ab hæreticis, & schismaticis conscripta, vel prædicta sunt, nullatenus recipit Catholica, et apostolica Romana ecclesia. Equibus pauca, quæ ad memoriam venerint, & à Catholicis vitanda sunt, credimus esse subdenda.

Hæc Gelasius. Nos verò ad ea, quæ hoc in capite traduntur, faciliùs intelligenda opinamur, libros hæreticorum, qui omninò damnati sunt, ab aliis, qui adhuc dici possunt Apocryphi secernendos fore. Etenim hæreticorum libri, qui damnati fuerint, omninò sunt vitandi, nec legi possunt, imò sunt comburendi, nisi communis consensus ecclesiæ permiserit, aliquod opus ab hæretico scriptum legi quidem ex eo, quòd præuio diligenti examine, nihil habet, quod pium offendat lectorem. Quod cautissimè permittendum est, maximè in libris Hæreticorum, qui non tantùm hæretici fuerunt, erroresq́;erroresque aduersus catholicam fidem probarunt, sed & ab ecclesia moniti animo contumaci in erroribus perseuerarunt: quorũquorum libri nequaquam legendi sunt, nec id permitti debet, etiam si immunes sint ab auctoris erroribus, nisi id maxima ex causa, & cautissimè fiat: qua de re legito Alfonsum Castr. in lib. 2. de iusta hæretic. punit. cap. 15. 16. & 17. Et quæ nos obiter scripsimus lib. 2. Varia. resolut. cap. 10. colum. penult. Sic sanè intelligo quę notat Panor. in capit. fraternitatis. de hæreticis. & in capit. damnamus. super glos. in verbo, Florentino. de summa Trinitate: contra ipsius glos. opinionem scribens, non esse damnādosdamnandos, nec vitandos omnes hæreticorum libros, sed eos tantum, qui de hæresibus scripti fuerint: possetq́;possetque legi illos, qui nihil habẽthabent, quod sit catholicæ fidei aduersum: ipse verò hæreticorũhæreticorum libros omnes absque vllo delectu, prorsus vitādosvitandos fore, consultiùs existimauerim.

Apocryphi verò libri † non sunt omnino in hunc hæreticorum ordinem numerandi: siqui

1

*dem potest liber aliquis Apocryphus dici, cuius auctor nec fuerit hæreticus, nec aliquid catholicæ fidei contrariũcontrarium scripserit: saltem iuxta quasdāquasdam huius dictionis significationes, de quibus acturi lectorem admonemus, Apocryphum quandoque dici librum, cuius est |

p. 76

auctor incognitus, aut cuius auctorem ignoramus: quia incertus est. glossa, in summa. 16. distinctio. Licet illic in dictionis deductione errauerit, ex Græcæ linguæ ignorantia. Huius verò significationis modò nulla nobis est habenda ratio: potest enim aliquis liber incertũincertum habere auctorem, & tamen ab ecclesia non solùm non repudiatur, verùm & inter canonicos recipitur: vt historia Iob, & sapientia quæ dicitur Salomonis: atq;atque ideò multi libri, quorum auctor incertus est inter Agiographos saltem poterunt numerari. At hisce calamitosis temporibus tot hæresibus Christianam religionem oppugnantibus, totq́;totque libris ab hæreticis sine auctoris nomine, vt minimè repudientur, in publicum editis, sanctissimè Tridentina Synodus, vt tot malis obuiaret, statuit, & prohibuit, ne quis imprimat, imprimi faciat, aut in futurum vendat, vel apud se retineat quosuis de rebus sacris libros, sine nomine auctoris editos, nisi primùm examinati, probatiq́;probatique fuerint ab ordinario. Dicuntur quandoq;quandoque libri Apocryphi illi omnes, qui sunt extra canonem, & ideò qui nōnon sunt canonici: qua significatione vsus est Diuus Hieronymus in prologo in libros Regum, qui Galeatus dicitur. Sed nec de hac significatione modò agendum erit: siquidem plures sunt libri de rebus sacris, & ecclesiasticis, qui dubio procul sunt extra canonẽcanonem, & tamen inter Agiographos connumerantur: nec dici propriè possunt Apocryphi: de quibus in capit. proximo tractauimus. Igitur Gelasius Apocryphos libros, de quibus in hoc decreto agit, primum eos appellat, qui ab hæreticis aduersus fidem Catholicam scripti fuerint, eosq;eosque omnino damnat, & improbat, decernens, legendos non esse à Catholicis: quos quidem propriùs dicere quis possit, libros hæreticos, vt paulò antè obseruauimus: & quamuis huius conditionis plures hoc in capite Gelasius referat, ac nominet, aliorum tamen meminit, qui propriè dici possunt, & dicuntur Apocryphi, qui nec hæretici sunt, nec auctorem incertum habent, nec inter Agiographos connumerantur: est tamen eorũeorum auctoritas leuis, minimeq́;minimeque ab ecclesia, sanctisq́;sanctisque patribus probata, proptereà, quòd falsa quędam in eis veris quandoque misceantur, peregrina quædam, aut portentosa narrentur, quæ nec piè, nec commodè credi possunt, vel ex eo denique, quod eorum auctores quædam veterum dogmata fuerint sequuti, quæ postea testimonio sacrarum scripturarum conuicta sint. Atque ideò hi libri Apocryphi dicuntur, quòd non sint publicè in templis legendi: licet priuatim, cautè tamen legi possint. Sic & Apocryphi libri dicuntur, qui ementito titulo non censentur editi ab his, quorum nomine designantur. Ex quibus plures hîc à Gelasio notantur. Ergo libri Apocryphi iuxta has posteriores significationes, quas D. Augustin. explicat libr. xv. capit. xxiij. & libro xviij. cap. xxxviij. de ciuit. Dei. & libro xj. contra Faustum Manichæum. col. ij. & libro xxij. capitu. lxxix. licet in ecclesijs legi non debeant publicè, possunt tamen priuatim legi, & cautè, quia eorum auctoritas in obscuro, & abscondito est. Quod adnotarunt Rhenanus in præfatione ad Tertullianum, Erasmus in Hieronymi epistola ad Lætam. Ludouic. Viues in dicto capit. xxiij. super Augustinum. Sed & Apocryphos libros, de quibus modò agimus, legi priuatim posse, satis probatur ex Hieronymo in dicta Epistola ad Lætam. Caueat omnia Apocrypha, inquit, & si quando ea non ad dogmatum veritatem, sed ad signorum reuerentiam legere voluerit: sciat non eorum esse, quorum titulis prænotantur, multaq́;multaque his admixta vitiosa, & grandis esse prudentiæ, aurum in luto quærere. Hæc Hieronymus. Ruffinus in symbolo, cùm canonicorum, & Agiographorum librorum meminisset, addit: Cæteras verò scripturas Apocryphas nominarunt, quas in ecclesiis legi noluerunt. Hoc ipsum passim apud AugustinũAugustinum lector obseruare poterit: nam & se Apocrypha legisse idem Augustinus testatur sermone vigesimosecundo. de verbis Domini. Quin & Iudas Apostolus in Epistola citat librum Enoch, & eius vtitur testimonio: & tamen hic liber Apocryphus censetur: auctore Augustino in dicto capit. xxiij. & Hieronymo de scriptoribus ecclesiasticis in Iuda. Rursus Augustino libro xviij. de ciuitate Dei. cap. xxxviij. Tametsi Tertullianus refragetur in lib. de habitu muliebri. Sed & à Gelasio plures libri Apocryphi censentur, quos tamen scimus legisse veteres Theologos, viros equidem eruditione, ac sanctitate insignes, eorûmque testimonio vsos fuisse: quin & ecclesia catholica, aut communis Episcoporum, ac prælatorum consensus permittit, etiam nostra ætate legi, quemadmodũquemadmodum in interpretatione huius decreti admonebimus. De his verò Apocryphis libris multa Driedo lib. 1. de dogma|

p. 77

tibus. capit. 4. & lib. 4. cap. 1. congerit, quę rem istam explicant, & intellectu faciliorem efficiunt.

In primis Ariminensem synodum à Constantino Cæsare Constantini filio congregatam mediante Tauro præfecto ex tũctunc, & in æternũæternum confitemur esse damnatādamnatam.

Legendum esse, à Constantio Cæsare, pla

2

*nè constat, siquidem † Ariminensis synodus congregata fuit Anno fermè XXIII. imperij Constantij eo tempore, quo vita functis Constantino & Constante fratribus solus Romanum obtinebat imperium, ídque præmittunt ecclesiastici historici, qui huius synodi mentionem fecerunt. Etenim cùm grauis esset contentio inter catholicos, & Arrianos super Nicæni concilij symbolo de filio patri consubstātialiconsubstantiali, foretq́;foretque necessarium, concilium vniuersale iterum congregari ad eam controuersiācontrouersiam sedandam, essetq́;essetque difficilimum, Constantius Imperator iussit, occidentales episcopos Arimini in Italia cōuenireconuenire, orientales verò Seleuciæ Isauriæ, quibus tandem synodis congregatis Seleucię nihil actum est, propter varias episcoporum opiniones. Arimini verò primum obtinuere catholici, Nicænam Synodum recipientes, refragantibus Vrsacio, & Valente Arrianis, miseruntq́;miseruntque Constantinopolim decem legatos ad Imperatorem, ad quem & alios decem, vt ab initio conuenerat, Synodus Seleuciensis miserat. Demum dolo, industria Acacij, & violentia propè à Cæsare illata vtriusq;vtriusque Synodi legati fidem à Smirnensi concilio datam receperunt, consentientes tolli de symbolo Nicæni concilij verba illa, quibus filius asseritur consubstantialis patri, & eorum loco scribi, æqualis patri. Quod palàm Arrianum dogma præse fert, & profitetur. Hæc breuiter adnotauimus ex Socrate libr. 2. præsertim cap. 37. 38. & sequentibus. Theodoreto lib. 2. cap. 18. Sozomene lib. 4. cap. 17. Hieronymo in chronicis, & in dialogo aduersus Luciferianos. Ruffino lib. eccles. histor. 10. cap 21. Cassiodoro lib. quinto tripartit. ca. 22. & 34. Nicephoro lib. 9. cap. 39. & seq. Taurum autem præfectum prætorio ex iussu imperatoris huic synodo Ariminensi adfuisse, testis est Hieronymus in præcitato dialogo aduersus Luciferianos. Sed Romanæ ecclesiæ Pontifex, ac summus totius Christiani orbis præsul Damasus synodo Romæ congregata, Nicænam fidem recepit, & Ariminensem synodum damnauit, auctore Nicepho. lib. 11. cap. 31. post TheodoretũTheodoretum lib. 2. cap. 22. & Sozomenum lib. 6. cap. 22. & 23.

Item Itinerarij nomine Petri Apostoli, quod appellatur sancti Clementis, libri octo Apocryphi.

Ita legendus est hic locus ex Burchardo, & sanè præter auctoritatem Gelasij, extat Eusebij lib. 3. de eccle. hist. cap. 37. & Hieronymi in lib. de scriptoribus eccles. iudicium de Clementis Papæ operibus, nec vlla ibi fit huius operis mentio, imò Eusebius apertissimè fatetur, & sensit Hieronymus, aliquot libros vulgò legi huius auctoris titulo, qui falsò illi fuerint suppositi. Quamuis ea opera, quæ Clementina dicũturdicuntur, existimet Nicephorus lib. 3. cap. 18. diui Clementis esse, ab eoq́;eoque scripta fuisse. Sed refragatur Gelasius saltem quo ad ItinerariũItinerarium. Et rursus apud GratianũGratianum Leo Pontifex in cap. Clementis. 16. dist. vt tandem Nicephorus cle mentina dixerit alia diui Clementis opera, quæ verè eius titulo fuere olim à sanctis, doctisq́;doctisque viris recepta.

Actus nomine Andrææ apostoli Apocryphus. Actus nomine Thomæ apostoli Apocryphus. Actus alius nomine Petri Apostoli Apocryphus. Actus nomine Philippi Apostoli Apocryphus.

Sancta Romana ecclesia spiritu sancto ducente ab initio religionis Christianæ † tantùm

3

* actus Apostolorum à diuo Luca scriptos recepit, ac probauit, reliquos Apocryphos esse decernens. Quæ quidem historiæ non tantum Apocryphæ censentur, vt publicè in ecclesiis non legantur, sed vt ipse opinor, vt nec priuatim legi possint ex eo, quòd fortassis multa illic reperiantur ab hæreticis, & gentilibus conficta in Christianę fidei detrimentum. De his, & de similibus Leo Papa epist. xcj. cap. xv. ad ToribiũToribium Astoricensem Episcopum ita scribit, Apocryphę autẽautem scripturę, quę sub nominibus Apostolorum multarum habent seminarium falsitatum, non solùm interdicendæ, sed etiam penitus auferendæ sunt, atq;atque ignibus concremandæ. Quamuis enim sint in illis quædāquædam, quæ videantur speciem habere pietatis, nunquam tamen vacua sunt venenis, & per fabularũfabularum illecebras hoc latenter operantur, vt mirabilium narratione seductos, laqueis cuiuscũquecuiuscunque erroris inuoluant. Hæc Leo. Quibus conueniunt quæ scribit August. lib. 15. de ciui. dei cap. 23. & lib. 22. contra Faustum Manichæum. cap. lxxix. De Apocryphis scripturis, quæ sub Apostolorum nominibus ab hęreticis proferuntur. idem super Matthæum cap. xxvij. ex quibus satis constat, nec actus, nec euangelia, nec alias scripturas nominibus Apostolorum editas publicè, aut priuatim legendas fore præter eas, quæ ab ecclesia ca| p. 78catholicacatholica fuere receptę. Id ipsum docet Eusebius lib. 3. eccle. hist. cap. 25. & post eum Nicephorus lib. 2. cap. vlt. à quibus simul cum aliis Apocryphi censentur actus Petri apostoli, actus Pauli, actus Andrææ, actus Ioannis, & omnes alij ApostolorũApostolorum nominibus editi, præter Lucæ euangelistæ actus. scribit Trithemius in Clemente, à Gelasio Apocryphum censeri opus, quod editum est inter opera Clementis Papæ, & dicitur Petri, & Appionis dialogus. quem librum Eusebius lib. 3. cap. 38. & Hieronymus in Clemente, vt Apocryphum repudiari, scripsere. Et tamen non video, qua huius decreti parte à Gelasio Apocryphus iudicetur, nisi hoc in loco sub nomine auctorũauctorum Petri.

Euangelia Thaddæi nomine Apocrypha. Euangelia nomine Thomæ apostoli, quibus Manichæi vtuntur, Apocrypha. Euangelia nomine Barnabæ apostoli Apocrypha. Euangelia nomine Bartholomæi apostoli Apocrypha. Euangelia nomine Andrææ apostoli Apocrypha. Euangelia, quæ falsauit Lucianus Apocrypha. Euangelia, quæ falsauit Hirtius Apocrypha.

Apud Burchardum, & in primo conciliorũconciliorum tomo apud Gelasium his adduntur euangelia nomine Petri apostoli Apocrypha. Rursus apud Gelasium: euangelia nomine Mathiæ Apocrypha. Euangelia nomine Iacobi minoris Apocrypha. Sed & euangelium Petri, & euāgeliumeuangelium Mathiæ, & euangelium Thomæ, & omnia alia euangeli, apręter quatuor, à catholicis repudiari, velut ab hæreticis conficta, asseuerant Eusebius libr. 3. capitul. 25. Nicephorus lib. 2. capit. 45. & 46. Clemens verò Alexandrinus in stroma. libr. 2. vtitur testimonio euāgelijeuangelij secundum Hebræos, quod à quatuor iam receptis diuersum est, & à catholicis repudiatur, auctoribus Eusebio, & Nicephoro, qui & libr. 3. c. 13. post Eusebium libr. 3. capitu. 27. scribit, hoc euangelio tantum vsos fuisse Hœbionitas hæreticos reliquis improbatis. idem Eusebius in d. cap. 25. tradit, Hebræos, qui Christi fidem susceperant, hoc euangelium potissimum, ac præ cæteris admisisse. Quod & Nicephorus repetit lib. 2. cap. 46. Quin & Hieronymus in Iacobo Iusto huius euangelij meminit, & quędam ex eo adducit, asseuerans, à seipso versum fuisse in Græcam, & Latinam linguam, Origenemq́;Origenemque eius testimonio vsum esse. Rursus Clemens Alexandrinus lib. 3. stromat. vtitur euangelio secundum AEgyptios non semel, sed aliorum nomine, & ita quidem vt minimè videatur probare, quæ ex eo adducuntur. Hæc sanè, & omnia alia euangelia, quæ pręter quatuor ab ecclesia recepta, nomine cuiusquam Apostoli vulgata fuerint, sunt omnino in tenebras reiicienda, nec publicè, nec priuatim legenda: imò igni concremanda ex Leonis Papæ auctoritate, Gelasij decreto, diui Augustini, & aliorum, qui existimârunt, hæc ab hæreticis fuisse conficta, & falsò supposita. Manichęos autẽautem vsos fuisse euāgeliiseuangeliis Thomæ Apostoli ante Gelasium tradit D. Augustinus in sermone 22. de verbis Domini. Quis verò fuerit Lucianus, qui euangelia falsauit, quorum Gelasius meminit, dubiũdubium est: sed cùm hîc agamus de re hæreticis admodum conuenienti, existimo, hunc Lucianum fuisse ex sorore nepotem Eunomij hæretici, & episcopum CōstantinopolitanumConstantinopolitanum, qui sub Arcadio, & Honorio in episcopatu Eudoxio successit, quiq́;quique hæreticus fuit: quemadmodum scribit Nicephorus libr. 3. capit. j.

Euangelia, quæ falsauit Hirtius.) Apud Burchardum, & Gelasium in primo conciliorum Tomo legítur, Ysicius, aut Isicius, vel Esicius.

Liber de infantia saluatoris Apocryphus. Liber de natiuitate Saluatoris, & de sancta Maria, & de obstetrice saluatoris Apocryphus. Liber qui appellatur Pastoris, Apocryphus. Libri omnes, quos fecit Leuticius discipulus diaboli, Apocryphi. Liber qui appellatur, fundamentum, Apocryphus. Liber, qui appellatur, Thesaurus, Apocryphus.

Liber, qui appellatur Pastoris.) Hunc librum ab ecclesiasticis scriptoribus, & catholicis extra canonem censeri, & repudiari, scripsere Eusebius libr. 3. de hist. eccles. cap. 25. & Nicephorus lib. 2. cap. vlti. Eius tamen testimonio vsus est Irenæus, auctoribus eodem Eusebio lib. 5. cap. 8. & Nicephoro lib. 4. cap. 14. ex hoc libro Arrianos locum quendam ad eorum hæresim probandam adduxisse, testis est Athanasius apud Theodoretum lib. 1. cap. 8. Eiusdem libri auctorem fuisse Herman, cuius meminit Paulus ad Romanos cap. vltim ex multorum opinione existimant Origenes in libris περὶ ἀρχῶν, & Hieronymus de scriptoribus ec. in Herma. qua ratione opinor, hunc librũlibrum citari nomine reuelationis, aut visionis, quę Hermæ apparuit, à Clemente AlexādrinoAlexandrino lib. 2. StromatũStromatum, atque alibi non semel in eodẽeodem opere. Idq́;Idque palàm fecit Pius pōtifexpontifex huius nominis primus in primo suarũsuarum Decretalium, & apud GratianũGratianum cap. nosse vos volumus. de consecrat. dist. 3. Sed & Hermæ hunc librum quosdam adscribere, testis est Nicephorus in dict. capitul. vlti. scribens, ex antiquis non paucos eo vsos fuisse.

Leuticius discipulus diaboli.) Apud Burchardum, legitur Leutius. apud GelasiũGelasium in primo |

p. 79

conciliorũconciliorum tomo Lucius. qui fortassis est Lucius ille Arrianus Alexandriæ Episcopus, Athanasio refragante electus: cuius ecclesiastici historici meminêre.

Liber, qui appellatur de filiabus Adæ, vel Genesis Apocryphus. Liber qui appellatur Pentametrum de Christo, Virgilianis compaginatum versibus, Apocryphus. Liber, qui appellatur actus Teclæ, & Pauli Apocryphus. Liber qui appellatur Leporius Apocryphus. Liber Prouerbiorum ab hæreticis transcriptus, & sancti Sixti nomine signatus Apocryphus.

Liber, qui appellatur de filiabus Adæ, vel Gene

4

*sis.) † Ita enim legitur apud Gratianum, & in primo conciliorum tomo. apud Burchardum verò falsò, & corruptè legitur, de filiabus Adæ genesis. Fortassis hic liber est illa parua Genesis, quæ citatur à Ioanne Zonora in primo Annalium tomo, Vbi scribit, hoc opus non esse à diuinis patribus inter approbata relatum.

Liber qui appellatur Pentametrum.) Apud Burchardum & in primo conciliorum tomo rectiùs legitur, Centimetrum de Christo. Hexametris enim versibus Virgilius vsus est, nōnon Pentametris. Centimetrum verò hoc in loco non intelligitur, poëma centum compositum carminibus, sed ex multis, alienisq́;alienisque hinc inde cōpositiscompositis versibus in vnum coagmentatum, & confectum: quod centonem appellamus à veste vili, & rustica, varijs & versicoloribus segmentis, filísve consuta. Est igitur, qua ex parte poetas attinet, CẽtoCento varijs de locis, sensibusq́;sensibusque diuersis quædam carminum structura, in vnũvnum versum vt coeant, aut cæsi duo, aut vnus, & sequens cum medio. Nam duos iunctim locare, ineptum est, & tres vna serie meræ nugæ. Agitur etenim ab auctore centonis, vt sensus diuersi congruant, & adoptiua quæ sunt, cognata videantur, aliena ne interluceant, accersita ne vim redarguant, densa ne supra modum protuberent, hiulca ne pateant. Hæc graphicè Ausonius ad Paulinum in epistola nuncupatoria nuptialis centonis. Cui conueniunt Tertullianus in libr. de præscriptionibus aduersus hæreticos. & illic Rhenanus. Hieronymus in epistola ad Paulinum, quæ prima est tertij tomi. & in adnotationibus Erasmus. Gregorius Gyraldus de poetis dialogo primo. Hinc apud TertullianũTertullianum Homero centones, & apud Hieronymum Homero centones, & Virgiliocentones opera ad hunc modum more centonario ex multis hinc inde Homeri, aut Virgilij versibus composita. Quæ Suidas ὁμηρόκεντρα vocat in dictione, κἐντρον. Veteres quosdāquosdam imitata Proba Falconia matrona Romana Adelphi viri proconsularis vxor temporibus Theodosij Iunioris miro artificio hoc genere scribendi vtitur. NāNam ex Virgilianis versibus omnẽomnem Christi seruatoris vitam edito hac de re centone explicauit. Sed & ipsius Theodosij Iunioris vxor Eudocia carminum & poetices admodum studiosa, sicuti constat ex Euagrio libr. 1. eccles. histo. capitulo 20. & sequenti. Socrate lib. 7. capit. 21. & 47. & Nicephoro libro 14. cap. 22. & 23. qui eam mirè laudant ingenij dexteritate, & humanarum literarum cognitione. Hæc inquam insignis fœmina centonem ex Homeri carminibus de Christo confecit, auctoribus Trithemio de scriptoribus ecclesiasticis, & Gregorio Gyraldo de poetis dialogo quinto, & Ioanne Zonora, qui in Theodosio Iuniore scribit, hoc opus à Patricio quodam imperfectum, & indigestum relictum fuisse, & tandem Eudociam imperatricem illud absoluisse: vt inscriptio versibus heroicis præfixa declarat. Vtrumque poema vulgo circumfertur Græcè, & Latinè, legiturq́;legiturque priuatim, quamuis Latinum à Gelasio inter Apocrypha referatur. Huiusmodi poemata non admodũadmodum probare videtur Tertullianus, eaq́;eaque apertè improbat Diuus Hieronymus, quia vitiosissimũvitiosissimum sit deprauare sententias, & ad voluntatem suam scripturam trahere repugnantem, quasi, inquit, non legerimus Homero centonas, & Virgiliocentonas, ac non sic, etiam Maronem sine Christo possimus dicere Christianum, quia scripserit, Iam redijt virgo, redeunt Saturnia regna. Iam noua progenies cœlo demittitur alto, & patrem loquentem ad filium, Nate meæ vires, mea magna potentia solus. Et post verba Saluatoris in cruce. Talia perstabat memorans, fixusq́;fixusque manebat. Puerilia sunt hæc, & circulatorũcirculatorum ludo similia, docere quod ignores, imò, vt cum stomacho loquar, ne hoc quidem scire quod nescias. Hæc Hieronymus. Ex quibus verbis adnotárunt quidam ante Probam, & Eudociam huiusmodi poemata, etiam de Christo fuisse conscripta. Quod fortassis verum est, potuit enim contingere. Ipse verò existimo, antè Hieronymum ex Homero, & Virgilio centones etiam de rebus prophanis editos fuisse, quod Tertullianus palàm asserit scribens, Ouidium Tragœdiam quandam ex Virgilio plenissimè expressisse. Ex eodémque Virgilio propinquum quendam ipsius Tertulliani, Pinacem, & sic tabulam Cebetis explicuisse. Quæ quidem opera, & alia |

p. 80

huiusmodi legere potuit Hieronymus, qui ni fallor, dum improbat Virgilium sine Christo Christianum facere, Eusebium notare videtur, à quo in oratione de Constantino Magno quæ post quatuor libros de eius vita ab eodem scriptos, nuper Græcè prodijt in lucem, tota ferè Virgilij ecloga, quæ incipit: Sic elides Musæ: ad Christi saluatoris aduentum deducitur pia quadam interpretatione ad ea omnia exprimenda, quæ apud gentiles olim de Christo prædixerat Erythrœa Sibylla, cuius hac de re carmina in eadem oratione refert ipse Eusebius Gręcè, & idem plures auctores fecêre, pręsertim ex Iunioribus Gregorius Gyraldus dialogo 2. de poetis: Latinè verò D. Augustinus lib. 18. de ciuit. dei, capit. 23. scribens, carmina è græca lingua in latinālatinam traducta fuisse à quodam latino, cuius nomen tacuit, tamen hunc interpretem fuisse Ciceronem, ex Eusebio constat. Quod est adnotandum ad diui Augustini locum. Id etenim ante nos à nemine obseruatum legimus.

Liber, qui appellatur Lepotius Apocryphus.) Apud Burchardum & in primo conciliorum tomo apud Gelasium verè legitur, Liber, qui appellatur Nepotius Apocryphus. Fuit enim olim Nepos quidam apud AEgyptios episcopus, à quo dicti Nepotiani hęretici, qui librum eiusdem Nepotis proferentes, eius auctoritate ostendere, ac probare nitebantur, regnum Christi in terris futurum, designatam quandam mille annorum vitam referentes. Quem equidem librum, & IudaicāIudaicam auctoris opinionem duobus de promissionibus libris compositis Dionysius Alexandrinus episcopus euertit: sicuti scripsêre Eusebius lib. 7. eccles. histo. capitulo 23. & 24. & Nicephorus lib. 6. capi. 21. Hic igitur Nepotis liber dubio procul est, qui à Gelasio inter Apocryphos numeratur, quiq́;quique nec priuatim, nec publicè legi debet.

Reuelatio, quæ appellatur Pauli Apocrypha. Reuelatio, quæ appellatur Thomæ Apocrypha. Reuelatio qua appellatur Stephani Apocrypha. Liber, qui appellatur transitus sanctæ Mariæ, Apocryphus.

Præter Apocalypsim Ioannis Apostoli, & Euangelistæ, nullam aliam ecclesia recepit: quamuis olim nomine Apostolorum plures Apocalypses fuerint vulgo editæ. Nam & inter illegitima, & adulterina scripta Apocalypsim Petri referunt Eusebius libr. 3. capitu. 25. & Nicephorus libr. 2. capit. vltim. Qui libr. 12. capit. 34. post Sozomenem lib. 7. capit 19. asseuerat, Petri Apocalypsim subdititiam, & illegitimam à veteribus iudicatam, apud Palestinos semel quotannis in ecclesijs quibusdam in die para sceues legi solitam fuisse: & Pauli Apocalypsim, quam ex priscis hominibus nemo vidit, monachos plures ætate Sozomeni cum veneratione admirarir, eferentes, Theodosij Magni tempore librum istum diuina reuelatione repertum fuisse, intra marmoream arcam Tarsi Ciliciæ, in domo ipsius diui Pauli: quod falsum esse Cilix presbyter ecclesiæ Tarsensis, grandæuus homo, & canicie venerandus confessus est ipsi Sozomeni, eum hac de re interroganti, qui admiratus est, si non ab hæreticis fama ea cōfictaconficta esset, id quod in multis alijs libris factum esse, idem Sozomenes, & Nicephorus fatẽturfatentur. Ex quibus admonemur, quàm periculosum sit, alios libros de rebus diuinis scriptos legere, quàm eos, qui fuerint ab ecclesia, & ecclesiastica traditione probati, & recepti.

Liber, qui appellatur transitus sanctæ Mariæ Apocryphus.) Opinor à Gelasio † Apocryphum cen

5

*seri librum olim editum de morte Mariæ virginis, & de his, quæ tunc in eius obitu, funere, & exequijs contigêre. Verùm licet in Euangelijs & actibus, epistolisq́;epistolisque Apostolorum nihil scriptum sit de morte diuæ Mariæ virginis, receptum tamen est, eam subijsse mortem corporalem: quod Hieronymus, Augustinus, & alij ecclesiastici doctores dicere non reformidant. Tempus verò huius obitus Eusebius in chronicis adscribit anno Domini XLVIII. & sexto Claudij Imperatoris: Nicephorus lib. 2. cap. 21. anno quinto Claudij Cæsaris hoc tribuit. Demum corpore & anima in cœlum virginem sacratissimam adsumptam fuisse, licet Hieronymus in sermone de assumptione, affirmare non fuerit ausus, & primum hæsitauerit Augustinus, tandem hic ecclesiæ doctor celebratissimus scribit, consentaneum esse credere, Mariam secundum corpus & animāanimam in cœlum adsumptam fuisse. idem Iuuenalis Hierosolymorum Episcopus, vir magnus sanè, & diuino afflatus spiritu, scriptis suis cum fide cōfirmatconfirmat, auctore Nicephoro lib. 2. eccles. histor. cap. 23. scribente, hinc famam esse, non ita pridem adsumptionem sacratissimæ virginis celebrari cœptam fuisse. Hoc solenne festum catholica ecclesia XV. die Augusti magna cum religione celebrat, totiusq́;totiusque Christianæ plebis ingenti alacritate adeò veneratur, & colit Dei genitricis adsumptionem, vt planè impium sit ac temerarium, hac de re dubi|

p. 81

tare, in graue pientissimorum scandalum. Sed & Eusebius inquit, Maria virgo Iesu Christi mater, ad filium in cœlum adsumitur, vt quidam fuisse sibi reuelatum scribunt. Liber autẽautem de hoc transitu diuę virginis, etiam à diuo Hieronymo in dicto sermone, aut epistola de adsumptione Mariæ, ad Paulam & Eustochium, Apocryphus esse censetur, sicuti & à Gelasio, ex eo fortassis, quòd in eo libro multa commemorentur eo tempore accidisse, quæ absq;absque vllo certo testimonio asseuerantur: & ne dubia pro certis in re adeò graui passim & publicè legantur. Tametsi ex eo libro aliqua retulerit Nicephorus Græcus eccles. histor. auctor, & nostra ætate referātreferant Ioannes Eckius, & alij viri catholici, qui super Euangelia, & de solennibus ecclesiæ festis sacras conciones scripsêre. à quibus etiam aliquot loci sacræ scripturæ post Augustinum & alios adducuntur, ad probandum diuæ Mariæ resurrectionem, adsumptionemq́;adsumptionemque in cœlum secundũsecundum corpus & animam, postquam sacratissima virgo mortem obierat corporalem. In primo conciliorum tomo legitur hic locus. Liber, qui appellatur transitus, id est, adsumptio sanctæ Marię Apocryphus.

Liber, qui appellatur pœnitentia Adæ Apocryphus. Liber, qui appellatur Diogenes nomine gigantis, qui post diluuium cum Dracone ab hæreticis pugnasse perhibetur, Apocryphus. Liber, qui appellatur testamentum Iob, aliàs Iacob, Apocryphus. Liber, qui appellatur de pœnitentia Origenis, Apocryphus. Liber, de pœnitentia Cypriani, Apocryphus. Liber, qui appellatur Iamnæ, & Mambræ, Apocryphus.

Hæc apud Gratianum, apud Burchardum, & in primo conciliorum tomo verius legitur, Liber, qui appellatur Diogenes nomine gigantis. & paulò pòst, Liber, qui appellatur testamentum Iob. Deinde in primo conciliorũconciliorum tomo legitur, Liber qui appellatur pœnitẽtiapœnitentia Iamnæ, & Mambræ Apocryphus. Iamnes verò, & Mambres restiterunt Moysi, quemadmodum & impij, ac proterui resistunt veritati, teste Paulo. 2. ad Timotheum capit. 3. quo in loco Chrysostomus scribit, hos fuisse magos Pharaonis, qui resistentes Moysi, & veritati, signa in AEgypto fecisse leguntur Exodi capitul. 7. quamuis horum nomina in veteri testamento nusquam reperiantur, sed illa Paulus spiritu didicerit. Horum meminêre Numerius Pythagoricus lib. 3. & Eusebius de præparat. euangelica. lib. nono. capitu. 3.

Liber, qui appellatur sors Apostolorum, Apocryphus. Liber Lusannæ Apocryphus. Liber canonum Apostolorum Apocryphus. Liber Physiologus ab hæreticis conscriptus, sed beati Ambrosij nomine præsignatus, Apocryphus. Historia Eusebij Pamphili, Apocrypha.

Hæc apud Gratianum. In primo conciliorum tomo apud Gelasium legitur, Liber, qui appellatur sortes Apostolorum, Apocryphus. Liber, qui appellatur laus Apostolorum, Apocryphus. Et paulò post, Liber Physiologus Apocryphus. Librum autem Physiologum interpretor eum, qui de rerum naturis tractat. Apud Burchardum legitur, Liber, qui appellatur Lusa Apostoli Apocryphus, Sed corruptè, fideliorq́;fideliorque extat lectio in primo conciliorum tomo. Refert tamen Eusebius in dict. libr. 3. capit. 25. librum quendam inter Apocryphos, cui titulus erat, Doctrina Apostolorum, idem tradit Nicephorus libro 2. capitulo vltimo.

