REGVLAE, PECCATVM.
DE REGVLIS IVRIS,
LIBRO SEXTO,
RELECTIO.
AVCTORE DIDACO COVARruuias, Toletano.
AD ILLVSTREM ADMODVM
AC REVERENDISS. D. DOMINVM IOANNEM FERNANDVM TEMINIVM, LEGIONENSIS ECCLESIAE ANTIstitem dignissimum, Didaci Couarruuias à Leyua Toletani, in Granatensi Prætorio Regij
Consiliarij, Archiepiscopi Sancti Dominici designati, in regulæ Peccatum. Commentarios, Præfatio.
OPTAVERAM MAXIME, AD MODVM JLLVSTRIS, AC
reuerendissime Præsul, inter tot Iuris vtriuśvtriusque professionis labores, eośeosque indefessos, te iam
diu moribus, prudentia, & Reipub. singulari regimine toto in Hispaniarum Principatu
insignem, vel exiguo munere: nec enim magnum, nisi animum spectes, à me prodire potest, incunctanter adire. Vrgebat sanè hoc ipsum cogitantem domus illa Salmanticensis, tui, & similium virorum causa toto penè orbe celebratissima, quæ me sub maximi Saluatoris tutela ita souerit, vt planè ipse absque graui proditionis nota diffiteri non valeam, qualescunqualescunque meos in hac Iuris disciplina conatus ei tribuendos fore. His accedebat̃accedebatur,
quod multis argumentis compertum satis haberem, quanta in me tibi è conspectu ignotum hominem, nec vllis
quidem obsequijs demerentem, semper vsus fueris beneuolentia. Sed & cunctantem impediebat, quòd nequaquam teipsum interpellare his leuibus negotijs auderem: te, inquam, magnæ diœcesis tunc Curiæ incumbentem,
& Tridentinæ Synodi deinde actionibus satis æquè ac piè, grauioribus nempe Reipublicæ deliberationibus occupatissimum. Is etenim palàm Christianæ religioni inuideret, qui in tanto rerum conatu, alioqui fatalibus
bellorum diris, magna cum iactura intercepto, Præsulem infracto animo œcumenicis Christiani orbis causis
studium, vel corporis, atque animi vires exhibentem, vel breuis libelli, eiuśeiusque facili lectione auerteret. Verùm
postquam in Hispaniam, vt tibi commissum gregem salubri disciplina institueres: tot vndique iactatus procellis, non absque graui vitæ periculo redisti, mihi planè videor debiti muneris officium cum egregia honoris ac nominis iactura, paulò negligentius exequi, nisi tot omnifariam titulis antistitem ornatissimum, alicuius Operis
nuncupatione salutauero. Nam & præter dedecoris labem, etiam serò, tua tamen comitate, atque animi candore denique remissam, quis non vel caligantibus oculis intelliget, mihi meiśmeisque laboribus, tui numinis protectione decus maximum imminere? Olim quidem dum Salmanticæ honesto desiderio, & ingenuo animo cupientis
studiosæ iuuentuti prodesse, & placere, Iuris Pontificij Regulam è diuo August. à Bonifacio 8. in ordinem tituli
de Regulis iuris deductam, quatuor ferè mensibus ordinaria lectione interpretari nitebamur: hanc auditoribus polliciti sumus operam, vt paulò accuratiùs, quæ tunc voce dictabamus, in breuis Relectionis Commentarios
digesta publico prælo committerentur: ne me dictante in codicillos, aut pugillaria minus distinctè, &, vt solet,
non omninò certis, nec veris allegationibus conclusiones quæstionésue referre cogerentur. Nec tamen potuimus
publico huius regij Prætorij munere, & quarundam aliarum nostrarum Commentationum editione impediti,
statim promissum exoluere, quin & ad diem hanc procrastinantes nondum eam operam præstitimus, quam te
patrocinante, ornatissime Præsul, etsi serò, confidenter tam en præstamus. Nam etsi nequaquam ipse tantum fauoris, & gratiæ promereri possim, vt hæc nostra scripta fouenda suscipias: pro tuo tamen liberali candore, quo
cuiuscuiusque studiosi optimos conatus amplecteris, illud vltrò mihi tribui postulabo, vt me ipsum, qui hæc elaborauerim, in tuam, mihi diu optatissimam, clientelam humanissimè suscipias. Multis enim coniecturis non suspicor,
sed constanti fide compertum habeo, hoc beneficium, ingens profectò, à te mihi impetrandum fore. Quod reliquum est, Optimo Maximo, ac rerum omnium conditori Deo vota supplex ex animo facio, vt te moribus egregijs, eruditione insigni, & in Rem public. Christianam feruentissimo zelo institutum, ad multam ætatem incolumem conseruet. Vale. Ex inclyta
Granata. Calendis Nouembribus. Anno Domini 1553.
HVIVS RELECTIONIS
SVMMA.
- PRIMA pars tractat aliquot causas, quibus quis à restitutione statim facienda excusatur.
-
SECVNDA pars radices restitutionis expendit: dédeque vsuris restituendis agit.
-
§. Primus de restitutione, quæ à furti crimine procedit, latè disserit.
-
§. Secundus, quærit de obligatione restituendi ea, quæ data sint meretrici, vel alterius turpitudinis ratione.
-
§. Tertius, In hoc examinatur obligatio restituendi ea, quæ alicui dantur, vt iustam sententiam
ferat: rem inuentam domino restituat, vel ob agendum id, quod gratis tenebatur facere, aliáaliaque quæ
traduntur de contractibus, qui vel rescindi possunt ex beneficio ætatis, vel ratione metus, vel ex defectu solennitatis legalis.
-
§. Quartus, De acquisitis per ludum illicitum.
-
§. Quintus, De gabellis & vectigalibus, an in foro animæ soluenda sint.
-
§. Sextus, An ratione acceptionis iniquæ teneatur quis ad restitutionem re ipsa extincta!
-
§. Septimus, An ratione iustitiæ distributiuæ teneatur quis ad restitutionem?
-
§. Octauus, De his quæ per venationem adquisita sunt.
-
§. Nonus tractat de iustitia, & iniustitia belli.
-
§. Decimus, De bello aduersus infideles, an id iustum sit?
-
§. Vndecimus, De rebus in bello captis, & de seruitute personarum iure belli inducta.
-
§. Duodecimus, De consilio, auxilio, vel fauore, quando ex his oriatur obligatio ad restitutionem?
-
TERTIA Relectionis pars: de restitutione, quæ ratione rei inducitur, & de emptore furtiua
rei.
- §. Primus. De rebus inuentis, cui sint restituendæ?
- §. Secundus, De thesauris qualiter sint in animæ iudicio diuidendi.
REGVLAE, PECCATVM.
DE REGVLIS IVRIS,
LIBRO SEXTO,
RELECTIO.
AVCTORE DIDACO COVARruuias, Toletano.
PROOEMIVM.
DIVVS AVGVSTINVS CELEBRATISSIMVS ECCLESIAE
Doctor, quo inter tot præclarissima sanctimoniæ, & eruditionis testimonia, Christianam plebem erudiret: ne proximus iniuria aut damno affectus, læsionem aduersus institutam à Christo Iesu, & natura ipsa charitatem
patiatur, in Epistola ad Macedonium 54. maximo conatu admonet, ea quæ
fraude, dolo, vi, vel scelere quæsita sint, omninò fore restituenda, comminatus alioqui peccatum non dimitti. Nam cùm & iustitia ipsa, quæ potissima
moralium virtutum est, manifestè violetur, cùm quis proximo damnum
intulerit: palàm consequitur, peccatum istud minimè dimitti, nisi damni illati compensatio fiat,
aliter etenim non seruatur ipsius iustitiæ lex. Si enim res aliena, inquit Augustinus, propter quam
peccatum est, cùm reddi possit, non redditur, non agitur pœnitentia, sed fingitur: si autem veraciter agitur, non remittetur peccatum, nisi restituatur ablatum. Hactenus Augustinus, cuius
verba à Gratiano referuntur in cap. primo. 14. quæstion. 6. à summis Pontificibus in dict. regul.
peccatum. de regul. iur. in sexto. & in cap. cùm tu. de vsuris. Huius sanè regulæ interpretationem
aggressurus, eam distribuendam esse in tres partes operæprecium duxi. Primùm equidem de
restitutione quædam generaliter adnotabimus: deinde secunda parte regulam quandam constituemus, ex eaq́ue plurima ad hunc tractatum pertinentia statim exponentur. Tertio denique
loco alteram regulam, quo restitutionis vis apertiùs tradatur, itidem cum aliquot illationibus
subijciemus. Qua in re & si à Theologis, qui tractatum istum radicitus conati sunt explicare,
multa sint à nobis mutuanda, iuris tamen vtriusque decisiones passim in medium adducemus,
quippè qui opinemur ex eis potissimùm restitutionis obligationem vel probari, vel induci, præterquam quòd ea iuris naturalis rationem habet ab æqualitate, quæ iustitiæ virtuti propriè conuenit. Censet itaque Augustinus, non esse veram, nec perfectam peccati pœnitentiam absque illati damni restitutione. Cui accedit pulchra Iurisconsulti sententia, in l. Nam in hoc natura. ff. de
condit. indeb. Nam hoc, inquit, natura æquum est, neminem cum alterius detrimento locupletiorem fieri. Sic & Cicero libr. 3. de officijs, inquit. Nam, vt sibi quisque malit quod ad vsum vitæ
pertineat, quàm alteri acquirere concessum est, non repugnante natura. Illud natura non patitur, vt aliorum spolijs nostras facultates, copias, opes augeamus. Nec verò hoc solùm natura, id
est, iure gentium, sed etiam legibus populorum, quibus in singulis ciuitatibus Respublicæ continentur, eodem modo constitutum est, vt non liceat sui commodi causa nocere alteri. Hoc enim
spectant leges, hoc volunt, incolumen esse ciuium coniunctionem, quam qui dirimunt, eos
morte, exilio, vinculis, damno coërcent. Atque hoc multò magis efficit ipsa naturæ
ratio, quæ est lex diuina, & humana, cui parêre qui velit (omnes autem parebunt, qui secundum naturam viuere volunt) nunquam committet, vt alienum appetat, & id quod alteri detraxerit, sibi
assumat. Hactenus Cicero.
EX PRIMA RELECTIONIS PARTE.
SVMMARIVM.
-
1 Restitutio statim fieri debet, congruo tamen loco
& tempore.
-
2 Pro parte inopiæ excusatur quis à restitutione. &
ibi intell. gloss. in c. cùm tu. de vsuris.
-
3 Traditur latè intellectus ad textum in c. officij.
de pœnit. & remissio. de muliere adultera, an
teneatur crimen detegere, ne filius spurius alienam habeat hæreditatem.
-
4 Scandali materia longè discutitur ad intellectum
regul. qui scandaliz auerit. de regul. iuris.
-
5 Superioribus obediendum non est, quoties sequeretur alioqui scandalum.
-
6 Prælatus an possit differre bonorum ecclesiæ repetitionem ob vitandum scandalum.
-
7 Cuius expensis sit facienda restitutio.
-
8 An debitor possit differre solutionem, eo quòd creditor sit excommunicatus.
CVM illud certissimum
sit, lege naturali, diuina,
& humana
restitutionẽrestitutionem
ablati necessariam esse
ad peccati dimissionem,
primùm oportet inquirere, sitne statim restitutio facienda? Et videtur,
quòd hæc restitutio statim necessaria sit, nec
differri possit
absq;absque peccati labe. Etenim nunquam licet nec momento temporis rem alienam Domino inuito detinere, siquidem ea
possessio, seu retentio peccatum est, nec vnquam peccare licuit,
† igitur tenetur alienæ
rei possessor, statim rem eandem domino restituere. huic rationi accedit text. Leuitici capit. 19. non morabitur opus mercenarij apud
te vsque mane. ex quibus ita visum est Diuo
Thomæ, quæst. 62. articul. vltimo. Florentino.
2. parte, titul. 2. capit. 8. in princip. Syluest. in
verb. restitutio. 5. §. primo. verùm quo res ista
commodiùs elucidetur, adnotandum erit,
non idem esse, centum aureos statim Titio
deberi, & eos statim ei omninò restituendos
esse. Siquidem in omnibus obligationibus,
in quibus dies non ponitur, præsenti die debetur, & statim obligatur debitor creditori.
l. in omnibus. ff. de regul. iur. l. eum qui calendis. §. quoties. ff. de verbor. obligat. §. omnis.
Instit. de verbo. oblig. non tamen tenetur debitor statim præsenti die pecuniam debitam
reddere: imò huic necessariæ restitutioni à iure inest tempus quoddam boni viri arbitrio
diffiniendum, quo præcisè debeat fieri eius pecuniæ restitutio, possitq́ue à creditore exigi, sicuti sensit Iurisconsultus in l. si quis filium. §. stipulatio. ff. de collat. bon. notant glos.
in dict. §. omnis. & in dict. l. in omnibus. gloss.
in §. si impossibilis. Institut. de inuti. stipulat.
tradunt vbique Doctores, & Alexand. in l. prima. §. Item si ita. ff. ad leg. Falcid. colum. secunda. Regia l. 13. titul. 11. part. 5. Sic & per sententiam iudicis condemnatus in actionibus personalibus, non statim cogitur soluere, sed habet ad solutionem quatuor menses. l. 2. l. debitoribus. ff. de re iudicat. l. 2. & 3. C. de vsur. rei
iudica. notatur in cap. quærenti. de offi. delega. & in cap. quo ad consultationem. de reiud.
iure autem Regio decem dies. l. 5. titu. 27. par.
3. quemadmodum qui in iure debitum fatetur, intra decem dies cogitur soluere. gloss. in
l. si debitori. ff. de iudic. quam tantùm vi consuetudinis obtinere scribunt Barto. & Docto.
ibi glos. in cap. dilectus. de procurato. Panormi. in dict. cap. consultationem. colum. 5. Bal.
& idem Abb. in dict. cap. quærenti. citat eandem glos. Abb. in dict. c. dudum. colum. 9. de
electio. in primo. Et probatur eadem opinio
in l. 7. titu. 3. part. 5. quòd si ex causa iudici visum fuerit æquum esse, confestim compellet
condemnatum ad solutionem, idq́ue moribus, ac forensi praxi receptum est, secundum
Roman. in singul. 459. fit tandem ex his, non
rectè consequi, debitorem teneri statim restituere, ex eo, quòd præsenti die res debita alteri sit, quamuis etiam viri doctissimi hac argumentatione vtantur quandoque. Tenetur
denique qui alienum detinet deliberato animo secum constituere, quòd restitutio fiat,
hoc etenim necessarium est, vt abstineat à prauo animo rem alienam detinendi, confestimq́ue debet ab eo animo cessare, delib erando
constanti voluntate restitutionem ipsam.
Præter hæc statim tenetur verè restituere ea
ratione, quòd licet alioqui in actibus virtutum regulariter circumstantia temporis determinata omninò non sit, sed committatur
rationi & prudentię, tamen in actu restitutionis rei alienæ, circumstantia temporis definita est, vt statim fiat, cùm eius omissio, quocunque tempore procedat, aduersa sit ipsi iustitiæ, quia res aliena eo momento inuito domino detinetur, non sic in alijs virtutum actibus.
Nam etsi omittantur aliquo tempore, non ex
hoc ipsi virtuti lęditur. Etenim non agit contra iustitiam, qui aliquo tempore differt publicam accusationem, seu publicum priuatúmue iudicium, eius sanè iudicio iuxta prudentiæ rationem committitur tempus, quo
actum virtutis exercere debeat, nihilominus
adhuc non semper statim est necessaria, præcisè restitutio alieni ad remissionem peccati,
cùm possint species, & casus aliquot constitui, quibus boni viri arbitrio differenda sit restitutio,
secundũsecundum Thom. & Caie. 2. 2. q. 62. arti.
|
vlt.
quorũquorum opinio consensu omnium Theologorum recepta est, & sequentibus probatur.
Primùm constat
† propter inopiam, &
paupertatem excusari quem à restitutione,
cùm aliàs non teneatur quis restituere eo casu, quo non potest restitutionem animo deliberatam, exequutioni mandare, auctore Diuo Augustino in dict. Epistola 54. probatur
idem in cap. quanquam. de vsur. in sexto. vbi
glos. in c. cùm tu. eod. titul. glos. in hac regula
Peccatum. & ibi Dynus atque Anchar. colum.
9. optimus text. in cap. breui. & in c. querelam.
de iureiu. Diuus Thomas in dict. quæst. 62. articul. vltim. nemo enim ad moraliter impossibile obligatur, nec tenetur ad id, quod proprias vires excedit, cùm sit satis quo ad diuinam maiestatem, quòd quis faciat, in emendationem criminis & iniuriæ, id, quod iuxta
proprias vires efficere valet, atque hoc ipsum
receptissimum est, tametsi frequens hac in
specie controuersia contingat, an teneatur
quis alienum restituere, cùm rebus alienis indigeat ad propria ipsius alimenta. Nam quibusdam placet, non teneri quem ad restitutionem, quoties re aliena indiget ad subleuandam propriam necessitatem, siquidem ex ea
ratione posset rem alienam inuito domino
capere. capit. si quis propter necessitatem. de
furtis. de quo statim agemus. Et profectò hæc
sententia vera est data ipsius debitoris extrema necessitate, ea denique, quum locum faciat. cap. si quis propter necessitatem. idem erit
vbi necessitas extrema non est, sed tamen debitor habita ratione status, & dignitatis, grauissimam pateretur ex restitutione iacturam.
Poterit enim differre alienæ rei restitutionem, modò leue detrimentum ex ea dilatione
immineat creditori: sic sanè iustè differtur restitutio, si ea fieri nequeat tunc absque maximo debitoris damno verò, quia oporteret
res proprias ad restitutionem vili precio vendere, nec ex hac dilatione creditori læsio fit,
cùm non patiatur ex hoc detrimentum aliquod, graue saltem, sicuti docent Scotus &
alij in quarto sentent. distinct. 15. Florenti. 2.
part. titul. 2. cap. 8. Syluest. in verb. restitutio.
5. quæst. Caieta. in dict. quæstio. 62. articul. vlti.
Anchar. in hac regul. Peccatum. colum. 9. Ioan. Lupi. in Rubr. de donationibus. §. 65. num.
5. tametsi Adrian. in quarto sentent. tracta. de
bello. cap. incipienti. Aggredior. quæst. 6. Ioan. à Medina. de restitutione. quæst. 5. tantùm
videantur excipere ab obligatione statim
restituẽdirestituendi ratione necessitatis, ipsam extremam
inopiam, quæ cogeret ad eleemosynam creditorem, secundum ea, quæ & nos scripsimus
libr. 3. Variarum resolut. cap. 14. numer. 5. non
equidem diffiteor opus esse sincero, acerrimoq́ue iudicio ad discernendum hoc grauissimum debitoris nocumentum à leui creditoris iactura, vt hinc licita iudicetur debitæ restitutionis dilatio, inordinataq́ue censeatur
creditoris petitio. legito tamen Dominicum
Soto lib. 4. de iusti. & iur. quæstio. septima. articu. 4. qui hoc ipsum distinctiùs explicat.
Hinc etiam & illud intelligendum est, quod
scribit glos. in dict. capi. cùm tu. existimans, vsurarium, qui semel immunis fuit à præsenti
restitutione propter inopiam, si demum pinguiorem nactus sit fortunam, cogendum fore
ad vltimum vsque quadrantem restituere,
quamuis ex hac restitutione maneat in grauissima egestate, addit. gloss. licet secundum
leges, qui bonis cesserit, si peruenerit ad pinguiorem fortunam, possit sibi necessaria alimenta retinere, ab ea glos. Panor. Card. & Rauena. collegerunt, vsurarium, etiam qui bonis
cesserit, si ad pinguiorem fortunam deuenerit, cogendum esse restituere integras vsuras,
absque deductione alimentorum. Secundò
adnotarunt, in foro conscientiæ non esse admittendum priuilegium id, quod leges concessere his, qui bonis cesserint, imò eos fore
compellendos integrè omnia restituere, minimè deductis alimentis. Tertiò Ioan. Ana. ibidem opinatur sensum gl. non
aliũalium fuisse quàm
quod vsurarius, qui ob paupertatem non potuit statim vsuras soluere, nec reddere, si tamen fortunam mutauerit, teneatur eas integrè soluere, etiam absque deductione alimentorum. Et ideò secundum Anani. glo. non tractat de eo, qui bonis cesserat, mihi verò haud
dubiè constat. gloss. non magis loquutam esse
in foro pœnitentiali, quàm in exteriori Pontificio. Et pręterea sensim voluisse opinionem,
quam tenuia, & in eo, qui bonis cesserat, adnotare. Quòd autem Panor. Raue. & Car. censent, priuilegium datum à lege omnibus his,
qui præ inopia bonis cesserint, circa deductionem alimentorum, cùm deuenerint ad pinguiorem fortunam, in conscientiæ iudicio
non obtinere, à nobis improbatum fuit lib. 2.
Variar. reso lut. c. 1. num. 6. sed & id quod ex gl.
primo loco post Abb. & aliàs obseruauimus,
non video quod in praxim deduci valeat, nisi
pręmittamus, debitori ex causa vsuraria competere ius cessionis bonorum, de quo in dict.
cap. 1. disputauimus. numer. 8. superest tamen
præmissa cessione
bonorũbonorum quæstioni respondere, & idem esse censeo in vsurario, quod in
alijs, quibus ius concessit bonorum cessionem: ea etenim, si vsurario permissa fuerit,
eandem vim habebit, quantum attinet ad deductionem alimentorum. Quòd si vsurarius
non cesserit bonis, tunc auctore Anania, glos.
sententia vera est. idem ipse censeo, modò &
in vsurario admittamus quæ proximè in vniuersum tradita fuere præcedenti versiculo de
his, qui ob inopiam à restitutione excusantur.
Nec enim ad hanc excusationem attenditur,
quòd quis teneatur restituere ratione delicti,
sed quòd egestate grauetur, quæ apud Deum
|
sufficiens est excusatio, dum ipse debitor ab
animo aliena detinendi verè abstinuerit, secundum Augustini sententiam in dicta Epistola quinquagesima quarta.
Secundò ferè ab eadem ratione, creberrimo omnium consensu responsum est, mulierem adulteram, quæ ex adulterio filium peperit,
nōnon teneri id reuelare marito, vt hoc modo filium excludat à mariti hæreditate, & ea
veris hæredibus restituatur. Nam ipsa mulier
adulterium committens, & ex eo concipiens
filium, graue damnum intulit marito, & eius
veris ac legitimis hæredibus,
teneturq́;teneturque damnum istud resarcire, & compensare,
atq;atque restituere ad peccati remissionem, quę nequit contingere aliter quàm illati damni reparatione.
Ab hac tamen obligatione restituendi, mulier
ipsa liberatur ex eo, quòd ea restitutio fieri
nōnon
potest absque manifesta iactura famæ, & mortis periculo, maiusq́ue damnum sequeretur
restituenti, quàm commodum ipsi, cui restitutio facienda est: qua ratione creditor, cui hæreditas debetur, secundum ordinatam charitatem, obligatur magis velle seipsum hæreditate carere, quàm quòd tanto cum damno famæ, & periculo vitæ ea sibi restituatur, ergo
debitor iustè poterit ob id restitutionem omittere. Deinde huic opinioni suffragatur ratio admodum fortis, siquidem constitutus in
extrema vitæ necessitate ad conseruationem
vitæ potest aliena retinere. c. si quis propter.
de furtis, ergo mulier adultera constituta in
periculo famæ, & mortis, poterit tacere proprium crimen, & permittere quòd mariti hæreditas à legitimis hæredibus in extraneos
deferatur, aduersus legum sanctiones, & mariti voluntatem. Consequens optimè probatur, quia sicut pauper indiget rei alienæ retentione ad conseruationem vitæ, ita mulier adultera pro sua vita & fama seruandis indiget
omissione reuelationis adulterij, & sic omissione restitutionis, & compensationis damni
illati. Præterea ex duobus malis, quorum alterum necessariò imminet, minus omninò eligendum est. cap. duo mala. 13. distinct. cuius
rationẽrationem nos expendimus in Epitome de sponsalibus. 1. parte. cap. 4. num. 9. mulier autem adultera inter hæc duo mala constituitur, vt vel
aliena retineat, vel seipsam infamet. igitur potius debet eligere alienarum rerum occupationem, & retentionem, quàm famæ propriæ
dispendium, cùm maior sit læsio famæ, quàm
diuitiarum, sicuti maius malum est, famam
proximi quàm illius diuitias rapere. Et quemadmodum quis magis tenetur se quàm proximum diligere, ita magis debet famam propriam, quàm famam proximi illæsam seruare. Vnde necessariò deducitur supradicta
consequentia, mulierem hanc adulteram potiùs debere in hoc discrimine constitutam,
famam propriam seruare integram, quàm aliena restituere.
† Huius opinionis est Romani Pontificis manifesta definitio in cap. officij
de pœnit. & remiss. vbi Papa scribit, non esse
negandampœnitentiam mulieri adulterę, aut
quę falsum supposuit partum, sed illi fore tanti criminis satisfactionem congruam iniungendam, etiamsi non proponat, nec velit crimen proprium reuelare. Quæ quidem responsio varias habet apud Theologos, nedum apud Canonistas, interpretationes, quarum
examen breuiter attingam, quibusdam aduersus eam decisionem præmissis obiectionibus.
Illud sanè primo loco eidem responso, satis validè opponitur, Quòd restitutio rei alienæ sit ad salutem necessaria, quemadmodum
hac regula manifestum est, atque ita ad vitæ
veritatem pertinet, sed veritas vitæ omittenda non est propter scandalum, quodcunque id
sit, vtilius etenim scandalum nasci permittitur, quàm veritas relinquatur, auctore Beda,
cuius dictum relatum est in regul. qui scandalizauerit. de regul. iur. igitur ob scandalum
imminens ex infamia, & morte adulteræ, veritas vitæ, id est, damni dati compensatio, &
satisfactio permittenda non est. Aliter item
argumentatio constat, siquidem scandalum
fratris postponendum est veritati vitæ, quæ
inest satisfactioni læsionis, ergo & fortiori
ratione fama, & mors pro eadem vitæ veritate posthabenda sunt: cùm ea pro vitando
scandalo sint offerenda, & nihili facienda:
est equidem scandalum, quod fratri præbet
occasionem ruinæ, mortale crimen: si ex
propria vi ad mortale crimen proximum allicit. Qui scandalizauerit, inquit Christus.
vnum de pusillis istis, qui in me credunt, expedit ei, vt suspendatur mola asinaria in collo eius, & demergatur in profundum maris:
ac rursus, væ homini illi per quem scandalum
venit. Docet Thom. 2. 2. quæstion. 43. articul. quarto. vnde scandalum quod mortale
crimen est, vt & alia peccata mortalia, effugiendum & vitandum ita est, quòd potius omnia mala patiatur quis, quàm peccato huic
consentiat, cùm nullum sit maius malum,
quàm peccatum. Et auctore Arist. 3. Ethic. capitu. primo. propter quæcunque durissima
non est turpiter agendum. textus optimus in
capit. sacris. de his, quæ vi. quo in loco idem.
& de veniali culpa adnotatum est per Panormitan. cui alios item auctores addidimus, &
nos in Epitome de sponsalib. secunda parte,
capit. tertio. §. quarto. numer. tertio. fit igitur,
vt mulier adultera iustè excusari non valeat, si
ob vitandam mortem, ob effugiendam infamiam, missam faciat damni per eam illati satisfactionem, quæ absque mortalis culpæ labe
omitti non potest.
Verùm ad intellectum huius obiectionis,
quæ poterat longiùs comprobari ex his, quæ
passim traduntur in hoc tractatu, dum plura
|
congeruntur, quæ fieri itidem cum scandalo
minimè prohibentur, imò fieri debent, nec omittenda sunt:
† oportet scandali vitandi rationem altius repetere. est verò scandalum dictio Græca, & ea est iuxta latinam traductionem, offendiculum, & significat mali quandam occasionem, quæ ruinæ causam det, quasi cadendi occasio, si quid obstet eunti: & impactio pedis. capit. diffiniuimus. decimaoctaua quæst. secunda. explicat diuus Hieronymus
Matthæi, capit. decimoquinto. Hoc autem
bifariābifariam distinguitur, quia aut est datum, aut acceptum. Scandalum datum est, auctore Hieronymo, dictum vel factum minus rectum, quod
ex se alteri occasionem præbet ruinæ: hoc dicitur scandalum actiuum ab scholasticis: &
semper est peccatum in eo, qui scandalizat.
Cùm ipsum opus sit peccatum, vel habens speciem peccati: qua
ratiōeratione propter proximi charitatem, & hoc ipsum opus habens mali speciem, agendum non est, ne proximus pedem
ad id impingat & labatur. Nam in hac via spirituali nihil ex se potest disponere, aut occasionem præbere spiritualis ruinæ, nisi habeat aliquem defectum rectitudinis: id etenim quod
est perfectè rectum, potius instruit, & munit
proximum ad tutum viæ progressum, quàm ei
præbeat ruinæ occasionem. Sic & Tertullianus libr. De virginibus velandis: Scandalum,
inquit, non bonæ rei, sed malæ exemplum est,
ædificandi ad
delictũdelictum: Bonæ res neminem scandalizant, nisi malam mentem. Hæc ille. De hoc
scandalo accipiendum est, quod Christus Iesus in Euangelio prædixit, Matthæi capit. decimooctauo: Væ homini illi, per quem scandalum venit. Est aliud scandalum, quod dicitur acceptum, seu passiuum, & hoc est peccatum proueniens ex bono alterius opere, aut
saltem ex facto, quod mali speciem non habet,
contingitq́ue propriè scandalum hoc in eo,
qui scandalizatur. quod constat ex his quæ latè traduntur per Felinum in capitul. nihil. de
præscriptionibus. post Archidia. in capit. prima actione, de consecra. distinct. secunda. Dominic. in capitul. licet. 45. distinct. Card. in
Clement. prima de offic. ordin. Hostiens. in
Summa de renunciatione. §. penult. versicul.
est autem scandalum. Diuum Thomam secunda secundæ quæstion. 43. articul. primo & secundo. de hoc duplici scandalo acturus, illud
in primis adnotabo: scandalum actiuum semper vitandum esse, ea ratione & cura, quibus
tenemur cætera peccata effugere. Est etenim
peccatum ex eo, quòd in via spirituali opponitur obex alteri: id verò contingit dupliciter.
Vno modo, si præbens scandalum directè, &
ex intentione, seductione, inductione, vel exemplo contendit proximum in ruinam conijcere,
atq;atque illum ad
peccatũpeccatum allicere. Quod sanè peculiare
peccatũpeccatum est in propria per se specie
scādaliscandali constitutũconstitutum,
idq́;idque virtuti correctionis fraternæ suapte natura contrarium, quæ virtus in hoc exposita est, vt bonum spirituale fratris promoueamus. Vnde scandalum istud ex
intentione speciali sortitur rationem specialis peccati. Altero modo contingit scandalum
per accidens, hoc est, præter
intentionẽintentionem agentis, cùm quis peccatum, vel opus, quod illius figuram habere potest, alia intentione faciat,
quàm vt fratrem præcipitet: tametsi is ob eius
imbecillitatem inde in præcipitium ruat, &
scādalizeturscandalizetur. Tunc enim hîc non constituitur
speciale scandali peccatum, cùm minimè constituat peccati speciem, quod est per accidens.
habet tamen negligentia incautè agentis generalem, ex accidenti
scādaliscandali rationem, iuxta
ea, quæ docet pulchrè Thomas, d. q. 43. art. 3.
Peccatum verò scandali potest esse veniale,
cùm vel inductio non fit nisi ad veniale peccatum, vel quis ex veniali negligentia, vel leui in
consideratione quid facit, vnde alter scandalizetur: mortale tamen potest esse, si quis vel ad
mortale peccatum
alterũalterum inducit, aut per grauem negligentiam talem præbet occasionem.
ita quidem, vt scandalum ex intentione agentis procedens, mortale sit, vbi intentio ad mortale tendit, veniale tandem, cùm agens intendit proximum in venialem culpam dare pręcipitem. At scandalum per accidens
contingẽscontingens,
peccatum est mortale, si actus, à quo procedit, mortalem culpam habeat, vel si quis per
grauem negligentiam salutem proximi contemnat, non prætermittens ea, quæ proximo
nocere possint. Sic & veniale peccatum erit
scandalum per accidens, cùm actus habeat venialem culpam, vel specialem mali, modò veniali negligentia hic posterior actus, & in consideratione quadam fiat, quæ quidem resolutio traditur à diuo Thoma in dict. q. 43. art. 4.
Ex quibus aliquot ad euidentiorem rei cognitionem colliguntur.
Primùm, quòd is propriè peccat speciali
peccato scandali, qui fratrem inducit ad consensum fornicationis, furti, adulterij, & similium criminum, vt consentiens incurrat malum culpæ. Hoc etenim opus directè tendit
aduersus correctionem fraternam, cùm ex eo
læsio animæ contingat: idcircò hoc est speciale peccatum scandali. Nam hic, qui alterum
prouocat ad peccatum, non propter hunc finem, vt is malum culpę contrahat, sed vt ipsius
inductoris libidini, & voluntati satisfiat, nempe, qui mulierem verbis, donis, & blāditijsblanditijs inducit in adulterium, vt secum fornicetur, non
peccat peccato scandali: sed hæc inductio ad
id pertinet crimen, quod per eam persuadetur, sicuti Caiet. explicat super Thomam, d. q.
43. art. 1.
Secundò constat ex his scandalum
vtrunq;vtrunque
per accidens, scilicet, & ex propria, & formali
intentione contingens, alteri pręstare & præbere occasionem peccandi, non per accidens,
|
sed per se, quia etiam si deficiat operantis intentio ad occasionem ruinæ alterius, ipsum opus sui ratione, & natura propria inducit proximum ad peccandum, & peccato occasionem
dat, auctoribus Thoma, & Caiet. dict. art. 1. in
responsione ad quartum.
Tertiò subdeducitur, quòd licet in vtroq;vtroque
scandalo actiuo ex propria natura, & per se,
contingat, & detur occasio ruinæ. ipsum tamen scandalum potest rectè distingui in scandalum per se, & in scandalum per accidens, sicuti superiùs adnotatum est.
Quartò infertur, occasionem ruinæ & peccati posse contingere & præberi dupliciter.
Per se quidem & per accidens: per se inquam,
contingit, cùm quis malum, vel quod speciem
habeat mali, operatur: intendẽsintendens ipse alium inducere in ruinam: aut hac intentione deficiente, ad peccatum ipsum opus tendat alium allicere propria natura, quia speciem habet mali. per accidens datur occasio peccandi, cùm
opus aliquod nec prauum est, nec mali speciem habet, & tamen frater ex eo assumit occasionem peccandi. Hæc etenim occasio per accidens, non propria vi, & natura operis contingit. Quod explicat Thom. in d. responsione ad
quartum.
Quintò apparet, scandalum tunc esse speciale peccatum, vel ad id reduci, cùm actus fit
directè, & ex intentione operantis dirigitur
ad labefactandum proximum, quo quidem casu scandalum per se speciale peccatum est. reducitur item scandalum ad speciale peccatũpeccatum,
quando absque intentione alliciendi opus fit,
quod tantùm habet speciem mali: malum tamen non est. Quòd si scandalum cōtingatcontingat per
accidens ex opere malo alia intentione perpetrato, quàm vt quis fratrem præcipitem det,
tunc non constituitur speciale scandali peccatum. Sed inest circunstantia grauitatis huic
operi, ex eo, quòd ita incautè quis peccauerit,
vt occasionem ruinæ proximo dederit, quemadmodum subtiliter explicat Caiet. d. q. 43. artic. 1. & in summa, in verb. scandalum.
Hoc verò scandalum actiuum semper omnino vitandum est, & summoperè vti peccatum effugiendum, nec vlla ratione permissum
extat: idcircò Bedæ sententia in eo accipienda
non est, dum edisserit, vtilius scandalum nasci
permittitur, quàm veritas relinquatur. Etenim si permittamus hoc scandalum nasci, veritas manifestè relinquitur: & si id euitemus,
veritatem ipsam, rectam rationem ac diuina
præcepta sequimur, cùm peccatum satis pernitiosum effugiamus.
Postremò ex suprà dictis colligitur, veram
rationem scandali actiui non in hoc consistere, quòd alij actu accipiant scandalum, & delinquendo in præcipitium labantur, sed in hoc
quòd offeratur causa vel occasio peccandi. vnde potest esse scandalum actiuum, & sic offendiculum in habitu absq;absque scandalo passiuo, id
est, absque ruina & offensione. Quod radicitus deducitur ab his, quæ Thomas dict. quæst.
43. scribit, & docet eleganter Dominicus à Soto in eruditissimis super Epistolam Pauli ad
Romanos commentarijs, cap. 14. idem ostendit Alfonsus à Cast. & probat subtiliter in lib.
1. de iust. hæret. punit. cap. 20.
Est & aliud scādalumscandalum, quod dicitur propriè
acceptum, & non datum, & id passiuum appellatur speciali quadam ratione. Est etenim peccatum proueniens ex bono opere, vel dicto alterius, aut saltem ex eo dicto vel facto, quod
nec malum est, nec mali imaginem habet. Dicitur acceptum, & non datum, quia ex ea re,
quæ apta non est ad dandam occasionem mali, aliquis peccandi occasionem accipit. Hoc
autem scandalum passiuum non potest esse,
nisi peccatum, etenim nihil aliud est scandalizari, quàm peccare exemplo vel causa alterius,
qua ratione passiuum scandalum semper est
peccatum in eo, qui scandalizatur, secundum
Thomam dict. q. 43. art. 2. speciale verò peccatum non est, nec esse potest, quia ex dicto vel
facto alterius, contingit aliquem incidere in
quodcunque genus peccati: sumere autẽautem peccandi occasionem ex opere alterius, non constituit specialem rationem peccati, cùm non
inducat vitium speciali virtuti oppositum, vt
idem Thomas explicat, art. 3.
In hoc tandem scandalo passiuo intelligendum est quod Beda docuit, scribens, vtilius
scandalum nasci permittitur, quàm veritas relinquatur, quæ regula omninò accipienda in
eum sensum est, vt de triplici veritate eam intelligamus, videlicet, vitæ, iustitiæ, & doctrinę.
Nec enim veritas vitæ, nec doctrinæ, nec iustitiæ, omittenda est, propter vitandum scandalum proximi: lex namque charitatis, quæ dictat, vt plus te quàm proximum ames, eadem
præcipit, vt plus in te, quàm in proximo peccatum vites. Peccaret autem quis omittens
veritatem vel vitæ, vel iustitiæ, vel doctrinæ, igitur veritas omittenda non est vt scandalum, &
sic peccatum proximi euitemus. ita quidem
interpretantur eam regulam, glo. & Canonistæ, in dict. cap. qui scandalizauerit. Thom. diligenter in dict. q. 43. artic. 7. & 8. Alex. Halensis 2. part. q. 189. membro 6. Adrianus quodlib.
1. art. 2. & 3. Alfonsus à Cast. lib. 1. de iust. hæret.
punit. cap. 20. Quamobrem oportet prænotare, quod veritas dictat, & intendit ad æquationem rei ad intellectum: omne quidem illud, quod intellectui recto seu ratio ni conforme est, & adæquatum, dicitur verum: adæquatum item dicitur intellectui, omne id quod est
tale, quale debere esse ratio ipsa dictat: sic sanè
rectitudo operis procedentis ab anima, veritas vitæ appellatur, & ideò veritas vitæ, id est,
quicquid in propria specie est conforme ra|
tioni, & adęquatum intellectui recto, propter
scandalum omittendum est. Quia vtilius scandalum nasci permittitur, quàm quòd veritas
relinquatur, vnde plura deduci poterunt, quæ
huius quæstionis faciliorem reddant examinationem.
Primùm inde apparet, nun quam omittendam fore veritatem disciplinæ ob euitandum
scandalum, intelligendo veritatem doctrinæ,
quo ad id, quod docetur. non enim licet, nec
licuit vnquam falsum docere, nec id conuenit
rationi, nec intellectui recto, vtcunq;vtcunque scandalum etiam maximum immineat, nec possit aliter vitari, quàm si falsum prædicetur, & doceatur: hoc corollarium probat Thomas in dict.
q. 43. art. 7. ad 2. idem sensere Alex. Alensis. Adrianus, & alij, cùm ad salutem necessarium
præcisè sit, non docere falsam doctrinam: ea
verò quæ sunt necessaria ad salutem, nullo pacto debent omitti ob scandalum proximi vitandum, esset profectò tunc inordinata charitas, siquidem peccaret quis ob euitādumeuitandum in
proximo peccatum, quod non licet.
Secundò subinfertur, veritatem doctrinæ
quantum ad actum docendi, posse ad tempus
omitti propter scandalum, quod oriretur ex
ignorantia pusillorum. actus namque docendi inter misericordiæ opera computatur, &
est eleemosyna spiritualis, quæ quidem opera
differri possunt ob euitandũeuitandum pusillorum scandalum ad tempus, donec aptiori loco, & congruo magis tempore fieri cum maiori vtilitate possint, cùm rationi conueniat hæc opera
congruo loco, & tempore fieri: ne quis teneatur ex necessitate salutis ad actum docendi,
nisi opportuno tempore, quo magis docere,
quàm irritare pusillos valeat. Iuxta ea, quæ de
correctione fraterna tradit Thomas in 4. distinct. 19. q. 2. artic. 3. Quòd si iam ita processum fuerit, vt scandalum hoc ex actu docendi
malitiosum sit, procedatq́;procedatque & oriatur ex malitia potius, quàm ex ignorantia, non est doctrina ob scandalum omittenda: præsertim vbi docendi actus necessariò incumbit alicui, vel ratione officij, vel propter necessitatem ignorantis. Sic eleemosyna propter vitandum scandalum omittenda non est, quoties proximus
habet extremam necessitatem, secundũsecundum Thomam, dict. art. 7. sicut nec vllo pacto licet innocentem occidere ob scandalum vitandum,
quod fatetur Bart. in l. penult. ff. de sicar. non
enim ipsa prouidentia diuina ita constituit genus humanum, vt posset contingere, necessarium fore ad Reipublicæ salutem, innocentem
occidi, nec potest rationi, aut recto iudicio
congruere, quòd innocens occidatur ob scandalum effugiendum.
Tertiò hinc apparet, posse quempiam & debere omittere diuinarum missarum solennia,
& abstinere ab auditione missæ, etiam diebus festis, ob euitandum scandalum eorum, qui
censent, & existimant eum esse excommunicatum: tametsi verè excommunicatus non sit,
quod probatur argumento text. in cap. illud.
de cleric. excomm. minist. & præterea rationi
consentaneum est, minimè expedire, imò potius nocere, quòd quis audiat missam cum
scandalo eorum, qui absque malitia iustis quibusdam causis existimant eum esse excommunicatum, & ideò abstinere debet is à diuinis,
donec palàm fiat eum excommunicatum non
esse.
Quartò ex his deducitur falsum esse, quod
ad d. reg. Qui scandalizauerit. scribit Panorm.
asseuerans Bedæ dictum, & eam regulam procedere in iudice, & teste, non in alijs, cùm extra iudicium & testimonium veritas omitti
possit ob scandalum vitandum: ita ipse Panormit. post Innocent. in dict. cap. officij. de pœnit. & Felin. in capitul. nihil cum scandalo. de
præscription. 3. colum. Nam ex præmissis apparet tam in iudicio, quàm extra, & vbique
in actibus mortal. l. cùm esset regulæ: vt vtilius scandalum nasci permittatur, quàm quòd
veritas relinquatur: quandoquidem nullum
possit verè discrimen constitui inter actus iudiciales, & extraiudiciales: cùm plerunque iudex ob vitandum scandalum aliquid diffinire
& decernere possit, aut omittere, quæ alioqui
cessante scandalo iniustè fierent, vel omitterentur, sicuti statim manifestum fiet: qua ratione interpretatio Panormit. omninò aliena
est à sensu eius actoris, quem interpretatur.
Beda etenim Marci capitulo nono, ita scripsit:
Nota quòd in bono opere nostro aliquando
cauendum est scandalum proximi, aliquando
pro nihilo habendum. in quantum sine peccato possumus vitare proximorum scandalum, debemus. Si autem pro vitare scandalum sumitur, vtilius nasci permittitur, quàm
veritas relinquatur. Hactenus Beda. à quo nihil magis alienum est, quàm quòd eius verba
tantùm in iudice & teste accipiantur, quæ
Theologis & viris doctissimis passim omnium consensu in vniuersum accepta fuere. atq;atque
ita Panorm. & aliorum sententiam falsam esse
censent Adrian. in 4. sentent. tract. de restit.
fol. 7. Ioan. à Medina. de contract. q. 3. 4. caus. &
Castr. de potest. legis pœnalis. lib. 2. c. 11.
Quintò manifestè colligitur, non esse congruam, nec defendi posse eam distinctionem,
qua hac in re quidam vsi fuere, existimantes,
pręcepta iuris naturalis, vel diuini, prætermittenda non esse, ob scandalum
vitandũvitandum: præcepta autem iuris positiui ea ratione omitti posse: ita sanè post Innocent. visum est Antonio in
c. nisi cùm pridem. §. pro graui. de renunciat.
Caro. & Imol. in Clem. 1. de immunit. eccles.
Dec. in cap. cùm teneamur. de præbend. Felin.
in d. capit. nihil. colum. 3. nam si veram regulæ
rationem pensitemus, & præcepta iuris diuini
|
ac naturalis ob scandalum euitandum præmitti poterunt, quoties ratio dictat id ita conuenire, & salubre esse. & item præcepta iuris positiui
plerumq;plerumque non erunt omittenda ob scandalum vitandum, si rationi & recto intellectui
minimè congruit eorum omissio, quia secundum scandali circumstantiam, & præcepti vtilitatem, vtilius sit
scādalumscandalum nasci, quàm quòd
præceptum omittatur.
Sextò, hinc aperitur sensus glo. in dict. reg.
qui scandalizauerit. quæ ad interpretationem
illius regulæ cẽsetcenset, ea præcepta, quæ sunt adeò
firma, vt nullam admittant dispensationem,
non esse propter scandalum euitandum omittenda. cap. etsi illa. 1. q. vltim. at ea, quæ dispensationem admittunt, ob scandalum prætermittenda fore. Est etenim gloss. sensus, quòd
ob euitandum scandalum nemini est facienda
iniuria, nec omittendum id quod rectum est,
ac rationi & recto intellectui conuenit. Nam
præcepta quatenus continent inter homines
communem vtilitatem & iustitiæ ordinem, vt
nulli fiat iniuria, cuilibet reddatur debitum.
item vt rectum, & reipublicæ vtile fiat: immutabilia sunt, nec dispensationem admittunt,
etiam ab ipso Deo, qui secundum Apostolum
fidelis permanet, & negare seipsum non potest, secundum Paulum, secunda ad Timotheum capit. 2. Negaret verò seipsum, si ordinem
iustitiæ auferret: & ideò nec Deus ipse dispensare potest, vt homini liceat ab ordine iustitiæ
declinare, vel inordinatè se habere ad Deum:
sicuti docet diuus Thomas 1. 2. q. 100. art. 8. Sic
secundum eundem præcepta Decalogi, quo
ad rationem iustitiæ, quam continet, immutabilia sunt, nec dispensationem admittunt etiāetiam
ipsius Dei, tametsi quo ad applicationem præceptorum actibus particularibus, eadem præcepta admittant diuinam & humanam interpretationem. Diuinam inquam in his, quæ secretam habent diuinæ prouidentiæ dispositionem, vt mandatum occidendi innocentem
Isaac. Deus etenim, qui dominus est vitæ &
mortis, quiq́;quique iustos & iniustos ob primi parentis peccatum, mortis supplicio punire potest,
is peculiari quadam ratione nobis occulta potest permittere, & præcipere innocentis occisionem. Nec per hoc violatur præceptũpræceptum illud,
non occides, quia non est hæc iniuriosa occisio. Sic & Osee accedens ad mulierem fornicariam iussu Dei, mœchatus non est: quippe
qui accesserit ad eam, quæ propria erat vxor,
secundum mandatum Dei, qui fuit matrimonij institutor & auctor. Explicat optimè distinctionem hanc Dominic. Soto. libr. 2. de iust. &
iur. q. 3. art. 8. & versic. & per hæc. Humana autem interpretatio præceptorũpræceptorum Decalogi tunc
contingit, cùm in actibus particularibus detẽtiodetentio rei alienæ iudicatur licita & debita, cùm
hominis occisio censetur iusta, & minimè iniuriosa. In quibus sanè casibus ipsius iustitiæ ordo, qui per præcepta Decalogi significatur,
& proponitur obseruandus, nequaquam violatur. vnde quæ pertinent in specie, & in actu
particulari ad debitam iustitię rationem, cùm
immutabilia sint, nec dispensationem admittant, ob scandalum vitandum omitti non possunt. Quo fit, vt actus mali, qui nulla circunstantia licere possunt, qualia sunt adulterium,
fornicatio, falsum testimonium, innocentis
occisio, & his similia, ob vitandum scandalum
minimè permittantur. idem ipse in tractatu iusti metus, probaui, in epitome, de sponsalib. 2.
part. c. 3. §. 4. num. 5.
Septimò ab eadem radice constat ratio tex.
in cap. 2. de noui oper. nunciat. cuius hæc sunt
pulcherrima & insignia verba, cum sacræ scripturæ testimonio debueras didicisse, quòd licet opera illa, quæ sine mortali peccato omitti
non possunt, non sint pro vitando scandalo dimittenda, nec ea debeant pro vitando scandalo committi, quæ sine mortali peccato committi non possunt: ab his tamen quæ sine mortali peccato committi possunt pariter, & dimitti, sit pro scandalo tollendo cessandum, &
eis etiam pro vitando scandalo resistendum.
Hactenus doctissimus ille vir, & Theologiæ
eruditione, & summi Pontificatus verè pastorali cura insignis Innocentius Tertius, à quo
planè constat vera interpretatio tex. in dict.
regul. qui scandalizauerit. vt tandem quod ita
peccatum est, vt nullo pacto absq;absque mortali culpa, vel omittatur, vel committatur, minimè sit
nec committendum, nec omittendum ob vitandum scandalum, ne quod rectum est, & rationi consonum, turpiter prætermittatur.
Octauò, quamuis iure naturali, & diuino
prælatis, &
† superioribus obediendum sit sub
peccati pœna, Prouerbiorum cap. octauo. cap.
quo iure. 8. distinct. capitul. quod præcipitur.
decimaquarta. quæstion. 1. capit. secundo. de
maior. & obed. cap. omnis anima. de censib. c.
13. Roman. tamen propter scandalum vitandum omitti iustè potest obedientia hæc. quod
probat text. optimus in capitulo, si quando.
de rescript. Et in l. si vindicari. C. de pœnis.
quæ quidem constitutio habuit originem ab
eo, quod de Cæsare Theodosio scriptum est libro 11. Ecclesiast. Historiæ capit. 18. & capitul.
tum apud Thessalonicam. 11. q. 3. à diuo item
Augustino lib. 5. de ciuitat. Dei, cap. 26. cuius
& nos meminimus lib. 2. Variar. resolut. cap.
8. numero primo. Cùm enim apud Thessalonicam seditio esset exorta, & quidam ex militaribus impetu populi fuisset extinctus, Theodosius ex improuiso plebem ad ludos congregatam, à militibus obtruncari iussit, atque
cùm à Sacerdotibus redargueretur, agnouit
culpam, legemq́ue sanxit, vt sententiæ Principum super animaduersione prolatę, in diem
tricesimum ab exequutoribus differrentur:
quo locus misericordiæ, vel pœnitentiæ non
|
periret. fuit namque Theodosius clementi ac
misericordi animo præditus,
seueraq́;seueraque præcepta dilatione modica interdum molliebat, auctore Paulo Diacono, libr. 13. Nec tantùm est
supersedendum obedientiæ superioris ad vitandum scandalum, cùm ipse superior quid
iniquum præcipiat, sed & cùm aliquid iustum
præceperit, ratio siquidem vitandi scandali operatur, vt tunc cesset lex illa, quæ dictat superioribus obtemperandum fore. hoc probatur
in capitul. cùm teneamur. de præbend. iuxta
expositionem Cardin. ibi, dum solam rationem scandali sufficere censet Romanus Pontifex in specie illa, vt eius literis minimè obtemperetur. facit optima gloss. in cap. 2. 52. distinct. quæ probat, electionem alioqui iustè factam, irritam fieri, & reuocari ob vitandum
scandalum, not. Abb. in c. 1. colum. 2. de elect.
Felin. in d. c. nihil. 2. col. Decius in dict. c. cùm
teneamur. quibus adstipulatur text. singul. in
c. nisi cùm pridem. §. pro graui
quoq;quoque scandalo. de renunciat. & in capit. quæsitum. vbi Panormitan. de rerum permutatione. Hinc sanè
fit, vt ratione vitandi scandali, possit Romanus
Pontifex aliquem priuare beneficio ecclesiastico, cuius titulum Canonicum habebat: si
commodè fieri potest, dato alio itidem beneficio, vel damni læsione compensata, tradunt
Romanus in singulari 794. Hippolitus in singulari 683. & 634. Innocent. in dict. capit. nisi
cùm pridem. gl. in c. Episcopus de loco. 7. quæstione prima. & ibi Archidiacon. Frederic. de
permutatio. benefic. quæstione vigesimaquinta. & Card. Clem. prima quæstione quarta. de
rerum permutation. potius quidem expedit
Reipublicæ, quòd quis re propria priuetur,
quàm quòd scandalum oriatur, cùm id aliter
vitari nequeat: nec ex malitia procedat. Scandalum
namq;namque malitiosum nequaquam est considerandum, quoties tendit in læsionem eorum, qui malitiam & iniquum animum habent. Hîc sanè fit, vt cum scandalo minimè sit
obediendum superiori, etiam Papæ, quoties
rectitudo
ratiōisrationis dictat potius expedire quòd
non obtemperetur, quàm quòd scandalum
oriatur, etiam si superior præceperit obedientiam, non obstante scandalo. nec enim potest
id superior præcipere, cùm sit
cōtracontra charitatẽcharitatem,
quæ finis debitus est præcepti, prima ad Timoth. cap. primo. & præcipuè cauere debeant
prælati subditorum scandalum, c. cauendum.
decima quæstione tertia. vnde superior potestatem non habet aliquid præcipiendi etiam
dato scandalo, sicuti censent Bald. in leg. rescripta. C. de preci. imp. offer. col. secunda. & Decius cap. si quando. de rescript. colum. 2. quidquid ipse, & Abb. senserit in d. cap. cùm teneamur. His omnibus accedit, quòd licet alioqui
præceptum superioris in dubio præsumatur
iustum, cap. si quid culpatur. 23. q. 1. glos. in c.
ad aures. de temp. ordin. cap. in præsentia. de renunciat. c. itane. 32. q. 5. gloss. in cap. ex tenore. & ibi Docto. de sent. excom. gloss. in c. 2.
de maior. & obed. notat Paluda. in 4. distin. 19.
q. 4. col. 3. attamen poterit differri eius exequutio, quoties maius damnum timeretur
ex ea, quàm ex dilatione, quæ fit, donec appareat de vera præcepti iustitia,
secũdumsecundum Adria.
quodlib. 2. vers. pro solutione. Domini. à Soto
in relectio. de secreto. 2. membro. q. 3. conclus.
1. & 2. & Mart. Azpilcueta in c. inter verba. 11. q.
2. corol. 53.
Nonò à suprà dictis deducitur vera interpretatio tex. in c. nihil cum scandalo. de præscript. quo responsum est, prælatos posse iustè
omittere rerum ecclesiæ
repetitionẽrepetitionem, ob scandalum vitandum. Nam
† prælati tenentur bona & patrimonium ecclesiæ repetere ab iniquis possessoribus, & ea illæsa seruare, alioqui
mortaliter peccant. text. in cap. in canonibus.
in verb. iniquum. 16. q. 1. gloss. in c. ea. de offic.
Archid. notat diuus Thomas dict. q. 43. art. vlt.
est etenim prælatis necessaria necessitate salutis, rerum ecclesiæ repetitio & defensio. & sic
Thomas Cantuariensis Archiepiscopus laudatur, qui cum scandalo regis, & totius regni
bona ecclesiæ repetere conatus est. text. in c.
sicut dignum. de homi. vndè non est omninò
expedita responsio text. in dicto capitul. nihil.
quamobrem est adnotandum, quòd si scandalum hoc procedat ex ignorantia vel infirmitate, tunc scandalum istud
tollendũtollendum est per congruas admonitiones: & interim differri poterit repetitio rerum ecclesiæ ad tempus. sed si
scandalũscandalum ex malitia procedat, repetenda sunt
ecclesiarum bona non obstánte scandalo, sicut Thomas explicat, dict. quæst. 43. art. vltim.
& adnotarunt Doct. in d. c. nihil. ac colligitur
ex his, quæ modò exposita fuere in hoc scandali tractatu, quibus duo addenda sunt. Primùm, quòd licet rerum ecclesiæ repetitio minimè sit differenda ob euitandum malitiosum
scandalum in illis, qui ex malitia scandalizantur: differenda tamen est propter temporale,
vel spirituale damnum, quod alijs imminet, si
repetitio fiat. etenim si prælato repetente res
ecclesiæ à principe, qui ex malitia scandalizatur, sequeretur, aut timeretur auersio populi
à fide ex persuasione principis imperantis, aut
graue dissidium in ipsa plebe: tunc consultiùs
est, repetitionem rerum ecclesiæ in tempus
commodius differri, quàm tanta cum iactura
modò repeti, secundum Caiet. in d. artic. vlt.
Alterum quod diui Thomæ resolutioni additur, rectam quandam rationem præ se ferre videtur. Quia si prælatus speret, & suspicetur minori
cũcum scandalo res ecclesię posse alio tempore repeti, differenda est repetitio in illud vsque
tempus, etiam si scandalum sit malitiosum:
quod sentiunt Abb. & Doct. in d. c. nihil. argu.
text. in cap. quando. 11. q. 3. Sic denique Thomas Cantuariensis Archipræsul laudatur, vel
|
quia scandalum à malitia procedebat, nec sperabat posse res ecclesiæ alio tempore commodiùs repeti: imò suspicabatur ex repetitione
etiam maximo cum scandalo, occupatores, &
violentos rerum ecclesiæ detentores labente
tempore ad frugem melioris vitæ redituros,
sicuti & Adrian. explicat in d. quodlib. 1. art. 3.
Decimò, vt ad propositam à nobis quæstionem, à qua longiùs digressi fuimus, tādemtandem redeamus: hinc aperitur intellectus ad text. in d.
cap. officij. de pœnit. & remiss. tolliturq́ue fortis, quam illi opposuimus, obiectio. recta siquidem ratio dictat, quòd res aliena domino
reddatur, damnumq́; alicui illatum resarciatur: modò id fiat absq;absque proximi maiori læsione
corporis, vel famæ. nam alieni retentio tunc
illicita est, & iure naturali, diuino, & humano
reprobatur, cùm inuito domino contingat. at
si voluntas adsit domini expressa, præsumpta,
debita, vel licita, retineri alienum absque salutis spiritualis periculo potest, in hac verò specie dominus iuxta rectæ rationis iudicium debet velle, quod cum tam graui damno, quale
est mortis periculum, aut famæ dispendium:
res propria sibi non restituatur, ex quibus consequitur, non esse in hoc casu necessariam rei
alienæ restitutionem præcisè ad salutem animæ: cùm mulier adultera non teneatur de necessitate salutis reuelare proprium crimen, &
ideò cum regul. qui scandalizauerit, intelligenda sit de veritate, vitæ, iustitiæ & doctrinæ,
quoties veritas est ad salutem necessaria, non
est inconueniens, veritatem hanc ab adultera
ob effugiendam necem propriam, & vitādamvitandam
infamiam, ac mariti scandalum, relinqui &
omitti. Tandem ad formalem responsionem
obiectionis negandum est, non esse necessarium ad salutem, nec pertinere ad veritatem
vitæ, aut iustitiæ, aut doctrinæ: de quibus iuris
regula tractat, quòd adultera proprium crimen reuelet cum periculo mortis vel infamię,
etiam si reuelatio vtilis futura sit ad illati damni reparationem. ad hæc facit text. in cap. ne
quis arbitretur. vers. illud. 22. q. 2. vbi propter
vitandum scandalum non est alicui propria
res restituenda, nempe gladius: si illum habẽshabens
suspicetur dominum cum eo peccaturum,
aut malum commissurum. textus ad idem in l.
bona fides. ff. deposit. nec ex hoc iuris naturalis præcepto iniuria fit, cùm id ad specialem
istum actum minimè possit applicari, vt constat rectæ rationis examinatione: quod & nos
probauimus 2. parte Epitomes de sponsalib.
cap. 6. §. 9. num. 2.
Sed & secundo loco aduersus decisionem
tex. in d. c. officij. opponitur. Fama etenim & si
sit res quædam admodum preciosa, maximumq́;maximumque omnium bonorum exteriorum. c. deteriores. 6. quæstione 1. Aristot. lib. 4. Ethicor.
cap. 3. verè tamen inter res exteriores connumeratur, & temporalis quædam res censetur, & ideò licet maximæ æstimationis sit, pecunia
tamen potest compensari & æstimari, sicuti
ipse adnotaui lib. 1. Variar. resolut. cap. 2. numero 8. ergo poterit contingere maius damnum dari mariti hæredibus ex occulto adulterio, quàm ipsi adulteræ ex eiusdem criminis
reuelatione.
Consequens hoc probatur, quia si cōstituamusconstituamus adulteram extra periculum mortis cum
solius famæ iactura, quæ non ita grauis sit, inspecta fœminæ qualitate: ac demum sit ex aduerso patrimonium mariti amplissimum, satis apparet maiorem esse hæredum mariti iacturam, quàm ipsius fœminæ, quæ adulterium
commisit, quo ad famæ læsionem. Nam licet
aurum sit preciosius argento, potest sanè argentum esse tantæ quantitatis, aurumq́;aurumque minoris multo, vt maioris valoris sit argentum
quàm aurum.
Tertio: Adultera, eam enim iterum constituamus à periculo mortis liberam, & immunem, propter crimen adulterij, culpa eius non
est digna fama illa quam habet,
dũdum occultum
est adulterium. digna siquidem est pœna saltem infamiæ ob adulterium, iuxta notata in l.
1. ff. de his qui notantur infamia. igitur tenebitur adulterium prodere, præsertim ad vitandam proximi læsionem in patrimonio, etiam
si eidem detrimentum famæ immineat ex reuelatione, cùm iustè mereatur famam amittere, quæ tantum crimen commiserit, sicuti
qui proximum infamia affecit, tenetur insontem ab hac ignominia, retractatione liberare,
etiam cum periculo propriæ infamiæ, sicut &
tenetur quis innocentem eius culpa, in vitæ
discrimen adductum à periculo vitæ eximere,
etiam cum propriæ vitæ dispendio. Huic tamen obiectioni satis respondetur, si illud adnotemus, neminem teneri se ipsum prodere,
& infamare, etiam si crimen commiserit: textus in cap. si quis aliquando. §. non tibi dico, de
pœnit. dist. 1. Thomas 2. 2. q. 69. artic. 2. Quòd
si sit aliquis debitor alterius, quem insontem
& innocentem falso testimonio infamauit, tenebitur etiam cum periculo similis infamiæ,
idem damnum illatum restituere: non tamen
cum maiori damno, & periculo. oportet igitur examinare, an debitoris & creditoris ęqualis sit famæ iactura, & tunc tenebitur debitor
ad famæ restitutionem. Sed si maior sit debitoris detrimentum, tunc omittenda est famæ
restitutio, ne fiat cum maiori damno debitoris, qui in maiori, & extrema honoris, & famæ necessitate est constitutus. Nam licet teneatur quis famam restituere alteri æquè indigenti, etiam cum æqualis boni iactura, non
tamen tenebitur famam alteri restituere cum
maiori restituentis læsione, quàm sit commodum eius, cui est facienda restitutio: aut
saltem, cùm is non patitur ex dilata vel omissa restitutione damnum ita graue, sicuti alter
|
pateretur, vel ratione necessitatis extremæ,
vel ex eo quòd alter passurus sit ex restitutione damnum famæ, & honoris: dominus verò,
cui est facienda restitutio, ex eius omissione
tantùm patiatur læsionem in diuitijs. esset etenim inordinata domini voluntas, & ideò minimè obseruanda, si restitui sibi velit pecuniam, aut patrimonium cum graui debitoris iactura in rebus, quæ maximæ æstimationis censentur, qualis est fama. quamobrem non omninò vrget Romani Pontificis responsum,
quod vltimo loco adducebam. plura tamen,
quæ hac in quæstione poterant examinari, omittens, aliquot adnotabo ad suprascriptæ
decisionis faciliorem interpretationem.
Primùm quidem Theologi & Canonistæ
in hoc conuenire mihi videntur, quòd adultera habens patrimonium, ex quo valeat commodè legitimis mariti hæredibus illatum damnum resarcire, tenetur id omninò facere: cùm
ea restitutio satis fieri possit absq;absque iactura famæ, vel honoris ipsius adulteræ. qua ratione
ad eius salutem spiritualem debet mulier adultera curam huius satisfactionis habere, secundum Abb. & alios in d. cap. officij. & Syluest. in verb. adulterium. quæst. 1.
Secundò illud est obseruandum, quòd si adultera non possit probare proprium adulterium, & sciat nihil pro futuram, & inutilem
fore eius reuelationem, nec possit damnum
patrimonio, & rebus proprijs resarcire, minimè tenebitur crimen detegere. Nam præterquam quòd esset hæc temeraria reuelatio & famæ prodiga dissipatio, nequaquàm
obligatur adultera facere id, quod nihil ad
damni illati reparationem conducit. atque ita
in hac sententia persistunt omnes, qui quæstionem hanc tractauere. Sed quæritur oportunè an teneatur adultera filio spurio secretè adulterium detegere? sanè quibusdam visum
est, eam ad hoc non teneri, quia nec filius matri hoc asseueranti credere tenetur. iuxta gl. in
d. c. officij. & in l. si posthumus. §. vltim. ff. de
lib. & posth. etiam si sciat matrem adulterium
commisisse, quod omnes fatentur. in c. per tuas. de probat. & in l. filium. ff. de his qui sunt
fui. cùm non sequatur necessariò filium esse
conceptum ex adulterio, eo quòd mater fuerit adultera, text. elegans in l. miles. §. defun. ff.
de adult. quo fit, vt mater adultera minimè
teneatur nec filio reuelare secretò adulteriũadulterium,
nisi viderit eam reuelationem vtilem certò futuram ad damni satisfactionem, nec inde timeat famæ dispendium. Etenim quod probare conantur Paluda. in 4. senten. disti. 27. quæstion. 2. artic. 1. & Adria. in materia de restitutione, Fol. 7. existimantes, matrem adulteram teneri occultè filio spurio crimen adulterij detegere, etiam si certò sciat, filium minimè illi crediturum, falsum est, & à rectitudine
iustitiæ alienum: & ideò improbatum à viro doctissimo Alfonso de Castro lib. 2. de potesta. legis pœnal. capitu. 11. Fortassis tamen Paludani sententia posset admitti in hunc sanè
sensum, quòd mater adultera in mortis discrimine constituta, dum ipsa instat mors, præstito iuramento, & adductis rationibus, quæ possint filium persuadere, idem filio secretè denunciet, ipsum ex adulterio conceptum fuisse. poterit enim contingere, vt filius matri
rem ita asseueranti, credat, abstineatq́ue mariti hæreditate. Fateor equidem adhuc & in hoc
casu dubiam esse Palud. opinionem. cùm & si
possit ita accidere, vt filius matri credat, tamen credere non tenebitur: idcircò mater cogenda non est, crimen proprium in hoc ancipiti remedio cuiquam prodere, præsertim
quòd Paluda. & Adrianus eorum sententiam
veram esse censent, etiamsi mater certò sciat,
filium eidem non crediturum, quod non video posse iusta ratione defendi.
Tertium constat omnium sententia, mulierem adulteram, quæ adulterium detegere potest absq;absque mortis & infamiæ periculo teneri id
reuelare: modò vel probare possit filium spurium esse, vel sciat eius reuelationem futuram
vtilem ad illati damni restitutionem, quod minimè controuersum est.
Quartum hac in disceptatione negocium
facessit: cùm adultera non potest crimen prodere absque pericu lo mortis, vel infamiæ, &
certò scit, criminis reuelationem futuram vtilem, vel probare potest filium spurium esse:
an teneatur hoc ipsum detegere? & sanè Adria. d. tract. de restitutione in hanc iuit sententiam, vt censeat, adulteram teneri ad huius
criminis reuelationem. idem Adria. quodlibet. primo articulo tertio, ad 2.
respōditrespondit, posse
adulteram differre ad aliquod tempus huius
criminis proditionem: non tamen perpetuò
eam omittere. cui obstat profectò text. in dicto capitulo, officij, qui difficilem habet alioqui interpretationem. Et ideò verius est, & his
quæ modò dicta fuere, magis consonum, in
hac proposita specie, adulteram non teneri
nec cum periculo mortis, nec cum discrimine famæ se ipsam prodere, etiamsi certò sciat
futuram vtilem eius criminis proditionem
ad reparationem damni illati: nec filius spurius iniquè patrimonium mariti habet. quam
conclusionem veram esse censent Innoc. Panor. & Doct. in dicto capitulo officij. per eum
text. Scot. in 4. sent. d. 15. q. 2. Caiet. in 2. 2. q.
62. art. 6. super responsione ad 2. idem in opere 16. quæstionum. quæst. 14. Ioann. à Medina
de restit. quæst. 3. in 4. causa. & Alfonsus à Castro lib. 2. de potesta. legis pœnal. c. 11. Sylu. in
verb.
adulterũadulterum. q. 1. quorum opinio præter
auctoritatẽauctoritatem Romani Pontificis in d. c. officij. probatur rationibus, quas paulò antè explicuimus. Ex quibus dubia sunt, & falsa
vidẽturvidentur ea,
quæ hac in re Adr. & Maior. scripsere. primum
|
etenim censet Adrian. in quodlibet. 1. art. 3. ad
secundum, adulteram teneri ad huius criminis reuelationem aliquo tempore: licèt eam
possit
quandoq;quandoque non perpetuò differre. Nam
si adultera propter periculum mortis, & infamiæ, immunis est ab hac criminis proditione:
nulli dubium esse potest, quin ipsa tuta sit à
peccato, & libera, dum hæc ipsa pericula immineant, instent, & appareant. Sic quod idem Adria. adnotauit asseuerans, non excusari adulteram à reuelatione, si periculum mortis instet ex malitia cognatorum ipsius mariti, qui
eum fortè minimè iracundum ad vxoris occisionem commouebunt.
eadẽeadem ratione corruit,
quia parum refert, periculum adulteræ immineat vel ex ira mariti, vel ex eius consanguineorum malitia, & persuasionibus: cùm semper adsit periculum mortis, & sic ipsa causa,
quæ adulteram à reuelatione excusat. deinde
nec Ioan. Maior in 4. dist. 15. q. 17. & in 3. distin.
37. quæst. 34. quæstionis huius veritatem attigit, dum existimauit, adulteram
viduāviduam iam,
vel liberam, à periculo mortis, teneri adulterium detegere, etiam cum famæ grauissima
iactura: siquidem licet maius sit vitæ, quàm
famæ dispendium, attamen frequentissimo
omnium consensu receptum est, satis sufficiens esse periculum, aut discrimen famæ ad
hoc, quòd adultera interim excusetur à proprij delicti reuelatione.
Sed si ad amussim examinetur secunda obiectio, quam ad textum in dicto cap. officij. excogitauimus: poterit, ni fallor, semoto vitæ periculo constitui species quędam, in qua adultera teneatur crimen detegere, etiam cum famæ iactura, si sciat vtilem futuram hanc reuelationem, & ei creditum iri: nempè cùm tantum, ac tam ingens est patrimonium mariti,
quod à legitimo successore iniquè aufertur adulterio vxoris, & spurio filio traditur, vt rectitudine pensata, arbitrio discretissimi viri,
maius sit eius quàm famæ ipsius adulteræ dispendium, quod maturè, & diligenter est cogitandum. idem scribit Dominicus Soto, lib.
4. de iust. & iur. q. 7. artic. 2. ipse tamen etiam
in mortis periculo hoc arbitrium admittendum censet. eum legito.
Nec mihi placet cautela, qua vsam fuisse viduam quandam refert Andr. Alciat. lib. 3. de
præsumpt. 37. præsump. & idem libr. 9. Parerg. cap. 12. Ea equidem vidua cùm plures liberos haberet, quorum vnus esset adulterio
conceptus, eis accersitis ad mortem veniens
dixit: Filij mei, vnus vestrûm est natus ex adulterio, & ideò bona mei mariti detinet indebitè: ego verò priusquam ex hac vita migrem,
ne moriar in hoc peccato, eum vobis nuncupare intendo: nisi vos inuicem remiseritis omne ius, quod habet alter aduersus alterum:
tunc filij, cùm quilibet de se ipso dubitaret,
mutuo seipsos ab eo onere absoluerunt, & liberarunt, iusq́ue inuicem sibi remiserunt.
Nam licet eiusdem cautelæ obiter meminerit Ioan. Maior. d. q. 17. tamen per eam minimè tollitur damnum illatum ex adulterio: nec
fit liberatio sufficiens, siquidem mutua hæc absolutio spontanea non est, sed coacta, is etenim filius, qui legitimus est, nullum ex ea commodum habet, sed adhuc damnum patitur,
nec id remisisset, si certò sciret, alterum fratrem adultero conceptum fuisse. imò coactus
metu, ne forsan ipse à matre spurius manifestaretur, eidem liberationi consensit, qui consensus sufficiens non est.
Quæritur præterea,
† cuius expensis fieri
debeat restitutio, quoties creditor, cui est facienda, longè abest à loco vbi debitor habitat,
& domicilium habet? Et glo. in c. cùm tu. de
vsucap. expressim tenet, restitutionem faciendam esse expensis creditoris absentis, quo
in loco Panormit. Anan. Rauenna, & Doctor.
communiter hoc verum esse opinantur, quando creditor abest à loco, vbi damnum illatum
fuit, vel quo debitor iniquè
rẽrem ab eo extorsit:
cùm ipse debitor non mutauerit domicilium:
tunc etenim expensis creditoris est restitutio
facienda. Quòd si debitor ipse à loco, vbi rem
extorsit, vel damnum dedit, ibidem manente
creditore, discesserit, tenebitur is proprijs expensis restitutionem ipsam ad exequutionem
deducere, argumento l. cùm res. ff. de legat. 1.
quæ in solutione legati hoc sanè modo distinguit. Et tamen quoties restitutio expensis
creditoris absentis fieri debet, omitti profectò poterit, aut suspendi, ac differri: si plus,
vel tantundem expendendum est in restitutione ipsa facienda, quantum res ipsa principalis iustè valet, & æstimari potest. glos. in d. cap.
cùm tu. quam Doctores inibi communiter
probant, & Syluest. in verb. restitutio. 4. §. vlt.
cęterùm hæc distinctio locum obtinet in eo,
qui iustè, & voluntate domini debitor est: &
ideò qui iniquè habet rem alienam, & ratione
acceptionis iniustæ ad restitutionem tenetur,
subiturus est expensarum onus, & omne damnum, quòd ex ea restitutione processerit: cùm
absque vlla distinctione obligetur dominum
possessorem facere rei propriæ: idcircò parum refert, quòd creditor post furtum, vsuram, aliámue iniquam acceptionem, à loco,
vbi damnum illatum est, discesserit: secundum Caieta. in 2. 2. quæstione 62. articul. 5.
sed prætermittendum non est ad huius opinionis examen, quòd perfecta restitutionis ex
equutio in hoc tendit, vt creditori
nullũnullum damnũdamnum sequatur ex iniqua occupatione alterius,
hoc etenim verè est restituere. Nec tamen eidem debetur lucrum aliquod, sicuti manifestissimi iuris est. qua ratione si creditor nullas facturus esset expensas in exportandis rebus quibus expoliatus fuerit, vel quia absque vllis expensis eas secum tulisset, vel ante
|
discessum, nisi damnum ei illatum per iniuriam foret, eas venditurus esset: tunc quidem debitor tenebitur ad expensas, quæcunque illi
necessariæ sint ad restitutionem: at vbi creditor ipse in exportandis rebus, etiamsi eis priuatus non fuisset, expensas facturus nihilominus esset: ad has certè tenebitur ipse creditor,
non ad maiores: quod Ioan. à Medina explicat
in tractatu de restitution. folio septimo. & sequentibus. Hinc fit, quòd ipse debitor tenebitur certiorem facere creditorem huius sibi
debitæ restitutionis, vt ipse creditor certus de
ea respondeat, quid velit agendum esse de rebus, quæ sunt restituendæ. atque ita sunt intelligenda, quæ diuus Thomas scripsit in dicto articulo 5.
Illud verò adnotandum est, quòd quidam
opinantur,
† debitorem posse omittere, ac differre æris alieni solutionem, si creditor sit excommunicatus. idq́ue probare conantur ex c.
intelleximus. de iudi. vbi constat, excommunicatum non esse admittendum ad agendum in
iudicio. item ex c. nos sanctorum. & c. iuratos.
16. quæst. 5. & c. vltim. de hæret. quibus auctoritatibus hanc sententiam veram esse opinantur, Abb. & Fel. in cap. inter alia. de senten. excomm. Abb. in c. veritatis. de dolo & contum.
colum. 12. Decius in dict. c. intelleximus. ad finem Probus in cap. cùm quis. 1. colum. de sentent. excom. in 6. Adrian. in 4. sent. q. 3. de clauibus. Nos tamen contrariam opinionem absque vllo dubio tenendam esse censemus, existimantes, minimè excusari debitorem à restitutione, ex eo, quòd creditor sit excommunicatus: ea etenim communio, quæ leuis est, &
contingere potest in solutione æris alieni, nequaquam est prohibita. quemadmodum deducitur ex d. c. inter alia. c. quoniam multos.
11. q. 3. atque ita huius opinionis auctores habeo glo. Archid. & Doct. c. penult. 15. q. 6. Innocen. in dicto cap. veritatis. Ioan. Maior. in
4. senten. distinct. 18. q. 4. Syluest. in verbo, excommunicatio. 5. quæst. 12. Francus in capit.
primo. de except. in 6. & Ioan. à Medina in tracta. de restitutione. quæst. 3. causa. 9. quibus
non oberit text. in dicto capitul. intelleximus.
quia loquitur in iudiciali exactione. textus autem in dicto capitul. iuratos. & in dicto capitul. vlti. de hæret. tractauere tantùm de iuramento fidelitatis: à quo ecclesia absoluit subditos, propterea, quòd eorum princeps sit excommunicatus: vnde non erit idem dicendum in debito æris alieni, cuius solutio facillimè creditori fieri potest abque vlla censuræ
ecclesiasticæ læsione. idq́ue maximè admittendum est, quandoquidem vsu forensi apud
seculares iudices minimè receptum sit, quod
in d. c. intelleximus. fuit statutum. vt nos obiter attigimus libro 1. variarum resolutionum
capite 18. numero. 5.
SVMMARIVM.
- 1 Quid sit restitutio, atque vnde procedat, quásque
radices habeat?
- 2 Tenetur quis ablatum restituere ratione acceptionis iniustæ.
- 3 Vsurarius tenetur restituere rationem acceptionis iniquæ, id est proximo iniuriosæ.
- 4 Vsurarius mentalis, an teneatur restituere quod
ei datum fuerit à debitore?
- 5 Remissio libera vsurarum liberat omnino creditorem à restitutione, etiam si is non habeat animum restituendi.
- 6 Quo iure, humano ne, an diuino sit facienda pauperibus restitutio?
- 7 Humana constitutio non punit, nec punire potest
actus interior es mentis.
- 8 Mentalis vsurarius quis sit, & quo pacto possit in
foro exteriori cogi ad restitutionem?
SECVNDAE PARTIS RELECTIONIS INITIVM.
REstitutio læsioni opponitur,
nānam
& ea illud reddit, quod læsio abstulerat. l. quòd si minor. §. restitutio. ff. de minorib. l. 1. C. si aduers. trans. l. sed si per prætorem.
§. si feriæ. ff. ex quib. caus. maior. Bart. in l. qui
proprio. ff. de procurat. ideò in hac materia,
quam tractamus,
† restitutio est illius rei redditio, quæ ablata est, secundum Thom. 2. 2.
quæstion. 62. arti. 1. qui probat eam ad iustitiam commutatiuam pertinere. Etenim sicut
acceptio rei alienæ actus est iniustitiæ circa
commutationem, ita & restitutio, quæ ei opponitur, erit actus iustitię commutatiuæ: cùm
per intelligentiam vnius contrariorum cognoscatur alterius intellectus, & percipiatur
eius vis: auctore Aristotele 1. Topic. & 4. Ethi.
capit. 1. sic idem Aristoteles libro secundo
Rhetor. ad Theodecten scribit, quòd contrariorum eadem est disciplina, sed contraria vis:
id est, eadem est ratio cognoscendi contraria.
quod & Dinus adnotauit in regula, possessor.
de regulis iuris. in 6. in commutatiua autem
iustitia potissimè attenditur damni per acceptionem illati compensatio per redditionem,
& æqualitatem: quemadmodum ex eodem
Aristotele constat libro quinto Ethicorum:
damnum verò infertur alicui varijs modis,
per occupationem inquam propriæ rei, per eiusdem rei detentionem, atque
itẽitem per
impedimẽtũimpedimentum, ne quis assequaur, quod ei
debitũdebitum est:
in summa reducitur læsio his modis contingens alicuius boni priuationem, cùm is, qui
detinet alienam rem, aut alteri debitam, eam videatur ab altero abstulisse: & eadem
ratione, qui impedit, ne quis adsequatur bo|
num aliquod, planè dicitur bonum hoc ab altero auferre.
Restitutio autem duas radices habet, à
quibus omninò deducitur, ab acceptione
scilicet, aut à re accepta. ab acceptione tunc
procedit, quando quis ratione solius acceptionis tenetur alteri reddere quod suum est, aut
ei debitum, vt in causis mutui, depositi, furti,
rapinæ, & similibus: in quibus adhuc obligatio restituendi regulariter datur, etiam si nec
res mutuata, deposita, furto ablata penes accipientem sit. à re accepta, tunc deducitur restitutio, quoties quis rem alienam, aut alteri
debitam habet: & ea quidem amissa cessat
restituendi obligatio, sicuti diligenter tradidere Thomas & Caietanus, secunda secundæ, quæstione sexagesima secunda, articulo sexto, & Dominicus à Soto libro quarto, de iustitia & iure, quæstione septima, articulo secundo. De acceptione licita hîc minimè agemus: ea etenim expedita est, præsertim quòd data mora restituendi id, quod debetur alteri ratione acceptionis licitæ, iam ea
acceptio illicita fit, ob contrariam alterius
voluntatem. de illicita verò acceptione regulam quandam constituere libet ad huius tractatus apertiorem cognitionem.
REGVLA DE ILLICITA
ACCEPTIONE.
TEnetur quis
† ablatum restituere ratione acceptionis iniustæ, siue ea sit iniusta in iniuriam proximi, siue quia lege prohibita.
Prior pars regulæ constat ex traditis per diuum Tho. & Caiet. 2. 2. quæst. 62.
art. 1. 2. & 6. probatur, quia iniusta acceptio,
quæ proximum lædit, virtuti iustitiæ opponitur, ac peccatum est: sicuti ratione manifesta
constat: læsio autem aliter quàm per ablati redditionem tolli nequit: igitur necessaria est ipsa
restitutio, cùm quis per acceptionem
iniquāiniquam
proximum læserit. posterior regulæ pars probatur in l. non dubium. C. de legi. in l. quemadmodum. C. de agricol. & censit. libr. 11. &
in cap. qui contra iura mercatur. de regul. iur.
in 6. in hac autem regula nomen acceptionis
continet,
nōnon tantùm ablatum illud, cùm quid
à proximo ex proprijs eius rebus aufertur,
sed & damni illationem in eo, quod proximus
habet, vel habere sperat, aut sibi debetur, lege
iustitiæ: tametsi damnum inferens nihil ex
hoc vtilitatis, ac commodi accipiat. Nam qui
alteri damnum in hac specie dat, procul dubio
auferre censetur ab altero id, in quo eum lædit. auctore Thoma, d. q. 62. artic. 4. & Caiet.
art. 6. opt. tex. in l. damnum. ff. de damn. infect.
Primùm ab hac regula procedit ratio:
† quare vsurarius ad restitutionem eius, quod
per vsuras extorsit, omninò teneatur: fuit etenim ea acceptio iniuriosa proximo, & iniqua,
atque ideò iure naturali, diuino & humano
prohibita, sicuti & nos adnotauimus libro 3.
varia. resol. c. 1. qua ratione immunis non erit
à restitutione, etiam si quod extorserit perierit prorsus, nihilq́ue vtilitatis ex eo habuerit,
secundum Thomam d. art. 6.
Ex hoc item deducitur examinatio tex. singularis in c. consuluit. de vsur. quo decisum
est, vsurarium, quem vulgus mentalem appellat, teneri ad restitutionem eius, quod à debitore vltra sortem absque vlla pactione tacita,
vel expressa habuit. Ex ea namque decisione
plerique adnotarunt, quòd libera donatio debitoris, occasione mutui facta creditori, nihil
prosit ei habenti prauum animum: nempè recipiendi aliquid vltra sortem ab ipso debitore absque pactione vlla dante: cùm alioqui si
hanc spem non haberet, minimè foret mutuaturus sortem. hanc conclusionem tenent Innocent. Abb. Anan. & Doctor. in dicto capitulo consuluit. Adrian. in 4. senten. in tract.
de vsu. Iaco. Almain in 4. d. 15. q. 2. Ioan. Andr.
in hac reg. peccatum. asseuerantes hoc, quod
ita à creditore, hac sub spe, receptum sit, omninò esse restituendum. Quibus præter auctoritatem text. in d. c. consuluit. suffragatur id,
quod Bar. adnotauit in l. 1. ff. de donationibus.
scribens, non esse donationem veram, nec perfectam, etiamsi donans sciat & existimet, nullam subesse dandi causam, modò recipiens opinetur id, quod datur, sibi debitum esse. idem
notat Paul. Castr. ibi & in l. absenti. ff. eod. tit.
fit igitur, vt in hac specie,
† cùm mentalis vsurarius recipiat quid vltra sortem mutui ratione: alioqui non mutuaturus. non sit libera
donatio ipsius debitoris, etiam si is
absq;absque vllo
pacto, sciens nullam subesse dandi causam, id
dederit. verùm huic rationi
respōderiresponderi potest,
dissimilimum esse Bart. casum ab eo,
quẽquem modò tractamus. siquidem mentalis vsurarius,
cùm recipit aliquid vltra sortem
absq;absque pacto
certo, scit sibi illud non deberi, & gratuitò dari: licèt ea spe
mutuũmutuum debitori dederit. & præterea quamuis in specie per Bart. definita non
sit donatio, est tamen irreuocabilis datio, vnde is, qui dedit, donatum repetens etiam re
extante, submouebitur exceptione doli. Paul.
de Castro in l. si tibi dederim. per textum ibi.
ff. de donat. gloss. Bartol. Angel. Alexand. &
Deci. in l. si ego. ff. si cert. peta. etiam si contrarium in hoc responderint Bald. Odofr. Oldrad. Fulgo. & Ias. in d. l. si ego. asserentes, posse rem donatam adhuc extantem repeti. Nam
opinio gl. magis communis est. Deinde maximè differunt hæc duo:
nānam vsurarius cùm recipit
datũdatum sibi vltra
sortẽsortem, habet
animũanimum id acquirendi, & voluntatem recipiendi, vt gratuitò
datum. at donatarius hanc
voluntatẽvoluntatem, nec ani|
mum non habet: quippe qui recipiat id, quod
sibi datur, vt verè debitum. Sed & in vsurario
mentali quem tractamus, quòd is ad restitutionem teneatur, etiam tenuerunt Henric.
in c. in ciuitate. colum. vltim. de vsur. gloss. in
c. vlt. de simonia. & inibi Card. Ancha. in reg.
peccati venia. q. 1. col. 6. de regu. iur. Lauren.
à Rodulphis in tract. de vsur. q. 3. Card. in Cle.
vnica. q. 24. de vsuris. Alex. cons. 93. lib. 6. cui
verò sit hæc restitutio facienda, non
admodũadmodum
inter huius opinionis assertores conuenit. ex
eis etenim quidam censent, restitutionem
pauperibus faciendam esse, non ei, qui dederit: ita quidem visum est Rainerio in summa
tit. de vsur. versi. sed nunquid voluntas. Iacob.
Almain. dict. q. 2. Caiet. 2. 2. q. 78. articul. 1. &
Guidoni Papæ, in tract. de contra. illicitis. numer. 15. Contrariam sententiam: imò quòd
hic mentalis vsurarius non teneatur ad restitutionem eius, quòd liberè datum fuerit
absq;absque
vllo pacto à debitore: licèt ob prauam intentionem debeat erga Deum agere pœnitentiam. probat text. in simili quæstione in c. vlt.
de simonia. cuius argumento ita tenent Paul.
Eleazar in Clement. 1. de vsuris. Syluest. in verbo, vsuras. §. 3. Caiet. in quodlib. de vsura. c. 3.
Richard. in 4. sen. distin. 15. q. 5. articu. 5. & ibi
Scot. & Gabriel. quæst. 11. dubio penult. Bald.
in l. penultim. ff. de condit. ob turpem caus.
Alex. in l. si non sortem. §. 1. ff. de condi. indeb.
Carol. Molin. de contract. nu. 6. quo in loco testatur hanc opinionem magis communem esse apud Theologos, vt tandem nulla hîc constituatur obligatio restituendi nec ipsi debitori, nec pauperibus. Cui sententiæ verè accedit Card. in d. q. 24. dum censet, hunc vsurarium mentalem inducendum esse ad restitutionem in foro interiori: non tamen compellendum. Nec præcisè Innocen. priorem opinionem probat, sed eam esse tutiorem asseuerat.
NōNon obstat decisio tex. in d. c.
cōsuluitconsuluit. quia
ea intelligenda est, vbi sumus in dubio, an debitor vltra sortem dederit aliquid creditori liberè, an coactus quadam occasione mutui accepti. est etenim tunc præsumendum, eam dationem omninò liberam non esse, sed procedere à causa, & radice mutui, secundum Syluest. in d. q. 3. licèt in hac specie Caieta. in d. c.
3. contrarium teneat. ipse tamen asserit, vsurarium mentalem recipientem aliquid à debitore vltra sortem, si credat id sibi, nec gratis, nec
libero animo dari, teneri ad restitutionem
propter conscientiæ læsionem, etiamsi verè
animo libero datum sit: & hæc obligatio manet donec læsio conscientiæ per scientiam, aut
aliàs cessauerit. in quo idem tenet Catharinus
lib. 6. aduersus Caiet. eum nihilominus erroris arguens, eo, quòd eius sententiam non satis rectè intellexerit. Alioqui si constet de libera datione debitoris, locus non est obligationi restituendi, etiam pauperibus.
Hoc item comprobatur ex eo, quòd
† remissio libera vsurarum iam quidem iniquè extortarum facta per debitorem creditori habenti
animum non restituendi eas, sed retinendi,
absoluit eum ab obligatione restituendi. glo.
& inibi Ancharan. & Franc. in hac reg.
peccatũpeccatum. in verbo, restituatur. Laurent. à Rodulphis
in d. c. consuluit. q. 7. Alex. cons. 91. libr. 2. colum. 1. Floren. 2. part. titu. 2. c. 6. col. 3. Frederic. consi. 22. optimus text. in l. si rem. §. omnis.
ff. de pig. acti. l. certè. §. Iulianus. ff. de precar. l.
item liberatur. in princ. ff. quib. mod. pig. vel
hypo. solua. licet contrarium & in hoc teneant Dinus & Ioan. Andreas in d. reg. peccatum. Abb. & Anan. in d. c. consuluit. & in cap.
cùm tu. eo. tit. nam &
priorẽpriorem sententiam iure
veriorem esse censent idem Frederi. consil. 18.
Cald. consil. 10. de vsur. And. Tiraq. libro 2. de
retract. in fine. q. 28. num. 151. Carol. Molin. de
contract. num. 8. & Ioannes à Medina de resti.
quæst. 3. causa 2. quorum opinio profectò verior est, & ferè communi omnium consensu
recepta. Illud verò quod de restitutione facienda pauperibus ab hoc mentali vsurario adnotarunt Rainerius, Guido, & quidam alij, iure probari non potest.
† Nam vel hæc restitutio fieri debet de iure diuino, vel humano. Diuino quidem iure restitutio ei qui dedit facienda est, non pauperibus, vel nulli. Siquidem acquisitum ex vsura, ideò restituendum
est, quia acceptio fuerit iniusta, id est iniuriosa
proximo, à quo vsuræ extorquentur: quiq́ue
minimè peccauerit soluendo vsuras: cùm ea
datio non sit illicita: idcircò restitutio, quæ
iure diuino fieri debet eorum, quę per vsuram
acquisita sunt: omninò si fieri potest, facienda est ei, qui dedit, aut in eius vtilitatem, non
autem alteri. Et prætereà iure diuino
nusquānusquam
est necessariò restitutio facienda pauperibus,
nec item naturali: his etenim iuribus solùm
tenemur pauperibus ob extremam necessitatem subuenire, & dare eleemosynam, non sanè res, quas illicitè acquisiuimus: nam has tenemur reddere his, à quibus eas habuimus,
quod in hac relectione inferius probabitur.
fit igitur, vt iure diuino, vel naturali minimè sit præcepta restitutio pauperibus facienda earum rerum, quæ illicitè acquiruntur: sicuti docet post alios Ioannes à Medina. de restitutio. quæstione 3. causa 11. quòd si pauperibus restitutio facienda est, ea tantùm iure inducitur
† humano, quod non ligat actus interiores mentis, qui ex propria natura minimè possint apud iudicem exteriorem probari, secundum Caietanum 2. 2. quæstione 11.
articulo 3. Archiepiscop. Florent. 3. part. titul.
23. cap. 4. Syluest. in verbo, excommunicatio.
7. §. 2. notab. 1. Maiorem in 3. sentent. distinctione 25. quæstione tertia. Almainum in tractatu de potestate ecclesiæ. capit. tertio. Martin. ab Azpilcueta in princip. de pœnit. distin|
ctione 5. numero 19. Driodonium in tract. de
libert. Christi. libr. 3. pagina 60. Alfonsum
à Castro libro 2. de iust. hæret. punit. cap. 18. &
libro 5. de potestate legis pœnal. cap. vltimo,
conclusione 1. Quorum ea est concors sententia, quòd humani legislatoris auctoritas & potestas ad ea sola se extendit, quæ licet sint occulta, & incognita, tamen ex natura sua possunt ab eo cognosci, non autem ab ea, quæ ex
se, & propria natura occulta sunt, nec possunt
aliter quàm per cogitantis reuelationem cognosci: vt sunt illa, quæ sola mente perpetrantur. Quæ quidem nec puniuntur, nec puniri
possunt lege humana, cùm humanæ non subsint iurisdictioni, nec potestate, quòd alibi
longiùs tractabitur. lege igitur humana, qua
quis obligatur restituere pauperibus, non
comprehenditur, nec potest comprehendi
mentalis vsurarius. Et ideò manifestè constat, mentalem vsurarium non teneri ad restitutionem ipsis pauperibus faciendam, nec
ipsi, qui dedit eo casu, quo apparet libero animo aliquid vltra sortem datum esse. Tametsi gloss. in Clementina 1. §. verum. de hæret. asserat, per constitutionem humanam posse puniri crimen omninò occultum ex natura sua, & intra mentem ipsam latens, quam sequuntur Panormitanus in capitul. 2. de offici.
ordin. columna tertia. & in capitulo, extirpandæ. §. quia verò. columna octaua. de præbendis. Felinus in c. Porrò. colum. 1. de sent.
excommun. Arelat. in tractatu de hæresi. quæstione 9. Adrian. quodlibeto 8. artic. 1. quo in
loco inquit, hanc esse communem sententiam. eandem veriorem esse censet Alber. Pignius libro sexto de ecclesia. Hierar. capit. 16.
Ioannes à Medina in tractatu de oratione,
capit. de potestate eccles. & Ambros. Cathari.
contra Caietan. super summula verb. & notat
de excommunicatione. & in verbo, hæreticus.
Sed prior opinio probatur in c. cogitationis
pœnam, de pœnit. distinc. 1. & profectò potior
est quia minimè vrgent, quæ in
contrariũcontrarium adducuntur, cùm vel procedant in crimine occulto per accidens: nempè quòd ex propria
natura probari potest: licet nullis testibus pręsentibus commissum sit, vel in actibus exterioribus. Siquidem in dicto §. verùm. non imponitur pœna propter odium, vel spem intra
cordis secreta latentia, sed propter persequutionem, afflictionem, & torturam innocentis
ex odio, aut spe lucri procedentem: & sic propter actus exteriores, qui iniqui, & aduersus
iustitiæ legem perpetrantur. ita quidem cùm
quis punitur ex eo, quòd fatetur se credere,
& animo tenere, Deum non esse trinum & vnum, non punitur is propter hæresim mentalem, sed quia hæresim, quam animo, & mente concepit errore intellectus, qui interior
est, satis significauit exterius per confessionem. Nec ista hęresis exterius significata mentalis est. significatur enim hîc interior error intellectus per confessionem exteriorem eo modo, quo constat iam confitentem hæreticum
exteriorem esse. cùm & si is non asseuerat, Deum non esse trinum, & vnum expressim, id
tamen satis quo ad sensum tacitum profitetur: cùm asseuerat, se ita credere. deinde in c.
dolentes. de celebratione miss. non punitur
iure humano indeuotio latens intra cordis
secreta, sed ea, quæ per confabulationes, &
alia exteriora signa manifesta est, & cultum
diuinum, atque horarias preces interturbat.
vnde fit vt opinio prima faciliùs defendi possit: quam probare videtur Thom. 1. 2. quæstione 100. artic. 9. & Paluda. in 4. distinctio.
17. quæstione 2. column. 3. vbi Alma. in quæstion. 1. asserit, hanc esse communem opinionem. omnium tamen consensu receptum est,
hæreticum occultum per accidens, ex natura
rei: nempè qui hæresim mente
conceptāconceptam verbo, vel facto exterius etiam sine vllis testibus
enunciauerit,
excommunicatũexcommunicatum omninò esse,
ea excommunicatione, quæ in haereticos à canonibus lata est. quod præter alios tenuerunt
Caietan. Syluest. de Castro in præcitatis locis, Panormitanus in cap. absolutos. de hæreticis. quicquid ibi dixerit Ioann. Andr. Hic verò hæreticus si secretò confiteatur inquisitori crimen istud, & pœniteat eiusdem, erit ab
eodem inquisitore absoluendus, quo ad pœnitentiæ iudicium: sicuti censet Ioan. Lup. Segouiensis Decanus in tractatu de hæresi, quæstione 11. quem tractatum suis in Partitarum
leges commentarijs interseruit Montal. in
tit. 26. part. 7. quod etiam ita agendum esse
admonet prima instructio Hispalensis capit.
5. debet autem secretò quis abiurare hanc
hæresim, vt idem Ioann. Lup. explicat. Habent enim inquisitores à summo pontifice potestatem absoluendi ab hac canonis excommunicatione, vt testantur Archid. Ioann. Andre. Dominic. & Franc. per textum inibi in c.
vt officium, de hæret. in 6. & Consalus à Villadiego in tract. de hæresib. quæst. 20. de illo autem, qui verè mentalis hæreticus fuerit, & tamen resipiscens, & ab errore discedens, vel in
foro pœnitentiali, vel alioqui, sano quidem
consilio confiteatur, se mente hæresim concepisse, quòd ex hoc non afficiatur excommunicatione, adnotauit ex Francis. Victoria Salmanticensis Academiæ Theologo, magni quidem nominis, Iacob. Septimancensis in Catholicis simul & eruditissimis institutionibus,
cap. 42.
Ex præmissis, vt ad vsuram mentalem redeamus, infertur,
† vsurarium mentalem non
esse aliter cogendum in foro exteriori, quàm
in interiori animæ restituere ea, quæ à debitore habuit. Nam si constat, debitorem animo omninò libero aliquid vltra sortem dedisse creditori, non erit cogendus creditor id re|
stituere debitori, nec pauperib. Alioqui cùm
appareat, vel pręsumatur datio coacta, vel minimè voluntaria, iudex poterit creditorem
compellere ad restitutionem: etiamsi non
cōstetconstet ei, creditorem mentalem vsuram animo
concepisse: ex eo, quòd in hac specie non possit donatio pręsumi: sed potius præsumatur
datio causa mutui: & ideò quasi indebitè solutum repetitur quod datum est. At si in iudicio
constet animus prauus ipsius creditoris, &
mẽtalismentalis vsura, opinor adhuc non esse à iudice seruandas leges contra vsurarios latas, quantum
ad pœnas per easdem statutas: licet restitutio
sit per eum percipienda: quicquid dicat Cardin. post alios in dict. Clem. 1. quæstione 24. de
vsur.
Vltimò illud obseruandum, non esse mentalem vsurarium creditorem, qui mutuat debitori pecunias ea spe, vt aliquid ab eo animo
omnino libero dante percipiat, alioqui non
mutuaturus: sicuti Caieta. opinatur in quodlibet. de vsura. cap. tertio, quod ipse verum esse
arbitror, vbi hæc spes non fuerit causa principalis ad mutuandum, sed impulsiua. nam si
ea spes fuit causa principalis & vltima, ac finalis mutui, non video, qua ratione creditor à
mentali vsura possit excusari, iuxta ea, quæ ipse adnotaui libr. 1. Variarum resolutionum
capit. vltim. numero 4.
SVMMARIVM.
-
1 Quid sit furtum: & inibi Iurisconsultorum definitio examinatur.
-
2 Quid sit rapina, & an sit distincta species à furto,
intellectuśintellectusque ad gloss. in capi. pœna lib. 14. quæstio. 5.
-
3 Necessitas extrema quādoquando licitam faciat rei alienæ acceptionem.
-
4 Acceptum ratione necessitatis extremæ restituendum erit, si accipiens pinguiorem nactus fuerit
fortunam.
-
5 Necessitas extrema non excusat à peccato fornicationis: & quæ sit ratio, latè examinatur.
-
6 Partus ancillarum non sunt in fructu.
-
7 Jure diuino & naturali prohibita & illicita, an
aliqua circumstantia fiant licita.
SECVNDAE
PARTIS RELECTIONIS
§. PRIMVS.
SEVCNDO, ex hac prima regula consequitur acquisita furto
vel rapina
restituẽdarestituenda fore:
atq;atque itẽitem
furem & raptorem teneri ad restitutionem ratione acceptionis iniquæ & iniustę: nempe in iniuriam proximi. quod
euidentiùs apparebit, si furti & rapinæ definitiones examinauerimus. Paulus enim Iurisconsultus in l. 1. ff. de furt. inquit,
† furtũfurtum est
contrectatio fraudulosa lucri faciendi gratia,
vel ipsius rei, vel etiam vsus eius, possessionísue. huic accedit Iustinianus in princ. Instit. de
obligat. quæ ex delict, nascuntur. quibus in locis & etymologia dictionis adducitur à Græco & Latino sermone: sicuti restituerunt eam Budęus in dicta l. 1. Anton. Augustinus libro 4. emendatio. capit. 4. & Andreas Alciatus libro 1. dispunction. capi. 10. potuitq́ue integra lectio restitui ex Gellio libro 1. capit. 18.
contrectatio rei dicitur non amotio, nec acceptio: quia, etsi res aliena non tollatur, nec
surripiatur, furtum fiat, si depositarius aut
commodatarius vtatur re deposita aut commodata inuito domino. §. furtum autem. Institu. de obligatio. quæ ex delict. nascun. dicitur fraudulosa, quòd ad rationem furti necessarium sit, contrectationem fieri dolo, fraude, & sic expressim vel tacitè domino inuito.
qui enim rem alienam fraude vel dolo contrectat, intelligere debet, se id inuito domino facere. vnde minimè oportet Iurisconsulti definitioni addere illa verba, inuito domino:
cùm autem delicta ex animo delinquentis accipienda sint, & pensanda, non ex alterius voluntate. text. in l. diuus. ff. ad leg. Cornel. de sicarijs. capit. cogitatio. de pœniten. distinctio 1. l. aut facta. §. delinquunt. ff. de pœnis.
constat profectò satis esse, vt furtum verè dici possit, quòd ipse alienam rem contrectans,
existimet, domino inuito fieri eam contrectationem: tametsi dominus inuitus non sit. l.
inter omnes. §. vltimo. ff. de furtis. fur siquidem est, qui dominum inuitum esse credit, cùm sit permissurus. pręsertim, quòd fieri non potest, quin in quouis furto inuitus sit
dominus, non enim putandus sit dominus,
non enim putandum est, quenquam ita liberalem esse, quòd si sciat, alterum furandi &
contrectandi rem eo inuito animum habere,
sit hoc permissurus. Hinc fit, satis commodè
Iurisconsulti definitionem intelligi posse, si
interpretemur verbum illud, fraudulosa, id
est, inuito domino: siquidem vt verè furtum
sit, necessariò exigitur quo ad animum furantis contrectationem fieri domino inuito: alioqui si rem alienam contrectans iustè possit existimare, & absque fraude existimet, dominum consentire, nec inuitum esse, furtum ab
eo minimè committitur: quod probatur in
dict. l. inter omnes. §. vltim. id verò, quod addit Iurisconsultus, lucri faciendi gratia, non
omninò pertinet ad propriam huius criminis
definitionem, nam furtum nihilominùs fit,
etiamsi fiat non animo lucri faciendi, sed rem
ipsam proijciendi in flumen.
quāuisquamuis Iurisconsultus defendi possit ex eo, quòd considerauit
animum præsumptum ipsius furis. Pręsumitur enim furem non animo nec gratia rem
|
ipsam comburendi, sed potiùs eam sibi habendi furtum fecisse. Et denique in his iurisperitorum definitionibus frequenter non attenditur substantia tantùm definiti, sedid, quod
ad faciliorem legum interpretationem conducit.
Cæterùm diuus Thom. 2. 2. q. 66. artic. 3. diligentiùs furtum definiuit, dicens, furtum est
occulta rei alienę acceptio, quo in loco acceptio generis vim habet. cùm & Rapina acceptio sit rei alienæ: & item vsura. dictio autem,
occulta, speciem definiti attingit. Est etenim
proprium furti, quòd sit occultarei alienę acceptio. probatur hoc auctoritate Iurisconsulti
in l. 1. ff. de furt. & in princ. Instit. de oblig. quæ
ex delict. nasc. dum inquit, furtum à furuo dictum esse: id est, à nigro, vt Labeo ait: quòd
clàm & obscurè fiat, & plerunque nocte, vel à
fraude, vt Sabinus ait. Idem asserit Isidorus
libr. 5. etymolog. capit. 26. scribens, furtum est
clandestina alienę rei contrectatio. Nam ex
hac occulta rei alienæ contrectatione siue acceptione constat, domino inuito id fieri: quia
ignorantia efficit inuoluntarium, secundum
Aristot. 3. Ethico. vnde sub dictione Iurisconsulti fraudulosa, & diui Thom. occulta, continetur, quòd rei alienæ isthæc occupatio fiat domino inuito. Imò apud Iurisconsultum, vt ꝓpriampropriam speciem furti ab eo definitam esse constet: dictio fraudulosa occultam acceptionem
significat: sicuti in eadem l. 1. probatur in princip. ad rationem verò furti, & eius speciem ꝓprièproprie pertinet occulta rei alienę acceptio, vt ab
alijs peccatis, quibus proximo in rebus iniuria fit, distinguatur. Cùm & rapinæ, vsuræ, & similibus conueniat, quòd domino inuito rei
alienæ occupatio fiat. ex quibus ego censeo definitionem diui Thomæ magis aptam fore ad
furti specialem cognitionem, nec alienam esse
à mente Iurisconsulti: nisi quòd Iurisconsultus
longius latiusq́ue furtum descripsit subseruiens Iuris Ciuilis peculiari disciplinę.
Hinc deducitur vera
† definitio rapinæ. est
etenim rapina manifesta ac violenta rei alienæ
acceptio. vt ipse Thomas explicat dicta quæst.
66. artic. 4. quòd sit alienæ rei acceptio, commune est illi, & furto, atque vsuræ. quòd verò
sit violenta, & ideò manifesta, proprium id est
rapinæ. Idcircò ex mente diui Thomę sat erit apponere in definitione dictionem violenta. ex qua significatur, acceptionem fieri domino sciente & inuito: aut, quod propriùs
idem Thomas sensit, manifesta acceptio est
scribenda: cùm ex ea satis appareat, fieri acceptionem domino sciente & contradicente.
Item colligitur ex his, furtum & rapinam
differre vt distinctas species, ita quidem, vt nec
furtum rapina sit, nec rapina furtum. Idq́ue
omninò constat ex eo, quòd furtum à rapina
differat, tanquam species ab ea distincta: siquidem rapina manifestam acceptionem, furtum occultam exigit, autore Aristotele libr. 5.
Ethico. c. 2. ad fin. qua ratione Thomas ab omnibus Theologis receptus in d. q. 66. articu.
4. expressim probat, furtum & rapinam specie
differre.
Ex hac etiam diui Thomæ definitione infertur intellect. ad text. in l. si vendidero. §. cùm raptor. ff. de furt. & in principio Institu. vi bonorum raptor. quib. probatur, rapinam esse speciem furti: & raptorem furem esse, ac furti actione teneri. Id etenim verum est, secundum
impropriam furti definitionem ea ex parte,
qua raptor etiam inuito domino rem alienam
contrectat. Cùm frequentissima Iurisconsultorum definitio furtum esse constituat, contrectationem rei alienæ inuito domino, at iuxta
propriam specierum, & ipsarum rerum distinctionem, nec rapina species est furti, nec furtum rapinæ. extat egregius hac de re locus apud diuum Augustinum libro secundo quæstionum super Exodum, quęstione 71. à Gratia
no relatus in capi. pœnali. 14. quæstione 5. furti nomine, inquit Augustinus, intelligitur omnis illicita vsurpatio rei alienæ. Non enim
rapinam permisit, qui furtum prohibuit, sed
vtique à parte totum intelligi voluit, quicquid
illicitè rerum proximi aufertur. Hactenus Augusti. aliquot additis & mutatis per GratianũGratianum
citatus, qui eum sensum habuit, quòd cùm furtum & rapina ad eundem tendant finem, nempe ad occupationem & acceptionem rerum alienarum: lata quadam interpretatione propter eundem, quem habent, finem, idem esse
videantur: & tamen quia is finis remotus est
non propinquus, minimè efficit eandem in vtroque speciem peccati, nec item genus & speciem constituit: ipse verò finis propinquus speciem distinguit. atq;atque ideò, quia ex propinquo
fine raptor vult per potentiam propriam, &
vim aliena obtinere: fur verò per astutiam cōstituiturconstituitur diuersa criminis species: prout elegātereleganter explicat diuus Thomas non citato Augustino d. q. 66. art. 4. ad 2.
His accedit, quòd Augustinus furtum appellat partem totius, id est, illicitæ acceptionis
& occupationis rei alienę: quasi secundum
eũeum
genus sit illicita rei alienæ acceptio, huic autem generi subsint variæ species, scilicet furtum, rapina, vsura, & similes, quę ad eundem
finem etsi remotum tendunt, videlicet ad rerum alienarum illicitam occupationem. Et
subdit idem autor in præcepto decalogi prohibita vna specie acceptionis iniquæ rei alienæ: omnem rerum alienarum occupationem
prohibitam esse ex eo, quòd omnes species
tẽdanttendant in eundem sinem, ad quem tendit ipsa
prohibita species:
atq;atque omnium specierum
sit vna & eadem ratio prohibitionis: & ideò
sub ipso furto significatur rapina: & eadem
prohibetur, non, quòd sit species furti, nec
|
idem cum furto, sed propter eandem prohibitionis causam.
Ab eadem interpretatione colligitur, non
rectè verba Augustini intellecta fuisse à glossa
in dicto capitulo pœnali. dum glo. inquit, furtum esse partem rapinæ, & rapinam esse speciem furti. Cuius quidem glossæ is est sensus, vt
furtum sit pars rapinę integralis compositione prædicamentali speciei, quæ integrè constat ex genere & differentijs: rapina autem
sit furti pars subiectiua, quia est species furti.
Vnde furtum est pars rapinę, secundum glossam, vt genus est pars speciei, rapina verò est
species furti: quod ita intelligendum est ex
adnotatis per Bartol. in l. qui vsumfructum.
ff. de verborum obligationibus. etenim licet
hic sit sensus gloss. non tamen is ab Augustino
adnotari potuit. siquidem diuus Augustinus
furtum partem esse dicit non rapinę, sed generis, nempe acceptionis iniquę rei alienæ:
nec vnquam insinuat, rapinam furti speciem
esse.
Postremò illud est considerandum, plerunque furtum, & rapinam non ita propriè accipi, quin aliquoties eorum significatio mutetur, atque ob id impropria fiat interpretatio:
sicuti palàm probatur in capit. si quid inuesti.
14. quęst. 5. vbi Gratianus ex Augustino, sermone 19. de verbis domini, inquit, Si quid inuenisti, & non reddidisti, rapuisti. Nam in ea
specie rapina non committitur propriè: sed
ea dictio est exponenda, id est, illicitè accepisti, secundum Archidiaco. ibi, quem Cardina.
Sancti Sixti sequitur: idemq́ue Paulus Castrensis obseruauit in l. sed eximendi. ff. ne quis
eum qui in ius vocat. est. Igitur ex his satis cōstatconstat, quid furtum sit, quid item rapina: & an
furtum & rapina differant tanquam genus &
species, vel tanquam species distinctę & separatæ.
Ex furti definitione poterit examinari ratio,
cur ob
† necessitatem extremam liceat absque furti vel rapinę vitio, res alienas accipere
ad subleuandam eam necessitatem? Nam
ratio ab eo deducitur, quòd propter necessitatem, & ad eam subleuandam omnia sunt
communia. Siquidem natura ipsa institutum est, vt res inferiores sint ordinatæ, & destinatæ ad hominum necessitatem. quamobrem diuisio rerum, quæ post institutionem
Iuris naturalis facta est, non derogat rationi
naturali, quæ dictat ex rebus temporalibus
subueniendum esse hominum necessitati extremæ. Esurientium panis est, inquit Ambrosius sermone 81. quem tu detines: nudorum
indumentum est, quod tu recludis: & miserorum redemptio & absolutio est pecunia, quam
tu in terra defodis. capitul. sicut hi. 47. distinctio. gloss. in capit. si quis. de furt. & ibi
Docto. Thomas in 2. 2. quæstio. 66. articu. 7.
quib. suffragantur ea, quę de eleemosyna diximus in libro 3. Variarum resolutionum, capite 14. numero 5. & in huius relectionis parte
prima. nume. 2. quibus rectè perpensis, apparet in hac specie furtum
nōnon committi, etiamsi
domino inuito res auferantur: quia cùm vrget extrema necessitas, res illę, quæ proprium
dominum habere videntur, communes sunt,
non alienæ. Nec quidquam impedit contraria
possessoris voluntas, quippe, quæ inordinata
sit, & iniqua: & ideò, qui patitur extremam
necessitatem, si rem alienam accipiat, propriam, aut saltem communem accipere videtur,
& ex consensu saltem debito possessoris, sicuti
communi omnium sententia traditum extat.
Et notatur in capit. discipulos. de consecratione, distinctione quinta. Discipulos, inquit
Apollonius, cùm per segetes transeundo euellerent spicas, & ederent, ipsius Christi vox innocentes vocat, quia coacti fame hoc
fecerũtfecerunt.
Id probatur Matthæi capit. duodecimo. Vnde
apparet, extra casum necessitatis non licere
ex vinea alterius, etiam viatoribus, vuas ad vescendum colligere. quod Ripa in l. damnum.
column. secunda. ff. de damn. infect. verum esse censet, vbi viator vuas colligit, vt secum ferat. Secus tamen, vt statim eas in vinea, vel in
ipsa via comedat, nam hoc licitè fit, etiam
seclusa necessitate famis. & probatur Deuteronomij capit. decimotertio. cuius meminit hac in specie Guandinus in tracta. maleficiorum. Rubric. de pœnis. columna antepenultima.
Necessitas autẽautem extrema tunc dicitur, quando imminet vitæ periculum, cui aliter quàm
per hanc acceptionem subueniri non potest.
vt explicat Thomas dicto articulo 7. & quodlibet. 5. articu. 16. quod cuiusque rectum & syncerum arbitrium definire oportunè & piè poterit.
Hinc vera interpretatio deducitur ad text.
in dicto capi. si quis propter necessitatem. cuius hęc sunt verba, Si quis propter necessitatem famis, aut nuditatis furatus fuerit cibaria, vestem vel pecus, pœniteat hebdomadas
tres: & si reddiderit, non cogatur ieiunare.
Hactenus ille textus. Ex quo patet, occupantem rem alienam, vel eam accipientem propter necessitatem, peccare quidem, & debere peccati pœnitentiam agere. quod contrarium est his, quæ modò tradidimus. Et ob id ea
decisio tunc obtinet, cùm necessitas extrema
non est, sed aliquando remissior, nam eo casu
peccatum, rem alienam accipiens committit, & pœnitere debet: quemadmodum asserunt gloss. & Doctor. in dicto capitu. si quis.
Panormita. in capitu. quoniam. de Simonia. diuus Thomas in dicto articu. septimo. ad
primum. & Syluest. in verbo, furtum. quæsti. 3.
Sed tunc quæritur, qua ratione in eodem cap.
responsumest, quòd si reddiderit, non cogatur
ieiunare. aut etenim is peccauit, accipiendo
|
rem alienam: & tunc etiam si restituat, pœnitere debet ob crimen commissum, aut non peccauit, & tunc pœnitentia necessaria non est.
Huic verò obiectioni respondendum erit,
hāchanc
pœnitentiam agendam esse non propter peccatum commissum in
accipiẽdoaccipiendo rem alienam,
nam ea maior esse debet, sed propter moram
commissam in restitutione: atque ideò erit
capitis sensus, quòd accipiens rem
alienāalienam causa necessitatis, quæ extrema non sit, debeat pœnitere ob moram commissam in restitutione,
& ideò si statim restituerit, liber erit ab hac pœnitentia: non tamen ab ea, quę iniungi potuit
propter ipsius acceptionis peccatum. Item &
aliter eadem decisio intelligenda erit in hunc
sanè modum, vt cùm necessitas extrema sit, accipiens alienam rem, teneatur ex quadam supererogatione tribus hebdomadis pœnitere,
eo, quòd illa acceptio imaginem furti habeat:
& tamen ab ea pœnitentia sit liber per accepti
restitutionem. Vel tandem
cōstituamusconstituamus eum
textum loqui, cùm ob necessitatem grauem,
non tamen extremam, res aliena accipitur:
etenim eo casu minor est culpa, & ideò leuis
iniungitur pœnitentia, quæ prętermitti potest, si fiat accepti restitutio. itaque intellectus
admodum conuenit his, quæ glo. Thom. & Panorm. tradidêre, & quæ ipse notaui in d. ca. 14.
num. 5.
Quid tamen erit agendum, cùm is, qui ob
extremam necessitatem rem alienam accepit,
† pinguiorem nactus fuerit fortunam, an ad
restitutionem teneatur? & gloss. communiter
inibi recepta in hac regul. peccatum. argum.
textus, & eorum, quæ adnotantur ibi in capi.
Odoardus. de solut. probare videtur, hunc teneri ad restitutionem rei alienę, quam acceperit ad subleuandam extremam necessitatem.
quin & in hac specie hanc opinionem tenuerunt Doctores in dicto capit. si quis propter.
Ioan. Lup. in Rubr. de donatione. §. 65. numer.
47. Adrian. in quarto. in tracta. de restitutione. capit. quia dictum est de aliquo. Almain. in
4. sentent. distinct. 15. quæstio. 2. Ioan. Medi. de
restitu. quæstio. 3. in princip. quibus adstipulatur secundum
aliāaliam interpretationem textus
in dicto capit. si quis propter. vt ex eo cogatur
quis ieiunare, &
pœnitẽtiampœnitentiam agere, quòd rem
alienam acceptam ob extremam
necessitatẽnecessitatem,
accipiens feliciorem nactus fortunam,
nōnon restituerit. hoc idem ratione
ꝓbaturprobatur. is etenim,
qui extrema laborat necessitate non habet maius ad rem alienam ius, quàm quod dominus
in eum transferre tenetur: dominus autem
non tenetur inopi rem propriam donare ad
subleuandam inopiam: sed satis erit, quòd
inopi eam det, & tradat titulo, & causa mutui,
ea protestatione, vt & inops bona, & patrimonium postea nactus, teneatur mutuatam pecuniam soluere, secundum Adrian. quodlib. 1. articul. 2. columna 3. tametsi contrarium probare conetur Ioannes à Medina in tract. de elecmosyna. capit. an extremè indigenti sit necessariò facienda eleemosyna donando. Igitur &
in hoc casu rem acceptam ob extremam necessitatem tenebitur quis feliciorem adsequutus
fortunam restituere. Quod verò diximus,
quẽquamquenquam non teneri ad donandum liberè aliquid
existenti in extrema necessitate, patet. Quia
non tenetur ad aliud, quàm ad subueniendum
pauperi, & subleuandam eius necessitatem:
quæ quidem tollitur per dationem mutui,
modò ea datio verisimili coniectura nequaquam tendat in pauperis oppressionem. Sic
edicto Regis sancitum est, quòd pauperes litigantes nihil teneantur soluere, nec vllum stipendium reddere Tabellionibus, alijsq́ue tribunalium ministris: modò iuramento pręstito
promittant ea stipendia se soluturos, cùm ad
pinguiorem deuenerint fortunam. atque ita
opinionem istam veram esse censeo, modò absit fraus & oppressio pauperum. Tametsi Scotus, Ricardus, & alij in quarto sententiarum.
distinctio. 15. contrarium teneant. & eos sequutus post Angel. Syluest. in summa. in verb. furtum. quęst. 5. asseuerans eorum sententiam
cōmunemcommunem esse: & probari ex eo, quòd tempore necessitatis extremæ res omnes communes
sint, & vt propriæ ab inope patienti extremam
necessitatem possint accipi, & accipientis efficiantur. quæ quidem ratio infirma est, & minus conueniens, quàm par erat huius opinionis necessarię probationi. siquidem tempore
extremę necessitatis omnia sunt communia,
iuxta recti moderaminis rationem, scilicet ad
subleuandam necessitatem: quę tollitur & subleuatur, etiamsi bona aliena accipiantur eo titulo & causa, vt postmodùm prospera fauente
fortuna domino restituantur: ita etenim satisfit pręcepto dandi eleemosynam, & eius fini:
nec necessaria est ad huius pręcepti obseruationem, datio omninò liberalis, modò ita fiat,
vt verè pauperi nullum afferat dispendium.
Non me latet, Scoti, & aliorum opinionem
satis piam esse, & à plerisque viris doctissimis
probatam fuisse: sed & prior sententia rationibus atque auctoritatibus etiam probari poterit.
Quæritur hoc in loco non immeritò, cùm
pręceptum furtum prohibens, interpretationem hanc accipiat, vt minimè violetur, si res
aliena capiatur ad subleuandam extremam vitæ necessitatem,
† cur pręceptum fornicationem prohibens, itidem non habeat
eũdemeundem
sensum, vt licita sit fornicatio ad euitandum
mortis periculum? Etenim adulterium nec
fornicatio minimè licent, nec licere possunt
ob famis, nec ob vitę periculum effugiendum:
sicuti certissimum est, & probatur in l. palàm.
versic. non est. ff. de ritu nupt. & gloss. in dicto
capit. si quis, inquit, eam esse rationem, quòd
propter necessitatem extremam res aliena
|
communis efficitur: non sic in fornicatione,
quia debet quis potiùs omnia mala pati, quàm
peccato consentire. Quæ sanè ratio satis
incōgruaincongrua est: quippe, quę nequaquam explicet, cur
non liceat ob effugiendum mortis periculum,
& propter vitæ necessitatem extremam fornicari: & denique non aperit, cur malum hoc
fornicationis non fiat licitum, & amittat propriam malitiam ex circumstantia necessitatis extremę ad vitæ periculum effugiendum.
Quamobrem Panor. in d. c. si quis propter necessitatem. aliam rationem comminiscitur,
dicens, ideò tempore extremę necessitatis minimè licitam esse fornicationem,
† quòd humana creatura non veniat fructuum appellatione, nec fructus censeatur: sicuti censet
Iurisconsultus in l. in pecudum. ff. de vsur. §. in
pecudum. Instit. de rer. diuisio. eandem rationem tradit Ioan. Andr in dict. cap. si quis propter. vnde licet permissum sit naturali iure
rẽrem
alienam accipi ad extremæ inopiæ necessitatem subleuandam, id obtinet in rebus, quę fructuum appellatione veniunt, & fructus reddere solent, non in his, quæ fructuum nomen
nōnon
habent. Verùm isthęc ratio inutilis est, nec
dubitationi aliqua ex parte satisfacit. Etenim
ipse non diffiteor ancillarum partus & fœtus,
fructus non esse, nec eorum appellatione
comprehendi: & ideò ad proprietarium,
non ad vsufructuarium pertinere. idq́ue obtinuit apud Iurisconsultos quadam reuerentia diuinę pulchritudinis, ad cuius imaginem
homo creatus est, & vt ei mundus, omniaq́ue
animalia subseruirent, & famularentur: atque ita ob hanc hominis excellentiam, ne partus humani brutis animalibus pares & æquales censerentur, ea sententia recepta fuit, qua
diffinitum est, partus ancillarum fructus non
esse, nec eorum appellatione venire: qua de
re non satis apud veteres Iurisconsultos conueniebat, auctore Cicerone libr. primo. de finibus bonorum & malorum. statim in initio,
dum inquit: An partus ancillæ sit ne in fructu
habendus, disseretur inter Principes ciuitatis.