De canonibus Apostolorum † variè ab hi

6

*storicis, & veteribus Theologis tractatur: sed Nicephorus libr. 3. cap. 18. de Clemente primo scribens ait, Hunc autem, & Apostolicarum constitutionum, & sacrorum quoq;quoque Canonum auctorem esse credimus. Gratianus verò in principio. 16. dist. existimat, eos translatos fuisse à diuo Clemente: nam Græca lingua primum fuêre editi Apostolorum canones, sicuti & nunc circunferuntur cum vulgari ac veteri, atq;atque itẽitem noua Gregorij Haloandri Latina traductione. Ex quorum vltimo capite deducitur, quod Nicephorus scripsit. Præter Gelasium hos canones inter Apocryphos connumerari apud veteres, testatur Isidorus in principio conciliorum apud Gratianum cap. 1. distinct. 16. quo in loco Gratianus ex eodem Isidoro capit. placuit. refert, canones Apostolorum à pluribus receptos fuisse, & à sanctis patribus Synodali auctoritate roboratos esse. Ex eisdem canonibus summos Pontifices Victorem, Damasum, & Anacletum in epistolis testimonia mutuò accepisse, constat. Vt mirum sit, cur à Gelasio hi canones inter Apocryphos libros referantur. Sed & Zepherinus Papa ex eis accepit sexaginta in epistola ad omnes Siciliæ fideles. capitulo, sexaginta. decima sexta distinct. in ipsa epistola in primo conciliorum tomo, septuaginta legitur. apud eundem Gratianum capitulo, Clementis. ab Apocryphis eximuntur canones Apostolorum numero tantum quinquaginta, reliquis inter apocryphos relatis. Ex testimonio Leonis Papæ noni contra epistolam Nicetæ Abbatis, |

p. 82

idem tradit Iuo Carnotensis libr. 2. decretorũdecretorum capitulo 124. Extat epistola hęc scripta ad Michaelem Patriarcham Constantinopolitanum, & Leonem Acridanum ArchiepiscopũArchiepiscopum Vulg. Extat & Vmberti episcopi, & Cardinalis, qui fuit legatus Leonis Papæ noni ad Constantinopolitanos, liber aduersus Nicetam scriptus. Probatur etiam canonum istorũistorum auctoritas, saltem octuaginta quinq;quinque, qui vulgo traduntur, ex Canone secundo sextæ Synodi generalis, quæ apud Constantinopolim in Trullo fuit congregata: qui quidem canon octuaginta quinque Canones Apostolorum recepit, & probauit. Quam synodũsynodum ab Adriano Papa primo, & à septima generali synodo in primo Canone receptam esse apparet. capitulo, sextam. 16. dist. quibus, & alijs rationibus Gelasij decretum hac in parte dubiũdubium redditur: dum canones Apostolorum inter Apocryphos libros commemorat. Eius tamen sententiam defendere conatur Franciscus Torrensis in eo libro, quem de actis sextæ synodi, deq́;deque canonibus, qui eiusdem synodi falsò esse feruntur, ad Saluiatum Cardinalem scripsit. Eum legito, qui hac de re latè, ac longè disserit.

Historia Eusebij Pamphyli

7

* Apocrypha.) Rhenanus in epistola nuncupatoria, quam historiæ ecclesiasticæ præfixit, existimat, vel Gelasium sibi ipsi contrarium esse, vel hęc verba ab aliquo asino adiecta fuisse. Quorum prius falsò, posterius impudenter, ac temerè dici, constat ex eo, quòd in primo conciliorum tomo in Epistola Gelasij, & apud Burchardum virũvirum diligentissimum, & cuius fidem idem Rhenanus non semel probauit, hæc eadem verba reperiantur scripta, quæ à Gratiano ex auctoritate summi, & vigilantissimi pontificis referuntur. Nec Gelasius sibi ipsi aduersatur: siquidem in secũdasecunda huius decreti parte priusquàm de Apocryphis ageret, ita scripserit, ItẽItem chronica Eusebij Cæsariensis, atq;atque eiusdem ecclesiasticæ historiæ libros, quamuis in primo narrationis suæ libro tepuerit, & post in laudibus, atque excusatione Origenis schismatici vnũvnum conscripserit librum. Propter rerum tamen singularem notitiam, quæ ad instructionem pertinet, vsquequaque non dicimus renuendos. Quibus sanè verbis nec omnino Gelasius probat horum librorum lectionem, nec omnino improbat: imò admonere videtur, eos cautè legendos fore. At in hac tertia huius decreti parte, & si inter Apocrypha connumeret ecclesiasticam Eusebij Pamphili Cæsariensis historiam, nihil contrarium tradit his, quæ prius docuerat, si Apocrypha interpretemur ea, quæ publicè in ecclesijs legi non debent, priuatim tamen legi possunt: quemadmodum & quo ad plures libros hoc in loco nominatim relatos hæc significatio est prorsus admittenda. Igitur ex Gelasij decreto legi poterit priuatim ecclesiastica Eusebij historia, propter rerum singularem noticiam: quam pulchrè textātextam clamat Hieronymus. Extant verò Eusebij de ecclesiastica historia libri decem ab ipso Gręcè scripti, & nuper typis traditi opera Roberti Stephani insignis apud Gallos Typographi: si à Lutheranis quibusdam hæresibus typo cudendis abstinuisset: Latinè verò vndecim, quorum nouem in Latinam linguam à Ruffino non satis diligenter, ex totidem Græcis traducti fuêre: reliqui duo ab ipsomet Ruffino ex varijs auctoribus collecti eandem seriem rerum gestarum obseruant. Cautè tamen, & cum iudicio legendus erit hic liber, vel ex eo, quòd eius auctor in primo narrationis suæ libro tepuerit, teste Gelasio. Ioannes etenim Zonoras in iij. annalium tomo, in Constantino Magno, ex primo libro capitulo j. secundo, & quarto, loca quatuor adnotauit, in quibus Eusebius, filium minorem patre, nec ei consubstantialem esse, atque ita Arrianam hæresim sensim profiteri, & asseuerare videtur, tametsi addiderit, secundum quorundam opinionem, Eusebium pœnitentia ductũductum ab Arrianorum secta discessisse, & Historiam ecclesiasticam eo scripsisse tempore, quo nondum pœnituerat. Nicephorus lib. 1. capitul. 1. etiam Gelasio suffragatur: cōmemoranscommemorans etenim ea, quæ de scriptoribus ecclesiasticæ historiæ videbantur adnotanda fore, memorq́;memorque Eusebij, eiusq́;eiusque ecclesiasticæ historiæ, addit. in qua historia Cacoethes hæreseos eius apparet, quāuisquamuis quibusdam rectè sentire videatur, ex eo id asseuerantibus, quòd & ipse primæ synodo interfuerit, & τῷ ὁμοουσίῳ, hoc est, consubstantiali consenserit, quodq́;quodque conuicijs reprehendens incesserit eos, qui filium Dei creaturam esse opinantur. Sic sanè licet suspectum Arrianæ hæreseos Eusebium Cæsariensem fuisse scripserit Socrates lib. 1. cap. 23. & 8. item lib. 2. capitulo 20. & Theodoretus li. 1. capit. 5. Ipse tamen socrates impensissimè contendit, Eusebium ab hac hæreseos nota eximere, vbique asseuerans, Arrianum non fuisse, imò nititur probare, Nicænæ fidei & subscripsisse, & ad|

p. 83

uersus Arrianos tandẽtandem accessisse, idem Theodoretus scribit in dicto libr. 1. capitulo 12. His accedit Sozomenes libr. 21. scribens, Eusebium Cæsariensem Nicænæ fidei, licet dubium, subscripsisse. His verò pręsertim Socrati Nicephorus refragatur libr. 6. capitulo vltim. probare conatus, Eusebium in multis Arrij sententiāsententiam comprobasse: idq́;idque ex eius scriptis dijudicat. idem libr. nono. capitulo 13. ab eodem Socrate, quem Nouatianum fuisse asserit, his equidem verbis dissentit, hæc, & alia Socrates asserens, sinceritatem doctrinæ Eusebio adscribere contendit: ego quidem talem potius virum eum fuisse velim: ecclesia autem catholica nōnon talem fortasse iudicat, quam potiùs sequi par est. An verò ille certò in pietatis synceritate sit, sicut iste, qui quidẽquidem Nouatianus est, dicit, id accuratè, certoq́;certoque occulta omnia perspicienti Deo relinquendum. Hæc Nicephorus. qui & libr. 8. & capitulo 18. & capitulo 22. fatetur, Eusebium Nicænæ fidei non admodum voluntariè, sed dubitantem subscripsisse. Diuus Hieronymus ad Ctesiphontem aduersus Pelagianos, memor Eusebij Cæsariensis inquit. quem fuisse Arrianum, nemo est, qui nesciat. Idem in Apologia prima aduersus Ruffinum: Eusebius, ait, Cæsariensis Episcopus, Arrianæ quondam signifer factionis. Suidas etiam scribit, eum Arrianæ sectæ addictum fuisse. Quibusdam tamen placet, Eusebium Arrianum quondam fuisse, postea verò ab Arriana opinione desciuisse, & à sanctis patribus ad communionem receptum. Quod Ioannes Zonoras in Constantino Magno tradit existimans, ea scripta, in quibus Eusebius Arriani sectam probare videtur, ante eius conuersionem edita fuisse. Huic opinioni accedit, quod Arriani quidam proditionem Eusebio obiecerint: nec iniuria: auctoribus Theodoreto lib. 1. capit. 11. & Nicephoro lib. 8. capit. 22. Ex quibus, quæ ad huius loci interpretationem adduximus, lectorem admonemus, Eusebij Cæsariensis opera cautè legenda fore: nam & ea priuatim legi ad singularem rerũrerum notitiānotitiam, & eruditionem adquirendam, nondum ecclesia catholica prohibuit.

Opuscula Tertulliani siue Africani Apocrypha. Opuscula Iouiniani, & Galli Apocrypha. Opuscula Montani, & Priscillæ, & Maximillæ Apocrypha. Omnia opuscula Fausti Manichæi Apocrypha. Opuscula alterius Clementis Alexandrini Apocrypha.

Opuscula Tertulliani

8

* siue Africani Apocrypha.) Eadem lectio est apud Burchardum: at in primo conciliorum tomo legitur, Opuscula Tertulliani Apocrypha. Opuscula Lactantij Apocrypha. Opuscula Posthumiani, & Galli Apocrypha. Hæc Gelasius ex veriore, ni fallor, lectione. Tertulliani opuscula ideo Apocrypha censentur in hoc Gelasij decreto, quòd is auctor nouæ prophetiæ meminerit, & in libro de Monogamia vim fecerit verbis Apostolicis, & in Montani hæresim secundas nuptias detestantis prolapsus fuerit, quemadmodum Diuus Hieronymus, & alij scripsêre, ac præter alios Vicentius Lirinensis in libro aduersus hæreses. Sunt etiam & apud hunc auctorem opiniones quædam, quæ hodie prorsus ab orthodoxis improbatæ, damnatæq́ue sunt. Atque ideo inter Apocrypha huius auctoris opera censentur, hac quidem significatione, vt legi in ecclesijs publicè minimè permittantur, priuatim tamen legi possint cautè, & cum ea censura, quæ omnia dirigat in catholicæ ecclesiæ defensionem, vt quæ diffinita ab eadem ecclesia fuerint, & scriptis huius auctoris refragentur, obseruanda omninò exactissimè sint à lectoribus, ne quid pium animum offendat. Laudatur sanè hic auctor à Diuo Hieronymo, ab Eusebio, Nicephoro, & alijs veteribus de rebus ecclesiasticis scriptoribus: quorum quidam, maximè Diuus Hieronymus, insigne Diui Cypriani encomium Tertulliani referunt, qui magistrum Tertullianum vocabat, nullamq́ue diem absque eius lectione prætermittebat. Floruit Tertullianus anno fermè Domini CC. sub Seuero, & Antonino Caracalla principibus.

Idem fermè iudicium erit de Lactantio Firmiano, cuius eloquentiam, insignémque eruditionem in euertendis gentilium erroribus, diuus Hieronymus, & veteres Theologi miris efferunt laudibus, & mirantur. Multa tamen is auctor scripsit, & apud eum Antonius Raudensis notauit, quæ aliena sunt ab his, quæ catholica ecclesia diffiniuit, vel sancti doctores communi consensu scripsere, aut planè post tot conciliorum, & sanctorum patrum decreta minimè dici, aut scribi absque temeritate possunt. Quam ob rem, & hic auctor cautè legendus erit priuatim, legiturq́ue propter eius elegantiam, animi synceritatem, candorémque. quibus aduersus Ethnicorum præstigias, & in deorum cultu varia portenta mirè vtitur Christianam religionem professus. Publicè |

p. 84

autem in ecclesijs legi non debet: atq;atque ideo, & quia eius scripta multis erroribus illius temporis referta sunt, inter Apocryphos censetur, minimè verò ab ecclesia damnatur. Floruit sub Constantino Magno, Anno Domini ferè CCCXX.

Opuscula Iouiniani.) Hic Iouinianus monachus fuit Romæ, tempore beati Hieronymi, aduersus quem & ipse Hieronymus scripsit, eius errores, & hæreses impugnans. Etenim inter hæreticos à diuo Augustino libro de hæresibus, ad quod vult Deum. ca. 82. & alijs, qui de hæreticis tractauêre connumeratur. Ideo eius scripta iurè damnāturdamnantur, eaq́;eaque significatione Apocrypha sunt, vt nullam auctoritatem habeant, omninoq́;omninoque legi priuatim & publicè fint prohibita.

Opuscula Montani, Priscillæ, & Maximillæ Apocrypha.) Inter hæreticos à diuo Augustino, Philastro, & alijs passim referũturreferuntur Cataphryges, ex eo dicti, quòd ex Phrygia prouincia originem duxerint: horum auctores fuêre Montanus, qui dixit, se paracletum fuisse, & duæ eius prophetissæ Prisca, & Maximilla, quas ipse Montanus, tanquam ex eius inspiratione factas, iactabat. Horum meminit Augustinus de hæresibus, ad quod vult Deum. capitulo 26. antè ipsum longiùs Eusebius libro. 4. eccles. histor. capit. 14. & sequentibus. & Nicephorus libr. 4. capit. 11. & 22. apud quos hæ fœminæ dicuntur Priscilla, & Maximilla. apud Augustinum, & Hieronymum in epistola ad Marcellam aduersus Montanum. Prisca, & Maximilla. Hi hæretici ab initio dicti fuêre Phryges, & quia eorum hæresis dicta est secundum Phrygas, & græcè, ματὰ φρύγας postea dicti sunt Cataphryges.

Omnia Opuscula Fausti Manichæi Apocripha.) Faustus quidam fuit gente Afer, ciuitate Mileuitanus, secta Manichæus, qui quoddam volumen edidit aduersus rectam Christianam fidem, & catholicam veritatem, auctore Augustino, qui contra hunc hæreticum triginta tres scripsit libros. Dictus est Manichęus à principe huius hæresis Manete quodāquodam Persa, cuius idem Augustinus meminit in dicto libro de hæresib. capitulo 46. Eusebius libro 7. eccles. histor. capitulo 13. Nicephorus libr. 6. capit. 31. Suidas, & alij eiusdem meminêre. Huius ergo auctoris libri, cùm is hæreticus fuerit, nec publicè, nec priuatim legi debent.

Opuscula alterius

9

* Clementis Alexandrini Apocrypha.) Clemens Alexandrinus Panthæmi martyris discipulus, & Origenis præceptor, quiq́;quique post Panthæmum Alexandriæ scholam ecclesiasticam tenuit, & institutionum Christianæ religionis magister fuit, insignia volumina, plenaq́;plenaque & eruditionis, & eloquentiæ tàm de scripturis diuinis, quàm de humanis edidit, atq;atque in publicum emisit, auctore Hieronymo de scriptoribus eccles. Cui consentire videntur Eusebius libro quinto Ecclesiast. histor. cap. vndecimo, & libro sexto, capit. 13. Nicephorus libr. 4. capi. 33. Claruit anno ferè domini CC. sub Seuero, & alijs principibus. Huius auctoris aliquot libri nuper in publicũpublicum prodiêre, è græco in latinum versi à Gentiano Herueto, eorumq́;eorumque lectio non potest non esse admodum vtilis, & diuinarum scripturarum studiosis, & his, qui rerum humanarum, & antiquitatum cognitionẽcognitionem adquirere desiderant. Cæterùm Gelasius eius opera existimat Apocrypha esse in hunc, vt opinor, sensum, vt cautè legantur priuatim, publicè etenim in ecclesijs legi non debent. Nam & ab hoc auctore non satis fuit cognitum peccatum originale, libro tertio stromat. & libro sexto, minimè adsequutus est veram rationem, qua salutem consequi potuerint, qui ante aduentum Domini excesserunt.

In primo conciliorum Tomo apud Gelasium legitur, Opuscula Africani Apocrypha. Opuscula Commodiani Apocrypha.

Iulius verò Africanus claruit eodem tempore, quo Origenes quinque de temporibus scripsit volumina, & alia opuscula, quorum meminêre Hieronymus, & Trithemius de scriptoribus ecclesia. Eusebius lib. primo. capitulo sexto. & 7. rursus lib. 6. capitulo 31. Nicephorus libro primo. capitulo 9. & 11. item li. quinto. capit. 21. Hic sub Imperatore. M. Antonio Heliogabalo legationem suscepit pro instauratione vrbis Emmaus in Palęstina, quę postea dicta est Nicopolis, auctoribus Eusebio in chronicis, & Hieronymo de scriptoribus eccles. Huius opera censentur fortassis à Gelasio Apocrypha ex eo, quod Susannæ historia contenderit à libris Danielis eximere, & à Canone sacrarum scripturarum abijcere, in epistola quadam ad Origenem scripta, contra quem hac in re rescripsit doctè, & eleganter idem Origenes: vel ex eo, quòd hic auctor scripserit libros, qui inscribuntur Cesti. Quorum meminêre Eusebius in dicto capitulo 31. Nicephorus in dicto capitulo vicesimo primo. & Suidas in dictione, Africanus asseuerans, Afri|

p. 85

num libris viginti qua tuor Cestos scripsisse, in quibus tradiderit naturalia, veluti quędam remedia ex verbis, incantationibus, & pictis quibusdam characteribus ad medelam ægritudinum, aliàsve efficaces operationes, atque hæc de Africano. De Commodiano verò Gennadius scribit, aduersus gentes opus quoddam edidisse: in quo, quia parum nostras attigerat literas, magis illorum dogmata destruere potuit, quàm nostra firmare, & de diuinis promissionibus vili satis, & crasso sensu disseruit, illis stuporem, nobis desperationem incutiens. Hæc ex Gennadio, vt meritò huius auctoris opera fuerint à Gelasio inter Apocrypha relata.

Opuscula Caßiani presbyteri Galliarum Apocrypha. Opuscula Pictauiensis Victoris Apocrypha. Opuscula Faustini Rheginiensis Galliarum Apocrypha. Opuscula Frumentici Apocrypha.

Opuscula Caßiani presbyteri

10

* Galliarum Apocrypha.) In primo conciliorum Tomo apud Gelasium ante opera Cassiani ita legitur. Opuscula Tatij Cypriani Apocrypha. Opuscula Arnobij Apocrypha. Opuscula Tyconij Apocrypha. Opuscula Cassiani presbyteri Galliarum Apocrypha. Ipse verò legendum esse cẽseocenseo, Opuscula Tatiani Apocrypha, vt intelligamus de illo Tatiano, qui inflatus eloquentię tumore nouam condidit hæresim, quæ Encratitarum dicitur, quam postea Seuerus auxit, à quo eiusdem partis hæretici Seueriani vsque hodie appellantur, ex Hieronymo de scriptoribus eccl. Eusebio libro quarto. cap. 26. & 27. Nicephoro libro quarto. capitulo quarto. & Augustino de hæresibus. Claruit sub M. Antonio philosopho propè annum dom. CLXX. Eusebius in chronicis.

Opuscula Arnobij Apocrypha.) Arnobius sub Diocletiano principe Siccæ apud Africam florentissimè Rhetoricam docuit, scripsitq́;scripsitque aduersus gentes quæ vulgo extant volumina: teste Hieronymo de scriptoribus eccles. Qui in chronico post Eusebium idem scribit sub Constantino Magno. Qua verò ratione huius auctoris opera Apocrypha censeantur à Gelasio, mihi nondum est compertum: huius etenim auctoris libros non legi.

Opuscula Tyconij Apocrypha.) Tyconius quidam qui contra Donatistas inuectissimè scripsit, cùm fuerit Donatista, & illic inuenitur absurdissimi cordis, vbi eos non omni ex parte relinquere voluit, fecit librum quem Regularum vocauit. Hæc Augustinus libr. tertio. de doctrina Christiana capitulo 30. qui huius suspecti auctoris doctrinam diligenter examinat, ab eoq́;eoque in pluribus dissentit. Ex quibus lector poterit expendere, & satis percipere, iure optimo eius scripta Apocrypha censeri. Floruit sub Theodosio, & liberis eius, prope annum domini CCCXC. auctore Trithemio, & Gennadio.

Caßianus verò presbyter apud Gallos,) aliquot edidit opuscula, quæ Gelasio non satis placuere, atque ideo ea inter Apocrypha connumerat. fuit natione Scytha, apud Massiliam presbyter, vbi viuendi finem fecit, Theodosio, & Valentiniano regnantibus, auctore Gennadio, qui varia eius opuscula connumerat, & laudat. Trithemius verò scribit, eum in multis reprehendi à beato Prospero de libertate arbitrij: & ideo eius opera Apocrypha cẽsericenseri.

Opuscula Pictauiensis Victoris Apocrypha.) Apud Gelasium in primo conciliorum tomo, & Burchardum legitur, Victorini Pictauiensis. hic, teste Hieronymo, fuit Episcopus Pictauiensis, qui multa scripsit opera, grandia quidem sensibus, viliora tamen compositione verborum, quod magis Gręcè sciret, quàm Latinè. Tandem martyrio coronatus est, temporibus Valeriani, & Galieni, auctore Trithemio. Eius opera inter apocrypha censentur ex eo fortassis, quod de rebus grauissimis vili verborum compositione fuerint edita.

Opuscula Faustini Rheginiensis Apocrypha.) Faustinus presbyter apud Gallos varia scripsit opuscula, temporibus Valentiniani, Theodosij, & Archadij. Luciferianæ tamen hæresi visus est consensisse, auctore Gennadio. Et ideo eius opera iure inter Apocrypha censentur, quod & Trithemius fatetur scribens, eum meritò reprehendi.

Epistola Iesu ad AbagarũAbagarum, Apocrypha. Paßio Gregorij Apocrypha. Paßio Quirici & Iulitæ Apocrypha. Scriptura quæ appellatur Salomonis cōtradictiocontradictio, Apocrypha. Phylacteria omnia, quæ non ab Angelo, vt illi confingunt, sed magis à dæmone cōscriptaconscripta sunt, Apocrypha.

Apud Burchardum, & in primo conciliorũconciliorum

11

* tomo legitur, † Epistola Iesu ad Abagarum Regem Apocrypha. Extat vtraque epistola Iesu ad Abagarum Edessæ ciuitatis vltra Euphratem Regem, & ipsius Regis ad Iesum: apud Eusebium libro primo ecclesiast. histor. capit. xiij. & Nicephorum libro secundo, cap. septimo. Euagrium libro quarto, cap. xxviij. quos pius lector legere poterit, & Christiana |

p. 86

sinceritate obseruare, quę illic ab his historicis commemorentur, vt existimet, verè potuisse contingere, tametsi non cogatur illis omninò credere. Etenim ab his auctoribus traditur, Iesum petiisse textum linteum, in eoq́;eoque prius loto suam expressisse faciem, & ad Abagarum misisse. Addit Euagrius, Chosroe obsidente Edesam vrbem, & ingenti aggere eam infestante, vt faciliùs caperetur, deiectum omnino aggerem fuisse subterraneo quodam cuniculo facto, vt ignis subiiceretur, & lignorum materia consumpta, agger pessumiret, opusq;opusque totum corrueret. Attamen igne primùm immisso, cœptum concilium ciues fefellerat, quod flamma exitum non haberet, quam aerem concipere, atque ita materiam comprehendere, sicuti consueuit, oportebat: eo verò concilio destituti ad sacram anchoram confugientes, acceptamque diuinitus imaginẽimaginem ad cuniculum producentes aqua conspersam contra pyram miserunt: subitoq́;subitoque diuina virtute ligna ignem conceperunt, & quàm celerrimè combusta imminenti statim materiæ ignem omnia consumentem immiserunt, donec agger omnis in fossę cuniculis considens in cineres est redactus. Hæc Euagrius ex Procopio de bello Persico: & post eos, Nicephorus libr. xvij. capitul. xvj.

Paßio Gregorij Apocrypha. Paßio Quirici, & Iulitæ Apocrypha.) Harum scripturarum meminerat Gelasius in secunda huius decreti parte, ibiq́;ibique asseuerauit, non legi in Romana ecclesia hosce libros ex ea ratione, quam illic tradidit: atque nunc Apocryphos ideo retulit.

12

*Phylacteria omnia.) † Pharisæi olim apud Iudæos Decalogum in membranulis scribere consueuerunt, & in fronte ligare, vt religionis intimæ speciem præberent: dicebanturq́;dicebanturque hæ membranulę Phylacteria: quasi custodientia, in memoriam sanè, quod præcepta illa custodire tenebantur, & veluti in custodiam, & monimentum sui haberent: sicuti in Matthæum capitulo xxiij. explicarunt Hieronymus, Chrisostomus, & alij, Iustinus item martyr in dialogo cum Triphone aduersus Iudęos pagina 34. Idq́;Idque faciebant Pharisæi prauè intelligentes mandata legis à domino data per Mosen Deuteronomij capitulo vj. Hæc igitur dicebantur Phylacteria, id est, conseruatoria: ad quorum similitudinem, & exemplum Arioli, & excantatores ad seducendos simplices animos quasdam membranulas scriptas potiùs à dæmone, quàm ab Angelis exhibebant Christianis, quasi hæc Phylacteria forent illis admodum vtilia in tutelam corporis, & animæ. Quæ quidem præter Gelasium omnino prohibet Gregorius tertius capitulo xij. suorum decretorum, & concilium Laodicense capitulo. xxx. apud Gratianum in capitulo, si quis Ariolos, & cap. non oportet. xxvj. quæst. v.

Denique Gelasius in vltima parte huius tractatus de libris Apocryphis damnat, & pronũciatpronunciat, damnata esse omnia, & quæcunque hęreticorum scripta cum suis auctoribus, quorum catalogum subiicit, meminitq́;meminitque multorũmultorum, qui in hæresim ante ipsius pontificatum inciderunt, plures tamen omittit, quos generali quadam damnatione complectitur. Hic verò locus poterit facillimè explicari, quò ad hæreticorum nomina, & eorum impia dogmata ex diuo Hieronymo, Augustino, Philastro, & aliis, qui de hæresibus, & hæreticis tractauere, id etenim non est nostri instituti. Admoneo tamen lectorẽlectorem, apud Gratianum falsò legi, Teruidus. Cum legendum sit, Cerintus. exprimo conciliorum tomo, Burchardo, & aliis. Valentinus, siue Manichæus, vbiq;vbique legitur, quod Valentinus etiam si alium errorem à Manichæis distinctum excitauerit. Manichæi tamen cognomine dignus est, qui in similimum illis errorem inciderit, ex Irenæo libro iij. c. iiij. Dum legitur apud Gratianum Iulianus. apud BurchardũBurchardum, Nibianus. apud Gelasium in primo cōciliorumconciliorum tomo rectius, Iouinianus. Item vbi legitur apud GratianũGratianum, Iulianus & Latiensis. legitur in primo conciliorum tomo, Iulianus Celanensis. apud Burchardum, Iulianus Edanensis. in Prospero Aquitanico, Iulianus Atholenensis. Fuit episcopus Capuanus, ex GẽnadioGennadio & Trithemio. De Nouatio vbique extat integra mentio, nisi quod quidam codices primam literam mutauerunt.

Priscillianus ab Hispania.) Hic auctore Hieronymo de scriptoribus eccles. fuit episcopus Abilæ, quæ ciuitas est in Hispania satis insignis: vt tandem Erasmus in signiter fuerit hallucinatus: quippe qui existimauerit, Priscillianum episcopum fuisse Abilæ quæ sit ciuitas Phœnices in Syria. Cuius errorem doctè improbat Ioannes Bassæus in priori parte Chronicorum Hispaniæ. Sed & præter testimonia ab eo citata aduersus Erasmum extat Gelasius in hoc decreto. Leo Papa in epistola. cxj. ad Turibium Astoricensem Episcopum

p. 87

Lapedius.) In primo conciliorum tomo: LāpetiusLampetius in Burchardo, Lampedius. nos legimus: Lamperius, à quo Lamperiani hæretici: teste Alfonso Castro de hæresibus in verbo, votum.

Sebatius.) Legendum Sabbatius ex Burchardo & Gelasio in primo conciliorum tomo. Socrate libr. 5. eccles. hist. capit. 21. Cassiodoro in tripart. libr. 9. cap. 37. & Nicephoro lib. 12. cap. 31. qui huius hæretici meminêre, & idem Nicephorus lib. 14. cap. 31. Alterius Sabatij apud Gallos meminit Trithemius.

His hęreticis Burchardus ex Gelasio addit Photinum, qui & cum his scriptus est primo conciliorum tomo in Gelasij decreto, vbi etiam nominantur, Africanus, Nestorius Constantinopolitanus, Maximus, & Vnicus. Nestorij, Photini, & Maximiani, aut Maximini mentio frequens est apud diuum AugustinũAugustinum, & alios, qui de hæreticis scripsêre. Maximi verò, & Vnici non ita frequenter mentio facta est à scriptoribus: Nicephorus etenim lib. 12. capit. 11. meminit Maximi cuiusdam Cynici philosophi, quem Timotheus Alexandrinus pastorem, & episcopum Constantinopolitanum consecrauit, etiam Apollinaris labe maximè infectũinfectum. Qui postea exauthoratus est in synodo Constantinopolitana, vt idem Nicephorus scribit capit. xiij, & idem priùs actum fuisse commemorat capit. 11. post SozomenẽSozomenem lib. 7. cap. ix. qui asseuerat: hunc Maximum Nicænæ fidei studiosum, & sequacem fuisse. Sed quæ priùs de Maximo retulimus ex Nicephoro, etiam scribit Theodoretus lib. 5. cap. 8. Cęterum contra Maximinum Arrianorum episcopum extant Augustini libri tres in sexto eius auctoris operum tomo.

13

*Postremò de historia tripartita † quæ de rebus ecclesiasticis tractat, obseruandum erit, centonem illum ex tribus græcis auctoribus, Theodoreto Cyri episcopo, Socrate Constantinopolitano, & Hermio Sozomeno, concinnatũconcinnatum fuisse, opera & studio Cassiodori, ex trāslationetranslatione cuiusdam Epiphanij vtriusque linguæ haud satis periti, qui in plerisque suam diuinationem, non auctorum illorum sententiam pro germana lectione lectori sup posuit. Sed & hi auctores adeò minutatim concisi, & truncatim commixti à Cassiodoro fuerunt in continuum historiæ compendium, vt in plerisque ob concisionem, truncationemq́;truncationemque eiusmodi meritò dubitari possit, quænam fuerit citati auctoris certa sententia, quæ verè apparuisset ex præcedentibus, sequentibusq́;sequentibusque verbis à Cassiodoro, dum breuitati studet, resectis. Hæc ferè de hac historia Albertus Pighius lib. 2. de eccle. hierar. cap. viij. nuper verò in publicum prodiêre tres prænominati auctores integri, & græca lingua, qua ipsi vsi fuere, ex quibus planè percipiet lector, vera esse, quæ Pighius tripartitæ centone scripserat, potertiq́;poteritque verum historiæ ordinem, actorisq́;actorisque sensum, omissa concisione Cassiodori, & praua Epiphanij versione ipsis græcis scriptoribus diligenter lectis deprehendere.

Cæterum de auctoribus ipsis Nicephorus in præfatione historiæ eccles. quæ lib. j. capi. j. scribitur, breuiter tractans, dubitat profectò, an vera fuerint, quæ scripserint, & præterea Socratem animo fuisse minus purum tradit: ex eo quidem, quòd Nouatianus fuerit, auctore eodem Nicephoro lib. vj. cap. xxxvij. & libr. ix. cap. xiij. & libr. xiiij. capit. xliij. Sed & Sozomenum, atque Socratem in quibusdam mentitos fuisse docet Franciscus Torrensis in lib. de sexta synodo. super canone xiij. diuus Gregorius lib. vj. epistolarum, epistola cxcv. de historia Sozomeni ita scribit, Ipsam quoque historiam sedes Apostolica recipere recusat, quoniam multa mentitur. Hæc Gregorius, qui & alias rationes adscribit, quæ sunt omnino examinandæ ex græcis de rebus ecclesiasticis scriptoribus, nempe Theodoreto, Socrate, & Nicephoro. Qui & ipsius Theodoreti fidem rursus demittere contendit, ex eo, quòd tertiātertiam synodũsynodum conatus fuerit impugnare, fueritq́;fueritque ea ratione proscriptus, & excommunicatus: vt idem Nicephorus tradit lib. 14. cap. 34. qui ca. 30. illum maximè laudauerat.

Quem verò librum Gelasius intellexerit asseuerans contradictionẽcontradictionem Salomonis Apocrypham esse, nondum ipse intellexi, vt quidquāquidquam certi possim scribere: nam de eo libro, qui pœnitentia Salomonis scribitur, & nomine Ambrosij falsò euulgatus est, fortassis quispiam conabitur Gelasium interpretari ex eo, quòd Salomon, licet aliqu ando fuerit in gratia Dei. 3. Reg. cap. 3. & 11. ac 2. Paralip. cap. 7. tandem reprobus fuerit, à Deiq́;Deique gratia ceciderit, atque ideo damnatione æterna punitus: quemadmodum consentire videntur Augustinus libr. 22. contra Faustum cap. lxxxj. & lxxxviij. Cyprianus lib. j. epistol. v. Hieronymus in epistola ad VitalẽVitalem. 3. epistolarũepistolarum tomo. & Ecclesiasticus c. 47. rursus Augustinus in enarratione |

p. 88

psalmi centesimi vicesimisexti. Chrysostomus in sermone de pœnitentia. Beda, Esaiæ cap. ij. Lyranus ij. Reg. cap. vij. quo in loco Burgensis à Lyrano discedit, & Hieronymus Ezechiel. xliij. asseuerat, Salomonem pœnitentiam egisse. Quam ob rem Arboreus lib. xvij. Theosophiæ cap. x. probare coniecturis quibusdam conatur, Salomonem æterna damnatione minimè fuisse punitum, licèt quandiu vitiis, & criminibus adhæsit, fuerit ad tempus reprobatus. Ros est tamen dubia, & in qua nihil certum adhuc ex Theologis asseuerare possumus.

CAPVT XVIII.

IN ea præfatione, quæ legibus huius regni Castellani adscripta est ab inuictissimo, sapientissimoq́;sapientissimoque Alfonso Rege huius nominis decimo, exacta quædam ratio temporis obseruata fuit, vt planè omnibus foret perspicuum, quo tempore præstantissimum illud septẽseptem partitum opus editum esset: ea verò vel iniuria temporum, aut scriptorum errore adeò aliena à vera ratione temporum circumfertur, vt operæ precium me facturum existimẽexistimem, si de ipsius emendatione aliqua breui quadam obseruatione adnotauerim. Illud verò est pręmittendum, veluti huius examinis basis, ac constitutissimum fundamentum, opus illud editum fuisse à Rege Alfonso decimo, filio Fernandi Tertij, cœptum autem anno quarto iam integro ipsius principatus, & consummatum, aut perfectum anno septimo ab eius initio, atque ita principatus Regis Alfonsi anno vndecimo: quemadmodũquemadmodum ex ipsa præfatione constat, ex qua & hoc dubio procul deducitur, Regem Alfonsum regni regimen post patris mortem accepisse anno ab incarnatione Domini M. CCLI. & post quinque decursis, & elapsis mensibus. Nam vt ex chronicis constat, Fernandus Tertius pater Alfonsi mortẽmortem obiit die Iouis, Maij xxx. anno a natiuitate Domini M. CCLII. Vnde fit, vt anno Domini ab eius natiuitate M. CCLII. vltimo die Maij, Alfonsus regnare in Castella cœperit. Etenim licet in historia Regis Fernandi, & in dicta pręfatione anni computari videantur ab incarnatione, quæ computatio diuersa est ab ea, quæ fit à natiuitate: quod & nos scripsimus libr. j. Variar. resolut. capitulo xij. tamen vtramque computationem & historię, & pręfationis à natiuitate domini ex multis intelligendam esse arbitramur. Primum ex auctoritate Alfonsi Burgensis Episcopi in Anacephaleosi: deinde ex consuetudine, quæ apud Hispanos obtinuit, vt anni ab eis à natiuitate domini connumerentur: & ex eo, quòd si annus in præfatione ab incarnatione sit accipiendus, post annum quinquagesimum primum, non possunt tot dies ad diem Maij tricesimam anno sequẽtisequenti adscribi, quot in eadem præfatione adscribuntur: & ille numerus omninò conueniat cōputationicomputationi à natiuitate: siquidem ab initio anni quinquagesimi secundi ad diem xxx. Maij numerantur dies centum quinquaginta duo. Ex quo & illud constat in eadem præfatione, probari illam consuetudinem, qua annus natiuitatis à primo Ianuarij die computari, & signari solet. Dies verò, que ab historicis morti, & funeri Regis Fernandi Tertij adscripti fuere iuxta numerum ex mense Maio, etiam conueniunt anno domini. M. CCLII. à natiuitate obseruata diligenter litera, quæ in illo anno Dominico diei competebat.

Cæterùm in eadem præfatione asseuerat Rex Alfonsus, annum primum sui principatus esse, & computari ab anno mundi. V. M. XXI. & diebus CCLXXXVII. atque hoc in loco intelligit annos Hebræos: cùm in omnibus eiusdem præfationis computationibus de Romanis annis loquatur expressim. † Annus

1

* verò Romanus dubio procul constat duodecim mensibus, quibus & modò vtimur, & vsa est resp. Romanorum ab Imperio Iulij Cæsaris, qui imitatus AEgyptios ad certum dierum numerũnumerum solis redegit annum intercalario antiquo mẽsemense sublato, vt vnus dies quarto quoq;quoque anno intercalaretur, qui & hodie quoq;quoque intercalatur propter vniuscuiusq;vniuscuiusque anni quadrantẽquadrantem, qui ad perfectũperfectum solis cursum post CCCLXV. dies deerat, auctoribus Macrobio libr. j. Satur. capitulo xiiij. Plinio libr. xviij. capitu. xxv. Suetonio, & Plutarcho in Cæsare. Priùs etenim Romulus ex decem mensibus |

p. 89

constituerat annum solarem: Numa verò ex duodecim, sed ratione quadam adeò confusa, & imperfecta, vt necesse fuerit, eāeam à Iulio Cęsare immutari: quemadmodum idẽidem Macrobius cap. 12. & 13. docet. Hoc denique anno solari vsa est semper Christi ecclesia, atque totus ferè ad hanc vsque diem terrarum orbis: tametsi varia fuerit apud plerasque gentes olim annorum ratio: quod scripsere Plinius libr. 7. cap. xlviij. Macrobius in dict. lib. j. capit. viij. Alex. ab Alexandris libr. 3. dier. geniali. cap. 24. Anselmus lib. 2. de imagine mundi c. x. ex nostris Andræ. Tiraquel. libr. j. de retract. §. pri. glo. x. Constat igitur annus hic Romanus ex CCCLXV. diebus. L. cùm hæres. §. Stichus hæredi. ff. de stat. liber. eiusq́;eiusque initium sumitur à Calendis Ianuariis. Sed & apud Hebræos annus solaris erat in vsu, diuersa tamen mensium obseruatione: siquidem duodecim lunationes apud eos simul additis vndecim diebus faciunt annum solarem: qua de causa ipsi moti tertio quoque anno tredecim menses adscribunt, aut octauo quoque anno tres menses adiiciunt. quia solaris annus lunarem excedit vndecim diebus, & quarta parte, vt scribit Africanus apud Eusebium lib. 8. de demonstrat. euangelica. cap. 2. Nam & Plinius lib. 8. capitul. 25. in vnoquoque biennio vigintiquinque lunationes adnumerat. Huius verò anni initium duplex adnotari potest, ab ęquinoctio inquam vernali, & ab æquinoctio autũnaliautumnali, licet ordo mensium incipiat ab æquinoctio vernali. Exodi cap. 12. Vnde Nisan primus mensis Hebræorum ab æquinoctio verno conuenit quandoque mensi Martio, quandoque Aprili propter rationem lunationum, quam modò adduximus, & qua Hebræi omninò vtuntur, primum mensem computantes à prima lunatione, quæ sit proximior æquinoctio verno: quæ quidem lector poterit obseruare ex his, quæ hac de re scripsere Paulus Forosemproniensis, Ioannes Stoflerinus, Ioannes Lucidus, Petrus Ciruelus Darosensis, Ioannes de Monte Regio, & alij de emendatione Calendarij, & de recta Paschę celebratione tractantes. Ex quibus deducitur, Hebræos fuisse vsos anno solari duodecim mensium, non minori, sed ferè pari solari anno, quo modò vtimur, & quo totus penè orbis vsus fuerit. Quod constat ex capitulo vij. & viij. Genes. diuo Augustino lib. xv. de ciuitate Dei capitul. xiiij. Iosepho lib. primo antiqui. capit. v. Lactantio Firmiano lib. secundo. capit. xiij. Beda in libr. de temporib. Ioanne Driedonio lib. tertio. capi. iiij. in eius iiij. parte. Fortassis in hac AEra ab Adam, ex hac præfatione tollenda est dictio Hebraicos. NāNam ea non vtitur in his annis adnumerandis Historia huius Regis: sed insequentis AEra à diluuio scribitur, Ela AEra delos Hebraicos del diluuio en quatro mil y trecientos y cincuenta y tres annos Romanos. Est & in hac temporũtemporum ratione obseruandum, non esse eandem annorum supputationẽsupputationem iuxta veritatem HebraicāHebraicam, atq;atque eam, quæ vulgò dicitur septuaginta interpretum: sicuti compertum erit lectori ex diuo Hieronymo in Hebraicis traditionibus super Genesim. diuo Augustino libr. xv. de ciuitate Dei cap. x. & capitul. xiij. Driedonio in dicto ca. iiij. aut capit. quinto. libr. tertij. Idem vbiq;vbique obseruant Eugubinus, & passim Theologi, qui de quęstione ista tractauerunt. Sed supputationem septuaginta sequuti sunt Eusebius, Origenes, Chrysostomus, Isidorus lib. v. etymolog. cap. xxxix. At supputationem alteram iuxta veritatem Hebraicam sequuntur Hieronymus, Augustinus de ciuitate Dei lib. xv. ca. xiij. Beda de temporib. Philon Hebræus, Driedo. Ioan. Lucidus, & Nicolaus Cælius Lusitanus in diligentissima veteris testamenti Chronologia. Discrimen autem hoc contingit in annumerandis annis ab Adamo ad Abraham: siquidem in assignanda temporis ratione post Abraham ad Iesum Christum redemptorem nostrum, parum, aut nihil distat supputatio Græcorum ab Hebræorum chronologia, quāquam vbique Augustinus Eugubinus adnotauit, & obseruandam esse censet, ne in eum errorem incidamus, in quem incidit vniuersa Græcia, & Italia, quæ Græcos, aut septuaginta interpretum editionem sequebatur, nondum ad Hebraicam veritatem Hieronymi editione vulgata, & recepta, quæ nos ab hoc errore vindicauit. Igitur ab Adamo ad diluuium anni sunt mille sexcenti & quinquaginta sex iuxta veritatem Hebraicam, & codices Latinos, quibus modò vtimur. capit. v. & vij. Genes. Iuxta septuaginta verò interpretes supputantur anni bis mille ducenti quadraginta duo. Huius numeri rationem poterit expendere lector diligens ex Hieronymo, Driedonio, & aliis, quorum modò meminimus. Ex quibus & illud constat, à diluuio ad ortum Abrahæ secũdumsecundum Hebręos cōputaricomputari annos nonaginta duos supra ducentos: ex editione verò septuaginta interpretum annos numerari mille septuaginta duos. teste Augustino libr. xvj. de ciuitate |

p. 90

Dei capit. x. qua ratione fit, vt in annorum numero ab Adamo ad ortum Abrahæ excedat septuaginta interpretum computatio veram ex Hebræis codicibus rationem annis ferè mille tercentum sexaginta sex. Hinc sanè suboritur maxima differentia inter Græcos, & Latinos, qui vulgarem septuaginta editionem sequuti sunt, atque ex alia parte grauissimos doctissimosq́;doctissimosque Theologos, qui hanc rem ex Hebræis conati fuere deducere ad veram cognitionem, in supputandis annis ab Adamo ad Christi natiuitatem. Etenim secundum Hebraicam veritatem, quamuis qui eam sequantur, non conueniant omninò in certo annorum numero, imò differant aliquantulũaliquantulum, paucis equidem in annis, ab Adamo ad Christum sunt anni ter mille nongenti sexaginta nouẽnouem: auctore Driedonio, qui exactissimè, ac diligenter annorum numerum obseruat. Beda verò adscribit Christi natiuitatem anno ab Adamo ter millesimo nongentesimo quinquagesimosecundo. Ioannes Lucidus anno termillesimo nongentesimo sexagesimo: vltimo anno Olympiados centesimæ nonagesimæ quartæ. Henricus Glareanus, & Haloander anno tertio eiusdem Olympiadis. Græci autẽautem, & qui sequuti sunt septuaginta interpretes, nempe Eusebius, Origenes, Isidorus, & alij Christi natiuitatem adscripsere anno ab Adamo quintum millesimo centesimo, nonagesimonono. Vnde numerus annorum ex Græcorum supputatione maior est fere mille ducentis ac triginta annis, illo numero, qui ex veritate Hebraica deducitur. Ipse verò Eusebius in principio chronicorum, etiam si fuerit sequutus septuaginta interpretes, fatetur tamẽtamen iuxta Hebraicam literam ab Adamo ad diluuium tantùm supputari annos mille sexcentos quinquaginta sex.

Rex sanè Alfonsus decimus, de quo & in hoc capite agimus, in chronicis, ab Adamo ad Christi aduentum connumerat annos quinq;quinque mille nonaginta nouem. Apud quem opinor ipse Codicem corruptum esse, & scribendum fore, annos quinque mille centum nonaginta nouem: eaq́;eaque suspicione ducor, quòd existimem, regem sapientissimum voluisse in chronicis sequi Eusebium & alios, qui ex septuaginta interpretibus hanc temporis rationem obseruare conati sunt.

Rursus idem rex, quod mirum est, in tabulis Astronomicis supputat ab Adamo ad Cristum annos sex mille nongentos octuaginta quatuor, & dies bis centum, vnum & viginti ab Adamo ad diluuium annos ter mille octingentos octuaginta duos, & dies centum sexaginta septem. Qua in re Alfonsus ipse parum sibi constat, cum apud eum sit tanta in sacris annis connumerandis varietas, & dissensio.

Hæc tandem adduximus longe quidem repetita, vt faciliùs possimus examinare rationem temporis ab Adamo ad initium principatus ipsius Regis Alfonsi, qua in dicta pręfatione idem vsus est. Nam ex præmissis apparet, eam non conuenire veritati Hebraicæ, & illi supputationi, quæ ex ea deducitur Quod facillimè poterit quis deprehendere ex eo, quòd iuxta Hebræorum supputationem principatus Alfonsi initium habuerit anno ab Adamo ferè quintum millesimo ducentesimo vigesimo: Ex Driedonio, aut quintum millesimo ducentesimo. Ex Beda, vel quintum Millesimo ducentesimo vndecimo iuxta Ioan. Lucidi opinionem. Multò minus conuenit Chronologia dictæ præfationis supputationi Eusebij, & aliorum, qui septuaginta interpretes sequuntur: esset enim primus annus principatus regis Alfonsi ab Adamo sextum Millesimus quadringentesimus quinquagesimus. Quòd si præfationem istam velimus intelligere iuxta rationem temporis, qua idem Rex Alfonsus in tabulis Astronomicis vtitur, erit profectò multò maior differentia: nam ex ea computatione annus primus principatus regis Alfonsi erit octauum millesimus ducentesimus tricesimus quintus. Quibus omnibus obseruatis poterit in hac prima supputatione præfationis numerus verus restitui, secundum opinionem illam, quam Regem Alfonsum sequutum fuisse, sit rationi magis consentaneum. Ego sanè opinor, in hac præfatione RegẽRegem veritatem Hebraicam sequutum fuisse, atque ideo ex Driedonij supputatione suspicor, scriptorum errore factum esse, vt bis centum anni fuerint propè omissi.

Est & in eadem præfatione maximus † error

3

* in chronologia deducta à diluuio, & vniuersali Cataclysmo, etenim nec conuenit veritati Hebraicę, nec Gręcorum supputationi, quum secundum priorem ab Adamo ad diluuium fuerint anni mille, sexcenti quinquaginta sex: secundum posteriorem bis mille, ducenti, quadraginta duo: & iuxta præfationem istam tantum sexcenti sexaginta octo: quod nullus vnquam scripsit. Qua ratione iuxta veritatem Hebraicam erit in hac præfatione locus de |

p. 91

diluuij tempore emendandus, ita quidem, vt à diluuio ad principatum Alfonsi Regis adnumerentur ter mille, quingenti, sexaginta quinque anni: si primam temporis rationem ex traditione Driedonij additis ducentis annis emendauerimus: aut paucis ab hoc numero detractis annis ex Bedæ, aut Ioann. Lucidi supputationibus. Quòd si quis dixerit, Regem Alfonsum sequutũsequutum fuisse in hac præfatione Eusebium, & sequaces, quod falsum mihi videtur, adhuc error est in annorum numero à diluuio ad principatum Alfonsi, qui tolli tunc poterit, si numerentur à diluuio anni quatuor mille ducenti & octo.

In his verò duabus supputationibus ab Adamo, & diluuio, ex diebus, quos post annos integros addit Rex Alfonsus, nisi & hoc in loco subsit scriptorum vitium, deducitur, apud Hebræos annum incipere à die decima octaua Augusti, quo ad rationem temporis ab Adamo considerandam. Nam ab hac die vsque ad vltimum diem Maij, qui fuit primus principatus, & regni Alfonsi, adnumerantur ducenti octoginta septem dies, quorum in hac præfatione fit mentio. Eadem propè ratione constat, apud Hebræos annum, quo ad diluuij tempus describendum, initium capere à die decimasexta Februarij: à qua ad diem vltimam Maij sunt dies centum & quinque, quos hoc in loco supputat Rex Alfonsus.

Qua in re omnino est adnotandum, apud

4

*Hebræos duplex obseruari anni initiũinitium, † quod paulò antè obiter adnotauimus: nānam ante exitum Iudæorum ab AEgypto annus incipiebat ab æquinoctio Autumnali: postea verò initiũinitium annus adsumpsit ab æquinoctio verno: nempè à luna, quæ huic æquinoctio, vel alteri proximior erat. QuemadmodũQuemadmodum nullo ad hoc citato auctore scribit Gulielmus Postellus in libr. de Etruriæ Regionis institutis, & ante ipsum adnotârunt Nicolaus Lyranus in Genesim capitulo 7. idem Lyranus, & Burgensis Exodi capitul. 12. Id verò mihi probat Iosephus libro primo antiquita. capitulo quinto. vbi de diluuio tractans inquit: Contigit autem hæc passio sexcentesimo anno natiuitatis Noe mense secundo, qui à Macedonibus Dius nuncupatur, ab Hebræis autem Marachat, seu Amarsuane. Sic enim in AEgypto annum constituerunt. Moses autem Nisam mensem, qui est Xanthicus, primum in festiuitatibus definiuit, in quo ex AEgypto Hebræos eduxit. Hic autem apud eum etiam in cunctis muneribus diuinis valde pollebat: in venditionibus autẽautem, & emtionibus, & alia gubernatione prioris seculi decreta seruauit. Hæc Iosephus. Apud quem Dium mensem eum intelligo, qui apud nos est Nouember ex Eusebio libr. octauo eccles. histor. ex Græco Codice, folio 92. Anshelmo libr. secundo. de imagine mundi, capitul. sexto. & Suida, qui scribit, hunc mensem esse primum apud Macedones, & constat Octobrem esse vltimum. Quod & nos obseruauimus superius capitulo 14. numero 12. quo fit, vt Græcus Plutarchi Codex in Arato sit emendandus, vbi Dæsius mensis Macedonum confertur Nouembri Atheniensium, est etenim scribendum, Dius mensis, non Dæsius, qui Iunio respondit, non Nouembri, ex eodem Suida, & Eusebio in loco proximè citato. Quamuis idem Plutarchus in Alexandro mensem, qui à Macedonibus Lous dicitur, & Augusto conuenit, ex Euagrio lib. 4. capitul. 9. Suida, & Demosthene in oratione de corona, vbi illum contulit βοδρομιῶνι Atheniensium, conferat ἐκατομβαιῶνι id est Iunio. Vt tandem Plutarchus in hac mensium collatione ab alijs dissentiat, vel codicis sit vitium, quod magis applaudet. Xanthicus verò mensis apud Macedones respondet nostro Aprili ex eodem Eusebio in dicto libr. octauo. folio 91. & 92. & libro tertio. capitulo octauo. Socrate libro quinto. capitulo 22. Euagrio libro quarto. capitul. nono. Anshelmo in dict. capit. sexto. ex Iosepho Græco libr. sexto. cap. 31. & Latino lib. 7. de bello Iudaico, capitul. 12. Idemq́;Idemque Suidas adnotauit. Secundo equidem mense diluuium contigisse planè probatur Genes. capitulo septimo & 8. At Iosephus secundum mensem illum fuisse asseuerat, quem Macedones Dium appellant, quem nos NouembrẽNouembrem dicimus: erat igitur tunc primus anni mensis October, id est, lunatio illa, quæ proximior eo tempore fuit æquinoctio Autumnali, quod licet hodie propter anticipationem contingat mense Septembri, olim tamen Octobri nostro respondebat: sicuti Ioann. Lucidus, & alij docere conantur: etiam eadem ratione docentes, olim æquinoctium vernum nostro Aprili conuenisse, modo verò Martio conuenire. Hinc apertissimè deducitur, Regem Alfonsum in hac præfatione minimè obseruasse initium anni Hebraici ab æquinoctio verno, nec ab æquinoctio Autumnali: fortassis ex eo, quòd apud Hebręos, quamuis quo ad res sacras & conuentiones, ac contractus essent certa |

p. 92

cuiusque anni principia, tamen quo ad numerum dierum quidam anni maiores, quidam verò minores erant: & præterea propter mutationes lunationum, anticipationem æquinoctiorum, & varia mensium initia, non poterant non esse annorum primi dies incerti. Adhuc tamen non potest defendi huius præfationis dierum supputatio, qua in adnumerandis annis ab Adamo, & à diluuio vsus est sapiẽtissimussapientissimum Rex Alfonsus: nisi pręmittamus, Regem Alfonsum initium anni ab ęquinoctio verno, quod Astronomis est in vsu, obseruasse, annosq́;annosque constituisse paulò minores Romanis, ita quidem, vt mille, & quingentis annis, dies ferè quindecim supersint ex Iulij Cæsaris obseruatione. Fortassis in supputatione, quæ fit ab Adamo in hac præfatione, dictio illa: Docientos: fuit mutata è suo loco à scriptore: atque ideo erit legendum. La Aera de Adam en cinco mille docientos y veynte y vn annos Hebraicos, y ochenta y siete dias.

5

*Subsequitur in eadẽeadem præfatione † numerus annorum ab Imperio Magni Nabuchodonosor ad principatum Regis Alfonsi, & connumerantur anni mille nongenti nonaginta octo, quibusdam additis diebus: & sanè iuxta supputationem Driedonij adnumerantur anni mille octingenti sexaginta sex. Vnde nec in hac chronologia fuit vera temporis ratio in eadem pręfatione obseruata: nam ex Eusebio, Beda, Ioann. Lucido, & alijs minor aliquantulum annorum numerus deducitur, quàm fuerit à Ioann. Driedonio supputatus. Est igitur error in hac adnumeratione ex centum triginta annis.

Ex Philippo deinde Macedonum Rege ab eodem Alfonso ratio temporis sumitur ad numerum mille quingentorum sexaginta quatuor annorum: in qua & error est: nam auctoribus Eusebio, & sequacibus, Philippus regnare cœpit anno tertio centesimæ quartæ Olympiados: aut secundum Diodorum Siculum, & Laertium in vita Xenophontis anno primo centesimæ quintæ Olympiadis, regnauitq́;regnauitque viginti sex annis. At Redemptor noster Iesus Christus natus est anno quarto centesimę nonagesimæ quartæ Olympiadis, auctore Lucido: aut anno tertio, auctoribus Eusebio, Glareano, & Haloandro. qua ratione ab initio principatus Philippi ad Christum sunt anni ferè tercentum sexaginta: & ab eodem Philippo ad Regem Alfonsum mille sexcenti, & vndecim anni. Huic errori accedit & alter, ex quo duo tantùm anni adscribuntur imperio Philippi ante eius filium Alexandrum, quod est ab omnibus historicis alienum. Non me latet, in historia huius Regis Alfonsi, & in historia Fernandi quarti, & Sanctij itidem quarti, rationem temporis ita describi, vt anni vndecim tantum tribuantur Philippo Alexandri Magni patri. qua ratione foret legendum in hac præfatione: Ela AEra de Philippo el gran Rey de Grecia en mille quinientos y setenta y tres annos Romanos.

Sed & in † Alexandri Magni principatu

6

* subest error in ratione temporis, quæ in eadẽeadem præfatione traditur: siquidem Alexander cœpit regnare ante Christi aduentum anno trecentesimo tricesimo quinto, & ante principatum Alfonsi Regis anno millesimo quingentesimo octuagesimoquinto: vnde AEra ab Alexandro Magno hac in præfatione adnumerata, ex annis mille quingentis sexaginta duobus erit iuxta pręscriptum numerum corrigenda. Annos verò Alexandri Magni idem Rex Alfonsus in tabulis ab Octobri ex Græcorum more incipientes adnumerat.

AEra verò Cæsaris ex annis mille bis centum octuaginta nouem, optimè conuenit anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo primo: quod & nos obseruauimus lib. primo Variarum resolut. capitulo 12. atque ideo nullus subest error in hac supputatione, quæ ab AEra Cæsaris in eadem præfatione fit. AEra etenim Cæsaris triginta octo annis præcedit Christi natiuitatem: secundum omnes. imò ipso Rege Alfonso auctore in tabulis, additur his triginta & octo annis dies vnus. Ex quo intelliges, quanam ratione in hac præfatione ab AEra Natiuitatis adnumerẽturadnumerentur centum quinquaginta duo dies ad initium Regni Alfonsi, & ab AEra Cæsaris centum & quinquaginta tantùm.

Cæterùm in supputatione, quæ fit in eadẽeadem præfatione † ab AEra Arabum, & Mahumeti,

7

* an subsit error aliquis, inquirendum erit priùs constituto tempore, à quo Arabum anni incœperint. Nam si Arabum initium deducitur ab anno Domini sexcẽtesimosexcentesimo vicesimosexto: quemadmodum ex Sabellico in eadem præfatione obseruauit Gregorius, error subest in computatione, quia non conueniunt anni Domini mille ducenti quinquaginta & vnus, annis Arabum sexcentum viginti nouem, aut ferè triginta. Ego sanè arbitror, nullum subesse errorem hac in parte in dicta præfatione, |

p. 93

quod probabitur, si constituerimus, initium Arabum anno Domini sexcentesimo vicesimo secundo, ita vt annus vicesimus secundus post sexcentesimum sit primus in Arabum chronologia: quod Ioannes Lucidus expressim adnotauit in chronicis. Et probatur auctoritate Roderici Achiepiscopi Toletani, libro tertio. capitulo 18. & 19. Vbi annus ArabũArabum nonagesimus primus adscribitur anno Cæsaris septingentesimo quinquagesimo: & annus Arabum nonagesimus secundus, anno Cæsaris septingentesimo quinquagesimo primo: & rursus annus Arabum nonagesimus tertius, anno Cæsaris septingentesimo quinquagesimo secundo. Ex quibus ad veram adnumerationem deductis constat, Arabum AEram incœpisse anno Domini sexcentesimo vicesimo secundo. Cui opinioni accedit historia eiusdem regis Alfonsi decimi, & Sanctij eius filij, quarum capitulo 1. anni Arabum iuxta eandem rationem adnumerantur: sicuti & in hac præfatione, in qua anni Arabum sexcenti viginti nouem, denique triginta, conueniunt anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo primo, ac ferè secundo. Sic sanè apud Rodericum Toletanum in libro tertio. capit. 17. dum legitur. Arabum verò nonagesimo primo, AEra septingentesima quadragesima nona. Est omnino legendum, ArabũArabum verò nonagesimo, AEra septingentesima quadragesima nona. Alfonsus episcopus Burguensis capitul. 44. & Matthæus Palmerius Arabum AEram adnumerant ab anno Domini sexcentesimo vicesimo tertio. Isidorus Pacensis ab anno Domini sexcẽtesimosexcentesimo decimoseptimo. Florentinus ab anno sexcentesimo quadragesimo. Antonius Beuter ab anno Domini quingentesimo nonagesimo tertio.

Verùm in huius Regni Castellani chronicis, in quibus similis ferè huic chronologia traditur, passim diligens lector errores in ratione temporum obseruanda deprehendet, vel scriptorum vitio, aut ignorantia eorum, qui absque exactissima temporum cognitione easdẽeasdem historias in publicum emisere. In omnibus etenim, quas ipse legi, huius Regni chronicis, memoria teneo, huiuscemodi errata non semel obseruasse.

CAPVT XIX.

FEsti dies olim apud GẽtilesGentiles dicebāturdicebantur, in quibus vel sacrificia dijs offerre gentes consueuêre, vel ludi in honorem deorum fiebant, vel feriæ obseruabantur: aut sanè alicuius publicæ lætitiæ, bonive euentus causa diurnis epulationibus celebrabantur solennitates quædam more maiorum institutæ. Verùm apud Christianos dies festi dicuntur, in quibus feriari oportet, quod & Gentilibus solenne itidem erat, vt veri Dei agnitione, animoq́; interiori cultu instituto, quod mente complexi sumus, exteriorem cultum Deo exhibendo sanctè, & piè præstemus. Est igitur hac in re, vt in plerisq́;plerisque, maximum inter nos, & gentes discrimen: quod illæ animorum insipientia, tenebrisq́;tenebrisque illusæ, festa quædam agere solebant, superstitiosa quadam religione conuictæ, in deorum quorundam celebritatem, quos ante veram Christi lucem finxerat sibi quisque, dæmone semper humanum genus, vt eius officio, & impio munere fungeretur, miris præstigijs infestante. Nos verò, qui Christi fidem profitemur, festa quidem agimus in hoc vnum intenti, vt Deo vero, quem vnum in trinitate patris, filij à patre geniti, & spiritus sancti ab vtroque procedentis, pio, ac sanctorum Christianorum consensu tota mente, & anima prædicamus, verum cultum internũinternum, inquam, & externũexternum exhibeamus: cuius instituti antiquitatẽantiquitatem, & originem |

p. 94

libuit ex sacra scriptura, & ecclesiasticis traditionibus breui quadam obseruatione adnotare ad veram iuris pontificij interpretationẽinterpretationem, vt rationem ipsam perscrutemur, qua in his festis, ac celebritatibus instituendis vsi fuere olim, & nunc sanctè, & piè vtuntur ecclesiæ Catholicæ prælati, Romanum Pontificem, qui primatum obtinet, sequuti.

1

*Prima conclusio † Festorum dierum celebritas religionis causa iure, ac lege veteris testamenti instituta est diuina institutione, ex tertio Decalogi præcepto. Hoc probatur cap. 5. Deute. Exod. 21. & 30. Ezechiel. 20. quibus in locis constat, ex lege veteri præceptum esse, vt Sabbata sanctificarentur. SabbatũSabbatum enim apud Hæbreos requiem significat, aut ab opere cessationem: atq;atque ideò dies septimus hebdomadę dictus est Sabbatum, quòd fuerit in requiem destinatus. Septimus dies inquit dominus, erit vobis sanctus, sabbatum, & requies Domini. Sed & sabbatum, latiùs accepta dictione, totam hebdomadam postea significauit. Sic etenim Lucæ capit. 18. scriptum est, Ieiuno bis Sabbato, vt illic interpretes adnotarunt, tametsi propriè hebdomada constabat ex Sabbato, & Prima, Secunda, & Tertia, Quarta, Quinta, & Sexta Sabbati, auctore Hieronymo, quæstione iiij. ad Hedibiam. Vnde illud apud Ioannem capit. 20. Vna autem Sabbati. & Lucæ 24. atque item Marci 16. & valde mane vna Sabbatorum. & apud Matthæum cap. 28. prima Sabbati, Diem, quæ nunc dominica est, & tunc erat prima post Sabbatum, significat: vt ibidem post alios Caietanus interpretatur. Eadem ratione dicimus & nunc Secundam feriam, Tertiam feriam, Quartam feriam, Quintam feriam, sextam feriam: à prima, quæ dies dominicus est, numerum deducentes: sabbatum verò, quod est septima feria, nomine veteri appellamus: ex institutione beati Syluestri auctore Beda lib. de temporibus capit. 8. Thoma VValdensi de sacramentalibus capit. 140. Et constat ex vita eiusdem Syluestri à Græco in Latinum traducta, & typis tradita, opera, & cura Aloysij Lipomani, quinto vitarum tomo. Iudæi sanè omne festum sabbatum nuncupabant ex eo, quòd sabbath requiem sonat: quemadmodum adnotarunt Theophylactus, & alij Lucæ capit. 6. idem sensit Chrysostomus Homilia 40. super Matthæ. qui equidem authores apud Lucam in dicto capit. 6. Sabbatum secundo primum, hoc est, δευτερόπρωτον intellexerunt, quando quies, atque ocium duplex erat tam Sabbati domini, quàm solennitatis alterius præcedentis: quia plerunque incidebat festum in parasceuen, & tunc parasceue vocabatur Sabbatum propter festum: & quod propriè Sabbatum erat, nominabatur secundo primum, quod secundum esset ab altero festo, & Sabbato, quod præcesserat. Tametsi Caietanus locum illum aliter, & fortassis rectè interpretatus fuerit. Sed & prædictam interpretationem, quam ex Chrysostomo, & Theophylacto adduximus, etiam probarunt Oecumenius cap. 14. super sextum Lucæ caput, & Suidas in dictione, Sabbatum. Tertiò igitur decalogi præcepto affirmatiuo exterior præcipitur Dei cultus, nempe corporalis requies, & cessatio ab operibus seruilibus ad famulandum Deo, & vt liberi ab operibus profanis mente Deo intenti cultum illi exhibeamus, exteriorem inquam, sub quo nobis, qui sensibiles sumus, proponitur interior cultus, vt meditatio, mentalisq́;mentalisque oratio, exterarũexterarum rerum similitudinibus. Sic per exteriorem thuriferationem instituimur, quemadmodum orantis mens in Deum sit eleuanda.

Secunda conclusio. † Præceptum Decalo

2

*gi de Sabbatis sanctificandis partim est morale, partim cæremoniale. Hanc conclusionem asseuerat S. Thomas. j. ij. q. 100. art. iij. ad ij. & ij. ij. q. 122. art. 4. quẽquem omnes Theologi sequuti sunt. Est etenim hoc præceptum morale, vt omnes homines, cùm iure teneāturteneantur vnum Deum colere, tempus aliquod debeant secernere, atq;atque ab alijs profanis actibus eximere, Deoq́;Deoque colendo dicare, vt illi cultum exhibeant, illumq́;illumque venerentur. Nam & Psaltes inquit Psalmo 45. Vacate, & videte quoniāquoniam ego sum Deus. Eadem conclusio probatur ex eo, quòd præcepta decalogi omnia non tantùm moralia sunt, sed ad illa decem omnia præcepta moralia veteris legis reducantur, auctore diuo Thoma in dicta quæst. 100. art. 3. cuius rationes expendit diligenter Dominicus Soto lib. 2. de iustitia & iure, quęst. 3. artic. 3. idem probauerat Thomas quæstio. 99. artic. 2. & quæst. 100. artic. 2. Hoc tandem morale præceptum in eo situm est, vt homo, qui corpore constat, & anima, aliquo saltẽsaltem destinato tempore, & corpore, & animo ferietur, atq;atque interquiescat, intentus sanè laudi, contemplationi, ac venerationi Dei omnipotentis, vt corpus labore fatigatum alterna requie non careat, & ipsa mens ab externis laboribus immu|

p. 95

nis, & libera diuinæ legis meditatione, rerumque diuinarum memoria, & recordatione refecta, gratias agat Deo optimo maximo, à quo tanta, & tot beneficia gratuitò accepit. Est verò hoc præceptum cæremoniale, quantum ad certum tempus, quo feriari nos oporteat, & cultui diuino vacare, atque indulgêre: sic sanè quòd vel hoc die, vel illo celebretur festum, ad cæremonialem legem pertinet: & ea ratione apud Iudæos sabbati, quod erat septima dies, requies, & ab omni opere cessatio pręcepta erat ex lege cæremoniali varijs ex causis, quas sancti Doctores passim explicant, & nobis tradidêre, vt veteris legis rationem minimè ignoremus, quamuis ad eius obseruationem nequaquam teneamur.

3

*Tertia conclusio, Præceptum hoc † de festis diebus celebrandis, qua ex parte morale censetur, est & iuris naturalis. Hæc probatur, quia omnia præcepta moralia sunt iuris, & legis naturalis, authore sancto Thoma j. ij. quæstio 100. artic. 1. ex Paulo ad Roma. cap. 2. Vbi inquit, Gentes naturaliter ea, quæ legis sunt, faciunt: Explicat Dominicus Soto libro 2. de iustitia & iure. quæstio. 3. articul. 1. Hoc verò præceptum partim est morale: consequitur ergo, ea ex parte iuris naturalis esse, & ad legẽlegem naturalem pertinêre. Huic rationi & illa accedit, quòd omnes gentes solo lumine naturali, solisq́;solisque viribus naturalibus potuerunt verum Deum cognoscere, ea quidem cognitione, quæ tendit in finem naturalem: non inquāinquam totam Dei virtutem, & essentiam cognoscere, sed per hæc visibilia apprehendere, quòd sit Deus, & vnus, & prima rerum omniũomnium causa, & supremus omnium finis. Sic diuus Paulus ad Roman. 1. obiurgat philosophos, quia quod notum est Dei, id est acumine naturali de Deo est cognoscibile, manifestum est illis. id ipsum veteres Theologi probarunt, præsertim Lactantius Firmianus libro primo Diui. instit. cap. 4. cum sequentibus, ex testimonio veterum philosophorum, quorum diligenter meminit Augustinus Eugubinus lib. 3. de perenni philosophia. Ac rursus idem institutum prosequitur lib. 4. 5. & 6. sed & diuus Thomas hoc ipsum probat prima parte quæst. 12. artic. 12. Cùm verò, inquit Lactantius, ipsos deorum cultores sæpè videamus Deum summum, & confiteri, & prædicare, quam sibi veniam sperare possint impietatis suæ, qui nōnon agnoscunt cultũcultum eius, quem prorsus ignorari ab homine nefas est? Quòd si lumine naturali vnus, & verus Deus cognosci poterat, eodẽeodem iure qui DeũDeum verum, & vnũvnum cognouêre, tenebantur dubio procul eidem cultũcultum aliquem exteriorem exhibere, vt mente, & animo illi essent intenti, quẽquem per actus exteriores religiosè venerabāturvenerabantur. Docet enim lex naturæ, religionẽreligionem colendam, & cæremonias obseruandas fore. Hac ratione gentes, quæ dæmonum illusionibus deceptæ, prauisq́;prauisque moribus institutę, & ea ex causa obcęcatæ Dei optimi maximi permissione, minimè Deum vnum, & verũverum cognouerunt, ab illo naturali lumine deficientes, quo illũillum cognoscere poterant, dijsq́;dijsque illis, quos falsò sibi finxerunt, quosq;quosque veros esse censebant, cultũcultum exteriorem exhibentes, dies quosdam sacrauerunt ac festa quædāquædam quolibet anno celebranda instituentes, superstitiosè nimis obseruabant nōnon alio iure, quàm vt Deos, quos veros esse existimabant, cultu exteriori aliquo tẽporetempore ab operibus seruilibus liberi colerent, ac venerarentur: qua de re multa ex variis auctoribus diligẽtissimèdiligentissimè Gregorius Geraldus scripsit in eo libro quẽquem de dijs gentiũgentium nuper elaborauit. Sed & Columella li. 2. ca. vlt. tradit, quę veteres gentiliũgentilium pontifices diebus festis fieri prohiberent, & permitterent.