P. Scęuolam, Marcumq́ue Manilium: ab hisq́ue M. Brutus dissentiet: quod & acutum
genus est, & ad vsus Ciuium non inutile: nosque ea scripta, reliquaq́ue eiusdem generis &
legimus libenter, & legemus, hęc, quę vitam
continent omnem, negligentur? Hæc Cicero. & tamen non ex hoc congrua ratio datur in
quæstione proposita, cùm ab eisdem Iurisconsultis receptum sit, vsum & vsumfructum in
ancillis constitui posse. Et pręterea ob necessitatem extremam famis licet patri filios
vendere. l. 2. C. de patr. qui filios distr.
item sicut potest existens in extrema necessitate ad eam subleuandam accipere nummos alterius, ita & seruum alienum, vt
eũeum vendat, quęratq́ue ex precio victum. Fit igitur
non esse Ioan. Andr. & Panormit. rationem sufficientem. Imò ni fallor, ea est satis
incōcinnainconcinna, & inutilis. Philippus Deci. in l. quæ propter. ff. de regul. iur. eam esse rationem huic
quæstioni aptam censet, quod per coitum
minimè periculo mortis, quod ex fame imminet, obuiam eatur. & ideò fornicatio etiam
ob extremam necessitatem & inopiam, licita non est, nec vllo iure permittitur. Sed & hic
autor alioqui subtili præditus ingenio, acriq́ue iudicio, dubio procul hac in re fallitur.
Nam etsi per coitum fornicarium immediatè
minimè subueniatur necessitati famis, & periculo vitæ, mediatè tamen subuenitur ex precio ipsius fornicationis, quod sufficit, vt necessitas excuset: sicuti excusatur, qui patiens extremam necessitatem non accipit alienum partum, sed argenteum vas, & id vendit
ad emendum ex precio cibos sibi necessarios, licet argentum directè non tollat, nec immediatè famem. Præsertim deficit ratio Decij, cùm hîc non tantùm agatur de accipiendis
rebus alienis ad vitandam famem, nec tantùm tractatur de vitando periculo mortis imminentis ex fame: sed & de effugiendo periculo mortis aliunde vtcunque imminentis, &
de constituto in extrema necessitate vitæ, vel
ratione famis vel homicidij: iuxta ea, quæ
iam adnotauimus in huius relectionis parte
1. ad interpretationem text. in capit. officij.
de pœniten. & remiss. huic autem rationi,
quam Decius tradit, suffragantur verba sancti Thomę secunda secundæ quęstion. 64. articu. 7. ad 4. ita scribens: Actus fornicationis vel adulterij non ordinatur ad conseruationem propriæ vitæ ex necessitate. quarta igitur ratio huic controuersię offerri solet, quæ
dictat, licitum esse ob effugiendum mortis periculum ei, qui patitur extremam necessitatem, rem alienam capere, non tamen fornicari, quia dispensatione diuina opus est ad hoc,
vt pręcepta & leges diuinę prætermittantur:
in lege verò diuina, quæ furtum prohibet,
dispensatio diuina omninò apparet ex causa
necessitatis. capit. discipulos. de consecrat.
distinctio. 5. at circa pręceptum illud, non
mœchaberis. nullibi reperitur diuina dispensatio, nec ratione extremę necessitatis, nec
ex alia causa. Et ideò non est licita fornicatio
ad vitandum mortis periculum absque diuina reuelatione. Hęc ratio deducitur à gloss.
quam ibi notat Cardinal. Alexand. in capit.
quoniam. 48. distinctio. & sensêre idem Syluest. in verb. metus. quæst. 7. & Almain. in moralibus. quæst. de metu. proposit. 3. imò coitus
cum fœmina, quæ vxor
nōnon est, si ex diuina reuelatione permittatur, coniugalis est verè, quia
Deus matrimonij institutor & auctor eam fœminam in
coniugiũconiugium &
matrimoniũmatrimonium tradit
coẽunticoëunti cum ea, secundum Thomam 1. 2. qu. 100.
articu. 8. Hęc verò ratio adhuc non placet,
quippe quę non definiat, qua ex causa in hoc
|
præcepto,
noñnon mœchaberis: non sit
quandoq;quandoque
ex necessitate
saltẽsaltem extrema dispensatum, sicut
in illo, non furtum facies. idcircò quinta ratio
reddi poterit, si animaduertamus, acceptionem rei alienæ ideò reprobatam, & illicitam
esse, quia est proximo iniqua & iniuriosa: hæc
verò iniuria cessat planè ex
cōsensuconsensu domini expresso vel tacito, dato quidem vel debito: qualis contingit tempore extremę necessitatis,
quo tenentur rerum domini consentire, quòd
pauperes eorum res accipiant ad subueniendum inopiæ & necessitati, quibus ipsi opprimuntur: & ideò præceptum illud, quo prohibetur acceptio rei alienæ, nequaquam hanc
continet acceptionem, quæ fit absque iniuria
proximi cum ipsius domini consensu saltem
debito. At præceptum, quod fornicationem
prohibet, ideò eam prohibet, quia malum est
adulteriũadulterium ipsum, item mala est ipsa fornicatio,
quorum malitia voluntate & consensu humano tolli non potest: ideoq́ue nec mariti consensus, nec ipsius fœminæ voluntas sufficit ad tollendam adulterij, nec fornicationis simplicis
malitiam: qua ratione extrema necessitas vitæ
minimè efficit, nec efficere potest fornicationem licitam: sicut efficit acceptionem rei alienę: siquidem circumstantia extremæ necessitatis in acceptione ista, tollit ab ea malitiam,
quam alioqui actus ipse habere solet. atque ita
rem hanc distinxit Ioan. à Medina de restitut.
quęst. 19. vltim. colum. Sexta nihilominùs huic
disputationi additur ratio in hunc sanè
modũmodum.
Pręcepta enim, & leges naturales habent velut
moderatricem, & interpretem rectam rationem, secundum quam pronunciandum est, actus humanos sub legibus & præceptis contineri, vel non, recta verò ratio pręceptum hoc,
non furtum facies, interpretatur ita planè, vt
acceptio rei alienæ tempore necessitatis extremæ nequaquam sub prohibitione legis comprehendatur.
Nam recta ratio præceptum diuinum interpretatione quadam ita moderatur, quasi necessitas omnia faciat omnibus communia, furtiq́ue rationem excludat, cùm melius sit, diuitem rei vnius priuationem pati, quàm vt pauper fame pereat: hoc etenim iudicat, & interpretatur recta ratio. Non sic eadem rectitudo rationis interpretatur præceptum prohibens fornicationem, cùm Reipublicæ, & rationi naturali magis conueniat, & consonum sit,
quenquam mori, quàm quòd cum ea fœmina
cōmerciumcommercium carnale habeat, quę propria vxor
non sit: quemadmodum & in epitome in 4. adnotaui 2. par. c. 3. §. 4. nu. 5.
Septima fortassis ratio
† non omninò videbitur inconcinna, nec absurda, si diligenter ac maturè pensitemus ea, quę legibus naturalibus ac diuinis prohibita sunt, malitiam
quandam habere ob fragilem humanæ creaturæ sensualitatem, quæ ratione, qua nos Deus ipse muniuit, destituta, quotidie nos ipsos vrget, & discrutiat. Quòd si hæc malitia attenta
circumstantia contingenti cessauerit, haud dubiè præceptum ipsum hoc in actu cessat,
ipsaq́;ipsaque
prohibitio diuinæ legis minimè casum istum
complectitur. Et ideò è contrario si malitia actus lege diuina prohibiti, ratione contingentis circumstantię non cessauerit, nec ipsa præcepti prohibitio cessat, nec diuina lex in eo actu minorem
obligationẽobligationem & vim habet, quàm
si circumstantia illa non contigisset. Sic acceptio rei alienæ prohibita est Iure naturali & diuino, propter malitiam, quam actus hic habet
ex eo, quòd fit iniuria proximo, eiq́ue
damnũdamnum
infertur: at malitia ista omninò cessat aliquot
casibus, in quibus præceptum nec violatur,
nec legi diuinę aut naturali contradicitur:
nẽpenempe cùm quis rem à domino aufert: ensem inquam, ne vel seipsum, vel
alterũalterum occidat. idem
si res à domino auferatur ad subueniendum
extremę inopię, quam accipiens patitur. Malitia etenim, quæ acceptioni rei alienæ solet adhærere, tunc procul abest, quia nec iniuria domino fit, nec damnum ei infertur: imò ea acceptio fit eius consensu saltem debito, & quem
dominus teneretur adhibere. eadem ratione
oportet expendas præceptum illud, non occides: siquidem homicidium priuata perpetratum auctoritate, quod inibi prohibetur,
malitiāmalitiam habet ex eo, quòd proximus innocens
occiditur, eiq́ue fit ex ea occasione iniuria: siue occidatur à priuato, siue à iudice, qui non
publica, sed priuata vtitur auctoritate, cùm innocentem & innoxium occidit. At tunc occisio hominis erit ob vitandam mortem, & periculum vitæ licita, quoties hæc extrema necessitas auferat malitiam actus: & ideò aggressorem occidens aliter mortem effugere non
valens, minimè peccat contra pręceptum legis naturalis, nec diuinæ: cùm ob extremam
hanc defensionis propriæ necessitatem cesset
malitia actus homicidij, ex quo nulla fit iniuria proximo, qui nocentissimus propter aggressionis causam occiditur ab eo, qui iure defensionis potuit eum occidere, aliter
propriāpropriam
mortem & iniuriam non euasurus. Non erit
idem, si quis innocentem occiderit, cùm non
posset alioqui mortem effugere, scilicet ad vescendum corpus innocentis, ne fame periret
occisor. Nam hæc extrema necessitas non tollit malitiam actus homicidij: cùm adhuc
vtcũquevtcunque vrgeat fames, innocens alter est, qui occiditur. Sic denique fornicatio lege naturali &
diuina prohibita eam malitiam habet, quòd
ex appetitu ac sensualitate aduersus rationem
quis carnale commercium habeat cum ea fœmina, quæ vxor non est. Siquidem lege Naturali coitus tantùm coniugalis licet hominibus, & sic animalibus ratione præditis, iuxta
l. primam. §. Ius Naturale. ff. de iustitia &
iure. ca. Ius naturale. 1. distinct. quorum inter|
pretationem explicuimus in Epitome ad 4.
Decretal. parte 2. princip. num. 6. Expendamus igitur, an fornicationis malitia tollatur
ex circumstantia necessitatis extremæ, imminenti fame, vel mortis periculo: à quo nisi
quis fornicetur euadere nequit. & profectò
patet, non tolli tunc malitiam huius actus,
quia propter hanc circumstantiam non efficitur vxor ea, quæ non est, nec coitus efficitur
coniugalis, & ideò minimè licet, ob
extremāextremam
necessitatem fornicari: cum & si Deus possit
peculiari ratione fœminam aliquam viro in
coniugium tradere, & ea ratione permittere
coitum cum fœmina, quæ ex contractu humano vxor non erat, attamen Deus ipse
nunquānunquam
dispensat, nec dispensare potest, quòd seclusa
ratione coniugij, &
absq;absque vxoria lege quis fornicetur. siquidem manente malitia actus, non
potest Deus eundem actum permittere, quemadmodum manifestè deducitur à diuo Tom.
12. quæstion. 100. articul. 8. Ex quo palàm
deducitur, nec Deum ipsum posse super diuinis præceptis decalogi dispensare, si propriè
& verè quid sit dispensatio intelligamus. tradit hoc ipsum latiùs Domini. Sot. libro secundo, de iusti. & iur. quæst. 3. artic. 8. Hanc ipse
arbitror esse veram rationem constituendi differentiam inter hæc duo præcepta: non furtum facies: & non mœchaberis. Ex quibus etiam colligitur, an actus lege diuina, & naturali prohibiti, secundum propriam eorum malitiam illiciti, possint aliqua ex causa, ob aliquam circumstantiæ rationem esse liciti, &
absq;absque peccati culpa fieri, & licere, quod potissimum ad mores pertinet.
SVMMARIVM.
-
1 Meretrix petere potest apud iudicem exteriorem, mercedem sibi promissam ob fornicationem. Et ibi intellectus l. 4. §. sed quod meretrici. ff. de condic. ob turp. caus.
-
2 Donatio fieri potest concubinæ, præterquam à
milite, & clerico.
-
3 Nihil refert, quantum ad donationẽdonationem, nec quo ad
precium fornicationis, sit ne publica meretrix,
an occulta fornicatrix.
-
4 Datum meretrici, an ab ea retineri possit, seclusa
causa donationis?
-
5 Promissum parasitis ob verbera, vel alapas, an peti possit.
-
6 Expenditur text. in l. 4. in princip. ff. de condic.
ob turpem caus.
-
7 Datum causa maleficij, & turpitudinis, an sit necessariò restituendum danti, qui in eadem turpitudine versatur: an pauperibus: vel an possit
retineri ab accipiente?
-
8 Intellectus ad textum. in cap. veniens. de Simonia.
PRoximè actum est de fornicatione, an ea licita sit, ob extremam
famis necessitatem: idcircò tertio loco à prima,
quāquam constituimus, regula, colligitur, sitne
restituendum, quod ex fornicatione, ac meretricio acquisitum fuerit, & an ea acceptio
sit iniusta, siue in iniuriam proximi, siue quia
lege prohibita? Cui quæstioni præmittendum
est,
† an meretrix apud iudicem exteriorem
petere possit, sequuta copula, mercedem ob
eam sibi promissam?
Et quod agere non possit fœmina ad pecuniam ob fornicationem promissam, probatur
primò ex l. 3. & 4. in princip. ff. de condict. ob
turp. caus. quibus decisum est, in pari causa
turpitudinis potiorem esse possidentem. Sed
in hac specie par est causa turpitudinis: igitur
qui nondum conuentam pecuniam soluit, &
eam retinet, potiora habet iura. Secundò, conditio turpis vitiat contractum, & vitiatur:
promissumq́;promissumque ob agendum maleficium peti non
potest. l. mercalem. C. de condict. ob turp. cau.
l. iurisgentium. §. si ob maleficium. ff. de pact.
l. si plagij. l. generaliter. ff. de verbo. obliga. ergo cùm promissum meretrici detur propter
maleficium, nec promissio tenet, nec ex ea agere meretrix poterit. Tertiò, nemo est dominus membrorum suorum, præsertim ad vsum
illicitum. l. liber homo. ff. ad leg. Aquil. c. contingit. de sentent. excom. meretrix igitur, quæ
sui corporis domina
nōnon est, nulla ratione mercedem pacisci valet ob vsum venereum, vsum
inquam, proprij corporis illicitum. Quibus
tandem pars ista probari poterit, quam veram esse censent, gloss. dict. l. 4. §. sed quod meretrici. & in l. 2. C. de condict. ob turp. causam.
& in l. affectionis. ff. de donat. Imol. ibi. Angel.
Bald. Paul. & Ias. in dict. §. sed quod meretrici.
Zasius in l. generaliter. superiùs citata. Fortuni. in d. §. si ob maleficium. verùm contraria
sententia rationibus, & auctoritatibus probatur. Nam & Iurisconsultus in d. §. sed quod
meretrici. expressim scribit, meretricem turpiter agere, non tamen turpiter data, & promissa accipere. Vnde licèt actus venereus, ob
quem datur pecunia, illicitus sit, & turpis, ipsa
tamen acceptio pecuniæ turpis non est, nec iure improbata, qua ratione sicuti data turpitudine vtriusque dantis, & accipientis, non est
locus repetitioni: ita cùm ex parte accipientis turpitudo in ipsa acceptione minimè datur, non tantùm locus non est repetitioni, sed
& locus datur exactioni: vt differat Iurisconsulti responsum in d. §. sed quod meretrici. à
respōsoresponso l. 3. & 4. in princip. deinde quamuis fornicatio praua sit, & iure diuino vetita, ipsa tamen meretrix domina est sui corporis. & materia vendibilis est, nec ipsa venditio actus ve|
nerei illicita censetur: & licèt actus venereus
ex seipso malus sit, eius tamen venditio non
est prohibita, nec illicita, ratione materiæ. etenim dare mulieri aliquam pecuniam pro vsu
venereo, antequam is sequatur, malum est,
quia datio illa imperatur à luxuria, & à praua
sensualitate procedit: at datio pecuniæ meretrici promissæ, cùm ea fit post actum venereum, mala non est, sed actus iustitiæ, à nullo vitio imperatus, quia materia
vẽdibilisvendibilis in hanc
dationem adducitur: sicuti explicat eleganter
Caieta. 22. quæst. 32. articul. 7. Rursus ex hoc,
vt magis vrgeat argumentatio, adsumo propositionem hanc, videlicet in hac pactione,
quæ cum meretrice fit, materiam adductam
in conuentionem, & precij commutationem,
vendibilem esse. quod probatur præter auctoritatem Caietan. ex ipsius Iurisconsulti loco,
vbi fatetur in hac specie meretricem licitè
mercedem accipere, & acquisitionem ipsam
licitam esse, immunem quidem à turpitudine. idem fatetur Thom. in d. q. 32. articul. 7.
sed si materia vendibilis non foret, profectò
dubio procul meretrix ipsa turpiter acciperet: cùm ipse actus venditionis ex propria natura esset illicitus, nec necessariò sequeretur,
dationem & receptionem procedentes ab ipsa venditione, secundum propriam naturam
illicita, itidem illicitas esse, & turpes: vt in Simonia, & in conuentione, quæ cum aliquo
fit, vt iniquam sententiam ferat. quod satis
constat ex diuo Thoma in d. articul. 7. & Iurisconsulto in dicta l. 3. latiusq́ue à nobis in
sequentibus explicabitur. At si materia vendibilis est, non video, qua ratione conuentio
ista, quantum ad commutationem pertinet,
ex seipsa turpis sit, nec ex parte dantis, nec ex
parte recipientis: siquidem qui dat, vel promittit precium ob eam rem, quæ vendi potest,
legem sequitur commutatiuæ iustitiæ, recipiens eodem pacto, eandem legem seruat,
ac iustè recipit mercedem, & precium rei,
quam vendere potuit. igitur pactio hæc seruanda est, & promittens cogendus erit promissam mercedem soluere. Non obstat Iurisconsulti responsio, qua asseuerat dantem turpiter agere. Nam actus ipse venereus vtriusque maris & fœminæ turpitudinem habet,
atque ita pactio ipsa contingens inter virum
& meretricem ratione huius actus, & quatenus ex appetitu, & libidine fit, etiam turpis
est, non tantùm ex parte viri, sed & ex parte
meretricis: sed quatenus datio, & receptio
mercedis eiusq́ue promissio & stipulatio seorsum possunt censeri, turpitudinem non
habent. dati inquam vel promissio, quia fit in
compensationem, & mercedem, ac precium
corporis ipsius meretricis, quo ad vsum venereum, qui vendibilis est: & ideò ad iustitiam
commutatiuam pertinet, acceptio verò, quia
meretrix mercedem & precium recipit eius laboris, & vsus, qui vendibilis est, & tamen nihilominus dantis, vel promittentis turpitudo versatur, quia datio meretricem prouocat
ad fornicationem, & procedit ab appetitu &
libidine coitus, non sic receptio meretricis,
vel mercedis pactio: quippe quæ non procedat ab appetitu actus venerei, sed vt habeat
ipsa mercedem, & precium vsus corporei ad
actum fornicationis. quo fit, vt nec ipsa datio
turpis sit, quatenus ea tendit ad stipendium,
& mercedem actus venerei, & vsus corporis,
quem ipsa præstat meretrix, & ob quem precium habere potest. igitur qui meretrici mercedem promisit, iam post ipsum actum venereum, cogendus erit eam soluere, etiam si ante
coitum pactum fecerit,
quũquum in hac specie non
sit tractandum de promissione aut datione,
quatenus turpitudinem habet, sed de ea, qua
ex parte iustitiam respicit commutatiuam,
hic etenim est verus sensus Iurisconsulti in d.
§. sed & quod meretrici.
Secundò eadẽeadem sententia, qua asseritur, promissionem factam meretrici seruandam esse,
etiam apud iudicem exteriorem & promittentem cogendum fore ad promissi solutionem,
probatur Geneseos cap. 38. quo in loco Iudas
mercedem promissam Thammar, quæ habitum meretricium assumpserat ob fornicationem, eidem soluit, & misit post ipsum actum
venereum: profectò non alia ratione, quàm
quòd teneretur mercedem promissam meretrici soluere.
Tertiò, eadem opinio satis apud Iurisconsultum probatur in l. affectionis. ff. de donat.
qui censet, donationem
† posse fieri meretrici, & ei factam validam esse: non tantùm quo
ad exceptionem, sed & quo ad actionem, secundum magis communem Doct. interpretationem contra glos. ibi. ad idem optimus tex.
in l. donationes in concubinam, in prin. ff. eo.
tit. & id constat argumento ab speciali: nam si
minor & miles non potest donare meretrici,
secundum notata in d. l. Affectiones. ob specialem quandam rationem, qui minor
nōnon sit, nec
miles donare meretrici poterit. l. miles ita. §.
1. ff. de milit. testam. vbi
itidẽitidem probatur, eum,
qui miles non sit, non tantum donare posse
meretrici, & concubinæ, sed etiam legare in
testamento, & eam hæredem instituere, quod
Anto. Butri. consi. 14. & eleganter Ias. cons. 37.
lib. 3. adnotarunt. tradunt hac de re plura Bartol. & Doct. in d. l. affectionis. Roma. cons. 43.
Anch. cons. 247. Capycius in decisi. Neapolita. 102. qui & de concubina clerici loquuntur,
examinantes, quando ei donari à clerico possit. quibus adde l. 22. cum sequentib. tit. 3. lib.
1. ordinat. & Ioan. Lupi. in Rubric. de donat.
inter vir. & vxor. §. 39. Nam & Raphaël Cum.
in dict. l. miles ita. §. 1. Bald. consil. 437. libr. 5.
& Ias. in dict. cons. 37. col. 2. libr. 3. existimant,
etiam pagano minimè licere donationem fa|
cere mulieri, cum qua habet adulterium, incestúmue commercium. fit tandem ex his, vt
constitutissimum sit, mercedem meretrici ob
fornicationem promissam, modò absit dolus,
& fraus, eidem
soluendāsoluendam esse,
promittentemq́;promittentemque
à iudice compellendum fore ad eius solutionem. quam opinionem tenent Cynus, & Saly.
in l. 2. C. de cond. ob turp. caus. Bart. & Alex.
in d. §. sed & quod meretrici. idem Bart. in d. l.
affectionis. Alex. in d. l. generaliter. Abb. in c.
quia plerique. nu. 14. de immunit. eccle. Rippa. in l. si plagij. ff. de verb. oblig. col. penul. Ioan. Lupi. in d. Rub. §. 40. Salyc. in l. ea quæ. C.
de donat. ant. nup. Bart. & Aretin. in d. l. generaliter. quo in loco Ias. & Zasius, nu. 29. testantur,
hāchanc opinionem communem esse. Nec oberunt ea, quæ ad probationem prioris sententiæ adducta fuere: siquidem l. 3. & 4. tunc
obtinet, quando datio, & receptio
vtrinq;vtrinque est
illicita, & reprobata: at in hac specie acceptio
licita est, imò & ipsa datio quatenus procedit
à lege iustitiæ, & à promissione dati in mercedem eius operis, quod precium habere potest
iuxta ea, quæ modò adnotauimus. Item Iurisconsulti responsum in d. §. si ob maleficium.
ita
intelligendũintelligendum est, vt procedat in maleficio,
quod lege exteriori punitur, quantum ad ipsum recipientem actionem: siquidem ratione eius actus, qui iure humano ponitur, nemo
potest iure quidquam pacisci, nec stipulari. l.
mercalem. C. de condictio ob turpem caus.
qua ratione, etiamsi ex propria natura materia vendibilis sit, quia lex ipsa humana
actũactum ipsum punit, propter quam pactio fit, verè dici non poterit, eadem lege humana pactionem istam validam esse, qua quidquam promissum fuerit ob maleficium
committendũcommittendum.
Sic sanè cùm lege humana actus puniatur, nullo pacto potest valida censeri pactio, quæ tendit vt precium constituatur ob actionem illius actus, qui lege ipsa punitur, atque ideò
tunc versabitur vitium, & turpitudo, non tantùm in ipso dante aliquid ob maleficium, sed
& in ipso accipiente, qui paciscitur mercedem
pro eo, quod apud iudicem puniri debet, vel
pro ea re, quæ vendibilis non est. optimus textus in d. l. 4. Vltima ratio ex lege, liber homo.
ff. ad legem Aquil. non nocet huic conclusioni. Nam licèt nemo dominus sit membrorum suorum, est tamen dominus vsus proprij corporis: siquidem vsum corporis locare potest propter mercedis precium: sicuti
manifestè probatur apud Iurisconsultos, qui
locationem operarum passim permittunt, &
probant. Quòd si dixeris hoc tunc obtinere,
cùm locatio fit ad vsum licitum, non ad illicitum, id facillimè tollitur, quia vsus illicitus operatur, quòd ipsa locatio illicita sit: item
quòd non sit cogendus locator conuentioni
stare: nec tamen ex hoc sequitur, non esse locatori soluendam mercedem, quoties ipse quod in locationem duxit, pręstiterit omninò
absque iure reuocationis.
Assertio autem vltima, quam frequentiori
calculo probatam esse diximus, vera est: modò merces huius vsus venerei sit moderata, sicut & hoc necessarium est ad omnium commutationum iustitiam, & proptereà oportet
quòd ipse promittens habeat ius dandi & promittendi: ita quidem, vt proprio consensu
possit obligari, quemadmodu tradidere Henric. in capitul. peruenit. de adulte. Ioan. Lupi.
in dicta Rubrica. §. 41.
Ex his planè deducitur, non rectè hac in
quæstione constitui differentiam
† inter meretricem publicam & fœminam, quæ occultè fornicatur, cùm ratione suprascripta diligenter examinata, satis appareat ita esse vsum
corporis ad venereum actum, vendibilem in
fœmina occultè fornicaria, sicut in ea, quæ
publicè meretricium exercet: tametsi Cynus
in l. 2. & ibi Angel. C. de condict. ob turpem
caus. Abb. in dicto capitul. quia plerique. numer. 14. & sequent. Ioan. Lup. in dicta. Rubr.
§. 41. teneant in fœmina occultè fornicaria,
quæ publica meretrix non est, quòd nec ipsa
petere possit mercedem promissam, & precium fornicationis, nec si datum fuerit, illud
possit retinere, imò potiùs restituere teneatur, etiam in animæ iudicio. hanc sententiam
Cyni & aliorum scribit communem esse Adrianus in 4. sentent. in tracta. de restitutione. oritur alia quæstio, eam hi Doctor. probant auctoritate text. in l. Lucius. ff. de iure fisci. quo
probari videtur, res datas his occultis fornicarijs ad fiscum pertinere, & eas fisco adiudicandas fore. Ego equidem, vt modò adnotabam, opinor hanc opinionem, nec
communẽcommunem
esse, nec veram: quamobrem eam in duas partes distinguam, quo faciliùs intelligatur. Prima etenim pars tractat, an promittens aliquod precium fœminæ propter occultam fornicationem, & eam, quæ meretricia non est,
sit cogendus id etiam in foro exteriori soluere.
Secunda pars agit de ea quæstione, an acceptum à fœmina, quæ meretrix publica non
est, ob fornicationem possit ab ea in iudicio
animæ retineri, ita vt ad eius restitutionem
minimè teneatur. Quo ad primum fateor Cyni sententiam in foro exteriore, ob eius &
aliorum doctissimorum virorum auctoritatem, frequentissimè admitti, & à plerisque
iudicibus eam admittendam fore. At non video qua ratione opinio ista vera sit: cùm nihil referat, fœminam esse publicè, vel occultè
fornicariam, ad
iustāiustam ipsius venerei vsus mercedem. Nam Iurisconsulti responsum in dicta lege, Lucius, in his, quæ scelere quæsita
sunt, & à fisco repeti possunt, ob crimen à recipiente commissum, pœna temporali, iudicialiq́ue dignum, non in acquisitis ex fornicatione locum obtinet: atque ita in his casibus,
|
quibus receptio est illicita, & in specie Iurisconsultus ibi tractat de receptione illicita, ex
eo, quòd bona sunt auferenda ab hærede,
ea ratione, quia propter scelus commissum in
morte testatoris, efficitur ipse hęres indignus,
vel incapax hæreditatis iuxta distinctionem
Docto. in dicta l. Lucius. idcircò satis est distincta Iurisconsulti species, & eius responsio ab
his, quæ in præsentiarum de meretricio lucro
tractantur: vnde mirum est, cur Cynus & alij
dicta l. Lucius. ad hanc
quæstionẽquæstionem induxerint:
cùm hîc de mercede promissa, ob coitum fornicarium tractemus, qui quidem coitus minimè punibilis est, lege exteriori, & humana.
Quòd si coitus fornicarius punibilis foret
apud iudicem exteriorem, tunc planè probatissimi iuris est, non posse mercedem promissam nondum solutam peti, sicuti probatur in
l. mercalem. C. de condict. ob turp. caus. & id
verum est, quoties actus, cuius precium petitur, punibilis est, quo ad ipsum petitorem: ne
lucrum, & præmium is consequatur ex eo, vnde pœnam iure habere debet.
Secunda quæstionis pars edisserit, quòd receptum à fœmina, quæ publica meretrix non
est, minimè potest interiori animæ iudicio retineri, sed ab ea restituendum est, quia sit ob
turpem causam illicitè receptum: quemadmodum Cynus, & qui eũeum sequuntur, asseuerant,
Quorum sententia falsa est omninò & contraria, ex prædictis manifestè deducitur. Nam
si materia hac in specie vendibilis est, parum
refert vendatur publicè, vel secretè: nec item
differt venditio fiat ab ea, quæ vendendi officium publicè habet, vel ab alia. cùm ex propria natura rei materia fit vendibilis, nec eius venditio ratione publici officij permittatur, sed ratione materiæ. Imò secundum
Cyni & sequacium opinionem, sequeretur,
ipsam meretricem turpius accipere precium
pro primo actu, quàm pro sequentibus: quod
nemo doctus fatebitur. Sic sanè aduersus
priorem Cyni sententiam hanc vltimam probant, & sequuntur Monaldus in summa titu.
de restitutione malè acquisitorum. Henric. in capitul. peruenit. de adulter. Florent.
2. part. titul. 2. capitul. 5. colum. 2. Syluest. in
verb. restitutio. 2. col. 2. Adrian. in dicto §. oritur alia quæstio. idem post primam huius operis editionẽeditionem video tenere ac probare Dominic. Sot. lib. 4. de iustit. & iure. quæst. 7. artic. 1. & probatur idem ex eo, quòd hæc acceptio mercedis coitus venerei, non fit rei alienæ occupatio: cùm data sit pecunia ex consensu domini absque vlla fraude. Nec ipsa receptio sit illicita, nempè lege prohibita: siquidem licet peccatum ipsum manifestam culpāculpam
habeat, quo ad vsum venereum, non tamen
quo ad receptionem mercedis: sicuti paulò
antè traditum est. Hinc fit, vt nec monacha
recipiens ob mercedem coitus absque vllo dolo pecuniam aliquam, teneatur eam in foro animæ interiori restituere: quod expressim HẽricHenric. adnotauit.. idem & in fœmina, quæ maritum habet. etenim si quid ab adultero accipiat ob fornicationem, restituere id non tenetur: tametsi iniuriam faciat monacha religioni, & adultera viro.
Item ex suprascriptis apparet, quid dicendum sit de opinione, quam hac in quæstione
probare conantur Ioan. à Medina in tract. de
restit. q. 20. is etenim scribit,
† datum meretrici, nec licitè recipi, nec posse retineri alia ex
causa, quàm donationis liberæ, & ideo putat,
datum meretrici, non posse retineri, nec recipi titulo mercedis, & precij actus venerei.
Primùm quidem opinor hoc esse contrarium eleganti Iurisconsulti responso in d. §. sed
quod meretrici. vbi probatur, meretricem licitè recipere, quod datum ei fuerit ob fornicationẽfornicationem: nōnon alia profectò ratione, quàm quòd
detur in precium, & mercedem coitus venerei. Alioqui, si Iurisconsultus donationis causam in hac datione considerasset, nequaquam
distinxisset datum meretrici ab his, quæ alijs
ob turpem causam dari solent: cùm in his donationis liberæ titulus receptionem faceret
licitam ex propria natura: tametsi causa, quæ
ad donandum induxerit, fuerit turpis. Non
enim ex hoc ipsa donatio libera in vniuersum
à lege reprobata censetur, sicuti & ipse Ioannes à Medina fatetur, posse datum propter homicidiũhomicidium, lenocinium, vel aliud turpe crimen,
aut propter iniquam iudicis sententiam retineri licitè ob donationis causam. Præterea cùm hæ dationes ob causam fiant, non potest dici eas donationes esse. quod probatur
in l. 1. ff. de donatio. & in l. vltim. ff. de condict.
caus. dat.
Secundò, probatissimi iuris esse censeo, datum meretrici ob ipsam fornicationem, vel ratione conuentionis expressæ, vel tacitæ, in precium vsus venerei, iustè posse ab ipsa recipi,
& retineri, etiam si constet, dantem non omninò liberè, sed coactum, vel à iudice, vel lege
pactionis dedisse, hoc enim satis deducitur
ab his, quæ paulò antè tradita fuere: modò
absit fraus in ipsa acceptione, nec sit excessus
aliquis in ipsa receptione: nam is arbitrio
boni viri donationis titulum exigit, vt datum recipi, & retineri tutè valeat. Quamobrem existimo eum, qui cum meretrice publica, vel ea fœmina, quæ sui corporis quæstum facit, coierit
absq;absque expressa conuentione, cogendum fore à iudice lege taciti pacti eidem fœminæ
consuetāconsuetam venerei vsus mercedem soluere. Quibus satis probatum est
non esse necessariam donationis causam, nec
verāveram, nec
pręsumptāpręsumptam, ad hoc, vt meretrix tutè
retineat, aut licitè recipiat, quod ei ob meretricium datum fuerit,
atq;atque ita hanc quæstionem
diffiniendādiffiniendam esse arbitror. Nam & in specie opi|
nionem Ioan. à Medina improbat Domi. Sot.
lib. 4. de iust. & iur. q. 7. arti. 1.
Hinc etiam infertur,
† an promissum alicui
parasito, vel ioculatori, vt is inter ludicra & iocos patiatur aliquot alapas, & verbera: sit ei
necessariò soluendum, & promittens soluere
cogatur per iudicem: & quamuis Zasius in d.
l. generaliter. num. 31. velit, nullam hîc posse
dari coactionem iudicis: ego tamen contrarium censeo, quo ad moderatam actus mercedem. Non inficior parasitum ita conuenientem, & paciscentem malefacere, & peccare
quandoq;quandoque mortaliter.
NāNam hæc ludicra & parasitorum ars licita quidem est ad hominum delectationem: modò ea exerceatur absque proximi præiudicio, & læsione honestatis, vt explicant Diuus Thomas & Caieta. 2. 2. q. 168.
articu. 3. & præced. Syluest. in verb. ars. q. 7. tradunt Doct. in c. 1. de vit. & honest. cleric. libr.
6. tamen & si malè faciat parasitus locando
vsum sui corporis ad hæc verbera, nihilominus ex hoc nulla lege exteriori punitur, nec
turpiter recipit huius laboris mercedem. Qua
in re oportet viros nobiles admonere, has
cum parasitis pactiones esse omninò contrarias veræ nobilitatis legibus: idcircò ab eis
abstinendum fore: cùm sint aliæ ludicræ artis, & parasitici muneris partes, quæ
absq;absque vllo
vitio possint magis ad risum, & iocos prouocare, & ad honestam delectationem pertinere:
& etiam si apud Romanos eo tempore, quo
propter Asiaticam luxuriam in perditissimos
itum est mores, id in vsu erat. Ita etenim in
hunc sensum quidam accipiunt illud Martialis lib. 2. ad posthum.
Os tibi præcisum, quanto non ipse Latinus
Vilia panniculi percutit ora sono.
Cæterùm prius quàm
quæstionẽquæstionem istam aggrediamur, ob seruandum est
† ad intellectum
l. 3. & 4. ff. de condict. ob turp. caus. distinctionem quandam prænotari posse, aliquot expositis conclusionibus.
Prima quidem. Apud iudicem exteriorem
nemini licet agere ad mercedem, vel precium
eius operis, quod habet crimen, ab eodem iudice pœna exteriori puniendum, text. optimus in l. mercalem. C. de condi. ob turp. caus.
Secunda, in pari turpitudinis causa lex humana denegat actionem & repetitionem eius, quod propter aliquod scelus committendum, datum fuerit. dicta l. 4. in princ. l. 4. artic.
14. part. 5.
Tertia, vtcunq;vtcunque humana lege denegata sit
repetitio eius, quod ob crimen, & maleficium
datum fuerit, non tamen ex hoc accipiens tutus erit in animæ iudicio, si aliqui vel ratione
materiæ, quæ vendibilis non erat, vel ex eo
quòd conuentio fuerit iniqua, teneretur ad
restitutionem: lex enim, quæ negat danti repetitionem in hac specie, nullũnullum ius tribuit recipienti, nec plus iuris in eum transfert, quàm is ex receptione acquisierit, sicuti in simili argumento docet Thom. 2. 2. q. 77. articul. 1. ad
primum. igitur quoties tractabitur de obligatione ipsius recipientis ad restituendum ea,
quæ ob maleficium acceperit, apud iudicem
interioris iudicij res erit ita examinanda, ac
si humana lex, quæ repetitionem danti ob parem turpitudinem negauit, quidquam hac in
re non statuisset. Nisi aliqua ex lege probatum
sit, aut probari iusta ratione queat, per denegationem actionis in pœnam turpitudinis,
dantem priuatum esse lege humana, eo quòd
dedit. Nam & tunc erit diligenter examinandum, cui lex ipsa tribuendum esse censeat id,
quod datum est, ipsi ne recipienti, an fisco, an
pauperibus, vel ecclesiæ, quod latiùs probabitur inferius, & in materia de Simonia, & in
tractatu eorum, quæ ob maleficium lege exteriori punibili data sint.
Quarta conclusio. Etiamsi propter parẽparem turpitudinis causam, quoties datio, & receptio
est illicita, minimè competat danti repetitio:
tamen vbi ipsa receptio est licita, non tantùm
repetitio negatur, sed & retentio ipsa iustissima est: quod constat ex ratione text. in d. §. sed
quod meretrici.
Ex tertia conclusione deducitur resolutio
illius quæstionis, qua solet controuerti, an sit
necessariò facienda restitutio eorum, quæ turpiter data, & accepta fuerint, & cui, an ei, qui
dedit, vel pauperibus? Qua in re quibusdam
visum est, restitutionem faciendam esse necessariò, non tamen danti, sed vel fisco, vel pauperibus. quod ea ratione probatur, quia receptio iniqua est, & à lege reprobata: idcircò non potuit datum ipsi recipienti acquiri,
iuxta regulam primam, quam in hac relectionis secunda parte constituimus. Idem adnotari potest ex capit. de hoc. de Simonia. vbi
satis manifestè scriptum, & responsum est, acceptum ratione Simoniacæ conuentionis absque periculo animæ, retineri non posse. Et
ita Doctores inibi adnotarunt, atque in vniuersum propositæ quæstioni respondent Paluda. in quarta sententia. distinctio. 15. quæstione tertia. articulo 5. versicul. 3. conclusio.
gloss. penult. in regul. ista. quam interpretamur: quæ quidem sententia frequentiori Doctor. consensu recepta est: quemadmodum fatetur Ioan. à Medina. de restit. quæstio. 2. capit. 2. incipienti, de eo quod. Nam & nostrates idem præmittunt, dum gloss. eandem sequuntur. quibus adstipulatur text. in l.
iurisgẽtiumiurisgentium. §. si ob maleficium. ff. de pact. in l. generaliter. & in l. si plagij. ff. de verbor. obligationibus, & in §. prætor ait. ac §. generaliter. d. l.
iurisgentiũiurisgentium. vbi pacta turpia, contra bonos mores, aut contra leges, irrita sunt, & nulla. Consequitur igitur harum conuentionum ratione
nullũnullum ius recipienti acquiri. siquidem titulus acquisitionis nullus est. l. non dubium. C.
|
de legibus. Adrianus tamen in 4. senten. tract.
de restitutione. capit. restat inquirere. ad finem. fatetur planè, accipientem omninò teneri ad restitutionem, sed contendit posse arbitrio eius eam fieri danti, vel pauperibus. Ioannes à Medina de restitutio. dicto capitulo
secundo, aliter quæstionem istam diffinire
tentat, existimans, acceptum ob maleficium,
& turpem causam non esse necessariò restituendum danti, sed pauperibus, causa ipsa sequuta, & sic maleficio commisso, quia iam
qui dedit ob eam causam, quæ sequuta est, rem
donauit, eámque à se abdicauit, & ideò ei
non est restituenda: causa verò non sequuta censet restitutionem faciendam esse ei,
qui dederit: cùm voluntas donationis cesset causa non sequuta. addit præter hæc in Simoniæ causa datis & acceptis, non esse restitutionem faciendam danti, præterquàm in
casu text. in capitulo veniens. de Simoni.
At Caieta. in summa, in verbo Simonia exterior, opinatur, temporale datum propter
Simoniam, non sequuta spirituali traditione, in animæ iudicio ante iudicis sententiam,
restituendum esse danti: ea ratione quòd in
pœnam criminis, & iniquæ pactionis lex Canonica priuat dantem ea re, quam dedit: pœna verò ante condemnationem iudicis non
debetur, nec omninò restituenda est, iuxta
resolutionem gloss. in capit. tua fraternitas.
duodecima quæstio. 2. quam rationem & Ioannes à Medina in vniuersum pro eius responsione validam esse censuit. Item Syluest. post
Ioan. in summa confessorum, fatetur, in verbo, restitutio. 4. §. 1. hoc tamen dimittens arbitrio accipientis: sicut & Adrianus paulò antè citatus existimat. ipse quidem quantum attinet ad recipientem, & si communis sententia definierit, eum teneri ad restitutionem
eorum, quæ ex iniquis vtrinque conuentionibus acquisierit, vel acceperit. Video tamen
posse in hunc sanè modum distingui. Aut etenim pactio fuit iniqua ex eo, quòd materia
vẽdibilisvendibilis non sit, nempè in crimine Simoniæ,
cùm res spiritualis, cuius venditio Simoniam
inducit, æstimari, aut vendi non possit, & in
pactione, qua aliquid promittatur, vt iniqua
sententia feratur, vel iustitia ministretur: in
his casibus recipiens tenebitur omninò restituere, quippè qui nihil dederit, aut fecerit,
quod ex propria natura sit precio æstimabile.
Quòd si materia
vẽdibilisvendibilis sit, quia vsus corporis, & labor humanus conducitur ad
delictũdelictum,
& ob id conuentio iure improba est, & illicita ratione turpitudinis vtrinque commissæ:
fortassis accipiens poterit datum retinere,
in animę iudicio in compensationem arbitrio
boni viri, ac iustam mercedem laboris impensi, & industriæ præstitæ ad maleficium. inducor etenim in hanc sententiam: primùm quòd
licèt à lege istæ conuentiones reprobæ sint, & censeantur: id procedit ad hunc sanè effectum, vt ex eis agi non possit, nec teneatur
quis promissa seruare, non autem ad hoc, vt
datum ratione laboris impensi, restituendum
sit ante condemnationem, si qui dedit, potuit
propriæ rei transferre dominium. Deinde
quamuis conuentiones istæ indistinctè reprobentur, quo ad omnes iuris effectus, hoc in
pœnam criminis commissi paciscendo fit:
sed pœna non est necessariò ante condemnationem restituenda. Item si verum esset, quod
Doctores communiter adnotarunt, sequeretur inde, artificem aut fabrum conductum
ad fabricandum id, quod iure vetitum extat,
& in maleficium perniciosum fabricatur, teneri ad restitutionem eius, quod ob fabricam
in mercedem laboris acceperit: sic & miles
conductus ad bellum iniustum, quódque ipse
iniquissimum esse certò scit, teneretur restituere mercedem iure conductionis, sibi ob
militiam præstitam: & tamen nec artificem,
nec militem ad restitutionem in propositis
speciebus ipse non damnarem, nec compellerem in animæ iudicio, nec opinor cogi posse.
mille profectò possent ad hæc exempla proponi, vnde mihi non admodum placet communis Doctorum opinio, quæ dubio procul
obtinet, cùm accipiens nihil laboris, vel industriæ impendit. Scio tamen frequentissimam omnium sententiam in contrarium probatum iri ex eo, quòd conuentiones istæ iure
sint reprobatæ, & nullæ censeantur: & ideò
acceptio sit illicita, eáque ratione inducat obligationem restituendi, tametsi huic rationi
possit responderi, veram esse, quoties contractus ita lege reprobatur, quòd nec actionem, nec retentionem pariat, tunc scilicet,
quando reprobus est vel ex defectu solennitatis iure requisitæ, vel ob deficientem legitimum consensum paciscentis, ad perfectam
rei promissæ translationem, quod impræsentiarum minimè contingit. Et ideò in hoc
casu restitutio necessaria non est. Quod verò pertinet ad dantem, an ei sit facienda restitutio, quoties recipiens restituere tenetur,
est obseruandum, sit ne ea lex, quæ repetitionem negat ob parem turpitudinem, pœnalis: ita quidem vt in pœnam iniquæ conuentionis expressim, vel tacitè efficiat inhabilem eum qui dedit, ad repetendum. Nam si
inhabilis efficitur in pœnam, hæc pœna nullam requirit iudicis exequutionem, atque
ipso iure absque vlla iudicis sententia infligitur: idcircò in animæ iudicio obtinebit planè, secundum ea, quæ nos tractauimus in Epitome ad quartum
librũlibrum Decretal. secunda
parte, capitu. sexto. §. octauo. & ideò restitutio
non erit necessariò danti facienda, etiam si
causa, ob quam datio facta fuerit, sequuta
nōnon sit. Etenim vbi causa sequuta fuerit,
nōnon diffiteor communi omnium
sentẽtiasententia absq;absque dubio,
|
licet materia vendibilis non sit, nec precio æstimabilis, danti restituendum non esse. sed & si
dixeris in priori specie, vbi causa dationis sequuta non fuerit, legem denegantem repetitionem non procedere, aut saltem obtinere
quo ad simplicem denegationem actionis,
nōnon
tamen ex hoc priuare in pœnam ipsum
dātemdantem
iure, quod habet ad repetendum causa non sequuta:
vtrunq;vtrunque opinor falsum esse.
Nam lex Ciuilis negans repetitionem eius,
quod datum
† turpiter fuerit ob turpem causam, locum habet, etiam ante causam ipsam sequutam, & eadem in pœnam tanti criminis
dantem priuat iure exigendi, quod dederat.
Non obstat huic resolutioni textus in dict. capit. veniens. de simonia. qui respondit datum
causa simoniæ restituendum esse danti. Id etenim procedit, vel quia ipse dedit bona fide monachis exigentibus id prætextu consuetudinis, ad prandium monachorum. capit. cùm Apostolicam. eodem titu. vnde non omninò manifesta est, nec aperta dantis turpitudo: vel
pecunia inibi restituitur danti, vt is translatus
ad aliud monasterium, eam secum in id monasterium deferat, ad alimenta sibi necessaria.
Quo fit, in eo textu minimè posse probari,
quod datum causa simoniæ sit restituendum
ei, qui dederit: ac tandem ex his, quę modò
adnotauimus, palàm constat, qualiter sit intelligenda Iurisconsulti responsio in dicto §. sed
quod meretrici. & in eiusdem l. quartę parte
prima. Et nihilominùs proximo §. adhuc hanc
ipsam quæstionem tractantes, explicabimus
veram cognitionem & interpretationem textus in l. secunda. ff. de condictio. ob turpem
causam.
SVMMARIVM.
-
1 Datum iudici, vt iustam sententiam pronunciet,
an possit repeti, & an is, qui dedit, perdat litem?
-
2 Testis an possit proferendo testimonio aliquid accipere?
-
3 Rei alienæ inuentor, an iustè possit aliquid capere
ob eiusdem rei restitutionem?
-
4 Intellectus l. solent. ff. de præscript. verb. & l. 4. §. si
tibi. ff. de condict. ob turpem caus.
-
5 An teneatur ad restitutionem, qui potuit proximum à damno illato defendere?
-
6 Examinatur argumentatio glo. in l. 4. §. si tibi. ff.
de condict. ob turpem caus.
-
7 Acquisitum per metum etiam leuem, an sit necessariò restituendum metum passo?
-
8 An sit restituendum, quod obtinetur ex contractu beneficio restitutionis in integrum rescindendo?
-
9 Acquisita ex cōtractucontractu nullo ob defectum solennitatis legis humanæ, restituenda sunt in consciẽtiæconscientiæ iudicio.
- 10 Jntellectus Regiarum constitutionum, quæ prohibent vxorem absque licentia viri contrahere.
QVARTO ab eadem regula dissoluitur ea dubitatio, quę passim
discuti solet,
† sitne
restituendũrestituendum
id, quod iudex acceperit, vt iustam sententiam ferat, inprecium
quidem iustissimi iudicij? & Iurisconsultus
in l. secunda. ff. de condict. ob turpem causam.
ita obscurè hanc quæstionem definiuit, vt ob
eius incertam sententiam, itidem & Interpretes variè responderint. Sed si dedi, inquit Vlpianus, vt secundum me in bona causa iudex
pronunciaret, est quidem relatum, condictioni locum esse: sed hic quoque crimen contrahit. iudicem enim corrumpere videtur, &
non ita pridem Imperator noster constituit litem eum perdere. Hęc Iurisconsultus, qui
expressim asserit, dantem iudici pecuniam,
vt iustè in eius causa sententiam dicat, turpiter agere, & crimen contrahere, propter
quod causam ipsam vtcunque iustissimam
perdit. Idcircò videtur non esse huic dandam
repetitionem: siquidem constat, eum, qui
ob hanc causam dederit, puniendum fore, &
litem perdere. gloss. communiter recepta
in dicta l. 2. textus in lege prima. C. de pœna iudi. qui malè iudic. & in Authentic. vt litigantes iurent, in exordi. lit. Regia l. 52. titulo
14. parte quinta. qua ratione quidam existimarunt, non esse dandam in hac specie repetitionem. Quod verum est, actionem danti hîc
denegari ad dati repetitionem, manifesti iuris erit, secundum ea, quę paulò antè dicta
sunt proximo §. non esse necessariò eidem
restituendum quod dederit, sed vel fisco vel
pauperibus. Sed & hæc non omninò conuincunt, quin contrariam sententiam probare
possimus. Etenim licet qui dat iudici pecuniam, vt pro eo in bona causa sententiam pronunciet, ob hoc crimen, quod præsumptam
corruptionem iudicis præ se fert, puniatur
perditione causę: non tamen ex hoc sequitur ei negari repetitionem eius, quod dedit,
cùm sit ex eius parte crimen hoc leue, & procedens à zelo iustitiæ. Pręsertim quòd pœna
legis Ciuilis, statuentis hanc causæ perditionem, tunc locum obtinet, cùm habens bonam
causam, iudicem pecunia inducit, vt pro eo
sententiam dicat. Corrum pit etenim fortassè
iudicem, qui secundum conscientiam, & proprij iudicij dictamen contrarium alioqui foret pronunciaturus. Secus
deniq;denique dici posset,
vbi quis iudici
pecuniāpecuniam daret, vt iustitiam ministraret, litemq́; iuxta iustitiæ tramites definiret: eo sanè casu non tendit pecunię datio in
iudicis corruptionem: & ideò frequentiori iudicio, & interpretum suffragio receptum est,
|
competere danti repetitionem, secundum Alexandrum in dict. l. 2. quoties datum quid fuerit iudici, vt iustitiam celeriter ministret. Idem
tenent in dicta l. secunda, Fulgosius & Ias. Bal.
in capit. vltimo. colum. vltima. appellat. gloss.
in capit. qui rectè. 11. quæstio. 3. Panormit. in
capit. cùm ab omni. de vita & honest. Cleric.
numero 8. gloss. singularis. & inibi Archidia. in
capit. non sanè. decimaquarta quæstione quinta. quo in loco Gratianus Diuum
AugustinũAugustinum
refert hanc opinionem satis apertè asseuerantem in Epistola 54. ad Macedonium. Et quamuis Alexander, Iason, & alij in dicta l. secunda
existiment, in hoc posteriori casu, cùm pecunia datur, vt iudex iustam sententiam celeriter
ferat, causamq́ue iure expediat, causam ipsam
dantem in pœnam perdere, atque habere dati
repetitionem: in priori autem casu, cùm suspicio corruptionis maior est, quia pecunia
datur iudici, vt pro dante, qui priora iura habet, sententiam dicat, nec competere danti repetitionem, & in
pœnāpœnam causam perdi: ego tamen opinor, tunc nec danti competere dati
repetitionem, cùm ob dationem causam amittit, secundum leges hac in re pœnam statuentes, siquidem perditio causę nulla alia ratione
instituta est, quàm quòd is, qui dedit iudici pecuniam, grauiter deliquerit: delictum autem propter parem turpitudinem inducit denegationem repetitionis. sicuti expressim
responsum est in l. 4. in princip. & in l. 3. ff. de
condict. ob turpem causam. vnde deducitur,
minimè habere dati repetitionem, eum, qui
dederit, vt iudex pro eo sententiam pronunciet, quamuis is bonam causam habeat, quia
dantis animus tendat saltem ex pręsumptione
ad corruptionem iudicis: hoc profectò Iurisconsultus respondit in dict. l. secunda. At si
pecunia iudici detur, vt iustitiam absque mora litiganti exhibeat, tunc, ni fallor, causa nec
amittitur, nec repetitio danti negatur. Tandem illud ex his certissimum esse censeo, quòd
datum iudici absque crimine corruptionis, vt
iustitiam ministret, est danti restituendum.
Idq́ue confirmat auctoritas Augustini in dicto
capit. non sanè. tenet in specie Syluest. in verbo, restitutio. 2. §. 1. & restitutio. 4. §. 1. qui constituit regulam hac in controuersia certissimam, qua definitur, datum ob causam necessariam, ad quam tenetur recipiens necessitate
præcepti, quod ad iustitiam pertinet, est omninò restituendum: & quidem danti, nisi & is
propter aliquam admistam dationi turpitudinem lege humana iure repetendi priuetur.
eandem regulam adnotarunt alij, præsertim
Adrianus in quarto sentent. tractatu de restitutione capi. restat inquirere. Ioannes à Medina. de restitutio. quæstione 25. colu. 10. & probatur, quia opera iustitię venalia non sunt, nec
iustitia est materia vendibilis: idcircò datio
& acceptio sunt contrariæ rationi veræ venditionis, quæ fieri non potest de rebus istis, quibus nulla conuenit æstimatio. quod & Caieta.
asseuerat in secunda secundę quęstione 32. articul. 7. text. in cap. cùm ab omni. de vita & honesta. Clericor. iniquissimum enim est hoc
cōmunicationiscommunicationis genus. Nam & Cicero libr. primo de legibus inquit, iniustissimum est, iustitiæ mercedem quærere. Qui mercede bonus
vir est, mercede erit malus, cùm iustitia debeat
esse gratuita. Qui enim rectè iudicat, auctore
Gregorio, & pręmium remunerationis expectat, fraudem in
DeũDeum perpetrat, quia
iustitiāiustitiam,
quam gratis impartiri debuit, acceptione pecuniæ vendidit. capit. qui rectè. 11. quęstione 3.
siquidem iustus non est, qui iustè agit, non ob
ipsam virtutem, sed ob aliam causam. vt tradit
Aristot. libr. 6. Ethico. capit. 12. pulcher text. in
capit. 1. de re iudic. in 6. quem poteris ornare
multis, quæ hac in re traduntur à Valerio Maximo. lib. 6. capit. 5. & capit. 3. quo in loco meminit Cambysis Persarum Regis, qui atroci ac
noua pœna iudicis, ne quis postea
corrũpicorrumpi posset, prouidit: dum iudicis cuiusdam iniqui ex
corpore pellem detractam, sellę intendi, in eaq́ue filium eius iudicaturum considere iussit:
is autem iudex dictus est Sisannes priori Asiæ
parti pręfectus, eius autem filius fuit Otans.
lex item duodecim Tabularum iustissimè decreuit, iudicem, qui ob rem dicendam pecuniam accepisset, capite puniendum fore: cuius
meminit Gellius libro 20. capit. 1. idem ferè
probatur in speciali casu in l. lex Iulia. §. vltim.
ff. ad legem Iuliam repet. multa Ludouic. Cælius de iustitia. tradit libro 12. lect. antiq. capit.
46. & sequentibus. in hac specie Adrian. quodlib. 10. Primus autem Athenis pecuniam iudicibus contulisse dicitur Anytus Anchenionis
filius, cùm circa Peloponnesiaci belli fermè exitum proditionis Pyli causam diceret, autore
Plutarcho in Martio Coriolano. hanc pręterea
regulam probat eleganter Iurisconsultus in l.
vltim. ff. de cond. ob turpem causam. qui pluribus propositis speciebus
cōstitutissimumconstitutissimum esse
censet, repetitionem dandam fore in id, quod
turpiter acceptum fuerit ob ministerium eius
operis, quod accipiens lege iustitiæ ministrare
tenetur.
Primò hinc deducitur, an possit testis
† pro
testimonio ferendo precium aliquod recipere: & sanè id recipere non potest, tenebiturq́ue restituere, quod huius ratione datum fuerit, ipse quidem, qui dedit. Nam ad iustitiam
pertinet, quòd quis verum testimonium dicat, quoties à iudice vocatus in testem fuerit.
Idq́ue tenetur dicere omninò, etiam non requisitus, ex lege tamen charitatis ad liberandum proximum ab iniquo damno. & liberè
tex. singular. in c. nolite timere. 11. q. 3. & in c. intimauit. de testibus. vbi Abb. & Felin. Inn. in c.
qualiter. in 1. de accusa. Tho. & Caiet. 2. 2. q. 70.
art. 1. Domi. à Soto in relect. de secreto mem|
bro 2. q. 7. idem lib. 5. de iust. & iure. q. 7. artic.
1. Martinus Azpilcueta in c. inter verba. 11. q. 3.
corol. 63. à quibus apertissimè probatur,
quẽpiamquempiam ratione iustitiæ vel charitatis teneri ad ferendum testimonium, quoties id necessarium
sit ad vitandum damnum iniquum alterius.
Quamobrem gratis id præstari & exhiberi debet, quia venale testimonium veritatis
nōnon est,
secundum August. in d. c. non sanè. pro labore
tamen & expensis factis, is ferendo testimonio
iustam mercedem potest testis exigere & recipere. c. statutum. §. pro ferendo testimonio. de
rescrip. lib. 6. l. quoniam liberi. C. de testib. §.
venturis. 4. q. 3. sub c. vlt. tradunt Albe. in tract.
de testib. fol. 14. & Io. Crott. de testib. q. 15. sicut
& iudex, qui non potest, vt iustam sententiam
ferat, pecuniam accipere, poterit iustissimè laboris mercedem, cùm salarium publicum non
habet, iustè recipere. l. 4. §. in iudicio. ff. fini. regundo. l. ex part. in princip. ff. famil.
hercisc. notatur in dicto capitu. statutum. §. assessorem. & in capit. cùm ab omni specie. de vita & honesta. Clericor. sic in hac specie quo ad
animę iudicium hanc quæstionem definiendam censet Adrian. quodlibet. 10. artic. 1. Ioan.
à Medina de restit. quæstio. 25. colum. 10. & sequentibus, post alios, qui regulam pręmissam,
à qua hanc decisionem deduximus, constituerunt. idem erit & in tabellionibus, alijsq́ue munera & officia publica habentibus: nam & hi
licet ex officio teneantur litigantibus, & alijs
ministerium iustitiæ exhibere: pro labore
tamen possunt petere mercedem aliquam, vel
consuetudine, vel lege definitam. quicquid tamen vltra quantitatem legibus prętaxatam acceperint, restituere danti tenentur, secundum
Anto. & Abb. nu. 13. in c. quia
pleriq;plerique. de immunit. Eccle. Adrian. in d. c. restat in quirere. Ioan.
à Medina in d. q. 25. contra Inno. in dict. c. quia
plerique. qui falso intellectu text. d. c. non sanè. contrarium probare, auctoritate Augustini, tentauit.
Secundò hinc deducitur,
† an ob restitutionem rei alienę inuentę possit eius inuentor
mercedem aut præmium ex pacto vel aliàs accipere. Hostiens. quidem in c. dudum. el 2. de
elect. existimat, posse aliquid iustè recipi, & retineri ab eo, qui rem alienam inuenit ob eius
restitutionem. Sed ab Hostiensi discedit ibi
Panorm. nu. 18. non immeritò: etiam tenetur
quis rem alienam inuentam domino restituere lege iustitiæ. cap. si quid inuenisti. 14. quæsti.
5. igitur gratis id facere debet, secundum regulam paulò antè à me propositam. idem probatur in l. falsus. §. qui alienum. ff. de furt. vbi Iurisconsultus scribit, eum, qui rem alienam inuenerit, non probè petere inuentionis pręmia. Quid ergo, inquit, si quæ Græci dicunt
ἑυρετρα, petat? nec hic videtur furtum facere, &
si non probè petat aliquid. ita sanè legit dictionem Græcam Holoander. at Budęus ibidem, & in titu. de officio præf. prætorio.
μήνυτρα, legendum esse censet. quæ vxor idem significat,
nempe inuentionis præmia. Hispani dicimus
Hallazgos. vnde Bart. in d. §. qui
alienũalienum. scribit,
propter restitutionem rei alienę, quæ inuenta
fuerit, nihil iustè peti posse, nec accipi, pro labore tamen impenso in ea requirenda, & inuenienda, iustè mercedem aliquam recipi, &
retineri. idem adnotarunt Alberi. & Iaso. in
l. quarta. §. si tibi indicium dedero. ff. de condi.
ob turp. caus. colum. 2. Felinus in cap. dilecti.
nume. 7. de accusatio. & Chassanæ. in consuetud. Burgund. Rubr. 1. §. 3. num. 1. tametsi apud
me certissimum sit, posse recipi iustè, & retineri, quod fuerit datum ob rei inuentæ restitutionem, modò saltem coniecturis quibusdam appareat dominum id liberè dedisse, &
spontè.