Quarta conclusio, † FestorũFestorum obseruatio nōnon

4

* tantũtantum iure naturali, ac diuino veteris testamẽtitestamenti, sed & diuino legis euangelicæ instituta est, & vim obligationis obtinet. Hæc probatur ex præcedentibus. Nam si hoc præceptũpræceptum est iuris naturalis, & morale veteris legis, optimè cōsequiturconsequitur, & esse diuinũdiuinum legis euangelicæ: siquidẽsiquidem lex euangelica continet tantùm ea præcepta, quæ naturalia, vel moralia sunt, & quæ ad sacra menta pertinent: ꝙquod deducitur ex his, quæ tradit S. Tho. 1. 2. q. 108. ar. 1. & 2. idẽidem quodlibeto. 4. ar. 13. Etenim licet cæremonialia, & legalia veteris legis cessauerint lege noua euāgelicaeuangelica, eiusq;eiusque institutione, ac promulgatione: moralia tamẽtamen, & naturalia minimè cessarũtcessarunt: imò ea ex parte, qua præcepta veteris legis moralia erāterant, & iuris naturalis, etiāetiam si lex vetus data nōnon fuisset, à Christo Iesu cōfirmataconfirmata fuêre nōnon ex vi veteris legis, sed ex vi naturalis, ac moralis instituti, scriptũscriptum est enim Matth. 19. si vis ad vitāvitam ingredi, serua mandata. idẽidem Marc. x. & Luc. 18. Hinc de ducitur vera interpretatio cōcilijconcilij Triburiensis, à quo responsum est, veteris, & noui testa mẽtimenti pagina septimũseptimum diẽdiem ad humanāhumanam quietem speciali lege deputatũdeputatum fuisse. cap. licet de ferijs. NāNam veteri lege, qua ex parte cęremonialis erat, dies 7. pręcipitur obseruari vti sacra, |

p. 96

& cultui diuino deputata: qua verò ex parte moralia lex vetus continebat, sub diei septimæ præcepto intelligitur, ac significatur, tempus aliquod cessatione operum seruilium signandum esse, quo cultui diuino fideles, & Christiani operam dare teneantur. Sic sanè lex diuina veteris testamenti quò ad cæremonialia diem septìmam deputauit quieti, & cultui diuino: quo ad moralia tẽpustempus aliquod arbitrio pōtificumpontificum definiendum significabat sub septimæ diei nomine: & licet cæremonialia cessauerint, moralia tamen non cessant, imò lege diuina euangelica comprobantur: atque ideò dies septima sacra censetur lege veteris testamenti diuina quò ad literam, & cæremonias, lege verò diuina noui testamenti quò ad moralem significationem: quæ nusquam cessauit, nec cessat: quia naturalis est institutio. Qua de re nos tractauimus lib. 1. Variar. resolut. cap. 17. nume. 1. & 2.

Quinta cōclusioconclusio. Quamuis huic præcepto

5

*de diebus aliquot † religionis causa Deo sacrandis, cultuiq́;cultuique diuino constituendis, iure humano, etiam pontificio derogari non possit, qui tamen dies, & quot sint huic muneri, & ea ex causa quieti, ocioq́;ocioque ab operibus seruilibus præsignandi, verè ad legem humanam pontificiam pertinet. Huius assertionis prior pars ex eo constat, quòd hoc præceptum ea ex parte sit morale, iuris naturalis, legisq́;legisque diuinæ euangelicæ, quibus lege humana derogari nōnon potest. §. sed naturalia. Institut. de iure natur. gent. & ciuili. adnotauit Gratianus in principio 5. distinct. Sanctus Thomas 1. 2. quæstio 54. articu. 5. Fortuni. in l. vltima. ff. de iustitia & iure. col. 7. nos idem probauimus in quartum decretalium. 2. part. capit. 6. §. 9. numero 2. Et præterea Decalogi præcepta, qua ex parte moralia, & naturalia sunt, nullam patiuntur dispensationem: quemadmodum docet Sanctus Thomas 1. 2. quæstio. 100. articulo 8. quem optimè interpretatur Dominicus Soto libro ij. de iustitia & iure. quæstio. iij. artic. 8. ergo cum hoc præceptum iuxta sensum huius conclusionis in priori eius parte, sit morale, & naturale, nullam poterit pati dispensationem, saltem ad hoc, quin homo teneatur tempus aliquod, seu dies seu horas diuino vacare cultui, & religioni. Vnde quò ad istum effectum non exigimus necessarò dies integros, quamuis conclusio dierum meminerit ad seruandam legis veteris literam, quæ sensim tempus aliquod, quo Dei vacemus cultui significat. Posterior conclusionis pars satis probatur ea ratione, quòd in ea parte lex fuerit cæremonialis, & ideò cessauerit legis euangelicæ institutione: lege verò euangelica, & naturali nulli fuerũtfuerunt dies ocio deputati ad vacandum religioni, & cultui diuino: quod satis constat ex ipsa euangeliorũeuangeliorum lectione. Quò fit, vt quibusdam visum fuerit, iure humano pontificio dies festos, quos nunc ex ecclesiæ institutione celebramus, mutari omnino posse, aut deniq;denique tolli, modò tempus aliquod commodè constituatur, quo ab operibus seruilibus vacantes feriemur, & Deo cultum exteriorem exhibeamus: quia dies festi, quibus Christiani religionis causa feriamur, iure humano pontificio sunt instituti. quod probant Sanctus Thomas secunda secundæ quæstione 122. artic. 4. Florentinus 2. parte. tit. 9. capitu. 7. Archidiac. & Cardinal. S. Sixti in cap. 1. de consecrat. distin. 3. Ioan. Maior in 3. sentent. distinct. 37. quæsti. 27. Imò ipse Thomas expressim asseuerat, † di

6

*em dominicum iure humano, & ab ecclesia institutum esse ad hoc, vt diuinis officijs, & religioni vacemus: qua in re Anchar. Antonius, & Abb. in capit. 3. de ferijs, existimant, diei dominicæ festum iure diuino institutum fuisse. Idem probant Angelus in verbo, feriæ. §. 3. & Syluest. verbo, dominica. qui, hanc opinionem communem esse, testatur. Cuius probationi illud potissimè suffragatur, quòd à seculo vsque Apostolorum dies dominica fuerit ab ecclesia catholica in honorem Dei celebrata: ex Paulo prim. ad Corinth. capi. primo. Nam de collectis, inquit, quæ fiunt in sanctos, sicut ordinaui ecclesiæ Galatiæ, ita & vos facite per vnam Sabbati. Quo in loco Chrysostomus, Ambrosius, Remigius, & alij, vnam Sabbati dominicam diem interpretantur. Imò & illic Primasius commemorat, diei dominicæ celebritatem ab apostolis descendisse ex testimonio diui Ignatij Epistola. 2. qui ferè tempore apostolorum floruit, sanctitate & doctrina illustris. Idem sensit Augustinus epistola 119. ad Ianuarij quæstiones capit. 13. scribens, Dies tamen dominicus non Iudæis, sed Christianis resurrectione domini declaratus est, & ex illo habere cœpit festiuitatem suam. Hæc Augustinus, ex quo obseruari poterit ratio, quare Sabbatum in diem dominicum mutatum fuerit. Nam ratio illa commemorandi beneficiũbeneficium creationis in festiuitate eius diei, in qua Deus ab illa requieuit, mutata est in beneficium recreationis, quæ facta est à Christo per gratiāgratiam, |

p. 97

& absoluta fuit die dominico per eius resurrectionem: fuitq́;fuitque illa lux in statu gratiæ prima, multò præstantior illa, de qua tunc dictũdictum est: fiat lux. Et præterea olim in lege veteri tradita fuit celebratio Sabbati, quod erat requies mortuorum: resurrectio autem nullius erat vsque ad Christum dominum, qui die dominico resurgens fecit, vt dies hic olim octauus, nunc in lege euangelica sit primus, Sabbato in festiuitate succedat, idem Augustinus in Epistola 85. ad Casulanum. Præponitur, inquit, dies dominicus Sabbato fide resurrectionis. Hæc & Isidorus scribit lib. primo. de officiis. cap. 24. multa Thomas VValdensis de sacramentalibus titu. xvj. capit. cxl. qui probare conatur, diei dominicæ festiuitatem ab apostolis institutāinstitutam fuisse. Tertullianus aduersus gentes cap. xvj. proximè his accedit dicens. Aequè si diem solis lætitiæ indulgemus, alia longè ratione, quàm religione solis, secundo loco ab eis sumus, qui diem Saturni ocio & victui decernunt, exorbitantes & ipsi à Iudaico more, quẽquem ignorant. Diem solis Tertullianus intellexit diem dominicum: vt & Imperator in l. omnes iudices. C. de feriis. Quo in loco & Theodosius Cæsar in l. omnes dies. id euidentiùs explicat. adnotauit Angelus Politianus libro miscell. capit. octauo. ex Dione libro xxxvij. id ipsum obseruari poterit ex Eusebio libro quarto. de vita Constantini Magni. Sozome. libro primo, capit. octauo. Cassiodoro lib. primo. tripart. cap. octauo. Cassiodoro libro primo tripartit. capit. decimo. Nicephoro libro septimo. capit. xl vj. Quibus minimè citatis Ludouicus Cælius idem tradit libro septimo. cap. xlj. & xlij. Sic & hoc ipsum traditur in vita beati Syluestri Græcè quidem scripta, in Latinum verò traducta opera Aloysij Lipomani quinto tomo. Dominicam verò diem hoc nomine primam sabbati, primam inquam hebdomadis diem significat Diuus Ioannes Apocalypsis capit. primo. Sed & diem Saturni sabbatum esse constat ex Dione. Reliqui verò dies adhuc apud nos planetarum nomina retinent. Idem ferè constat ex Iustino martyre in secũdasecunda oratione pro Christianis. vltima pagina. qui diem solis à Christianis celebrari ex eo tradit, quòd illo die Deus mundum effecerit, & eodem Iesus Christus à mortuis resurrexerit, & addit pridie Saturni Christum cruci affixum fuisse, & postridie Saturni, qui dies solis est, surrexisse. Nec quidquam oberit, quòd auctoribus Eusebio, Sozomene, & aliis Constantinus Magnus lege lata diffinierit diei Dominicæ celebritatẽcelebritatem. Etenim legẽlegem illam tulit Constantinus generalẽgeneralem, & vniuerso Romano orbi huius diei festiuitatem indixit, apostolicas traditiones imitatus, non quòd tunc apud Christianos cœperit hic dies celebrari, sed quòd ante ConstātinumConstantinum celebrabatur ex institutione apostolorum à Christianis, non ex lege Cæsarea, quæ tunc vtilis, ac necessaria fuit, vt subditi Romano imperio ex edicto Cæsaris diem illum colerent diligentius, & cautiùs, ne Cæsari forent rebelles, sed ex lege Apostolica, cui plures refragari non verebantur. Leo etiāetiam Tribunitius Imperator auctore Theodoro lectore, multò post ConstantinũConstantinum MagnũMagnum eandem legẽlegem denuò repetitārepetitam, Romanis, eorumq́;eorumque prouinciis dedit, non equidem nouam, sed veteris memoriāmemoriam renouandārenouandam. Huic rationi accedit, quod Origenes contra Celsum festiuitatis diei dominicæ meminit. Tertullianus de corona militis, rursus in 2. lib. ad vxorem. Hieronymus aduersus Vigilantium & Iustinus martyr in quæstionibus à Christianis positis. quæstion. cxv. ex Irenæo referens, diem hunc ab ApostolorũApostolorum temporibus celebrari quodāquodam aliorum dierum discrimine, quòd hic dies sit nostræ resurrectionis significatio, qua Christi benignitate, & à peccatis, & à morte, quæ ab illo interfecta est, liberati sumus, per Christi resurrectionẽresurrectionem. Vnde sempiterna memoria, inquit Iustinus, recolere debemus, & casum nostrũnostrum in peccatũpeccatum, & Christi in nos caritatẽcaritatem, qua ex causa surreximus: idcircò genu flexio, quāquam sex diebus adhibemus, casum nostrũnostrum in peccatũpeccatum significat: nōnon flectere autẽautem genu die dominico resurrectionis nostræ est significatio. Hæc autẽautem cōsuetudoconsuetudo ab apostolorũapostolorum tẽporibustemporibus cœpit, quemadmodũquemadmodum ait beatus Irenæus Martyr & Lugdunensis Pontifex in libro de pascha, in quo mentionẽmentionem Pentecostes facit, in qua genu non flectimus, ꝙquod eodẽeodem loco habenda sit, quo dominicus dies, ob eam causam, quāquam de eo diximus. Hæc Iustinus. Obiter tamẽtamen admoneo lectorẽlectorem, me maximè dubita re, an opus illud fuerit à Iustino Martyre scriptũscriptum: quî etenim fieri potest, IustinũIustinum citare IrenæũIrenæum? qui, vt ipse ex Eusebio, Hieronymo, Nicephoro, & aliis coniecto, post mortẽmortem ipsius Iustini floruit, & scripsit, saltẽsaltem martyrio coronatus est: atq;atque ideò à fide historiæ alienũalienum est, ꝙquod Iustinus Irenæi iāiam martyris, & mortui meminerit. Ipse verò Irenæus in quinto aduersus hæreses Iustini meminit, & eius operis, ꝙquod cōtracontra MartionẽMartionem hæreticum scripsit, teste Hieronymo. Sed |

p. 98

& Eusebius in Chronico multò ante Irenæi martyrium, ipsius Iustini mortem, & agonem pro religione Christiana contigisse tradit. Pręter hæc in eodem opere citatur Origenes cap. 82. & ca. 86. qui dubio procul post Iustini martyrium claruit. Imò & natus est. Quod ex Hieronymo, Eusebio, Hermano Contracto, & Nicephoro constat: nec istius operis meminere Hierony mus, Eusebius, Nicephorus, & S. Photius, & alij qui Iustini scripta, & libros adnumerauerunt. Idem verò Iustinus in dialogo cum Triphone de die dominico, in quo Dominus noster Iesus Christus surrexit à mortuis, quem vnum SabbatorũSabbatorum nominat, scribit. Vnus enim Sabbatorum dies, cùm primus maneat dierum omnium, omnium rursus dierũdierum, qui in orbem reuoluũturreuoluuntur, enumeratione octauus vocatur, idemq́;idemque primus manet. Hęc Iustinus aduersus Iudæos. His deniq;denique veluti per trāsennamtransennam, digressione quadam obseruatis, diem dominicum rursus repetentes libentissimè adducemus insigne, Iustinoq́;Iustinoque aptissimè conueniens diui Basilij testimonium, is, inquam, in libro de spiritu sancto. cap. 27. traditiones ecclesiasticas, & apostolicas mirè commendans inquit, & erecti perficimus preces in vna Sabbati: id est, die dominico: rationem autem non omnes nouimus. Non enim solũsolum, vt qui resurreximus cum Christo, & qui superna † quærere debeamus, in resurrectionis die datæ nobis gratiæ, per hoc quòd stamus in precando, nos ipsos cōmonecommone faciamus: sed quòd etiāetiam venturi seculi is dies quodammodo imago esse videatur. Quapropter, etiam cum principium sit dierum, non prima à Mose, sed vna appellata est. FactũFactum est enim, inquit, vespere, & mane dies vna, velut eadem sępè reuoluatur. Vna itaq;itaque eadem est octaua, vnam re vera, ac veram octauāoctauam, cuius Psalmographus in quibusdam Psalmorum inscriptionibus meminit, per se ipsam demonstrans, statum videlicet post hoc tempus, diem non desituram, vesperam non habẽtemhabentem, & successionem non admittentẽadmittentem, æuum illud nunquam finiendum, ac senij expers. Necessariò igitur ecclesia erudit alumnos suos, vt stantes preces absoluant, quo per assiduam cōmonefactionemcommonefactionem vitæ non desituræ, viaticorũviaticorum ad illam transmigrationem parandorum non negligentes simus. Sed & totus quinquaginta dierum numerus, Pentecostes appellata, resurrectionis, quam in illo seculo expectamus, monumentum est, vna enim illa, & prima dies septies septem sacræ Pentecostes hebdomadas efficit. Ex prima enim initium sumens, in principium desinit per similes inter medios quinquagies euoluta. Vnde & æuum similitudine refert, velut in circulari motu ab iisdem signis initium sumens, & in eadem desinens. In qua erectam figurāfiguram in adoratione præferre ecclesiæ leges nos erudierunt, ex manifesta commonefactione velut transferentes mentẽmentem nostrānostram à præsentibus ad futura. Quin & quoties genua flectimus, & rursus erigimur, re ipsa ostendimus, quòd propter peccatum in terram delapsi sumus, & per benignitatem eius, qui condidit nos, ad cœlum reuocati sumus. Hæc Basilius, & his similia Augustinus ad Ianuarium Epistola 119. cap. 15. Ex quibus planè intelligitur diffinitio concilij Nicæni canone 20. & capit. quoniam. de consecratio. distinctio. 3. vbi fidelibus Christianis iniungitur, vt diebus dominicis, & in diebus Pentecostes stantes ad orationem vota domino reddant. Idem fieri debere in omnibus festiuitatibus, quæ iure præcipuæ censentur, docet Alexander pontifex in cap. 2. de feriis, quo in loco interpretes idem adnotarunt: & Cardinal. Sancti Sixti in dicto capitulo, quoniāquoniam. Cui equidem canoni, & diuo Basilio cōuenitconuenit Martinus Bracharensis Episcopus ex synodis Græcorum cap. 57. & cap. vltimo. 30. distinctio. Diuus Ambrosius in sermone 61. cap. scire. 76. distinctio. concilium Turonense cap. 37. & Burchardus lib. 3. cap. 235. apud quem lib. 13. capitulo 3. ex synodo Aurelianensi capitulo 14. idem obseruauimus, quod modo ex Alexandro PōtificePontifice adduximus. Verùm & diei dominicæ solennitatem, ac celebrationem mirè commendat synodus Matisconensis 2. capit. primo. & retulit Martinus Bracharensis in dicto cap. vltimo. canonibus Apostolorum institutum esse, quòd dominicis diebus, & à Pascha ad Pentecosten minimè genuflectamus, sed & diem dominicam Platonem diuinasse in decimo de Republica, testes sunt Clemens Alexandrinus in quinto libr. stromatum, & Eusebius in 13. de præparat. euangelica. capit. 7. quibus omnibus diligenter obseruatis non temerè opinabimur, hanc diei dominicæ festiuitatem ab apostolis diuina institutione edoctis, constitutam fuisse, eam etenim legimus traditione ecclesiastica semper in ecclesia catholica sanctificatam fuisse, vt tandem, licet ab humano instituto apostolorum processerit, & originem duxerit, quod quibusdam placuit, nimis indecorum esset, eam ab ecclesia mutari, vel |

p. 99

tolli, nec id permitteret spiritus sanctus, cuius inspiratione quæ tot seculis, à tot sanctis patribus, & pontificibus sunt exactissimè obseruata circa religionis cultum, decorem, & ministerium, instituta, ac decreta fuisse satis apparet, quemadmodum probari poterit ex his, quæ diuus Basilius in dicto cap. xxvij. & alij veteres Theologi de traditionibus ecclesiasticis scripsere. Idem erit respondendum de festo Paschæ, resurrectionis, & Pentecostes. De die natalis domini, ac redemptoris nostri Iesu

8

*Christi † deq́;deque aliis festiuitatibus his similibus, quas ab initio legis euangelicæ, ab ipsaq́;ipsaque ætate apostolorum celebratas fuisse, constat ex veterum lectione, qui obiter plurium festiuitatum meminere, asseuerantes, eas ab apostolis institutas fuisse. Id etenim de festo Paschæ asserunt Hilarius in prologo Psalmorum, Clemens in epistola. iij. Hieronymus super Matthæum cap. xxv. & Tertullianus in lib. ij. ad vxorem. rursus idem Hieronymus aduersus Vigilantium. extat & octauus apostolorũapostolorum canōcanon. De Pentecoste diui Pauli extat locus prima ad Corinth. cap. xvj. & Act. cap. xx. vbi Beda, Ambrosius super Lucam, & Origenes contra Celsum. De festo Parasceues, hoc est Passionis, Resurrectionis, Ascensionis, & missionis Spiritus sancti Diuus Augustinus ad IanuariũIanuarium, & de cœna Domini ex j. ad Corinth. cap. xj. illic Remigius, Isidorus lib. j. de officiis c. xxviij. de his omnibus Thomas VValdensis lib. de sacramenta libus cap. cxlj. atq;atque etiam de festo parasceues Origenes paulò antè citatus, de Epiphaniæ festo Ammianus Marcellinus sub CōstantioConstantio Cæsare lib. xxj. qui ita eius celebritatis meminit, vt planè sentiat, multò ante id temporis à Christianis celebratam eam diẽdiem fuisse.

Præter has festorum dierum solennitates, summi ecclesiæ pontifices & aliàs constituerunt, quarum mentio fit in ca j. de consecra. dist. iij. cap. ij. & cap. vltim. de feriis. quibus decisionibus probatur, episcopos posse religionis causa in memoriam alicuius martyris, vel viri ab apostolica sede in sanctorum numerum relati, dierũdierum celebrationem instituere, quod semper ab initio ecclesiæ Episcopi fecêre: easq́;easque festiuitates celebrandas, à Christianis fore aduersus hæreticos probat Thom. VValdensis in dicto lib. de sacramenta lib. cap. cxlij. probant & omnes qui cōtracontra hęreticos hac de re scripsere olim, & nostra ætate, sufficitq́;sufficitque ipsius ecclesiæ vniuersalis auctoritas, quæ dies festos in veneratione sanctorum quotannis celebrat, & à toto populo Christiano celebrati præcipit. Est & apud Christianos in ecclesia catholica, & fuit vetusta nimis, & obseruata consuetudo, vt in veneratione sanctorũsanctorum aliqui fuerint semper dies festi celebrati. Nemo etenim leget AmbrosiũAmbrosium, AugustinũAugustinum, BasiliũBasilium & alios Græcos, ac Latinos veteres Theologos, qui planè nōnon percipiat ex eorũeorum cōcionibuscondicionibus eo tẽporetempore sanctorũsanctorum quorundāquorundam celebritates obseruatas piè, ac religiosè fuisse. Sub Anastasio primo PōtificePontifice maximo vir quidāquidam Festus nomine senator Romanus CōstātinopolimConstantinopolim profectus propter reipublicæ Romanæ vtilitates quasdam, vbi ex animi sentẽtiasententia negotiũnegotium cũcum Anastasio imperatore cōfecitconfecit, etiāetiam ei supplicauit, vt ibi Petri, & Pauli apostolorũapostolorum memoria maiori reuerentia, & cultu, sicuti Romę fieri soleret, celebraretur, ea enim nulla cura, atq;atque sicuti sors tulisset culta antea fuerat à CōstantinopolitanisConstantinopolitanis, cui petitioni Cæsar Anastasius nōnon grauatè consentiens constitutione promulgata sanxit, vt magnificè ab omnibus cōuentusconuentus ecclesiasticus in Apostolorum eorũeorum honorem ageretur. Ab eo etenim tẽporetempore conuentus eius celebratas apud Græcos magna cœpit incrementa, atq;atque ingenti cũcum lætitia est frequentata, auctore Theodoro lectore Bizantio, ex quo idẽidem scribit Nicephorus eccle. hist, l. 16. c. 35. & hæc propè annũannum domini quingentesimũquingentesimum. Qua ratione deducitur, multò ante id tempus Romæ solenniter, apud Græcos non ita, nec tanta cum celebritate ApostolorũApostolorum Petri & Pauli festum actum fuisse.

De festo omnium sanctorum, cuius meminêre pontificia decreta in cap. j. de consecrat. dist. 3. & cap. vlti. de feriis. Scribit Matthæus Palmerius in chronicis, Gregorium quartum pontificem Romanum iussisse, atq;atque induxisse Gallis, & Germanis, vt omnium sanctorum cōmemorationemcommemorationem colerent, & obseruarent, idq;idque contigit anno Domini octingentesimo tricesimosexto: cùm & ante id tempus ab ecclesia catholica hoc festum celebraretur: sicuti constat ex sermone diui Augustini 37. tomo decimo. Tametsi Platina originem huius festiuitatis tribuat Bonifacio quarto, qui multò post Augustini tempora electus est in summum ecclesiæ pontificem anno Domini ferè sexcentesimo octauo. Cæterùm, vt paulò antè admonuimus, præter has festorum dierum solennitates, quarum ex testimonio sanctorum patrũpatrum me minimus, quarumq́;quarumque plures vetustissimam originem habuêre, dies celebres frequenter ex Pontificum decreto aguntur pro diuersis à |

p. 100

Christo, & sanctis nobis præstitis beneficiis, & in memoriam sanctorum martyrum, qui pro Christi fide sanguinẽsanguinem suũsuum fuderũtfuderunt: eius diebus simus grati Deo, & sanctis ob beneficia in nos collata, & vt sanctorũsanctorum exempla ad imitationẽimitationem nos prouocent, eorumq́;eorumque im ploremus patrocinia. Nam & Hebræi præter Sabbata, & festum Paschæ à Deo eis constituta, habuerunt & Neomenias per singulos menses, Pentecosten, festum tabernaculorum, Encænia, festum etiāetiam pro victoria Iudith, pro liberatione populi per Hester, & alia his similia, quæ lector ex veteri testamento poterit obseruare, & colligere.

9

*Fiunt verò à Christianis martyrum, † & sanctorum memoriæ eo die, quo mortem obiêre: quia illo die nascuntur sancti viri ad gloriam, & vitam æternam. quod glos. adnotauit in ca. in quadragesima. 33. quæstio. 4. cuius meminê re Panor. in capit. 3. de feriis. & Corsetus in singularibus. in verbo, festum. glos. in l. cùm quidam. ff. de annuis legat. Roma. in singularit. xxxiij. glos. in §. cùm autem. in verb. natalibus. Institut. de ingenuis. & Illic Angelus. Hinc dies, quibus sancti viri vel occiduntur martyriũmartyrium passi, vel moriuntur, natalia frequentissimè appellantur. capit. 3. de feriis. Scribit etenim Eusebius libro 4. eccles. historiæ cap. 15. de martyrio Polycarpi Smyrnensis Episcopi, epistolam Smyrnensium referens: ita & nos postmodum ossa preciosissimis gemmis pluris æstimanda, & supra omne aurum præstantissima collegimus, & vbi decus erat, cōdidimuscondidimus. Quo in loco etiam nunc præstante Domino solennes agimus, celebresq́;celebresque conuentus, maximo quidem cum gaudio, & exultatione diem passionis eius natalitium celebrantes, in eorum, qui martyrio coronati sunt, memoriāmemoriam insignẽinsignem, & vt sequentium animi ad præcessorum viam exemplis huiusmodi inuitentur. Hæc Eusebius, qui Græcè diem martyrii sanctissimi Polycarpi γενέθλιον, id est, natalitium dixit, quod eo die inclytus ille martyr ad perpetuam beatitudinem, & gloriam natus fuerit.

Dies verò quo ad celebrationẽcelebrationem, quæ religigionisreligionis causa fit, à vespera incipit, & in vespera finitur. cap. j. de consecrat. distinct. 3. capit. 1. & 2. de feriis. clement. j. de reliq. & venerat. sanctor. glossa in cap. alma. §. adiicimus. de sentent. excom. in 6. & Leuitici cap. 23. scribitur, à vespera in vesperāvesperam celebrabitis Sabbata vestra. Hebræi etenim auctore Beda hunc vsum obseruabant in diebus discernendis, atque hic dies dicitur ecclesiasticus: tametsi quò ad alios effectus variè dies consideretur ex Iurisconsulto in l. more Romano. ff. de feriis. vbi latè hoc tractant Paul. Castrensis, Iason, & alij, & diligenter Andræ. Tiraquellus de retract. libro j. §. primo. gloss. 11. Panormit. tamen in dicto capit. primo. de feriis. verba illius decisionis interpretatus intelligit, à vespera in vesperam, id est, ab ortu solis vsque ad occasum. Cui adnotationi sermonis latini significatio palàm refragatur: nam serum diei dicitur vesper, sicut eius principiũprincipium dicitur manè, & prima diei pars, teste Plinio lib. 2. capit. 8. qui de Veneris stella: præueniens quippe, inquit, & ante matutinum exoriens, luciferi nomen accipit, vt sol alter, diem maturans: contra ab occasu refulgens, nuncupatur vesper, vt prorogans lucem, vicemq́;vicemque lunæ reddens. Hæc Plinius, & his similia Macrobius libro primo Saturnal. capit. 3. Quandoque vespera accipitur pro nocte, Genes. capit. 1. vbi legimus: Factum est vespere, & mane dies vnus. Quod illic diuus Chrysostomus obseruauit, & explicat Eugubinus in Cosmopœia. Sic Matthæi capit. 28. scriptum est, Vespere autem Sabbati, quę lucescit in prima Sabbati: & intelligitur his verbis, nox ipsa Sabbatum subsequens, quæ tamen iam lucescere cœpisset in vna Sabbati, hoc est, in die dominico, in cuius luce matutina Dominus à mortuis resurrexit. Quibus sanè probatur, non esse Panormitani interpretationẽinterpretationem admittendam, imò planè intelligendum responsum Pontificium, vt à vespera diei præcedentis ad vesperam diei sequentis diem festum obseruemus, quò ad publicam diuinorũdiuinorum officiorum celebrationem: quemadmodum ecclesia catholica religiosè obseruat: & notat sanctus Thomas quodlibeto. v. articu. 28. glos. in dicto capit. primo. Felin. in capit. consuluit. de officio delegati. col. 3. Calderic. in tracta. de eccles. inter. 6. membro. Idem erit respondendum, quo ad priuatam cuiusq;cuiusque diei obseruationem, qua vti debet quilibet in sacris ordinibus constitutus ex iuris canonici decreto, in persoluendis horariis precibus, Psalmisq́;Psalmisque Deo in ministerium publicum offerendis. Nam publicam celebrationem intelligimus eam, quæ ex officio, ac ministerio publico fit. Illud tamen erit obseruandum, clericũclericum posse, vbi priuatim soluit preces ab ecclesia sibi iniunctas, diem à vespera diei præcedentis ad mediam vsque noctem diei sequentis obseruare. Quod asseuerant Florentinus 3. parte. tit. 13. capit. 4. §. 4. Angel. in verb. hora. §. 21. Syluest. in verbo, |

p. 101

hora. quæst. xix. Caieta. in verb. horarũhorarum. §. quo ad quartum. modò ante mediam noctem diei præcedentis matutinum tantùm officium dicatur, eodẽeodem Caietano auctore, & Florentino. ij. parte. tit. ix. capit. xij. §. iij. col. v. Sed quò ad esum carniũcarnium dies incipit more Romano à media nocte, & finitur in media nocte. glos. in c. j. de consecrat. dist. iij. optimè Panormit. in c. ij. de feriis. qui doctè interpretatur Leonis Papæ responsum in cap. de esu carniũcarnium. de consecrat. distin. iij. Eadem ratio diei moribus recepta est ad obseruandos dies festos cessatione operum seruilium: nam ad eum effectum dies incipit à media nocte, & in media nocte finitur: qua in re plurimûm valet consuetudo.

10

*De vigiliis † extat diui Ambrosij locus in sermone. lx. de festo Pentecostes, apud Gratianum. lxxvj. dist. cap. nosse. Nosse, inquit, credo vos fratres: non minori lætitia celebramus diem Pentecostes, quàm diem sanctum Paschæ celebrare curauimus. Tunc enim sicut modò fecimus, ieiunauimus, Sabbato vigilias celebrauimus, orationibus pernoctantes institimus. Hæc Ambrosius. Et Hieronymus super Matthæ. cap. xxv. inquit. Traditio Iudæorum est, Christum media nocte venturum in similitudinem Aegyptij temporis, quando Pascha celebratum est, & exterminator venit, & dominus super tabernacula transiit, & sanguine agni postes nostrarum frontium cōsecraticonsecrati sunt. Vnde reor, & traditionem apostolicāapostolicam permansisse, vt in die vigiliarum Paschæ ante noctis dimidium populos dimittere non liceat, expectantes aduentum Christi, & postquāpostquam illud tempus transierit, securitate præsumpta, festum cunctis agentibus diem. Vnde & Psalmista dicebat, Media nocte surgebam ad confitendum tibi super iudicia iustificationis tuæ. Psal. cxviij. Hęc Hieronymus. Lactantius li. 8. c. xix. inquit, hæc est nox, quæ à nobis propter aduentum regis, ac Dei nostri peruigilio celebratur. Cuius noctis est ratio, quòd in ea vitam tunc recepit, cùm passus est. Hæc ille, qui maximè errat in aliis rationibus, quas adducit. Meminit & earundẽearundem vigiliarum Tertullianus lib. ij. ad vxorem, Quis enim, inquit, sinat coniugem suam visitandorum fratrum gratia, vicatim aliena, & quidem pauperiora quæque tuguria circumire? Quis nocturnis conuocationibus, si ita oportuerit, à latere suo eximi libenter feret? Quis denique solennibus Paschæ abnoctantem securus sustinebit? Quis ad conuiuium domini cum illud, quod infam ant, sine sua suspicione dimittet? Hæc & alia Tertullianus, qui & stationum ChristianorũChristianorum meminit. Tractum enim, vt illic docet Rhenanus, & vsurpatum vocabulum istud à Romana militia hæsit in vsu Christianorum. Faciebant stationem milites, præsidium certo loco agitantes, vnde & stationarij dicti. Christiani nunc in hac basilica, nunc in alia conuenientes nonnunquam apud martyria, hoc est, martyrum sepulchra, DeũDeum stantes, & attenti precabantur. Id præcipuè fiebat die dominico. Sic Tertullianus idem de corona militis, de milite Christiano loquens, iam, inquit, & stationes, aut alij magis faciet, quàm Christo, aut & dominico die quando nec Christo. Stationis vocabulum in hoc sensu non ignotum vrbi Romanæ, ex antiquitate relictum, ipsa etiam obseruatione veteri per manus tradita, ac retenta. Hactenus Rhenanus. de eisdem stationibus diuus Ambrosius sermone 25. inquit, Denique stationes vocantur, quôd stantes, & cōmorantescommorantes in eis, inimicos insidiantes repellamus. Verùm pernoctationes istas, & vigilias apud ecclesias, non ita facile admittunt episcopi ea ratione, quòd experimento cognouerint, frequẽtissimèfrequentissimè vigilantes tẽpustempus abuti, eaq́;eaque temerè, ac passim multis sceleribus, crapulis, & ingurgitationibus polluere, in maximum Christianæ religionis dispendium, & grauem ignominiāignominiam: atq;atque ideo vigiliæ, quæ olim apud Christianos erant in vsu in solennitate Paschæ, & ad martyrum sepulchra, sublatæ sunt episcoporũepiscoporum, & pontificũpontificum auctoritate, nomine duntaxat superstite. NāNam & Romulus cùm suos ciues sæpe conuenire vellet religionis causa, & hos conuẽtusconuentus virorum, ac fœminarũfœminarum castos esse optaret, nocturnas virorum, & mulierũmulierum in templis peruigilationes, & arcanas Bacchi initiationes summouit, teste Dionysio Halicarnasseo li. 2. nec id suis legibus omisit Cicero, qui lib. 2. ita statuit, Nocturna mulierũmulierum sacrificia ne sunto præter illa, quę pro populo ritè fiant, & subdit, Quid autũautum mihi displiceat in nocturnis, poetæ indicant comici. Qua licentia Romæ data, quidnam egisset ille, qui in sacrificium cogitatam libidinem intulit, quo ne imprudentiāimprudentiam quidem oculorum adiici fas fuit? Hæc ille, & alia, quæ ad hanc rem maximè pertinere vidẽturvidentur. Comicos autem poetas in dicare quid illi displiceat, scribit propter stupra, & libidines, quæ à comicis, & tragœdis referuntur in nocturnis sacris contigisse, vt à Plauto in Aulularia. Euripide in Bachis. Eupolide in Baptis: |

p. 102

sicuti adnotauit Francisc. Balduinus super Romuli legem. 8. Notat & Cicero Clodium, qui libidine sua sacra Bonæ Deæ contaminare conatus est, cuius rei præter alios Plutarchus in Cæsare & in Cicerone meminit. Subindicat Senatusconsultum idem Cicero, quo anno ab vrbe condita CCCCCLXVIII. cōsulibusconsulibus Sp. Posthumio Albino, & Quinto Martio Philippo, sacra nocturna, nefandaq́;nefandaque illa bacchanalia, quæ in vrbem irrepserant, referente sapientissimo consule Sp. Posthumio, sublata omnino fuere. Cuius rei extat mentio insignis apud Liuium quartæ Decadis libro 9. Nocturnaq́;Nocturnaque omnia sacra, & peruigilationes vetat Aristophanes, facetissimus veteris comœdiæ poeta: eaq́;eaque in media Grecia Diagondas Thebanus lege perpetua sustulit. Nec mirum erit, easdẽeasadem peruigilationes, quæ à Christianis olim fieri solebant, sublatas ex eo fuisse, quòd non semper fuerint castæ. At diuus Hieronymus aduersus Vigilantium, & in epistola ad Riparum presbyterum has peruigilationes, quæ tunc apud martyrum sepulchra, & in paschæ solennitate à Christianis fieri solebātsolebant, piè profectò, sanctè, & elegātereleganter defendit. Quis enim posset absque grauissimæ calumnię, & hęreseos nota, sanctissimos Christianorum religionis causa conuẽtusconuentus improbare? Potius etenim summis laudibus extollenda est virorum, ac fœminarum in Deum, & in martyres, sacratissimamq́;sacratissimamque virginem Dei genitricem pietas: vt si fieri posset religiosè, & cautè, omni submota libidinis suspicione, pernoctationes istę permittendæ sint à pontificibus, & episcopis: error tamen, culpa iuuenum, vilissimarumq́;vilissimarumque mulierum, qui per noctem sæpissimè in his peruigilationibus deprehensus est, effecit equidem, vt omninò fuerint hæ pernoctationes sublatæ, idq́;idque sanctè factum esse, nemo, qui præsentis seculi mores nouerit, audaciamque delinquendi exactè perspexerit, poterit non fateri, & dubio procul pontificum, & episcoporum diligentiādiligentiam in præcauendis sceleribus non laudare. Iure tamen Vigilantius à Hieronymo incusatur, ꝙquod peruigilationes Christianorum ad martyrum sepulchra improbauerat, non tam propter crimina, adulteria, & scelera vitanda, quàm propter sanctorum martyrum venerationem, & cultum animo hæretico à piorum mentibus submouendum. Eadem ratione à Gentilibus tempore Tertulliani sanctissimi Christianorum cōuentusconuentus bacchanalibus conferebantur, quod Ethnici existimarent, Christianos in his conuentibus fœda illa excitare crimina, quæ olim ab ipsis Gentilibus impiè in tenebris religionis prætextu committebantur. Extat & de nocturnis sacris Constantij Imperatoris constitutio lib. 16. codicis Theodosiani. quæ quinta est ad Cerealem. P. V. his verbis. Aboleantur sacrificia nocturna MagnẽtioMagnentio auctore permissa, & nefaria deinceps licentia repellatur. Dat. VIIII. Calend. Decemb. Constantio. A. VI. & Cæsa. II. conss. Quam constitutionem ipse intellexerim, non de nocturnis Christianorum sacris, & peruigilationibus, nānam illę tunc, & post permissæ fuerunt, & licitè fiebant, teste Hieronymo, sed de nocturnis, fœdissimisq́;fœdissimisque Paganorum sacrificiis, quæ permiserat Magnentius ille impius tyrannus: qui tandem victus à Constantij ducibus, primùm eius matrem, deinde fratrẽfratrem, postremô seipsum occiderat, eodem anno, quo data est lex prædicta? nempe ipso Constantio. VI. & Gallo Cęsare. II. consulibus. auctore Socrate lib. 2. cap. 32. Sozomene lib. 4. cap. 7. & Nicephoro lib. 9. cap. 32. huic opinioni accedit ipsius tituli rubrica, quæ de paganis sacrificiis, & templis inscribitur: & tandem lex septima eiusdem tituli, quæ paganorum sacrificia diurna, nocturnaq́;nocturnaque grauissimis prohibet pœnis.

Præter hæc cōmemorarecommemorare libet quæ de peruigilationibus Eusebius lib. 2. eccle. histor. c. 17. scribit post Philonem, qui proximus Apostolorum temporibus, imò qui ad colloquium Petri Romæ diuinum verbum concionantis, vt plerique testantur, peruenit, de monachis Christianis in Aegypto librum edidit, cui titulus est, De vita contemplatrice, aut de supplicibus, vel auctore Suida, de vita Christianorum: inquit enim Eusebius, quid autem his addere oportet horum in vnum conuentus? Seorsim quidem mulierum, seorsim etiam virorum frequentatas conuersationes, solitaq́;solitaque, & stata exercitia, quæ etiam nunc nos soli, & maximè vnà cum inedia, cibiq́;cibique abstinentia cum precibus, & cum diuinorum oraculorum meditatione in peruigiliis, & orationibus salutiferæ passionis feriis, & magnæ solennitatis pernoctationibus celebrare consueuimus. IdẽIdem de aliis feriis, & de his tradit Nicephorus lib. 2. cap. 17. rursus de peruigilationibus ad martyrũmartyrum sepulchra eas commendans meminit Theodoretus libro. 2. ecclesiast. histo. cap. 24. quæ si modò fierent ea pieta te, qua tunc fiebant, iure optimo possent à summis pontificibus, & episcopis permitti, imò essent permittendæ.

p. 103

11

*Sexta conclusio. Hoc sanctificationis † dierum præcepto exterior tantùm Dei cultus, puta corporalis requies ad famulandum Deo præcipitur, non autem interna dilectio, aut contritio, nec interior operatio. Hanc conclusionem deducimus ex S. Thoma ij. ij. q. 122. art. 4. Cuius sensum diligenter scrutatur, & probat Dominicus Soto libr. 2. de iust. & iur. q. 4. art. 4. & probatur hæc opinio ex eo, quòd sub præcepto legis diuinæ, vel humanæ, quamuis cadat, & contineatur actus virtutis, finis verò legislatoris, aut modus virtutis non continetur, nec est sub legis ipsius vinculo, & obligatione: quemadmodum docuere idem S. Tho. j. ij. q. 100. artic. 9. & q. 96. artic. iij. & ij. ij. q. 44. artic. 1. 4. & 8. Caiet. vbique. Palud. in 3. sent. dist. 37. q. 1. col. 3. & ibi Ioan. Maior q. 15. nos item hac de re multa scripsimus in cap. Alma mater. de sent. excom. in 6. in prioris partis. §. v. Igitur internus cultus, qui ad contritionem pertinet & ad dilectionem Dei, quo velut in finem tendit legislatoris mens, non est sub ipsius legis vinculo. Ad hæc accedit, quòd ecclesiasticum institutũinstitutum, quo cultus hoc præcepto iussus per hoc determinatur, quod est, missarum solennia audire cum decenti reuerentia, & attentione, vt sit actus humanus. c. missas. cap. omnes fideles. de consecr. dist. 1. ad cultũcultum nos tantùm externum obligat, & arctat: ergo palam est, in præcepto diuino non esse alium actum comprehensum, cùm alioqui nisi illum explicaret, non esset ecclesia fida diuini iuris interpres. Est & alia huius assertionis ratio, quòd huiusmodi præcepta, quibus aliquid iniungitur, non obligant ad charitatis modum, sed possunt quantum ad substantiam operum extra charitatem impleri ita, vt euitetur peccatum: ergo præceptum hoc quo ad substantiam operum seruatur, & adimpletur, vt & alia præcepta extra charitatem, nec ex eo tenetur quis in die festo se ad gratiam præparare. Et propterea præceptum dilectionis Dei non est in decalogo inclusum, sed extra in fronte præfixum, tanquam omniũomnium præceptorum finis: si modum charitatis consideremus, non vt est singularis obiecti, sed vt est vniuersalis conditio omnium virtutum. Hac etenim ratione considerata dilectio Dei, licet sit finis omnium præceptorum. 1. ad Timoth. 5. finis præcepti charitas, non includitur in quolibet præcepto Decalogi, quamuis in omnibus vt finis præmittatur. S. Thomas. 1. 2. q. 100. articulo 4. & ij. ij. quæst. 44. articu. 4. & quæst. 79. artic. ij. & Caiet. ij. ij. quæst. 64. artic. 8. nec tenetur quis parentes honorare ex Dei charitate, sed satis illi erit, vt adimpleat præceptum quo ad substantiam operum si parentes honorauerit exteriori reuerentia, nec transgreditur præceptum de honorandis parentibus, licet eam reuerentiam præstiterit in peccato mortali. Verùm si cōsideremusconsideremus dilectionẽdilectionem Dei, vt est singularis actus peculiaris virtutis amandi, sicut est alius actus sperandi, alius actus credẽdicredendi, nempe cuius contrariũcontrarium est, formaliter odijsse, tunc actus charitatis cadit sub singulari præcepto, nempe sub hoc, Diliges dominũdominum DeũDeum tuũtuum, & proximũproximum sicut teipsum: sicuti docet S. Tho. j. ij. q. 100. art. 10. illũq́;illumque sequutus Dominic. Soto de iusticia & iure lib. ij. quæst. 3. ar. 10. Fit igitur, vt hoc pręceptũpręceptum decalogi minimè transgrediatur quis ex eo, quòd in diebus festis peccatum aliquod mortale commiserit. Vnde illud euidenter consequitur, non teneri quem in confessione sacramentali confiteri tempus diei festi, quo crimen aliquod commisit, sed illi satis erit, peccatum ipsum confiteri: quod nos probare conati sumus in dicto §. quinto. quo in loco meminimus plurium auctorum, qui hanc sextam conclusionem improbarunt. Qui verò actus possint licitè in diebus festis fieri, diligenter explicant Syluester, Caietanus, & alij in verbo, festum. Dominicus Soto in dicta quæstione 4. articu. quarto. à quo pluribus rationibus adductis hæc fuit tractata controuersia, quæ agit de interiori cultu festorum. Erit etenim summa huiusce disputationis, hoc præceptum habere duo membra, alterum negatiuum, quod est, cessare à seruili opere, alterum affirmatiuum, quod est, cultus ab ecclesia præscriptus. Primum verò membrum intelligendum est, vt & omnia moralia præcepta, iuxta planum, & literalem sensum: non secundum translatitium, siquidem in moribus instituendis non oportet vti translatitio aut metaphorico stylo, & ideo cùm peccata in sensu plano, & literali non sint, nec dicantur opera seruilia, & in festis iubeamur cessare ab operibus seruilibus, consequitur necessariò, peccata hoc speciali præcepto minimè prohiberi. Secundum autem membrum, tantùm obligat ad actum exteriorem, & ad interiorem, qui propter exteriorem est omnino necessarius, nempe audire missarum solennia ea attentione, quæ illum actum exteriorem humanum efficiat, & religionis |

p. 104

opus. Quod in specie adnotarunt Angelus in verbo, feria. §. quarto. & Caietanus in verbo, Festorum violatio. qui hanc sextam conclusionem optimè probat in ij. ij. quæstione 122. articulo quarto. Cui parum oberit, quod illic sanctus Thomas scripsit, asseuerans, peccata verè aduersari obseruantiæ festorum: quia ea opinio est intelligenda, non quo ad substantiam præcepti, sed quantum ad eius finem. Verè etenim peccatum aduersatur fini huius præcepti, & aliorum. Nam, vt de hoc tractemus, præceptum istud institutum est ad vacādumvacandum Deo, & rebus diuinis, cui equidem fini magis pugnat peccatum, quàm opus seruile: & tamen substantiæ præcepti magis pugnat opus seruile, quàm peccatum. Qua ratione quod idem Sanctus Thomas subdit, à Christianis sabbatum seruandum esse spiritualiter, est omnino accipiendum, quò ad intentionem pręcipientis, & finem ab eo significatum, non quòd ea obseruatio sit de substantia præcepti, vt qui sic non seruauerit, transgressor sit illius.

CAPVT XX.

QVamuis ex sola naturalis rationis cognitione, absq;absque vllo diuini, vel humani iuris præscripto, ieiunium qua ex parte abstinentiam moralem pertinet, fuerit olim, & nunc ethnicis philosophis planè cognitum, vt quilibet iuxta rectam prudentiæ rationem ad tuendātuendam bonam valetudinem, ad sensum, & intellectũintellectum illustrandum, saltem ne nimia ciborum ingluuie temerè quis in morbum corporis, vel animi incidat, teneatur temperantia, & mediocritate prudenter vti: præstantius tamen multò christianis, & his, qui veram Dei cognitionem habent, ieiunium est legibus institutum, multis titulis, & nominibus maximè cōmendandumcommendandum, etiam si hæretici, qui nunquam ecclesiam infestare cessant, & hoc sanctissimum opus euertere fuerint conati: quorum impijs conatibus viri sanctitate, & doctrina insignes restiterunt olim, & aduersus impudentissimam, sceleratissimamq́;sceleratissimamque Lutheranorum pestem nunc resistere Deo duce satagũtsatagunt, omniq́;omnique studio moliuntur. Horum scripta tot locis ex sacra scriptura selectis, tot sanctorum patrum testimonijs adductis, vberem adeò huiusce rei tractatum continent, vt hoc in loco ad illorum lectionem Christianæ Theologiæ studiosum ablegantes pauca quædam obseruare constituerimus in eorum vtilitatem, qui iuri pontificio, & Cæsareo tantùm operāoperam dederint.

Prima conclusio. Ieiunium † quo Christia

1

*ni vtimur, quoq́;quoque vsi fuêre sancti patres, maximè differt à communi virtutis temperantiæ exercitio, moraliq́;moralique abstinentia: tametsi verè sit actus abstinentiæ virtutis. Hanc conclusionem ex multis deducimus, primum quod moralis abstinentia hoc ipsum continet, quòd propter aliquam rectam rationem ad valetudinem animi, vel corporis, ad morbum aliquẽaliquem vitandum, ad aliqua opera corporalia expeditiùs agenda, minus cibi sumamus, quàm nobis fas esset secundum communem statum, seclusa speciali ratione, qua prudenter considerata, morali abstinentia vtimur. Sicut & moralis temperantia dictat, non esse excedendum ab eo, quod recta ratio, & naturalis præscribit debitis circumstantijs pensatis, vt bonam corporis valetudinem, & animi sensum tueamur: quemadmodum S. Thomas docêre conatur. ij. ij. quæst. 146. art. 1. ad 2. & q. 147. artic. 1. ad 2. Generaliter etenim temperantia, auctore Cicerone libr. 2. veteris Rhetorices, est rationis in libidinem, atq;atque alios non rectos impetus animi firma, & moderata dominatio. Vel secundum Macrobium libr. 1. de somnio Scipionis. c. 8. Est nihil appetere pœnitẽdumpœnitendum, in nullo moderationis legem excedere, |

p. 105

sub iugum rationis cupiditatem domare, quæ & Aristoteles tradit ij. & 4. Ethic. ac docet S. Tho. ij. ij. q. 141. quò fit, vt satis constet, quæ sit moralis temperantia, quæ item moralis abstinentia, quibus etiam veteres, ethniciq́;ethnicique philosophi vsi fuêre ad corporis, & animi integritatem, valetudinemq́;valetudinemque tuendam, ac conseruandam, vel ad opera corporalia expeditiùs agenda, aut præter communem vsum ad morbum aliquem vitandum: & quandoq;quandoque in hoc intenti, vt abstinentia ciborum animi intellectum promptiorem haberent, ad ea faciliùs agenda, & percipienda, quæ vel moralem, vel naturalem philosophiam, mathematicasq́;mathematicasque disciplinas attinebant.

Secundò, communis vsus temperantiæ virtutis in hoc tendit quantũquantum ad cibum, & potũpotum, vt tantùm ex eis sumat, quantũquantum sibi sit necessarium, aut competat iuxta illam mediocritatẽmediocritatem, quæ prudẽterprudenter in virtutibus seruanda est: nōnon in puncto, sed in latitudine quadam secundũsecundum cōmunemcommunem statũstatum, ita quòd nullus sit excessus.

Tertiò, quia sicut laus fortitudinis consistit in quodam excessu, & ab eo omnes eius partes nomen accipiunt: ita & temperantiæ laus in quodam defectu versatur: atq;atque ideo abstinentia temperantiæ pars à defectu nomen habet, & nihilominus medium tenet in illa latitudine, quæ à recta ratione ducitur.

Quartò, sicut moralis quædam recta ratio patitur, ac dictat, quòd propter aliquāaliquam specialem causam temporalem sumat quis minus cibi, aut potus, quàm cōmunicommuni quadāquadam circũspectionecircumspectione iuxta communem statum sibi cōpeteretcompeteret, quod paulò ante adnotauimus: ita & multò magis recta ratio, prudensq́;prudensque id ipsum dictat ad spiritualia mala vitanda, bona verò cōsequendaconsequenda, seruata semper, & vbiq;vbique illa rectitudine, quæ ita abstinentiam istam intra virtutis limites continet, vt tantum cibi sumatur, quod natura cōseruariconseruari possit, cùm alioqui verè dici non possit abstinentia. Hæc ex eodem diuo Thoma in locis paulò antè citatis, & in 4. sent. dist. 15. q. 3. ad primam & secundam.

Quintum planè ex his deducitur, posse quẽquem intra temperantiæ virtutis limites obseruata philosophica latitudine, certam cibi, & potus quantitatem sumere absque aliquo excessu secundum rectam rationem, & eundem posse minorem cibi, ac potus partem sumere absq;absque eo, quòd vlla læsio naturæ fiat quo ad ipsius sustentationem.

Sextò, illud dubio procul assertionem primam confirmat, quòd ieiunium ecclesiasticũecclesiasticum non solùm in hoc versatur, vt à superfluis cibis, & potibus abstineamus: hoc enim pertinet ad necessitatem virtutis ex cōmunicommuni eius vsu, sed & in hoc, vt ab illis etiāetiam abstineamus, quæ salua virtute nobis licêrent, quod vbiq;vbique S. Thomas expressim docet.

Septimò ex eo, quòd ieiunium ChristianũChristianum tria potissimum inducat, & operetur. PrimũPrimum ad carnis concupiscentiam reprimendam, eiusq́;eiusque sedandos illicitos motus. Paulus Apostolus 1. ad Corinth. c. 9. Castigo, inquit, corpus meũmeum, & in seruitutem redigo, ne cùm alijs prædicauerim, ipse reprobus efficiar. Vas igitur electionis aduersus corpus depugnat, illudq́;illudque subigere conatur ieiunijs, & vigilijs: ne violenta quadam tyrannide animæ aduersetur, in morem serui contumacis lasciuiat. Etenim remedium est salutare ieiunium ad domandam corporis lasciuiẽlasciuiem, & eius pruritus reuincendos: parsimonia siquidem, gulæq́;gulæque cōtinentiacontinentia corpus hominis castigatur, in ordinemq́;ordinemque redigitur, ne lasciuiens nimis, & effrænæ rationis metam transiliat. Ieiunijs deniq;denique ceu gubernaculo, corporis nauicula regitur, exhauritur sentina ventris, petulantia carnis marcescit, crudelissimus hostis pallet, ac terretur: atq;atque hæc de primo. SecundũSecundum, ꝙquod mens liberius eleuetur ad sublimia cōtemplandacontemplanda. Sic Daniel post ieiuniũieiunium triũtrium hebdomadarũhebdomadarum vidit visionẽvisionem, & reuelationẽreuelationem à Deo accepit: Daniel. c. x. Tertiò, ieiuniũieiunium prodest ad satisfactionẽsatisfactionem pro peccatis. Iohel. c. 2. CōuertiminiConuertimini ad me in toto corde vestro, in ieiunio, fletu, & planctu. qua ratione D. August. in sermone de oratione, & ieiunio scribit, ieiuniũieiunium purgat animam, mentẽmentem subleuat, & propriāpropriam carnẽcarnem spiritui subijcit, cor facit contritũcontritum, & humiliatũhumiliatum, concupiscentię nebulas dispergit, libidinũlibidinum ardores extinguit, castitatis verę lumẽlumen accẽditaccendit. Quę quidẽquidem S. Tho. tradit in d. q. 147. arti. 1. Abstinentia verò, quam philosophi docuerunt, quaq́;quaque vsi cōmunitercommuniter fuêre, hos effectus minimè cōsequiturconsequitur, imò potius recta corporis valetudine existente, quæ per cōmunẽcommunem temperantiātemperantiam adquiritur & cōseruaturconseruatur, validior redditur natura nostra, sicuti experimento cōstatconstat. Quòd si aliquādoaliquando ethnici vsi sunt inedia, & morali sobrietate, ac tẽperantiatemperantia intra limites eius, maiori tamen, quàm ea quæ cōmuniscommunis erat: id fecêre in finẽfinem omnino tẽporalẽtemporalem, minimè cogitātescogitantes de his quæ spiritualia sunt, nec in id intenti, in ꝙquod christiani ieiunātesieiunantes intẽdimꝰintendimus, aut iuxta ipsius legis |

p. 106

mentem intendêre debemus. Igitur satis probatur prior conclusionis pars, & ex ea, ieiunium christianum maximè differre à ieiunio, ꝙquod dicere possumus philosophicum ab abstinentia morali, qua veteres ethnici quandoq;quandoque vsi fuêre. Posterior conclusionis pars ex eo deducitur, quòd cùm ieiunium ordinetur ad aliquod bonum, & honestum, necessariò sequitur virtutem esse, quod S. Tho. in d. art. 1. probat. Abstinentia verò virtutis temperantiæ pars subiectiua: imò virtus specialis pertinet ad medium constituendũconstituendum in cibis, & potibus, in quibus & ieiunium constituitur: & ideò ieiunium est virtus, & abstinentiæ actus, auctore eodem Thoma art. 2. qui in vtraq;vtraque quæstione satis docet, abstinentiam esse in cibis, & potibus temperantiam, post Macrobium lib. 1. de somnio Scipionis cap. 8.

2

*Secunda conclusio. Ieiunium † vbi est necessarium ad reprimendos carnis illicitos motus, vel ad eleuationem mentis ad spiritualia, est iuris naturæ præceptum. Probatur ex eo, quod sicut tenetur quis abstinere ab illicitis carnis operationibus, quæ dubio procul contingunt à violenta quadam corporis tyrannide: ita vtiq;vtique tenetur vti medijs necessarijs ad carnis illicitos motus sedandos. Deinde quem admodum tenetur quis aliquo tempore diuina, & spiritualia contemplari, eadem ratione tenetur seipsum mediss necessarijs ad illam contemplationẽcontemplationem præparare. Ergo ieiunium, vbi ad hęc fuerit necessarium morali quadam consideratione, erit profectò iure naturali præceptum, quòd S. Thom. scribit ij. ij. q. 147. artic. 3. idem in 4. sent. dist. 15. q. 3. ad 4. idem de oratione respondendum erit, eam scilicet esse ex præcepto iuris naturalis, vbi est necessaria ad reprimendas carnis tentiones, illicitosq́ue motus, vel ad salutem spiritualem consequendam ex diuino auxilio: quemadmodum idem Thomas & alij senserunt adnotante Martino Azpilcueta in c. quando de consecrat. distinct. 1. notab. 3. numer. 13. & in Manuali cap. 13. numero 18.

Tertia conclusio. Ieiunium qua ex parte necessarium est ad sedandos, & reprimendos illicitos animi motus, vel ad spiritualia contemplanda: sicut est iure naturali pręceptum, ita & lege diuina euangelica. Hæc constat ex his, quæ scripsimus in cap. præcedenti. nume. 4. Nam quæ iure naturali præcepta sunt, eadẽeadem & lege diuina euangelica pręcipiuntur: quod illic probauimus. Et præterea lex noua euangelica nobis præcepit, vt animi motus componeremus, auctore Chrysostomo Matth. ca. 5. idq;idque S. Thom. explicat. j. ij. q. 107. art. 4. ergo & omne illud præcepisse videtur, quod sit necessariũnecessarium ad hanc animi interiorẽinteriorem compositionem, vt iustè operemur animi promptitudine & alacritate, repressis illicitis animi motibus, qui nos facilllimè & obruent, ac pessumdabutnpessumdabunt, nisi medijs illis vtamur, quæ ad hanc extirpandam calamitatem sunt necessaria. Id ipsum sensit Thomas ij. ij: q. 167. art. 4. ad primum.

Quarta conclusio. Potuit ecclesia ieiunium † ex præcepto quibusdam diebus Christia

3

*nis indicere: idq́;idque fuit maximè vtile. Hæc est assertio S. Thomæ in dicta quæst. 147. artic. 3. ad 1. & in dicta q. 3. ad 4. Etenim quemadmodum ad seculares principes, ciuilemq́;ciuilemque rempublicam pertinet, præcepta tradere de his, quæ in rebus temporalibus communi vtilitati conueniunt. ea quæ generalia sunt iuris naturalis iuxta rationem politicam in specie diffiniendo: ita & apud ecclesiam, & ecclesiasticos principes ius est, & potestas præcipiendi ea peculiaribus statutis, quæ iuxta communẽcommunem rationem vtilia sunt, & quandoq;quandoque necessaria quo ad bona spiritualia, supernaturalemq́;supernaturalemque fœlicitatem consequendam. Nam & hoc esse munus prudentis legislatoris nemo profectò negabit, qui politicam disciplinādisciplinam vel mediocriter intellexerit. Ieiunium autem esse plerunq; necessarium, & cōmunitercommuniter vtile ad spiritualia bona obtinenda, constat ex his, quæ paulò antè adnotauimus: & quia in multis omnes offendimus. Iacob 3. & caro aduersus spiritum concupiscit, teste Paulo ad Galat. 5. Ergo in ecclesiastica Republica oportet, Christiana & catholica institutione aliquot diebus, & temporibus constitui ex præcepto ieiunium, & hanc à cibis abstinentiāabstinentiam, non quòd opus supererogationis præcipiatur, sed potiùs opus illud, quod maximè est necessarium in communi hominum statu, & dubio procul omnibus, qui salutem spiritualem adsequi conantur, admodum vtile, præstantissimumq́;præstantissimumque aduersus carnis contumacem, rebellemq́;rebellemque cōtracontra spiritualia conatum, quod ex multis constat, quæ passim in veteri, & nouo testamento in laudem, & ieiunij commendationem scripta sunt, & quæ in vnum ferè locũlocum congesserunt D. Hieronym. 2. lib. contra Iouinianum. Ambrosius in lib. de Helia, & ieiunio. Augustinus in epistola ad CasulanũCasulanum presbyterum. |

p. 107

Ex iunioribus Iodocus Clictouæus in propugnaculo eccles. contra Lutheranos. Alfonsus Castro in lib. de hæresib. in verbo, ieiunium. Ioan. Arboreus in Theosophia lib. 9. cap. 18. & 19. diligentissimè Martinus Ayala Episcopus Guadixiensis de traditionibus eccles. 3. parte. in consideratione de traditione ieiuniorum. Hac igitur quarta conclusione refellitur error, & hæresis illorum, qui licet ieiunia omnino non improbauerint, in eam tamen dementiam inciderunt, vt existimauerint, non esse obseruanda ieiunia solenniter ab ecclesia instituta, sed ieiunandũieiunandum esse, cum quisq;quisque ex eius libero arbitrio voluerit, nullo pacto admittẽtesadmittentes, ecclesiam posse ad ieiuniũieiunium obligare, quem errorẽerrorem damnauit Synodus Gangrensis cap. 19.

Quinta conclusio. Ecclesia catholica ab initio legis Euangelicæ quibusdam dieb. ieiunia Christianis præcepit, & lege lata indixit. Hæc etiam ab omnibus Theologis recipitur. præsertim à S. Thoma in d. q. 147. art. 3. & in 4. sent. dist. 15. q. 3. Eandemq́;Eandemque communem opinionem communi consensu probant omnes iuris pontificij professores. Sunt etenim pontificijs constitutionibus ieiunia diebus quibusdam instituta, quorum quædam ab Apostolorum temporibus præscripta fuisse adeò constat, vt veteris ac propè diuini instituti maie

4

*statem referant. Nam de ieiunio † quadragesimæ extat canon Apostolorum, cap. 68. quo quidem canone admonemur, & vt ipse opinor, præcepto adstringimur, sacrum quadragesimæ ieiunium obseruare, veluti iam prius institutum. Vnde plures maximæ auctoritatis viri, quadragesimæ ieiunium à Christo fuisse institutum, constanter asseuerarunt, vt obligatio ad illud non tantum ex humano præcepto pendeat, sed & ex diuino, quorũquorum de numero fuere Maximus Episcopus Ambrosius in quodam sermone de quadragesima. 23. & rursus sermone 34. Augustinus in epistola 119. cap. 15. ad Ianuarium, & in sermone primo feriæ quartæ post Dominicam secundam quadragesimæ. Telesphorus Papa in cap. statuimus. dist. 4. Leo Papa in sermone primo de quadragesima. Beda in sermone de ascensione. Theophilus Alexandrinus li. 3. de Pascha. Hieronymus contra Montanum epistola ad Marcellam. Idem & ex Ignatio deduci videtur in epistola 4. atq;atque Epiphanio contra Arrianos. Meminit & huius ieiunij Sozomenes lib. 1. Eccles. hist. c. 11. sed & concilium Bracharense primum adeò hoc quadragesimæ ieiunium obseruari præcipit, vt nullo pacto permittat, id solui feria quinta hebdomadæ sanctæ, quæ vocatur Cœna Domini, Idem statutum est in concilio Toletano 8. ca. 8. & Laodicensi c. 50. apud Burchardum lib. 13. cap. 8. & Gratianum de consecra. dist. 3. ca. non oportet, & rursus illic in ca. non liceat. ex synodis Græcorum cap. 50. Ex quibus, licet quandoq;quandoque hoc fuerit controuersum, est obseruandum, hoc quadragesimæ ieiunium ab initio ecclesiæ sacrosanctum, ab Apostolis institutum fuisse, ad Christi tamen exemplum, qui quadraginta diebus ieiunans, vt inquit Augustinus, hoc ieiunium consecrauit. Atq;Atque ideo hæc vna poterit esse ratio, cur vetustissimi quidam Theologi scripserint, hoc ieiunium ex diuina institutione processisse, id est, ab Apostolis ad exemplum dominici ieiunij, & hoc fuisse institutũinstitutum: quod Ignatius in præcitata epistola sensit. Est etenim frequentiori opinione receptũreceptum, nec hoc ieiunium fuisse præcepto diuino inductum. Tametsi vt modo admonebāadmonebam, fuerit aliquando ex sanctorum patrum testimonio probatum, quadragesimæ ieiunium obligationem inducere à lege diuina euangelica. Poterit sanè & hæc controuersia aliter dissolui, auctore Augustino ad Casulanum presbyterum, qui scribit: lege euangelica à domino, & redemptore nostro Iesu præceptum esse ieiunium generali quodāquodam præcepto, non tamen quib. & quot diebus ieiunare teneamur. Vnde D. Augustinus illic planè probat, conclusionẽconclusionem tertiam, quāquam superius tradidimus: atq;atque iuxta illius sensum intellexit, ieiunium lege diuina euangelica esse pręceptũpręceptum. Quod est in hoc tractatu omnino menti tenendum ad multa, & forsan difficilia intelligenda. D. Basilius in concione ij. dogma pietatis appellat quadragesimāquadragesimam, ad cuius ieiunium omnes inuitat, & exhortatur. Sed & hoc quadragesimæ ieiuniũieiunium magnũmagnum appellauit Nicephorus li. 8. hist. eccl. c. 42. qui li. 12. c. 34. post SocratẽSocratem lib. 5. c. 22. de hoc ieiunio ita scribit: Et primũprimum de obseruatione paschalis festi dicendũdicendum. Quæ enim eas pręcedunt ferias ieiunia, variè apud quosq;quosque abinitio seruato cōperimuscomperimus. Romani namq;namque tres cōtinuascontinuas hebdomadas, sabbatis & dominicis diebus exceptis, ieiunarunt. Illyrici autẽautem & cuncta Græcia, pręterea Alexandria, & Lybia omnis, Aegyptus & Palestina sex hebdomadibus ante festũfestum paschæ ieiuniũieiunium continuarunt, quadragesimam tempus id nominantes. Alij rursus ante septẽseptem hebdomadas ieiunare cœperunt: Sicuti Con|

p. 108

stantinopoli, & circumcirca ad Phæniciam vsq;vsque, tribus tantũtantum hebdomadibus quinos dies ex internuallo, binis septimis intermissis à cibis se abstinentes, itidem quadragesimam tempus tale vocarunt. Montanistæ verò duabus. Quos mihi demirari in mentem venit, quomodo omnes isti in dierum numero sic variantes, quadragesimam tamen ieiunij tempus vocarunt. Quamuis alij aliam rationẽrationem texentes, nomini ei honestum prætextum obtendant. Hæc Nicephorus post Socratem, cui Epiphanius conuenire videtur aduersus Massalianos, varios ritus commemorans circa tempora ieiuniorum. Cæterùm apud Socratem Græcè ita legitur, αλλοιπρὸ ἑπτὰ τῆσ ἑορτῆσ ἑβδομάδων τῆσ νηφείας ἀρχόμενοι, κὶ τρεῖσμόνας πενθημέρους ἐκ διαλημμάτων νηςεύoντες, ὀυδέν ἡττον κὶ ὰυτοὶ τεσσαρακοφὴν τὸν χρόνον το̃υτον καλο̃υσι. vt ipse Latinè interpretor. Alij rursus septima hebdomada ante Paschæ festum ieiunare inceperunt, & tribus hebdomadibus tantùm ex interuallo quinis diebus ieiunantes, nihilominus tempus hoc quadragesimam vocarunt. Quorum verborum, ni fallor, est verus sensus, quosdam esse significans, qui septima hebdomada ante Paschæ festum ieiunium hoc ritu, & modo incipiunt, & prosequuntur: vt prima hebdomada, tertia, & quinta ieiunent, quinis tamen diebus: excipiunt enim sabbata, & dies dominicos, septima verò hebdomada, quæ vltima est, & dominico diei Paschæ proximior, etiam sabbato ieiunent. Igitur qui ritum istum obseruant, septem hebdomadas ex interuallo ieiunia celebrare conantur, intermissa semper vna hebdomada, in qua cessant à ieiunio, prima, Tertia, Quinta, & Septima ieiunantes. Nam quod ex Socrate Epiphanius li. 9. tripart. cap. 38. & diligentissimus Nicephori interpres deduabus septimanis intermittendis tradiderunt, præterquam quod ex Socrate id mihi nōnon constat, Nicephori etenim Græcum codicem nondum legi, non satis congruit: Siquidem ex septem hebdomadibus, si tres tantùm ieiunio celebratæ fuerint, quatuor, non duæ tantùm, erunt intermittendæ. His accedere videtur non admodum inconcinnè quod scribit Ambrosius in sermone 34. Hoc enim, inquit, dico, quia audio complures, quod grauius est, fideles, alternis in quadragesima hebdomadis abstinere, & consecratum illum dierum numerum gula intemperanti violare: hoc est, prandere septem dierum curriculo, & septem dierum spacio ieiunare. Hæc Ambrosius. Quòd si dixeris, iuxta nostram interpretationem quatuor hebdomadibus ieiunium obseruari, non tribus, quod Socrates voluit, respondeo, Socratem tres tantùm hebdomadas adnumerasse πενθημέρουσ: id est, quarum quælibet quinque ieiunij dies haberet: quartam verò, quæ sancta à nobis dicitur, omisisse, quòd ea dubio procul ab omnibus ieiunio sit destinata, non ex quinque, sed ex diebus sex. Nam licet Græci olim sabbata, etiam quadragesimæ à ieiunio exciperẽtexciperent, prohibentes sabbatis ieiunare: vno tamen sabbato quadragesimæ, quod est ante dominicam Paschæ diem, omnino ieiunabant: quemadmodum constat ex Vmberto, & Innocentio, quorum hac de re sententiam diligenter retulit Franciscus Torrensis in lib. de canonibus sextæ synodi, canone 55. existimat tamen, canonem illum, qui ex ea synodo prohibet in sabbato quolibet ieiunium, adulterinum esse, & contra Romanę ecclesiæ consuetudinem, atque ideo respondere conatur canoni 65. Apostolorum, vbi statutum fuit. Si quis dominicum diem, aut sabbatum, vno solo dempto, ieiunare depræhendatur, deponitor, sin laicus à communione eijcitor. Conuenit verò cum hoc canone † canon ille sextæ