Verùm aduersus supràscriptam regulam
sunt duo Iurisconsultorum responsa in d. l. 4.
§. si tibi indicium dedero:
† & in l. solent. ff.
de pręscrip. verb. quibus constat, nec repeti
posse, quod datum est ob indicandum seruum
fugitiuum, aut furem: imò ex pactione &
conuentione posse peti, actionemq́ue in id exigendum dari: & tamen lege iustitię saltem charitatis pręcepto tenetur quis furem indicare,
& itidem seruum fugitiuum: quemadmodum
adnotatum est communi omnium sententia,
in c. qui cum fure. de fur. & in c. dilectus. de excess. pręlat. gloss. & Bartol. in l. ciuile. C. de furt.
& adnotatur in c. nerui. 13. distinctione. igitur
non tenetur quis gratis facere id, quod ratione præcepti ad iustitiam pertinentis agere tenebatur. pręterea tenetur quilibet, si possit,
absque proprio periculo, & commodè id
valeat efficere, alterum ab iniuria defendere,
non tantùm Iure Pontificio. textus in capit.
quantæ. & ibi gloss. & Doct. de sentent. excommunic. & in c. dilecto. eodem titu. in sexto. cuius & Ias. meminit in consil. 86. libro 3. sed &
Iure Ciuili. quod probatur à contrario sensu
text. in l. culpa caret. ff. de regu. iur. sicuti adnotarunt Alberi. in l. metum. ff. sed licet. ff. quod
met. cau. Dec. in cap. 1. colum. 3. de offic. deleg.
Fortunat. in l. vt vim. ff. de iustitia & iure. ad finem. Ioannes Igneus in l. 1. §. serui appellatione. numero 125. ff. ad Sylla. Grattus in consilio
1. numero 47. libro 1. Adrianus quodlibet. primo, articulo 2. colum. 4. etiamsi communiter
quo ad Ius Ciuile contrarium receptum sit ex
l. 1. §. sed in eo. ff. ad Syllani. gloss. in dicta l. culpa caret. sicuti constat ex Doctor. ibi. & in dicto cap. 1. & in dicto §. sed licet. & Ludoui. Carrerio in practi. crimin. de homicid. §. 4. nume.
19. & §. 6. nu. 63. sed prior sententia verior est,
quamuis Iure Ciuili non sit puniendus, qui alterum ab iniuria non defenderit, cùm posset
commodè id facere, saltem pœna ordinaria criminis regulariter. Et nihilominùs licet teneatur quis alterum ab offensa, & iniuria defen|
dere, lege quidem iustitię vel charitatis præcepto. non tamen tenetur id gratis agere. optimus text. in l. si pater. §. 1. ff. de donat. vbi Iurisconsultus scribit, iustam esse in hac specie laboris mercedem. idem notat Adrian. d. quodlib.
1. artic. 2. colum. 3. Cui accedit Ioan. à Medina
in dict. quæstione 25. colum. 12. huic posteriori
rationi respondendum esse censeo id procedere in laboris stipendium & mercedem, ita tamen, vt ex mora non dati stipendij opus hoc
pium &
iustũiustum minimè impediatur: cùm & post
præstitum auxilium iudex cogere debeat alterum ad iustæ mercedis solutionem.
Illud verò prætermittendum non est, eum,
qui à damno
† commodè potuerat illęsum
alterum seruare & defendere, minimè ex hoc
teneri ad illati damni restitutionem, & si grauiter peccauerit,
maximamq́;maximamque damni dati culpam contraxerit, nisi quis ex officio publico
teneatur criminibus & iniurijs obuiare, aut testimonium dicere: quia in testem ad iudicium
iussu iudicis vocatus fuerit. priori etenim casu
contra legem tantùm charitatis fit, posteriori
verò contra legem iustitiæ commutatiuæ, quarum prior obligatio non inducit restitutionis
necessitatem, sed posterior: sicuti in specie,
quam tractamus, tradidêre eleganter Tho. &
Caiet. 2. 2. q. 62. art. 7. Alex. de Hales. tertia par.
qu. 87. Adria. quodlibet. 11. quæstione 1. idem
quarto sentent. tractat. de restitutio. quęstio. 1.
ad finem. Syluester in verbo, restitutio. 3. quæstione 5. Ioannes à Medina de restitutione, qu.
9. vbi testatur, hanc esse communem Theologorum resolutionem. vnde etiam si in dict. ca.
qui cum fure. furti conscius, id non reuelans
possessori & domino, fur appelletur: id verum
est quo ad furti culpam,
nōnon tamen quo ad obligationem restituendi, nisi iuxta
distinctionẽdistinctionem
hanc, quam modò ex Theologis exposuimus.
idcircò hac in re, cautè circa restitutionem respondendum erit Cæterùm prior obiectio ex
l. solent. & §. si tibi iudicium dedero. Bartol.
in eodem §. si tibi. non fuit incognita: atque ideò existimat, non teneri quem ad furem indicandum, licet teneatur furtum detegere &
ostendere: vnde secundum eum, furem non
tenetur quis priuatę personę manifestare: &
ob id poterit aliquid capere ob hanc manifestationem. idem ferè tenent ipse Bart. in d. l.
ciuile. C. de furt. & Panor. in d. c. qui cum fure.
scribẽtesscribentes, teneri quempiam indicare furtum,
non furem priuato domino rei furtiuæ. Hæc
tamen responsio palàm imperfecta est: siquidem quoties agitur de indicando furem ad
cōsequendamconsequendam rem furtiuam, quæ aliter domino
reddi non potest, quàm si fur indicetur, profectò etiam priuato ipse fur indicandus est, &
eũeum
tenetur in hoc casu sciens indicare. Præsertim,
quòd cùm tractetur in dictis Iurisconsultorum responsis de indicando seruo fugitiuo, certissimum est, inibi tunc tractari de indicando ipso furto. ergo Bartoli solutio non est sufficiens. Sic & Adrian. in 4. sent. in tract. de restitu.
cap. restat inquirere. in specie harum legum
probat, quòd tenetur quis furem indicare priuato, quando res aliter eidem restitui non potest. Quamobrem fortassis aptior est solutio
difficultatis, si interpretemur apud Iurisconsultos, licet receptum fuisset præmium indicij
ob laborem & industriam inquirendi furem,
non ob ipsius furis manifestationem: quod
probatur in d. l. solent. dum ibi Iurisconsultus
appellat mercedem, id, quod datum est causa
indicandi furem. merces autem respectu laboris propriè dicitur, sicuti notissimum est. Atque ita opinor Bart. intellexisse Iurisconsultorum responsa in d. §. qui alienum. Idem & alij
responderunt, pręsertim è notiorib. Ioan. Ferrarien. in §. vlt. Insti. de rer. diuisio. vnde si quis
sciat, quonam in loco sit res furtiua, vel ipse
fur, aut rem ipsam inuenerit absque labore &
expensis, non poterit quicquam recipere ob
restitutionem rei furtiuæ, nec ob indicandum
furem, vel ex eo pacto, vel aliàs, nisi id datum
fuerit liberè, & gratuitò ab ipso domino rei inuentæ.
Hinc profectò expendenda erit argumentatio quædam, qua vti Doct.
frequẽterfrequenter solent.
valida etenim est hæc collectio,
† tenetur quis
gratis quid facere legis pręcepti: ergo si
quicquam eo iure receperit, turpiter recipit,
& restituere tenetur. ita quidem argumentatur glo. in l. 4. §. si tibi indicium. ff. de condict.
ob turp. caus. quæ singularis est, secundum Ias.
ibi & Bald. in cap. super eo. de transactio. idem
sensit glo. in d. c. qui cum fure. & in dict. c. dilectus. de excess. prælat. & glo. in d. l. Ciuile. qua
ratione & hęc argumentatio valet: potest quis
ob aliquid agendum pecuniam accipere seclusa libera dantis donatione: ergo non tenetur id gratis facere. Rursus non rectè sequitur:
tenetur quis aliquid facere ex pręcepto, ergo
non potest ob id agendum pecuniam accipere: nec item sequitur, ergo tenetur id gratis
facere. Nam
plerunq;plerunque propter laborem & industriam, iustam mercedem recipit: sicuti
paulò antè
adnotatũadnotatum est. Sic nec valida est collectio ista: potest quis ob aliquid agendum pecuniam licitè recipere: ergo non tenetur id
facere ex præcepto. constat siquidem ex supràscriptis, falsam esse
hāchanc collectionem, cùm
possit quis pecuniam recipere licitè ob agendum id, quod ex pręcepto facere tenetur. idcircò hanc argumentationem destruit gloss.
in cap. quantæ. de senten. excommu.
diligẽterdiligenter
Adrianus quodlibet. 1. articu. 2. colu. 3. tametsi
glo. & Docto. in dicto cap. qui cum fure. & in
d. l. quarta. §. si tibi. has argumentationes peruertant, & simul confundant, eas minimè intelligentes.
Deducitur etiam ex his, non posse aliquid
iustè recipi ob eam causam, ne
maleficiũmaleficium fiat:
|
imò si quid receptum fuerit, restituendum est.
l. 4. in princip. & in §. vltimo. ff. de condi. ob turpem caus. l. iurisgentium. §. si ob maleficium. ff.
de pactis. quo in loco Fortun. probat nec naturalem obligationem nasci ex promissione alicuius pecuniæ, ne maleficium fiat. idem notat
Socynus in Rubr. ff. de verbo. oblig. numer. 12.
contra glo. in dicto §. si ob maleficium. tametsi
Dominic. Sot. lib. 4. de iusti. & iur. q. 7. art. 1. teneat, in hac specie non esse aliquam restitutionis obligationem in animę iudicio, etiamsi detur repetitio danti.
Quintò, ex prima huius relectionis regula
poterit responderi ad quæstionem, qua quæri
solet,
† an acquisita per metum non cadentem in constantem virum, sint in animę iudicio restituenda? Et profectò propter minus
liberam voluntatem dantis: & quia receptio
processerit ab iniuria proximi: atque ideò
turpis est, dicendum erit, recipientem teneri
ad restitutionem: quod expressim adnotarunt
Syluest. in verbo, metus. in fin. & Adrian. in 4.
senten. in tract. de restitutione. cap. aggredior.
versic. ex quibus omnibus. idem probatur auctoritate Hostiens. & Ioan. Andr. in c. verum.
de iureiur. qui asseuerant, esse dandam absolutionem à iuramento præstito per metum
etiam leuem, quia recipiens hoc iuramentum
turpiter, & cum iniuria iurantis id receperat.
capit. debitores. de iureiuran. sic & Panorm. in
capit. ad nostram. in tertio colum. 1. de iureiu.
existimat, dandam esse absolutionem à iuramento per metum pręstito, etiamsi quis coactus fuerit iurare, & iuramento promittere id,
ad quod tenebatur. Nam hoc iuramentum
ab eo turpiter per metum & iniuriam extorquetur, cùm is iurare non teneretur. Non oberunt huic sententiæ leges Ciuiles, negantes
rescissionem contractus metus causa, quoties
metus leuis est: nec cadit in constantem virum, quia licet leges Ciuiles non dent in hoc
casu ob metum leuem repetitionem, nec rescissionem contractus: non tamen approbant
eam receptionem, nec eam iustam esse censent.
pręsumit etenim lex
cōtractumcontractum metu leui gestum, consensum habuisse liberum & sufficientem ad hoc, vt validus is iudicetur: atque
hęc præsumptio iuris est, & de iure, nam, & si
constet de metu, qui tamen leuis sit, non permittit lex huius contractus rescissionem ex ea
quidem causa, ne passim commercia humana
impediantur, & ne tot lites ad contractuum
rescissiones in Republica constituantur, cùm
facilimum sit, cuicunque petenti contractus
rescissionem metum leuem probare. vnde lex
non censet esse sufficientem probationem deficientis consensus per probationem metus
leuis, nisi appareat metus cadens in virum
cōstantemconstantem. quod deducitur ex titulo ff. quod
met. causa.
Sextò, hinc aperitur intellectus ad textum in c. 1. & 2. de adult. quibus traditum est, quonam pacto satisfaciendum sit fœminæ, quę ab
aliquo vitiata fuerit, & corrupta: siquidem
corrumpens virginem, in animæ iudicio tenetur damnum illatum resarcire: atque ideò restituere debet corruptæ id tantùm, quod ad illati damni æstimationem pertinet: non autem
id, quod in pœnam stupri per leges exteriores
reddere cogeretur, iuxta ea, quæ à me tradita
fuêre in Epitome ad 4. librum Decret. 2. par. c.
6. §. 8. numero 11.
Septimò ex eadem radice constat, etiam in
animæ iudicio cogendum fore eum, qui alterum percusserit aut occiderit, restituere æstimationem damni, quòd per eam percussionem aut homicidium dederit. textus in cap. 1.
de iniur. cuius intellectum in hac specie ipse
adnotaui libro 2. variarum resolut. cap. 10. nume. 7.
Octauò ab eadem regula, quæ ratione iniustæ acceptionis obligationem restituendi inducit, oritur responsio ad eam quæstionem,
qua dubitatur,
† an acquisitum ex contractu
valido quidem ipso iure, qui tamen beneficio
restitutionis in integrum rescindi poterit læsionis causa, sit necessariò in animæ iudicio restituendum? Et sanè quoties quis aduerterit etiam absque dolo se lęsionem intulisse alteri, tenetur quidem ad eius læsionis reparationem, sub hac distinctione, vt ratione doli
teneatur, etiamsi ipse nullum commodum ex
læsione alterius habuerit: secluso verò dolo,
tantùm teneatur ad restitutionem eius, quod
ipse acquisiuit, & obtinet, vel in propriam vtilitatem expendit, propter læsionem alterius,
quod obtinet respectu læsionis, & damni dati:
at respectu ipsius rei acquisitæ per contractum supràscriptum, non tenetur acquirens
eam restituere, donec petatur, & concedatur
in integrum restitutio. quemadmodum ipse
probaui & explicui libr. 1. variarum resolutio.
capit. 3. numero 5. ex Inno. in c. quia plerique.
de immunita. Eccle. vnde apparet, possidentem aliquam rem titulo alicuius contractus,
qui potest rescindi beneficio restitutionis in
integrum, bonæ fidei possessorem esse, etiam
intra quadriennium, modò absit fraus in ipsa
conuentione. quod in d. c. 3. nume. 5 adnotandum est.
Nonò hinc deducitur,
† an res acquisita
ex contractu nullo ob deficientem iuris solennitatem, non deficiente consensu contrahentium sit in foro animæ restituenda? Et idem
proponitur in beneficio Ecclesiastico acquisito ex consensu eorum, qui ius habent
eligẽdieligendi:
non tamen seruata forma iuris Pontificij in electione? Cui quæstioni respondet Inno in c.
quod sicut. de elect. in animę iudicio interiori,
contractum & electionem tenere omninò, nec
vllam esse in hac specie restituendi obligationem. idem tenent Panor. in d. cap. quia ple|
rique. nu. 28. & in cap. primo. de in integr. rest.
ad finem. Ias. in l. 2. colum. 2. C. de fideicom. colu. 2. & in l. si post diuisionem. C. de iur. & fact.
ignor. 2. colum. Ancha. in regul. 1. de regul. iur.
quæstione 7. in princip. colum. 34. Felin. in capit. 1. nume. 39. & Decius prima lect. nume. 19.
de constit. Tiraq. post leges connubiales. gloss.
2. nume. 20. Boërius decis. 1. nume. 13. denique
omnes alij à me citati in capit. cùm esses. de testam. nume. 5. §. ad eam sententiam. qua decisum extat, testamentum minus solenne in
cōscientiæconscientiæ foro validum esse. verùm quia hęc acquisitio illicita est, & iniusta, ex eo, quòd lege
prohibita sit, & iure prohibente contingat,
nōnon
video qua ratione hęc opinio defendi queat,
sicuti & in testamento minus solenni diximus
in dicto c. cùm esses. idcircò sequutus eos auctores, qui censent testamentum minus solenne in foro conscientiæ, vt in iudiciali nullum
esse opinor, rem acquisitam ex contractu, vel
ex titulo nullo ob defectum solennitatis iuris
humani, restituendam fore, & dimittendam in
conscientiæ iudicio. Nam & in contractu, testamento, & electione par ratio extat: & ideò
Doctores, qui hanc opinionem in testamento
minus solenni probant, quorum mentionem
feci in d. c. cùm esses num. 8. eandem & in contractibus & electionibus minus
solẽnibussolennibus ꝓbareprobare videntur planè, si eorum rationes obseruentur.
Ex quo constat,
† contractum factum ab vxore sine licentia mariti, qui iuxta leges Regias iure ipso nullus est in foro exteriori, secundum Rodericum Xuares in repetitione l. 13. titulo de las deudas. libro fori. quæstione 1. &
Andr. Tiraquell. in dicta gloss. 2. nume. 21. & in
principio, qui alios ad hoc in specie allegat. in
iudicio animæ nullum esse, nec ex eo rem acquisitam iustè obtineri potuisse, nec retinere posse. lex etenim iusta, nec à præsumptione
fraudis præcipuam, & vltimam ac finalem rationem in vniuersum habens, quemadmodum
in exteriori iudicio, etiamsi constet
nullānullam subesse in actu contractus, vel
testamẽtitestamenti fraudem,
seruanda est, ita & interiori animæ iudicio,
quod satis probauimus in dict cap. cùm esses.
quamobrem miror Andre. Tiraquell. iudicium, qui in d. num. 21. dum contrariam sententiam in hoc tenet, concedit hęc duo iure vera
esse. Primum, quòd vxor in hac specie non teneatur in foro conscientiæ contractui stare,
etiamsi certa sit,
nullānullam ei fraudem factam fuisse. Secundum, posse eum, qui cum vxore absque viri licentia contraxit, rem acquisitam ex
contractu iustè in foro interiori habere & retinere. eadem concedit doctissimus Do. Sot.
lib. 4. de iusti. & iur. qu. 8. art. 3. in verisimili, &
generali controuersia. Hæc, ni fallor, contraria sunt, cùm lex eadem, quę iustissima ratione
vxori permittit à contractu dissentire, &
eāeam ab
eius obligatione liberam reddit, ipsum cum vxore contrahentem obligat ad rei acquisitæ
ex eo contractu restitutionem, quia nullum iustum titulum habet is, qui cùm vxor
absq;absque viri
licentia, contraxit saltem ex ea conuentione,
nisi vel ex vtilitate conuentionis, vel aliunde
possit præsumi legitima ratihabitio viri, vel eo
mortuo vxoris aut hęredum, ipsius
quidẽquidem contractus ab initio inualidi, quod cautè considerandum & obseruandum erit.
SVMMARIVM.
-
1 Acquisita in ludo etiam illicito, non sint in animæ iudicio restituenda.
-
2 Conuentio conditionalis relata in futurum fortunæ euentum valet.
-
3 Restitutio acquisitorum in ludo, quæ humana lege
statuta est, potest consuetudine tolli.
-
4 Fraus in ludo commissa, quando inducat obligationem restituendi? & inibi de ludente, qui nōnon habet ius alienandi id, quod ludo apponit.
-
5 An is, qui certò scit se potiores ludi, & chartarum
partes habere, & augeat sponsionem, teneatur
lucrum restituere?
-
6 Bart. in l. quæro. ff. de act. empt. decisio examinatur.
-
7 Tenetur ad restitutionẽrestitutionem, qui alterum inuoluntarium attraxerit ad ludum.
-
8 Ludens pecunia credita, an teneatur promissam
pecuniam lucranti soluere animæ in iudicio.
DECIMO huic loco conuenit ad
eiusdem regulæ
sententiāsententiam expendere, quánam ratione teneatur
quis ad restitutionem
eorũeorum, quæ
ludo acquisierit? quæ
quidẽquidem quęstio varijs in locis à
plerisq;plerisque disputata compendio
quodāquodam à me examinabitur, vnica tantùm
conclusione proposita, & constituta: ex qua
ferè omnes casus, qui hac in re contingere solent, definiri valeant. sit igitur in ludi tractatu
constitutissima conclusio. Etiamsi ludus illicitus sit,
† legeq́ue humana pœna exteriori,
& lucri restitutione plerunque puniatur: ex
eo tamen acquisita in animę & conscientiæ iudicio non sunt necessariò restituenda: modò absit fraus, legesq́ue ludi seruentur, habeantq́ue ludentes administrationem liberam
rerum, quas in ludi conuentionem deduxêre.
Huius conclusionis plures sunt partes, quarum aliquot obiter attingam & expediam ea
ex parte, qua earum intellectus ad huius tractatus scopum pertinet. Etenim qui ludi liceant, planè legibus secularibus facilè constabit: & itidem quibus pœnis ludentes efficiantur, pręsertim in l. 1. ff. de aleę lusu & aleat.
& in Authentica alearum vsus. C. de relig. &
sumpt. funer. cap. inter dilectos. de excess. pręlatorum. vbi glossa & Panormitanus numero
|
sexto. gloss. & idem Abbas in capit. Clerici. secundo, de vita & honestate Clericorum. glossa in Pragmatica sanctione, titulo de spectaculis. versicu. ludibria. l. secunda, titulo decimo.
l. prima, titulo quinto. l. prima, titulo nono, in
libro octauo ordinat. passimq́ue in huius Regni Pragmaticis, & alijs legibus iudices admonentur, vt diligenter lusores ipsos puniri
curent, cùm in Republica Christiana hæc sit
profectò maxima pernicies. Præcipua, & vltima conclusionis pars probatur, quia ludus
alearum quidem est inter ludentes, contractus conditionalis, quo inter eos conuenit,
vt cui alea hoc vel illo modo contigerit, & euenerit, teneatur alter appositam pecuniam
reddere. igitur, quod ex libera conuentione quis acquisierit, non tenebitur restituere, etiamsi conuentio ludi causa fiat, cùm
acquisitum ex pacto vel contractu non sit necessariò restituendum. l. prima. §. si conuenerit. ff. deposit. capit. primo. de pact. qua ratione Theologi omnes vtuntur, qui quæstionem
hanc tractauere. Et ne fortassis obijcias, conuentionem hanc referri ad conditionem pendentem à futuro fortunę euentu, atque ideò
illicitam esse, nec vim aliquam obligationis
habere, textus singularis in l. solent. cum lege
sequenti. ff. de aleæ lusu. vbi constat, licitam esse sponsionem conditionalem, si quis
certet hasta, vel pilo iaciendo, currendo, luctando, vel pugnando: illicitam verò, vbi fit
ea sponsio ex alijs causis, quę virtutis certamen corporale non habent, ipsam hanc probationem fortiorem reddam:
† siquidem
conuentio licita fieri potest sub conditione omninò pendenti à fortuna, & futuro euentu,
vt si nauis ex Asia venerit, si Titius factus fuerit Consul hoc anno, si Sempronius intra mensem non moriatur. l. si quis ita stipulatus fuerit. ff. de verborum obligatione. l. si pater. C. de
inofficio. testamento. Nam dubius euentus
à fortuna non facit contractum illicitum, textus, & ibi Paulus Castrensis in l. in naue Saupheli. ff. locat. capit. nauigant. de vsur. l. à Titio. ff. de verborum obligat. quo in loco ex eo
responso adnotarunt, Paulus & Alexander esse licitas conuentiones istas, omninò pendentes à futuro euentu fortunæ, quas Hispani Apuestas appellant. idem eleganter tradit Decius, dicens, hanc opinionem communem esse in consilio 115. Non obstat textus in dicta l.
solent. cum sequenti. Etenim Iurisconsultus
inibi reprobat sponsiones, quę fiunt circa corporis certamina, nisi illæ fiant causa exercendarum virium, aut virtutis corporalis instruendę: siquidem corporum certamina, quę
causa libidinis, odio, æmulatione, aut contentione fiant, iure & ratione reprobantur. Et ideò Iurisconsultus non improbat cęteras
spōsionessponsiones, quæ secluso corporali certamine fiunt
sub futuro euentu fortunæ. Quibus tandem fit, sponsiones istas, quę inter ludentes contingunt, iure validas esse, & obligationem inducere: atque ideò ex eis acquisita non fore necessariò ex propria natura restituenda. Lex
etenim humana, quæ de acquisitis ex ludo restituendis tractat, non efficit, nec definit
hanc conuentionem nullam esse, nec prohibet dominium à ludente acquiri, sed in pœnam actus illiciti inducit acquisitorum restitutionem. denique contractus hic inter ludentes contingens ex propria vi & natura, non est
iure naturali, diuino, vel humano illicitus: nec
item acceptio ex ludo iure prohibetur ratione iniquę receptionis: sed quia solent plura vitia in ludi exercitio contingere ob eius
varias circumstantias, iustissimè per humanas constitutiones prohibetur, & pœnis quibusdam adhuc non satis coêrcetur. & nihilominus lex ipsa non vetat acquisitionem dominij ratione ludi: solùm quidem pœnam statuit aduersus ludentes, vt ex ludo quæsita restituere cogantur sententia iudicis: quæ sanè pœna in interiori animæ iudicio, non producit restituendi obligationem. Extat ergo
conclusio, quæ asseuerat regulariter, quęsita
ex ludo in conscientiæ foro non esse necessariò restituenda: quam assertionem tenent
Diuus Thomas secunda secundæ, quæstione 32. articulo septimo, ad secundum. & ibi
Caietanus. Ioannes Maior in quarto sententia. distinctione 15. quæstione 13. & Palud. ibi
quæstione tertia, articulo quinto. Adrianus
in quarto sentent. tractatu. & de restitut. capit. quia in superioribus. Ioannes à Medina
de restitutionibus. quæstione vigesimasecunda, glossa in Pragmatica sanctione, titu. de spectaculis. in verbo, ludibria. Alfonsus à Castro,
libro 2. de potesta. legis pœnal. capit. 2. corollario tertio. Doctores communiter in cap. penultim. de vita & honesta. Clerico. penes quos
& illud expeditum est, acquirentem aliquid ex
ludo, non teneri ante iudicis condemnationem, id ex lege humana perdenti danti repetitionem, restituere, quamuis Syluest. contrarium teneat in verbo, ludis, q. 13.
Imò licet consuetudine non possit alearum
ludus fieri licitus, propterea, quòd tot mala
ex eo sequantur,
† poterit tamen consuetudine tolli pœna restituendi ludo quæsita, quæ
lege humana statuta est, secundum Thom. d.
artic. 7. ad secundum. Cardin. & Imol. in dict.
c. Clerici. de vita & honest. Cler. Pari. de Puteo.
tract. de ludo. fol. 4. & Ioan. Baptistam de ludo
quæst. 17. quorum opinio communis est, vt testantur Adrian. in d. c. quia in superioribus. secunda colum. & Rochus Curtius in c. vltim. de
consuetu. fol. 15. col. 2. etiam quo ad Clericos,
quicquid contrarium sentiant Cardin. Imol.
& Rochus. per tex. in c. inter dilectos. de exces.
prælat. qui tantùm probat, non posse ludi exercitium consuetudine reddi licitum, pręsertim
|
inter Clericos: non tamen ex hoc sequitur,
non posse
cōsuetudineconsuetudine tolli obligationem restituendi ludo quæsita: quæ quidem obligatio
inducta est lege humana, nempe Authen. alearum vsus. C. de religio. & sumpt. funer. quam
constitutionem etiam seruandam fore inter
Clericos magis
cōmunitercommuniter receptum est à glo.
& Doct. in d. c. Clerici. sicuti fatentur in tracta.
de Ludo. Stephanus Costa folio 7. & Paris. de
Puteo, fol. 2. Atque hæc vera sunt, licet Panor.
in d. c. Clerici. nu. 14. existimat, non posse consuetudinem derogare obligationi restituendi
ludo quæsita.
Oportet tamen,
† vt ludo quæsita in animæ iudicio non sint restituenda, nullam in eo
ludo fraudem fieri, cùm alioqui, si quid fraude
fiat, & inde lucrum euenerit, id omninò restituendum sit, absque iudicis condemnatione,
in conscientiæ foro, quod fatentur Thomas,
& omnes, qui principalem hac de re conclusionem admiserunt. dolus enim & fraus nemini patrocinari debent. Sed & illud adnotandum est, fraudem non fieri in ludo, cùm quis
cautelis, quę iuxta ludi leges licitę sint, vtatur, vt id faciat, quod natura ludi permittit,
qua ratione, quoties fuerit controuersum, an
fraus in ludo contigerit, obseruandæ sunt leges ludi, vt si quid aduersus eas arbitrio & iudicio peritorum actum fuerit, id fraude
actũactum
fuisse iudicetur: & ideò tunc restitutio acquisitorum erit necessaria. Quòd, si leges ludi
non violentur, quę tacito consensu ludentium
receptæ sunt, vtcunque eorum alter dolo &
cautelis vtatur: nihil id pertinet ad obligationem restituendi pecuniam lucro acquisitam, cùm is dolus bonus sit. l. 1. ff. de dolo. Nam
licitum est legibus ludi vti. gloss. in l. in exequutione. §. vlt. & ibi Docto. ff. de verb. obliga.
glo. in l. si rem. §. vlt. ff. de præscript. verb. alia in
l. si ex plagis. §. fin. ff. ad l. Aquil. glo. & ibi Decius in l. Iure Ciuili. ff. de regu. iur. tradit Iaso. in
d. l. in exequutione. §. vlt. Sic denique sunt interpretanda conclusionis verba, quæ fraudem
& dolum excludunt, poteritq́ue quispiam ex
his plura dubia definire, & quæstiones dissoluere, hoc in tractatu frequentissimè contingentes.
Deinde illud exigitur, quòd ludentes habeant rerum administrationem liberam, ita quidem, vt possint res proprias saltem eas, quę
aleæ periculo & ludo apponuntur, alienare: alioquin adquisitio nulla est ipso iure. & inde
obligatio restituendi oritur, quemadmodum
frequentissimo omnium consensu expeditum est. Quibus addit eleganter Alfonsus à
Castro in dicto capit. secundo. Corollar. secundo, quòd si aliquis eorum, qui ludere ex
præmissa causa non possunt, lucratus fuerit
aliquid ab eo, qui ludere potest, nec id impedimentum habet, eum esse obligatum ad restitutionem lucri, perinde vt alter illi restituere teneretur, si quid ab eo ludo acquisisset,
cùm natura huius conuentionis æqualis sit,
& hanc legem habeat, vt vel neuter, vel vterque conuentionis iure ligetur. Nam & in hoc
contractus pacto, consensus vtriusque considerandus est, qui denique is est, vt non aliter
in conditionalem pactionem conueniant,
quàm si vtrinque fuerit conditio æqualis, &
esse possit: idcircò, qui cum minore filiofamiliàs ludit, ita conuenisse cum eo videtur, superappositis rebus amittendis, si & minor habeat parem cum maiore in hoc conditionem.
ergo deficiente consensu maioris conuenientis cum minore, minor ipse iniustè recipit, &
acquirit ludi lucra, & aduersus conuentionis
leges ea retinet: vnde tenebitur omninò ad
restitutionem. Quod æquissimum est, tametsi
digni forent, qui cum minoribus, similibusq́ue personis ludere conueniunt hac & maiori
pœna.
Hinc pulchra definitur dubitatio. Contigit sanè, quòd alter ex ludentibus,
† qui primas & potiores partes ludi habet, quiq́ue necessariò victor euasurus est: obuenit enim
illi ludi sors, quę certo certius omnibus, quę
alteri obuenire possunt, potior est ad victoriam, sponsionem auget, appositaq́ue pecuniam certus de illius lucro duplam efficit, altero ob ignorantiam minimè recusante sponsionem illam, eiusq́ue additionem, an in hac
specie acquisitum, sit necessariò in animę iudicio restituendum, opportunè quęritur? &
videbitur, ita receptum & acquisitum restituendum esse,
† ex eleganti Bartoli sententia in l. quæro. ff. de actione empt. qui scribit, vendentem alteri frumentum certo precio, & eo tempore iusto, scientem tamen occultè & secretè à Senatu decretum esse, vt minori precio vendatur, si emptor inscius sit huius decreti, teneri emptori ad id, quod eius
intersit, frumentum illo precio emisse. idem
sensit gloss. in l. contra legem. ff. de legibus.
Romanus in singul. 282. ea ratione, quòd
emptor, si sciret, quod venditor sciebat, non
tanti frumentum emisset. idem & in animæ
iudicio quo ad restitutionem tenent Conrad. de contractibus. quæstione 62. & Ioannes à Medina de restitutioni. quæstione
35. Nam & venditor certus de diminutione
valoris rei, quam vendit, tenetur emptori ignoranti damnum illatum restituere propter
malam fidem, à quibus & illa species expenditur, cùm quis frumentum habens, inopia
Rempublicam opprimente, sciat, naues paulò pòst frumentum aduecturas, quo vilitas
annonæ consequutura sit,
vilioriq́;viliorique precio frumentum sit vendendum, an teneatur is, ciuibus ignorantibus hoc ipsum prænunciare, ne
tanti emant
frumẽtumfrumentum, quod ab eo venditur,
cuius quæstionis disputationem Cicero tradit eleganter libro 3. de Officijs, fraudem exi|
stimans subesse huic venditioni, nisi venditor
quod ipse scit, emptoribus
manifestũmanifestum fecerit:
& ideò non esse honesti ciuis officium ita dolosè conuentionem istam tractare. Igitur & in
proposita ludi quęstione, eadem ratione
dicẽdumdicendum erit, teneri ad restitutionem, qui lucrum
ex ea causa habuerit.
Sed contrariam sententiam ipse veriorem
esse censeo, potissimùm ob naturalem ludi legem, quæ consensu vtriusque hanc conditionem habet, vt, qui meliorem ac potiorem ludi
partem habuerit, is possit, etiam certus de lucro alterum ad augendam sponsionem inuitare, appositamq́ue pecuniam augere, modò
alia fraus minimè lateat: atq;atque ita in specie adnotauit Ioan. à Medina. de restit. q. 22. pulchrè
Dec. in cons. 115. respondens idem in his pactionibus, quas Hispani Aquestas vocamus. Nam
& is scribit, conuentionem validam esse, liciteq́ue ex ea acquiri, etiamsi alter sciat, certò
iam euenisse illud, de cuius euentu pactio
fit.
Non obstat Bart. opinio, nam in quæstione
per eum tradita scientia alterius ad decipiendum ignorantem, non est de natura contractus: imò ei refragatur propter fraudem saltem re ipsa contingentem, quæ ab eo contractu abesse debet. At in hoc ludi tractatu natura
conuentionis est, lexq́ue ludi hoc habet, vt sciens se certum habere lucrum, & potiores ludi
partes, possit alterum ignarum ad appositæ pecuniæ augmentum prouocare. Sicuti & secundum ludi leges, qui iam scit appositam pecuniam certò perdidisse, quia habet peiorem euentum, poterit cautè & simulatè sponsionem
augere, vt cogat alterum inscium & ignarum
cedere, & eam recusare: & tandem ex hoc
consequitur, pecuniam appositam, quam si nōnon
auxisset, alter habiturus tutò esset, quamuis &
hic in hac specie augens sponsionem periculũpericulum
subit amitten dę pecuniæ, quam modò addit, si
alter minimè cedat, imò prouocationi consenserit. Sed & in quæstione Bart. quo ad conscientiæ iudicium scribit Thomas 2. 2. quæsti. 77.
articu. 3. non teneri venditorem ad restitutionem, quamuis malefecerit, & ob id possit aliqua pœna puniri. Quia venditor merces
vendit eo precio, quo iustissimè æstimari poterant communi hominum iudicio, vnde nulla fit iniuria, quantum ad commutationem,
emptori, & ideò venditor liber est ab obligatione restituendi, quippe qui iuxta preciũprecium præsens rem vendiderit, nec vllam culpam habeat,
si non enunciet, quæ aliunde futura sunt, licet
hęc denunciatio perfectioris hominis esset,
adq́ue virum bonum vbique sanctum, honesti
cultorem, non tantùm ciuilem pertineat, cuiusq́ue muneris sit, vt docuêre Thomas in dicto articulo 3. & Alexand. ab Alexand. dierum
Geniali. lib. 6. cap. 1.
Datur pręterea obligatio
restituẽdirestituendi in animæ iudicio ludo quęsita,
† quoties quis
alterũalterum
ad ludum cupiditate lucri inuoluntarium attraxerit, secundum Thom. 2. 2. quęstio. 32. articul. 8. quem cæteri communiter sequuntur,
modò hęc attractio leuis non sit, sed tanta, quę
inuoluntarium alterum efficiat, nempe conuicia,
opꝓbriaopprobia, preces adeò vehementes, quòd
his ausus non sit alter contradicere, quemadmodum à mente Thomæ deducitur: & fatentur Caiet. in d. art. 7. Canonistę in c. Clerici. de
vita & honesta. Clerico. Alfonsus à Castro, &
alij, qui hanc materiam tractauêre: ac præter
hos Alciatus hunc sensum habuit libro octauo parerg. capit. 16. quamuis Adrian. non satis
iustè interpretatus diui Thomę sententiam,
cōtrariumcontrarium ab eo adnotauerit:
atq;atque ideò indefinitè eius opinionem falsam esse dixerit.
Superest tamen & illud hac in re discutere,
† an Iure diuino vel humano teneatur perdens
in ludo aliquam pecuniam eam restituere alteri, cui promisit eam soluere tacita vel expressa lege ludi, cùm promissa pecunia tantùm,
nōnon
ea apposita luderetur. Et Adria. in 4. senten.
in dict. capit. quia in superioribus. probare
conatur, non teneri hunc ad restitutionem: ex
ea ratione, quòd leges pecuniam in ludo perditam, & ludenti quæsitam iure contractus, in
pœnam auferant ab eo, qui acquisiuit, iusq́ue
eam repetendi concedant perdenti, vti manifestum est. Igitur, qui potest solutam iam pecuniam repetere legis decreto, poterit eam
nondum solutam iustè retinere. Frustrà enim
quis petit, quod statim restituturus est. l. dolo.
ff. de doli except. Deinde si dixeris, has leges
pœnales esse, nec in animæ iudicio obtinere
ante iudicis condemnationem, id verum est,
quoties ad legis pœnam est necessaria iudicis
exequutio: nam vbi pœna eius est naturę, vt
nulla indigeat iudicis exequutione, tunc &
in foro conscientiæ pœnalis lex omninò seruanda est, vimq́ue & obligationem habet. Fit
igitur, vt in hac specie nulla detur restituendi
obligatio. Rursus contrariam sententiam veriorem esse censent Ioan. à Medina. dict. quæstione 22. & Alfonsus à Castro in dict. corollar.
3. quibus suffragatur, quòd lex concedens
perdenti in ludo repetitionem, non aufert ex
hoc dominium, nec ius ab eo, qui iuxta leges
ludi pecuniam lucratus est: sed tantùm in
pœnam ludentium permittit, & concedit repetitionem, & statuit, quòd iudex cogat eum,
qui ex ludo pecuniam habuit, eam perdenti
reddere. ex quibus per legem ipsam non liberatur
promittẽspromittens à solutione pecunię, quam
alteri soluere promisit, ergo tenetur soluere
ante iudicis condemnationem. Præterea non
sequitur, perdens potest solutam pecuniam
repetere: ergo eam nondum solutam non tenetur soluere, nam promittens cum iuramento
soluere vsuras, tenetur eas soluere omninò: &
tamen habet is repetendi ius. c. debitores. de
|
iureiuran. deinde si perdens potest iustè non
soluere pecuniam promissam, ergo alter, qui
eam lucratus est, nullum ex ratione ludi acquisiuit dominium in re,
quāquam lucratus est, nec ius
aliquod habet ad illam, quia si habet
dominiũdominium,
aut ius ad illam, inde conuincitur euidenter,
perdentem teneri ad solutionem pecuniæ
ꝓmissæpromissæ, quam perdidit, quia tenetur reddere alienum. Quibus tandem fit, vt huius quæstionis decisio satis dubia videri possit.
Præsertim, quia restitutio lucri contingẽtiscontingentis
in ludo, quæ in pœnam à iure inducta est, non
ipso iure, sed per sententiam, & iudicis condemnationem fieri debet: atque ita ante hanc
condemnationem minimè tenetur, qui lucratus est, restituere, nec potest, qui perdidit ius
sibi dicere propria auctoritate. Facit ad hæc,
quòd quandoque licet humana lex actionem
minimè concedat ad petitionem alicuius rei,
non ex hoc alterum liberat vel absoluit ab obligatione illāillam rem restituendi, sicut diuus Tho.
adnotauit in 2. 2. quæstione 77. articul. primo,
ad primum.
Ego sanè in hac difficili quęstione certò scio
Adriani sententiam veram esse apud nos, qui
huius regni constitutionibus tenemur obedire, propter legem à Carolo Cæsare latam, qua
vetuit etiam ludos licitos pecunia credita, statuens neminem posse ludere, nisi pecunia præsenti & apposita. quod & ipse vir doctissimus
Alfonsus à Castro in d. Corol. 2. fatetur. Nam
hac ipsa lege ꝓmissiopromissio facta inter ludentes nulla efficitur, & inutilis, & ideò etiam in iudicio
animę nullam habet vim, nec obligationem inducit, sicuti nec in foro iudiciali: idq́;idque apud me
certissimi iuris est.
Sed & semota Regia constitutione mihi magis applaudet Adriani sententia. Nam licet sciam, nec negare possim, acquirendum aliquid
ex ludo tutum esse in animæ iudicio ad eius
retentionem, quia ratione conuentionis, &
mutui consensus iure Naturali verè id acquisierit, nec Lex Ciuilis, quæ inducit restitutionem in pœnam ludi prohibiti, ante iudicis
condemnationem obtinet: video tamen,
iustissimam humanam legem non tantùm lucranti negare actionem ad petendam pecuniam causa ludi promissam, sed & concedere
perdenti pecuniæ iam lucranti traditę, & acquisitæ repetitionem. vnde signum est profectò maximum, lege humana non solùm non
habere lucrantem ius ad petendum, sed & cōpeterecompetere perdenti ius ad pecuniam perditam repetendam, & inde fit, vt in pœnam ipso iure
absq;absque vlla sententia iudicis, is, qui lucratus est
promissam pecuniam, constituatur incapax &
inhabilis iuris petendi eam, & id ius transferatur in perdentem. Quamobrem cùm isthæc
pœna ipso iure nullam requirat iudicis sententiam, nec condemnationem, statim etiam in iudicio animæ iustè potest ille, quem lex Ciuilis liberum reddit à solutione pecuniæ promissę,
& pręterea dat ei, si soluerit, repetitionem, retinere pecuniam promissam, cùm promissio
nulla sit, nec eam teneatur promittens seruare. Eandem opinionem probat regula iuris,
quę dictat, exceptionem, & retentionem ei cōpeterecompetere, cui actio datur. l. inuitus. §. cui damus.
ff. de regul. iur. l. creditori. C. de pact. l. 1. §. his
autem. ff. de superficiebus. capi. quid ad agendum. de regul. iur. in 6. sed promittens ludi
causa habet actionem ad repetendum, quod
dederit, vt planè fatentur, qui Adriani sententiam improbarunt: ergo si nondum soluerit, habebit exemptionem, & ius retinẽdiretinendi rem
promissam. Idem probatur, quia, si perdens in
ludo potest iustè lege humana repetere rem
ludo amissam, profectò poterit iustiùs eam
nondum solutam retinere. Nam vtcunque
sit, ac dubitari possit, an ex eo, quòd lege negatur actio ad aliquid petendum, eius rei possessor iustè eam valeat retinere, quod ex varijs
causis definiri poterit: tamen quoties lex
humana eadem & iusta negat actionem ad aliquam rem petendam, & simul concedit eiusdem rei repetitionem ipsi possessori, si eam
petenti dederit: tunc procul dubio existimandum est, iustissimè eam rem à possessore
detineri, quia lex ipsa ei ad hanc possessionem,
auctoritatem approbatione quadam pręstat.
Nec mihi persuadere possum, quòd Titius iustè valeat centum Sempronio soluta petere ab
eo, & idem Titius eadem centum teneatur
saltem in conscientię iudicio Sempronio nōdumnondum soluta omninò soluere. etenim hic circuitus vitandus est: quippe, qui nullam in
Republica vtilitatem afferat, exceptis quibusdam casibus, qualis est, qui in contrarium adducitur ex capitul. debitores. cùm illud sit speciale ratione iuramenti, quemadmodum alibi docuimus. Nam ex vi simplicis promissionis absque iurisiurandi religione, nemo doctus negabit in eo casu dari repetitionem post
solutam pecuniam promissam, & fortiori ratione ius eam retinendi promittenti competere. vnde argumentatio ab eo capite deducta facillimè tollitur. Sic & spoliatus ante omnia restituendus est, licet sit prædo, & licet
post restitutionem detur spolianti ius repetendi res illas, quibus alterum spoliauerat,
idq́ue fit in odium spoliantis. Et tamen in
conscientiæ iudicio ego nōnon compellerem spoliantem ad restitutionem rerum, quæ verè ipsius sunt, & quibus alterum propria auctoritate spoliauerit, tametsi eum dignum esse pœnitentia, & pœna censeam, ob id, quòd illicitè
iuris decisionibus & constitutionibus refragantibus, iudicis partes assumpserit: de quo aliquid tradidimus libr. 1. vari. resolut. ca. 2. numer. 15.
Hinc tolluntur plura, quę aduersus Adrian.
opinionẽopinionem adduci solent. Potissimè illud, quod
|
de iure & dominio lucrantis in re ludo acquisita, traditum est: siquidem, qui rem aliquam
ludo acquisiuit, dominium & ius in ea habet
post eius traditionem ratione tacitę, vel expressæ conuentionis consensu perdentis factam, donec per sententiam iudicis ea re priuetur. at ante traditionem profectò nullum
ius habet ad illam rem, quia iure illam exigendi per legem priuatur ipso facto absque vlla
iudicis declaratione in pœnam delicti, quod
ludendo commisit, imò Ius Ciuile, & humanæ
leges hanc priuationem
inducẽtesinducentes expressim
approbant perdentis retentionem: cùm tandem, & si is tradiderit rem ludo amissam & perditam, concedant ei ius eam repetendi. Quod
secus est in specie, quam tradit Thom. 2. 2.
quęstione 77. articul. 1. in tractatu læsionis
intra dimidiam contingentis. quia, & si humana lex decepto actionem negauerit, non tamen ex hoc approbat decipientis retentionem, nec eum tutum reddit, quemadmodum
alibi latiùs explicuimus. Sed & post
primāprimam huius operis editionem legi Domi. Sot. qui libr.
4. de iust. & iur. q. 5. art. 2. idem, quod Adrianus
respondit.
Cęterùm ex hac disputatione illud erit adnotandum, eum, qui promissam in ludo pecuniam lucranti soluerit, & tradiderit ratione
promissionis emissę absque apposita pecunia,
posse post hanc solutionem iustè lege humana
eandem pecuniam repetere: quam soluit ex vi
promissionis & conuentionis cum altero cōtractæcontractæ: & fortassis existimans se teneri ad eam
solutionem, etiam in animæ iudicio, cùm habuerit ad hanc opinionem doctissimorum virorum auctoritatem.
Ex §. sequenti.
SVMMARIVM.
-
1 Quid sit vectigal, & item ius Regale, quod Hispani dicimus Alcaualla?
-
2 Lex humana aliquid prohibens vel præcipiens cũcum
pœnæ adiectione, an obliget transgressorem ad
culpam mortalem, vel venialem?
-
3 Lex humana obligat transgressorem ad culpam
quandoquandoque mortalem, quandoquandoque venialem.
-
4 Lex purè pœnalis an ex se ipsa inducat obligationem, an culpam mortalem, vel venialem?
-
5 Non potest quis licitè fraudare vectigal Principis
debitum: imò tenetur in iudicio animæ ad restitutionem.
VNDECIMO ad huius tractatus
elucidationẽelucidationem oportet inquirere,
an teneatur ad restitutionem is,
qui Regem, aut eos, qui eius nomine vectigalia iuraq́ue Regia ex mercibus recipiunt, iurib. his fraudauerit, omittens per fraudem aut simulationem hęc iura Regi reddere? Quibusdam visum est,
nōnon teneri hunc ad restitutionem, cuius quidem opinionis disputationi pręmitto, inter alios reditus, qui Principibus à subditis hominibus debentur, duo iura præcipua esse. Primum, vectigal,
† quòd pro rebus Ciuitati aut prouinciæ inuectis, vel euectis soluitur, olim octaua pars debita erat. l. ex præstatione. C. de vectigalibus. Regia l. 5. tit. 7. part. 5. hodie autem
decima est omnium rerum pars. dicitur etiam
vectigal tributum, quod Reipublicę ex fundis
& prædijs à conductoribus pręstatur. l. 1. ff. si ager vectiga. l. eum, qui vectigal. & ibi Alciat. ff.
de verbor. significat. & idem Alciat. libr. 3. dispunct cap. 10. atque hinc fundi vectigales dicuntur hi, qui Reipublicæ tributum pendere
tenentur. Alterum ius, quod modò Principibus apud Hispanos competit, & redditur, ad
decimam precij partem attinet, omnium quidem rerum, quæ venduntur publicè, vel priuatim, siue res sint mobiles, siue immobiles: hoc
tributum vulgò appellamus alcauala, quidam
apud exteros gabellam dicunt: Quanquam &
ea dictio magis in vniuersum accipiatur: sicuti
tradit post alios Bertachinus in tractatu de gabellis in principio.
His denique constitutis Angel. in summa, in
verb. pędagium. quæst. 6. opinatur in conscientiæ iudicio non esse condemnandum ad restitutionem eum, qui hęc iura & tributa Principi aut Publicanis non reddiderit, quoties lex
quæ ea indixit, & si iusta sit, pœnam tamen temporalem non reddenti ob hanc causam imponit. Huius sententiæ ea est ratio, quòd vel
hîc agimus de pœna legis, & hęc non debetur
in conscientię iudicio. gloss. in capitul. tua
fraternitas. 12. quæstione secunda, vel de seipsa
principali, & præcipua legis vi & obligatione
ad soluendum hoc tributum, & hæc non obligat quenquam ad mortalem culpam, quoties
lex ipsa humana pœnam addit præcepto legis
itidem humanę, quasi satis censeat legislator
transgressorem humanæ legis pœna temporali puniri, nec eum velit ad mortalem
culpāculpam obligare, Hanc etenim sententiam,
† quòd
humana lex aliquid præcipiens, & pœnam addens temporalem, non obliget transgressorem ad mortalem culpam, cùm satis sit, transgressorem ipsum se obtulisse periculo pœnæ,
tenent, & veram esse existimant Matthæ. Matthesil. notab. 78. Cępola consilio. ciuili. 13. columna secunda. Decius parum sibi constans
in capit. nam concupiscentiam. 2. lectione. de
constitut. & Ludouic. Gomez. in cap. 2. nu. 60.
de constit. libr. 6. Quorum opinio à plerisque
probatur auctoritate Hostiens. & Ioan. Andr.
in cap. relatum. de Cleric. non resid. qui idem
tenent. & eos sequuntur Ias. in l. secunda. numero 143. C. de iure emphy. idem in §. item, si
|
quis postulante. numero 78. Institut. de actionibus.
Hæc verò conclusio iure defendi
nōnon potest,
præterquàm quòd si vera esset, ferè tota humanarum legum vis periret, parumq́ue vtilis esset legumlatorum cura & diligentia, si pœna,
quam ipsi legum conditores legibus ad maiorem earum vim addidere, eas imbecilliores
redderet: obiter tamen contrariam sententiam vti verissimam constituemus, & probabimus: idq́ue breuiter agemus, quandoquidem omnium eruditissimè disputationem
hanc peregerit Alfonsus à Castro, libro primo de potestat. legis pœnalis. capit. 8. & sequentibus. Sit igitur conclusio dubio procul
certissima.
† Humana lex, quæ iusta sit, vi humani præcepti ad culpam eius transgressores
obligat, quandoque mortalem, quandoque
venialem, etiamsi pœnam humano præcepto
legis conditor addiderit. Prima huius assertionis pars constat ex eo, quòd humana potestas à diuina deriuetur. Prouerb. capit. octauo scriptum est: Per me Reges regnant, &
conditores legum iusta decernunt. Hoc ipsum
& Paulus docet ad Romanos capit. decimotertio. Omnis, inquit, anima potestatibus
sublimioribus subdita sit. Non est enim potestas, nisi à Deo, quæ autem sunt, à Deo ordinatæ sunt: itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi
damnationem acquirunt. Qui quidem locus
manifestam reddit huius partis probationem.
Sed & hoc apparet Deuter. capit. 17. Qui superbierit nolens obedire Sacerdotis Imperio,
qui eo tempore ministrat Domino Deo tuo,
ex decreto iudicis morietur homo ille. pœna
verò mortis lege Mosaica nunquam inflicta
est, nisi pro mortali culpa: sicuti Theologi
frequentissimè fatentur, & probant. Ergo apparet, transgressorem humanæ legis ad mortalem culpam quandoque obligari. idem deducitur ex eo, quòd filius non obediens patri,
mortalem contrahit culpam: quemadmodum eadem, qua proximè vtebamur, argumentatione colligitur ex capit. 21. Deute. dum
inibi sancitum est, filium non obedientem patri, lapidibus occidendum fore. At non minor est potestas Principis in Republica, quàm
patrisfamiliàs in priuata domo: imò tantò
maior, quantò maius est bonum totius communitatis bono particulari & domestico:
quod ordinatur ad bonum totius ciuitatis
& Reipublicæ, auctore Aristot. libr. 1. polit. capit. 1. igitur legi humanæ obediendum est sub
mortali quandoque culpa. est etenim Iure
Naturali in omni humana societate suus ordo
necessarius, in omni ordine suum caput, cui reliqui subesse,
obedireq́;obedireque tenẽturtenentur. tandem ne in
re ab alijs admodum probata diutiùs immoremur, ita
tenendũtenendum est, humanam legem, siue Ecclesiasticam siue secularem
quandoq;quandoque ad mortalem,
quandoq;quandoque ad venialem culpam obligare: quod satis ostendunt Diuus Thom. 12. q. 96.
artic. 4. & ibi Caiet. Gabriel. in 4. sentent. dist.
16. quęst. 3. notab. 6. Florent. 1. part. titu. 18. capit. 1. §. 2. Adrian. quodlib. 6. art. 1. Ioan. Maior.
in 4. sentent. dist. 15. q. 4. & in 3. sentent. dist. 37.
quæst. 16. Driedoni. de libertate Christi. libr. 1.
Alfonsus à Castro. libr. 1. de potest. legis pœnalis, cap. 4. & 5. tradunt Abb. & inibi Fel. & Dec.
in cap. 1. gloss. & Doct. in capit. quæ in Ecclesiarum. de constit. idem Panormita. in capit. quia
plerique. de immunit. Eccles. & in proœmio.
Rex pacificus. colum. 4. Iaso. in l. nemo potest.
ff. de legat. 1. numer. 106. Abb. in capi. 2. de maiorita. & obedi. Secunda conclusionis pars dictat, non semper legem humanam obligare eius transgressorem ad mortalem culpam, sed
quandoque tantùm ad venialem. hoc enim habet quæcunque lex: siquidem nec lex naturalis, nec diuina semper obligat transgressorem
ad mortalem culpam: sicuti post alios docent
Caiet. 2. 2. quæst. 186. articu. 9. ad 2. idem latiùs
libr. 27. quęstionum, quęstion. 21. Adrian. dict.
quodlib. 6. articu. 2. Albert. Pighius libr. 4. de
Eccles. Hierarchia, capit. 2. & Alfonsus à Castro dict. libr. 1. capit. 5. documento 4. lex siquidem naturalis mendacium prohibet, non
tamen mendacium est semper mortale crimen, sed passim veniale, vt docet Thomas 2. 2.
quæst. 110. artic. 3. & probatur in cap. primum.
22. q. 2. Sic & lex naturalis præscribit nobis in
cibo & potu obseruare medium, ac regulam
temperantiæ, quæ in eo consistit, vt tantùm, &
non vltrà sumatur, quantum exigit necessitas aut vtilitas corporis, cuius transgressio
gula dicitur, & inter septem capitalia crimina
connumeratur. Attamen non semper gula
peccatum est mortale, imò veniale crimen
est, nisi excessus sit planè immodicus, vel excedentem obijciat periculo peccati mortalis,
quod omnes fatentur. Quando autem humana lex obliget illius transgressorem ad mortalem culpam, colligitur ex ipsius legislatoris
intentione & voluntate, quę ex verbis legis
deduci poterit, & præterea inde præsumitur,
quòd finis à lege prętensus, & in quem lex dirigitur, maximè est Reipublicæ vtilis. Nam
hinc constat, eius transgressionem esse Reipublicæ perniciosam: & propterea satis consonum est, quòd tunc interpretemur, legislatorem voluisse transgressores mortalem contrahere culpam: sicuti adnotauerunt ferè omnes, qui paulò antè nominatim fuêre citati:
& pręsertim Adrianus quodlib. 6. artic. 2. Dec.
in cap. nam concupiscentiam. colum. vltim. de
consti. Ioan. Dried. de libert. Christ. pagi. 266.
quod ex varijs causis cautissimè est diffiniendum. Nec interim
omittendũomittendum est, transgressorem legis humanę
cuiuscunq;cuiuscunque, siue inducentis
culpāculpam venialem, siue mortalem, semper mortalem contrahere culpam, si ex contemptu eam
|
transgrediatur: siquidem contemptus ipse
mortalem culpam semper habet, secundum
omnium Theologorum, & Canonistarum Resolutionem, quæ colligitur ex Thom. 2. 2. quæstione 186. articul. 9. Adria. dict. artic. 2. Altisiodor. libr. 2. tract. 19. & 20. & libr. 3. tract.
9. Gersone lect. 5. de vita animæ spirituali. Ioan. Andr. & Doct. in c. sacris. de his, quæ vi metúsue caus. fiunt.
Vltima conclusionis pars dictat humanam
legem aliquid sub pœna temporali prohibentem, quòd nec diuina, nec naturali prohibitum erat, ad culpam quandoque mortalem
obligare. nec enim ex eo obligatio ad mortale crimen cessat, nec tollitur, quòd à legislatore pœna fuerit transgressori imposita: cui sententiæ aduersus prioris opinionis assertores
subscripsere Domini. à S. Geminiano, & Francus in c. perpetuæ. notab. 6. & in capitul. commissa. 2. notab. de elect. in 6. glos. & idem Domini. in cap. 2. de constit. lib. 6. in verb. sententijs. Felin. & Deci. in 1. lect. c. Nam concupiscentiam. de constit. Syluest. in verb. inobedientia. Ioan. Dried. lib. 1. de libert. Christia. articul. 3. Ioan. à Medina de restitution. quæst. 12.
& quæst. 36. ad sextum. omnium dubio procul diligentissimè Alfonsus à Castro libr. 1. de
potest. leg. pœnalis. cap. 8. & sequentibus. Eandem opinionem probat Domini. Sot. lib. 1. de
iust. & iur. quæst. 6. art. 5. probatur hæc pars.
Nam humana lex potest obligare, etiam si laica sit, eius transgressorem ad culpam mortalem, & simul pœnam aduersus eũeum statuere, ita
quidem, vt transgressor huius legis teneatur
ad culpam simul & pœnam: cùm pœna non sit
culpæ contraria, vt non possit simul cum ea stare, ergo lex humana præcipiens aliquid pœna
statuta, obligat transgressorem ad culpam.
Quòd si dixeris verum hoc esse, sed ex intentione legislatoris probat priorem sententiam: cùm is statuens pœnam aduersus transgressores, nolit ad culpam eos obligare: quasi
non desit hac in parte potestas, sed voluntas,
certè miror, nec possum ita rem hanc perpendere, vt existimem legis conditorem, qui pœnam addit legi ad eius maiorẽmaiorem vim, & exequutionem, velle imbecilliorem legem ab eo conditam ex hoc reddere, & efficere, tollendo
ab ea culpa obligationem. Præsertim quòd
plerunque ex pœna, legi & præcepto addita
colligitur, legislatorem habuisse voluntatem
obligandi ad mortalem culpam. etenim ex
pœna excommunicationis à lege indicta, constat eam legem ad mortalem culpam obligare: cùm alioqui non debeat excommunicari
quis, nisi ob mortalem culpam. cap. nemo. &
capitul. certum. 11. quæstion. 3. sic & Scotus
notauit in 4. senten. dist. 1. q. 6. in leg. Mosaica nusquam statutam fuisse pœnāpœnam mortis, nisi vbi ex transgressione legis culpa mortalis
constitueretur. Et profectò iniquam ipse censerem humanam legem, quæ pœnam mortis
aut mutilationis membrorũmembrorum imponeret pro
transgressione alicuius legis, quæ ob publicum, leue tamen incommodum, non esset digna mortali culpa: tametsi fatear, posse legislatorem humanũhumanum aliquid prohibere graui apposita pœna, & tamẽtamen expressim insinuare se nolle
obligare transgressorem ad mortalẽmortalem culpam.
Ex his patet nihil referre, an ipsa lex pœnalis fuerit simul statuta cum ipsa lege morali,
quæ prohibet id, cuius transgressio pœnam
legis habet, an separatim: ab eodem, an ab alio
legislatore. eadem enim ratio, quæ posteriorem opinionem probat, cùm lex simul prohibet, & pœnam statuit, probat itidem veram
esse: cùm ex interuallo ab eodem, vel ab alio
pœnalis lex statuitur contra legis iam latæ
transgressores: & èconuerso, licèt Ias. in dicta
l. 2. C. de iure emphyteut. nume. 143. existimauerit, priorem sententiam veram esse, vbi constitutio vel sit facta simul prohibens, & pœnam addens transgressioni, vel ab eo, qui præcipit, aut prohibuit, ex interuallo condita fuerit pœnalis pura lex pœnam adijciens priori
constitutioni: quod cogitandum dimisit Ludouic. Gomezi. in dict. capit. 2. numer. 60. de
constitutio. in sexto.
Hinc constat an verum sit, quod plerique
adnotarunt, priorem
sententiāsententiam admittentes,
† vbi lex pœnalis esset purè pœnalis, quæ nihil præciperet, aut prohiberet, sed tantùm pœnam statuerit hoc vel illud facienti. Nam in
hac specie legem istam non obligare ad mortalem nec venialem culpam, responderunt
Henric. à Gandauo, quodlib. 3. q. 22. & Ioann.