6

* synodi quinquagesimus quintus, conueniunt itidem Socrates, ac Nicephorus ab omnibus sabbatis vnum excipientes, nempe magnum illud, quod diem dominicum resurrectionis præcedit. Sed & diuus Ignatius in epistola quarta inquit, Quicunque dominicam, aut sabbatum ieiunauerit, pręter vnum sabbatum Paschæ, ipse est Christi interfector. Ex quibus & alijs, quæ paulò pòst tradentur, apparet, apud Græcos, & in Orientali ecclesia olim ieiunium sabbati, etiam in quadragesima prohibitum fuisse: & à præcepto ieiunij exceptũexceptum: atque ideo existimo, canonem sextæ synodi quinquagesimum quintum adulterinum non esse: cui opinioni & diuus Ambrosius suffragatur in libro de Helia capite decimo scribẽsscribens: quadragesima totis præter sabbatum, & dominicum ieiunatur diebus. Hoc ieiunium domini Pascha concludit. Hæc Ambrosius. Quamuis Romæ, & ferè in occidentali ecclesia ieiunium diebus sabbati licitum erat, & quandoque præceptum, quemadmodum statim probabimus, & synodus Agathensis probat cap. 12. & apud Gratianum de consecrat. distinctione 3. ex eodem scribitur. Placuit, vt omnes ecclesiæ exceptis dominicis in quadragesima, etiam in die sabbati, sacerdota li ora|

p. 109

tione, & discretionis communione ieiunent. quod verò idem Socrates, & Nicephorus scripsere asserentes, Romanos tres tantum hebdomadas, dominicis diebus, & Sabbatis exceptis ieiunare: existimatidem Franciscus Torrensis super Cano: 13. mendacium esse, asseuerans, quadragesimam integram apud Romanos ieiunio obseruatam fuisse: idem ipso verissimum esse contendam, modo illud obseruemus, olim etiam apud Romanos quadragesimæ ieiunium à secunda feria post dominicam quadragesimæ incepisse. Quod insinuat Telesphorus septimus à Petro Pontifex, qui decreto proprio diffiniuit, ac præcepit, clericos omnes septem hebdomadas plenas ante sanctum pascha ieiunare, & à carnibus abstinere, quia discreta debet esse vita clericorum, & laicorum, addidit enim septimam hebdomadam quo ad clericos, quæ dicitur quinquagesima, sentiens, laicis sex quadragesimæ hebdomadas indictas fuisse, sicuti apud Gratianum constat. cap. statuimus. & sequentibus dist. iiij. Alibi verò, saltem in Orientali ecclesia variè ieiunium quadragesimæ fuit obseruatum, siquidem Irenæus scribit apud Eusebium lib. quinto. ecclesi. histor. capit. vicesimo sexto. & Nicephorum libr. quarto. capi. tricesimonono. non modò de die Paschæ, verùm etiam de ieiunij specie quæstionem fuisse. Quidam namque existimabant, vnum ipsos oportere diem ieiunare, quidam duos, alij etiam plures, nonnulli autem quadraginta horis diurnis, & nocturnis diem eorum metiuntur, horam pro die ieiunantes. Atque hęc Ireneus ex codice Græco, vt obiter lectorem admoneāadmoneam, in Latinis Eusebij codicibus lib. 5. cap. xxiiij. puodquod Rhenanus in præfatione adnotauit, hunc locum aliter legi, imò & apud Nicephorum non sic planè è Græco in Latinum versum fuisse. Ieiunium autem quadragesimæ multis ex causis fuit ab initio institutum, quarum illa est omnium potissima, vt eas hoc tempore vtilitates consequamur, quas ex ieiunio deduci superius probauimus. Deinde, vt scribit Leo in sermone. iij. de quadragesima, Christianam fortitudinem nulli magis, quàm præsentes exigunt, & conferunt dies, quibus dum obseruantia spiritualis impenditur, consuetudo, in qua perseueratur, adquiritur. Notum enim est, hoc esse tempus, quo per totum mundum sæuiente diabolo acies debet Christiana confligere, vt si quos desidia tepidos, aut solicitudo habuit occupatos, nunc oportet armis spiritualibus instrui, & cœlesti tuba ad ineundum certamen accendi. Est & alia huius ieiunij ratio, vt passionem Christi, & admirabilem resurrectionem eius, sanctum hoc ieiunium præcederet, & capiti nostro per carnis afflictionem adsimilati sanctiùs, & puriùs à reliquis peccatorum purgati mysteria redemptionis, & resurrectionis nostræ recolamus, quum resurrectio illustrissima sit, & antiquissima festiuitatum omnium, quas ecclesia catholica celebrat. Quam rationem D. Hieronymus tradit in sermone de quadragesima. Nam & gentiles religionis causa, vt sanctiùs sacrificia celebrarent, aut sacris initiarentur, ieiunia quædam obseruasse, constat ex Plutarcho in Demosthene, & his, quæ de Diis gentium tradit Gregorius Gyraldus Syntagmate. xvij. pagina. dccxv. ac rursus pagina. dccxl. refert Aegyptiorum ritum, qui pridie celebritatis, aut festi, ἐν προεορτίῳ, vt Græci dicunt, ieiunabant idem Syntagmate xij. scribit, in Cereris celebritate in eius deæ honorem ieiunia quædam ab ethnicis instituta fuisse, quo magis Christianorum mirabimur audaciam, socordiam, & in rebus diuinis multis nominibus exprobrandam segnitiem, qui ieiunia tot iustis de causis ab ecclesia in nostram vtilitatẽvtilitatem nobis a indicta vel omittamus facillimè, vel ea obseruemus ita licenter, vt nulla in cibo, & potu abstinentia verè deprehendi vel minima ex parte possit. Obseruarunt & Hebræi olim ieiunia quædam, quorum mentio fit Zachariæ capi. octauo. vbi Diuus Hieronymus de eis tractat, & traduntur à Gratiano in capitu. huius. & capitu. ieiunium. lxxvj. distinctione. à Diuo Thoma. ij. ij. quæst. cxlvij. artic. v. qui huius magni ieiunij, & aliorum prædictam rationem reddit.

Cæterùm Diuus Gregorius in homilia decimasexta. super euangelia. apud Gratianum † in capit. quadragesima. de consecratione di

7

*stinctione quinta & Burchardum lib. xiij. cap. primo. numeri dierũdierum, quibus in quadragesima ieiunamus, duplicem rationẽrationem exponit, primāprimam quidem, vt redemptorẽredemptorem nostrũnostrum imitemur, qui quadraginta diebus ieiunauit, secundāsecundam, vt in hoc ieiunio decimam dierum singulis annis domino sancta obseruatione offeramus. Annus etenim constat ex CCCLXV. diebus quorum decima pars deducitur, & numeratur |

p. 110

ex triginta sex, quadragesima verò incipit à die dominica, quæ quadragesima vulgò dicitur à ministris ecclesiasticis, & est sexta hebdomada ante Pascha, & festũfestum resurrectionis: quo tempore intermedio computantur quadraginta duo dies, è quibus sex dominicæ deducuntur, atq;atque supersunt triginta sex dies, quibus necessariò ad quadragenarium numerum complendum additi fuêre quatuor ante quadragesimam, nempe quarta feria cinerum, quinta, sexta, & sabbatum. Hæc Gregorius. Cui Speculator in rationali diuinorum officiorum lib. 6. cap. de dominica prima quadragesimę. Addit, quadragesimam dici à dominica prima post cineres vsq;vsque ad feriam quintam, quæ nominatur à Cœna domini ex eo, quòd illo die Christus pascha celebrauerit, eaq́;eaque ratione, vt quadraginta diebus integris ieiunemus, addè feriam sextam diei veneris, & sabbatum sanctum. Sic sanè poteris interpretari diui Gregorij respōsumresponsum, licet id sit satis intellectu facile, quod & Dominicus maximè commendat in consil. tricesimo septimo.

Fuit & in dicto canone Apostolorum ab initio ecclesiæ, & legis euangelicæ præceptum

8

*ieiunium † quartæ, & sextæ feriæ cuiuslibet hebdomadæ. Quo testimonio & contra Arrianos Epiphanius vtitur excipiens tempus PẽtecostesPentecostes, quo nullum ieiunium Christianis indicitur. Sexta feria ea quidem ratione, quòd Christus Iesus in ea pro humani generis salute fuerit mortem passus ignominiosam, quarta verò, quia in ea fuit Christus venditus, & à scelestissimo Iuda proditus, vt testatur idem Epiphanius, tametsi Iustinus martyr in quæstionibus à gentibus Christianis propositis. q. 65. probare conetur, Christum Iesum à Iuda proditũproditum fuisse quinta feria, non quarta. qui verò in canone Apostolorum, vbi Gręcè legitur τετράδα: quatuor temporum ieiunium interpretantur, falluntur planè, cùm de quarta feria sit locus ille dubio procul intelligendus, auctoribus Epiphanio, & Haloandro. Nam etsi τετράσ potiùs significet quaternarium numerum, quàm quartam diem, significantissimè tamen diem Mercurij, quę quarta feria vulgò dicitur, in canonibus ApostolorũApostolorum significare videtur. Hac etenim in re dictione ista vtitur non semel iuxta eandem significationẽsignificationem Simeon Metaphrastes Gręcus auctor, pręsertim in vita sancti Nicolai, & in vita sancti Auxentij. atque diem istam hoc nomine appellatum fuisse veteri sublato à beato Syluestro, in eius vita asserit idem auctor, cura, & diligentia Aloysij Lipomani Latinè typis traditus. idem ipse legi in eiusdẽeiusdem Syluestri vita Græcè scripta, auctore Eusebio Cæsariensi nondum typis tradita, quam tamen legere mihi contigit ex bibliotheca illustris viri Didaci à Mendoca olim apud Venetos, & summum ecclesiæ Pontif. Caroli Cæsaris legati. Hæc verò nominis mutatio antiquior sanè mihi videtur Syluestro, saltem apud ecclesiasticos canones. licet nōnon me lateat, SuidāSuidam τετράδα interpretari, τετράσι μαιροῖσ; id est de quatuor temporibus. Hoc etenim ieiunium quartæ feriæ, & Parasceues legitimum esse in qualibet hebdomada, nec soluendum fore, nisi ex graui causa, tradidere Iuo Carnotensis libr. 2. ex Apollonio sancto. Et Gratianus de consecratione distinctione tertia. capit. ieiunia. a quibus eadem redditur ratio, quam ex Epiphanio paulò antè tradidimus. idem vetustissima, & non improbanda traditione apud Romanam ecclesiam obtinuisse, asseuerat Leo Papa quartus in capit. de esu carnium. de consecratione, distinctione tertia. Quam ob rem pluribus in locis apud Hispanos quidam adhuc religionis causa quarta feria ab esu carnium abstinere solent. Huic denique quartæ feriæ ieiunio, & sabbati ieiunium additum fuisse, constat ex Diuo Augustino in Epistola ad Hieronymum, quæ est. 19. saltem apud ecclesiam Occidentalem. Idem insinuat Innocentius in epistola prima ad Decentium. cap. Sabbato. de consecrat. dist. 3. sensit Hieronymus ad Lucinium. & Gregorius Papa septimus in cap. quia dies sabbati. de consecr. dist. v. quod de Romanis fatetur Nicephorus libr. xij. eccle. hist. cap. xxxiiij. scribens, Romanis mos est, sabbato quouis ieiunare. Rursus D. Augustinus in epistola ad Casulanum presbyterum. lxxxvj. contendens, aduersus Vrbicum quendam non esse damnādosdamnandos cuiusque prouinciæ mores, ac ritus diuersos, variôsque in diebus ieiunandis: nec esse improbandam consuetudinem, ex qua ieiunium sabbati minimè sit præceptum, sed sit cuique voluntarium, scribit, Romanam ecclesiam, & eam quasdam, paucas tamen sequutas sabbatum ieiunare ex ea causa, quæ ab eodem Augustino commemoratur. denique fatetur, ecclesiam quarta, & sexta hebdomadæ die ieiunare, quarta ex eo, quòd eo die consilium Iudæi fecerint ad occidendum Iesum, sexta, quia ea die fuerit cruci affixus. tradit etiam, plerosque ex Romana plebe |

p. 111

frequenter quarta, & sexta feria, atq;atque ipso sabbato ieiunare. Vnde non temerè opinabimur, ex hoc veteri instituto, quamuis ieiunij obligatio fuerit sublata, adhuc vim, & prohibitionis vinculum manere quo ad esum carnium, vt sexta feria, & sabbato prohibeamur sub sceleris grauissimi pœna carnibus vesci. quod de sexta feria planè fatentur gl. Archid. & Card. in dic. cap. de esu carnium. de sabbato verò illud est obseruandum, obtentum esse, quod cuiusq;cuiusque prouinciæ consuetudo seruanda sit. sicuti summus ecclesiæ Pontifex admonet in cap. consilium. de obseruat. ieiunio. Optima diui Augustini responsio in epistola ad CasũlanũCasulanum presbyterum in cap. de illa. 12. dist. Vnde Galli carnibus vescuntur sabbatis à Natali domini ad Purificationem, teste Paludano in 4. sent. dist. 15. q. 4. col. 5. Hispani omnibus sabbatis vescimur, nisi præceptum ieiunij immineat, animātiumanimantium extremitatibus, & intestinis, ac visceribus. Eritq́;Eritque hac in re seruanda cōsuetudoconsuetudo loci, non originis illius, qui vescitur, aut abstinere tenetur à carnibus, sed vbi is commoratur, etiam absque domicilio iter faciens, quod probatur in dict. c. de illa. & ex Imola, Bonifacio, & Cardi. in clem. 2. q. 5. de celebrat. miss. aduersus Paluda. quem in dicta dist. 15. q. 5. Ioannes Maior iure optimo refellit. sensit hanc conclusionẽconclusionem Panormi. in cap. consilium. de obseruat. ieiu. in fine, & idem asserit Christophorus Porcius in §. sed & quod principi. num. 26. Inst. de iure natur. gent. & ciuili. licet Præpo. in dict. cap. de illa. idem, ꝙquod Paluda. probare conetur.

Hinc etiam deducitur interpretatio tex. in c. presbyter. 82. dist. & cap. 1. 22. q. 5 vbi quibusdam ex causis indicitur ieiunium legitimis feriis. Nam glo. vbiq;vbique tres legitimas ferias interpretatur, Secundam, Quartam, & SextāSextam. ꝙquod ex dict. cap. presbyter. optimè probatur, & multò meliùs ex Burchardo cap. 9. & 10. lib. deciminoni. qui omninò legendus erit ad multa intelligenda, quæ breuiter, & obscurè in aliquot canonibus tractantur.

Idem Burchardus lib. 13. cap. 16. ex concilio Aurelianensi scribit, Presbyteri cùm sacras festiuitates populo adnunciant, etiam ieiunium vigiliarum, eos omnibus modis seruare moneant. Ex quo illud ipse adnotauerim, olim quoties vigilię in ecclesius ex conuentu Christianorum in honorem martyrũmartyrum, vel alicuius festiuitatis erant celebrandę, etiāetiam illũillum diem festũfestum præcedentem ieiunio solennem fuisse, & ideo quamuis Christiani à vigiliis cessauerint, vt in cap. proximo scripsimus, adhuc ipsum diẽdiem ieiunij, quem in honorẽhonorem festiuitatis obseruamus, & quo ab esu carnium abstinemus, ac ieiunamus, vigiliam dicimus. quod & Specula. lib. 6. rationalis. rub. de aliis ieiuniis, adnotauit.

De ieiunio, quod olim solenne erat, & absoluebatur in hebdomada ipsa post PentecostẽPentecostem, meminit Athanasius in Apologico lib. de fuga. auctoribus Socrate lib. 2. cap. 28. Theodoreto lib. 2. cap. 14. & Nicephoro lib. 9. cap. 29. Sed ante Athanasij tempora Calixtus Papa primus in epistola ad BenedictũBenedictum EpiscopũEpiscopum anno à Natiuitate domini iuxta Haloandri chronologiam, ducentesimo vicesimotertio, † quatuor

9

* temporum ieiuniũieiunium instituit, quod priùs ter in anno celebrari apud Romanos asseuerat his verbis: IeiuniũIeiunium, quod ter in anno apud nos celebrare didicisti, conuenientiùs nunc per quatuor tempora fieri decernimus, vt sicut annus per quatuor voluitur tempora, sic & nos quaternũquaternum solenne agamus ieiuniũieiunium per anni quatuor tẽporatempora. Hęc apud GratianũGratianum in cap. 1. 76. dist. in ipsa verò epistola traditur ab ipso Calixto ratio ex veteris testamenti ieiunio. Zachariæ cap. 8. quod ex Hieronymo ab eodẽeodem Gratiano explicatur, eiusdem distinctionis cap. IeiuniũIeiunium. quo in loco quatuor ieiunia HebręorũHebręorum, de quibus Zacharias scripsit, quorumq́;quorumque tempora verbo domini pręfinita fuisse, tradit, mensibus scilicet, Quarto, Quinto, Septimo, & Decimo, ad mensium, quibus modò vtimur, rationem ita exponuntur, vt ieiunium quarti cōueniatconueniat Iulio mensi, quinti Augusto, septimi Octobri, decimi Ianuario. Idem illic Gratianus obseruauit in cap. huius obseruantiæ. adsumiturq́;adsumiturque secundum hanc deductionem anni initium à mense Aprili, qui primus mensis est apud Hebræos, vt idem Gratianus asseuerat: quod olim verum erat ex eo, quòd luna proximior æquinoctio verno primum constituebat Hebræorum mensem: at postea propter mutationem æquinoctij verni. est omnino obseruādumobseruandum, mensem MartiũMartium frequenter, & sanè frequentiùs cōuenireconuenire primo Hebræorum mensi. QuemadmodũQuemadmodum explicuimus & nos in huius operis ca. 18. nu. 1. qua ratione forsan perspecta, & considerato anni initio iuxta HebræorũHebræorum obseruationẽobseruationem, eademq́;eademque inducta ad initium anni, qua nũcnunc vtimur: auctore eodẽeodem Gratiano ex Hieronymi adnotatione, primus mẽsismensis ad hęc quatuor ieiunia obseruādaobseruanda erit Ianuarius, quartus erit Aprilis. & ideo in d. c. IeiuniũIeiunium. Gratianus scripsit, non posse quarti mensis ieiunia cele|

p. 112

brari ante diem Pentecostes: quia à resurrectione ad eam diem nullum ab ecclesia indicitur ieiunium: vtiturq́;vtiturque is auctor hac inductione, quia planè intellexit, non posse aliter conuenire quatuor temporũtemporum ieiunio, quod ex veteri testamento à Calixto Pontifice iuxta anagogem tradi videtur. Sed nec hic sensus vllo modo Gratiano aptari poterit, nec secundum eũeum ieiunia, quibus vtimur, HebræorũHebræorum ieiuniis vel minima ex parte respondere possunt. Idcirco vera interpretatio eorum, quæ Gratianus exponit, inde accipienda erit, quòd ipse anni primũprimum mensem MartiũMartium intellexerit, vel quia olim apud Romanos is mensis primus omniũomnium erat: & quamuis Ianuarius postea principium anno dederit, nihilominus quo ad quędam mensiũmensium nomina, Martij mensis vt primi adhuc habetur ratio: quod Ioan. Fantucius, Archid. & alij ad Gratianum adnotarunt: vel quia, licet olim apud Hebręos Aprili responderit primus eorum mensis, nunc tamen, & Gratiani ætate, & Gelasij Papæ temporibus propter æquinoctij verni mutationem potiùs, aut deniq;denique frequentiùs primus Hebræorum mensis conueniret nostro Martio, quam Aprili. Siquidem anno Domi. CCCXXX. tempore Nicænæ synodi æquinoctium vernũvernum contingebat XXI. die Martij, nunc verò contingit vndecima die eiusdem mensis. Vnde quartus mensis erit Iunius, septimus September, decimus DecẽberDecember: omittiturq́;omittiturque ab ecclesia quinti mensis ieiuniũieiunium, & mutatur in ieiuniũieiunium primi mensis: id est Martij. quod constat ex cōcilioconcilio Maguntiaco. c. 34. quod celebratũcelebratum fuit anno Domin. DCCCIII. meminere eiusdem Gratianus in distinct. 76. cap. 2. & Burchardus lib. 13. cap. 2. qui diligentiùs illius canonis verba sic retulit, vt aliquid à Gratiano fuisse omissum constet, & tamẽtamen nec ipse integrum canonem exposuit. Qui in conciliorum libris his verbis extat: Constituimus, vt quatuor tempora anni ab omnibus cum ieiunio obseruentur: id est, mense Martio hebdomada prima, & feria quarta, & Sexta, & Sabbato veniant omnes ad ecclesiam cum litaniis ad MissarũMissarum solennia. Similiter in mense Iunio hebdomada secunda, feria quarta, sexta, & sabbato ieiunetur vsq;vsque ad horam nonam, & à carne ab omnibus abstineatur. Similiter in mense Septembri hebdomada tertia, & in mense decembri hebdomada, quæ fuerit plena ante vigiliam natalis Domini: sicut est in Romana ecclesia traditum. Hęc in dicto canone. His simillima Iuo CarnotẽsisCarnotensis tradit ex concilio Salegu stæ lib. 2. de ieiunio, & Gratianus ca. 3. dist. 76. quo in loco illud est obseruatum: quòd si quando ieiuniũieiunium mensis Iunij in vigiliāvigiliam Pentecostes inciderit, non tunc celebrandũcelebrandum erit, sed in ipsa hebdomada solenni Pentecostes: & ideo idem Gratianus in cap. ieiuniũieiunium. dixit, nōnon posse celebrari ieiunia quarti mensis ante diem Pentecostes: quia inter resurrectionẽresurrectionem & PentecostẽPentecostem ieiunia minimè indicũturindicuntur ab ecclesia. Ex quibus, si coniecturis vti licet, Calixti Papæ decretũdecretum addidit ieiuniũieiunium quartũquartum, nempe mensis Martij. cùm priùs tria tantũtantum obseruarẽturobseruarentur ieiunia. TandẽTandem quia prima duo ieiunia frequẽtissimèfrequentissimè in quadragesimāquadragesimam, & hebdomadāhebdomadam Pentecostes incidebātincidebant, vsus obtinuit, & ita constitutũconstitutum est ab Vrbano Papa in cap. statuimus. 76. dist. vt primum ieiunium quatuor temporũtemporum celebretur in initio quadragesimæ, secundũsecundum in hebdomada Pentecostes, tertiũtertium in Septembri, quartum in Decembri. idem probatur in cap. huius obseruantiæ. 76. dist. quo iure ecclesia vtitur, & tertium ieiuniũieiunium in Septembri post festum exaltationis sanctę Crucis celebratur.

Ex his itẽitem adsumitur interpretatio responsi, quo Gelasius vtitur in epistola ad Episcopos per Lucaniam cōstitutosconstitutos c. 13. apud GratianũGratianum in c. vlt. 76. dist. de ordinationũordinationum tẽporibustemporibus. Scribit enim Gelasius, ordinationes presbyterorũpresbyterorum, & diaconorũdiaconorum nisi certis temporibus, & diebus, exerceri nōnon debent, id est, quarti mẽsismensis ieiunio, & septimi, & decimi, sed etiāetiam quadragesimalis initij, ac Medianæ hebdomadæ, & sabbato circa vesperas ipsas ordinationes nouerint celebrandas. Quibus verbis probatur, ordines sacros extra tẽporatempora iure diffinita nōnon esse cōcedẽdosconcedendos, tempora verò esse quatuor anni ieiunia, quæ modò tradidimus, & hebdomadāhebdomadam quartāquartam quadragesimæ, quæ pręcedit dominicādominicam in passione, & sabbatum ante Resurrectionis diẽdiem, sicuti summus Pontifex Alexander tertius respōditrespondit in c. de eo. de tẽpotempo. ordin. Appellat autẽautem Gelasius ieiuniũieiunium quarti mensis, ꝙquod obseruatur post Pentecostem, & ab aliis dicitur mensis Iunij ieiuniũieiunium, quemadmodũquemadmodum & sub initio quadragesimę complexus est ieiuniũieiunium mensis Martij, quod licet posset extra quadragesimam contingere, frequentiùs tamen in eam incidebat.

Atq;Atque hæc de ieiuniis, quę videntur ex vetustissimis institutis à catholicis obseruata fuisse, quibus & alia addita fuere, quæ commemorantur in cap. 1. & 2. de obseruat. ieiunior.

Sexta cōclusioconclusio. Ieiunia † canonicis legibus

10

* instituta, ita ex pręcepto seruādaseruanda sunt, vt mor|

p. 113

talis peccati reus sit omnino censendus, qui absq;absque iusta causa eadẽeadem seruare omiserit. Hanc conclusionem ideo his verbis conceptāconceptam exponimus, vt ab eius disputatione secernamus eũeum, qui ex contemptu ieiunare diebus ab ecclesia præfinitis omiserit. Hic enim dubio procul mortalis criminis, & culpę reus censetur, secũdumsecundum oẽsomnes, vt Caiet. fatetur in. 2. 2. q. cxlvij. art. 3. de contẽptucontemptu verò, ex quo mortalis oriatur culpa, nos scripsimus in c. Alma mater. de sen. excōexcom. in 6. in priori relectionis parte. §. 7. nu. 6. igitur conclusio in hunc sensum adsumenda, vt secluso contemptu si quis nōnon obseruauerit ieiuniũieiunium ab ecclesia indictum, in mortalem incidat culpam regulariter, nisi iusta causa ex his, quæ iustæ in hoc tractatu, censentur, eũeum ab ea culpa excusauerit, secundum Archid. Prępo. & Cad. S. Sixti. in cap. vtināvtinam. 76. dist. Probatur verò ex eo, quòd canones, & constitutiones ieiunia instituentes in hoc videntur sensu institutę, vt vel verbis æquipollentibus præceptum inducant. c. non licet. de cōsecraconsecra. dist. 3. ca. nōnon oportet. ea. dist. cap. quadragesima. de cōsecrconsecr. dist. 5. idem probatur ex clem. exiui. de verb. signif. vbi summus Pontifex asseuerat, monachos propter ieiunia ex instituto ordinis sibi iniuncta, non esse liberos à ieiuniis ecclesiasticis, quæ Christiani obseruare obligantur. His accedit tex. in clem. ad nostram. de hæret. quæ errorem illũillum damnat, quo asseueratur, ieiunia ecclesię non esse necessario seruanda ab his, qui perfecti sunt. Sic D. Thomas hanc assertionem apertissimè agnoscit. in. 2. 2. q. cxlvij. art. 3. & in 4. sen. dist. 15. q. 3. ad 4. q. Palud. q. 4. glo. in cap. vnum horarium. §. alias. 25. dist. quam sequi videtur Panormi. in rub. de obseruat. ieiunior. col. vlt. tametsi Cardi. in cap. 2. eo. tit. eam negauerit, nisi fiat transgressio ex contẽptucontemptu. & licet Caieta. in dict. art. 3. existimet, nullibi ex iure Pontificio probari posse pręceptum ieiunij eo in sensu, vt secluso contẽptucontemptu obliget ad mortalem culpam: fatetur tamen, hanc obligationem ex cōicommuni ecclesię interpretatione receptam esse, & id sufficere. Nos verò & ex ipsis canonicis constitutionibus conclusionem probari, cōstanterconstanter asseueramus, quod & D. Hieronymus in epistola ad LuciniũLucinium sensisse videtur. & in cap. vtinam. 76. dist. qui pręcepti nomine vtitur, illud vti venerandum, & obseruandũobseruandum maximè commendans. Idem ipse colligo ex canone Apost. 68. à quo ille pœnę frangenti ieiunia iure instituta inducuntur quæ non solent, nisi peccati mortalis causa & ob eius culpam delinquentibus infligi.

Non oberit huic conclusioni quod Palud. scribit in 4. dist. 25. q. 5. probare conatus, quòd vbi ius humanum prohibet id, quod per se malum non est, nisi quia eodem iure prohibetur: nōnon potest contingere, nec contingit aliud peccatum, quam inobedientiæ. Et ideo cum ecclesia temporibus quibusdam prohibeat esum carnium, & leges quasdam præscribat in his, quę ad eibos attinent, quibus legibus seclusis, nihil suberat in cibis adsumendis per se malũmalum: videtur aduersus leges istas tantùm posse committi peccatum inobedientiæ ex contemptu, si transgressio contingat. Nam hæc opinio Paludani falsa est, nec potest recta ratione defendi. Ecclesia etenim dum abstinentiam quadragesimalem indixit, ieiunium illud constituit in virtute abstinentiæ: & ideo non solum ille contra obedientiam peccaret, qui ieiunium ex contemptu frangeret: sed & ille contra abstinentiāabstinentiam, qui non ex contemptu, sed præ gula id faceret. quod aduersus Palud. tradit Domini. Soto li. 9. de iust. & iure. q. 5. art. vlt. idẽidem pręmittit Caieta. in d. artic. 3. dum probat, in obseruatione ieiunij ecclesiastici duplicem contineri virtutem: obedientiam inquam, & abstinentiam: & ideo vbi peccatur contra hoc ecclesiæ institutum, posse contingere peccatum inobedientiæ, & gulæ.

Septima conclusio. In ieiunio † à iure ponti

11

*ficio indicto, nōnon licet, nisi semel prādereprandere. Probatur hæc omniũomnium consensu ex Greg. in c. quadragesima. de consecrat. dist. 5. qui dies dominicos quadragesimæ ab aliis distinxit, nec distinctio contingit in delectu ciborũciborum, quia par est in hoc prohibitio, nec potest in alio discrimẽdiscrimen constitui, quāquam quòd dominicis diebus quadragesimæ liceat bis, vel ter prandere: ergo in aliis diebus nōnon licet, nisi semel: quæ quidẽquidem inductio non admodũadmodum vrget. Nec enim sequitur, in die dominico ad aliorum discrimen licet bis, vel ter ciborum refectione vti: ergo in aliis non licet, nisi semel. Siquidem potest esse in hoc vera differentia, quod liberè die dominico liceat, quoties libitum fuerit, prandere, in aliis verò diebus non sit, nisi bis, iure permissum. Et nihilominus ex Greg. responso conclusio ista frequentissimè deducitur maximè à Panor. in rub. de obseruat. ieiun. & Caieta. ij. ij. q. cxlvij. art. vj. qui eandem aliis rationibus, & communi totius Christiani orbis consensu probare nititur, eamque illic S. Thom. vti ab ecclesia diffinitam, & à populo |

p. 114

Christiano receptāreceptam exponit, & interpretatur. De illo verò ientaculo, quod fieri solet sero à ieiunantibus, parum hoc in loco tractabitur: cum de ea quæstione Caiet. in d. art. 6. & idem ac Syluest. in summa longè tractauerint: & ante ipsos Innoc. & Pano. in dict. rubr. de obser. ieiu. ex quibus summa disputationis in hoc deducitur, vt liceat vespere, iuxta prouincię cōsuetudinemconsuetudinem aliquid, etiam citra sitim commedere: modò id fiat moderatè, neque fraus ieiunij legibus irrogetur.

Cæterùm Christiane lector in hanc conclusionem questio incidit insignis, quæ vtinam necessaria non esset, an hi seruent ieiunia iure instituta, & præcepto ecclesiæ satisfaciātsatisfaciant, qui semel comedendo tantum cibi accipiunt, tot cibariis, & cōdimentiscondimentis vtuntur, ad ingluuiem vsq;vsque, vt nullam carnis afflictationem sentiant, imò gulam impensissimè irritent, libidinem excitent, tantum cibi sumentes vnico prādioprandio, quantũquantum sit tribus hominibus satis ad congruācongruam eorum sustentationẽsustentationem. Etenim multis rationibus nōnon temerè poterit asseuerari, hosce homines ieiunij præcepto minimè satisfecisse.

Primò, ecclesia catholica, quæ ieiunia indixit in hoc verè tendit, atq;atque hunc finem præ oculis habuit, vt Christiani diebus ieiunij per abstinentiam certis legibus præscriptam corpora castigent, ad illicitos carnis motus reprimendos: vtq́;vtque mens aptior ad sublimia, & diuina contemplanda, quod superius euidenter probauimus, & fatentur passim omnes, qui de ieiuniis tractauêre. Hic verò finis nequa quam sequitur: quod non esset ieiunanti sobriè ac tẽperatètemperantè imputandum: sed & ab ipso ieiunante manifestè obiicitur huic fini impedimentum media illa tollendo, quæ ab ecclesia ad abstinẽtiæabstinentiæ vsum, fuerunt ad præscriptum finem instituta. Ergo non potest verè dici, hos, de quibus quæstio agit, ieiunio satis fecisse.

Secundò, materia huius præcepti non solùm videtur esse, semel in die prandere, sed ita semel cibum sumere, vt quantum ad cibos attinet, corpus affligatur, & castigetur: saltem, vt abstinẽtiaabstinentia vtamur, qua solet corpus affligi, & castigari, iuxta prudentis viri arbitrium. Quemadmodum constat ex obseruatione ieiuniorum, qua sancti patres, & reliqui Christianam religionem professi ab initio legis EuāgelicæEuangelicæ vsi fuêre. Ergo non seruat præceptum: imò eidem refragatur, qui semel in die absque vlla temperantia, & abstinentia comedit, tantum nōnon ad ingluuiem vsq;vsque immoderatè nimis in comedendo limites rationis transgreditur.

Tertiò, lex humana hac in re nihil aliud facit, quàm diem certam, aut tempus certũcertum diffinire, & modum quendāquendam præscribere, quibus legem naturalẽnaturalem, ac diuinādiuinam exequamur, ꝙquod paulò antè adnotauimus: ita quidẽquidem, quôd tempore ab ecclesia præscripto, & modo per eam definito lex de ieiunio naturalis, & diuina seruetur. Sed qui sic ieiunant, vt in quæstionis titulo exposuimus, palàm legi naturali, & diuinæ de ieiunio aduersantur: ergo & humanæ. His accedit, quòd ecclesia in materia temperantiæ certis diebus ieiunia præcepit: reliquo autem temporis anno moderatè comedere legis naturalis instituto reliquit.

Quartò, eodẽeodem modo vnica ex cibo refectio, si ea sit immoderata, humanæ legis proximo fini contraria est, sicut plures: sed qui pluribus vtitur, dubio procul contra legem humanam de ieiunio facit: ergo & qui semel, immoderatè tamen comedit.

Quintò ab absurdo vitādovitando argumentamur: nam si eo modo, quo caput quæstionis exponit, satisfieret ieiunij præcepto: sequeretur, q. virtutis præceptum adimpleretur per contrarium eius, quod præcipitur. Quod nemo doctus affirmabit. Exercet etenim qui se ingurgitat, gulam apertissimè contrariācontrariam abstinẽtiæabstinentiæ, quæ lege lata de ieiunio præcipitur. Qua ratione ad probandāprobandam hac in quæstione opinionẽopinionem istāinstam vtitur Martinus Ayala episcopus GuadixiẽsisGuadixiensis lib. 3. de traditio. eccl. c. de ieiunio. EidẽEidem sententię adstipulari videtur D. Tho. in 2. 2. q. 148. arti. 3. ad 2. qui de transgrediente præceptũpræceptum ieiunij inquit, Cuius auctoritatẽauctoritatem si aliquis transgrediendo statutũstatutum contemnat, vel hoc modo transgrediatur, ꝙquod impediatur finis quẽquem intẽditintendit, peccat mortaliter talis trāsgressortransgressor, scribit & ad hęc Io. Maior in 4. senten. dist. 15. q. 3. nullo modo ratione quantitatis cibi ieiuniũieiunium frangi, nisi quis intẽperatèintemperatè comedat, sed & Innoc. in rub. de obser. ieiu. nu. 3. refert, quosdam tenere, nusquānusquam esse ieiuniũieiunium, nisi & ibi sit victus abstinẽtiaabstinentia.

ContrariāContrariam opinionẽopinionem veriorem esse, probare conantur Caiet. 2. 2. q. 1. 147. art. 3. & Io. Medina in 4. sent. in tract. de ieiunio. c. de numero refectionũrefectionum. & c. de his per quę ecclesiasticũecclesiasticum ieiunium soluitur, ex nostris Innoc. in dict. rub. num. 3, qui pręmittere videntur, hoc ab omnibus frequentiori cōsensuconsensu receptũreceptum esse. Ecclesia etenim in his legibus, quas de ieiunio instituit, licet diffinierit, semel tantũtantum in die ieiunij comedendũcomedendum esse, cibi tamẽtamen, & prandij quantitatẽquantitatem |

p. 115

nec diffiniuit, nec commodè diffinire potuit, propter varias hominum conditiones, & corporum qualitates, secundum quas, quod vni est immoderatum, alteri fortassis nōnon sufficit, aut sanè ita illi conuenit, vt nullus sit in ea re excessus. Hæc verò ratio non est adeò efficax, quòd possit priorem opinionẽopinionem omninò euertere. Nam licet S. Thomas ea vtatur in dict. art. 6. ad. 1. & verum sit, ab ecclesia non esse quantitatem cibi diffinitam ieiunantibus, siquidem in legibus de ieiunio latis hora prandij, & vnici tantùm pręscribitur, quod & idem Thomas tradit arti. 7. non negatur ex hoc, ab ecclesia sensim diffinitum esse, ac ieiunantibus præceptum esse, vt abstinẽtiaabstinentia vtantur. Atque ideo tenetur, qui ieiunat, ex præcepto ecclesiæ abstinentia vti, ac semel tantùm comedere temperatè iuxta boni viri arbitrium, ne circumspecta, quadam ex latitudine, propria conditione, limites temperantiæ, aut abstinẽtiæabstinentiæ virtutis excedat. Nec id periculosum est, imò cuiq;cuique facillimum iuxta illam latitudinẽlatitudinem, quæ cognosci, ac diiudicari absq;absque vllo graui examine poterit. At præceptam esse ab ecclesia ieiunantibus abstinentiāabstinentiam, vbique, ni fallor, Sanctus Thomas pręmittit, & docet. Idem superius nos probauimus. fit igitur rationi consonum, tunc ieiunij præceptum minimè seruari, imò violari planè, quoties abstinentiæ limites, etiam semel comedendo, vnicóve prandio, qui ieiunat, egreditur, quippe qui nequaquam abstinẽtiaabstinentia vtatur, nec eius virtutis actu, qui iure Pontificio præcipitur, imò abstinentiæ virtutis actus, est ieiunij substantia, quod omnes fermè fatentur, & ideo absq;absque actu abstinentiæ virtutis, nec ieiunium verè dici potest, nec pręceptum ecclesiæ adimpletur, quo actus abstinentiæ præcipitur.

12

*Secundò opinioni Caietani accedit, ac suffragatur, quòd finis præcepti † minimè cadat, aut comprehendatur sub præcepto ad hoc, vt finis ipse itidem pręceptus censeatur, sicuti ex diuo Thoma, & alijs in capit. præcedenti obseruauimus. Sed finis præcepti de ieiunio instituti est ipsa castigatio corporis, & afflictio carnis ad eius illicitos conatus reprimendos, & vt mens aptior sit contemplationi diuinarum rerum, ergo non tenetur qui ieiunat ex præcepto castigare, aut affligere corpus, sed illi satis erit, si seruet media, quæ fuerint à lege præfinita ad illum finem consequendum. Verùm & hæc ratio non admodum vrget, si distinguamus finem pręcepti cuiuslibet specialem, à fine omnium præceptorum communi, qui charitas est. Et quidem finis hic posterior non cũtineturcuntinentur sub præcepto quolibet, quamuis omnium sit finis, & sub eorum quolibet, præmittatur, vt modus omnium virtutum, quia licet earum omnium actus ordinantur ad charitatem, hic tamen finis non comprehenditur in quolibet speciali præcepto nec legis diuinæ, nec humanæ. Etenim nec ab homine, nec à Deo punitur, tanquam præcepti transgressor, qui parentibus debitum honorem impendit, licet id fecerit absq;absque charitate, & vllo pietatis habitu. Quod S. Thom. non semel adnotauit, sed signanter in 1. 2. q. 100. artic. 9. finis verò præcepti specialis sub præcepto continetur, & præceptus intelligitur, quemadmodum de præcepto peculiari, & speciali diligenti Deum explicat S. Thom. in d. q. 100. art. 10. ergo finis huius præcepti de ieiunio specialis sub præcepto comprehenditur, & præscriptus à lege censetur, ea ex parte, qua illum Christiani obseruare possint. His patrocinatur, quod in idem ferè incidit, nempe, præceptum continere finem proximum, quamuis finem remotum non contineat, nec sub præcepti vinculo comprehenderit. Sicuti ex rationibus à diuo Thoma traditis manifestè deducitur. Sed & ibi ipsum probatur ex eodem Thom. in ij. ij. quæst. 44. artic. 4. ad 1. qui ita scribit, sub præcepto, quod datur de actu alicuius virtutis, non cadit modus, quem habet ille actus ex alia superiori virtute, cadit tamen sub præcepto modus ille, qui pertinet ad rationem propriæ virtutis. Hæc Thomas, quem illic Caietanus sequitur, & interpretatur. ad hæc conducit plurimùm eiusdem Thomæ quædam distinctio in 1. 2. quæstion. 96. articul. 3. Aliquis, inquit, actus potest esse virtutis dupliciter, vno modo ex eo, quòd homo operatur virtuosa, sicut actus fortitudinis, facere fortia, & sic lex præcipit aliquos actus virtutis. Alio modo dicitur actus virtutis, quia aliquis operatur virtuosa eo modo, quo virtuosus operatur. Et talis actus semper procedit à virtute, nec cadit sub præcepto legis, sed est finis ad quem legislator ducere intendit. Hactenus Thomas. Quibus ad amussim obseruatis erit respondendum, huius præcepti de ieiunio finem remotum ex alia superiori virtute, quíque sit omnium præceptorum finis, non comprehendi hoc speciali præcepto, & ideo non posse verè dici transgresso|

p. 116

rem huius præcepti eum, qui sic ieiunauerit, vt illud opus ieiunij minimè fuerit meritorium, nec satisfactorium, nec ad mentis in Deum eleuationem vtile, ex defectu charitatis. Nam etsi finis ieiunij sit per corporis extenuationem, animam ad supernorum contemplationem erigere, illa tamen contemplatio non cadit sub præcepto ieiunij. Et ideo non tenetur quis ratione huius præcepti ita se disponere abstinendo à peccato mortali, vt possit mẽtemmentem in diuinarum rerum contemplationem erigere, quia nec tenetur ex eodem præcepto diuina contemplari, & animum in Deum erigere. Finem verò proximũproximum, & specialẽspecialem huius præcepti, nempe castigationem corporis, & per abstinentiam emundationem eius, atque purgationem sub eodem comprehendi constat, quatenus attinet ieiunantis facultatem. Tenemur ergo ex hac lege corpus castigare, atq;atque à ciborum sentina mundare per abstinentiam, denique ad finem istum proximum, & immediatum, specialemq́;specialemque huius legis, quæ de ieiunijs ab ecclesia instituta est, præsertim, quòd eadem lege tenemur ad abstinentiam virtutem, & ad modum, qui pertinet ad rationem propriam, ac peculiarem eiusdem virtutis, non vt hic actus procedit à virtute, sed qua ex parte actus est virtutis, siquidem eo modo sub præcepto includitur, & verè præcipitur, saltem tenemur minimè obuiam ire medijs ab ecclesia ad hunc proximũproximum finem institutis.

Postremò ad hanc opinionem Caietani accedere videntur verba. S. Tho. in ij. ij. q. 147. arti. 6. ad 2. qui de ieiunantibus ita scribit, Si autem quis immoderatè potu vtatur, potest peccare, & meritum ieiunij perdere, sicut etiam si immoderatè cibum in vna comestione adsumat. Hæc Thomas. sensit enim hunc excessum immoderati cibi meritum ieiunij tollere, sicut & immoderati potus, non tamen ieiunij præcepto refragari, sicut nec eidem refragatur potus, etiam vnius prandij immoderatus.

Non me latet, posteriorẽposteriorem sententiam, quæ à Caietano probatur, pluribus placuisse, & fortassis veriorem esse, mihi tamen dubia est, quamuis nolim in re adeò graui quemquam damnare facillimè ab hac dubitatione discessurus, nisi vidissem tot sanctorum patrum testimonia, tot veterum canonum decreta, quibus ieiunium ex multis causis, ac rationibus commendatum, potissimam laudem ab abstinentia sibi vindicare. Sed & S. Thomas. ij. ij. q. 147. art. 1. ad 2. & art 3. ad 1. profectò sentit, sub ieiunio contineri abstinentiam, quæ communi regula supererogationis est, & differt à cōmunicommuni vsu virtutis necessario, vt ab illis etiāetiam abstineamus, quæ salua virtute nobis licêrent, sicut in sexta illatione primæ conclusionis diximus.

Quod si quis bis, ter, vel quater in die ieiunij cibum sumat, & comedat, ita quidem vt ad huc verè fuerit vsus abstinentia, nihilominus legi de ieiunio ecclesiastico latæ aduersatur. quia illa lex non tantùm abstinentiam indixit, sed & abstinentiæ modum, ac limitem præscribit, quod omnes fatentur.

Hinc etiam subsequitur, eum peccare contra legem, & præceptum ieiunij, qui iam violato ieiunio † ea in die per secundum prandiũprandium,

13

* tertiò, aut quartò cibum adsumpserit, deniq;denique toties peccare nouo peccato, quoties post primum à iure permissum prandium comederit. Cui opinioni accedit Ioan. Medina in codice de pœnitentia tract. 4. capit. de numero refectionum. post Ioan. de Neapoli. in quodlibet. Etenim qui bis commederet contra legem ieiunij, adhuc obligatur iuxta vires proprias eandem legem obseruare, & à cibo eadem die abstinere, ergo peccabit aduersus legem ieiunij, qui violata semel eadem lege, tertiò cibũcibum assumpserit. Nam qualibet die, qua ieiunium indictum est, tenetur quis abstinere à cibis, & abstinentia virtute vti, â quo præcepto nequaquam eximitur ex eo, quòd illa die non possit ieiunare semel violata ieiunij lege. Quia licet ieiunare perfectè non possit propter eius culpam, superest adhuc diei pars, in qua tenetur abstinere, cum verè abstinere possit. Nec quidquam oberit, quòd is abstinentia vti non possit, quæ ad ieiunium requiritur, quum ieiunium nihil aliud sit, quàm abstinentia certis, ac quibusdam limitibus iure præscripta. Nam quamuissemel violata ieiunij lege, non possit illo die abstinentia perfecta vti, poterit tamẽtamen ea vti nihilominus quò ad reliquam diei partem, atq;atque ideo partim legi satisfacere: nec video qua ratione qui non possit, pręsertim eius culpa totam seruare legem, sit exemptus ex hoc ab eiusdem legis vinculo quò ad eam partem, in qua legem adimplere commodè valeat. Ex quo mihi hæc opinio potiùs placet, quāuisquamuis contrariam præter alios constanter asseuerauerint Durandus, & Palud. in 4. dist. 15. q. 4. art. 5. Caieta. in verb. ieiunium. Angelus. §. 22. & Syluester. q. 8. versic. 4. rursus idem Caieta. |

p. 117

ij. ij. q. 147. art. 8. qui testatur, hanc opinionem communem esse.

14

*De hora prandij est adnotandum † in diebus ieiunij horam prandendi diffinitam esse nonam diei. Quod probatur ex Athanasio in lib. de virginitate. Epiphanio contra Massalianos. qui quarta, & pro sabbato ieiunium ex traditione Apostolorum statutum esse vsque ad horam nonam, scribit. idem constat ex concilio Maguntiaco canone. 34. cuius superius mentionem fecimus, quo ad ieiunium quatuor temporum. De ieiunio quadragesimæ extat apud Gratianum ex concilio CabilonẽsiCabilonensi canon. solent. de cōsecratconsecrat. distinct. 1. ex Iuone Carnotensi libr. 2. de ieiunio, quem canonem tribuit concilio Chalcedonensi. S. Thomas. ij. ij. q. 147. art. 7. Burchardus vero ex decretis Syluestri Papæ eum retulit lib. 13. c. 12. Inter quæ nondum ipse legi canonem istum, nec itidem extat inter canones concilij Cabilonensis, nec concilij Chalcedonensis. Sed ex eo deducitur, in quadragesima ad horam vsq;vsque nonam differendum esse prandium illud vnicum, quod ab ecclesia in diebus ieiunij præscribitur, & deinde adijcitur: nullatenus ieiunare credendi sunt, qui ante manducauerint, quam vespertinum officium celebretur. Concurrendum est enim ad Missas, & auditis Missarum solennibus, & vespertinis officijs, & largitis eleemosynis ad cibum accedendũaccedendum est. Hæc ille canon. Ex quo Sanct. Thomas, & cæteri Theologi communi omnium consensu existimarunt, & verè existimant, horam prandij vnici ieiunantibus nonam fuisse præscriptam: tametsi Panormit. in rubric. de obserua. ieiu. existimet, nullibi à iure canonico statutam esse horam nonam ad prandium ieiunantibus in alio tempore, quàm in quadragesima, quo post vesperas promittitur prandium vnicum, licet communis consuetudo etiam in alijs ieiunijs horam nonam præscripserit. Qua in re obseruandum erit, quanam ratione sint dierum horæ connumerandæ, siquidem variè solent ex varijs causis discerni. Et sanè illud ad huiusce tractatus intellectum obtinuit, quod Andræ. Alciat. diligenter adnotauit in l. 2. ff. de verb. signif. cui Antonius Augustinus accedit in lib. 4. emendationum capit. 13. Veteres quidem in duodecim horas diem diuisisse, totidémque noctem, eaque de causa sextam diei horam meridiem fuisse, sextam verò noctis, mediam noctem. Qua ratione æstate diei horæ maiores erant, & noctis minores, brumæ autem tempore noctis horæ maiores erant, diei verò minores. Crescebant enim, & minuebantur, vt dies ipsi & noctes. Quæ ex Iurisconsultis probantur. l. prima. ff. de manumiss. l. à qua ætate. qui testam. facer. poss. l. in vsucapionibus. & l. ideoq́ue. ff. de vsucap. l. ij. ff. de annuis legat. vbi & in l. Titius. §. Lucius. ff. de liberis & posthumis. l. 3. ff. de oper. liber. & in dicta l. ij. de verbo. signif. apertius quæ præmisimus constant: imò ex his loci Iurisconsultorum prius adducti commodius intelliguntur, & ex Harmenopolo libr. vltim. titul. de verb. signific. Aulo Gellio libr. 3. capit. 2. Macrobio libr. primo Satur. capi. 3. Alciato libro primo parerg. capit. quadragesimo octauo. Alexand. ab Alexandris lib. 4. capit. vigesimo. Ludouico Cælio libr. 7. lect. antiq. cap. 9. Vnde fit, vt horæ bifariam distinguantur, quædam enim dicuntur æquinoctiales, quas Græci ἰ σημερινὰσ, id est, æquales appellant, & hæ semper æqua spacia continent siue in noctibus, siue in diebus, hisq́ue nunc vtimur vulgo, & ideo vulgares modo nuncupare possumus. Dictæ sunt æquinoctiales, quod ariete, & libra, atque ita in vtroque æquinoctio singuli dies, noctesque contineantur horis duodecim, eisdëmque æqualibus, nec est maior noctis hora quam diei. Sunt & horæ ab his dissimiles, quæ inęquales dicuntur, & tẽporalestemporales, quas Græci dixêre καιρικὰσ. quod quolibet tempore nox in duodecim, & in totidem dies, horas diuidatur. Eritque necessario tunc hora diei maior in æstate, quam in bruma, & eadem ratione noctis horæ minores erunt in æstate, maiores verò in bruma. Hinc Plinius libro secundo. capite vigesimo quinto. Augusti verba referens de sydere crinito inquit, Id oriebatur circa vndecimam horam diei, clarumq́ue & omnibus terris conspicuum fuit. Et apud Matthæum capite vigesimo. Vineæ dominus his qui vndecima hora conducti fuerant, tantam mercedem soluit, quantam his, qui à tertia, sexta ve hora opus fecerant, parésque fecit eos, qui vnam tantum horam in vinea fuissent, his, qui totius diei calorem, & pondus sustinuissent. Apud Plutarchum in Crasso, duodecima hora dicitur diei vltima. Etenim M. Crassus iam senex, cum Deiotarum Regem eadem ætate offendisset vrbem ædificantem, quid tu, inquit, Deiotare? duodecima hora ædificare cœpisti? cui Rex, nec tu quidem, respondit, |

p. 118

Crasse matutino tempore, Parthos oppugnas. Sic & in l. non minorem. C. de transact. Secunda hora noctis intelligitur, quæ secunda ex duodecim, in quas nox ipsa diuiditur. Eadem ratione Iurisconsultus in l. ij. ff. de verbo. significat. erit interpretandus, dum scribit, Cuiusque diei maior pars est horarum septem primarum diei, non supremarum, id est, maior pars est ab hora duodecima noctis ad octauam diei, non à quinta ad duodecimam. De his etenim horis Iurisconsulti passim, vt probatum est, tractauêre, & ideo eiusdem & hic locus dubio procul est accipiendus. Ex quibus in hoc tractatu de ieiunio hora nona erit ita inquirenda, vt diem in duodecim horas omni tẽporetempore distinguamus, sitq́;sitque in ipsa meridie hora sexta, & ab ea hora nona deducatúr, reliqua diei parte in alias sex horas diuisa, qua ratione hora nona incipiet post tertiātertiam diei partem, ipso die in qua tuor æquales portiones distincto. Vnde in æquinoctio hora nona dicetur tertia post meridiem iuxta horarum rationem, qua modo vtimur ex æquinoctialibus horis. In ęstate, & diebus longissimis hora nona erit prope quartam postmeridianam, in breuissimis prope secundāsecundam, quod est ad hanc rationẽrationem exactè præscriptam diligenter obseruandum, vt veteres canones, & eorum interpretes intelligamus. Sic Diuus Thom. in dict. quæst. 147. art. 7. scribit, communi vsu, omnibus diebus fere prope horam sextam cibum adsumi, id est, vt ipse intelligo, prope meridiem, & ideo congruè in diebus ieiunij horam nonam esse vnico prandio præscriptam, idem ipse Thom. in 4. distin. 15. quæst. 3. ad 3. Quamobrem non leuis adest coniectura, imo profecto maxima, tempore diui Thomæ in diebus ieiunij veteres canones adhuc seruari, & hora nona à ieiunantibus cibum assumptum vnico prandio fuisse non prius. Hæc tamen iure humano instituta sunt, moribusq́;moribusque vtentium, & consuetudine tolli possunt: idcirco potuit cōsuetudoconsuetudo in ieiunijs aliam horam vnico prandio diffinire, etiam nonam præueniendo, qua ratione qui modo in his diebus hora sexta, & in meridie, aut prope meridiem prandemus, nihilominus ieiunij legem seruamus, canonibusq́;,canonibusque ac constitutionibus de ieiunio latis absque vllo crimine transgressionis obsequimur. quod Caieta. optime adnotauit in dict. art. 7. & ante ipsum Florent. 4. part. titul. 4. c. 4. & Syluest. in verb. ieiunium. q. 4. eodem ferme consuetudinis iure obtentum est, quod in quadragesima vespertinum officium dicatur ante prandium prope meridiem hora vndecima ex his quibus modo vtimur, ita quidẽquidem, vt duodecima hora quæ sexta olim dicebatur, in omnibus ecclesijs vel vesperæ sint finitæ, vel paulò post finiantur, ea ex causa, quôd in quadragesima nōnon licêret olim prandere, nisi vespertino finito officio, tametsi in alijs ieiunijs licitum esset vnicum prandium hora nona. Atque hæc ratio, quæ à consuetudine iuri humano derogante deducitur, mihi potius placet, quàm quod hac in re adnotari, & responderi solet ex Paluda. in 4. disti. 15. q. 4. artic. 4. Florentino. 2. part. tit. 6. c. 2. §. 10. & Syluestro in verb. ieiunium §. 4. scribit enim Palud. in ieiunio quadragesimæ prandium licitum esse post officium vespertinum ante horam vespertinam iam hora nona finita, in alijs vero ieiunijs post nonæ horæ officium finita hora sexta, etiam ante horam verè nonam. Addit Syluest. more ecclesiastico tres primas horas diei inæquales, appellari Tertiam, deinde subsequentes tres, quæ finiuntur in meridie, dici sextam, ac demũdemum tres sequentes dici Nonam: & tres postremas vesperas. quod maxime conducit ad Paludani opinionem, quam probare videtur Florentinus. Sed hæc nisi consuetudine constent, nullo iure, aut nullibi, quod ipse sciam, apud ius Pontificium probantur, tametsi ad officia ecclesiastica celebranda, & ad canonicas horas publice in ecclesia dicendas, receptum sit, tempora distingui per diuisionem artificialis diei, vt prima dicatur hora ab ortu solis duodecima diei pars. Tertia item eadem ratione, sicut, & Sexta, quæ ab eodem solis ortu in meridie obseruanda est omnino, deinde nona eodem discrimine constituto, qua de re legenda erunt quæ doctè, & diligenter tradit Martin. Azpilcueta in c. quando. de consecrat. dist. 1. notab. 3. nume. 33. qui vero nimis præuenerit horam à iure, vel consuetudine prandio præfinitam, reus erit mortalis culpæ, quippe qui ieiunium non seruauerit. glo. in c. vnum horarium. §. alias. 25. dist. Paluda. in 4. dist. 15. q. 4. art. 4. Caiet. ij. ij. q. 147. artic. 7. quanuis contrarium teneat Ang. in verb. ieiunium. §. ij. & sentiat Innoc. in rub. de obseruat. ieiu. nu. 3.

De delectu ciborum, † qui non parum con

15

*ducit ad veram pietatẽpietatem augendam, quiq́;quique maxime vtilis est ad effrænatam libidinem coercendam, si ab his abstineamus escis, quæ ad libidinem inflammant, non est cur hoc in loco |

p. 119

longius tractemus, siquidẽsiquidem aduersus Iouinianum, Valdenses, & Lutherum multa scripta sunt, quo poterit lector diligentius tradita legere apud Iodocum Clichthouæum in propugnaculo ecclesiæ, quod contra Lutheranos scripsit, & rursus apud Alfonsum de Castro in lib. de hæresibus. dictione, cibus. Ioann. Bunderium in compendio aduersus Lutheranos edito. tit. 35. Martinum ab Ayala Guadixiensem Episcopum lib. 3. de traditio. eccles. c. de delectu ciborum. Etenim, quod ad nostrum attinet institutum, illud est adnotandum, in quadragesima, & omnibus diebus, quibus ex institutione ecclesiæ ieiunare tenemur, ab esu carnium esse omnino abstinendum. quod de quadragesima constat ex decreto Telesphori Papæ c. statuimus. dist 14. & canone. 56. sextæ Synodi generalis. concilio Toletano. cap. 10. & concilio Toletano. 8. c. 9. qua in re S. Thomas. in ij. ij. q. 147. art. 8. & omnes iuris vtriusq;vtriusque interpretes plane conueniunt, de alijs ieiunijs extra quadragesimam idem probatur ex c. de esu carnium. de consec. dist. 3. & concilio Gerundensi c. 3. concilio item Maguntiaco. c. 34. apud Gratianum in c. 2. 76. dist. quamuis non integro, vt obiter superius adnotauimus, idq́;idque ab ecclesia catholica receptum extat. De lacte verò, butyro, caseo, & ouis controuertitur, hæc etenim prohibita esse in quadragesima, fatentur omnes, & planè deducitur ex Gratiano in c. deniq;denique. 4. dist. Par autem est, inquit, vt nos, qui his diebus carnibus animalium abstinemus, ab omnibus quoq;quoque, quæ sementinam trahunt originem carnis ieiunemus, à lacte videlicet, caseo, & ouis. Hæc Gratianus ex D. Gregorio, apud quem id nondum potui reperire. Nihilominus S. Thom. in d. ar. 8. Arhid. in c. rogationes. de cons. dist. 3. Innoc. & Panor. in rub. de obser. ieiu. nu. 5. Et eo teste, omnes alij asseuerātasseuerant, iure Pontificio in ieiunio quadragesimæ prohiberi oua, lac, caseum & his similia. quod expressim probat canon sextæ Synodi, à nemine hac in quæstione citatus. In alijs autem ieiunijs non esse hæc vetita, sed tantùm esum carnium. Vnde nisi aliud fuerit consuetudine obtentum, in alijs ieiunijs præter quadragesimam licebit ouis, caseo, & lacte vesci. Qua ratione obseruanda erit cuiusque prouinciæ consuetudo: tametsi Panormi. non satis ex mente Thomæ huius quæstionis resolutionem deduxerit. Etenim D. Thomas, & qui eum sequuntur, asseuerant, in alijs ieiunijs præter quadragesimam, non esse caseum, oua, & lac prohibita, & ideo consuetudinem fore obseruandam, atque adeo sentiunt, posse ieiunantes his cibis vti, nisi consuetudine prohibitio eorum fuerit inducta. Quæ quidem conclusio ab ea differt, quam Panormit. deduxit scribens, in alijs ieiunijs posse ieiunantes his vesci cibis, si id fuerit obtentum consuetudine. Quid etenim si nulla sit hac de re consuetudo? & in hoc Panor. omisit quod Thomas egregie sensit, & qui eum sequuti sunt. Ego vero existimo, oua, caseum & lac, atque his similia vetita esse iure in his diebus, quibus ieiunij causa caro fuerit prohibita, idque mihi probari videtur ex ea ratione, qua D. Gregor. apud Gratianum in d. c. denique, vsus est: & quæ à synodo sexta traditur in d. can. 56. Visum est ergo, inquit, vt omnis Dei ecclesia, quæ est in vniuerso terrarum orbe, vnum ordinem sequens, ieiunium perficiat, & abstineant, sicut ab omni mactabili, sic & ab ouis, & caseo, quæ quidem sunt fructus, & fœtus eorum à quibus abstinemus. Hactenus ille canon. qua ratione & Sanctus Thomas in dict. articulo octauo vtitur. atque ideo prohibito esu carnium ieiunij causa, & oua, & lac caseusq́;caseusque, & his similia vetita censentur.

De rogationibus extat Aurelianensis synodi primæ canon. 26. apud Gratianum de consec. distin. 3. c. rogationes. quo institutum est, litanias, id est, supplicationes diuinas † aut rogationes, ante Ascensionem Domini

16

* triduo celebrari, ieiuniumq́;ieiuniumque indictum est illis tribus diebus, cuius celebritatis, quæ ferè in toto Christiano orbe recepta vbiq;vbique videtur, origo deducitur ab historia, cuius ex Gregorio Turonensi libr. 2. c. 34. meminit Andr. Alciat. libr. 9. parerg. c. 11. Gregorius etenim ex Auiti Homilia refert, à Mamerto Viennensi Episcopo primum has litanias institutas fuisse ad expianda prodigia, cum terra mouisset: cum lupi, aliæque feræ per vrbes oberrarent, damnóque, & terrori mortalibus essent: Cuius rei dispersa per prouincias fama cæteros antistites inuitauit, vt exemplum sequerentur, adeo vt in Italia quoque celebrentur, & religiose quidem. Præter hæc Burchardus libr. 13. capit. 7. ex concilio Aurelianensi c. 6. ita scribit, Cum exigentibus peccatis Galliarum populi luporum rabie acriter interimerentur, nec huius flagelli aliquod remedium inueniri posset, congregati tra|

p. 120

duntur Galliarum episcopi apud Viennam vrbem, atque in commune statuerunt, vt triduanum ieiunium facerent. Cumq́;Cumque dominus pestem misericorditer abstulisset, hi dies in consuetudinem annuæ celebritatis venerunt, vt per Galliarum prouincias ante Ascensionis Domini diem celebrarentur. Agamus & nos hos dies cum summa reuerentia, & deuotione, cum abstinentia carnis, & humilitate cordis, non vt visibilium luporum rabiem euadamus, sed vt inuisibilium, id est, spirituum immundorum tentamenta vincere valeamus. Nullus autem his diebus vestimentis preciosis induatur, quia in sacco, & in cinere lugere debemus, prohibeantur ebrietates, & comessationes, quæ fiunt in vulgari plebe. Nemo ibi equitare præsumat, sed discalciatis pedibus omnes incedant. Nequaquam mulierculæ choros ducant, sed omnes in commune Kyrie Eleison decantent, & cum contritione cordis Dei misericordiam exorent pro peccatis, pro pace, pro peste, pro conseruatione frugum, & pro cęteris necessitatibus. Dies enim sunt abstinentiæ, non lætitiæ. Hæc apud Burchardum quæ apud Gratianum, & in libro conciliorum breuiter nimis referuntur, tametsi illic concilij Aurelianensis diffinitio explicetur, quæ memoria veteris instituti hanc celebritatem renouauit, cuius origo Mamerto Viennensi præsuli, etiam à Guaguino tribuitur libr. 1. de gestis Francorum paulo antè Clodouæi Regis primi obitum, anno Domini ferè 514. Hoc vere ieiunium moribus sublatum est, quamuis his diebus ab esu carnium abstineamus, saltem feria secunda & quarta, iuxta cuiuslibet prouinciæ consuetudinem.

De his verò Rogationibus legendus erit Lapus allega. xc. An tunc iudicia exerceri possint, & de alia quæstione Fel. in c. dilectus. col. vlt. de off. ord.

Est igitur, vt tractatum istum absoluamus in summa ieiunium ecclesiasticum, abstinentia quibusdam legibus salutis spiritualis, & religionis causa iure Pontificio præscripta.

CAPVT XXI.