Driedo. in dicto libro, de libert. Christian.
qui legem purè pœnalem distinguunt à lege
mixta, quæ simul certum statuit, præcipiendo
vel prohibendo, & transgressorem pœna puniendum esse censet. Sed quia Henric. hanc responsionem non ita simpliciter proponit, sed
in hunc sensum, vt lex purè pœnalis ex se ipsa
& ex verborum forma non obliget ad culpam, sed vel ex eo quòd promittat id, propter quod pœnam imponit esse, vel prohibitum iam, vel præceptum lege diuina, vel humana: & deinde concedit, legem purè pœnalem ex intentione legislatoris pœnam statuentis ad
culpāculpam obligare,
nōnon ex se ipsa, huius
cōclusionisconclusionis auctor est Alfonsus à Castro libr. 1. de
potestat. legis pœnal. cap. 9. post Caiet. quem
ipse citat 2. 2. quæst. 187. arti. 5. eo etenim capite doctissimus ille vir, maximis rationibus
probare nititur, legem purè pœnalem ex seipsa, nisi alia præcesserit naturalis, diuina,
vel humana lex, minimè obligare ex forma
verborum, & quatenus pœnalis est, ad culpam, mortalem nec venialem: addit præterea
non rectè colligi à legislatore intentionem
obligandi transgressorem ad culpam ex eo solum, quod
pœnāpœnam simpliciter, & purè statuerit,
|
qua in re discedit ab Henric. Gandauensi, cum
quo secundum eum conuenit Sylue. in verb.
inobedientia. licèt Syl. ipse
nōnon satis percipiens
quid Henric. scripserit, eum reprehenderit.
Ego sanè fateor, legem purè pœnalem ex
ipsa verborum forma nōnon obligare ad culpam:
quamuis culpam ipsam præmittat frequentissimè lex ista, ex alia lege diuina vel humana:
quemadmodum sensere Driedo. & Caiet. idq́;idque
eruditissimè ostendit, ac neruosè Alfonsus à
Castro in dict. c. 9. concedo. item non semper
rectè, nec necessariò colligi legislatoris intentionem obligandi transgressorem ad culpam,
ex eo quòd legem purè pœnalem statuerit.
Scio etenim non esse hanc collectionem necessariam. Attamen opinor plerunque ex lege purè pœnali, quæ pœnam infert pro eo,
quòd alia lege, nec prohibitum est, nec præceptum, quod rarò contingit deduci posse conditoris intentionem ad obligandum eum,
qui vel fecerit, vel agere omiserit id, pro quo
pœnam statuit, ad mortalem, aut venialem
culpam. Nam ex subiecta materia pœnalis
legis, quandoque constabit, legislatorem talem legẽlegem statuentẽstatuentem intendere, vt fiat, vel omittatur id, propter quod pœnāpœnam imponit: quid
enim si quod id fiat, vel omittatur, expedit Rei
publicæ: & hæc ratio manifesta sit apud ipsum
legislatorem? profectò censerem ipse tunc intentionem legislatoris legem purè pœnalem
statuentis, eam esse, vt id fiat, vel omittatur. Sic
denique si id fieri vel omitti, non tantùm est
simpliciter vtile communitati, cuius legis conditor curam gerit, sed & maximè interest eius
ad bonum commune id fieri, vel omitti: quòd
præsumitur ob grauem pœnam lege purè pœnali statutam, non admodum alienum ratione videbitur, in hac specie coniecturæ, intendisse legislatorem ad mortalem culpam obligare transgressorem eius, quod in hanc legem
merè pœnalẽpœnalem pro eius materia deduxit. QuāobremQuamobrem iuxta hunc sensum admitti fortasse
poterit, quod Henric. Gandauensis & Syluest.
adnotarunt. Sic sanè post huius operis primam editionem prodijt in publicum opus elegans de iust. & iur. auctore Dominic. Sot.
quodlib. 1. quæstion. 6. articul. 5. hanc posteriorem opinionem sequitur scribens, legem purè
pœnalem obligare ad culpam.
Postremò ex hac disputatione apparet, non
esse iustam, nec congruam rationem opinionis eius, qua quibusdam placuit, vectigal, tributum, aut decimam rei venditæ æstimationis
& precij partem non esse necessariò in animæ
iudicio regi soluenda, nec teneri hæc iura
fraudantem ad restitutionem, quòd leges regiæ non soluentibus hæc regalia iura, pœnas à
iudicibus exigendas imponant. constat etenim fragilem omninò esse hanc rationem, minimeq́ue veram efficere hanc tam audacem,
& proteruam conclusionem.
Idcircò quæstioni propositæ respondentes
hanc omninò veram conclusionem edimus.
tenetur in animæ iudicio præter mortalem,
quam contrahit, culpam, ad restitutionem is
† qui tributum, vectigal, aliaque regalia iura
principi reddere per fraudem, aut
simulationẽsimulationem omiserit: modò hæc ipsa tributa iusta sint,
nec legem iustę exactionis egrediantur. Huius
assertionis ratio ea est, quòd princeps iustè
tributa, ac vectigalia exigat, modò hæc tributa tyrannidem ob excessum grauem non sapiant. Probatur hæc ipsa totius veritatis basis & fundamenti pars potissima auctoritate
ac testimonio Saluatoris, qui interrogatus, an
liceret censum dari Cæsari? respondit Matth.
c. 22. Reddite ergo quæ sunt Cæsaris Cæsari,
& quæ sunt dei deo. quo in loco
secundũsecundum Hieronymum, & Theophylactum præcipit Deus
dari, ac reddi tributa Cæsari, & principibus.
idẽidem facit
dũdum Matth. c. 17. iussit Petro, vt
staterẽstaterem
pro se, & ipso Petro solueret.
itẽitem Paul. ad Rom.
c. 13. inquit. Ideò enim & tributa præstatis, ministri enim dei sunt, in hoc ipsum seruientes.
Nam multi sunt labores, quos principes pro
populo tolerant, cùm eius curam gerunt,
rebusq́ue publicis prospiciunt, ac laborant
in exequutione iustitiæ, vt
suũsuum cuique ius reddatur, vt nemo alterum lędat,
prouinciamq́;prouinciamque
bello, & armis tutantur, ne à finitimis gentibus opprimatur: qua ratione iustè principes
tributa & vectigalia exigunt à populo. siquidem dignus est mercenarius, qui operatur,
mercede sua: ita sanè diuinum eloquium dictat, Luc. c. 10. Dignus est operarius mercede
sua. Igitur sicut principes cauere debent ab iniustis exactionibus, quæ potius ad luxum, &
delicias, quàm ad expensas necessarias defensioni, & administrationi Reipublicæ,
iustamq́;iustamque
laboris mercedem pertineant: ita & subditi
abstinere debent à fraude, & simulatione, quibus principem ipsum debitis iuribus, & tributis
defraudẽtdefraudent, cùm potiùs teneantur ea reddere principi, eiusq́ue publicanis. Reddite, inquit Paulus, omnibus debita, cui tributum,
tributum, cui vectigal, vectigal, cui timorem,
timorem, cui honorem, honorem. Hanc igitur sententiam, quòd teneatur quis in animæ
iudicio principi reddere tributum, vectigal,
& alia iura regalia, quæ iusta sint, asserunt Panormit. & ibi Docto. in c. innouamus. de censib. &
pleríq;pleríque alij, quos referunt & sequuntur,
dicentes, hanc opinionem communem esse,
Bertachinus in tract. de Gabellis part. 9. in
princip. & Sylue. in verb. Gabella. 3. q. 8. eandem sententiam defendunt Ioan. à Medina in
libr. de contract. q. 13. & Alfonsus à Castro lib.
1. de potest. legis pœnalis. cap. 11. Dominic. Soto libr. 3. de iust. & iure. quæst. 6. art. 7.
Hinc infertur, eos qui simulatione & fraude
occultè contrahunt, mercesq́ue inuehunt in
ciuitatem, vel prouinciam, aut euehunt, quò
|
publicanos effugiant, ipsosq́ue debitis iuribus, & vectigalibus defraudent, peccare quidem mortaliter, & teneri ad integram vectigalium restitutionem, etiamsi vectigalia non petantur. Nam hi, qui merces inuehunt, aut euehunt, tenentur eas perviam publicam consuetam, & regiam transmittere, easq́ue non occultare. l. 5. titul. 7. part. 5. l. 96. 97. & 107. inter
leges de las alcauallas.
Secundò ex his deducitur intellect. ad text.
in l. fi. §. diui. in vltim. ff. de publicanis. quo iuxta quorundam interpretationem probatur,
transuehentem merces per locum publicum,
& consuetum, absq;absque vlla fraude, errore potiùs,
mercium professionem omittentem, teneri
ad dupli pœnam. Nam id obtinet in iudicio
exteriori, at in animæ iudicio solùm tenebitur
ad vectigalis simplicis solutionem.
Sic regia l. nona, & 10. titul. 10. lib. 6. ordina.
statui transmittentem merces per loca publica, & consueta, si ibi nullus sit portitor, nec custos qui vectigal exigat, nulla pœna puniendũpuniendum
fore, etiam si absq;absque vectigalis solutione transierit cum mercibus, teneri tamen ad solutionem, & redditionem vectigalis.
Tertiò hinc infertur interpretatio vera ad
text. in l. Regia 120. de las alcauallas. qua constitutum est venditorem cuiusq;cuiusque rei, ex qua regi precij pars decima debita sit, teneri sub pœna alterius decimę notam facere publicano
illam venditionem. Etenim licèt dupli pœna
in iudicio interiori nequaquam debita sit, tamen quo ad idem iudicium venditor profectò
peccat, & tenetur ad restitutionem decimæ ipsis publicanis.
Hoc probatur ex eo, quòd venditor tenetur decimam precij partem regi, vel eius publicanis reddere tanquam eis debitam: ergo tenetur publicanis notam facere venditionem.
ConsequẽsConsequens hoc manifestè patet, & colligitur,
Quia vel tenetur soluere debitam pecuniam,
vel saltem creditori ignoranti debitum, notũnotum
id facere, vt vel creditor remittat debitum,
vel ad diem soluendi dilationem concedat,
cùm interim creditore ignorante, pecunia eo
inuito retineatur: siquidem ignorans, inuoluntarius sit. deinde venditor, qui non denunciat publicanis venditionem, damnum eis dat
circa rem sibi debitam, quam publicani ob ignorantiam petere omittunt: & præterea tenetur decimam precij partẽpartem iure obligationis
legalis regi soluere, vel eius nomine publicanis, etiam qui notam habuere venditionem.
Igitur tenetur venditor etiam in iudicio interiori animæ soluere pecuniam lege iustissima debitam etiam publicano scienti: & ignoranti denunciare venditionem factam fuisse,
lege ad hanc denunciationem teneatur: alioqui eam omittentes ex capite damni dati tenebitur ad restitutionem, præterquam quòd
& ipse ratione decimæ debitæ ex precio rei venditæ, itidem tenebitur ad restitutionem.
Sic etenim sunt intelligendæ leges Regiæ, quæ
de hac materia tractauerunt.
Cæterùm sicubi consuetudine obtentum
fuerit, quòd dicta venditionis denunciatio
nōnon sit necessariò facienda publicanis: & quòd
hæc decima precij, vel vectigalia eis nōnon soluantur, donec fuerint petita, tunc fortassis in animæ iudicio non tenebitur quis ad vectigalium, nec ad decimæ solutionem ante publicanorum petitionem: modò nulla facta fuerit
fraus ad hoc, vt occulta sit venditio, vel vt publicanos lateat mercium transmissio, quod
probatur ex his, quæ de decimis ecclesiasticis
tradidimus lib. 1. variar. Resolut. c. 17. num. 8.
Quòd si vectigalia iniusta sint, nempe ab eo
indicta, qui ius ea indicendi non habeat, vel
absque vlla causa præter iustam laboris, & regiminis mercedem à principe instituta, non
tenebitur quis in conscientiæ foro ea soluere:
ac poterit absque vllo crimine, eiusq́;eiusque labe eorum solutionem cautelis, alijsúe modis omittere, secundum Bart. in l. vectigalia. ff. de publica, & vect. quem alij Doct. frequentissimo
omnium consensu sequuntur.
In his verò rebus, quæ à prouincia in prouinciam transmittuntur, illud obseruandum erit,
quòd si nullum vectigal sit pro earum transmissione institutum, nec debitum, sed tantùm
pœna sit statuta aduersus transmittentes res
vetitas: hæc ipsa pœna in iudicio conscientiæ,
& interiori exigenda non est, nec necessariò
soluenda: quod tenuit Ioan. à Medina de rest.
quæst. 15. ad finem.
Ex §. sequenti.
SVMMARIVM.
-
1 Fur, seu violentus rei alienæ occupator, tenetur in animæ iudicio restituere rem, etiam sica
perierit absque eius culpa: modò non foret eodem pacto apud dominum peritura.
-
2 Fur an teneatur rem extinctam iam restituere
eius æstimationis, cuius maximè fuerit à die
commissi criminis.
-
3 Fur, & iniquus rei alienæ inuasor, an possint in animæ iudicio retinere expensas vtiles, & meliorationes deducere.
-
4 Fur, & iniustus possessor, qualiter in iudicio conscientiæ teneantur ad restitutionem fructuum
perceptorum: & eorum, qui potuere percipi?
DVodecimo libet ab eadem regula adnotare iure naturali, & diuino neminem teneri ex acceptione rei alienæ iniuriosa, vel
ratione illati damni ad aliud
|
quàm illati damni reparationem, & eius, quod
alterius verè intersit, restitutionem. Hoc etenim dictat ratio, quæ inducit obligationem
restituendi: sicuti in principio huius relectionis ostendimus, vnde plura in huius regulæ
tractatu dubia definiri poterunt.
Primò hinc constabit vera resolutio ad eam
dubitationem, qua controuertitur, an fur, raptor, & violentus rei alienę possessor, teneatur
ad restitutionem, postquàm res ablata, absque
eius culpa perierit? Nam glos. hic Diuus Thomas 2. 2. q. 62. art. 6. Syluest. in verb. furtum. §.
16. & cæteri huius regulæ interpretationem
examinantes, passim asseuerant, iniquum rei
alienæ occupatorem teneri omninò ad restitutionem rei per iniuriam ablatæ, quo ad æstimationem, etiam post eius interitum absque
culpa occupantis contingentem. idem ipse
censeo verum esse. Etenim & ad forum conscientiæ præter suprascriptam rationem poterunt induci ea, quæ apud
iudicẽiudicem exteriorem
sufficiunt ad huius æstimationis condemnationem: siquidem cùm hic occupator alienæ
rei ob crimen, & malam fidem, quam ab initio habuit, semper est in mora. l. in re furtiua.
de condict. furt. lege vltima. C. eo. titul. & alibi
passim. moroso autem semper imputatur rei
interitus,
etiāetiam absque eius culpa contingens. l.
nemo. §. vltimo. & l. si seruum. ff. de verbo. obligat. lege 1. §. rectissimè. & l. merito. ff. de vi &
vi armat. & in l. vltima. ff. de cond. fur. cuius meminit Bal in Rubr. de re iud. in prin. idem probatur in l. prima. C. quod met. caus. & in l. cum
res. §. vltim. ff. de legatis primo. Atque ita in
hac specie mihi placet Iuris ciuilis responsio,
vt & ea in animæ iudicio seruanda sit, ea ratione, quòd fur per iniquam acceptionem alterum in illius re peremptæ æstimatione læserit:
quæ quidem res etsi perierit penes furem, absque eius culpa, fortassis
nōnon ita penes
dominũdominum
perisset: cùm eam ante interitum alienare potuisset, vel alijs remedijs ab interitu liberare.
Sed huius quęstionis controuersia maior tendit in eum casum, quo certum est, dominum
rei furto ablatæ, eam ante interitum non fuisse alienaturum, & eodem modo apud ipsum
rem illam perituram, sicut & apud furem perijt, an in iudicio animæ teneatur fur ad æstimationem? Anchar. hîc quint. oppositione, respondet, furem in hac specie teneri ad
æstimationem in conscientiæ iudicio. tandem Ancharanus eandem distinctionem admittendam esse censet in iudicio animæ, quæ
& apud iudicem exteriorem seruanda foret.
Nam in foro exteriori receptum est frequenti omnium consensu, occupantem rem alienam mala fide per crimen, & delictum, teneri omninò ad eius restitutionem, & æstimationem re perempta apud ipsum: eodem penitus modo, quo & apud dominum foret peritura. glo. in dict. §. rectissimè. Bartol. communiter receptus post gloss. ibi in l. quòd te mihi.
numero decimo. ff. si cert. petat. gloss. in l.
item si verberatum. §. vltim. ff. de rei vendicat. glossa communiter approbata in dicta l.
nemo. §. primo. in verb. homo. quam opinionem fatentur communem esse, Alexand. in
dicta lege, cùm res. §. vltimo. ff. de legatis
primo. & Iuniores in dict. lege, quòd te mihi.
atque Alexand. in dicta lege, nemo. §. 1. eandem
sententiam, & in foro animæ dicit esse iustam
Ioan. à Medina, de restitutione, quæstione sexta. Ego tamen contrariam veriorem esse opinor in animæ iudicio: quippe qui videam
ratione naturali furem, raptorem, & denique
rei alienæ occupatores teneri tantùm domino iniuriam passo restituere damnum, quod
per acceptionem iniquam eis illatum fuerit.
Hæc etenim est vera æqualitatis, & iustitiæ
ratio, ne quis ex alterius iniuria damnum in
proprijs rebus patiatur: quod Diuus Thomas docet secunda secundæ quæstione sexagesima secunda, & alij Theologi restitutionis obligationem à iure naturali deducentes,
idem permittunt. quo fit, vt raptor, fur, vel
violentus rei alienæ occupator, ad rei æstimationem minimè teneatur, post eius interitum,
si eadem res eodem modo foret apud dominum peritura, nec eam ante interitum dominus esset venditurus. Nam & iure Ciuili apud iudicem exteriorem, non est omninò certa communis opinio: quemadmodum constat ex disputatione huius quæstionis tradita per Franciscum à Ripa in dict. lege, quòd te.
numero vigesimo octauo. Imò re perempta
penes iniustum eius occupatorem, quiq́ue
eam iniuria, & scelere à domino habuit, eodem modo, quo penes dominum fuerit, peritura, restitutionis obligationem extingui etiam quo ad æstimationem, probat textus elegans in l. item si cum exceptione. §. sed & si
quis. versicul. sed & si non culpa. ff. quod met.
caus. cui non satis aptè hactenus responderunt communis sententiæ auctores. idem probat textus in lege, si plures. §. vltimo. ff. de depositio. quibus auctoritatibus aduersus communem sententiam tenuerunt Martinus ex
antiquioribus & quidam alij, quos sequuntur Fulgosius, Iason, numero vigesimo octauo, Decius numero decimosexto, & Curtius
Iunior, num. trigesimo tertio, in dicta l. quòd
te mihi. Et profectò ex pluribus iuris locis,
quæ pro communi sententia citantur, adducuntur etenim plures, nullum ego legi,
à quo communis opinio vel apertè, vel per
congruam argumentationem deduci valeat.
idcircò licet obiter etiam in foro exteriori
Martini sententiam admittens, opinor saltem
in animæ iudicio eam esse veriorem: siquidem
& si per humanas leges in hoc casu adhuc debitor teneretur ad restitutionem, id potiùs ad pœnam criminis, quàm ad damni illati
|
compensationem pertineret. Pœna verò in
conscientiæ iudicio minimè debetur, sed tantùm damni dati compensatio. fit igitur hanc
partem
nōnon tantùm æquiorem esse, quod Ioan.
à Medina fatetur, sed & iustiorem.
Secundò
† eadem ratione constat vera interpretatio textus in lege, in re furtiua. digestis, de condicti. furt. si ex causa, inquit Vlpianus, furtiua res condicatur, cuius temporis
æstimatio fiat, quæritur? Placet tamen id tempus spectandum, quo res vnquam plurimi
fuit: maximè cùm deteriorem rem factam fur
dando
nōnon liberatur: semper enim moram fur
facere videtur. Ex quibus verbis adnotauit
Bartolus, quòd re perempta succedit obligatio, contra furem, ad æstimationem, quanti
res plurimi fuerit, eo tempore, quo dominus ea caruit. Enimuerò iuxta leges iustitię commutatiuæ satis est, quòd res furto ablata domino restituatur, vel ea perempta, iusta eius æstimatio, quę
iustissimāiustissimam efficit damni
dati compensationem. Nec ad hanc pertinet
æstimatio, quanti ea res plurimi fuerit à die
furti commissi, vbi dominus eo tempore, quo
pluris valuerit, non foret eam venditurus,
nec furis culpa valor ipsius rei fuerit diminutus. quod Syluester sensit in verbo, furtum,
quæstione decimasexta. & esse hanc humaniorem sententiam asserit Ioannes à Medina dicta quæstione sexta, licet opinetur contrariam
iustam esse. quòd si res à fure ablata esset apud
dominum vendibilis ita quidem, vt eo die quo
plurimi valuit ab eo venderetur, ea temporis
huius æstimatio ad verum damnum pertinet,
& ad eius satisfactionem.
Tertiò infertur
† qua ratione seruandæ sint
in animæ iudicio leges humanæ, quæ de sumptibus ac meliorationibus à fure in re furto
ablata factis, tractauere, an & Iurisconsultorum responsa sint, & in foro animæ admittenda? Ego quidem leges dantes furi, & cuicunque malæfidei possessori expensarum, & meliorationum retentionem, aut repetitionem:
non ambigo esse in animæ iudicio exactè custodiendas, & secundum eas à sacerdote restitutionis materiam examinandam: atque
ideò mente ab eo tenendam esse distinctionem, Bartolus in lege, in fundo. ff. de rei vendic. per textum. ibi. & in l. Domum. C. de
rei vendicat. vbi Salycetus, optimus textus
in lege, planè. ff. de petition. hæreditat. &
in paragrapho, ex diuerso. Institut. de rerum
diuisione. Regia l. quadragesimatertia, titul. vigesimooctauo, parte tertia. Sed quæ possunt in conscientiæ iudicio dubitationem, &
scrupulum mouere, circa eas contingunt leges, aut interpretum responsiones, quæ furi,
& malęfidei possessori expensarum, & meliorationum repetitionem, & retentionem negant. In quibus, cùm bonæfidei possessoribus hoc non negetur, vel est adsumenda ratio à præsumpta malæfidei possessoris donatione, vel à legali pœna ob malam fidem, &
iniuriosam rei alienæ occupationem, statuta. vtroque verò casu in conscientiæ iudicio
aliter est accipienda res ista: cùm in eo, nec
locus sit præsumptionibus, nec legali pœnæ saltem ante iudicis condemnationem,
sed tantùm in materia restitutionis agatur
de damni illati reparatione, & de re aliena,
vel iure non quæsita restituenda: quemadmodum superiùs adnotatum est, vnde erit
quo ad animæ iudicium examinandus textus in lege, ex argento. ff. de condit. furt. Ex
argento, inquit Paulus, surrepto pocula facta condici posse, Fulcinius ait. Ergo in condictione poculorum etiam cælaturæ æstimatio fit, quæ impensa furis facta est, quemadmodum si infans surreptus adoleuerit, æstimatio fit adolescentis: quamuis cura, & sumptibus eius furis creuerit. Hactenus Iurisconsultus: ex quo apparet
etiāetiam expensas necessarias non deducere furem ab æstimatione rei, quam furto habuit. Sed hoc quoad
expensas necessarias, tantùm obtinet in alimentis, quæ seruo surrepto præstita fuerint.
lege prima. C. de infant. exposit. notat Salycetus in dicta lege, domum, penultim. columna, probatur item furem, & malæfidei possessorem, nec per actionem, nec per retentionem posse consequi expensas vtiles in re
aliena factas: ex quibus res ipsa meliorata
fuerit, & maioris sit æstimationis: tametsi malæfidei possessor possit has expensas deducere, per deductionem ædificij, & materiæ, seruato illæso pristino rei statu, lege, domum. C.
de rei vendic. vbi Salycetus, & communiter
Doctores. notatur in lege, si area. ff. de condition. indeb. dicto §. ex diuerso. & in dicta
lege, in fundo. Regia lege, quadragesima tertia, paulò antè citata. Imò in fure illud constat, quòd re perempta tenetur is in foro iudiciali reddere æstimationem eius, & iustum
valorem: quo æstimari posset, ita vt erat meliorata expensis furis: textus in dicta lege,
ex argento. Sic & ob malam fidem possessor
expensas voluptatis, & ornatus causa factas,
non quidem vtiles, nec poterit petere, nec
retinere per deductionem materiæ, seruato
etiam illæso pristino rei statu. gloss. frequentissimo omnium consensu probata in dicta
lege, in fundo. textus & inibi Salycet. in dicta
l. domum. dict. regia. l. quadragesimatertia.
Hæc sanè omnia in iudicio animæ non ita vt
in exteriori obtinere debent: quippe quæ minimè sint necessaria ad illati damni compensationem.
QuamobrẽQuamobrem in iudicio interiori, qui
alienũalienum
seruum surripuerit, in eiusq́ue alimentis aliquid impenderit, poterit eas
impẽsasimpensas retinere, cùm de seruo restituendo tractauerit. has etenim dominus facturus esset omninò: & ideò
|
æquissimè à malæfidei possessore retinentur,
qui tamen & fructus serui restituere debet, si
quos ab eo percepit, aut percipere potuisset:
quod statim examinabimus. Sed tamen etiam
si nullos fructus perceperit à seruo, poterit
nihilominus retinere alimenta, quæ seruo præstitit. Eadem ratione malæ fidei possessor in animæ iudicio poterit retinere impensas vtiles,
quas in re aliena fecerit, & ex quibus res ipsa
melioris, maiorisq́ue sit effecta æstimationis,
ipseq́ue dominus ex hoc sit locupletior.
Nam in pœnam criminis, & malæfidei lex
humana statuit, non posse has impensas repeti, nec retineri: pœna verò hæc licet in foro iudiciali obtineat, non ita in animæ iudicio procedit, quod in hac specie notat Ioannes à Medina dicta quæstione sexagesimasecunda, parte dum contendit, tantùm esse in restitutione, damni illati compensationem obseruandam. ergo poterit fur vtiles expensas in conscientiæ iudicio retinere: cùm ex eis res sit
modò maioris ęstimationis. Præsertim quòd
& has posse in foro iudiciali repeti, & retineri
à malæfidei possessore. cẽsuitcensuit Martinus, cuius
opinionem defendit Carolus Molinæus, in
consuetudin. Parisiens. titulo primo. §. primo.
glossa quinta, numero octuagesimoseptimo.
Hinc apparet responsum Iurisconsulti in dicta lege, ex argento, in priori eius parte, non
esse recipiendum in foro interiori: cùm id
non pertineat ad veram iustitiam commutatiuam: & idcircò re perempta fur tenebitur
ad eius æstimationem simplicem, non ad eam
qua poterat æstimari in eo statu prout res erat
expensis, & cura furis meliorata, nisi eo casu,
quo verisimili coniectura eam meliorationem fecisset dominus, ni res foret ab eo oblata: etenim tunc tenebitur fur ad æstimationem meliorationum, deductis expensis, quas
dominus in hoc fecisset: quia & in hac melioratione videtur per furtum dominus ipse læsus. Postremò & illud constat, furem, vel malæ fidei possessorem posse in iudicio animæ
deducere, per subtractionem materiæ ab ædificio absque læsione ipsius rei, & eius pristini
status expensas, quas in re ornatus, & voluptatis causa fecerit: cùm in hoc dominum rei minimè lædat, nec ei damnum inferat,
Quartò ex suprà scriptis constat, quæ ratio sit habenda in restituendis fructibus rei
furto ablatæ: siquidem de fructibus à bonæ
fidei possessore perceptis hîc agendum non
est. igitur quo ad fructus, quos malæ fidei possessor reddere tenetur, obseruandum est in
iudicio conscientiæ, quòd damni dati per iniuriosam acceptionem rei alienæ reparatio fiat: quemadmodum iam adnotatũadnotatum est. Et profectò fructus percepti à malæ fidei possessore,
restituendi sunt omninò, licet eos perceperit
propter eius industriam, & solicitudinem, deducta huius solicitudinis iusta mercede, etiam
si dominus fructus istos non percepisset, quod
notat in foro exteriori Bart. in l. ratio. §. primo. ff. de action. empti. distinguens, an fructus veniant in restitutionem vt fructus, an vt
interesse: priori casu scribit hos fructus venire, non sic in posteriori, secundum notata in
l. videamus. §. si actionem. ff. de vsuris. vnde
ipse in animæ iudicio ab hac sententia Bartol.
infero, fructus istos, si ex eis malæ fidei possessor effectus sit locupletior, vel eos habeat modò extantes, debere restitui domino rei, non
ratione illati damni, vel acceptionis iniquæ,
sed quia domino debentur, eo quòd fuerint
è re propria illius percepti, atque ita vt fructus
extantes sunt domino rei restituendi, ex decisione Iurisconsulti in l. si me & Titium. ff. si certum petat. Quòd si fructus isti singulari industria possessoris percepti, iam fuerint consumpti, nec ex eis fuerit possessor malæ fidei factus
locupletior, tunc cum ratione damni illati peti nōnon possint, nec vt interesse lucri cessantis: siquidem eos dominus non percepisset, opinor
non teneri ad eorum restitutionem ipsum possessorem, etiam malæfidei.
Sic & eadem ratione in animæ iudicio tenebitur fur, vel iniustus alienæ rei possessor ad
fructus, etiam percipiendos: quos tamen vel
attenta singulari eius industria, vel communi
hominum cura, & diligentia dominus percepisset, nam & ita in foro exteriori ad hos fructus tenetur possessor malæ fidei. l. si nauis. ff.
de rei vendicat. secundum Abb. in capitu. grauis, de restitut. spoliat. & ibi Doct. Alexand. &
Iaso. in l. apud Iulianum. §. primo. ff. de legat.
primo. quam opinionem fatetur esse communem Deci. in l. generaliter. ff. de regul. iuris.
atque ita tenendum est, quidquid ipse Decius
inibi ab hac opinione communiter recepta
dissenserit, existimans, non esse attendendam
singularem domini industriam, sed eam quæ
omnibus conueniat. Sed cōmuniscommunis opinio ex
Bart. colligitur in l. domum. C. de rei vendicatione. qua ratione in conscientiæ foro idem
seruandum erit: cùm hæc restitutio pertineat
ad dam ni dati satisfactionẽsatisfactionem, ex eo, quòd si res
non fuisset iniuria, & furto occupata, eius verus dominus commodum hoc ab ea percepisset: quo quidem commodo fraudatur ob iniustam rei propriæ occupationem, nec in fructibus percipiendis etiāetiam apud iudicem exteriorẽexteriorem
attenditur singularis ipsius possessoris industria: quod notat Bartolus in dict. l. domum. &
est communis opinio teste Deci. in dict. reg.
generaliter. quidquid contrarium post alios
adnotauerit Mathesilla. notab. 160. maximè
Cynus in l. certum. 1. q. C. de rei vendi.
Ex §. sequenti.
-
1 Iustitia distributiua à commutatiua differt.
-
2 Beneficia ecclesiastica, munerámuneraque publica indignis conferentes tenentur ad restitutionem illati damni, ac mortaliter peccant.
-
3 An dignior sit eligendus quo ad beneficia, & munera publica? & an iure humano electio digni
omisso digniori valida sit.
-
4 Intellectus ad textum in c. 3. de iure patronat.
-
5 Patronus tenetur digniorem præsentare episcopo
ad beneficij institutionem.
-
6 Eligens dignum omisso digniori an teneatur ad
restitutionem?
-
7 Pater ex lege Regia meliorans filium dignum, vel
indignum prætermittit digniori: an peccatum
ex hoc commiserit?
-
8 Impediens quòd beneficium, aut officium publicum alteri detur, an teneatur ad restitutionẽrestitutionem?
Et quid de impediente legatum, dationem, vel
hæredis institutionem.
DEcimotertiò quæritur satis congruè ad huius materiæ
tractatũtractatum,
an teneatur in animæ iudicio ad
restitutionem is, qui alterum læserit, vel ex eo, quòd ei digniori
iuxta distributiuam iustitiam non contulerit
officium, aut
beneficiũbeneficium, ex quibus ipse munere publico seruire valeat Reipublicæ simul &
reditum percipere ad eius alimenta, sumptusq́ue necessarios: vel ex eo quòd impedierit,
aut curauerit, ne ei beneficium vel officium
publicum à principe detur? Huic controuersiæ
† prænotandum est, maximum discrimen
constitui inter iustitiam distributiuam, & iustitiam commutatiuam. Etenim iustitia distributiua tractat de distribuendis bonis communibus alicuius, nempè communitatis, inter eos, qui eiusdem sunt communitatis: commutatiua autem agit de bonis priuatis
vnicuiq;vnicuique,
cuius ea propria sunt, dandis, atque ita in hoc
tendit, vt
vnusquisq;vnusquisque habeat à priuatis & particularibus, quod suum est, vnde prior iustitia
constituitur respectu communitatis ad priuatos, posterior verò respectu priuati ad priuatum: sicuti Aristot. docet lib. 5. Ethicor. capit. 2. & post eum eleganter Tho. 2. 2. q. 61. art.
1. Florentinus 4. parte, titul. 5. cap. 2. & 3.
Est aliud obseruandum,
† quòd qui munera publica, & Reipublicæ magistratus, & officia indigno ex crassa ignorantia, vel scienter
contulerit, præter peccatum graue, quod per
acceptionem personarum aduersus iustitiam
distributiuādistributiuam committit in eos, qui digni sunt,
maximum damnum Reipublicæ & his, qui ex
iniqua electi administratione lęduntur, palàm
infert, & ea ex causa tenebitur ad restitutionem illati damni, quod probatur, quia qui causam damni dat, damnum dedisse videtur,
cap. vltimo, de iniur. idem constat ex Rubric.
C. & ff. de magistrat. conuenien. l. 1. §. nunc tractemus. ff. de Tutel. & ratio. distra. glos. in cap.
primo de sup. neglig. prælat. adnotarunt in specie Anchar. in Clem. prima. de ætate & qualit.
in fine. Felin. in cap. si quando. de rescriptis.
numer. 7. Ioannes Lupi. in cap. per vestras. notab. 3. §. 26. num. 11. & Adrianus in quarto sententiarum tract. de restitutione cap. quia iam
determinatum est. vers. 2. concludo. Idem notat Domini. Sot. libr. 4. de iust. & iur. q. 6. ar. 3.
ad sertum probans, hoc in casu quo ad iniuriam Reipub. peccatum committi aduersus
cōmutatiuamcommutatiuam iustitiam. quod latiùs ipse probauerat, lib. 4. q. 6. ar. 2. & 4. Quòd si dixeris, fortasse nullum damnum imminere ecclesiæ, aut
Reipublicæ ex indigni administratione, quia
indignus nullum damnum intulit, quippe qui
varijs ex causis commodè, & prouidè officium
gesserit: adhuc opinor mortale crimen contraxisse eum, qui
indignũindignum præposuit. c. hi
quoscunq;quoscunque. 1. q. 1. quia præficiens indignum, ecclesiam, rempublicam, pupillorum bona, & patrimonium maximo exponit periculo. quo fit
vt ex sola indigni prælatione grauiter peccet, qui eum scienter eligit: cum iniustissimè
hoc eligendi munus, quod iuxta rectam rationem expedire tenetur, aduersus diuinam,
naturalem, & humanam legem exerceat.
His demum optimè accedit ea disputatio:
† an teneatur quis digniorem eligere, & præficere, vel ecclesiæ, vel publicis muneribus? Et
quibusdam visum est, satis esse quòd dignus
eligatur, aut præficiatur: etenim hoc ita
verũverum
esse dictat tex. in cap. monasterium. 16. q. 7. &
in cap. cùm nobis. de electio. quibus auctoritatibus hoc asseuerant gloss. in capitul. constitutis. de appellat. in verb. magis. & in capit.
licèt ergo. 8. quæst. 1. alia in cap. 3. de iure patron. & in capit. 2. de offic. custod. quas Doct.
vbique veras esse censent. Sed hoc in hunc sensum accipiendum est, vt collatio beneficij, electio, & muneris prælatio valida sit, nec in foro iudiciali, nec in interiori animæ iudicio
possit iure rescindi, non tamen ex hoc sequitur præficientem dignum omisso digniori tutum esse, & immunem à peccato. Nec enim
dubitandum est, electionem istam iure validam esse, adeò, vt retractari nequeat: siquidem
præter alios ita profitentur Diuus Thom. 2.
secund. quæst. 63. artic. secundo. ad tertium.
idem quodlib. 8. artic. 6. & quodlib. 6. articul.
9. Syluest. in verb. electio. in 1. q. 16. Adrian. in
dicto capitulo, quia iam determinatum est,
conclus. 1. Dominic. Soto. libr. 3. de Iustit. &
iur. quæst. 9. articulo primo, conclus. octaua,
omnium latissimè Lamberti. de iure patronat. secundo libro, parte prima, quæstion. 10.
articul. 3. probat textus in d. cap. constitutis.
vbi post Abb. & alios Phili. Franc. hanc
opinio| p. 482nẽopinionem tenet. ad idem tex. optimus in c. quia propter. iuncto c. cùm id cunctis, de elect. cap. nisi cùm pridem. §. ne pro defectu. de renunciat.
atque hæc est communis opinio, quæ tamen
fallit, vbi ante electionem, quæ de certis facienda est, denunciatur electoribus, vt digniorem
ligant, & à contraria electione, si facta fuerit,
ab initio appellatio proposita fuerit. Nam
in hoc casu electionem factam contra appellationem, nullam esse, & reuocandam probare
conantur Panormitanus & Decius, in dict. c.
constitutis. gloss. in pragmat. Sanct. titulo, de
electionibus. §. ego N. in verbo, vtiliorem. &
Lamberti in d. articulo 3. contra Imol. & Fran.
dict. capitul. constitutis. qui & in hoc casu existimant electionem validam esse, nec reuocari posse, etiamsi facta fuerit omisso digniori,
digno quidem electo. eorum sententiam in
praxi
admittendāadmittendam fore censeo aduersus Panormitan. alioqui omnes electiones maximum
discrimen, & periculum patientur: eritq́ue
locus mille litibus, si permissum fuerit relectiones reuocari ea ex causa, quòd dignior electus non sit. Hoc verò permittendum non est,
nec permitti Christianæ Reipublicæ conuenit, modò dignus eligatur.
Hinc constat intellectus
† ad textum in capitu. tertio, de iure patronat. vbi Bernard.
quẽquem
Doct. sequuntur, censet, præsentatum à maiori patronorum parte, si idoneus, & dignus sit,
ab episcopo instituendum esse omninò, etiam
si præsentatus à minori patronorum parte dignior sit. idem adnotarunt Imol. & Cardin. in
Clementina plures. quarta col. & §. fi. q. 1. de
iure patronat. Panormitan. in capitul. cùm
autem. de iure patronat. Nec in hoc casu potest episcopus digniorem instituere, cùm is
verè pręsentatus non sit, sed potiùs alter qui
maiorẽmaiorem patronorum partem,
eiusq́;eiusque suffragia
habuerit. quod & iuniores fatentur statim à
me nuncupatim citandi. At si plures fuerint
episcopo pręsentati ab vno
eodemq́;eodemque patrono,
vel æquali patronorum suffragio, tenetur episcopus, etiam in foro iudiciali, digniorem instituere, alioqui ab eo poterit dignior appellare, & eo appellante institutio reuocabitur,
secundum Abb. in d. c. cùm autem. Rochum
Curti. in tract. iuris patro. in verb.
honorificũhonorificum.
q. 13. Imo. & Card. in dict. Cle. plures. 4. col. in
princi. quibus suffragatur tex. in c. si fortè. 63.
dist. qui tamen in eo sensu accipiendus est, vt
episcopus teneatur
secundũsecundum rectitudinis tramitem, digniorem ecclesiæ præficere: alioqui
malè vtatur episcopi officio. Sed si idoneum
contempto digniori elegerit ad sacerdotium,
non sequitur inde eam electionem, aut institutionem reuocandam fore: qua ratione contraria sententia placuit Host. Ioan. Andr. Anto. &
Card in d. cap. cùm autem. Philip. Franco in
dict. c. constitutis. post glos. 3. Deci. in consil.
129. col. 1. Cæsari Lambert. de re patro. 2. libr. par. 2. q. 7. art. 26. & 3. part. quæst. 5. art. 2. quorum sententia mihi, ni fallor, magis communis est, atque ita Dec. in dict. consil. 129. col. 1.
expressim profitetur.
Igitur iura humana maiorem ad tranquillitatem Reipublicæ, ne tot lites super his prælationibus tractarentur, statuerunt electionem,
collationem, & institutionem sacerdotiorum
validas esse, nec debere discrimen reuocationis adduci ob eam causam, quòd dignior fuerit prætermissus electu digno. Etenim si locus
esset contrariæ opinioni, & electiones istæ hac
ratione possent reuocari, nulla in Ecclesiastica Republica electio fiet, quæ litibus, &
controuersijs maximè perniciosis non vexetur, is verò qui dignum elegerit, eiúe sacerdotium, aut munus publicum contulerit prætermisso digniori, planè peccatum commitit, &
perpensa qualitate mortale quidem, quippè
qui teneatur digniorem præficere: sicuti communi omnium consensu extat adnotatum in
dicto capitulo, constitutis. vbi Panormitanus
& Rochus de iure patronat. in verb. honorificum. q. 15. Ludo. Gomez. in cap. 2. de consti.
in 6. numer. 22. probat text. in dict. cap.
licèterlicenter
go. & tradidere eleganter Thomas 2. 2. q. 63.
art. 1. & quæst. 185. art. 3. & quodlibet. suprà citatis. Caiet. in commentarijs ad Thom. Flor. 2.
par. titul. 1. c. 20. §. 1. Ioan. Maior. in 4. sent. dist.
24. q. 8. & 9. Adrian. in dict. capitul. quia iam
determinatum est. conclus. 1. Syluest. d. q. 16.
Ioan. Lupi. in d. §. 26. num. 12. Caiet. in Summa.
verb. acceptio. & in ientaculo. 12. q. 4. Dominic. Sot. in d. q. 6. art. 1. conclus. 9. Cæsar Lambert. de iure pat. dict. q. 10. art. 3. rursus Caiet.
in 2. 2. q. 62. art. 2. Hæc opinio instruitur fortiùs. Nam vel hæc publica munera conferuntur, vt onera Reipublicæ, quæ priuati ad eius
ministeriũministerium subire tenentur, vel, vt bona, & honores ipsius communitatis, quæ inter priuatos eidem subditos communitati distribuenda sunt, priori quidem casu peccat rector
cōmunitatiscommunitatis, quia non seruat in ipsius regimine
illam iustitiæ, & rectitudinis rationem, qua vti
debet erga ipsam rempublicam. tenetur enim
digniorem muneribus publicis præficere. tex.
in dict. c. licèt ergo. c. vnico. vt eccles. benef. c.
vilissimus. 1. q. 1. Diuus Augustinus super illud
Iacob. 2. fratres mei, nolite habere in acceptionem personarum fidem Iesu Christi, inquit:
Quis ferat eligi diuitem ad sedem honoris ecclesiasticæ gloriæ contempto paupere instructiore, & sanctiore: posteriori autem casu peccat princeps communitatis aduersus iustitiam distributiuam, iuxta quam tenetur Reipublicæ honores, bona subditis distribuere, &
impertiri secundum
cuiuscunq;cuiuscunque dignitatem,
vt dignior digno, melior bono in his
adsequẽdisadsequendis præferatur. inquit sanè Aristot. lib. 5. ethic.
c. 3. ius enim, quod est in distributionibus, pro
dignitate quadam esse oportere omnes faten|
tur, dignitatem autem non esse eandem omnes asserunt. Hactenus Arist. quibus tandem
hæc sententia satis firmis rationibus, & auctoritatibus probata manet.
Dignior verò in hac quidem disputatione
non simpliciter dicitur ille, qui doctior sit, vel
qui sanctior, sed is, qui iuxta munus, & rem
cui præficiendus est, aptior eius ministerio apparet: siquidem quandoque qui sanctus vir, virtuosus & bonus est, ac præterea diligentior ad
curam præferendus est viro sanctiori, qui non
ita diligens est: eaq́ue ratione non ita aptus sicuti prior, administrationi eius muneris, cui
est præficiendus. quod Diuus Thom. ac cæteri
passim adnotarunt. idemq́ue obseruandum
erit circa doctrinam, & eruditionem, nam frequentissimè, qui doctior est, non ita conuenit
muneri publico, sicuti alter qui doctus est, &
doctrinam habet satis sufficientem ad munus
quod ei confertur. quæ verò exigantur, vt quis
sufficiens sit administrationi dignitatum ecclesiasticarum, & sacerdotiorum, tradit text.
& ibi Doct. in c. cùm in cunctis. de elect. glos.
in cap. pen. de præb. omnium latissimè Cæsar
Lamber. de iure patro. 2. lib. 1. part. 10. q.
Ex his autem, quæ modò explicuimus, satis
euidenter constat, dignum & idoneum, cui
munus publicum collatum fuerit prætermisso digniori, non tantùm in foro iudiciali, sed
& conscientiæ iudicio tutum esse, ac posse iustissimè & sine peccato munus id possidere,
tametsi qui eum præfecerit sacerdotio, peccauerit etiam mortaliter: quemadmodum censent Scotus, & Ricard. in 4. distin. 15. & Ioan.
Maior ibi. q. 8. & 9. Caiet. in 2. 2. q. 185. art. 3.
Secundò probatur ex præmissis electionem factam prætermisso digniori, si dignus electus fuerit, validam esse, nec reuocari posse.
etiamsi electores iuramentum de digniori eligendo præstiterint. hoc etenim iuramentum
pertinet ad periurij crimen, si electores existimantes quendam ex candidatis dignitatem
postulantibus, aut qui ad eam eligi poterant,
digniorem esse, eo prætermisso, alterum etiam dignum elegerint: non tamen ob id electio nulla est, nec debet reuocari: quod expressim voluit Chosmas in pragma. Sanct.
tit. de electionibus. §. ego N. in verb. vtiliorem, & inibi Philippus Probus in additionibus, numer. 6. Ioann. de Selua. 3. part. de beneficio. q. 27.
Tertiò planè ex prædictis deducitur, episcopum, qui iure pontificio tenetur clericum
præsentatum à patrono ad beneficiũbeneficium ecclesiasticum instituere, modò is dignus, & idoneus
sit, sicuti satis expressum est, sub Rubrica de
iure patron. minimè peccare, nec crimen aliquod, etiam quo ad animæ iudicium, contrahere, si dignum à patrono præsentatum instituere, prætermisso digniori, quem patronus non præsentauerit: potuisset tamen ad institutionem episcopo exhibere, & instituendum offerre. cùm episcopus idoneum, & dignum à patrono nominatum secundum Canonicas sanctiones non potuerit non instituere: ideoq́ue nullam contrahit culpam: ita sanè in specie adnotarunt Caie. in Summa in
verb. beneficium ecclesiasticum. Ioan Maior.
in 4. sentent. dict. q. 8. & 9.
Quartò eadem ratione, quam paulò antè
prænotauimus, examinandum est, quod Cæsar Lambertinus in tract. de iure patro. libr. 2.
1. part. q. 10. artic. 3. nu. 17. scribit, existimans
† patronum non obli gari, nec teneri ad præsentandum digniorem: sed satis esse, si dignum
præsentet, vt liber sit ab omni culpa. textus
optimus in cap. monasterium. 16. quæst. 7. qui
probat, patronum posse nominare quem voluerit, modò is malus non sit, & nominato deberi ab episcopo institutionem. Etenim hæc
opinio apud me falsa est. Nam licèt præsentatio patroni, quoties dignus ab eo nominatur,
valeat, sitq́ue ab episcopo admittenda, non
ex hoc sequitur, patronum non pręsentantem
digniorem, immunem esse à culpa peccati in
animæ iudicio contrahenda: siquidem tenetur patronus, cui pontificiæ
cōstitutionesconstitutiones ius
hoc dedere, inquirere diligenter, qui sint ad
sacerdotia digniores, & eos episcopis exhibere, vt ipsis beneficia iuris patronatus conferantur: secundum Frederic. cons. 95. non obstat textus in dict. capit. monasterium. Nam
is eum sensum habet, vt sufficiat à patrono
præsentari, & nominari dignum, prætermisso
digniori, ad effectum validæ nominationis:
non tamen ad excusandum à peccato ipsum
patronum, qui digniorem potuit nominare,
vel sat erit dignum ab eo nominari: cùm dignior non reperiatur præmissa mediocri, ac diligenti nominandi inquisitione.
Quintò hinc aperitur, quo nam modo sit
intelligendũintelligendum, quod Ioan. Maior in d. q. 6. vers.
quinto, asseuerat scribens, ecclesia ab aliquo
constructa, doteq́ue congrua eius ministris
constituta cum ea lege, & conditione, vt ad ecclesiæ ministerium electio, nominatio, & præsentatio fiat ex certo genere personarum, vel
ex instituentis familia: semper digniorem à
patrono nominandum fore, vt eum episcopus instituat: & clausulam à primo institutore additam tunc obseruandam esse: cùm plures sint dignitate æquales: quo quidem casu
locus erit gratiæ, & liberæ nominationi. Nam
si Ioan. Maior sensit digniorem eligendum
esse ex genere personarum, à primo institutore ecclesiæ speciatim nominato, eius sententia vera quidem est: atque ita patronus sub
mortalis culpæ reatu inspecta materia subiecta tenebitur digniorem ex illis episcopo exhibere: hoc enim & Frederi. in dict. cons. 95.
probat. quòd si Ioan. Maior. voluit, digniorem
esse à patrono episcopo nominandum & ex|
hibendum, etiam si is non sit ex illis, quos primus ecclesiæ
cōditorconditor nominari, & ecclesiæ præfici mandauerit. eius opinio admittenda non
est. Quod in specie adnotauit Domini. Sot.
libro tertio, de iustitia & iure, quæstione sexta, articulo primo, conclusione vltima. potuit sanè qui Ecclesiam instituit, iustè legem hanc institutioni addere: idcircò ea seruanda erit: modò satis dignus possit ex eo personarum genere ecclesiæ præfici.
Sextò illud non est in hac disputatione prætermittendum, cùm eius causa hæc tradiderimus,
† an eligens dignum prætermisso digniori, teneatur ad restitutionem, & damni satisfactionem ipsi quidem digniori faciendam? &
quibusdam visum est in hac specie præferentem dignum digniori teneri ad restitutionem eidem prætermisso faciendam. Huius
sententiæ auctores sunt Palud. in 4. senten.
dist. 15. quæst. 2. art. secundo. & Caiet. secunda
secundæ q. 62. art. 2. vers. ad confirmationem.
Probatur aliquot rationibus horum auctorum opinio. Primò, tenetur episcopus hoc sacerdotium dare Titio digniori: ergo non satisfacit huic obligationi, nisi id, vel æquiualens
dederit: consequens patet, antecedens verò
satis constat ex his, quæ iam prænotauimus,
Secundò hoc ipsum ostenditur, episcopus tenetur ex iustitia distributiua facere, quòd commune bonum, id est ecclesiastica dignitas, aut
beneficium sit proprium Titij dignioris,
quod notissimum est, ergo tenetur ad hoc
vel æquale, & sic ad restitutionem. Etenim
si ego teneor facere, quòd equus detur Titio, nec id faciam nulla causa iusta impeditus:
teneor profectò id in quod Titium intersit equum illum habuisse. Prætereà qui obligatur ex bonis communitatis mihi dare
centũcentum,
nec det cùm ea dare possit, planè infert mihi
damnum in centum, & per hoc iustitia commutatiua violatur: siquidem supposita distributionis lege, ex qua centum mihi debentur,
qui hæc mihi cùm possit, & teneatur, non dederit, iustitiæ commutatiuæ refragatur, auctore Thoma 2. 2. quæst. 62. artic. primo ad 3. igitur ad restitutionem tenetur ratione violatæ iustitiæ commutatiuæ, sicuti omnes fatentur, deinde paria sunt ab aliquo auferre quod
suum est, & eidem non dare quod ei debetur,
sed qui digniori non dederit munus, & res
cōmunitatiscommunitatis, quæ ei debentur, negat rem debitam ei soluere, ergo tenetur ad restitutionem
ac si ab eo abstulisset, quod eius proprium erat. eandem denique opinionem tenet idem
Caietan. in summa, in verb. Acceptio, cui accedit quod scribunt Thom. 2. 2. quæst. 62. art.
2. ad quartum: & Syluest. in verb. restitutio. 3.
q. vltim. qui censent, quòd impediens, ne detur beneficium digniori, teneatur illi ad
restitutionẽrestitutionem, quo fit, vt & ad eandem teneatur qui
potuit, & tenebatur dare, & non dedit. Atque ita Diuus Thomas hanc Caietani sententiam
probare videtur, præsertim in dict. art. 1. ad 3.
cuius hæc sunt verba: Ad tertium dicendum,
quòd recompensatio, quam facit distribuens
ei, cui dedit minus quàm debuit, fit per comparationem rei ad rem: vt si quanto minus habuit, quàm debuit, tanto plus ei detur. Et ideò
iam pertinet ad iustitiam commutatiuam. Hactenus Thomas.
Verùm Adria. in 4. sentent. tract. de restitutione, in cap. quia iam determinatum est, contrariam sententiam proponit, constanter asseuerans in hac specie prælatum non teneri ad
restitutionem: cuius opinio dubio procul benignior est, & fortassis verior, ad cuius probationem vtar duabus rationibus, quibus
ferè adductis in contrarium respondetur. Enimuerò si in hoc casu restitutionis obligatio
constituitur, non alia contingit ratione, quàm
quòd digniori damnum illatum fuerit in re sibi debita: sed id obtinet, quando damnum alicui fit in re priopria, vel ei debita vt propria,
non autem in ei debita vt communi. Nam res
debita vt communis, non est propriè nec verè
debita, præsertim cùm debetur ad vtilitatem
communitatis, quemadmodum contingit in
sacerdotijs, & publicis muneribus. Alio enim
modo, inquit Thom. 2. 2. quæst. 16. articulo primo, ad quintum, debetur alicui id, quod est
commune, alio modo id, quod est proprium:
deinde princeps, aut prælatus conferens digno, prætermisso digniori, publicum munus,
quod ei debitum erat, solum peccat respectu
dignioris aduersus iustitiam distributiuam,
quippe qui acceptor sit personarum, non concedens digniori ex bonis communitatis id.
quod iuxta eius dignitatem, & potiùs quàm
digno debitum erat. At obligatio restituendi
non procedit à iustitia distributiua, sed à commutatiua, quod Diuus Thomas asserit in 2.
2. q. 62. articul. 1. in corpore quæstionis. igitur non tenetur Reipublicæ administrator
qui
dignũdignum prætulit digniori ad restitutionem,
non inficior Diuum Thom. in d. articul. 1. ad
quintum, alium sensum habere, qui Caietani
opinionem minimè improbet: vt sanè constituat Tho. discrimen inter debitum vt commune, & debitum, vt proprium: debitum priori
modo non debetur iuxta quantitatem rei acceptæ, & occupatæ, sed iuxta eam partem
quāquam quis perpensa eius dignitate habere debet ex communibus bonis, debitum posteriori modo, solum debetur inspecta re, quæ ablata fuerit ab altero, vel in qua damnum ei datum fuerit. Pro Adriani sententia respondetur
ad illud, quod de impediente tradidimus,
secũdumsecundum ea, quæ statim explicabuntur. Ad verba
diui Tho. in respons. ad 3. difficilis est responsio, &
tamẽtamen quoties præcipuè agitur de bonis
cōmunibuscommunibus distribuendis in eos, qui
cōmunitaticommunitati subsunt, & eius partes sunt iuxta
cuiusq;cuiusque
|
dignitatẽdignitatem, & proportionem: tunc fortasse iam
ad iustitiam commutatiuam pertinet, si detur
alicui minus quàm ei debitum sit: idcirco locus erit obligationi restituendi: ac poterit admitti Caiet. opinio. Quòd & ipse explicat 2. 2.
d. q. 62. ar. 1. At in præsentiarum non agitur de
bonis communitatis distribuendis
saltẽsaltem principaliter, sed de magistratibus, & muneribus
Reipublicæ ad eius regimen, & vtilitatem conferendis: vbi ex praua
munerũmunerum collatione pręcipuè Respublica læditur: eiq́ue damnum infertur. quod nequaquam contingit, vbi digno
magistratus confertur: atque ideò obligatio
restitutionis nulla in hac specie dari potest,
vnde diui Thomæ sententiam in priori casu
intelligendam fore opinor: maximè, quia constat inter hęc duo maximum discrimen. priori
enim casu, si apud principem superiorem querela foret proposita inferioris distribuentis:
profectò distributio reuocaretur lege iustitiæ:
non sic in posteriori casu: sicuti à nobis paulò
antè traditum est, fit tandem, vt in re adeò controuersa, & dubia, potior appareat Adr. opinio, quæ praxi conuenientior est,
quāquam Dominic. Sot. probauit. libr. 4. de Iust. & iur. q. 6. art.
3. ad sextum.
Septimò hac in parte sese offert excutienda
quædam Ioan. Lupi. sententia: is inquam in repet. c. per vestras. 3. not. §. 26. in prin. eleganter
scribit patrem lege regia habentem facultatem meliorandi vnum ex filijs. in 3. & 5. bonorum partibus, debere digniorem ex filijs, &
meliorem ad hanc
meliorationẽmeliorationem eligere: alioqui eum peccare
† quia licet regia lex patri
permittat hanc meliorationem inter filios,
est tamen hæc permissio intelligenda iuxta
rectitudinem rationis, secundum quam qui
ex filijs melior est cæteris, debet in hoc præferri: idem probatur ex his, quæ modò scripsimus, existimantes & definientes, electores,
qui digniorem prætermiserint digno etiam
electo, peccare: & profectò grauiter attenta
rei, & negocij qualitate, ad
idẽidem ipse Ioan. Lup.
citat textum in l. fœminæ. C. de secund. nup.
quæ statuit fœminam secundò nuptam debere quæ lucro à priori coniugio habuit filijs eiusdem matrimonij relinquere mortis tempore: ita tamen vt possit eadem lucra conferre cuilibet ex filijs, in quem contemplatione
meritorum liberalitatis suæ iudicium mater
crediderit dirigendum. Cuius equidem legis auctoritate propriam instruit opinionem
ipse Ioannes Lupi. quo non citato ex dicta
l. fœminæ. idem conatur persuadere Lud. Gomezi. in c. 2. de constit. in 6. num. 23. eam verò
non posse iure probari crediderim: quod palàm erit, si rem istam vrgenti argumentatione
perstringamus. primum etenim illud constitutissimum sit, meliorationem factam à patre
filio malis moribus prædito, atque omnium
filiorũfiliorum indignissimo, iure regio validam esse, nec irritam censeri, nec reuocari posse. hoc sanè, ni fallor, adeò certum est, vt opinor à nemine negari potuisse, modò is filius talis sit,
qui per leges capere possit: cùm habeat patris
voluntatem eum meliorantis lege permittente. Secundò adnotandum est in hac quæstione
tractari de iniuria, & iniustitia particulari patris erga filium cæteris digniorem super ipso patrimonio, & rebus patris distribuentis,
quod satis manifestum est. Nunc autem aduersus Ioan. Lupi. ita argumentor: Pater meliorans filium, siue dignum, siue indignum, qui
tamen cadere potest, digniori prætermisso, vel
iniustus est, aut peccat contra iustitiam commutatiuam, aut contra distributiuam: etenim
de alia hîc non tractamus, nulla verò harum
per patrem violatur: ergo is nullam ex hac melioratione culpam contrahit. consequens istud patet, antecedens probatur. iustitia etenim commutatiua tunc infringitur, cùm ab
aliquo aufertur, aut ei non redditur, quod suum est, vel ei necessariò debetur vt proprium
& priuatum, ac particulare bonum: ex his
quæ docet Thomas dict. quæstio. 61. artic. 1. &
62. artic. 1. post Aristotelem libr. quinto ethico. capit. secundo, in præsentiarum autem
hæc bona, quæ per meliorationem pater in
filium transfert, nec sunt propria dignioris,
nec ei vt propria debentur necessariò. Nam si
ei forent necessariò debita, non permitteret
lex alterum ea possidentem ex melioratione,
iustè ipsa obtinere, quin melioratione reuocata eadem ab ipso tolleret, & digniori concederet. quod quidem regia lex permittit,
dum hanc meliorationem nec reuocat, nec
censet melioratum filium iniquè possidere:
imò statuit eum iustum esse, vt verè est, bonorum possessorem, quemadmodum omnes
fatentur. Nec in animæ iudicio posset cogi
filius melioratus hæc bona digniori fratri restituere, qui cogendus esset dubio procul,
si melioratio facta foret aduersus iustitiam
commutatiuam. dices tandem hoc verum
esse: sed tamen hanc meliorationem contrariam esse iustitiæ distributiuæ,
secundũsecundum quam
bona vnius familiæ communia distribuenda
sunt inter eos, qui sint eiusdem familię auctoritate alicuius priuati, iuxta cuiusque dignitatem & merita, auctore Diuo Thom. 2. 2.
quæst. 61. articul. 1. ad 3. Ad hæc ratio parum
vrget, quandoquidem Diuus Thomas de bonis alicui familiæ communibus loquitur, non
de bonis quæ propria sunt alicuius: licèt is habeat certos, & lege sibi necessarios successores. Pater sanè dominus est verus, & solus earum rerum, quæ ad eius patrimonium pertinent: & de his liberè disponere valeat, modò
legibus humanis vtatur, nihilq́ue eis contrarium statuerit de rebus proprijs agendum: idcirco aduersus iustitiam distributiuam non
peccat, si lege permittente bona propria ali|
cui ex filijs donauerit, aut testamento reliquerit, digniori prætermisso. Nec dici pater hic
potest acceptor personarum, cùm de rebus
patrimonialibus disponat: quæ quidem rei
patrimoniales non debentur, quo ad meliorationem filio digniori: ideóque, vbi nulla ratio
debiti subest iustitiæ distributiuæ locus non
est: namque iustitiæ ratio debiti rationem præmittit. Præter hæc & contra Ioan. Lupi. sententiam est optimus text. in l. decimaoctaua Tauri. quæ permittit parentibus beneficium hoc
meliorationis in quemlibet ex filijs, aut nepotibus. Quo fit, vt liberum eisdem parentibus
sit indignum digno præferre: quod adnotauit
glo. elegans in l. ex facto. §. si quis rogatus. in 2.
ff. ad Trebel. Nam & Diuus Tho. 2. 2. q. 63. art.
1. ad 1. itidem addit, in datione pertinenti ad liberalitatem, nullam contingere personarum
acceptionem nec iustitiam aliquam infringi.
Hoc verò maximè huic rei conuenit, cùm in
hac melioratione tertiæ & quintæ partium bonorum, pater inter eius liberos omninò liberalis sit. Non diffiteor ad honestatem quandam, & moralem obligationem pertinere,
quòd pater digniorem filium cæteris præferat in remunerationem, & præmium virtutis,
atque vt cæteri filijfamiliâs hoc exemplo ad bene rectéque viuendum inuitentur, & alliciantur: hucq́ue pertinet, quod Imperator scripsit
in dict. l. fœminæ. cuius ratio non est iure Authenticorum abrogata. Hæc tamen moralis
obligatio, non imponit transgressori culpam:
siquidem culpæ reatus ad regalem obligationem attinet, secundum Thomam 1. 2. q. 71. artic. vlt. quamobrem & in foro iudiciali. quamuis hodie seruanda foret. l. fœminæ.
cōstitutioconstitutio
nihilominùs præferre posset mater filium dignum digniori in distribuendis lucris prioris
matrimonij. quod censeo iure
verissimũverissimum esse.
Octauò ex proximè adnotatis illius quæst.
disputatio aliqua ex parte deducitur:
† an impediens, ne detur beneficium ecclesiasticum,
aliúdue publicum munus, digniori, vel digno,
teneatur ad restitutionem? & idem erit de impediente legatum, hæredisúe institutionem.
Adria. equidem in quarto senten. tractatu de
restitut. cap. consequenter quæro vtrum impediens. asserit, impedientem, ne alteri digniori sacerdotium, aut munus publicum detur,
non teneri ad restitutionem. idq́ue probatur
etiamsi dolo, & fraude impedierit, ex rationibus, quibus præcedentis quæstionis responsionem probauit de episcopo præferente dignum digniori in collatione sacerdotiorum:
addit tamen contrariam sententiam esse tutiorem, iuxta diui Thomæ distinctionem. ego
sanè propter variam auctorum
concertationẽconcertationem
quæstionem istam aliquot propositis conclusionibus absoluam.
Prima conclusio, impediens vtcunque &
quomodocunque ne beneficium detur alicui, etiam digno, vt id detur digniori, non tenetur
ad restitutionem, hanc deducimus ex diuo
Thom. 2. 2. q. 62. art. 2. ad 4. & Palu. in 4. sent.
distin. 15. q. 2. art. 2. Sylu. in verb. restitut. 3. q.
vlt. & probatur: quia impediens in hoc casu minimè violat iustitiam distributiuam: imò curat, vt ea custodiatur, atq;atque ideo nulla est ratio,
quæ inducat restituendi obligationem.
Secunda conclusio, Impediens beneficij,
aut publici muneris collationem, ne ea fiat
digno, vt detur & fiat æquè digno, non tenetur ad restitutionem. Hæc probatur ex eo,
quòd nec hîc iustitiæ distributiuæ ius stringitur, vnde sententiam istam tenuerunt Caiet.
dict. art. 2. vers. ad primum. Paluda. in 4. senten. distin. 15. quæst. 2. artic. 2. & Syluest. in verbo, restitutio. 3. §. vlti. Huic opinioni & ea ratio accedit, quòd licitè quis possit procurare,
vt sibi vel amico beneficium detur, aut aliud
munus publicum. l. 1. §. denique. ff. de aqua pluuia arcen. eandem sententiam absque vlla distinctione Caietan. asseuerat veram esse: dum
diui Thomæ distinctionem intelligit in impediente digniorem, non de eo, qui æquè digno impedimentum præstat: quasi Caietan.
velit secundam hanc conclusionem procedere, etiamsi ex odio, vel vindicta, & malitia impedimentum præstitum fuerit: idemq́;idemque præmittunt Paludan. & Syluest. siquidem ad obligationem restituendi parum momenti affert odium: cùm animus odio affectus non
sit causa restitutionis, vt explicat eleganter Adrian. in dicto c. consequenter quæro vtrum
impediens. Fortassis tamen in specie huius
secundæ conclusionis locus erit obligationi
restituendi, si impedimentum contigerit per
vim, fraudem, aut dolum: hæc etenim reddunt
conferentẽconferentem publica munera inuoluntarium,
vnde mutatio voluntatis ipsius conferentis, in
hunc sanè modum dolo, fraude, vel vi coacta,
nisi fallor, obligat mutantẽmutantem ad restitutionem
faciendam, etiam si is mutationem istam fieri
curauerit in fauorem æquè digni: proptereà
quòd iniuriosa sit, ac per iniuriam alteri damnum intulerit.
Tertia conclusio à præcedenti colligitur,
impediens dolo, fraude, vel vi, quòd beneficium detur digniori, vt id digno conferatur, tenetur ad restitutionem eo modo, quo diuus
Thomas distinguit: & sequenti assertione probabitur. Imò si quis absque vi, dolo, & fraude
impedierir beneficij collationem digniori fieri: nempè precibus, & solicitudine, aduertens tamen, & sciens ex his digniorem impediri, tenebitur ad restitutionem. quia legem infringit iustitiæ distributiuæ, & prætereà damnum alteri aduersus commutatiuam iustitiam
infert in re propè iam ei quæsita. quod probatur ex ratione, qua in hac quæstione vtuntur
Thomas & alij.
Quarta conclusio, impediens, ne detur be|
neficium digno, vel digniori, etiam sine dolo,
vi, & fraude, precibus tantùm, aduertens tamen, id impedimentum ab eo præstari, vt indigno & immerito detur, tenetur ad restitutionem ipsi digno, vel digniori faciendam, in quo
omnes conueniunt. Hæc verò restitutionis obligatio non semper est adæquale pręcisè, sed
arbitrio boni viri, qui damnum æstimabit ex
varijs
circũstantijscircunstantijs distinguens
negociũnegocium istud,
cùm non ita æquale damnum hîc fuerit
illatũillatum
ab eo, qui impedit Sacerdoti collationem digniori, dignoúe fieri eo tempore, quo eadem
nondum erat facta: ac si impedierit collationem iam factam, eius reuocationem precibus
& solicitudine procurans,
secundũsecundum Thomam
& Caiet. d. q. 62. art. 2. ad 4. Syluest. Adrian. &
Palud. modò citatos, ac Florent. 2. par. tit. 2. ca.
1. §. 26.
Quinta conclusio. Impediens alterũalterum à consequutione legati, hæreditatis, vel gratuitę donationis, dolo, vi, vel fraude: tenetur ad restitutionem arbitrio boni viri. à qua quidem
obligatione immunis est, si absque vi, dolo &
fraude, etiam odio, vel vt sibi consulat, ac prospiciat alterum, ad mutationem voluntatis induxerit. Prior conclusionis pars probatur,
quia impediẽsimpediens eo casu damnum per iniuriam
infert alteri in re ferè ei quæsita: idcircò ex ratione iustitiæ commutatiuæ, tenebitur ad restitutionem, posterior pars probatur ex eo,
quòd liberè & licitè potest quis in his gratuitis propriam volũtatemvoluntatem mutare ante eius perfectionem: ergo poterit quis seclusa fraude id
eidem persuadere, quamuis peccet, si odio
hoc fecerit, aut vindicta. & licet Paluda. in dict.
articu. 2. Caietan. d. q. 62. articu. 2. ac Syluest. q.
vlt. tenuerint, quòd impediens quem à consequendis his gratuitis bonis, quæ sola & libera
dantis voluntate acquiruntur, non teneantur
ad restitutionem, eorum tamen sententiam ipse admitterem, nisi dolo, vi aut fraude, donationem quis ad mutationem voluntatis induxerit, tametsi Syluest. nimis generaliter hanc
conclusionem accipiat, sentiens in his gratuitis etiam suggestionem non esse causam restitutionis, nam si suggestio fiat absque dolo, id
verum erit, quòd si dolo facta fuerit, eius opinio apud me dubia est satis. Nec hic de legibus
ciuilibus in tractat. prohibentium liberam testandi voluntatem statutis quicquam agitur,
cùm illæ præter illati damni restitutionem
pœnales sint.
SVMMARIVM.
-
1 Venatio an possit per Principem, aut iudicem inferiorem in locis publicis prohiberi.
-
2 Venatores acquirunt animalia, quæ nullius propria sunt, etiamsi venatio fuerit iusta ex causa
prohibita.
-
3 Clericus venator contra Canonis prohibitionem, acquirit animalia, quæ venatus fuerit.
-
4 Capta per venationem a iudice prohibitam, non
sunt in animæ iudicio restituenda.
-
5 Venator ingrediens fundum domino prohibente,
an acquirat sibi feras, quas acceperit. & numero 9.
-
6 Intellectus Regiæ legis 16 tit. 28. part. 3.
-
7 Simonia qualiter impediat acquisitionem beneficij Ecclesiastici, quod simoniacè collatum sit.
-
8 Collatio beneficij facta simoniacè ignoranti, an
teneat ipso iure.
-
9 Quid de eo, qui à Romano Pontifice habuit beneficium per simoniam cum ipsomet Papa conuentam.
-
10 Jntellect. l. si quisquam. ff. de diuers. & temp. præscript.
-
11 Prohibentes venationem, & venatores, tenentur
restituere damnum illatum alienis agris.
-
12 Piscaturæ, & venationis interesse etiam dari potest.
-
13 Fera ab vno percussa, & ab alio capta, cuius efficiatur?
-
14 Venator tenetur restituere in animæ iudicio animalia per venationem capta, quæ propria erant
alterius.
-
15 Interpretatio l. 3. §. item feras. ff. de acquir. poss.
DECIMOQVARTO ab
eadẽeadem
radice procedit restitutionis obligatio, quæ
inꝗriinquiri solet in his, quę
per venationem aut piscationem
à priuatis
acquirũtracquiruntur, præsertim
in locis, vbi venatio aut piscatio vetita est. Cuius quæstionis examen & illam exigit, an iustè
possit venatio per Principes prohiberi? Et quibusdam visum est, non posse à Principe venationem iustè prohiberi. Qui verò huic opinioni subscripsêre, ea ratione mouentur, quòd
Princeps
† non possit ea, quæ sunt iuris gentium & naturalis, tollere. §. sed naturalia
quidẽquidem.
Instit. de Iure natur. gent. & ciuili. text. in principio. 5. distin. & cap. vlt. distinct. 6. Huius verò
Iuris Naturalis & gentium propria est venandi libertas: igitur ea per
PrincipẽPrincipem tolli nequit.
Consequens manifestè patet, minor
autẽautem argumentationis pars probatur in l. 1. & 3. & in l.
quod in littore. ff. de acquir. rerum dom. §. ferę. Institut. de rerum diuisi. l. 1. in princip. ff. de
acquiren. possessio. quibus etiam constat, in
his, quæ nullius sunt, natura ipsa dominium
acquiri per priorem occupationem, cuiusmodi sunt feræ, volucres, pisces, & similia his animalia. Idem probatur in l. 16. titul. 28 partita.
tertia. Etenim summus Deus omnia animalia
creauit in hominum vsum, & cibum. Genes.
capit. 1. Quod & ex Chrysippo Cicero docuit
libro 3. de Finibus. cumq́ue hæc animalia communia ipsa natura fecerit, planè licet per eandem naturæ legem cuilibet primò capienti,
|
ea sibi acquirere, sicuti Iurisconsulti adnotarunt, & præter hos libro primo de Officijs, inquit Cicero, similisq́ue est priuatorum possessionum descriptio. Ex quo quia suum
cuiusq;cuiusque
fit eorum, quæ naturæ fuerant communia,
quod cuique obtigit, id quisque teneat. Hæc
Cicero. Sic & Aristoteles libro 1. Politic. capit.
5. venationem inter antiquissima vitę genera
retulit. Atque ita venationem per Principes
prohiberi non posse voluerunt Hostiens. Ioan. Andr. Cardinal. & Anton. in capit. non est.
de decimis. Decius consilio 197. & consilio
271. Matthæ. Afflict. in constituti. Neapolit. libro 3. Rubr. 1. numero nono. textus optimus in capitulo 1. §. nemo retia. de pace tenenda, & eius violat. Idem tenent Gulielm. Benedict. in cap. Raynuntius. de testamentis. in
verbo, & vxorem nomine Adelasiam. numero
868. cum sequentibus. Andreas Tiraquell. de
nobilitate, capit. 37. nume. 140. Thom. Grammat. decisione 67. nume. 9. Rebuffus in l. vnica. C. de venat. fera. lib. 11. Stephanus Bertran.
consilio 255. libro 1. numero 8. Iacobus à S.
Georg. in tracta. de feudis. §. & cum venationibus. Chassan. in consuetud. Burg. Rubr. 13. §. 7.
& Iaso. consilio 119. libro 4. quo in loco scribit
hanc sententiam communem esse. & licet in
contrarium possit induci text. in dict. §. nemo
retia. tamen iuxta quorundam interpretationem hanc partem probat, dum in eo, ne pax
violetur, prohibita est venatio, quę non fiat ad
vrsos, & apros capiendos. Nihilominùs vtcunque illa constitutio accipiatur, palàm significat, posse ex causis varijs à Principe venationem prohiberi. sic etenim inibi adnotare videntur Martin. Lauden. & Cardi. Alex. cæteriq́ue Doct. idemq́ue tenuerunt Rebuff. Steph.
Bertrand. Chassa. Thom. Gram. Guliel. Benedi. num. 869. Andr. Tiraq. ac ferè omnes paulò antè citati. & Boëri. in consuetudine Bituricen. titu. de consuetud. prędiorum. §. 5. qui fatentur, ex causa iusta
venationẽvenationem prohiberi posse, quib. adstipulatur gl. in c. qui venatoribus.
66 distinct. & ibi Card. à Turre Crema. Caieta. in tract. 17. quæstionum. c. 12. Ioan. à Medina de restitutione. quæstio. 12. & Domini. Sot.
lib. 4. de iustitia & iur quæstione 6. artic. 5. vnde plures Regiæ constitutiones ex varijs causis prohibentes in locis publicis venatione iure & rectitudine iustitiæ defenduntur. Nam
& Ioan. Faber in §. flumina. Institut. de rerum
diuis. licet contendant Principibus inferioribus non competere ius prohibendi venationem, id tamen proprium esse Principis supremi manifestè fatetur. Nec dubito, hanc posteriorem sententiam itidem frequentiori Doctorum calculo receptam esse: atque inde
colligitur, non admodum inter se Doctores
hac in re dissidere. Illud verò
prętermittendũprętermittendum
non est, eam rationem, qua contra prohibitionem venationis nostrates vtuntur,
incongruāincongruam ac fragilem esse, minimeq́ue aptam huic disputationi, nam licet Iure naturæ omnia sint re ipsa communia, possunt tamen à Republica &
Principibus, qui eorum, quæ in nullius bonis
sunt, dispensationem habent, quædam priuatis ita concedi, vt in posterum ea priuata non
communia sint. §. singulorum. Institut. de rerum diuis. l. 1. ff. de acquiren. rer. domin. etiam
absque corporali occupatione. quod Caiet.
concedit in dicto capit. 12. ad hæc facit, quòd
sicut occupatio rerum, quæ nullius sunt priuatim, Iure Naturali efficit illud, quod prius
commune erat proprium ipsius occupantis.
l. 1. ff. de acquirend. possess. cuius modò mentionem fecimus, ita ipsa res publica, eiúsue
Rector poterit, quę communia prius erant,
nulliusq́ue in bonis habebantur, in priuatum
Iure dominij transferre, Iure siquidem naturali omnia fuêre ab initio communia, & tamen
humana lege facta est rerum distinctio inter
priuatos, post quam distinctionem non licet
cuiquam occupare dictam rem, & alicui priuata lege humana addictam. sicuti eleganter
tradit Conrad. in lib. de contractibus. quęstio.
10. & seq.
His accedit, quòd humana lex vel Princeps
facere potest, vt dominium rei priuatæ, quæ
dominum habet, absque traditione transferatur in alterum ipsius domini consensu, qui
exigitur ad tollendam iniuriam. l. vltim. C. de
sacrosanct. Eccles. l. raptores. C. de Episcop. &
Cleric. notatur in l. traditionibus. C. de pactis. ergo earum rerum, quæ nullius sunt, &
Principis dispensationi subiacent, poterit
Princeps dominium absque apprehensione
corporali in priuatum transferre. Hinc etiam constat, Principem posse harum rerum,
quæ communes sunt, ex causa occupationem
priuatis interdicere, & sic venationem ipsam
prohibere. Ad rationem autem respondetur, feras, volucres & cętera animalia iure naturæ non esse communia positiuè & affirmatiuè, quia omnium propria sint communis
domini causa. Sed negatiuè, quia nullius sint,
& Iure Naturę nulli sint applicatę, secundum
Thom. 1. 2. quęstione 94. articu. 5. & Caieta. dicto capit. 12. ideò lex humana potest ea vni potiùs quàm alteri ex causa concedere. ex quibus infertur, venationem Iure naturali omnibus permissam, ex varijs causis posse per Principes prohiberi: quemadmodum auctores
proximè citati fatentur, & præter eas Syluester, in verbo, venatio. Hęc denique collectio
seu argumentatio parum valida est, hoc est,
Iure Naturali permissum: ergo per legem
humanam prohiberi non potest, cùm multa
sint Iure Naturæ licita, quæ inspecta Reipublicæ vtilitate, & iuxta æquissimum communitatis regimen per legem humanam prohiberi possunt. Quod si ita argumentemur: Hoc
est Iure naturæ prohibitum, ergo lege huma|
na permitti non potest, valida omninò est, &
firmissima probatio.
Igitur Princeps habens potestatem legis
condendę, venationem prohibere ex varijs
causis poterit, secundum omnes. Inferior autem à Principe iurisdictionem habens, idem
agere poterit ad tempus aliquod, & ex causa iustissima, non quidem per legem, quam statuere non valet, sed per edictum. Perpetuò verò
non potest Princeps, qui superiorem habet
prohibere venationem, nisi ius id per immemorialem pręscriptionẽpręscriptionem legitimè acquisierit.
quod sentiunt Ioan. Andr. Anton. & alij, quorum meminimus superius. atq;atque ex Theologis
Caiet. in summa, in verbo, venatio. quæ quidẽquidem
pręscriptio cautè est recipienda, & seruanda in
iudicio exteriori, item & in conscientię foro,
præsertim si ea initium à Tyrannide habuerit.
His equidem prænotatis ad quæstionis propositę definitionem, duas constituo cōclusionesconclusiones,
ex quibus poterit facillimè hæc controuersia
dissolui.
Prima conclusio. Prohibita
† venatione
ob venatoris vel temporis rationem, aut propter aliam causam publicam, vel priuatam,
non tamen ex eo, quòd animalia propria sint
alicuius, acquisitum ex ea non est in conscientiæ iudicio restituendum. Hęc assertio constat, quia leges prohibentes venationem in his
casibus, non prohibent, nec vetant acquisitionem ipsam ferarum, sed vsum venationis
causa honestatis, vel simili: idcircò nulla oritur à venatione prohibita, obligatio restituendi. Sicuti & acquisitum ex meretricio non est
necessariò in animæ iudicio restituendum, licet Iure diuino & naturali vsus meretricius
damnatus sit, & prohibitus. deinde manifesta est conclusionis ratio, nam si qua obligatio restituendum per venationem prohibitam contingere in hac specie potest, ea deducenda est à commutatiua iustitia, quę per venationem infringatur: at hæc minimè infringitur, cùm nullum damnum detur alteri, siquidem captę ferę nullius sint, nec ex venatione
auferatur alicui, quod eius sit proprium, vel ei
debitum: igitur nulla est obligatio ad restitutionem.
Primùm, ex hac conclusione deducitur interpretatio earum constitutionum, quæ Clericis venationem interdicunt, nam quamuis
suapte natura venatio
† honesta sit, & vtilis,
tamen Clericis ea est interdicta. cap. quorundam. 74. distinct. cap. qui venatoribus. 86. distinctio. Cle. 1. §. porrò. de stat. mona. l. 47. titu.
6. part. 1. cap. 1. & per totum titulum de Cleric.
vena. vbi Docto. Innoc. & Abb. in c. dudum. in
2. de electio. Felin. in c. auditis. colum. penult.
de præscript. Quicquid verò captum fuerit à
Clericis, etiam illicitè venantibus, proprium
capientium fit, nec in iudicio animę restituendum erit. Idem adnotandum erit quo ad Laicos, quibus etiam est interdicta venatio tempore festo, ne impediantur, & retrahantur studio venandi ab officijs diuinis. glossa & Doctores in c. Esau. & in dicto c. qui venatoribus. 86.
distin. etenim si eo tempore quis venationem
exerceat, malè quidem agit, sed non tenetur
ad restitutionem eorum, quæ per venationem
habuerit.
Secundò hinc apparet variarum Regiarum
constitutionum intellectus. Sunt enim plures
leges huius regni, quæ venationem certis ex
causis prohibent adhuc in locis publicis & cōmunibuscommunibus. lege namque Regia 40. titul. vltim.
libro 8. ordin. prohibetur venatio leporum
tempore niuium. tunc etiam non licet perdices aucupari. l. 165. apud Madritium condita
anno M. quingentesimo, vicesimooctauo. vtrunque veteri lege interdictum erat Tauri ab
Henrico tertio, anno M. quadragentesimo secundo, à qua deducta fuit dicta lex 40. sic & Regia constitutione inter pragmaticas sanctiones vetitum est, ne quis feras venetur cum retibus, alijsúe instrumentis aptis ad ferarũferarum depopulationem, vel hominũhominum periculum. quod
potuit adnotari ex dicto §. nemo retia. & l. qui
foueas. ff. ad l. Aquiliam. Platea in l. vnica. C. de
venat. ferar. vbi Rebuffus. quem sequuntur alij, præsertim Stephanus Bertrandus in dicto consilio 255. libro primo. & Chassanæ. in
consuetudine Burgund. Rubr. 13. §. 7. numero
3. scribit, posse per Principes interdici venationem, quæ fit cum instrumento Tonę, quia
eo plures extinguuntur & capiuntur feræ: atque inde sequitur animalium syluestrium, &
ferarum innumera extinctio, quæ Reipublicæ
incommoda est. lex item vigesimaoctaua Pintię statuta, anno millesimo, quingentesimo,
tricesimoseptimo prohibet, ne quis cum sclopo venetur, cùm propter tonitrua arcabusiorum fugentur, & terreantur aues & feræ. omnibus etenim his casibus, si quis aduersus legis
prohibitionem venetur, licet punire per iudicem, valeat, non tamen tenebitur ad restitutionem auium & ferarum, quas aucupio, vel venatione acquisierit, aut ceperit: quod & in specie adnotauit Ioannes à Medina, dicta quæstione 12.
Tertiò ex hoc falsum esse opinor, quod Ioan. Faber, & Claudi. Cantitium in dict. §. feræ.
Chassa. in dicto §. 7. & Iacobinus in tractatu de
feudis. §. & cum venationibus, scripsêre asseuerantes, capta
† per venationem à iudice prohibitam non effici ipsorum capientium. Etenim in hunc sensum, vt per iudicem possint ea
tolli à capientibus in pœnam criminis, planè
procedit: at ex hoc non sequitur, venatores ipsos eas feras & animalia per venationem, propria non fecisse: atque ideò in animæ iudicio
non tenentur hi ad restitutionem, tametsi grauiter peccauerint contemnendo iudicis præceptum.
Quartò ab eadem conclusione fit, vt licet
grauis iniuria fiat domino fundi priuati, si venator quis eum ingrediatur ipso domino prohibente. l. iniuriarum. §. vltimo. ff. de iniur. l.
Diuus. ff. de seruit. Rustic. prædio. §. ferę. versicu. planè. Institut. de rerum diuisio. non tamen ex hoc tenebitur ad restitutionem auium, aut ferarum venator ipse, qui domino venante fundum alienum ingressus fuerit, secundum gloss. Angel. & Paul. Castren. in dict. l.
diuus. gloss. in l. 4. ff. de acquirendo rerum dominio. Bart. in l. 1. §. omnia. ff. eod. titu. Dynum
in dict. l. 3. Plateam in d. l. vnica. Felin. in capit.
omnes leges. 1. distinct. colum. vltim. quorum
opinio communis est, vt fatentur Ange. & Cantiuncula in d. §. feræ. ac Iacobinus in d. §. & cum
venationibus. horum est potissima ratio, quia,
& si lege humana ob iniuriam domini vetitum
sit, ne quis eius agrum eo inuito ingrediatur:
non tamen ex hoc acquisitio ferarum,
† quæ
intra eum agrum in nullius bonis sunt, est impedita, nec per hanc prohibitionem feræ ipsius agri domino applicantur, nec eius propriæ
efficiuntur: imò adhuc liberæ manent Iure
Naturali, vt primo occupantis fiant. Probatur hoc euidentius, nam si in hac specie feræ
ipsius agri priuati essent propriæ domini fundi, vel id contingeret per applicationem legis,
vel per occupationem, nullum horum hîc datur: igitur adhuc ea animalia communia
manent, nec in vllius bonis sunt, iuxta propriam Iuris Naturalis dispositionem. Lex equidem humana prohibens ne quis inuito domino agrum
alienũalienum ingrediatur ad venationem
exercendam, non impedit animalium, quæ
nullius sunt, primo
occupātisoccupantis acquisitionem,
nec ea animalia applicat domino fundi, donec
& ipse dominus ea occupauerit Iure Naturali. idcircò venator ad restitutionem non teneatur eorum quidem animalium, quę à domino fundi non fuêre pręoccupata. huic sententię in foro conscientiæ subscribit Ioan. à
Medina d. quæst. 12. & ita iure respondendum
erit, tametsi glo. in d. §. feræ. & Alber. in d. l. diuus. teneant quo ad iudiciale
forũforum in hoc casu
feras captas non effici capientis, sed ipsius domini priuati fundi: quam opinionem probat
† textus singularis in l. 16. titul. 28. part.
3. cui tamen respondet Ioannes à Medina, eam
constitutionem pœnalem esse: atque ideò
in animæ iudicio minimè seruandam fore,
nec obligare, donec per iudicem exteriorem
quis cogatur ad restitutionem lata sententia.
idem asseuerat dubius tamen Dominic. Sot. in
dict. quæst. 6. artic. 4. Ego sanè non puto hanc
responsionem congruam, aut sufficientem fore, si admittamus per legem Regiam impeditam esse in hoc casu ferarum acquisitionem, siquidem manifesti iuris est, posse legem humanam ex causa impedire rerum, quæ in nullius
bonis sunt, acquisitionem,
easq́;easque res alteri applicare, vel
cōmuniacommunia ipsi communitati dimittere: ac tunc res istas contra legem occupans,
nequaquam sibi acquirit. vnde necessariò ad
restitutionem obligatur. Alioqui sequeretur,
quòd posset quis iustè retinere ea, quę scit ad
ipsum non pertinere, vel quòd humana lex ex
iusta causa non possit prohibere quarundam
rerum acquisitionem: vtrunque sanè falsum
est, & ipsi naturali rationi contrarium. Quod
de lege pœnali dicitur, eam quidem in animæ
iudicio seruandam non esse: ita, ni fallor,
accipiendum est, vt pœnalis lex, quæ in pœnam criminis sanxit
priuationẽpriuationem dominij quarundam rerum, postquam illæ res iam acquisitę priuatis fuerint, & in eorum dominium
transierint: minimè in animæ iudicio recipienda sit in hunc sensum, vt delinquens teneatur bona illa dimittere, & fisco reddere,
propter rationes, quas alibi huic sententiæ aptauimus, donec per iudicem eadem bona, vt
per legis exequutorem auferantur. ea verò
lex, quæ vel in pœnam, vel ob aliam causam,
impedit alicuius rei primam acquisitionem,
eiusdemq́ue dominij translationem in eum,
qui antea nullum ius priuatim ad ea habuit,
profectò in conscientię iudicio seruanda est,
nec hac lege constituta poterit priuatus eandem rem retinere, quippe qui nullum dominium nec ius in ea habeat lege impediente eius acquisitionem: quę quidem lex etsi pœnalis sit, nullam requirit hominis exequutionem quo ad pœnam istam, cùm lege ipsa fiat
plena & integra exequutio. huc pertinet, quod
Caiet. scribit 2. 2. quęsti. 62. artic. 3. existimans,
pœnas censurę & irregularitatis, hisq́ue similes, quibus negatiuè in pœnam quis efficitur
indignus ipso iure, aut incapax alicuius rei,
in foro animę vim & effectum habere, quia
nullam requirunt positiuam actionem iudicis, ad earum exequutionem. huius ego sententiæ mentionem feci in Epitome ad 4. librum Decret. part. 2. capit. 6. §. 8. numero 16.
& capit. 8. §. 5. numero 8. Quo in loco respondi, filium spurium, qui à lege humana, eademq́ue iustissima incapax ipso iure constituitur
paternę hæreditatis, non posse parentis bona
etiam ex eius consensu post ipsius obitum obtinere in animæ iudicio. Non alia profectò
ratione, quàm quòd lex humana constituens
& efficiens aliquem ipso iure incapacem alicuius rei, eiusq́ue acquisitionem impediens,
siue id statuerit in pœnam, siue ob aliam causam, in foro conscientiæ vim & obligationem
habeat.
Ad idem tendit, quòd si beneficij collatio
fiat ei, qui ob pœnam, vel ob aliam causam irregularis sit, ac
SacerdotiorũSacerdotiorum incapax ipso iure,
nẽpenempe quia illegitimus, nulla est ab initio, nec vllum ius tribuit in beneficio: imò tenetur
ꝗsquis beneficium dimittere, & fructus ab eo perceptos
in animę iudicio restituere: quippe qui nullo
|
titulo nec iure beneficium acquisierit, secundum Dynum in regul. iur. in 6. Innocent. in c.
cùm nostris. de concess. præb. Felinus in cap. 2.
colum. 3. de rescript. Lampert. de iure patronat. libro 2. part. 1. quæstione 9. artic. 4. Milis in
repet. in verbo, irregularis, vt homicida. Paulus Parisi. consilio 136. numero 40. libro 4. &
Rebuffum in tract. de pacificis poss. numero
226. textus optimus in capi. dudum. in 1. de elect. quicquid contrarium voluerit Francus in
d. reg. 1.
Sic, qui beneficium habuit per simoniam
ab eo, vel ab altero eo sciente commissam, nullum ius ab initio in Sacerdotio acquisiuit, ac
titulus nullus est ipso iure, & ea ratione tenetur etiam in animę iudicio beneficium dimittere, fructusq́ue omnes restituere, etiam iam
consumptos: quod tenet diuus Thomas 2.
2. quæstione 100. art. 6. ad 3. & sequuntur eum
communiter Theologi. probatur in capit. de
simoniaco. & c. de regularibus. de simon. capi.
ordinationes. 1. quæstione 1. c. si quis Episcopus. eadem causa. & q. hac de re est apertior Romani Pontificis constitutio in extrauag. 2. tit.
de simon. inter communes. quæ verè tunc
obtinet, quo ad pœnam priuationis ipso iure & excommunicationis, cùm datio spiritualis & temporalis iam præcesserit, quasi non
sufficiat quo ad illius constitutionis pœnas, simoniam commissam esse per traditionem rei
spiritualis, & temporalis promissionem: sicuti adnotarunt Chassador. decis. 5. Ludouicus
Gomez. in regul. de triennali. quæst. 12. & Martinus Azpilcueta in cap. si quando. de rescript.
colum. 11. Quòd si quis beneficium habuerit
per simoniam ab alio eo ignorante commissam, tenetur postmodùm, cùm hoc sciuerit, illud beneficium dimittere, fructusq́;fructusque non consumptos bona fide reddere adhuc in conscientiæ foro, auctore diuo Thoma dicto artic. 6. ad
4. & probatur hæc sententia quo ad iudiciale
forum, in c. pen. de electio. c. nobis. & c. ex insinuatione. notat vbique Panorm. sed pręsertim
in cap. de simoniaco. de simo. nec quo ad hunc
ignorantem admittenda est Pauli Veneti constitutio in d. extraua. valet etenim collatio ipso
iure, licet sit rescindenda ratione iniquæ & illicitæ acquisitionis: quemadmodum in dictis
Canonibus expressum est. quod potest quo ad
forensem praxim non paruam quandoque vtilitatem adducere. quod tradit Ludoui. Gomes. in dicta quæstione 12.
Cęterùm prædictę constitutionis Pauli Veneti in dict. extrauag. 2. vt hoc obiter adnotemus, meminere pręter Chassa. Gomez. & Martin. in præcitatis locis. Felinus in capit. de cætero. colum. vltim. de re iudicat. idem in cap. in
nostra. Corol. 2. de rescript. Rochus Curti. de
iure patronat verb. & vtile. quæstione 3. Ioan.
Bernard. in practica criminali. capit. 85. Florent. 2. part. titu. 24. capit. 65. Syluest. in verbo, excommunicatio. 7. casu 42. & in verbo, simonia. quæst. 9. ex quibus Syluest. & Florent. existimant totam eam constitutionem, etiam
quo ad excommunicationem, latam in non
reuelantes crimen simoniæ, ante Paulum Venetum tribuendam Martino quinto in Concilio Constantiensi, & in extrauagātiextrauaganti eiusdem
constitutione. de hac verò sententia dicere
non possum, qui eam non legerim. at in Concilio Constantiensi, sessione 43. prior pars extrauagantis secundę statuta est. nempe inibi
sancitum fuit, simoniacum etiam occultum ipso iure beneficio priuatum esse, ita quidem,
vt nullum in eo ius ab initio acquisierit: atque ideò nec fructus facere suos, & præterea
excommunicatum esse ea excommunicatione, quæ à solo Romano Pontifice tolli valeat.
Posterior autem pars constitutionis Pauli Veneti inibi non continetur, quę quidem tractat
de excommunicatione lata contra non reuelantes crimen simoniæ: ab eaq́ue excommunicatione non posse quenquam absolui ab alio quàm Romano Pontifice, statuit. atque
hęc posterior pars secundum Syluest. obtinet
contra existentes in Romana curia, qui summo Pontifici, aut illi, cui vices suas commiserit ipse, crimen simonię nōnon reuelauerint. Quin
& hanc excommunicationis pœnam iam per
desuetudinem quandam abolitam esse, adseuerant idem Syluester & Florent. in d. titu. 24.
c. 66.
Apud veteres ante eam constitutionem satis controuersum erat, an collatio beneficij
per simoniam contingens, ipso iure nulla esset, ita quidem, vt ex hoc impediretur Sacerdoti acquisitio, quippe, quę simoniaco ob crimen incapaci minimè conueniret, nam Doct.
in cap. per tuas. in 2. de simo. Abb. in capi. cùm
Clerici. de pact. Anchar. cons. 293. senserunt
collationem beneficij simoniacè factam ipso
iure nullam esse. Idq́ue alij admiserunt quo ad
simoniam publicam, non tamen quo ad occultam. de quibus Gomes. tractat in dicta qu. 12.
Sed sanè constitutio Concilij Constantiensis,
& Pauli Veneti expressim hanc soluit ambiguitatem, cùm ea statutum sit, simoniam etiam occultam nullum ius ab initio acquirere
in beneficio, quod per simoniam habuit, idq́ue meritissimè, siquidem in pœnam criminis
lege humana fit simoniacus eiusdem beneficij
incapax ipso iure. Vnde non tantùm in foro
exteriori, sed in iudicio animæ huius beneficij, & fructuum ex eo perceptorum restitutio
necessaria est ea ratione, quam aduersus Ioan.
à Medina pro intellectu Regiæ legis adnotauimus. Non inficior me in hac obiectione
dissoluenda longiùs fortassis, quàm venationis tractatui par erat, progressum fuisse: id
tamen mihi
cōdonandumcondonandum est, cùm propter expeditiorem & interiorem huius disputationis
cognitionem, tum ex eo, quòd & nostra di|
gressio satis conueniens sit huius regulę peccatum, interpretationi. Imò & eadem causa nihilominùs adhuc libenter quæram, quam ob
rem collatio
† simoniacè facta ignoranti valeat ipso iure, donec in pœnam criminis à iudice
rescindatur. & tamen diuus Thomas in animæ
iudicio censeat, hunc, qui beneficium habuit
ex simonia ab alio eo inscio commissa, teneri
etiam ante sententiam ad restitutionem, cùm
pœnali legi locus non sit in foro conscientię
ante iudicis exteriorem exequutionem. Huic
dubitationi facillimè respondebimus, si diui
Thomæ sententiam hac de re sequamur: is,
inquam, in dicto artic. 6. ad tertium, hæc scribit: Ad tertium dicendum, quòd hoc, quòd aliquis priuetur eo, quod accepit,
nōnon solùm est
pœna peccati, sed etiam quandoque est effectus acquisitionis iniustæ, puta, cùm aliquis emit rem aliquam ab eo, qui vendere non potest. rursus idem Thomas scripserat in responsione ad quęstionem in hunc sanè modum, respondeo dicendum, quòd nullus potest licitè
retinere id, quod contra voluntatem domini
acquisiuit, puta, si aliquis dispensator de rebus
domini sui daret alicui contra voluntatem &
ordinationem domini sui, ille, qui acciperet,
licitè retinere non posset. Dominus autem,
cuius Ecclesiarum prælati sunt dispensatores
& ministri, ordinauit, vt spiritualia gratis darentur, secundum illud Matthæ. 10. gratis accepistis, gratis date: & ideò, qui muneris
interuentu spiritualia quæcunque adsequitur, ea licitè retinere non potest. Hactenus
Thomas, cuius verba in specie retuli, vt ex eis
valeat lector satis percipere, simoniacam Sacerdotiorum collationem, & itidem aliarum
dignitatum & beneficiorum concessionem
nullam esse, nec ius aliquod inquisitionis tribuere ei, cui facta fuerit, non quidem in pœnam criminis, sed quia ex natura rei iure ipso
naturali hæc acquisitio impediatur diuina voluntate, sine qua spiritualia vendi non possunt. Idcircò qui ea ex venditione habuerit,
iure iustitiæ commutatiuæ dimittere tenetur,
& restituere ipsis Ecclesijs particularibus, vel
Ecclesię vniuersali: materia etenim vendibilis non est, atque ex eo titulo emptionis acquiri nequit, vnde restitutionis obligatio meritò deducitur. Inde palàm consequitur beneficium acquisitum per simoniam, inscio eo,
cui collatum est, commissam, etiam in foro animæ dimittendum fore, cùm illud habens
perceperit, & cognouerit vitium simoniæ,
quia ipsa acquisitio peccat propria natura rei,
quæ in venditionem deduci nequit absque
consensu diuino. qua ratione beneficium hoc
acquiri non potuit, nec fuit acquisitum ei, cui
collatum est. Sicuti nec res vendita alicui ignoranti venditorem eam non potuisse vendere,
ei non acquiritur ab initio. Et idem probatur,
quia si materia vendibilis non est, vt constat, parum refert, quòd emptor bona fide emerit,
aut quòd quis bona fide eam habuerit, si
tamẽtamen
emptionis conuentio præcesserit, vt ea daretur. quod maximè est notandum.
Sed iuxta hunc sensum diui Thomę, dubium est, quamobrem iura Pontificia in hoc casu statuerint, collationem beneficij non ipso
iure irritam, sed rescindendam esse, cùm ex diui Thomæ opinione ab initio ex propria natura fuerit ipse actus nullus, nec potuerit vim
aliquam habere lege humana, quę diuinum
consensum supplere nequit? Nam & bona
fides ementis rem alienam absque domini consensu, vel possidentis rem aliquam ex
titulo nullo, tantùm eum defendit, dum ipsa bona fides manet: at accedente mala fide statim restituere ipsam possessor tenetur,
nec est expectanda iudicis sententia, quæ videtur in hac nostra specie requiri ad rescissionem collationis. Ego, si vera est sancti
Thomæ ratio, arbitror, etiam iure humano
hanc simoniacam collationem factam alicui
simonię vitium ignoranti ab initio, nullam
fuisse, & ideò per iudicem exteriorem cogendum eum fore beneficium dimittere cum fructibus à die scientię, & malę fidei perceptis,
& percipiendis, & qui eo tempore nondum
fuerant consumpti: atque item ab eo die
statim teneri ad dimittendum beneficium sibi collatum secundum omnes. Quod minimè
procederet saltem quo ad fructus perceptos,
si titulus ab initio iure humano foret validus,
cùm fructus nequaquam debeantur apud iudicem exteriorem ante sententiam, vel saltem
ante malam fidem, vbi quis per sententiam
priuandus est, non priuatus ipso iure, secundum varias opiniones, quas hac de re tradidimus in Epitome in 4. decreta. 2. parte. capit.
6. §. 8. numero 7. vnde fructus percepti ante
scientiam criminis, licet nondum consumpti, profectò si titulus ab initio validus foret,
minimè essent restituendi, cùm fuerint percepti eo tempore, quo quis titulum ipso iure validum, & bonam fidem habuit. Igitur
Pontificiæ decisiones, quæ hanc simoniacam
collationem rescindendam per sententiam
fore statuerunt, referendæ sunt ad reuocationem facti, quę potiùs declaratio quædam
est, quàm reuocatio iuris, vt tandem iudex
pronunciet, eam collationem, quatenus ita
facta est, reuocandam esse, & reuocari, ac declaret ab initio nullam fuisse. Sæpissimè etenim hæ declarationes apud iura Pontificia
nouæ quædam reuocationes appellantur.
Hinc sanè deducitur titulum hunc simoniacum nullum ipso iure fuisse, & ea ex causa
per iudicem reuocari, non in pœnam criminis.
Quòd si contendat quis,
titulũtitulum hunc ab initio ipso iure validum fuisse: sed tamen in pœnam delicti reuocari debere per iudicis sen|
tentiam, tunc sanè ipse possessor beneficij nullum crimen commisit, nec culpam aliquam
contraxit, donec scientiam habuit simoniæ,
etenim tenebatur statim id dimittere:
ideoq́;ideoque
non dimittens beneficium ita acquisitum, ratum habere videtur simoniæ crimen,
eaq́;eaque ratione ad fructus tenebitur, ab eo die perceptos, iuxta eam opinionem, quæ probat, delinquentem priuandum per sententiam aliqua
re, teneri ad fructus perceptos à die commissi
criminis, atque ad eorum restitutionem posse
per Iudicem
condẽnaricondemnari. Et tamen diuus Thomas pronunciauit, etiam in iudicio animę
hũchunc
teneri ad fructus perceptos ante scientiam criminis, modò hi consumpti non sint bona fide.
vnde vel hæc sententia diui Thomæ falsa est,
vel certè minimè
cōuenitconuenit opinioni, quam modò tractamus, & quæ dictat, in pœnam criminis hunc possessorem beneficij eo priuandum
per sententiam Iudicis fore. Mihi profectò verior videtur Thomę opinio, propter ipsius rei
naturam, & rationes ab eo adductas. Et fortassis iura humana hunc habere
poterũtpoterunt sensum,
vt collatio beneficij facta per simoniam ignoranti, sit ex propria vi, & natura nulla, quamuis statim huic ignoranti per iura humana noua fiat, & à labe simoniæ immunis collatio, ad
tempus
vsq;vsque scientiæ & malæ fidei,
atq;atque ad effectum vt percipere valeat eiusdem beneficij fructus,
eosq́;eosque absq;absque fraude consumere.
Ex eadem diui Thomæ ratione probatur
habẽtemhabentem beneficium per simoniam, cum ipso
Romano Pontifice conuentam, vel commissam ipso sciente, nullum ius in eo habere, nec
acquirere, cùm ex natura rei, lege naturali &
diuina, quibus Papa derogare non potest, ipsa
acquisitio impedita sit absque diuino consensu: nec Romanus PōtifexPontifex simoniæ labem permittere valet, nec vitium & culpam simoniæ
remittere, imò & ipse simoniacus est, si simoniam commiserit, nempe si spiritualia, quæ iure naturali & diuino vendi non possunt, vendiderit. quod notant Doctores in capitulo 1. de
simon. Thomas in 4. distinctione 25. q. 3. artic.
3. Syluest. in verb. simo. §. 4. Card. à Turre cremata, in capit. latorem. 1. quæstio. 1. ad 3. & est
omnium communis sententia. Etenim Papa
non potest id permittere, quod iure diuino &
naturali illicitum & prohibitum extat, quemadmodum satis manifestum est, & vbique à
Theologis & Canonistis frequentissimè receptum.
Et licet quibusdam visum fuerit, Romanum
Pontificem simoniam non committere per
pactiones istas super beneficijs factas, nam ita
hoc indistinctè probant gloss. & Doctor. in capit. ex parte. in primo, de offic. delegat. Anto.
Cardin. & Doctor. in capit. 1. de simo. Decius
in consil. 141. & latissimè Iacobati. in tractat.
de Concilio. libro 4. articul. 5. quorum opinionem veram esse in beneficijs simplicibus: ita non curatis, cùm in his simonia vetita sit iure diuino, existimant Panormit. in capit extirpandæ. §. quia verò. colum. penultima. de præbend. & in dicto capit. ex parte. & in dicto capit. 1. Ioan. Maior. in 4. senten. distinctione 25.
quæstione 3. columna penult. Syluest. in verbo, simonia. quæstio. 3. Carolus Molinæ. in
Alexand. consil. 93. lib. 6. tamen verior est ea
sententia, qua diffinitum est, simoniam non
tantùm in ordinibus, sed & in beneficijs etiam
simplicibus iure diuino, & naturali vetitam
esse, siquidem simonia iure diuino prohibita
est non tantùm in spiritualibus, sed & in his,
quæ spiritualibus annexa sunt. Thom. secunda secundæ quæst. 100. artic. 4. atque ita in specie latè probat Caiet. in opusculo de simonia,
quæstio. 1. cui suffragatur textus in capitul. ex
multis. 1. quæst. 3. vbi legis diuinæ prohibentis
simoniam auctoritas, ad omnia ecclesiastica
traditur. ad idem text. in capit. ex diligenti. de
simonia. sic summus Pontifex etiam in simplicibus beneficijs simoniam punit in dict. extrauagant. 2. de simonia. permittens eam iure diuino damnatam esse.
Non me latet frequentiori Doctorum sententia receptum esse, quòd collatio beneficij
simoniacè facta, nōnon ex natura ipsa conuentionis, sed in pœnam criminis nulla sit, quasi voluntas accesserit conferentis, qui beneficium
ecclesiasticum dare potuit, tametsi hæc datio
admistam habeat iniquitatem ob prætensam
æstimationem spiritualis ad temporale. vnde
secundum Doctor. iure diuino pœna æternæ
damnationis infligitur simoniacis, licet valeat
eo iure collatio beneficij facta ratione simoniæ. Quod maximè refragatur verbis sancti
Thomæ, quæ & à Cardin. sancti Sixti referuntur in capit. statuimus. 1. quæstione prima. columna 1. & 3. in secundo.
Hinc etiam
expẽdiexpendi poterit, quod à
plerisq;plerisque
in controuersiam adducitur, an Papa scienter
conferens alicui beneficium
† ob aliquod temporale, videatur cum eo dispensare circa pœnas iuris humani & Pontificij? & nisi expressim dispensauerit Romanus Pontifex, non censeri tacitè ex hoc easdem pœnas remittere, tenent Panor. in cap. 1. de simonia. Adria. quodlibet. nono artic. vltim. vers. ad 4. Ioan. Maior.
in distinct. 25. quæst. 3. colum. penult. quam in
partem, dubius tamen, inclinat Caiet. secunda
secundæ quæstio. 100. articul. vltim. idem colligitur ex Ioan. Andrea in regul. cui licet. de
regul. iur. in 6. ex contrario remissas esse à summo Pontifice pœnas iuris Canonici, si ex certa scientia beneficium alicui simoniacè contulerit, tenent Syluest. in verbo, simonia. §. quarto. & 19. Paluda. in 4. distinct. 25. quæst. 4. Felin. in dicto capit. 1. de simo. & in capit. de cætero. colum. vltim. de re iud. & Cardin. à Turre cremat. in capit. latorem. 1. quæst. 1. num. 4.
Dominic. Sot. de iustit. & iur. lib. 9. quæstio. 5.
|
articul. 2. ad fin. & q. 8. artic. 2. quorum opinio
probatur ex eo, quòd Princeps sciens aliquem
iure humano impeditum dignitatem habere,
eam illi nihilominus conferens, videatur tacitè & implicitè eum capacem efficere, & cum
eo dispensare: sicuti notant Bart. in l. Barbarius. num. 12. ff. de offic. præt. Alexand. in l. quidam consulebant. per text. ibi. ff. de re iudic.
text. & ibi gloss. in l. 2. C. de crim. sacrilegij.
Romanus consilio 327. Panorm. in cap. cùm in
cunctis. §. inferiora. 3. colum. & in cap. innotuit. col. 4. de electio. & idem in cap. 2. colum.
2. de schismat. Felin. in cap. præterea. nume. 9.
de testibus cogend. Ioan. Staphil. de literis gratiæ & iust. folio 83. cui sententiæ & ipse potius
accedam, sequutus euidentem coniecturam
voluntatis ipsius principis. quo fit, vt si teneamus, collationem simoniacam beneficiorum
in pœnam criminis nullam esse ipso iure, dicendum sit in hac specie pœnam istam simul,
& alias iuris positiui remissas esse à Romano
Pontifice. At si sequamur
opinionẽopinionem diui Thomæ, oportet pręsumere, tacita principis voluntate, denuò iterum collationem factam esse
huius sacerdotij, & eam quidem immunem,
ac liberam à simoniæ vitio.
Hæc tandem eò tendunt, vt certissimum sit,
legem humanam siue in pœnam, siue ob aliam
causam, impedientem primam alicuius rei acquisitionem, in animæ iudicio locum habere,
ac seruandam fore, nec posse eandem rem absque obligatione restitutionis iure obtineri,
quod satis hactenus ostensum est, poteratq́ue
latiùs idem probari. Igitur PartitarũPartitarum lex, quæ
de venatione tractat, aliam interpretationem
patitur. Nam etsi ea constitutio statuerit, feras captas in fundo alieno à venatore, qui per
dominum ingredi prohibitus fuerit, ad fundi
dominum pertinere, non ex hoc impedit primam illarum ferarum acquisitionem, sed tantùm sanxit eas feras domino fundi restituendas in pœnam vetiti ingressus. vnde donec Iudex secundum eandem legem per sententiam
condemnauerit venatorem ad restitutionem,
legemq́;legemque ipsam exequatur, minimè in conscientiæ foro venator tenebitur ad ferarum restitutionem.
Quintò, ab eadem conclusione, quam de venatione constituimus, infertur venatores & capientes feras, aliaq́ue animalia intra fundum
alienum, non teneri in animæ iudicio ad restitutionem, sibiq́ue acquirere capta animalia,
etiamsi agri dominus ius venandi intra eum
alicui locauerit, aut in vniuersum venationem
in eo fundo prohibuerit, ea ratione, quòd ipse
capere velit easdem feras, intra proprium agrum enutritas, & pecunia vendere. hanc opinionem idem Ioannes à Medina probat in dicta quæstione duodecima, cuius ea est potissima ratio, quòd sicut ante prohibitionem domini, ita & post eam dominus ipse nullum ius habet ad feras intra proprium agrum enutritas. Etenim vt ante prohibitionem illæ feræ
nullius erant: ita & post, nullius sunt: idcirco
capientis efficiuntur, nec prohibitio domini
eum effectum operatur, quòd ea animalia, vel
ipsius efficiantur, priusquam capiantur, vel
postquam eo prohibente fuerint per alium
capta, in ipsius domini, non capientis dominium transeant. atq;atque ita hanc sententiam censeo veram esse, licet Florian. in dicta l. diuus
Iacob. de feud. in capit. & cum venationibus.
Chassanæ. in dicto §. 7. rubrica 13. Felin. in capitul. omnes leges. vltim. colum. distinct. 1. &
Claud. Cantiuncula, in dicto §. feræ. existiment, feras à venatoribus captas in eo agro,
cuius fructus consistunt, & percipiuntur ex
venatione, minimè capientium effici, nec ad
eos pertinere, sed esse domino fundi restituendas. per textum in l. item si fundi. §. aucupiorum. ff. de vsufruct. quo probatur, reditus venationis ad vsumfructuarium fundi pertinere. Nam & iure Cæsareo dubia est etiam in exteriori iudicio ea opinio ex glossa, in dicta l. diuus. cuius superiùs mentionem fecimus.
Sed etsi certa esset apud Iudicem exteriorem, in foro tamen conscientiæ, non ita obtineret, sicuti apparet ex his, quæ in præcedenti
illatione adnotauimus. Etenim quòd fundi
fructus in venationem ferarum referatur, parum refert: aut profectò nōnon plus, quàm ipsius
domini prohibitio, ne quis eius agrum vel fundum ingrediatur. Non obstat textus in dicto
§. aucupiorum. dum Iurisconsultus inquit:
Aucupiorum quoque, & venationum reditum Cassius ait libro octauo, Iure Ciuili ad
fructuarium pertinere: ergo & piscationum.
Hactenus Iurisconsultus. Etenim ex eo loco
deducuntur plura.
Primùm, vsumfructuarium posse venari in
eo fundo, in quo vsumfructum habet, nec posse à proprietario prohiberi, ne venetur ipse vsufructuarius. Quod item probatur in l. vsumfructuarium. ff. de vsufructu. deinde colligitur ab auctoritate Iurisconsulti, ad ipsum vsumfructuarium pertinere, quòd is permittat, vel licentiam exhibeat venandi in fundo,
cuius vsumfructum habet: eademq́ue ratione
vsusfructuarius poterit prohibere, ne quis fundum ad venandum ingrediatur.
Tertiò, inde apparet, pecuniam pacto promissam pro licentia venandi alicui concessa, ad
vsumfructuarium pertinere: quia cùm ipse
possit, & ius habeat prohibendi, ne fundum
quis ingrediatur, poterit iustè vendere facultatem & licentiam ingrediendi ad venandum,
vel ad alium licitum vsum. Hinc tamen non
sequitur, feras intra fundum enutritas, esse
fundi proprium fructum, vel eas pertinere
ad vsumfructuarium iure dominij, cùm ipse
in ijs, quæ nullius sunt, & iure naturali com|
munia censentur, non plus iuris habeat, quàm
quiuis alius.
Sextò, deducitur vera interpretatio textus,
in l. si quisquam. ff. de diuers. & tempor. præscript. quo responsum est, posse alicui competere ex vsucapione ius piscandi, aut venandi
in aliquo fluminis publici diuerticulo, vel in
aliqua publici agri parte, ita quidem, vt possit
prohibere alijs piscationem & venationem.
Idem probat textus in l. sanè si maris. ff. de iniur. quod obtinet, vel præscriptione tanti temporis, cuius initium memoriam hominum excedat, vel consuetudine legitimo consensu populi statuta, quemadmodum latè tradiderunt
Bald. in rubr. ff. de rerum diuisione. colum. 1.
Angel. Aret. in §. flumina. Institut. de rerum diuisione. Francis. Balb. in tract. de præscript. 5.
parte. principal. 4. parte. quæstione 6. optimè
Aymon Sauil. in tract. de antiquita. tempor.
4. parte. cap. materia ista. num. 80. Sic & princeps potest priuilegium priuato concedere,
vt ipse solus in aliqua parte maris publici, vel
agri, piscari & venari possit, aliosq́;aliosque ne id faciant prohibere. glos. in dicta l. si quisquam. & in
dicta l. sanè si maris. & in l. venditor. in princip.
per text. ibi. ff. commu. præd. vbi Iurisconsultus de Thynnarijs tractat, quas Hispani dicimus Almadrauas: & sic de piscatione Thynnorum. nam & thynnariam piscationem dixit Vlpianus. Vnde nos Thynnaria dicere possumus
loca in ipso maris littore, in quibus capiuntur
thynni. Sed & hæc loca ita quidem parata &
instructa, vt thynni, & alij huiusmodi pisces capiantur, Cetaria, aut cetariæ dicuntur Latinè
apud Plinium libro 9. cap. 30. & cap. 15. quibus
in locis meminit Plinius cetariarum apud Hispanos. Sic & Horatius lib. secundo Sermon.
Satyra 5. inquit:
Plures annabunt Thynni, & cetaria crescent.
Idem adnotauit post alios AccursiũAccursium sequutus Carol. Ruin. consil. 28. & 29. num. 11. Etenim licet in his speciebus quis contra prohibitionem venetur, aut piscetur, in iudicio animæ, nequaquam tenebitur ad restitutionem
piscium, aut ferarũferarum, quas habuerit: quod probatur ex rationibus, & conclusione prænotatis: in foro autem iudiciali cogetur restituere
in hac specie, propter decisionem legis Partitarum, & propter opinionem gloss. in dicto §. feræ. quibus ferè decisum est, venatorem cogendum esse restituere ea, quæ venatus fuerit prohibente illo, qui prohibere poterat.
Septimò, hinc probatur, venatione prohibita in locis adhuc publicis, per inferiorem à
principe absq;absque iusta causa, qui tamen præscriptione immemoriali, aut priuilegio, aut consensu communitatis, ius prohibendi acquisiuit, quæ iura maximè sunt in iudicio animæ,
& quo ad Deum examinanda, ne Tyrannidem
sapiant: quòd si quis aduersus hanc prohibitionem venetur, sibi acquirit feras, quas venatione habuit, nec tenetur in conscientiæ foro eas restituere: quod probatur si rationes, &
conclusionem, quas modò præmisimus, diligenter obseruemus. Et fortassis in foro iudiciali, & si vera foret sententia glossæ, in dicto §.
feræ. quæ lege Regia partita. comprobata est,
ipse illam conclusionem seruandam esse censerem, cùm quis habet ius prohibendi venationem ea ratione, quòd fundus priuatus sit,
non communis, vel quia ipsi soli ius venationis competit, & non alteri eo inuito. Alioqui
vbi venatio prohibetur in vniuersum, quo ad
loca publica alijs ex causis, tunc satis erit quòd
iudex condemnet ad pœnam legis, vel statuti,
aut edicti prohibentis, nec debet necessariò
ad restitutionem animalium condemnare.
Illud profectò prætermittendum non est,
quòd prohibentes venationem,
† vel in locis
publicis, vel priuatis, etiam proprijs, tenentur
ad restitutionem damni vicinis illati ex multitudine animalium, quæ in loco prohibito ob
interdictam venationem enutrita exterius erumpunt, & messibus, ac segetibus exitium, ac
deuastationem inferunt: sicuti eleganter respondit Caieta. in tract. 17. quęstionum, capit.
duodecimo. Nec iusta est excusatio prohibentium venationem intra proprios agros, si permiserint eorundem animalium occisionem,
quoties proprium fundum egressa in vicinorum agros diuerterint. Etenim tenentur hi,
qui prohibita venatione causam dederint animalium multitudini, & deinde ex hoc vicinorum prædiorum damno, vel illas feras includere, aut earum innumeram multitudinem extinguere, saltem diminuere, vel permittere liberam venationem, aut illatum damnum soluere. argumento textus in l. 2. §. vlt. ff. si quadru. paup. fecisse dica. l. item Mela. §. item cum
eo. ff. ad legem Aquiliam. l. hi enim. l. & generaliter. & l. qua vulgo. ff. de ædilit. edict. & eorum
quæ notant Romanus singul. septingentesimoquarto. Innoc. Abb. & Doct. in cap. ad audientiam. de homicid.
Præterea licet secundum quorundam opinionem, quam modò probauimus, qui venatur in alieno fundo domino prohibente, non
teneatur in animæ iudicio ad
restitutionẽrestitutionem eorum animalium, quæ per venationem habuerit, nec ad eorum æstimationem, tenetur tamen ad æstimationem damni, quod per eam
venationem domino prohibenti dederit. In
hac verò æstimatione habenda est ratio animalium, quæ nisi extraneus venatus fuisset, dominus fundi, eiusúe conductor habuisset,
suaq́;suaque fecisset per apprehensionem. Item habenda ratio est venationis, quæ in eo fundo per dominum solum exerceri solebat. Tandem hic venator, qui domino prohibente agrum
alienũalienum
ingreditur, non tenetur ad restitutionem ratione captorum animalium, sed ratione damni illati per venationem ipsi do mino, qui ve|
nari iure, & iustitia solitus intra proprium agrum fuerat, quod in specie visum est Ioann. à
Medina, in dicta quæstione duodecima. Imò
& venatores omnino tenentur ad damnum,
quod agri domino intulere in fructibus & segetibus, etiamsi expressa prohibitio non fuerit præmissa, cùm sufficiat tacita, quo ad istud
damnum.
Sed proximè dictis obstat fortissimè Iurisconsulti responsum, in l. quemadmodum. §.
planè. ff. ad legem Aquiliam. planè, inquit Vlpianus, si culpa nautarum id factum sit, lege Aquilia agendum. Sed
† vbi dam ni iniuria agitur ob retia, non piscium, qui adeò capti non
sunt, fieri æstimationem, cùm incertum fuerit
an caperentur. Idemq́; & in venatoribus & aucupibus probandum. Hactenus ipse Iurisconsultus, à quo non posse incertum piscium, aut
ferarum in venationibus & piscationibus æstimari, quia plura contingere possent, ob quæ
nec feræ, nec pisces caperentur, adnotarunt
Paulus de Cast. in l.
nōnon vtiq;vtique. §. vlt. ff. de eo quod
cert. loco. Romanus in singulari. 681. Præposit.
in c. iuuenis. de sponsalib. tertia col. Boërius
in additionibus ad Dinum, in rubric. de regulis iuris. secunda columna. & Scoliastes quidam Panor. in c. commissum. de deci. litera E.
asseuerantes minimè deberi
æstimationẽæstimationem, nec
interesse piscationis, aut venationis ab eo, qui
alterum iniuria & iniquè piscari, aut venari impedierit, eiusúe retia ruperit. idem & in eo, qui
piscatorem aut venatorem, qui victum inde
quærebat, percusserit vel occiderit, nam licet
alioqui operæ percussi, aut occisi præsentes, &
futuræ soleant æstimari. l. ex hac. ff. si quadrup.
paup. feciss. dicat. piscatoris tamen, aut venatoris percussi operæ minimè æstimabuntur, vt
omnino incertæ. facit ad hoc textus in §. illud
quæsitum. Institut. de rerum diuisio. Sed Iurisconsulti locus in dicto §. planè, ita accipiendus est, vt obtineat in littoribus & fluminibus,
vbi piscatio certa non est, sed admodum rara,
& incerta, quod plerumque contingere solet:
siquidem piscatores hac ratione sæpius eluduntur, quàm capiant. At vbi piscatio, aut venatio vberrima & optima est, ac certissima,
quæ fallere non solet, profectò tunc amissio captus piscium, propinquum est interesse & probabile: vnde æstimari debet. l. ait lex. in fine. ff.
ad legem Aquiliam. cum l. sequenti. sicuti eleganter explicat Carolus Molinæus, in l. vnica.
C. de sententia. quæ pro eo quod interest. numero octuagesimoquarto. quo fit, vt impeditus piscari, aut venari ab eo, qui iure impedire
non potuit, agere valeat non tantùm ad retia
rupta,
eorumq́;eorumque æstimationem: sed & ad æstimationem piscaturæ, quæ iuxta tempus & locum certa imminebat.