FRequenter in his rescriptis, qui

1

*bus filijs † illegitimis à principe aliquot priuilegia conceduntur, hæc clausula scribitur: tibiq́;tibique concedimus ius succedendi patri tuo ex testamento, & ab intestato: soletq́;soletque controuerti, an ex hac concessione, si pater fecerit testamentum, in quo filius legitimatus verbis præscriptis, fuerit præteritus, aut legitima bonorum parte priuatus, aliquóve onere quo ad eam grauatus, possit contra testamentum agere. Et fortassis videbitur quibusdam quæstio ista vel inutilis, vel disputatione indigna exeo, quod filius legitimatus rescripto principis possit iure ipsius legitimationis agere contra patris testamentum: quod equidem verum est regulariter, sicuti & in quartum decretalium, vbi de legitimationibus tractauimus, traditum à nobis est, idq́;idque modo concedimus iure probari, & tamen de eo quæritur, an filius legitimatus, qui alioqui agere non potest contra patris testamentum, vel quia legitimatio perfecta non est, vel ex eo, quod ob aliam causam iure ordinario ea actio ei non competat, possit ex interpretatione verborum, quæ sub prædicta clausula continentur, & ex eorum vi, àc potestate aduersus patris testamentum actionem in iudicium deducere. Qua in quæstione fatemur planè ex ea clausula hoc ius agendi minimè tolli, si id alioqui competat filio. Sed & ex vi significationis per ea verba hoc ius filio concedi à principe, & concessum censeri, existimat fortassis Gregorius Lopez vir eruditione, ac moribus insignis in lege. nono. titul. 18. part. iij. sed Bald. in cap. de causis. nu. 34. de offi. deleg. gl. Accursius, Bar. & alij |

p. 121

ab eo citati minime quęstionem istam explicarunt, sed de iure responderunt generaliter, filio legitimato conpetere ius agendi contra patris testamentum, ex iuris quidem diffinitione, non ex prædictæ clausulæ significatione: sed ex ea clausula idẽidem esse respondendum, aliquot rationibus probari videtur. Et primo, iure etenim ciuili nullum aliud successionis genus constitutum est, quàm ex testamento, vel ab intestato. l. imperialis. §. præsenti C. de nuptiis. notatur in l. 1. ff. de inoffi. testa. in l. cum antiquioribus. C. de iure delib. & successio aduersus testamentũtestamentum includitur sub successione ab intestato, sicuti deducitur ex Iurisconsulto in l. 1. ff. de bon. pos. contra tabu. rursus eadem comprehenditur, ac dicitur esse ex testamẽtotestamento. §. sunt autem. inst. de bono. posses. Igitur cum filius legitimatur ad succedendũsuccedendum patri ex testamento, & ab intestato, ex propria horum verborum significatione, etiam si aliunde nihil petamus, poterit patri succedere ex testamento, & ab intestato, & contra eius testamentũtestamentum: ad omnẽomnem enim successionẽsuccessionem legitimus censeri debet, quę iure ciuili filiis datur. Secundo, eadem sententia plurimum coadiuuatur ex text. in authent. quib. mod. nat. effici. sui. §. & quoniāquoniam varie. & in d. l. imperialis. §. pręsenti. l. cũcum quis. C. de natura. li. in authent. de nuptiis. inces. §. dubitatum. & §. quibus. inst. de hæred. quę ab intestat. defer. Quibus in locis, filiis quibusdāquibusdam datur ius succedendi ex testamento, & ab intestato, quibus itidem competit ius agendi contra paterna testamenta. Tertiò huic opinioni suffragatur Iasonis responsum, is inquam in cons. ccij. lib. 2. col. 4. vers. pro prædictorum. scribit de huius clausulæ interpretatione, diligenter agens, duplicem esse successionem ex testamento, quarum prior ea dicitur, quę secũdumsecundum testatoris voluntatem contingit, quoties scriptus hęres hæreditatem c. posterior est, vbi aduersus testamentum vel querela, vel ius dicendi nullum admittitur, aliterq́;aliterque succeditur testatori, quàm ipse voluerit, imo contra eius voluntatẽvoluntatem. Atq;Atque hæc dicitur nihilominus successio ex testamento, quia nusquam admittitur, nisi facto testamento, quod sensit glo. in l. vlti. C. vnde legit. subdit idem Iaso. itidem esse duplicem successionem ab intestato: vna quidem est eo auctore, quæ contingit ex tacita voluntate illius, cui succeditur, & qui nullo facto testamento visus est ad eius hæreditatem vocare illos successores, & hæredes, qui iure, & legibus ad intestatorum hæreditatem vocantur. l. conficiuntur. ff. de iure codicil. Altera vero, cum filius agit aduersus voluntatem patris intestati querela inofficiosæ donationis, ad rescindendas inofficiosas patris donationes. iuxta ea, quę de inofficiosis donationibus statuta sunt. hæc Iason, cuius testimonio illud constat, successionem ex testamento includere etiam successionem illam, quę contra testamentum lege datur.

Cęterum hac in re miror profecto quorundam ingenia, iudiciumq́;iudiciumque, ex eo potissimum, quod facillimè propriam dictionum significationem euertere pro nihilo pendant, modo ex quacunq;quacunque verborum significatione possint, quæ semel in animo conceperunt, ex aliquot Iurisconsultorum locis deducere. Nam si propriam interpretationẽinterpretationem sequamur, † successio

2

* ex testamento tantũtantum erit, ac dici poterit, quæ contigerit iuxta voluntatem testatoris, ab his quę in testamento scripta sunt legitime deductam. Quod si contingat, testamento illo rupto, vel iniusto, vel inofficioso, alium admitti ad testatoris hæreditatem, vel aliter quam ab ipso scriptum fuerit, non est ita successio dicẽdadicenda ex testamento, cum detur contra ipsum: siquidem ex testamento non aliter succedendũsuccedendum sit, quam ex voluntate testatoris. argumento deducto à iurisconsulto in l. 1. ff. de testa. Successio vero ab intestato tunc obtinet, cũcum quis nullo facto testamento decessit, aut facto testamẽtotestamento, quod ius non admittit. Constat equidem hoc discrimen ex Iustiniani institutionibus. in prin. de hæredit. quæ ab intestato defer. & illic Theophilo. deinde tria hæc esse admodum diuersa constat, succedere ex testamento, succedere ab intestato, & agere contra testamentum. Nam licet filius adoptiuus succedendi ius habeat ex testamẽtotestamento, & ab intestato, non tamen habet ius agendi contra patris adoptiui testamentum. l. cum in adoptiuis. §. sed nec articulum. C. de adopt. Fratres etiam succedunt fratribus ex testamẽtotestamento, & ab intestato, nōnon tamẽtamen agũtagunt contra testamentũtestamentum. l. fratres. C. de inof. test. eadem argumentatio constat ex auhtauth. quib. mod. nat. effi. sui. §. si quis vero filius. Ex quo curiali intestato succedit curia, & fiscus, nōnon tamen cōtracontra eius testamentũtestamentum. Tertio hæc tria distingui debere, & diuersa esse, asseuerātasseuerant Romanus in l. vt liberis. 2. & 3. col. C. de colla. & Soc. in rub. ff. de lib. & posth. nu. 8. Quarto hanc posteriorem opinionẽopinionem, qua constanter asseueramus, sub his verbis: † ex testa

3

*mento, & ab intestato minime contineri suc|

p. 122

cessionem contra testamentum, etiam in legitimationem rescriptis, expressim probarunt Alex. cons. 30. lib. 4. in ratione quam assignat scribens, aliud esse agere contra testamentũtestamentum, aliud succedere ex testamento, aliud succedere ab intestato. Soci. cons. ccxij. libr. ij. col. iij. vers. vj. hoc idem. & Ludoui. Gozadi. cons. xlviij. nu. ij. xxj. & xxij. qui primo hanc interpretationem horum verborũverborum, quam ego probaui, tradit, & postea subdit, legitimatum illum, de cuius iure in eodem responso tractat, agere posse contra testamentum patris, non ex hac clausula, nec ex eius vi ac potestate, sed ex aliis ipsius legitimationis amplissimis verbis: ex quibus & quia legitimatio illa plenè facta fuit, atque ideo multa habet ex iure priuilegia, proprium responsum Gozadin. confirmat adiiciens, quod si huic clausulæ ex testamento, & ab intestato, foret adiecta dictio, tātumtantum, vel ei similis, non posset legitimato dari successio contra testamentum patris, nec ius aduersus illum agendi. Quò fit, vt hæc verba minime contineant ius agendi contra testamentum, quia si id continerent, etiāetiam in legitimationibus, non amitterent eam significationem per dictionem, tantum, & ei similes, quę dubio procul non tollunt significationem illorum verborum, quibus adiiciuntur, imo illam extendere solent ad similia. l. ob æs alienum tantum. C. de prędiis minor. & in cle. exiui. §. cunque autem natura. de verbo. significat.

Non oberunt huic sententiæ, quæ in prioris opinionis probationẽprobationem adduximus. primum etenim opinor, Gregorium Lopez potius respondisse iuxta communem illam, ab omnibusq́;omnibusque receptam assertionem, quę dictat, filio legitimato plena legitimatione competere ius succedendi, & agendi contra patris testamentum, quam secundum rigorem horum verborum, ex quibus clausula ista, de qua disputamus, concipitur. Vnde doctissimi viri auctoritas parum nostram conuellit opinionem.

Id vero, quod probare conabamur, scilicet non esse iure aliam successionem quàm ex testamento, & ab intestato, id verum est, nec negari poterit: nihilominus ius agendi contra testamentum, nec est successio ex testamento, nec ab intestato, etsi aliquid istorum esset, nōnon equidem erit eo modo, vt necessario ita illic contineatur, quod concesso iure succedendi vel ab intestato, vel ex testamento ei, cui alioqui id negatum legibus erat, concessum itidẽitidem censeatur ius agendi contra testamentum. Etenim postquam quis iure egerit aduersus testamentum, & in ea actione obtinuerit, tunc constabit, successionem defuncti delatam esse successoribus ab intestato, iuxta disputationẽdisputationem illam, quę traditur in l. filię dotem. & in l. vt liberis. C. de collat. per Alber. Brunum in trac. de statutis exclud. fœmi. ar. x. q. iij. & iiij. quidquid enim sit de illa controuersia, an bonorũbonorum possessio contra tabulas ante aditam hæreditatem, vel post in iudicium deducta, deducat successionem ad causam intestati, illud mihi videor iure asseuerare posse, possessionem bonorum contra tabulas ideo dici à Iustiniano in §. sunt autem. Inst. de bono. pos. esse ex testamento, non quod tunc ex testamento succedatur, id etenim satis absurdum est, sed quia ad eius vsum præmittitur testamentum, quod ex ea rumpi debet iure prætorio, quasi dixerit imperator, hanc bonorum possessionem non aliter dari, quam facto testamento: nec tamẽtamen ex ea succeditur, sed testamentum rescinditur ab eaq́;eaque ex occasione præstatur, & aperitur successionis via, eademq́;eademque ab intestato. d. l. vt liberis. cum his, quæ Bar. notat in l. illud. ff. de bon. pos. contra tab. tametsi quia facto testamento decessit defunctus, etiam si illud rescindatur, iure tamen prętorio, pura propriaq;propriaque intestati succeditur, siquidem testator testamentum fecit iure ciuili validũvalidum, quamuis quo ad effectũeffectum intestato illi succedatur, cum testamentum fuerit prætorio iure rescissum. sic tandem Iurisconsultus in l. filium. §. legata. ff. de bo. pos. cōtracontra tab. hanc successionem quę datur per contra tab. bon. pos. ab intestato nomi. Cui accedit, quod qui ita succedit, auocat hęreditatem ab hærede scripto. l. emancipati. in prin. ff. de bo. poss. contra tab. Fit igitur, aliud esse ius succedendi ex testamento, vel ab intestato, aliud ius agendi contra testamentum: ex hoc siquidem vltimo iure testamentum rescinditur, ex altero succeditur. Quod satis erit ad primam contrarię opinionis rationem conuellendam. Nam etiam si præmittatur actio contra testamentum, plerunq;plerunque ad aperiendam viam successionis ab intestato, non ex hoc actio ipsa est successionis ab intestato, nec includitur necessario in ipso iure succedendi ab intestato, cum id possit competere absq;absque iure agendi aduersus testamentum.

Secunda ratio, qua vtebamur ad priorem opinionẽopinionem probandam, parum profecto vrget. Nam licet filiis per subsequens matrimonium legitimatis, & per rescriptum principis, atque |

p. 123

in his similibus detur ius agendi contra patris testamentũtestamentum, nōnon cōpetitcompetit ea actio ex eo, ꝙquod illi iure sint successores ex testamento, & ab intestato, sed quia ius ciuile illis filiis plena iura filiorũfiliorum legitimorũlegitimorum cōcessitconcessit: tunc etenim ex iuris ciuilis amplissima concessione, & indulgẽtiaindulgentia filij alioqui à natiuitate illegitimi admittuntur contra patris testa mentum, non tamen ex vi, ac potestate illorum verborum, quibus eis datur successio ex testamento, & ab intestato.

Tertia ratio ex Iasonis responso deducta tollitur, quo ad eius priorem partẽpartem, ex his, quæ paulo ante probauimus, & idem Ias. sensit, siquidem vbi agitur contra testamentum, dicitur improprie successio ex testamẽtotestamento in hunc sensum, quia non aliter potest ea actio deduci, quam facto testamento, & eo quod id præmittitur factum, appellatur ea successio ex testamento, nōnon tamen vere succeditur ex testamẽtotestamento, id est, ex voluntate testatoris, imo tractatur de eius volũtatevoluntate rescindẽdarescindenda, & testamẽtotestamento rũpendorumpendo, eritq́;eritque quo ad effectum successio tunc ab intestato. Posterior autẽautem pars non satis constat, quia etiam facto testamẽtotestamento potest contingere, & dari querela contra donationes inofficiosas ad earum rescissionem, tametsi tunc filius illa bona iure portionis legitimę, quæ sibi debetur rescissis donationibus obtineat, quasi ex causa intestati. Sic sane, vt & hoc iterũiterum repetārepetam, ego existimo distinguendũdistinguendum esse ius agendi siue contra testamentum, siue contra donationes inofficiosas iure succedendi, priori etenim præparatur via succedendi, posteriori vero succeditur.

Quibus diligenter ex propria dictionum significatione obseruatis apparet, verba hæc ex testamento, & ab intestato hanc interpretationem admittere, vt ex testamento succedatur secundum voluntatem testatoris ab ipso scripto testamento, vel ab eius vltima voluntate deductādeductam: ab intestato vero, quoties defunctus, vel is de cuius hæreditate agitur, nullum fecit testamentum, vel quod fecit non fuit iure validum. Hinc deniq;denique deducitur, ꝙquod si filius naturalis, vel alioqui illegitimus, rescripto principis dispensationẽdispensationem obtineat, vel ius cōsequaturconsequatur succedendi patri ab intestato, non poterit is contra patris testa mentum agere, quemadmodum Ias. aduersus Paul. de Castro eleganter probat in rub. ff. de liberis & posthumis. nu. 5. & 13.

CAPVT XXII.

VOcem istam, qua significamus passim summum sacrificium, in quo adhibita oblatione verum Christi corpus consecratur, & vsus sacramenti perficitur, latinālatinam esse quidāquidam ex eo existimarunt, quòd ea dictione vsi fuerint Theologi, qui Latine, & eleganter eius professionis studia attigerunt. Sed & eadẽeadem dictione vtitur Alexander Pontifex maximus eius nominis primus, & à Petro sextus in epistola. j. In sacramentorum, inquit, oblationibus, quæ inter missarum solennia offeruntur, passio domini miscenda est, vt eius, cuius corpus, & sanguis conficitur, passio celebretur, vt repulsis opinionibus superstitionũsuperstitionum, panis tantum, & vinum aqua permistum in sacrificio offerantur. Hæc Alexander, quæ Gratianus refert de conse. dist. ij. c. in sacramentorum, quod est illius distinctionis primum. multa tamen omittit, quæ nos retulimus ex ipsius Alexandri epistola, & tradit diligentius Burchardus lib. v. cap. v. Post Alexandrum Sixtus primus, qui eidem successit, auctore Damaso, instituit, vt sacerdote incipiente actionẽactionem missarum, à populo cantaretur, Sanctus, sanctus, sanctus. domi. Deus sabaoth. Huius verbi eam quidam arbitrantur esse rationem quòd missa accipiatur pro missione, qua si peracto sacrificio dimittatur populus, cũcum diaconus ait, Ite, missa est: id est, ite, missio est. Cui equidem interpretationi suffragatur, quod apud Cyprianum lib. 3. episto. in epistola. 14. remissa pro remissione accipitur. Qui autem, inquit, blasphemauerit in spiritum sanctum, non habet remissam, sed reus est æterni peccati. Idem Cyprianus in libr. de bono patientiæ. Dominus baptizatur à seruo, & remissam peccatorum daturus ipse non dedignatur lauacro regenerationis corpus abluere. Hanc huius verbi rationem adnotauit beatus Rhenanus in Tertullianum lib. 4. aduersus Marcionem. & rursus in lib. de corona milit. & adsumitur origo eius rei à Gręcis, & Aegyptiis, qui cum sacris operati essent, missum populũpopulum faciebātfaciebant, nec abeũdiabeundi potestas prius cuiquācuiquam erat, quāquam sacrificulus pronunciasset: λαοῖσ ἄφεσισ, id |

p. 124

est, populis missio. Quemadmodum constat ex Apuleio lib. 11. de asino aureo. quo in loco Beroaldus id ipsum obseruauit. Scribit & ad hæc Plutarchus, suo tempore Romanos peractis votis Deos venerari, & in tẽplistemplis sedere, ac permanere consueuisse. Re demum diuina, & cæremoniis peractis sacerdos, Ilicet, proclamat, quasi eos diceret iam abire licere, qui sacris inter fuissent. Quod Gregorius Gyraldus de deis gentium tradit syntagmate. 17. & idẽidem ex veteribus obserua uerat Seruius in lib. 6. æneid. Super illud, nouissima verba. Proprius tamen huic obseruationi accedit ritus ille, ac mos, quo veteres Christiani in initio legis euāgelicæeuangelicæ, & renascentis ecclesiæ vtebantur. Olim etenim post confessionem, cantionem, lectionem Euangelij, & exhortationem, ante ipsius hostiæ consecrationem, imo & ante præfationem Catechumeni dimittebantur, quasi indigni forent, vt essent præsentes tanto sacrificio, cum nondum sacrum baptisma suscepissent, & vocabatur hæc prior sacrificij pars missa catechumenorum, quia ea parte peracta mittebantur alta diaconi voce foras. Postea vero reliqua sacrificij parte expedita post communionem catholici Christiani dimittebantur, eisdem ferme verbis diacono dicente, Ite missa est, id est, missio aut dimissio est, vobis ire licet. Sicuti ex veteribus auctoritatibus idem Rhenanus explicat in libr. de corona milit. Extatq́;Extatque diui Gregorij testimonium de ea dimissione catechumenorum lib. 2. dialogorum cap. 23. & multo vetustius Dionysij de eccles. hierarchia. c. iij. à quo cęteri acceperunt, quorum meminit Tho. VValdensis de sacramentalibus c. 33. col. vlti. idem S. Thomas scribit in 3. part. q. 83. art. 4. ad 4. ex concilio Carthaginensi. Quarto. c. 84. apud Gratianum. c. Episcopus nullum de consecra. distinct. j. Episcopus, inquit, nullum prohibeat ingredi ecclesiam, & audire verbum Dei siue gentilem, siue Iudæum, siue hæreticum, vsque ad missam catechumenorum.

Quibusdam vero placuit, missam dici quasi transmissam, eo quod per sacerdotem, eiusq́;eiusque ministerium sit hostia oblata, & missa in eo sacrificio sanctissimo, in quo preces, vota, oblationésq;oblationesque Deo transmittuntur à populis per ipsum sacerdotem, qui mediatoris vice inter Deum, & hominẽhominem fungitur, quod Hugo lib. 11. de sacramentis scribit.

Andræas Alciat. lib. parerg. vij. cap. x. fortassis rectius, hanc dictionem, ab Hebræis acceptam fuisse censet, apud quos missa oblationem spontaneam, quæ domino offertur, significat. ex Deuteronomio cap. xvj. & celebrabis diem festum Hebdomadarum domino Deo tuo missa. Id est oblationem spontaneam manus tuæ. Mas etenim ab Hebræis dicitur oblatio voluntaria. Sic sane concilium Coloniense in Enchirido christianæ institutionis de sacramento Eucharistiæ asseuerat, vocabulum istud ex lingua Hebræa mutuatum fuisse, ad significandum quod Græci λειτουργίαν, dixere, id est, ministeriũministerium, sacrificiúmq;sacrificiúmque altaris. Quod & Dionysius, aliique veteres Theologi Synaxin appellarunt, id est, collectācollectam, qua fit oblatio spiritualis, quę mediātemediante sacerdote quasi collecta, & adunata pro omnibus Deo offertur. Qua ratione diuus Ignatius in epistola sexta ad Smyrnenses, huius dictionis meminit, scribens, non licet sine episcopo neque offerre, neque sacrificium immolare, neq;neque missas celebrare. Eandem fortassis rationem habuerunt & veteres Romanæ ecclesiæ, & totius vrbis Pontifices, pręsertim Alexand. primus, cuius superius meminimus, & idem apud Gratianum de consecra. dist. j. cap. sufficit. Quibus in locis primus, quod ipse sciam, post diuum Ignatium in præcitata epistola, eadem dictione vsus est, & paulo post Telesphorus Papa in ca. nocte sancta de consecra. distinct. j. passimq́;passimque auctores ecclesiastici eiusdem verbi meminerunt: sed & inter historicos Paulus Diaconus in Theodosij, & diui Ambrosij historia, missarum solennia hisce verbis commemorat. Eandem huius vocabuli interpretationem ex testimonio viri doctissimi Reuchlini probat Spiegel in dictionario iuris ciuilis. vermissa. qui & illud addit, Ioannem Cassianum lib iij. cap. vij. & sanctum Benedictum in sua reg. cap. xvij. non satis eleganter missam pro fine, aut completione alicuius rei accepisse.

Cæterum Albericus, homo alioqui doctus, & diligens, falso asseuerat, Missam dictionem esse Græcam, & significare interpellationem. Fallitur etenim Gręcæ linguæ ignorantia.

De his vero, quæ ad hoc sacrificium rite peragendum summi Pontifices, & sancti patres instituerunt, quæq́;quæque catholica ecclesia religiose obseruat, lector poterit Thomam VValdensem adire, qui de sacramentalibus. iiij. tit. hoc munere diligentissime fungitur. |

p. 125

Cui duo ipse libenter addiderim, primum, apud Gratianum vulgo circunferri Bonifacij martyris Apophthegma aliter, quam ab ipso uactore fuerit scriptũscriptum, & absque vllo sensu, in cap. vasa. de consecrat. distinct. j. de quibus, inquit, Bonifacius martyr, & episcopus interrogatus, si liceret in vasculis lignęis sacramenta conficere, respondit, QuondāQuondam sacerdotes, non aureis, sed ligneis calicibus vtebantur. Est enim hic locus ex ipsius Bonifacij epistola legendus his verbis, Quondam sacerdotes aurei ligneis calicibus vtebantur, nunc lignei sacerdotes aureis calicibus vtuntur. Quem locum Antonius Demochares, Andræas Alciatus lib. vij. parerg. capit. xxiij. & beatus Rhenanus ad Tertullianum de corona militis, restituerunt, & restitui potest, vt modò dicebam, ex ipsius Bonifacij epistola, & ex concilio Triburien si cap. xviij. atque item Burchardo lib. decretorum. iij. cap. ccxxiij. Huius etiam memorabilis sententiæ meminit Stephanus VVitoniensis episcopus in eo libro, quem aduersus hæreticos, de sacramento Eucharistię scripsit obiectione. 54. qui ex Optato, Ambrosio, Chrysostomo, & Theophilacto probat, veteres etiam aureis calicibus vsos fuisse.

Alterum ad ea verba pertinet, quæ ex institutione ecclesiæ, & sanctorum Pontificum Græcè pronunciantur in missarum celebrationibus, dũdum dicitur, Kyrie eleison. Nam & gentiles his verbis vsos fuisse in captandis Auguriis constat ex Arriano lib. ij. de Epicteto cap. 7. etenim aduersus illos, qui acturi inter auguria captant, inquit, Nunc trementes auiculam tenemus, Deúmque inuocantes precamur, Κριε ἐλέησον domine miserere, permitte mihi exire. O mancipium, cur aliud vis, quam quod sit melius? quid autem melius, quàm quod Deo visum fuerit? cur pro tuis viribus corrumpis iudicẽiudicem, peruertis consiliatorem? Hæc Epictetus, quæ commemorare volui ex eo, quod locus ille insignis morẽmorem gentilium in obseruādisobseruandis ominibus explicuerit. De his verò dictionibus VValdensis ex diuo Gregorio admonet, à clericis Latinis Græcè pronunciādapronuncianda fore, idq;idque satis apparet, quia secundum græcam coniugationem verbum pronunciatur, & ideo accentu, & pronunciatione græca sunt proferẽdaproferenda, accentu quidẽquidem posterioris dictionis in antepenultima, non in penultima, cum id manifestè repugnet Græcæ pronunciationi, eadémque posterior vox ita est proferenda, vt in penultima sonus seruetur vocalis. i. nam eo modo communi vsu pronunciatur à græcis. η. tametsi apud latinos qui latinè loquũturloquuntur, & pronunciant, ea vocalis mutetur in. E. longum, qua quidem pronunciatione vsi fuere olim & Græci, sed obtinuit vsus, etiam Græcæ linguæ doctissimorum virorum, vt ea litera, ac si esset. i. longũlongum pronuncietur. Igitur nullo pacto pronunciandum erit Eleeson, sed Eleison, personũpersonum. i. & accentũaccentum in antepenultima. Hæc, fateor, leuia sunt, sed nihilominus obseruādaobseruanda quandoq;quandoque: quia & in his minutissimis sunt acriter incusandi, qui ex priori dictione vltimam vocalem Euphoniæ causa reiiciunt, vtranque vocem in morem vnicæ dictionis pronunciantes. Id etenim fit ab his, qui Græcè pronunciant, vel scribunt, reiiciunt siquidem alteram vocalem plerunque propter sequentem, signaturq́;signaturque hæc dictionis passio apostropho, quæ est nota reiectæ vocalis propter sequentem vocalem. Quod græci passim adnotarunt, super consonantem vltimam pręcedentis dictionis, quandoque super vocalem, ideoq́;ideoque dictio prior, Kyrie, potest passionẽpassionem istam non admittere, atque pronuncianda est absque vlla vocalis elisione, potest tandem & cum abiectione vltimæ vocalis proferri Κύρἰ ἐλέκσον. Vt ἄλγἐ ἐίθηκεν, μυρἰ ἀχαιοῖς.

CAP. XXIII

EXtat Honorij tertij responsum libr. v. decretalium rubri. de purgat. vulgari. quo damnatur omnino illa criminis purgatio, qua templarij milites, & alij, qui secularem, ac ciuilem iurisdictionem in Liuonia obtinentes, erga eos, qui nuper sacrum baptismum suscepissent, vtebantur, compellentes homines sibi subditos, si quando criminis alicuius suspicio incidisset, ferri candentis iudicium subire, quibus si qua exinde adustio contingeret, ciuilem pœnam infligebant. Verùm quia varia est apud veteres huius purgationis mentio, libuit ad eius cognitionem, quæ quādoquequandoque apud Sophoclem legissem, adnotare. Etenim cum Creon publico decreto, mortísque pœna indicta, corpus Polynicis sepeliri prohibuisset, & Antigone clam fratrem sepulchro tradidisset, custodes regij grauiter, acriterque incusari à se ipsis, quod culpa vnius foret, non omnium, custodia per noctis partes cuilibet distributa, cumq́;cumque diligenter de ea re |

p. 126

inquisitionem fecissent, nuncium Creonti regi miserunt, qui præter alia, & hæc in eorum excusationem dixit.

Κὀυδεὶς ἐναργὴς ἀλλ' ἔφευγε τὸ μὴ ἐιδέναι.
ἤμεν δ' ἔτοιμοι κὶ μύδρους ἄιρειν χεροῖν.
κὶ πῦρ διέρπειν, καὶ θεὸυς ὁρκωμοτεῖν
κὶ πὸ μήτε δρᾶσαι, μήτε τὸ ξονειδέναὶ
τὸ πράγμαβουλεύσ αυτι, μήτ̓ ἐιργασμένῳ.

Nemóque deprehensus est, nósque latuit.

Sumus verò parati & candens ferrum manibus tollere,

Et per ignem serpere, Deósque iurare,

Nec fecisse, nec fuisse conscios

Eius, qui de hac re consilium habuerit, nec eius, qui eam fecerit.

Cuius equidem loci interpretatio duplex est apud Sophoclis scholiastas. Prior sanè locum istum ad morem illum, & iurandi ritum refert, quo paciscẽtespaciscentes, & iuraturi tollunt ferrũferrum candens, deosq́;deosque precāturprecantur, fœdera, ac iuramẽtaiuramenta inuiolata manere, donec ferrum illud appareat, idq́;idque, aut orbes quosdāquosdam vel globos ferri igniti, & candentis, in mare profundum proiiciũtproiiciunt. Cuius rei mentio fit à Callimacho, & à Plutarcho in Aristide: inquit enim, Aristides AtheniensiũAtheniensium nomine iuratus, cæteros Græcos sacramento adegit, vtq́;vtque rectũrectum fœdus firmaret, post execrationes, quas in perfidos fieri mos erat, ignitos ferreos orbes in mare coniecit, vbi interpres ignitos ferreos orbes Latinè dixit, quos μύδρον dixere Callimachus, Sophocles, & Plutarchus. Posterior verò interpretatio, quæ magis conuenit Sophocli, & huic Pontificio responso, ex eo deducitur, quod qui fidem sibi iurantibus haberi aliqua de re graui postularent, consueuissent ignitum ferrum manibus tollere, & super ignem ambulare, putabant enim, minimè dolorem aliquem sensurũsensurum eo experimento, qui veritatem dixisset, eratq́;eratque certę fidei, & innocentiæ signum maximum, ab eo periculo illæsum quenquam euadere. Hæc ex Sophocle, Callimacho, Plutarcho, & ipsius Tragœdię commentariis. Suidas μύδρουσ interpretatur ferrum ignitum, eiúsque massam cādefactamcandefactam, refertq́;refertque Anaxagoram PhilosophũPhilosophum dixisse, solem esse ignitum lapidem, & maiorem Peloponeso. igitur Anaxagoras asseuerans, solem μύδρον esse, orbem ignitum intellexit, autore Suida. idem scribit Plutarchus li. 2. de placitis philosophorũphilosophorum cap. 20. quo in loco Budæus μύδρον interpretatur, globum ferri candentẽcandentem, aut saxũsaxum ignitũignitum. Hoc ipsum in Anaxagora & Laertius scripserat. Herodotus in Clio, πρόσ δέττάυτηοι, κὶ μύδρον σιδήρεον κατεπόντωσαν, καὶ ώμοσαν μἡ πρὶν έσ φωκαίην ἡξειν πρὶνἡ τόν μύδρον ὰναφῆναι, præter hæc, inquit, globum ferri candentẽcandentem in mare merserũtmerserunt funditus, & iurarũtiurarunt, nōnon prius in PhocęāPhocęam ituros, quāquam globus is ferreus apparere.

CAPVT XXIIII.

MArtianus Iurisconsultus in l. officium. §. officiũofficium. ff. de re militari. inquit, officium tribunorum est, principiis frequenter interesse. Quo in loco Accursius dictionis significationem nec intellexit, atque ideo minimè potuit Martiani sensum, ac mentem percipere, à quo plurimum aberrat. Sed Ant. Nebrissensis, qui nostra ferè ætate primus apud Hispanos linguæ Latinæ nitorem, candorémque exercuit, in Lexico iuris ciuilis, principia interpretatur, tentoria militum, qui à Romanis principes dicebantur, & locum illum castrorum, in quo principes metabantur & tentoria figebant. Huic interpretationi Andræas Alciatus in principio de verbor. signi. & in l. vrbana prædia eo. tit. nōnon omnino suffragatur, scribens, ex Vegetio principia dici principis tabernaculum: quemadmodum & prætoriũprætorium dicitur domus imperatoria. locus est apud Vegetium lib. 2. cap. 7. qui hac dictione alio in sensu vtitur. Nos verò, & si fateamur in alio sensu accipienda fore Comici verba, Hic ego ero post principia, quem alij vulgo tradidere, apud Martianum principia interpretamur, nōnon tentoria militum, qui principes dicebantur, nec principum tentoria, sed publica tabernacula, aut tentoria, in quibus militares Magistratus iura militibus reddebant, & vbi de rebus publicis castrorum duces cōsilioconsilio inito tractabāttractabant, atq;atque ibi aquilæ, signaq́;signaque militaria custodiebāturcustodiebantur. Quod VVolphangus Lazius de republica Romana adnotauit. Id ipsum & Gulielmus Budæus obseruasse videtur in posterioribus adnotationibus, qui ex aliquot auctoribus testimonia quædam adducit, quibus, & aliis nos veram huius dictionis significationem probabimus, vt planè IuriscōsultiIurisconsulti responsum propriāpropriam, genuinamq́;genuinamque interpretationem obtineat. Tit. Liuius lib. viij. ij. belli Punici, Forma, inquit, castrorum Romanorum constabat vna ea spe, quòd milites tribunos ex contagione furoris haud expertes seditionis, defectionísque rati forent, & iura reddere in principiis sinebant, & signum ab eis petebant, & in stationes, ac vigilias ordine ibant. Idem Liuius eodem libr. viij. circumeuntes enim, |

p. 127

tentoria, deinde in principiis, prętorioq́;prętorioque. Rursus idem Liuius lib. 7. decad. 4. ibi in principiis sermo primò inter tribunos militum secretus oritur. Cicero ad Brutum epistol. 10. spes libertatis nusquam, nisi in vestrorum castrorum principiis est, firmos omnino & duces habemus ab occidente, & exercitus. Hoc etenim in loco ipse opinor intelligendos sub principiis duces ipsos, non milites illos, qui principes dicebantur. Tranquillus in Othone c. 6. ibi, omissa mora succollatus, & à præsente comitatu imperator consalutatus, inter faustas acclamationes, strictósque gladios ad principia deuenit. Idem Suetonius in eodem Othone cap. 1. Ausus est etiam in Illyrico milites quosdam punire capite, & quidem ante principia. Iustinus lib. 11. Ordines quoque nemo in exercitu Alexandri, nisi sexagenarius duxit, vt si principia castrorum cerneres, senatum te alicuius Reipublicæ cernere diceres. Quintilianus in declamatione, miles Marianus, Sed neque hoc Roma parens, nec signa militaria, aquilæq́;aquilæque victrices, nec tua, summe imperator, diuina virtus sinat, vt tua quoque sententia quisque vir, & Romanus, & miles nimium pudicus sit, apud quem ante principia agendum est. Verba sunt hęc Trebonij militis, qui. C. Lusium tribunum militum, imperatorísque. C. Marij ex sorore nepotem occiderat, quòd ipse tribunus pudicitiam militi eripere tentasset, auctore Plutarcho in Mario. Meminit eiusdẽeiusdem rei & Cicero in oratione pro Milone. sensit idem in epistola vltima ad Q. Fratrem. Sed de principiis Cornelius Tacitus lib. 1. Prima Vari castra lato ambitu, & dimensis principiis trium legionum manus ostentabant. Rursus idẽidem, Tunc contractos in principia, iussosq́;iussosque dicta cum silentio accipere. Idem Tacitus libr. 4. Coliq́;Colique per theatra, & fora effigies eius, interq́;interque principia legionum sineret. Idem lib. 17. legati eorum in squalorem, mœstitiamq́;mœstitiamque compositi per principia, per contubernia. Idem Cornelius Tacitus lib. 19. Nos proditionis electa, vt cæteris ignaris soli in principia defectores coirent. Idem statim. At Cæcinna paucos militum in principia vocat, secreta castrorũcastrorum affectans. Rursus paulò pòst, Sed vbi totis castris infama proditio, recurrens in principia miles præscriptum Vespasiani nomen aspexit. Idem auctor lib. 17. T. Iunnio, Prima, inquit, militia infamis, Legatum Caluisium Sabinum habuerat, cuius vxor mala cupidine visendi situm castrorum per noctem militari habitu ingressa, cum vigilias, & cætera militiæ munia eadẽeadem lasciuia tentasset, in ipsis principiis stuprum ausa, & criminis huius reus. T. Iunnius arguebatur. Quod & Plutarchus in Galba scribit. Ouinium appellans, quem. T. Iunnium dixit Tacitus, Ducis vxorem in castra noctu militari habitu vestitāvestitam duxit, & in ipsis ἀρχείοισ, quę Romani principia dicũtdicunt, corrupit. Aulus Gellius libr. 15. cap. 12. Sed in conuiuio liberi vestri modestius erant, quàm apud principia. Ita enim locum istum legit P. Victorius lib. 3. Variar. lect. cap. 6. extat & locus elegans in l. iubemus. de erogatione milit. annonæ, libr. 12. Codicis. §. si qua tamen. Inquit enim Augustus, Quatenus causa apud deuotissima principia, propositis sacrosanctis scripturis, inter actuarium, & militem tractetur. Ex quibus satis constat, quæ sint apud Iurisconsultum principia, & quis sit verus Martiani sensus.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 1
DIDACI COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANI, VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAEsareo Resolutionum, liber quartus.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

Embeddings Experiment

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 1 DIDACI COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANI, VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAEsareo Resolutionum, liber quartus.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

Embeddings Experiment

p. 1
DIDACI COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANI, VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAEsareo Resolutionum, liber quartus.