Quin & præter hanc æstimationẽæstimationem potest &
altera in his piscationibus & venatio nibus constitui æstimatio, si piscator aut venator certum
quotidie lucrum habeat ex pacto, quod cum
altero pepigerit, vel ei det centum pro cuiuslibet diei piscatura. Etenim ex hac pactione,
piscator habere debet pro cuiuslibet diei piscatura centum, & ea certissima, siue piscatio
vberrima sit, siue sterilis, textus singularis in l.
si iactum retis. ff. de actio. empt. quo in loco Iurisconsultus illum approbat contractum, quo
iactus retis emitur, quicunque is futurus sit.
Idcircò inibi est etiam responsum, quòd si piscator præmissa conuentione inita nolit remittere, emptor poterit aduersus eum agere
ad æstimationem, atque æstimabitur incertum illius iactus, id est, alea illa, quæ in venditionem deducta fuit, quod & Bartolus tradit
in l. cotem. §. qui maximos. secunda columna. ff. de public. facit textus in l. nec emptio.
ff. de contra. emptione. Nec ex Iurisconsulto
intelligas, incertam esse huius rei æstimationem, sed esse æstimandam aleam illam, & iactum retis, qui ob varium successum & dubium, incertum quid dicitur à Iurisconsulto.
Hinc & illud constat in prædictæ l. exemplo,
emptorem posse agere contra venditorem ad
iactum retis, vel ad eius æstimationem, vt modò diximus, etiam si maior sit ęstimatio, quàm
precium conuentum: nam id plerumque euenire poterit, atque eadem ratione deducitur,
posse venditorem impeditum iactum retis
mittere, agere aduersus impedientem non
tantùm ad precium conuentum, sed etiam ad
illam æstimationem iactus retis, quam emptori soluere coactus venditor fuerit. Ex quibus
tandem apparet defendi posse opinionem Ioannis à Medina, cuius paulò antè mentionem
fecimus. Inde etiam probatur, piscatoris &
venatoris percussi, aut occisi, operas æstimandas fore, & posse iustissimè æstimari: quidquid præcitati Doctores voluerint. Sic etiam
patet error illius, qui Panormitano scholia
adiecit, in dicto capitulo, commissum. dum
scripsit: impedientem aliquem piscari, vel retia piscatoris rumpentem, non teneri ecclesiæ
ad æstimationem eius, quod ex piscatura decimæ ratione poterat competere. Etenim falsa est hæc opinio, quia & ipsi piscatori, aut
venatori restituenda est æstimatio piscaturæ
arbitrio boni viri, & huius æstimationis pars
decima Ecclesiæ debetur, vbi ex piscationibus
& venationibus decima soluitur.
Postremò est hac in re animaduertendum
ad textum, in dicto §. illud quæsitum. Instit. de
rerum diui. quo responsum est, feram
† ab aliquo venatore, etiam letali, secundum Theophilum, vulnere, non aliter effici vulnerantis,
quàm si ab eo capta fuerit: & ideò si ea vulnerata fugiens per alium capta sit, ipsius capientis fieri. probatur hoc & in l. naturalem. §. illud. ff. de acquirendo rerum dom. notat Bart.
|
in l. quo minus. quæstione quinta. ff. de fluminibus. & idem erit in fera per retia, & instrumenta venatoris illaqueata: nam si per alium,
quàm apponentem retia, fuerit capta ex ipsis
laqueis, eius efficitur, non illius, qui rete posuit. Regia l. 20. titulo 28. part. tertia. quæ quidem constitutio addit in aliquot huius regni
locis
cōtrariumcontrarium seruari, vt sit ipsius feram percutientis, aut illaqueantis venationis instrumento, quod fori lex expressim aperit & refert libro tertio, titulo quarto, l. 17. hanc item
opinionem, vt fera sit percutientis, seruari
consuetudine, testatur gloss. in dicta l. naturalem. §. illud. Nam cùm in hac specie minimè
tractetur de pœna constituenda, etiam in foro conscientiæ & animæ iudicio, erit seruandum id, quod per leges humanas vel consuetudines legitimè præscriptas, fuerit statutum.
Secunda proponitur in hoc venationis tractatu conclusio. Venatio
† & piscatio ferarum
& piscium, qui priuatim alicuius proprij sint,
adeò natura rei prohibentur, vt non secùs ad
restitutionem venatores,
piscatoresq́;piscatoresque teneantur, quàm si domesticum, & mite alicuius animal capiant. Probatur hæc conclusio ratione
iustitiæ commutatiuæ, à qua deducitur obligatio restituendi ex causa acceptionis iniquæ,
quæ processit in damnum & iniuriam proximi, cuius propria res capitur & aufertur. Vnde & in hoc casu potest dominus aduersus venatorem agere actione furti. §. Gallinarum.
Institut. de rerum diuisio. l. Pomponius scribit. §. idem Pomponius. ff. famil. herciscun. l.
vsumfructuarium. ff. de vsufruct. quæ quidem
Iurisconsultorum responsa hanc conclusionem & illationem præmittunt, sed & ipse aliquot ex hac assertione deducam, quò facilius
percipiatur eius intellectus.
Primùm, hinc infertur, venatorem teneri
ad restitutionem animalium, quæ quis priuatim inclusa viuarijs, leporarijs, piscinis, aut stagnis habebat, etiamsi ab his locis animalia
hæc exire soleant, modò habeant consuetudinem eundi & redeundi: cùm isthæc animalia
non habeant libertatem omnino exeundi loca septa, saltem possit dominus exitum impedire facilimè, occlusis viuarijs. Idem erit in apibus priuato alueo inclusis, & de ceruis priuatæ syluæ muro circundatæ. Constatq́ue hoc
corollarium in l. tertia. §. item feras. ff. de acquirenda possessio. & in dicto §. feræ. cum sequentibus. & in l. 21. titul. §. 28. parti. tertia.
Procedit tamen quando hæc viuaria, leporaria, piscinæ, & stagna facta fuerint priuata hominum opera, quòd si ab ipsis animalibus naturaliter facta fuerunt absque industria priuatorum, secùs erit. ex §. apium. Instit. de rerum diuisio.
Secundò hinc colligitur, horum animalium
restitutionem faciendam esse eorum priuato domino, etiam si capta fuerint extra locum illum, quo includuntur, modò non amiserint
eundi & redeundi consuetudinem. Adhuc enim propria sunt illius, qui ea incluserit, quòd
expressim in conscientiæ iudicio adnotauit
Ioannes à Medina, dicta quæstione duodecima. & probatur in locis modò citatis, quamuis venator nulla arte, nec industria vsus fuerit ad deducenda illa animalia extra septa, &
loca quibus includuntur, in locum sanè publicum. At in casu primæ conclusionis venator etiam arte, & industria educens feras, & animalia extra locum prohibitum, nōnon tenetur ad restitutionem animalium, licet possit quandoq;quandoque
dici, eum obligari ad damni ex hac venatione
illati compensationem, iuxta ea, quæ tradidimus septimo prioris conclusionis corollario.
ad nihilum autem teneretur venator, qui feras & animalia extra locum vetitum, absq;absque vlla
eius fraude digressa caperet & occideret, quod
superiùs satis probatum est.
Tertiò, ex hoc manifesti iuris est, quòd si
quis arte & fraude columbas deducat ab alterius columbario, adq́;adque proprium attrahat, tenebitur is ad columbarum restitutionẽrestitutionem, etiam
in animæ iudicio. Eritq́;Eritque in foro iudiciali puniendus, secundum ea, quæ hac de re notauit Cæpola de seruit. rusti. prædio. c. de columbario.
& c. de venatione.
Quartò, planè constat ex secunda conclusione ratio, quare prohibeantur venatores, & alij
quicunq;quicunque, balistis, similibúsue instrumentis vti
ad occidendas columbas, quæ in priuatis columbarijs nutriuntur, quod Cæpola tradit in
d. c. de columbarijs. Guido Papæ, quæstio. 218.
Regia lex 22. facit ad idem. tit. 28. part. 3. permissum tamẽtamen est quibuscunque, vt certo quodam spacio loci à columbarijs remoti columbas occidere possint, idq́ue spacium iuxta decretum supremi Senatus vnius leucæ limitibus definitum est.
His verò quæ diximus, partim refragatur
text. singularis in l. tertia. §. item feras. ff. de acquirenda possess. quo in loco Iurisconsultus
respondit, animalia in clusa
† viuarijs, & columbarijs priuatis, pisces item in piscinam congregatos à domino fundi possideri: non sic pisces
inclusos in stagnis, nec feras in saltibus circumseptis degentes & euagantes: nam hæ à
domino fundi minimè possidentur. Ecce igitur qualiter non omnino par ius sit in saltibus
circumseptis, & stagnis, quod in viuarijs, piscinis, & columbarijs, atque ideò cùm inter hæc
ratio differentiæ à Iurisconsulto constituatur,
patet in his non esse hanc secundam conclusionem omnino constituendam. Huic autem
obiectioni primùm respondetur, quo ad dominium,
nōnon esse discrimen vllum inter stagna
& saltus, piscinas & viuaria, modò saltus & stagna, vtcunque longissimi spacij sint, manu hominum, & priuata industria fuerint circum|
septa & fabrefacta: hancq́ue sententiam olim
Salmanticæ publicè veram esse probare conatus fuit, tametsi quo ad possessionem piscium,
& ferarum in particulari, distinctio Iurisconsulti mihi maximè placeat:
hancq́;hancque arbitror esse illius responsi veram
interpretationẽinterpretationem, quam
deduxi ab Accursio ibi, quem sequuntur Angel. Imol. Alex. & Doctor. communiter, & præ
cæteris Vincenti. Hercul. in §. Nerua filius. nu.
2. eiusdem l. 3. sed licet quo ad possessionem
manifesta sit, ac certissima Iurisconsulti & Interpretum differentia: eaq́ue ex litera illius responsi expressim constet, tamen adhuc, & quo
ad dominium eandem esse differentiam admittendam à priori discedens sententia nunc
opinor, propter rationem, qua
IuriscōsultusIurisconsultus,
eiusq́;eiusque interpretes vtuntur. ea enim, quòd pisces stagnorum, & feræ in saltibus circumseptis enutritæ, libertati naturali relictæ sint,
quæ quidem ratio probat hos pisces, hasq́ue
feras nondum in vllius dominium transisse,
donec per occupationem capiantur. oportet
tamen, cùm discrimen constitutum sit à Iurisconsulto inter viuaria, & saltus, etiam circumseptos, piscinam & stagna, diligenter perpendere harum dictionum proprietatem, secundum quam Iurisconsulti responsum accipiendum est. Viuaria quidem dicuntur loci, quibus vel aues, vel pisces, vel feræ continentur ad
victum humanum, hominum quidem industria animalibus in ea loca immissis, vt nutriantur,
aliaq́;aliaque progenerent ad mensuram delitias,
ex l. vsufructuarius venari. §. viuarijs. ff. de vsufructuarijs. Plin. libr. nono, capitulo quinquagesimoquarto, & lib. 8. cap. 52. dicuntur etiam
viuaria apud Columellam, lib. 8. cap. 1. loci, vbi
nemoribus clausis pecudes syluestres custodiuntur. Stagna dicuntur, quòd temporalem
continent aquam inibi stagnantem, quæ
plerumq;plerumque hyeme cogitur, nec fluit, nec refluit. l. 1.
ff. vt in flumi. publi. nauig. lic. Piscina verò est
ea, in quam pisces humana industria mittuntur, vt ibidem nutriantur. Igitur quo ad dominium & possessionem pisces piscinarum, & feræ viuariorum, pertinent ad dominum fundi,
cui piscina & viuaria accedunt. At pisces stagnorum, & feræ in nemoribus circumseptis
euagantes, non sunt ipsius domini, nec quo ad
possessionem, nec quo ad dominium, quoties
saltus, vel stagna natura loci, arborum densitate, aut rupibus circumsepta sunt. Quòd si fuerint circumsepta nemora ipsa, & stagna, opera
& industria hominum, tunc idem erit, ac si pisces & feræ nihilominus relictæ sint in naturali libertate. Sed si hominum opera ita sint animalia circumsepta, vt naturalis libertas earum
ex hoc impedita sit, profectò non video, qua
ratione hæc ad agri dominum
nōnon pertineant.
Nisi velis ad literam obseruare Iurisconsulti responsum in dicto §. item feras. cuius hæc sunt
pulchra verba. Item feras bestias, quas viuarijs incluserimus, & pisces, quos in piscinam coniecerimus, à nobis possideri. Sed eos pisces,
qui in stagno sunt, aut feras, quæ in syluis circumseptis euagentur, à nobis non possideri,
quoniam relictę sint in libertate naturali: alioqui etiam si quis syluam emerit, videri eum omnes feras possidere, quod falsum est. Hæc Iurisconsultus. Qui coniectionem piscium in piscinam, &
cōclusionemconclusionem ferarum in viuaria hominum industria, & opera facta, ne feræ vagari possint, exigit, vt earum possessio fundi domino competat, & acquisita sit.
SVMMARIVM.
-
1 Princeps superiorem minimè recognoscens, ius
habet indicendi bellum.
-
2 Iustum bellum non tantùm dicitur ex auctoritate indicentis, sed & causa.
-
3 Iustum bellum est, quod fit ad defensionem, vel
vindictam, vel punitionem.
-
4 Rebellio est iusta causa gerendi bellum, & inibi
traduntur aliæ iustæ belli causæ.
-
5 Jmperator, an sit totius mundi dominus, etiam
quo ad protectionem? quo in loco quæstio latissimè disputatur.
-
6 Potestas spiritualis, in quo à temporali differat.
-
7 Summus Pontifex an habeat̃habeatur temporalem iurisdictionem, in actu, vel in habitu.
-
8 Jntellectus Bart. in l. 1. §. per hanc. ff. de rei vend.
& ibi dominiorum distinctio.
-
9 Reges Hispaniarum immunes sunt, & liberi à
Cæsarum imperio.
DEcimoquintò
potissimũpotissimum à principali regula procedit disputatio
de restitutione rerum, quæ à militibus bello capiuntur: quæ necessariò illam præmittit, quòd sit
bellum iustum, & quæ ad belli iustitiam requirantur. Nec tamen hîc de bello ita longè
tractabimus, vt videamur ex professo
rẽrem istam
tractandam, & examinandam assumpsisse: sed
obiter quæ iustitiam belli attinent, compendio quodam expediemus. Igitur præcipuè ad
belli iustitiam primò necessaria est auctoritas
principis, qui bellum indicere possit. Priuatus etenim, qui superiorem habet, apud quem
possit iniuriarum agere, resq́ue proprias ab
alio captas exigere, bellum gerere nequit,
præsertim quòd principi, cuius imperio subditus est, iniuriam facit, si eo inuito, vel absque
eius auctoritate bellum alteri indixerit. Habet autem ius indicendi bellum Princeps,
† qui superiorem neminem habet in eius
principatu, secundum Augustinum libro 22.
contra Faustum, capit. 74. capitul. quid culpatur. 23. quæstione prima. Isidorus libro
decimooctauo Etymologiarum. & capitulo
|
primo, vigesimatertia quæstione secunda. l.
hostes. ff. de capti. & postlimi. reuers. l. hostes.
ff. de verborum significatione. item adnotarunt Diuus Thomas & Caieta. secunda secundæ, quæstione quadragesima, articulo primo.
Innocentius in capitulo, olim. in primo de restitutione spoliato. idem & post alios Panormita. in capitulo, sicut. de iureiurand. numero
septimo. gloss. & ibi Docto. in summa 23. quæstio. 2. Barto. in d. l. hostes. nume. 14. ff. de capt.
& est communis opinio apud eos, qui hanc
materiam tractauere. ac deducitur ex traditis
per Adrian. in 4. senten. tract. de restit. cap. aggredior casus speciales. & Flor. 3. part. titu. 4.
c. 1. §. 9. Syluest. in verb. bellum. primo. quæst. 1.
Caieta. in 2. tomo opuscul. quæst. vlti. Maior.
in 4. sentent. distin. 15. quæst. 20. Alfon. à Cast.
lib. 2. de iusta hæret. punit. c. 14. Cardi. à Turre cremata in d. c. quid culpatur. Ioan. Andr.
& Doct. in c. 1. de homicid. lib. 6. Ioan. Lignianus in tract. de bello. c. 13. glos. Bartol. 2. col. &
post eum Iuniores in l. ex hoc iure. ff. de iustit.
& iure. Oldrad. consil. 70. Ioan. Eckius Homilia vlti. Dominicæ tertiæ post Epiphaniam, ex
quibus frequentiori eorum sententia ad iustitiam belli
† non tantùm est necessaria auctoritas eius, qui potest
bellũbellum indicere, sed & iusta in dicendi belli causa: & præterea recta bellantium, & indicentium bellum intentio, vt
sanè fiat, & bellum geratur animo propulsandi iniuriam à Republica,
eidemq́;eidemque irrogatam
vindicandi. Sed quia hæc vltima causa non pertinet ad
restitutionẽrestitutionem captorum in bello, cùm,
etsi desit recta bellantium intentio, nihilominus capta in bello alioqui iusto, & indicto ab
eo, qui indicere potuit, non ex hoc sunt restituenda: quod in specie notant Adrian. in d. c.
aggredior. Caieta. dicta quæst. 40. articu. 1. ad
fin. Maior. in dicta quæstio. 20. versic. istis notatis. Syluest. in verb. bellum. quæst. 1. & Ioan.
Eckius in distinct. homilia vlt. colum. 4. siquidem restitutionis obligatio nunquam oritur
à praua capientis intentione, auctore Thom.
2. 2. q. 66. arg. 8. versicu. ad primum. alias iustas
belli causas persequemur, præter
eāeam quæ semper ad iustitiam belli publici necessaria est, auctoritas scilicet principis.
Inter alias belli causas, quę iustissimę censeri solent, illa est omnium probatissima, & ad
quam ferè omnes, quæ tradi consueuere, referri possunt, quòd bellum fiat ad
† defensionem
Reipublicæ, ne ea à Tyranno per vim opprimatur: item ad defensionem proprij imperij,
& prouinciarum ad id pertinentium, quasi fiat ad defensionem personarum, & rerum. d.
cap. olim. in primo. de restitu. spoliat. l. vt vim.
ff. de iusti. & iure. c. 2. de homicid. l. furem. ff. ad
leg. Cornel. de sicarijs. l. itaque. ff. ad legem Aquil. l. 3. tit. 8. part. 7.
atq;atque hanc esse iustam belli causam fatentur Thomas & præcitati Doct.
qui & idem esse censent, quoties bellum geritur ad vindicandam iniuriam iniquissimè illatam. quorum sententia probatur auctoritate Augustini. lib. 5. quæstio. 10. super Iosue. iusta, inquit, bella solent diffiniri, quæ vlciscuntur iniurias. ad idem facit, quod scribit post
AzonẽAmazonem gl. in l. nullus. C. de Iudæ. asseuerans, etiam priuatum posse iniuriam sibi factam vlcisci
propria autoritate, quoties ei permissum non
est, nec suppetit facultas vocandi offensorem
ad iudicium, vt per iudicem is cogatur iniuriam compensare, & satisfacere iniuriam passo.
cuius gl. meminere Felin. in d. c. 2. de homicid.
Panor. in cap. 1. de iudic. numero 33. Alexan. &
Ias. in l. miles. §. qui iudicati. ff. de re iudica. tametsi in priuato Azo in summa eam opinionem intelligat veram esse, modò vindicta fiat
absq;absque occisione, &
ꝑeussionepercussione offensoris, quod
quidem moderamen in principe, qui superiorem non habet, minimè procedit. His accedit
gl. in c. iusgentium. 1. dist. cuius ipse
mentionẽmentionem
feci in lib. 1. Variar. resol. c. 1. ad fi. ex quib. constant duæ causæ iustæ ad bellum indicendum.
Etenim bellum iustum, vel est defensiuum, vel
vindicatiuum. Defensiuum verò, etiam priuatis licet
absq;absque auctoritate superioris, vel principis, cùm ad defensionem ipsa Iuris naturalis
lex auctoritatem præstet. d. l. vt vim. qua ratione hęc defensionis causa maximè iustificat bellum publicum, quodq́ue publica auctoritate
fit: tametsi itidem & absque ea ex legis naturalis auctoritate possit bellum publicum ad
defensionem geri: quod satis manifestum est.
Tertia proponitur belli causa, contumacia
† seu rebellio iniquè recusantis Imperium,
cùm subditi aduersus Principem insurgunt,
nec volunt ei obedire, etsi fuerint ab illo sæpè
admoniti. hæc probatur, quia grauis iniuria
Deo, & principi fit, si eius Imperio subditi resistant. ad Rom. cap. 13. itaque inquit Paulus,
qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit.
Sic Dauid rex bellum mouit aduersus Seba filium Bochri, propterea quòd populum solicitauit, vt à Dauide Rege ad ipsum deficeret. 2.
Regum capi. 20. vnde & August. d. lib. 22. contra Faustum, cap. 74. ait, aduersus violentiam
resistentium, siue Deo, siue aliquo legitimo
Imperio iubente, gerenda ipsa bella suscipiuntur à bonis: cùm in eo rerum humanarum
ordine inueniuntur, vbi eos vel iubere aliquid tale, vel in talibus obedire iustè ipse ordo
constringit, capit. quid culpatur. 23. quæst. 1.
idem Augusti. quæstio. 10. super Iosue. libro 6.
quæstio. inquit, Iusta bella solent definiri, quæ
vlciscuntur iniurias. sic gens, vel ciuitas plectenda est, quæ vel vindicare neglexerit, quod
à suis improbè factum est, vel reddere, quod
per iniuriam ablatum est. capit. dominus. 23.
quæstio. 2. Hoc ipsum constat ex Aristote. libr.
7. Polit. capit. 14. ad fin. vbi bellum iustum esse
censet, vt in seruitutem redigantur, quos seruire oportet, & vt his, qui seruitute digni sunt,
|
legitimè dominetur. Idem Aristot. dixerat 1.
polit. cap. 5. ex nostris, Innocent. communiter
receptus in dict. cap. olim. in 1. de restitut. spoliat. hanc esse iustam belli causam opinantur,
tametsi existimet potius esse exequutionem
iurisdictionis, &
punitionẽpunitionem rebellium in hoc
casu, quàm bellum, & ideò captos in eo non
effici seruos capientium, quod maximè est obseruandum. Nam & idem optimè adnotauit
Ioan. à Terra Rubea in tract. contra rebelles.
3. part. articu. 10. conclusi. 13. qui hanc tertiam
iustam belli causam etiam tradit ex l. amissione. §. qui deficiunt. ff. de capi. diminut. l. si quis
ingenuam. §. in ciuilibus. ff. de captiuis.
Quarta causa huc referri poterit, cùm bellum iustissimè indicitur ad repetendas res,
quę per violentiam ab hoste detinentur, & hęc
constat ex Augustino in præcitatis locis, & 2.
Reg. cap. 2. vbi Dauid mortuo Saule bellum
gessit contra Isboseth filium Saulis, qui occupare nitebatur regnum Israël, quod Dominus
per Samuelem Prophetam tradiderat Dauidi. Suntq́ue passim hac de re innumera exempla, cùm apud Fideles, tum apud Ethnicos,
qui bella acriter gessere ad repetendas proprias res, quas alioqui repetere absque Iure ciuili minimè potuissent Arma, inquit apud Lucanum Cæsar, tenenti omnia dat, qui iusta negat. Vnde & hæc causa ad præcedentes pertinet, cùm sit vindicatio iniuriæ ex eo illatæ,
quòd res propriæ inuito domino detineāturdetineantur.
Quinta etiam ex ratione iniuriæ illatæ traditur iusta belli causa, cùm quis alium impedit, ne per aliquam prouinciam transeat, etiam propriam impedientis, modò transitus ille innoxius futurus sit. Etenim licitum est,
tunc bellum impedienti mouere. Nam cùm
transitus innoxius, qui Iure humanæ societatis debetur, negatus fuerit iustè, neganti bellum infertur.
Quam quidem causam probat Historia
sacra Numerorum. c. 21. quo in loco scriptum
est, filios Israël pugnasse contra Seon & Og
Reges Amorreorum, præterea quòd illis permittere noluerunt transitum innoxium in
terram sibi à Deo promissam: qua de re diuus
Augustinus libro quart. Quæstionum c. 44.
super Numeros inquit, Notandum est sanè,
quemadmodum iusta bella gerebantur, innoxius enim transitus negabatur, qui Iure humanæ societatis æquissimo patere debebat.
refertur à Gratiano in cap. vltim. 23. quæstion.
2. tradit Ioan. Lup. quinta parte de regno Nauarræ. §. 3. Bartol. in l. 1. C. de Paganis. Iason in
l. ex hoc iure. 2. colum. ff. de iusti. & iur. Albertinus in Rubr. de hæret. in sexto. q. 8. nume. 12.
ad has ferè causas plures aliæ reducuntur,
quas præcitati Doctor. & præsertim doctissimus Alfonsus à Castro in dict. libr. secundo,
cap. 14. diligenter congessere.
Hinc denique obseruandum est, quid de represalijs, vt vulgari dictione vtar, iure respondendum sit. Nam summus Pontifex in c.
1. de iniur. libr. 6. eas non omninò licitas esse
insinuat, dum asseuerat à Iure naturali, & diuino aliquantulum dissidere, prius tamen illud præfari oportet, apud veteres morem
ac legem fuisse vetustissimam quidem, quia
sancitum erat in hunc sanè modum, si quis violenta morte obierit, pro hoc gentilibus & cognatis androlepsiæ sunto, quo ad iudicium
sceleris, pœnasq́ue subierint, vel necis auctores dediderint. Androlepsia verò ad tres
vsq;vsque,
nec eo amplius esto. huius legis meminit Demosthenes in oratione aduersus Aristocratem: qui sensit, Androlepsiam istam lege permissam esse contra eos, apud quos cædes facta
fuerat. Iulius verò Pollux, eam permissam fuisse scribit contra eos, qui homicidam profugum susceperint, nec eum petentibus dederint, nec ad criminis
pœnāpœnam, nec ad vindictam,
nec ipsi iustè punierint: vnde moris antiquissimi fuit, vt qui homicidium perpetrassent, si
cùm in exteram vrbem profugissent, ad pœnam expostulati non dederentur his, ad quos
facinus admissum, eiusq́ue vltio pertinebat,
vt permitteretur iniuriam passis pignerandi
potestas, quam Androlepsiam Græci vocant.
meminit huiusce rei Budæus in annotationibus ad l. aut facta. §. euentus. ff. de pœn. quo in
loco scribit: quas vulgò barbarè dicimus represalias, Latinè dici posse pignerationes,
quemadmodum & eas appellat summus Pontifex in dict. cap. 1. de iniurijs. in 6. vel Clarigationes, vt visum est Hermolao. Ad
hũchunc etenim
modum represaliæ quotidie permittuntur,
vt si qua ex gente latrones, aut piratæ, vel quicunque alij, homicidia, rapinas aliáue scelera
perpetrauerint, iniuriam damnúmue intulerint, nec iniuriam damnúmue passi potuerint
eius obtinere vindictam, aut iustitiam consequi apud eam Rempublicam, cui scelerum auctores subijciuntur, & quę eos susceperit, tunc
liceat iniuriam passis pignerationibus vti aduersus illius Reipublicæ homines, cuius moris iustitia communi omnium consensu deducitur ab auctoritate Augustin. q. 10. super
Iosue. quem Gratianus retulit in dict. capit.
dominus. 23. q. 2. eiusdem & nos paulò antè
meminimus. is enim inquit, sic gens, vel ciuitas plectenda est, quæ vindicare neglexerit,
quod à suis improbè factum est. idem Regia l.
4. tit. 7. part. 5. vnde pignorationes istæ licitæ
censentur, iuxta quorundam opinionem,
quam latè examinarunt Anchara. Dominic.
Francis. & Iacobus de Canibus in relectione
c. 1. de iniur. in 6. Bart. in tracta. de represalijs.
Bal. & Salyc. in Authen. omninò. C. de actio.
& obligat. Innocen. in c. olim. de resti. spol. Iacob. de Bellouisu in Authent. vt non fiant pignorationes, Syluest. verb. represaliæ, quorum rationibus latè perpensis, præsertim his,
|
quæ latiùs cæteris Iacobus de Canibus tradit,
ego censeo, non aliter represalias licitas fore,
quàm eo modo, quo bellum licitum Iure naturali, & diuino, atque humano
cẽseturcensetur. Nam
à iustitia belli ad represaliarum ius argumentantur ferè omnes, & maximè auctoritate diui Augustini vtuntur. vnde omninò requiritur
auctoritas eius principis, qui bellum indicere
potest: & præterea causa illa, quæ secundum
AugustinũAugustinum, iustum bellum efficere solet, nempe, quòd illa Respublica, aduersus quam inducuntur pignerationes istæ, neglexerit vindicare, quod à suis improbè factum fuerit.
Hinc ni fallor, manifestum est, quòd plerique hanc quæstionem disputantes probare conantur: nempe represalias istas, seu clarigationes non esse licitas, quo ad ostensionem
personarum innocentum, & qui nullam culpam damni illati contraxerunt, quasi permissum sit, alium pro culpa alterius puniri in rebus, non tamen in personis, quod alibi à nobis disputatum est. etenim, cùm istæ pignerationes ad similitudinem iusti belli ex Augustino permittantur: sicuti in bello iusto non licet principali intentione, & opere, innocentes occidere: fœminas inquam, nec infantes:
licet tamen per accidens, scilicet cùm aliquod
oppidum machinis, ignibus, & tormentis concutitur: id siquidem natura belli dictat, cùm
aliter geri non possit, sic in his clarigationib.
publica & iusta in dictis auctoritate non licet
principali intentione personas innocentes offendere eos occidẽdooccidendo aut percutiendo, quamuis liceat bona eorum capere: permittit tamen conditio rei, quod ex accidenti occidantur & percutiantur innocentes: siquidem aliter pignerationes legitimè indictæ non possint per milites exerceri, nec per eos qui ius
publicum pignerandi habent: quia innocentes se & sua defendunt, vel ciuitas, quæ causa
pignerationis impetitur, aliter capi non potest, hanc sanè opinor esse huius controuersiæ
breuem resolutionem: cætera possunt à præcitatis auctoribus longiùs peti.
Cæterùm non est hîc prætermittendum,
an Imperator Christianorum, iure valeat bellum indicere infidelibus, ex eo, quòd eidem
totius orbis domino, & omnium in profanis,
& temporalibus principi, parere recusant: obedientiam, quam ei præstare, & exhibere tenentur, perfidè negantes: vel ex eo, quòd infideles idola colant, aut contra legem naturæ
multa scelera committant, vel religioni Christianæ aduersentur? cuius quæstionis examini
prænotanda est vera, ni fallor, etiamsi maximè
sit controuersa conclusio.
Imperator vtcunque sit legitimè electus,
& per summum Pontificem confirmationis
corona
† insignitus, nec quo ad
dominiũdominium, nec
quo ad iurisdictionem, aut protectionem, totius orbis dominus est, sed eius tantùm partis, quæ Romano subdita fuit Imperio: probatur
hæc conclusionis ipsius Iuris humani, ac Cæsarei responsis. primo in l. mercatores. C. de
commer. & mercator. dum inquit Cæsar, tam
Imperio nostro
ꝗ̈quam PersarũPersarum Regi subiectos, quo
in loco fatetur Imperator, Regem Persarum
non esse subditum Romano Imperatori, & habere eum sibi subiectos homines, qui Imperio
Romano minimè subiecti forent. ad idem l. 2.
C. de vet. iure enuclean. l. 1. C. de off. præf. præt.
Afri. & l. postliminium. in princ. ff. de captiuis.
ibi, inter nos, & omnes liberos populos, regesq́ue moribus, & legibus constitutum, vbi mentio sit populorum, qui liberi essent ab Imperio
Romano. Liberi autem hi dicuntur, qui nullius alterius potestati subiecti sunt:
atq;atque ita in
ea specie populus liber is dicitur, qui subditus
non est Romanæ ditioni. l. non dubito. ff. de
capt. & postlimin. reuer. vt hinc manifestè pateat error eorum, qui dicta Iurisconsultorum
responsa ad factum, non ad ius retulere: quasi
voluerint Iurisconsulti libertatem illam
PersarũPersarum à Romano Imperio
iniustissimāiniustissimam fuisse, & de
facto potius quàm de iure obtinuisse. Nam legumlatores nunquam de facto, sed de iure respondere consueuerunt. l. mora. in prin. de vsur. gl. in c. consultationi. de temp. ordi. nec licet profectò ita temerariè legum verba interpretari, vt ea ad vim, & iniuriam potius quàm
ad ius
referāturreferantur, vnde
responsionẽresponsionem istāistam DD.
interpretationẽinterpretationem, opinor satis
futilẽfutilem, &
leuẽleuem esse.
Secundò probatur eadem conclusio in l. 1.
C. de summa Trini. l. omnibus. ff. ad Treb. l. vltim. C. de ædif. priua. quibus in locis quoties
mẽtiomentio fit Imperatoriæ & Romanę iurisdictionis, relatio dirigitur & tendit in eos, qui sub
Romano Imperio sunt. Quasi expressim inibi
concessum sit, esse in orbe innumeras nationes, quæ liberæ sint à RomanorũRomanorum & Cæsarum
Imperio, & iurisdictione, protectionéue.
Tertiò, vt alia omittam, paucis enim huius
conclusionis veritas constat, licet longè, lateq́ue fuerit à quibusdam disputata, multis ad
hanc controuersiam adductis, quæ vel parum
vrgeātvrgeant, vel falsa sint, perstringam fortiùs huius
assertionis probationem. Etenim si Imperator quo ad
iurisdictionẽiurisdictionem dominus est totius,
& vniuersi orbis, id non alia ratione
cōtingitcontingit,
quàm quòd hęc potestas à natura ipsa, vel lege
diuina, aut humana, vel à Christi vicario,
maximoq́;maximoque Pontifice tradita fuerit. nullum autem
ius ex his, Cæsari, aut Imperatori vniuersi orbis iurisdictionem tribuit: igitur Imperator
non est totius orbis dominus. Consequens satis euidenter constat. Maior verò patet, quia
principibus non potest alio iure competere in
inferiores Imperium, quàm aliquo ex superiùs
nominatis. Nec enim hîc de populorum consensu tractamus, cùm de eo minimè appareat,
nec natura ipsa possit ab vniuersi orbis populis
præstari: & præterea,
ꝗaquia res est satis nota,
absq;absque
|
vlla probatione, quòd populus liber possit
Principem sibi eligere, & constituere, cui se ipsum submittat, minor verò probationis &
collectionis pars sequentibus instruitur. Natura siquidem ipsa institutum non est, quòd
vniuersus orbis vni Principi subditus sit, quod
à rei difficultate deducitur. autor enim est Aristoteles lib. 7. Politicorum, c. 4. difficile esse,
& fieri non posse, vt præclaris legibus regatur
nimium celebris ciuitas, numerus, inquit, immensus, nec descriptione vlla, nec ordine contineri potest. Quòd si ciuitatem ciuium multitudine frequentem existimat Aristoteles difficilimè administrari posse naturali ratione,
multo profectò difficilius vniuersus orbis ab
vno Rectore & Principe, regi poterit.
Præterea, si à natura institutum foret, vniuersi orbis vnum esse Principem, aliquando
ab initio mundi ab vno Principe fuisset vniuersus orbis rectus, & administratus, quod
nunquam contigit: id etenim quod à natura
institutum est in iure, præsertim adeò frequenti, etiam si quandoque ex hominum malitia, &
hominum vitio infringatur, & violetur, alicubi tamẽtamen & quandoq;quandoque sicut lumine naturali cognitum est, ita & eadem lege seruatum extat.
Ad idem facit insignis diui Hieronymi locus, qui solet ad probationem contrariæ opinionis induci, ex Epistola ad rusticum monachum de Viuendi forma. c. in apibus. 7. q. 1. &
est locus is primo Epistolarum Tomo in hæc
verba: In apibus princeps vnus est, & Grues vnam sequuntur ordine literato: Imperator vnus, iudex vnus prouinciæ. Sic etenim legitur
apud Gratianum. At apud ipsum Hieronymum ita scriptum est, In apib. principes sunt,
grues vnam sequuntur ordine literato, etc.
Nam etsi naturæ consonum sit, quòd cuiuslibet familiæ, & cuiuslibet Reipublicæ vnum
caput constituatur, sitq́ue vnus rector, non tamen ita conuenit rationi naturali, quòd omnium familiarum, omnium ciuitatum & rerumpublicarum vnus sit princeps. Nec enim
omnium apum vnus & idem est rex, nec omnes mundi grues vnam sequuntur. Vnde palàm est Diui Hieronymi locum huic opinioni, quam probamus, omninò suffragari, & temerè pro contraria parte adduci. His accedit,
quòd si naturali iure totius vniuersi orbis vnus esset princeps, huic tenerentur omnes lege naturæ subesse, & obedire, nec posset quisquam ab eius Imperio liber esse vlla temporis
etiam longissimi præscriptione, nec vlla ex alia causa, quæ ab ipso Iure naturali non procederet, & quæ ipsi Iuri naturali derogaret, cùm
Iura naturalia immutabilia sint. Et tamẽtamen sunt
in orbe Principes, qui Imperatori, & Cæsari
vtcunque maximo non submittantur, imò iustissimè ab eo immunes, & liberi sunt, quod
statim probabitur: ergo Iure naturali, & ab
ipsa natura non est Imperatori concessa totius orbis iurisdictio, nec conueniens foret, vt
eam vnus princeps haberet ob difficilimam
Reipublicæ administrationem.
Ex diuino iure plura testimonia ab his,
qui tenuerunt contrariam sententiam, citantur, quibus minimè probatur ea opinio. & primò, dum Lucæ 22. scriptum est: Ecce duo glagij. hîc etenim non significatur, quòd vnus
Princeps, & sic Imperator sit à Deo vniuerso
orbi in temporalibus constitutus, sed quòd
sint duæ potestates in orbe: vna spiritualis, altera temporalis, sicuti & Genesis 1. fecit Deus
duo luminaria magna, luminare maius, & luminare minus. Quem locum Romanus Pontifex in capit. solitæ. de maiorit. & obed. rem
istam pertractans ita interpretatur, vt eam
Dei institutionem referat ad duas dignitates:
Pontificalem quidem & Regalem, id est, spiritualem potestatem, & temporalem, quod satis ibidem exponitur. Nec temporalem potestatem expressit Pontifex sub nomine Imperatoris, sed Regis: non quòd sit æqualis potestas regia potestati Imperatoriæ: nam Imperator dignitate regem præcellit, sed quia &
Rex potest habere eandem temporalem potestatem, sicut Imperator. Idem probat Romanus Pontifex eleganter, dum in eodem capite
scribit, Imperatorem potestatem temporalem, & præcellentem habere, ac in ea præcellere illos duntaxat, qui ab eo suscipiunt temporalia. igitur est Pontificis summi auctoritas, quæ probat Imperatorem non esse totius,
& vniuersi orbis monarcham.
Secundò adducitur ex lege diuina locus
capit. 2. Lucæ, Exijt, inquit, edictum à Cæsare
Augusto, vt describeretur vniuersus orbis: à
quo conantur colligere partis contrariæ defensores, Cæsarem Augustum lege diuina habuisse principatum in vniuersum orbem, sed
quantum valeat isthæc collectio, ipsi viderint.
Ego verò non arbitror inibi probari eorum
sententiam, quia Euangelista historiam refert
verissimam quidem, & quod eo anno contigit, enarrauit: non tamen refert dominum
Redemptorem humani generis Iesum Christum edictum illud auctoritate diuina stabilisse. Præsertim, quòd etsi edictum illud diuina auctoritate probaretur, non exijt in vniuersum orbem, quemadmodum falsò argumentantur quidam, sed in vniuersum orbem
Romanum, & in eam orbis partem, quæ Romano Imperio suberat: siquidem certissimum est, edictum illud in Persas, Parthos, &
Indos minimè exisse, cùm hi tunc dictionis
Romanæ non forent. Eadem ratione interpretatio
cōstatconstat ad legem, deprecatio. ff. ad l. Rhodi. de iact. l. bene à Zenone. C. de quadri. præscript. & ad alias mille Iurisconsultorum, &
Legumlatorum auctoritates, si quæ sunt, quibus palàm scriptum sit, Imperatorem dominum mundi esse. Nam id intelligendum est,
|
quo ad eam mundi partem, quę Romano Imperio suberat. Neque enim diuus Antonius,
cuius epistola à Iurisconsulto refertur in d. l.
deprecatio. cùm asseruit & professus est se esse
mundi dominum, de vniuerso orbe intellexit:
quatenus is Indos, Parthos, & Persas, Tartaros, aliasq́ue tunc incognitas ad Occidentem,
& Meridiem gentes, & prouincias continebat. mera quidem insania est hunc sensum Imperatoris responso aptare, qui ab eo omninò
alienus est: sed de ea parte mundi intellexit,
quæ eius Imperio subdita erat. sic & orbis Romanus apud Marcellinum libr. 16. & Spartianum, ac Lampridium dicitur ea mundi pars,
quæ ad Romanam ditionem pertinet: atque
ita probari, & legendum fore apud Iurisconsultum in l. in orbe Romano. ff. de stat. homi.
contendit Andr. Alciat. libr. secundo, dispunctio. cap. vigesimoprimo. Nam & Aegesippus
li. 2. de excidio Hierosolymitano. c. 12. de Christiana lege inquit: Nec vlla natio Romani orbis remanserit, quæ cultus eius expers relinqueretur. idem c. 9. dixerat, cùm orbem iam
Romanum Iesu discipuli repleuerint: qui ibidem scribit orbem terrarum, orbem Romanum appellari, quia ferè omnes gentes Romanis suberant. Sic & illud Danielis cap. 2. ad Nabucdonosor, Tu rex
regũregum es, & Deus cœli regnum, & fortitudinem, & imperium, & gloriam dedit tibi: & omnia in quibus habitant filij hominum, & bestiæ agri, volucres quoque
cœli, dedit in manu tua, & sub ditione tua vniuersa constituit: non sunt referenda ad vniuersi orbis principatum, nec imperium, sed ad reges, principes, & prouincias, quæ Chaldæorum imperio parebant. Nam reliquæ mundi
gentes, & prouinciæ minimè suberant Imperio Nabuchodonosor, secundum Nicol. Lyrani & doctissimorum, ac
catholicorũcatholicorum virorum
interpretationem.
Tertiò à Iure diuino proferuntur ad constituendam vniuersi orbis iurisdictionem in
ipso Imperatore testimonia plura, quibus videtur, Iesum Christum Romanorum, & Cęsarum imperium veluti iustissimum probasse:
qualia sunt, quæ sunt Cæsaris, reddite Cæsari,
Lucæ 20. Matthæi 22. Marci 12. & illud, Non
haberes potestatem aduersum me vllam, nisi
tibi datum esset desuper. Ioan. c. 19. verùm
hæc duo loca præterquam quòd penitiorem
sensum habent, ad quæstionem istam vniuersi
orbis, eiusq́ue iurisdictionis Cæsari conuenientis parum vrgent. Nam dum Iesus humani
generis Redemptor censum iussit reddi Cęsari, sub persona & nomine Cæsaris, quemlibet
iustum Principem, & Reipublicæ rectorem
intellexit, cui tributum, & censum dari censuit, ac præcepit, vt rem principi debitam in
mercedem, & stipendium laboris per Principem impensi circa communitatis & Reipublicæ administrationem, quemadmodum explicat Diuus Paulus ad Roman. capit. 13. non
tamen ex hoc Christus approbauit, iustúmue
esse definiuit Imperium Cęsaris, qui forsan tyrannide potius, quàm iure Rempublicam occupauerat: sed tandem vtcunque sit, etiamsi
constituamus Romanorum Imperium iustissimum fuisse, ac Deum ob eorum egregias virtutes permisisse in mercedem temporalem
Imperium illud augeri: quod probare nituntur Diuus Augustinus de Ciuit. lib. 5. cap. 12. &
15. Diuus Thomas libr. 3. de regim. princip. latissimè Anto. de Rosellis in tracta. de consilijs
fol. 96. non inde apparet iusta fuisse Cæsarum
Imperia: quorum plures ita per iniuriam, &
tyrannidem Rempublicam sunt adepti, vt nihil vnquam iniurius, & iniquius excogitari
poterit. Quòd si & illud fateri quisquam velit,
non tantùm Romanæ Reipublicæ Imperium
iustissimum fuisse, sed & Cæsarum principatum non tyrannide, sed iure obtinuisse: profectò apparet, nec populum Romanum, nec
Cæsarem, vniuersi orbis Imperium, & iurisdictionem habuisse: nec enim populus Romanus habuit Imperium in Indos, nec in eas nationes, quæ nunc ad Occidentem & Meridiem à nostris sunt maximis laboribus, Deo duce, in Christianæ religionis cognitionem deductæ. quo fit, vt etiamsi concedamus Iesum
Christum, Romanorum, & Cęsaris Imperium
probasse, ac iustissimum esse definisse, ea quidem probatio ad ea pertinet, quæ tunc Romanorum principes obtinebant: non quidem ad
alia, quæ nec iustis titulis, nec vlla occupatione acquisierant, alienaq́ue à Romano principe omninò erant.
Alter autem locus Ioan. 19. quamuis in
hunc sensum accipiendus sit, illud quidem dictat, principum potestatem à Deo deriuari, &
ab ipsa diuina maiestate principibus concedi,
Prouerbiorum cap. 8. Per me Reges regnant.
& ad Rom. cap. 13. Non est potestas nisi à Deo.
non tamen inde constat, à Deo vnius principis Imperio totum orbem subditum fuisse.
Ecce igitur quàm parum conducant diuinarum scripturarum testimonia ad comprobationem eius opinionis, quæ asseuerat, Imperatorem totius, & vniuersi orbis dominum esse, inq́ue vniuersum orbem Imperium, & iurisdictionem habere.
Quartò, ratione quadam à Iure diuino in
fauorem contrariæ conclusionis ita quidam
argumentantur, in hunc sanè modum: Iure diuino vtraque potestas, spiritualis & temporalis instituta est: potestas verò spiritualis quo
ad totum, & vniuersum orbem, lege diuina ab
ipso Saluatore vni tantùm commissa est: ergo
& temporalis eodem iure vni principi est delegata. Hæc verò argumentatio maximè peccat, cùm dispar sit vtrisque potestatis ius, quantum ad hoc: siquidem tota, & suprema potestas ecclesiastica atque spiritualis, non est
|
immediatè in tota republica Christiana, sed
data est à Deo immediatè cuidam certæ
personæ, nempe Petro, & eius successoribus,
qui primatum obtinent in ecclesiastica Republica, & quibus immediatè à Christo potestas
iurisdictionis data est super totam ipsam Rempublicam Christianam, quod latissimè probarunt Card. à Turre Cremat. lib. 2. de ecclesia. cap. 54. cum sequentibus. Caiet. in opusculo de Primat. Romanæ eccles. alijq́ue viri Catholici, & doctissimi, qui hac ætate de primata Petri scripserunt, præsertim Io. Eckius libr.
de Primat. Petri. & Albertus Pighius libr. 3. &
4. de ecclesi. Hierar. patet hoc ipsum Ioan. vltimo: Pasce oues meas. Nam quod refertur à
Gratiano in capit. in nouo. 21. dist. ex Anacleto
Epistola 2. ad Episcopos Italiæ, Apostolos scilicet parem cum Petro à Christo honorem, &
potestatem in vniuersum orbem accepisse:
eosq́ue Petrum sibi Principem elegisse, minimè his refragatur, etenim iuxta catholicorum virorum auctoritates, & communem omnium traditionem, Apostoli parem ab ipso
domino Iesu cum Petro potestatem ordinis,
& iurisdictionis acceperunt, ita quidem, vt
quilibet Apostolorum æqualem cum Petro
habuerit potestatem ab ipso Deo in totum orbem, & ad omnes actus quos Petrus agere poterat. Ioan. 20. accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata, remittentur eis: quorum retinueritis, retenta erunt. & c. 18. apud
Matthæum. quæcunque ligaueritis super terram, ligata erunt & in cœlis. Vnde Apostoli à
Christo Iesu potestatem dimittendi. peccata,
& iurisdictionem ad discernendas iudiciarias
causas acceperunt. Sed
tamẽtamen eam potestatem
habuerunt à Petro, vt eorum capiti subordinatam, & subiectam. Petrus autem ab ipso
Deo habuit supremam illam potestatem, &
præcellentem supra omnes alios Apostolos,
tanquam eorum Princeps, ab eis institutione
& iussu Dei electus. quæ quidem præcellens
potestas super omnes alios Apostolos nulli alteri Apostolorum data fuit: & ideò eorum potestas in hunc sensum à Petro deriuatur, licet à
Christo fuerit eis data. Sic denique est intelligenda Anacleti responsio, quemadmodum
præcitati Docto. frequentiori suffragio adnotarunt: & Ioan. Maior. in 4. sentent. dist. 24. q.
3. Ioan. Lup. de reg. Naua. 2. part. §. 3. Selua de
benefi. 1. part. q. 4. ex quibus apparet potestatem à Christo Iesu, quo ad spiritualia, datam
fuisse Petro, vt Principi, & cæteris Apostolis,
immediatè quidem, sed tamen subordinatam
dispositioni Petri Apostolorum principis, atque ita aliorum Apostolorum potestatem hac
ex parte dici deriuatam fuisse à Petro, eoq́ue
mediatore datam à Christo Iesu. sic inquit Anacletus, c. sacrosancta. 22. distin. inter beatos
Apostolos quædam fuit discretio potestatis,
& licet omnes essent Apostoli, Petro tamen à Domino concessum est, & ipsi inter se voluerunt id ipsum, vt reliquis omnibus pręsset Apostolus. ad idem text. in c. loquitur. 24. q. 1. &
c. dominus. 19. dist. Nec verè dici potest, hanc
potestatem
† spiritualem penes totam Christianam Rempublicam esse immediatè. Quod
manifestum est ea ratione, quia cùm hæc potestas supernaturalis sit,
tendatq́;tendatque in finem supernaturalem, non potest ab humana Republica, nec ab humanis viribus deriuari: sed oportet fateri, eam à
DẽoDeo datam lege diuina
Petro & Apostolis, sicuti ex Euangelistarum
testimonijs constat. At temporalis potestas
tota, & suprema, penes ipsam Rempublicam
est: idcircò is erit summus princeps temporalis, omnibusq́ue superior toto in orbe, quem
ipsa Respublica totius orbis elegerit, & constituerit. Quod discrimen inter Christianam
spiritualem potestatem, & temporalem, exponit optimè Caiet. c. 1. tract. 2. de potest. Papæ & concilij, & 2. 2. q. 1. artic. 10. rursus idem
Caiet. 2. part. Apologiæ. c. 2. 9. & 10. versi. ad secundam confirmationem. Huic autem potestati temporali, quę circa totum ipsum orbem
apud totius orbis Rempublicam ex
tatàtanta natura ipsa, dominus Iesus nullum principem diuina lege præfecit, sed tantùm significauit esse
in orbe temporalem potestatem distinctam
ab spirituali. Hac igitur ratione probatur, Iure diuino non esse Cæsarem, nec Imperatorem vniuerso orbi præfectum ab ipso Deo. Alioqui si quis contendat ab ipso Deo lege diuina commissam esse totius orbis temporalem
iurisdictionem Imperatori, eo modo, quo est
spiritualis commissa Papæ: is planè necessariò
fatebitur, nec vllo temporis spacio, nec consensu, & pacto cum ipso Cæsare inito, nec vllo
priuilegio, aliáue causa quenquam posse eximi à iurisdictione Imperatoris: sicut nec potest eximi à iurisdictione summi Pontificis,
quod falsum esse, manifesti iuris est, & paulò
pòst tradetur. Ergo satis ex prænotatis deducitur, summam vniuersi orbis iurisdictionem,
& potestatem, nec Iure naturali, nec diuino
Imperatori datam esse. Iure autem humano
palàm est non posse quæstionem istam diffiniri: siquidem Iure humano non aliter potest
dari totius orbis iurisdictio, aut potestas vni
Principi, & sic Imperatori, quàm si totius orbis Respublica in eum, vt Principem, & rectorem consenserit. Nam quòd leges humanæ
diffinierint, Imperatorem vniuersi orbis principem esse, etsi in hunc sensum accipiantur, vel
sunt declarationes Iuris naturalis, & diuini, de
quibus iam satis disputatum est, nullam huic
controuersiæ diffinitionem dedisse: cùm ex
eis non appareat Imperatorem totius orbis
Imperium, & iurisdictionem habere. Idcircò
leges humanæ seculares possent in hoc errare:
missam enim facio ecclesię auctoritatem, nam
eius nulla extat hac de re declaratio, nec id vn|
quam Ecclesia diffiniuit. vel sunt, inquam, Cęsareæ leges, non quidem declarationem tractantes, sed statuentes, totius & vniuersi orbis
principatum, iurisdictionem, & protectionem ad Cæsarem pertinere: & tunc profectò
parũparum hæ leges auctoritatis
haberẽthaberent penes eos,
qui existimant se liberos esse à Cæsarum Imperio: qua obsecro ratione poterit Hispaniarum lex statuere, quis futurus sit Gallorum
Rex? lex enim nullam vim habet in eos, qui legislatoris Imperio subditi non sunt. l. de quibus. ff. de legib. cap. 2. de constitut. in 6. l. vlt. ff.
de iurisdict. omn. iudic. sic denique Romanorum lex non potest æquo iure sancire, totius &
vniuersi orbis Imperium ad Cæsarem pertinere: cùm ipsa Romanorum Respublica non
habeat iurisdictionem in totum orbem, & ideò nec habet autoritatem ferendi leges in eas
gentes, quæ Imperio Romano adhuc subditæ
non sunt. Quam ob rem necessarium est, aliundè quàm ex lege humana probare, Imperatorem totius mundi dominum esse, & in
eum iurisdictionem habere.
Vltimò, qui probare conantur Imperatorem in totum orbem iurisdictionem, & Imperium habere, id ab auctoritate Romani Pontificis deducere tentant, asseuerantes, Romanum Pontificem habentem
spiritualẽspiritualem, & temporalem iurisdictionem in vniuersum orbem
temporalem in Imperatorem transtulisse. Et
ideò ex translatione Romani Pontificis Cæsar habet in vniuersum orbem iurisdictionem
temporalem. Quantum hęc ratio valeat, hi viderint, qui ei plurimum innituntur. ego sanè
etsi videam, maximè controuersum esse, an
Romanus Pontifex habeat temporalem iurisdictionem, opinor tamen, vtcunque sit, Romanum Pontificem habere iurisdictionem in
eos, qui Christianam religionem fuerint professi, & ex eo sub Ecclesia catholica contineantur, cui
quidẽquidem ecclesiæ ab ipso Deo præfectus
constituitur Romanus Pontifex, quippè qui
eius Vicarius sit, in eos verò, qui nondum catholicam fidem per baptismum suscepere, ius
habet summus Pontifex prædicandi legem
Euangelicam, non tamen iurisdictionem nec
spiritualem, nec temporalem: nisi ea ex parte
qua earum vsus necessarius sit, ne Christianæ
religioni iniuria ab infidelibus fiat: de his etenim, qui foris sunt, nil ad nos. 1. ad Corinth.
capit. 5. cap. omnis Christianus. 2. quæstio. 3.
capitulo, multi. 2. quæstione 1. capit. Gaudemus. de diuortio. cap. 1. de homicid. in 6. traditur in capitulo 1. de constitut. ergo summus
Pontifex non potest in Imperatorem transferre aliam in vniuersum orbem temporalem
iurisdictionem, quàm ipse habeat, præsertim
quòd omninò certum non est, summum Pontificem temporalem iurisdictionem
† habere
in habitu, nec actu, eo modo, quo temporalis
potestas à spirituali distincta est: & regibus, ac principibus etiam iure diuino competit. Qua
de re tractat eleganter Ioan. à Turre Cremata, libr. 2. de ecclesia. cap. 113. cum quatuor sequentibus, ex cuius disputatione vera constat
huiusce quæstionis resolutio, vt salua semper
Ecclesiæ catholicæ definitione, constituamus,
Romanum Pontificem nec actu, nec habitu
vniuersi orbis, nec in ipsos quidem Christianos temporalem iurisdictionem habere, nisi
quatenus ea necessaria sit ad spiritualis iurisdictionis, & potestatis, vtiliorem, & faciliorem
vsum. In hanc verò resolutionem tendunt quę
diligentissimè tradit præceptor meus ornatissimus Martinus Azpilcueta in c. nouit. de
iudic. notab. 3. à frequentiori Doctorum opinione discedens. Hæc quidem conclusio probatur ex auctoritatibus & rationibus, quæ ad
hanc disputationem vtrinque adduci solent,
vnde aliquot inferuntur.
Primùm, an verum sit quod frequentiori
nostratum calculo probatum est: nempe summum Pontificem etiam temporalem in toto
Christiano orbe iurisdictionem, & potestatem immediatè à Deo sibi commissam habere, habitu quidem: cùm eius vsum, & exercitium in Imperatorem transtulerit, quam sententiam tenuerunt gl. in c. nouit. de iudic. & in
c. causam, quæ. in 2. qui filij sint legit. quas vbique Doct. sequuntur, & pręsertim Alexan. in c.
quoniam. 10. dist. & in c. cùm ad verum. 95. distin. Oldrad. consil. 81. Florent. 3. part. tit. 26. c.
4. §. 17. Ancha. in c. 1. de constit. 3. colum. in repet. Ioan. Lupi. in tracta. de reg. Nauar. 2. part.
§. 6. Bart. in l. 1. §. 1. ff. de requir. reis. dicens contrariam opinionem esse
hæreticāhæreticam, omnium latissimè Aluarus Pelagius libr. 1. de planctu eccles. artic. 37. Alber. Pighius in libr. 5. de ecclesia. Hierarchia. Iacobatius in libr. 1. de concil.
articu. 8. Aegidius à Bellamera in capit. solitæ.
num. 10. de maio. & obed. & in dicto cap. nouit. num. 9. & sequentibus. Augustinus de Anchona de potesta. eccles. q. 36. arti. 1. & sequentibus. ac rursus quæst. 39. artic. 1. quam itidem
opinionem probabilem esse apparet ex his,
quæ tradit Iacobus Almain in tract. de potest.
ecclesiast. & secul. parte 1. vbi cap. 9. plura pro
hac parte adducit: & esse
opinionẽopinionem istam communem canonistarum fatetur Deci. in d. cap.
Nouit. de iudi. Abb. in cap. si duobus. de appellat. §. denique. & Gastaldus in tracta. de imperat. quæst. 50. hæc etenim sententia vera est in
hunc sensum, vt Papa verè habeat potestatem
temporalem, etiam supra ipsum Imperatorem, quatenus ea vtilis, & necessaria sit ad ecclesiæ Catholicæ regimen, & spiritualis potestatis vsum: non equidem aliter. Quamobrem
hæc potestas potius erit spiritualis, quàm temporalis. sic sanè sunt intelligendi text. in cap. 1.
de homi. in 6. & in capit. per venerabilem. qui
filij sint legitimi. & alij plures, quibus probatur, summum Pontificem posse quandoque
|
exercere temporalem iurisdictionem: id etenim procedit, quoties eius vsus vtilis & necessarius est ad quietem ecclesiæ, & spiritualem
iurisdictionem: ac tunc adhuc Papa spirituali
potestate vtitur. Non me latet, hunc sensum alienum esse à plerisque, qui in fauorem Romani Pontificis præcitatam opinionem probare
conati sunt: sed tamen eum referendum esse
censui ad hunc finem, vt eorum sententiam defendi aliquo pacto valeat.
Secundò, ex his constat qualiter sit accipiendum, quod post alios maximo conatu defendere conatur Anton. de Rosellis in tractat.
de potest. Pap. & Impera. in prin. scribens, Papam nullam habere ex summi Pontificatus officio iurisdictionem temporalem, nec actu,
nec habitu, nec eam in Imperatorem transtulisse: sed eam penes ipsum Cæsarem esse, vt distinctam à potestate spirituali: nam & idem
latè tradit Almain in dict. tract. de potesta. ecclesi. & laica. est etenim id intelligendum, ita
quidem, vt potestas temporalis sit distincta ab
spirituali penes ipsum Imperatorem, & principes seculares, habita denique ab ipso Deo,
Reipublicę electione, & consensu populorum
intercedentibus & mediatoribus: quæ tamen
quo ad spiritualis potestatis vsum, & regimen,
atque administrationem, subdita est Romano
Pontifici: qui & ea quandoque vti potest,
tunc scilicet cùm Christianæ Reipublicæ id
fuerit conueniens: quemadmodum probatur
in dict. cap. nouit. & in dict. c. causam quæ, &
alijs plerisque iuris Canonici locis, quibus expressim cautum est, has iurisdictiones distinctas esse regulariter.
Tertiò, hinc colligitur verus sensus cōstitutionisconstitutionis, Vnam sanctam. inter extrauagan. communes. titu. de maio. & obed. qua Roma. Pontifex profitetur, vtrunque gladium, vtranque
potestatem, spiritualem scilicet, & temporalem, esse penes Romanorum Pontificem, ac
Petro à Christo datam fuisse, id profectò eam
interpretationem habet, vt vtraque potestas
sit in ecclesia, vterque gladius sit datus Petro,
& Romanis Pontificibus in hunc finem, quòd
temporalis existens penes seculares principes
spirituali ministret, subseruiat, subordinetur,
& subditus sit, vnde inibi inquit Papa, temporalem gladium per principes, & Reges exercendum esse pro ecclesia. Nec tamen ex hoc
necessariò infertur, Romanum Pontificem à
Deo habuisse potestatem temporalem, eo modo, quo à seculari principe exercetur: sed verè
eam habuit Papa à Christo Iesu, vt subditam,
& subordinatam potestati spirituali, vtq́ue ea
possit vti quoties necessaria sit, aut vtilis spiritualis iurisdictionis exercitio.
Quartò planè inde colligitur, nimis audacter Bartol. in dicta lege prima. §. 1. ff. de requir. reis, dixisse contrariam opinionem communi sententia hæreticam esse, hoc etenim falsum est. nec enim Bart. videtur rectè intellexisse, quid sit hæresis, dum ita properè viros doctissimos hac nota dignos esse censuit. sic & Anto. à Rosellis in d. tract. de potestat. Pap. & Imperator. folio 8. §. ne prolixius. itidem errauit
scribens, Hæreticum esse asserere Romanum
Pontificem temporalem potestatem à Deo
habuisse, & habere, eamq́ue Imperatori tradere. Modestius enim fecissent hi Doctores,
si hæresis nomen & notam ecclesiæ diffinitioni relinquerent, siquidem & si opinio communis falsa censeri possit, hæretica tamen dici, donec ab ecclesia contrarium fuerit diffinitum absque temeritatis nota minimè valet. sic & Ioannes Lignianus, quem Bellamera
refert in dicto capitulo, nouit. numero 18. existimans ab Ecclesia communem sententiam
probatam, & diffinitione explicitam fuisse
censet, contrariam opinionem hæreticam esse. idem inibi probat ipse Aegidius à Bellamera. vterque tamen fallitur cum Bartol. Hactenus etenim nihil certum in hac controuersia Ecclesia catholica definiuit: proptereaq́ue disputationi locus est, absque vlla hæreseos suspitione. quod & in hac specie tradit
Martinus ab Azpilcueta in dicto capitul. nouit. 3. notab. pa. 86. sed & aduersus communem tenuerunt indistinctè gloss. in capit. quoniam. 10. distinct. Anton. à Rosellis in dict. tractat. Card. in dict. cap. nouit. Bald. in Rubri. ff.
2. colum. Alber. in lege, cunctos populos. numero 19. C. de summa Trinita. & in lege, bene à
Zenone. numero 16. C. de quadr. præscrip. Almain in tracta. de potest. eccles. Ioan. Maior. in
quart. sent. distinct. 24. quæst. 3.
His tandem, ni fallor, probatur conclusio,
qua constanter asserimus, Imperatorem non
esse totius mundi dominum, etiam quo ad iurisdictionem, & protectionem. cuius sententiæ auctores fuere Cardi. à Turre Cremat. in
dict. cap. in apibus. colum. 1. & 2. Petrus & Ioan. Faber, in lege pri. C. de summa Trinit. & in
dict. l. bene à Zenone. Alberi. num. 15. & Fulg.
in dict. l. 1. Oldrad. consil. 69. Ioan. Igneus in
quæstione, an Rex Franciæ recognoscat Imperatorem. latè Chassanæ. in catalogo Glor.
mundi. 5. part. considerat. 28. Alciat. in dict. l. 1.
quorum opinio verior est, eamq́ue post huius
operis primam editionem multis rationibus
probatam legi apud Domin. Sot. lib. 4. de iusti. & iur. q. 4. art. 2. tametsi contrariam tenuerunt gl. in d. l. bene à Zenone. & in c. per venerabilem. qui filij sint legit. & in c. venerabilem.
de electi. & vbique Doctor. communiter eandem opinionem sequuntur, quorum Io. Igne.
& Chassanæ. meminere. est etenim apud Canonistas, & Iuris ciuilis professores hæc receptissima sententia, quam etiam Bar. tenet in l.
1. §. per hanc. ff. de rei ven. in l. hostes. col. 2. ff. de
capti. in proœmio. ff. in extrauaganti ad reprimendam. verbo, totius orbis. & alibi sæ|
pissimè, maximè idem Barto. Paul. Bal. & Salyc. in d. l. 1. & ibi Iason. C. de summa Trinit. Et
Castaldus in tract. de imperat. q. 52. vbi ex plurib. hanc esse communem opinionem fatetur.
Hinc infertur, grauiter errare Bart. in d. l.
hostes. num. 7. dum is censet hæreticum fortassis esse, asseuerare Imperatorem non esse totius mundi dominum. etenim vt paulò antè dicebam, parum aduertit Bart. quid sit hæresis,
quæue sit hæretica assertio: cùm, etsi falsa sit
conclusio, quæ dictat Imperatorem etiam
quo ad protectionem non esse totius mundi
dominum, quod negamus, hęretica certè non
est: siquidem nec est contraria manifestè catholicæ fidei, nec diffinitioni Sanctæ matris
Ecclesiæ, quod idem ferè significat.
Item, & ex his deducitur intellectus eorum, quæ Barto. scribit in dict. §. per hanc. & in
dict. verbo, totius orbis.
† quibus in locis Barto. censet, Imperatorem verè esse totius mundi dominum, & propriè quo ad verum dominium, non tantùm quo ad protectionem, & iurisdictionem. sunt quidem distinguenda tria
dominia, quorum quodlibet ab altero differt,
dominium iurisdictionis: dominium locorum pertinentium ad vniuersitatem Iure vniuersitatis: dominium particulare, quod pertinet priuatis personis. dominium iurisdictionis, & protectionis, personæ eam iurisdictionem habenti cohæret. sicq́ue habens iurisdictionem in prouinciam, dominus illius prouinciæ est. dominium locorum pertinentium ad vniuersitatem, est dominium ipsius vniuersitatis, quod potest contingere absque
iurisdictione, circa alicuius Castri, ciuitatis,
& prouinciæ territorium, & eius terminos,
hoc verò penes ipsam vniuersitatem est, eiusq́ue rectorem: nec repugnat dominio particulari priuatorum, qui possunt habere intra
hoc dominium vniuersale, dominium particulare agrorum quorundam, & prædiorum,
quod dominium, & à dominio iurisdictionis,
& à dominio vniuersali distinguitur: tamen
comprehendit dominium, quod vniuersitas
ad similitudinem priuatorum habere potest
in aliquot locis, & rebus. potest enim domus,
aut vinea ad ciuitatem pertinere iure eodem,
quo ad priuati dominium spectat: quod eleganter explicat Socin. in l. 1. nume. 27. ff. de acquiren. posses. idem consil. 15. expressius consil. 95. colum. 4. libr. 3. deducitur idem à Regijs constitutionibus l. 10. titul. 29. parte secunda. l. 4. 5. & 9. titulo 28. parte tertia. sic denique si Bart. intellexit, Imperatorem esse totius mundi dominum primo dominio, præmissa communi Doctorum opinione, palàm
est, verum dixisse: item, si de dominio secundo
sensit, adhuc eius assertio vera est: quatenus
Imperator rector est communitatis, seu vniuersitatis: nam & hac ratione videtur, quòd is
habeat dominium rerum pertinentium ad vniuersitatem, vt communitatem saltem rationem administrationis: quòd si Barto. de tertio
dominio intellexit, planè eius opinio adeò
falsa est, vt à nemine iure defendi valeat, atque
ita ego existimo Bartolum de hoc tertio dominio minimè sensisse, dum scripsit Imperatorem verè esse totius mundi dominum.
Postremò ex prænotatis apparet, iustissimè posse aliquot Christiani orbis principes
immunes esse à suprema Imperatoris iurisdictione. Nam, vt Regem Gallorum prætermittamus, de quo ab alijs satis tractatum est, constat Hispaniarum Reges
† ab Imperatoris iurisdictione liberos, & exemptos esse, vel ex ea
ratione, quòd Hispanias maxima Reipublicæ
infelicitate ab Arabibus occupatas, ipsi Hispaniarum Reges absque vllo Cæsarum auxilio, immensis laboribus, periculis, & impensis, effuso per septingentos annos proprio, &
subditorum sanguine, à Christianæ religionis
hostibus liberauerint, & exemerint: vnde meritò à Cæsarum Imperio, quo in hisce laboribus destituti fuere, censentur exempti. glossa
in capitul. Adrianus. 63. distinct. Oldrad. in
consil. 69. probat textus, vbi glossa in capitulo, & si necesse. de donation. inter virum &
vxorem. tenent Ioannes Lup. in introductione ad repetitio. de donationibus. numero 18.
Gaspar Lusitan. in l. imperium. ff. de iurisdictione omnium iudicum, fol. septimo. plura
ex hoc inferentes, sensit prædictam rationem
Regia lex decimaoctaua, titulo quinto, parte
prima, cui & alia ratio addi solet, quòd ab Honorio Imperatore fuerit Hispania libera &
immunis à Cæsarum Imperio donata Gotthis: quemadmodum in hac specie tradit Ioannes Lupi. de regno Nauar. parte 6. §. 4. & de
beneficijs vacantibus in curia. §. octauo, idq́ue adnotare potuit ex Paulo Orosio, qui scribit Honorium Alarico Gotthorum Regi,
Gallias, & Hispanias, quas iam penè perdiderat, pro pace optima oranti concessisse, sed &
Procopius libro tertio, de bello Vandalico,
commemorat, conuenisse cum Vandalorum
Rege Gogidisco, vt sedes in Hispania habere,
modò cæteris habitatoribus Vandali non nocerent, nec præscriptionis iure vti vllo vnquam tempore possent, idq́ue contigit, si ratio temporis habeatur, anno Domini ferè
412. Imò & præscriptione temporis, cuius
initium memoriam hominum excedit, Hispaniarum Reges hanc immunitatem acquisisse, scribit Felinus in capitulo, cùm non liceat. de præscriptionib. & est communis opinio,
secundum Antonium Corset. in tractatio. de
excellent. Regis, quæstion. 104. Balb. de præscriptio. prima parte princip. 2. part. quæstio.
2. & Aymonem in tractat. de antiquita. tempor. quarta parte, capitul. materia ista. numero 73. quæ deducitur ex Bartol. in dicta l. hostes. ff. de capt. huic etiam Hispaniarum iuri, &
|
priuilegio suffragantur plura, quæ pro Rege
Gallorum congessere Ioannes Igneus in dicta
disput. Chassan. in considerat. 28. Carol. libro
primo regalium Franciæ, iure 6. pro vtroque
Hispaniarum inquam, & Galliarum Rege præter alios Castaldus in tractat. de Imperatore,
quæst. 53.
Quòd si Imperator totius mundi dominus non est, nec, quo ad protectionem, manifestè fit, ab eo iustè bellum non posse indici
gentilibus & infidelibus, ex ea causa, quòd infideles parere & obedire recusent Cæsaris imperio, cuius prouincias minimè occupauerint. sunt igitur aliæ causæ examinandæ, quæ
bellum aduersus infideles iustificent.
SVMMARIVM.
-
1 Infideles an possint à Christianis bello impeti, ex
eo, quòd infideles sint?
-
2 Jnfidelitas non priuat quem Iure naturali, nec diuino: dominio rerum, nec prouinciarum.
-
3 Infideles quatuor casibus possunt à Christianis
bello impeti.
-
4 Bellum iure moueri non potest aduersus eos, qui
crimina contra naturam committunt.
-
5 An idolatria sit iusta causa indicendi bellum idolatris?
-
6 Bellum an possit esse vtrinque iustum.
SOLET à
plerisq;plerisque iusta belli causa censeri aduersus infideles, ipsa
infidelitas: quasi ex eo solùm
ꝙquod
infideles sint, nec Christianam
religionem velint profiteri, possint
† à Christianis bello impeti: sic sanè visum
est Hostiensi, & Panormita. in capitulo, quod
super his. de voto. Aluaro Pelagio de planctu
ecclesiæ, libro primo, articulo 37. litera l. Oldrad. consilio 72. Albertino in Rubric. de hæret. in 6. quæstio. 8. conclusio. 1. & conclusione
vltima. His plura suffragantur, primùm, quòd
ob
crimẽcrimen infidelitatis ab eis aufertur à Deo regnum, quod obtinent, & in Christianos transfertur. iuxta illud Matthæi 21. Auferetur à vobis regnum Dei, & dabitur genti facienti iustitiam. & Ecclesiastic. 10. Regnum à gente in
gentem transferetur propter iniustitias: quod
ad omnes iniquos, & impios, secundum Augustinum libr. 2. contra literas Petiliani, capit.
43. & capit. si de rebus. 23. quæstione septima.
Secundò, diuus Thomas 2. 2. quæstione 66.
artic. 8. ad 2. dum scribit, infideles res suas iniustè possidere, in quantum eas secundum leges terrenorum principum amittere iussi
sunt, & ideò ab eis bona possunt per violentiam auferri publica auctoritate, non priuata.
Hactenus Thomas. Ergo bellum licitè eis infertur. Tertiò, licet infideles cogendi non sint armis & vi, Christi fidem suscipere, cap. de Iudæis. c. qui sincera. 45. distinct. c. sicut, de Iudæ.
notat præ cæteris Diuus Thomas 2. 2. quæst.
10. artic. 8. quo in loco illud Lucæ 14. compelle
intrare, non de his, qui nusquam Christi fidem
susceperunt, intellexit, sed de his qui semel
Christianam fidem professi ab ea diuertunt.
Potest & ille locus intelligi de coactione, quæ
persuasionibus fit. qua de re tractat præter alios Ioan. Arboreus libr. 1. Theosophiæ, capit.
36. tamen tenentur infideles sub mortalis culpæ reatu fidem Christi sibi prædicatam, magnis rationibus, & argumentis propositam, & probatam suscipere, & profiteri: sicuti
docet Thomas 2. 2. q. 10. artic. 1. ergo irreuerentiæ, & iniuriæ peccatum, fidem sibi prædicatam
detrectātesdetrectantes, in Deum Iesum Christum
committunt, sed ratione auertendæ iniuriæ à
proximis possumus bellum iure gerere, ne ipsi
opprimantur à Tyrannis, iuxta notata in cap.
quantæ. de sentent. excom. & in cap. dilecto.
eod. titul. in 6. l. culpa caret. ff. de regul. iur. l. 1.
§. sed in eo. ff. ad Syllani. pulchrè Ambrosius
libro 1. de offic. cap. 27. & 36. cap. fortitudo. &
cap. non inferenda. 23. q. 3. notat in hac specie
Caieta. in 2. 2. q. 40. artic. 1. ver. in eodem articulo. ad idem illud, Eripite pauperem, & egenum de manu peccatoris liberate. ratione igitur fortiori bellum erit licitum ad propulsandas iniurias, & offensas, quæ diuinæ maiestati
per infideles non accipientes eius fidem & religionem, irrogantur.
Quartò, his accedit quod Diuus Gregorius libr. 1. epistolarum 73. epistola ad Gennadium scripsit. & c. si non ex fidei. 23. q. 4. mirè
laudans bella, quę Gennadius gesserat aduersus infideles dilatandę causa Reipublicæ, quatenus Christi nomen per subditas gentes fidei
prædicatione circumquaque discurreret. quibus sanè verbis probatur, licitè geri bellum à
Christianis aduersus infideles, eo ipso quòd
infideles sint, vt tandẽtandem domiti, & iugo Christianorum subditi prædicationem legis Euangelicæ accipiant, & patiantur liberè exerceri.
Sed nihilominus sit in hac re conclusio,
quam veriorem esse censemus. bellum aduersus infideles, eo solùm quòd infideles sint, etiam auctoritate Imperatoris vel Papæ iustè indici non potest. Hæc probantur in l. Christianis. C. de paga. & sacrif. paga. & in c. dispar. 23.
quæst. 8. vbi statutum est, bellum aduersus Sarracenos, tunc iustè geri à Christianis, quoties
Sarraceni Christianos persequuntur, & eos
ex vrbibus pellunt, ergo ex eo solùm quòd
Sarraceni sint, & infideles, non geretur iustè
aduersus eos bellum. item hoc probatur: nam
infidelitas non
† priuat infideles dominio,
quod habent Iure humano, vel habuerunt ante legem Euangelicam in prouincijs, & regnis, quę obtinent. Nam & Danielis cap. 2. extat hac de re præclarum testimonium. erat
|
etenim Nabuchodonosor infidelis, & nihilominus ei à Daniele dicitur: Tu rex regum es, &
Deus cœli, regnum & fortitudinem, & imperium, & gloriam dedit tibi. hoc ipsum Thomas adnotauit 2. 2. quæstione 10. articul. 10. &
post eum Conrad. in tract. quæstione 7. parte
prima. Imò in Concilio Constantiensi damnatus fuit error Ioannis Hus, & Vuicleff. asserentium, dominium rerum ipso iure amitti propter peccatum. idem error est Armachani in
libro, cui titulum fecit, Defensorium pacis.
quem errorem etiam improbarunt Ioan. Maior. in secundo senten. distinct. 42. & Iaco. Almain in 4. distinct. 15. quæstio. 2. colum. 10. ergo infideles ex eo, quòd infideles sunt, nec volunt Christi fidem suscipere, minimè amittunt dominium rerum, nec prouinciarum,
quas obtinent, Iureq́ue humano habuerint,
quo fit, vt ex hac causa bellum aduersus eos à
Christianis etiam auctoritate publica indici
iustè non valeat: quam conclusionem in specie
veram esse censent Innocen. & Card. in d. cap.
quod super his. Domin. consil. 96. Syluest. in
verb. infidelitas, quæstione 7. Caieta. 2. 2. q. 66.
artic. 8. Florent. 3. part. tit. 22. cap. 5. §. 8. Diuus
Thomas 2. 2. quæst. 12. artic. 2. & Cardi. à Turre Cremat. in dict. capit. dispar. 23. quæstione
octaua. & idem in capitulo, quis nos. vigesima
quarta quæstione quarta.
Non obstat primùm, quia illud pertinet
ad punitionem diuinæ Maiestatis, quæ nobis
occulta est: atque ideò licet Deus possit ob
scelera & crimina gentium ab eis tollere regna & principatus: nos tamen interim dum
hæc Dei voluntas nobis occulta est, non possumus infideles, & sceleratos homines, qui nostro Imperio subditi nōnon sunt, dominio rerum
priuare: cùm id adhuc post infidelitatem obtineant: sicuti superiùs adnotauimus.
Item, nec oberit diui Thomæ responsio in
d. artic. 8. quia, vt inibi eleganter explicat Caieta. ea est intelligenda, vel de infidelibus, qui
de iure tenentur Imperium Christianorum
principum agnoscere, & admittere, cùm eorum prouincias occupauerint: vel in infidelibus, qui iure & facto subsunt Christianorum
iurisdictioni, & in prouincijs, quas Christiani
Principes obtinent, inter fideles habitant.
hi etenim infideles, dum infideles sunt, arbitrio principum Christianorum res possident,
& ideò possunt eis priuari. præsertim poterunt Reges Christiani edicto cauere, quòd vel
Infideles Christianorum prouincias dimittant, & ab eis discedant, vel Christianam fidem suscipiant.
Tertium itidem non obstat. Nam & si possimus, & quandoq;quandoque teneamur iniuriam à proximo propulsare, & repellere, atque cum lege
charitatis ab iniuria defendere: quia ipse proximus alioqui non poterit se defendere, & ideò ab inimicis & Tyrannis opprimetur: non idem esse in iniurijs, & offensis diuinæ maiestati illatis: cùm ipse Deus omnipotens facilimè valeat eas iniurias auertere, propulsare, &
sceleratos homines ea ex causa punire, iuxta
illud, Mihi vindictam, & ego retribuam: vnde
Thomas in dict. quæstio. 12. articu. 2. inquit, ad
ecclesiam non pertinere punitionem infidelitatis in illis, qui nunquam fidem Christi susceperunt, secundum illud ad Corinth. Quid
enim mihi de his, qui foris sunt iudicare? tametsi ecclesia valeat punire, & bello persequi
eos qui semel Christianam religionem professi, ab ea discesserint, quod ibi sanctus Thomas probat. & de iustitia belli aduersus hæreticos eleganter Alfonsus à Castro, libro secundo, de iust. hæret. punit. capitul. decimoquarto. & alij catholici, qui aduersus Lutherum scripsere.
Quartum, quod ex Diuo Gregorio adducitur, de bello aduersus hæreticos, & Apostatas intelligendum est: quemadmodum constat ex eiusdem Gregorij Epistola septuagesimasecunda, ad eundem Gennadium. & in c.
sicut. 23. quæst. 4. nam illud bellum laudatum
est multis de causis, & præmaximè, quòd hæretici legis Euangelicæ veram & catholicam
doctrinam prædicari impediebant per subditas Romano Imperio nationes. Quod apparet ex ipsis diui Gregorij epistolis, si quis velit
& hanc Gregorij Epistolam intelligere de bello gesto contra Infideles, qui nunquam nec fidem Catholicam professi sunt, nec subditi erant Imperio Romano: poterit eam intelligere in casibus, quos statim trademus, in quibus
licet bellum iustè infidelibus indicere.
Primus casus est, cùm infideles occupant,
† & detinent prouincias, quæ olim ad Christianorum principum iurisdictionem pertinebant, & ipsorum Christianorum dominio sub
erant. etenim ad auferendas prouincias istas
ab infidelibus, iustissimè Christiani eos bello
& armis impetunt. quod probatur in dict. c.
dispar. vbi Cardi. à Turre Cremat. & idem tenet Thom. & Caie. in d. q. 66. art. 8. Innocent.
Card. & Docto. in d. c. quod super his, de voto.
Oldrad. in dict. consil. 72. Florent. in d. §. 8. Alberti. in dict. Rub. de hæret. in 6. quæst. 8.
Secundus casus, qui bellum hoc contra infideles licitũlicitum facit, est, quando infideles Christianos offendunt, & eos persequuntur: licet
etenim tunc eos impetere bello defensiuo, &
præterea bello vindicatiuo ad satisfactionem,
& vindictam iniuriarum, & offensarum, quas
infideles Christianis intulere, capit. dispar. 23.
q. 8. Thomas 2. 2. q. 10. articu. 8. & tenent omnes paulò antè citati.
Tertius item casus ex eo constituitur, quòd
infidelis subditus alicui principi, eius imperium, & leges recuset: nam in eo casu poterit
Christianus Princeps eum bello persequi:
Thomas in dict. q. 66. articulo 8.
Quarto licitum est bellum aduersus infideles, quoties hi fidem blasphemijs,
prauisq́; prauisque
persuasionibus impediunt, atque item legis
Euangelicæ liberam prædicationem, etiam in
eorum prouincijs: quod ipse colligo ex Thoma 2. 2. q. 10. artic. 8. & ibi Caietan. Notant Alberti. in dict. Rubr. de hæret. in 6. quæstio. 8. &
Albert. Pius Carpensis contra Erasmum cap.
21. de bello. idem sensit Thom. 22. quæst. 10. artic. 11. & probatur: quia iniuria fit Christianis,
qui
habẽthabent ius prędicandi legem Euangelicam
per totum orbem: si prædicare
ChristianāChristianam fidem
impediāturimpediantur, quod quidem bellum ratione propulsandæ huius iniuriæ iustissimum
erit.
Cæterùm, vt rationem iusti belli in summa habeamus, obseruandum est, bellum vel
esse defensiuum, vel vindicatiuum, vel punitiuum. Defensiuum autem etiam priuatis licet.
l. vt vim. ff. de iust. & iure. Vindicatiuum non
licet aliàs, quàm publica auctoritate. Punitiuum verò propriè bellum non est, cùm id ad
exequutionem iurisdictionis & Imperij pertineat contra subditos. sic & defensiuum bellũbellum propriè dici non poterit, saltem publicum,
nisi fiat auctoritate publica. & tandem ad belli punitiui rationem oportet præmitti iurisdictionem indicentis bellum in eum, cui indicitur: siquidẽsiquidem nemo possit punire eum, qui ei
subditus non sit. l. vlt. ff. de iurisdict. omn. iudi.
cap. vlt. de consti. in 6. l. 1. & totus ille tit. C. vbi
de crimi. agi opor. tradit S. Thomas secunda
secundæ quæstion. 67. articu. primo. qua ratione bellum aduersus infideles defensiuum,
aut vindicatiuum licitè geritur à principibus
Christianis: punitiuum verò in eos infideles,
qui Christiano Principi subditi non sint, geri
iustè non potest, etiamsi ipsi infideles peccauerint: punitio etenim horum peccatorum
non pertinet ad eos, qui super infideles imperium non habent. Atque ita quæstio ista est
definienda ex diuini & humani Iuris principijs.
Verùm, si iusta belli causa aduersus infideles non est ipsa infidelitas, quæritur, an possit bellum hoc iustificari ex eo, quòd
† infideles plura perpetrant crimina contra legem
naturæ, & contra ipsius naturalis appetitus
inclinationem? Et hanc esse iustam belli causam auctoritate Imperatoris, vel Romani Pontificis, expressim asserunt Innocen. in dict. cap.
quod super his. Florent. in 3. part. titu. 22. capi.
5. §. 8. Syluest. in verb. Papa. quæst. 7. Albert. in
dict. Rubric. de hęret. quæstion. 8. Aluarus Pelagi. de planctu eccles. libr. 1. articu. 37. colum.
5. quorum sententia ex prænotatis expendenda est. Hoc etenim bellum defensiuum dici
non potest, vindicatiuum autem dicetur ratione offensæ, quæ fit Diuinæ Maiestati per illa sceleratissima crimina: hęc verò non est sufficiens causa belli, quemadmodum diximus de offensa, quæ Deo fit per infidelitatem: nam
cùm ea maxima sit, profectò bellum eius vindictæ ratione indici non potest infidelibus,
secundum Thomam & sequaces. Et tamen infideles tenentur lege naturæ vnum Deum colere: nam quemadmodum & lumine naturali
eius cognitionem habent, ita naturalem cultum tenentur ei exhibere: cùm in hac vnius
Dei veneratione lege naturæ teneatur quis ad
agendum id, quod naturaliter cognitum erat.
& ideò grauissimè peccant infideles aduersus
legem naturæ, non colentes vnum Deum,
quem lumine naturali cognoscunt. Sic & de
lege Euangelica, quæ supernaturalis est, nec
lumine tamen naturali cognoscitur sine prædicante, aut speciali Dei auxilio mouentis intellectum: sicuti viri catholici & doctissimi
tradidere ex illo ad Romanos capit. decimo:
Aut quomodo credent ei, quem non audierunt? quomodo autem audient sine prædicante? cùm infideles eam legem sibi prædicatam accipere recusant, graue scelus & peccatum in humani generis redemptorem
cōmittuntcommittunt: quod paulò antè explicuimus, sed hac ratione bellum aduersus ipsos infideles iustum
nōnon est. At si dixeris, hoc
bellũbellum esse punitiuum,
ꝓfectòprofectò id geri à Cęsare non potest in infideles,
qui Cæsaris imperio subditi non sunt, quo ad
temporalem iurisdictionem: cùm sit iurisdictio necessaria ad punitionem, secundum ea,
quæ modò tradita sunt. Nec item auctoritate
Romani Pontificis, qui in fideles iurisdictionem non habet temporalem, nec spiritualem,
nisi quatenus ea necessaria est ad Christianæ
Reipub. quietem, & vtilitatem. Scribit etenim
Paulus prima ad Corinthios capit. 5. Si is, qui
frater nominatur inter vos est fornicator, aut
maledicus, aut ebriosus, aut rapax: cum huiusmodi nec cibum sumere. quasi dicat Apostolus, secùs
autẽautem si
nōnnon sit frater, illum enim non
debetis punire. & subdit
rationẽrationem: Quid enim
mihi de his, qui foris sunt, iudicare? nónne de
his, qui intus sunt vos iudicatis? Hæc Paulus.
ad cuius interpretationem scribit Hieronymus: Nam eos qui foris sunt, Deus iudicabit.
& Thomas inquit, Quòd prælati acceperunt
potestatem super eos tantùm, qui se fidei Christianæ subdiderunt.
Quid autem de idolatria:
† an ea sola sit
causa iusta indicendi
bellũbellum infidelibus? & probatur eam esse iustam belli causam, auctoritate diuina, capit. decimosecundo Deuteronomij, vbi constat, ob hanc causam Deum pręcepisse filijs Israel, vt gentes plurimas subuerterent, & dissiparent. quòd ita præceptum est,
secundum Nicolaum à Lyra, ne ex templis idolorum remanentibus, & illis ritib. occasio idolatriæ Iudæis daretur: tantaq́ue Dei iniuria in
populo suo vitaretur. atque ita hanc esse iustam belli causam doctissimus vir Alfonsus à
|
Castro censet, in lib. secundo, de iust. hæret. punit. cap. decimoquarto. idem adnotari & colligi potest ex Aluaro Pelagio, de planctu eccle.
lib. 1. artic. trigesimoseptimo. colum. quinta.
quibus suffragatur Thomas, secunda secundæ
quæstion. decima. artic. 11. dicens ritus Infidelium esse tollendos: & inibi dum hoc scribit,
non de ritibus Iudæorum, sed de ritibus aliorum Infidelium intelligit. Hæc verò si quis pensitet diligenter, reperiet locum illum Deuteronomij esse intelligendum propter specialem, & expressam Dei iussionem. Potuit omnipotens Deus gentes illas punire, & ab eis
prouincias & bona, propter eorum peccata
auferre, quam diuinam punitionem imitari
non debent principes humani, qui ius puniendi non habent in alios, quàm sibi subditos.
Præsertim quòd Deus illam prouinciam filijs
Israël promiserat, & ne Idolorum templa eis
nocerent, iussit ea destrui, & radicitùs dissipari: deinde idolatria, qua gentes illæ vtebantur,
non erat simplex, sed mista cum occisione innocentum, nam & filios idolis sacrificabant:
vnde ad subueniendum illis innocentibus, qui
iniquissimè occidebantur,
quorumq́;quorumque sanguis
clamabat à proximis auxilium petens, iustè potuit illis gentibus bellum indici, & potuisset
quidem etiam auctoritate humana & publica.
Quod autem diuus Thomas scribit in d. artic.
11. intelligendum est de ritibus Infidelium
habitantiũhabitantium inter Christianos in prouincijs ipsorum Christianorum, vel cùm Infidelium ritus,
& idolorum templa ac sacrificia præstant impedimentum religioni Christianæ, & eius prædicationi. fateor planè aduersus gentes idolatras iustè quidem bellum geri, si monitæ nolint abstinere ab idolorum cultu, quoties is
impedimentum affert religioni Christianæ, &
legis Euangelicæ prædicationi. At quòd ob
ipsum peccatum idolatriæ, vel ad tollenda
idola, quæ non sunt impedimento legis Euangelicæ prædicationi, quia fidei catholicæ prædicatione, eiusq́ue diligenti à viris catholicis
sanctitate, & moribus, ac doctrina præditis,
instructione præmissa, idolorum cultus tolli
poterunt, bellum licitè contra idolorum cultores, gentesq́ue idolatras geratur, dubium
certè videri potest. Nam iustitia huius belli,
vel est propterea, quòd ipsum crimen idolatriæ priuet
gẽtesgentes ipsas dominio rerum & prouinciarum: & hæc ratio falsa est, vel ideò, quia
liceat offensam & iniuriam diuinæ Maiestati
illatam hoc idolorum cultu bello vindicare,
& id non sufficit aduersus eos, qui foris sunt,
hoc etenim Deus puniet, secundum Hieronymum dict. capit. quinto ad Corinth. Ad defensionem autem hoc bellum non pertinet, cùm
tantùm tractemus an ob ipsum idolorum cultum liceat indicere bellum his, qui fidelibus
nullam iniuriam fecere, & ideò non agitur in
hoc bello de defensione. Quòd si dixeris esse bellum
punitiuũpunitiuum, profectò id non pertinet ad
eos, qui nullam in has gentes punitionis ratione iurisdictionem habent: quæ quidem punitio iurisdictionem exigit, etiam in idolatras, quia hoc crimen minimè Christianis submittit eum, qui foris sit, quod constat ex ipso
diui Pauli testimonio, manifestè probante,
non esse à nobis iudicandum eum, qui foris
sit, tametsi is idolis seruiat. Hæc
deniq;denique adduximus aduersus priorem sententiam, quæ fortassis ab his obiectionibus doctissimorum virorum ingenio, & iudicio facilimè defensa potiores partes obtinebit.
Solet hoc in tractatu examinari, an
† bellum
esse possit ex vtraque parte hostium iustum.
Nec tamen iustum hîc accipio in ea significatione, secundum quam sæpissimè à Tito Liuio, & alijs auctoribus dicitur iustum prælium, iusta acies, iustus miles, iustum exilium, id
quod omni ex parte plenum est, omnibusq́ue
numeris perfectum. Sic Iurisconsultus appellat iustam hæreditatem in lege tertia. ff. pro Socio. eam, quæ legitimo ac plenissimo iure obueniat: quod
elegātereleganter Budæus ibi explicat. Sic
& Hispani iustam vestem dicimus, quæ ita corpori apta sit, vt nihil ei desit ad ipsius corporis
mensuram. sed hîc dictionem istam adsumimus pro eo, quod rationi, iuri, & æquitati, ac
iustitiæ conuenit. & Alciat. lib. secundo Parad.
cap. vlt. post Fulgo. in l. ex hoc iure. ff. de iustitia & iure. censet, bella vtrinque posse licita esse:
idq́;idque multis probat contra Doct. frequentissimam sententiam. Ego sanè quantum ad rei
veritatem & certitudinem ipsam, falsum esse
censeo, quod Alciat. adnotauit, communemq́ue sententiam probo: Nam cùm hostes contrarij sibi sint, contraria iura necesse est habeant, quorum vnum iustum sit, alterum verò
iniustum. Nec enim ex duobus principibus
bello pugnantibus ob aliquam prouinciam,
quam quilibet eorum sibi propriam esse censet, in veritate potest vterque iustitiam habere
sibi fautricem: siquidem is iustam habet causam, cuius ea prouincia propria sit, ex quo necesse est, quòd alter iniustam causam foueat,
cùm
cōtrariacontraria hęc duo sint, iustum & iniustum.
vnde planè illud mihi constat,
nōnon posse quo ad
veritatem iustum bellum
vtrinq;vtrinque esse, opinione verò potest bellum ex vtraque hostium parte iustum esse. Nam etiamsi apud alterum tantùm verè existat iustitia belli, bona tamen fidè
alter bellum id gerere potest, existimans iustissima ignorantia, se iustam fouere causam.
Atque in hunc sensum probari potest, quod
Fulgos. & Alciat. voluerunt. vnde Abulensis
Iosuæ cap. 11. adnotauit bellum illud, quod Iudæi
gerebātgerebant aduersus Ammorræos, & cæteras
gentes, ex parte
IudæorũIudæorum iustum esse propter
Dei voluntatem, quæ eis erat manifesta: & itidem ex parte Ammorræorum, qui iusta ignorantia ignorantes hanc diuinam iussionem se
|
defendebant ab aggressione Iudæorum,
eaq́;eaque
ratione existimabant se bellum iustum gerere. Hæc de iustitia belli compendio quodam
prænotauimus, quo facilius intelligi valeat
qua ratione capta in bello, vel efficiantur capientium, vel sint omnino in animæ iudicio
restituenda, quod sequenti §. non admodum
prolixè tractabitur, solùm etenim constituemus aliquot principia, ex quibus hæc res longiùs tradi possit.
Ex §. sequenti.
SVMMARIVM.
-
1 Capta in bello iusto efficiuntur capientis, & per
totum paragraphum, maximè num. 6.
-
2 Seruitus an sit inducta iure gentiũgentium contra ipsam
naturam, latè numeris sequentibus.
-
3 Ius naturale an possit tolli in parte, vel ex causa.
-
4 Ius gentium qua ratione à naturali iure distinguatur.
-
5 Seruitus aliqua an fuerit ab ipsa natura instituta?
-
6 Capti in bello apud Christianos non efficiuntur
serui: & quid de Christianis captis à Sarracenis vel Turcis.
-
7 Res ab hostibus captæ, quæ prius per hostes fuerant bello quæsitæ, an sint priori domino restituendæ.
-
8 Regia l. penult. titul. nono. part. quinta. examinatur.
AD id verò quod attinet ad restitutionis obligationem eorum, quæ
in bello capta fuerint, sit constitutissima conclusio: Capta
† in bello iusto efficiuntur capientis. c.
iusgentium. prima distinct. l. hostes. & l. si quid
in bello. ff. de capt. l. naturalem. §. vltimo. ff. de
acquirend. rerum domi. gloss. in c. sicut. de iureiurand. notatur in l. prima. in princip. ff. de
acquirend. possessione. vbi Ias. numero 8. latè
hanc materiam tractat. eandem
cōclusionemconclusionem
probat Aristoteles, libro primo Polit. capitul.
quarto. Thomas libr. tertio, de regimine princip. capit. 11. Theologi passim, præsertim Adr.
in quarto sententiarum, tract. de restitu. §. aggredior casus speciales. Flo. 3. part. titul. quarto. cap. 1. Ioan. Maior. in 4. distinct. 15. quęst. 20.
Alfonsus à Castro, lib. secundo, de iust. hæret.
puni. capitul. decimoquarto. Syluest. in verb.
bellum. quæstio. prima. Bartol. in d. l. si quid in
bello. & in l. hostes. Martin. Laudensis, in tractat. de bello. secunda col. Andr. Tiraquell. de
legibus connubialibus. l. 1. num. 46.
Hinc & illud obtinuit, quòd capti in bello
serui efficiuntur capientium, si bellum iustum sit. dict. l. naturalem. in fine. d. l. hostes. §. item
ea. Instit. de rerum diuisio. pulchrè Aristot. in
d. c. 4. omninoq́;, inquit, nonnulli iure quodam, vt
putātputant, freti & adducti, lex enim quoddam ius est, seruitutem eam quæ iure belli introducta est, & iustam esse aiunt, &
negātnegant, quoniam fieri potest, vt initium bellorum sit iniustum, & eum, qui sit indignus seruitute, nusquam quisquam seruum esse fateatur. Hactenus Aristot. atque de his plura Claudius Coteræus, lib. 2. de iure milit. capitul. 24. quo fit,
vt seruitus
† iusta inducta sit iure gentium,
cũcum
natura omnes sint liberi. l. manumissiones. ff.
de iust. & iur. §. seruitus. Instit. de iure person.
quo probatur seruitutem inductam fuisse contra naturam, secundum quam omnes liberi nascuntur. idem probat tex. in l. 4. ff. de stat. hom.
Stophilus seruus apud Plautum in Aulularia,
inquit: Omnes natura parit liberos, & omnes
libertati natura student.
Quòd si contra naturam iure gentium est
seruitus personarum inducta, profectò id iure
obtinere nequit, cùm iura naturalia immutabilia sint, nec iure gentium tolli possint. §. sed
naturalia quidem. Instit. de iure natu. gent. &
ciuili. textus in princip. quinta distinct. cui obiectioni Accursius respondet in d. l. manumissiones. dicens, ius naturale non posse in totum
tolli iure gentium & humano: sed quo ad aliquam eius parte tolli posse. ego libenter quæro ab Accursio, an hæc pars, quæ tollitur, sit naturale ius: & si dixerit, non esse ius naturale, dubio procul quæstio
† non est, an tolli possit: siquidem quod non est, tolli non potest. Si verò
hæc pars quæ tollitur, iuris est naturalis, sicut
est libertas personarum, quæ modò iure gentium tollitur, nondum responsum est obiectioni, ex qua probatur, & ita verissimum est,
ius naturale tolli iure humano non posse: præsertim, quòd si semel in specie fatearis aliquid
esse à natura institutum, id nullo modo negare poteris, humano iure tolli nequaquam posse, cùm superior sit ipsa lex naturalis hominum institutis, nec eis tolli possit. Quamobrem mihi semper displicuere duo, quæ passim
circa ius naturale, &
diuinũdiuinum à nostratibus traduntur. Primùm, dum sæpissimè
respondẽtrespondent,
ius naturale posse partim tolli, licet non totum: Nam verè si in ea parte ius naturale viget,
nullo modo defendi potest, quòd eis iuris naturalis pars tolli humano iure valeat. Etenim
dictat naturale ius, non esse innocentem occidendum: poteritne aliqua ex parte iure humano innocens occidi, vel in aliquo casu speciali?
certè qui hoc assereret, demens prorsus esset,
& rationis naturalis satis inscius. Alterum est,
quo frequenter Doctor. vtuntur, dicentes, ex
causa posse iure humano limitari, & tolli ius
naturale, vel diuinum: hoc denique absurdum
est, siquidem vel ea causa sufficiens est, vt opinemur, & constituamus ius diuinum vel na|
turale tunc minimè obtinere, nec eum casu
comprehendisse, & tunc ius naturale vel diuinum non tollitur ex ea causa, quia non permittitur, nec datur lex naturalis, nec diuina, vt ea
tolli possit, sed tantùm interpretatio fit legis
diuinæ vel naturalis: at si ea causa nihilominus
admissa, ad huc viget lex naturalis vel diuina, &
planè, nisi quis toto, quod
aiũtaiunt, cœlo aberret,
non poterit inficiari, eam causam minimè sufficere, vt humana auctoritate naturalis lex tollatur: & ideò Accursij responsio congrua non
est. Bart. aliter respondere conatur in d. l. manumissiones. ac potius in l. ex hoc iure. ff. eodem titul. scribens, duplex esse ius naturale:
primæuum, secundęuum: & addit primum tolli per secundum, quod ius gentium appellatur, atque ita ius gentium
quandoq;quandoque est contra rationem, & ius naturale. vnde licet libertas iuris sit naturalis: potuit tamen ius
gentiũgentium
eam tollere. eandem Bartol. rationem tenuerunt idem Bart. Angel. Paul. & Doct. in l. si id
quod. ff. de cond. indeb. Verùm hæc ratio defendi non potest, nec iure valida est. id etenim
quod contra rationem naturalem statutum
est, non potest firmum esse, nec validum, etiam
si à principe supremo statuatur: deinde hæc distinctio iuris naturalis primæui & secundæui
falsa omnino est: ius siquidem naturale vnum
est, & id temporis successu nec distinguitur,
nec variatur, dict. §. sed naturalia quidem iura.
Nam quod semel Deus omnia animalia docuit,
quodq́;quodque ideò naturali lumine cognitum
est, nec vllo tempore tollitur, nec distinguitur,
nec variatur, eius etenim variatio refragaretur naturæ ipsi,
atq;atque ideò hanc Bart. rationem
verè & eleganter Fortun. improbat in dict. l.
manumissiones.
Qua ratione duplicem sensum afferam ad
id, quod primò constituimus, nempe, omnes
homines esse natura liberos, & seruitutem esse contra naturam, ex quibus manifestè constabit huiusmodi dissolutio. Primùm equidem libertas in hunc sensum est iuris naturalis, & natura homines liberi nascebantur, vt eo
primo statu, quo sola lege naturæ humanum
genus vtebatur, nondum humana crescente
malitia, decuerit omnino homines omnes liberos nasci, idq́ue illi statui expediens fuerit.
Non tamen ex hoc negatur, posse iure humano & gentium, hominum crescẽtecrescente malitia, statui seruitutem, vt capti in bello serui efficiantur. Imò id conuenit Reipublicæ ad punitionem eorũeorum, qui finitimas gentes bellis iniustis
persequuntur, vnde quo iure ex consensu humani generis bella introducta fuere, eodem &
captiuitates ac seruitutes cōstitutęconstitutę sunt, quod
diuus August. explicat libro decimonono, de
ciuit. Dei, cap. 15. Conditio, inquit, seruitutis
iure intelligitur imposita peccatori. nomen
itaq;itaque istud culpa meruit, non natura. & deinde
subdit, nullus autem natura, in qua prius Deus hominem cōdiditcondidit, seruus est hominis, aut peccati, verùm pœnalis seruitus ea lege ordinatur, qua naturalem ordinem cōseruariconseruari iubet,
perturbari vetat, quia si contra eam legem nōnon
esset factum, nihil esset pœnali seruitute coërcendum: ideoq́;ideoque Apostolus seruos monet subditos esse dominis suis, & ex animo eis cum bona voluntate seruire. Hæc Augustinus, citans
Apostolicum ad Ephesios cap. sexto. vnde propter peccatum Chanaan seruus pronunciatur
à Noe patre, vt seruiat fratribus suis, Genes. capit. 9. Sic & naturali iure non erant dominia
distincta in ipso quidem statu naturæ, & legis
naturalis, secundum quam omnia erant communia, sed postea conueniens fuit fieri dominiorum distinctionem lege humana, idq́;idque ratione naturali factũfactum fuisse ex eo apparet, quòd
vtile valde Reipublicæ sit, quod Conradus doctissimè tradit de contractibus, q. 10. & sequentibus. Igitur iuxta hunc sensum obiectio tollitur, sicuti probant Fortun. in d. l. manumissiones. & Ioan. Dried. de libert. Christ. pagina vigesimanona.
Secundo loco alter sensus aptari potest his
autoritatibus, quibus constat hominum libertatem esse lege naturali inductam, vt tandem
distinguendum sit inter ius naturale positiuũpositiuum,
quod aliquid positiuè præcipiat, vel prohibeat, & ius naturale negatiuum, quod nihil aliqua de restatuerit, nec percipiendo, nec prohibendo, sed id potius omiserit legis humanæ
dispositione. Nam libertas non est iuris naturalis, iuxta primum modum, cùm eam nec pręceperit, nec seruitutem induci prohibuerit.
Est verò personarum libertas iuris naturalis,
secundo modo accepti, quia ius naturale seruitutem non induxit, nec etiam libertatẽlibertatem prohibuit: imò liberos omnes homines creauit.
quòd autem obiecimus ius naturale esse immutabile, est intelligendum de iure naturali
positiuo, non de iure naturali negatiuo, secundum Thomam, qui ita rem istam explicat in
hac specie 1. 2. q. 94. artic. 5. & Præposit. in cap.
ius gentium. 1. distin. num. 9. Martinus Azpilcueta, quem post huius operis primam editionem legi, in cap. ita quorundam. de iudic.
gloss. penult. ex his duabus solutionibus, quarum posterior à priori ferè deducitur, plura
colliguntur.
Primùm vera interpretatio Iurisconsulti,
Iustiniani, & aliorum, qui verè dixerunt, omnes homines natura liberos nasci. ita etenim
intelligendi sunt omnes homines eo tempore, quo sola lege naturæ viuebatur,
mundusq́;mundusque
regebatur, liberos nasci, ac natos fuisse. At
hinc non sequitur, hodie omnes liberos natura nasci, cùm alijs legib. præter naturales vtamur:
idq́;idque maximè sit vtile Reipublicę, ad reprimendam hominum
malitiāmalitiam. Nam vt auctor est
Augustinus in d. cap. 15. Seruitus lege humana
|
iustissimè est statuta in pœnam peccati, quod
bello committitur iniusto.
Secundò hinc deducitur alter eiusdem auctoritatis intellectus, vt omnes homines natura liberos esse intelligamus, ex prima naturæ
intẽtioneintentione, quæ voluit homines liberos creare.
At per accidens non prohibuit eos seruos fieri ex aliqua ratione conuenienti Reipublicæ.
Sicuti ex prima intentione naturæ est, quòd
hominum vita conseruetur, & tamen legibus
humanis naturali ratione statuitur ex accidenti, quòd nocentes & criminosi occidantur.
Tertiò inde apparet verum esse, quod scripsere diuus Thomas in 4. sentent. distinct. 36.
artic. 1. & Card. à Turre Crem. in d. c. ius gentium. 4. articul. qui existimant seruitutem institutam esse contra primam naturæ intentionem, quia natura prima intentione tendit ad perfectiora: at seruitutem esse secundum naturam, iuxta eius secundam intentionem. Natura etenim prima intentione intendit, vt quis sit bonus: eius verò secunda intentio est, quòd si quis non fuerit bonus, sed malus, ipsiusq́ue legis naturalis rationem prauis
moribus contempserit, puniatur quidem. Sic
seruitus secundum naturam instituta est ad puniendum peccantem. & licet iure naturæ non
sit in specie hæc pœna definita, sed in genere:
ius gentium & humanum potuit ex secunda
naturæ intentione definire pœnam istam seruitutis in hac specie.
Quartò à prænotatis patet verus sensus §.
seruitus. Instit. de iure personar. quo probatur, seruitutem esse cōtracontra naturam. id etenim
ita accipiendum est, vt sit seruitus contra naturam, id est, contra naturalem libertatem,
quæ vna fuit ab initio omniũomnium ante corruptionem generis humani, & nunc quoq;quoque esset, nisi
malitia hominum aliam conditionem exigeret omnium populorum consensu, qui seruitutem ex causa induxit ad puniendos hostes
iniquos, quemadmodum & præter diuum Augustinum tradit Aristoteles 1. Politicorum, capitulo 3. & 4. & probatur in l. naturalem, cum
l. sequent. ff. de acquir. rerum dom.
Quintò infertur seruitutem esse contra ius
naturale, non ex eo quòd tollat ius naturale
affirmatiuum & positiuum, aliquid præcipiens, aut prohibens: sed ex eo quòd additur iuri
naturali id, quod ipsum ius non concesserat,
atq;atque ita per additionẽadditionem inducitur seruitus contra ius naturale.
Sextò hinc apparet, hanc personarum seruitutem iure gentium inductam, non esse contra naturalem rationem, imò ex ea procedere, sicuti probatur in d. l. manumissiones. & apertius in §. item quæ ab hostibus, iuncto §. singulorum. Institut. de rerum diui. idq́ue adnotauit Fortun. in d. l. manumissiones. col. tertia. & constat ex pluribus locis sacræ Scripturæ, quibus ostenditur, dominium seruorum
iustum esse, præsertim cap. 6. ad Ephesios, inquit Paulus: Serui obedite dominis carnalibus cũcum timore & tremore, in simplicitate cordis vestri, sicut Christo. Et ad Timoth. prima,
capit. sexto: Quicunq;Quicunque sunt sub iugo serui, dominos suos omni honore dignos arbitrentur.
Item 1. Petri cap. 2. Serui subditi estote in omni timore dominis, non tantùm bonis & modestis, sed etiam discolis. vnde dominus in
seruos naturali ratione dominium habet, sicut & in agros & fundos, qui ad eum pertineant. vti tamen debent domini hoc iure, quod
in seruos habent, benignè, non seuerè & crudeliter. quod admonet diuus Augustinus lib.
19. de ciuit. Dei. cap. 16. & iure Ciuili statutum
est in l. vnica. C. de emen. seruo. & Instit. de iure
person. & de his qui sunt sui vel alien. iur. §. in
potestate. & §. sed & maior. vbi Theophilus l.
6. titul. 21. part. 4. & Caius Iurisconsultus lib. 1.
Institutionum tit. 3.
Septimò colligitur ex his, seruum à domino fugientem mortaliter peccare, & teneri ad
eum redire, secundum glo. in d. c. ius gentium.
1. dist. quam Doctor. inibi approbant communiter, maximè Card. à Turre Cremat. artic. 4.
Fortun. in d. l. manumissiones. col. 4. optimus
text. in cap. si quis seruum. 17. q. 4. Cæterùm
hoc in loco admonendus lector est, me quidem in hac de seruitute controuersia, ius gentium intellexisse, prout id à iure naturali distinguitur, & humanum ac positiuum est. nam
& Thom. 1. 2. q. 25. art. 4. ad primum, ius gentium,
† de quo Iurisconsulti
quandoq;quandoque tradidere, inter iura humana, & positiua censet:
quod apertissimè constat. Nam si quis perpendat exempla & casus, qui per Iurisconsultos
sub tit. ff. de iust. & iur. iurigentium tribuuntur, planè fatebitur ea non esse iuris naturalis,
sed humani, nec procedere necessariò à primis
iuris naturalis principijs in vniuersum, nec frequentius, tametsi à ratione propter Reipub.
vtilitatem vario temporum successu deducantur &
instituāturinstituantur, vel instituta sint ferè
omniũomnium
hominum consensu: bella etenim non sunt iuris naturalis, nec manumissiones, nec seruitutes, nec
dominiorũdominiorum distinctio, nec
vẽditionesvenditiones aut locationes, quę omnia
IuriscōsultiIurisconsulti iuri
gentiũgentium tribuenda esse palàm
responderũtresponderunt. Et
tamen in l. 1. §. ius naturale. ff. de iust. & iur.
IusgẽtiumIusgentium naturale quidem dicitur, dum id non
alia ratione à naturali distinguitur, quàm
quòd illud omnibus animantibus, etiam brutis conueniat, hoc solis sit hominibus commune. vnde deducitur hoc ius gentium hominibus, & sic animantibus ratione præditis naturale esse. Idem apparet euidentiùs auctoritate Caij Iurisconsulti, in l. omnes populi. ff. de
iustit. & iur. Quòd verò inquit, naturalis ratio inter omnes homines
cōstituitconstituit, id apud omnes homines peręquè custoditur,
vocaturq́;vocaturque
|
ius gentium, quasi quo iure omnes gentes
vtuntur. eadem verba repetit Iustinianus in §.
ius autem Ciuile. Instit. de iure natur. gent. &
ciuili. vnde diuus Tho. 2. 2. q. 57. art. 3. ad 3. inquit: Ea quæ sunt iuris gentium, naturalis ratio dictat, putat ex propinquo habentia æquitatem: inde est quòd non indigent aliqua speciali institutione, sed ipsa naturalis ratio eam
instituit. Quasi velit Thomas hoc, quod Iurisconsulti ius
gentiũgentium appellarunt, ius esse naturale: cui certè
nōnon conueniũtconueniunt exempla iurisgentium, tradita ab Isidoro lib. Ety. 5. c. 5. & 6. prę
sertim prohibitio
nuptiarũnuptiarum inter alienigenas.
Quibus prænotatis ego censeo iuris naturale verè esse illud, quòd Deus omnia animalia
docuit tam bruta, quàm ea, quæ ratione donauit. Hoc etenim ius lumine naturali hominibus ita cognitum est, vt & brutis instinctu quidem ipsius naturæ: qua ratione quod lumine
naturali animalibus ratione præditis notum
est, id verè ius naturale dicitur, sicuti & illud,
quod brutis Deus per instinctum, & inclinationem propriam constituit. hoc probatur in
l. 1. §. ius naturale. ff. de iustit. & iur. c. ius naturale. 1. dist. quo fit, vt principia lumine naturali
ab hominibus cognita, &
cōclusionesconclusiones, quæ ab
eisdẽeisdem principijs necessariò deducuntur, & quæ
animantibus ratione pręditis conueniunt tantùm, ius quidem gentium dici,
quodāmodoquodammodo
valeant, ad differentiam iuris naturalis, quod
simul & brutis & hominibus
datũdatum, insitumq́ue
est ab ipsa natura.
Vtrumq;Vtrumque tamen verè est ius
naturale:
sicq́;sicque intelligendum est responsum Iurisconsulti in d. l. 1. §. ius naturale, ad fin. vbi ius
gentium à naturali distinguitur ex eo solùm,
quòd illud hominibus
tātùmtantum, hoc verò etiam
brutis
cōueniatconueniat. Huc pertinet quod Thomas
in d. art. 3. q. 57. distinguit ius gentium, quod
quidem ratione naturali hominibus tantùm
competit, & id quidem naturale esse asseuerat, non secundum absolutam sui considerationem, sed secundum quid, id est, vt est conueniens & vtile humano conuictui, à iure naturali,
quod omnibus animantibus commune est, &
naturale dicitur absolutè, iuxta sui ipsius considerationem, vt maris & fœminæ coniunctio,
filiorum educatio, & his similia. Quo in loco
diuus Thomas de iure naturali & gentium,
hanc doctrinam optimè tradidit. Quamuis &
hæc Thomæ sententia,
eiusq́;eiusque distinctio alium
sensum habere possit, vt ipse
quidẽquidem distinguat
ius naturale, quatenus omnibus animantibus
etiam brutis commune est, & complectitur etiam prima iuris naturalis principia, continentia iustum naturale ex sui natura adæquatum,
& commensuratum alteri à iure
gentiũgentium, quod
continet iustum naturale, non iuxta absolutam sui rationem, sed secundum
vtilitatẽvtilitatem, quæ
ex eo deducitur, vt alteri conueniens.
Sensitq́;Sensitque
Thomas ad hoc ius gentium pertinere, seruitutes, bella, dominiorum distinctionem. hanc eandem differentiam constituit Card. à Turre
Cremata, in d. c. ius gentium. prima distinctio.
artic. primo. Sed huic sensui refragatur, quòd
prima principia iuris naturalis procedant à ratione, quæ incognita est brutis. Nihilominus
idem Card. in capit. humanum genus. prima
distinctione, artic. quinto. post Albertum Magnum, quinto Ethic. respondet, ius naturale,
quo ad rationem iuris, brutis minimè conuenire, sed procedere à natura speciali, quæ est ipsa ratio: sed ius naturale, quantum ad actus
etiam brutis competere: & sic vt ipsius verbis
vtar, ius naturale formaliter sumptum, id est,
quo ad rationem hominibus tantùm
cōuenitconuenit:
materialiter verò, id est, quo ad actus,
etiāetiam brutis commune est, scilicet quo ad maris & fœminæ coniunctionem, filiorum educationem, &
similia.
atq;atque ita interpretatur d. l. 1. §. ius naturale. vt tandem Deus ius naturale materialiter
omnia animalia etiam bruta docuerit: formaliter tamen ipsos homines tantùm, quibus rationis cognitio tradita est. Hic verò sensus
cũcum
eo conuenit, quem paulò antè ad Iurisconsulti responsum tradidimus. Sed solum
discrimẽdiscrimen
apud nos est, quanam ratione sit intelligenda
Thomæ responsio, in dicto artic. 3. & profectò
aptior est vltimus hic sensus, si consideremus,
ipsum ius naturale, quatenus absolutè adsumitur, posse
quidẽquidem assumi formaliter, sicut & materialiter, ita quidem vt formale ius naturale
quo ad rationem, & vt continet prima principia, absolutè iustum contineat, secundum sui
considerationem, rationemq́ue, non iuxta alterius vtilitatem, nec vt alteri conueniens sit:
sic denique procedere illud, ratione viuendum est, nemini est malum faciendum, & similia. quæ
quidẽquidem iuris naturalis sunt secundum
propriam sui rationem, quia continent iustum, & alteri commensuratum, secundum
absolutam sui rationem, non iuxta vtilitatem,
quæ ex his contingit. Vnde ius naturale authore Thoma, à iure gentium distinguitur,
quod procedit à naturali ratione non absoluta, sed quæ alterius vtilitatem, vel quòd conueniens sit, respiciat. ex quibus manifestum
sit, quam ob rem ius gentium à Iurisconsultis ius naturale quandoque dicatur. Et quandoque à iure ipso naturale distinguatur. Deinde patet, ex his prima principia, & quę ex eis
necessariò deducuntur, non esse propriè iuris
gentium, sed naturalis, prout à diuo Thoma
hæc iura, dicto art. 3. distinguuntur. inde consequitur, religionem erga Deum, & parentum
honorem, esse iuris naturalis, non iuris gentium, secundum Thomæ distinctionem, quamuis à Iureconsultis hæc exempla tradantur, &
aptentur iuri gentium in d. l. 1. ad finem. & in l.
sequẽtisequenti. quæ quidem Iurisconsulti
respōsioresponsio poterit defendi, si ius
gentiũgentium interpretemur naturale ipsis
tantũtantum hominib.
conueniẽsconueniens, de quo superiùs
actũactum est. verè
tamẽtamen negare
nōnon possumus
|
vtcunque sit, exempla
IuriscōsultorumIurisconsultorum, & Isidori, non omnia conuenire iuri
gentiũgentium, quod
maximè obseruandum est.
Quamuis equidem iuxta præmissam adnotationem ius gentium ad humana iura pertineat, non propriè ad naturalia, attamen ob id
quod ex diuo Thoma explicuimus, & quia ius
gentium deriuatur à iure naturali, communiq́ue omnium gentium consensu constitutum
est, conclusionibus quibusdam non multum
remotis à primis iuris naturalis principijs, naturale dici quodāmodoquodammodo homini potest: etiam
si à naturali iure, præsertim ab ea lege, quæ
communis est omnibus animantibus, differat
& distinguatur, secũdumsecundum Thom. 1. 2. quæst. 95.
artic. 4. ad primum. His libenter addiderim
quod post primam huius operis editionem legi apud Domin. Sot. lib. 3. de iust. & iur. quæst.
1. articul. 3. nempe hoc discrimen esse inter ius
naturale, & ius gentium, quòd ea quæ inferuntur ex absoluta rerum natura, & consequentia
necessaria, pertinent ad ius naturale: illa verò,
quæ non ex absoluta consideratione, sed modo exposito in ordine ad certum finem, & sub
certis circunstantijs, sint de iure gentium,
quam sententiam & nos paulò antè probauimus.
Octauò principaliter ex præmissis infertur,
an sit aliqua seruitus, quæ verè iuris naturalis,
& à natura ipsa instituta? Et sanè constat esse
† natura ipsa quosdam seruos. Nam secundum
Aristotelem 1. Polit. cap. 3. & 4. minus sapientes, minus profecti, natura ipsa serui sunt, & sapientioribus subditi, vt ab eis regantur. Etenim hominum genus Deus sic condidit, vt essent alij
insciẽtesinscientes, & virtutibus superiores alijs.
Plato item in dialog. 3. de legibus, cuius & Ioan. Stobæus sermone 42. mentionem fecit,
scribit, primam dignitatis rectam rationem
esse, vt genitores
vbiq;vbique natis imperent: secundam, vt ignobilibus generosi: tertiam, vt iunioribus seniores: quartam, vt domini seruis:
quintam, vt potentioribus imbecilliores seruiant: sextam quidem & omnium maximam
esse, qua secundum naturam ignorantes sequi
iubentur: prudentes autem ducere ac dominari. Hæc Plato, cui & Arist. accedit. lib. 7. Pol.
cap. 14. asseuerans, esse natura ipsa seruitutem
iuuenis, ad senten. diui August. super Genesim. est etiam inquit ordo naturalis in hominibus, vt seruiant fœminæ viris, & filij parentibus, quia & illic hæc iustitia est, vt infirmior
ratio seruiat fortiori. Hæc igitur in dominationibus & seruitutibus clara iustitia est, vt
qui excellunt ratione, excellant dominatione.
Cic. 5. Paradoxo. proponit, prudentes esse liberos, stultos autem & insipientes seruos esse.
quod & diuus Ambr. probat super epistolam
Pauli ad Colos.
notātnotant ex nostris Dom. Prępos.
in d. c. ius gentium. num. 9. & ibi Card. à Turre
Crem. art. 4. Imol. in Proœmio Gregor. col. 2. & Cæpol. de seruit. 2. col. Andr. Tiraq. de legibus connubialib. l. 1. num. 49. Hæc tamen seruitus non est eiusdem conditionis, cuius illa,
quæ iure
gẽtiumgentium ratione belli inducta est, qui
enim iure belli seruus est, dominio alieno contra libertatem naturalem ita subiectus est, vt
tanquam res quælibet, quæ sua est, à domino
abalienari possit. l. 4. & 5. ff. de stat. hom. At seruitus, quam diximus natura ipsa constitui,
nōnon
pertinet ad coactionem, nec necessitatem, nec
dominium, sed ad honorem & reuerentiam,
senioribus à iunioribus, generosis ab ignobilibus, parentibus à filijs: marito ab vxore debitam, vel ad vtilitatem ipsius seruientis: qualis
est illa, quæ imprudentis ad prudentem: minus sapientis ad sapientem dicitur. Qua de re
Io. Driedo. de libert. Christ. lib. 1. pag. 8. in
hũchunc
modum scribit: Secundum ordinem conditionis naturæ omnes in Adam à Deo conditi sunt
æqualiter, liberi ab omni malo, ab omni seruitutis incommodo,
māsissentmansissent quoq;quoque sub illo statu, omnes homines pares, secundum paritatem libertatis à culpa & miseria, sed non pares
secũdumsecundum paritatem in talentis naturæ in perfectione iustitiæ, scientiæ & prudentiæ. Siquidem alij magis, alij minus extitissent sapientes
& prudentes, fuisset
quoq;quoque dominium quoddam vnius super alios, non pro suo ipsius commodo dominantis in illos tanquam in seruos,
nec vt prouidentis & consulentis illorum miserijs & imbecillitati: sed vt consulentis & dirigentis illos ad ampliorem sapientiam, disciplinam, iustitiam & prouidentiam,
atq;atque vtẽtisvtentis voluntarijs obsequijs illorum obedientium,
nōnon
solùm
absq;absque omni laboris molestia, sed cum
gaudio,
cordisq́;cordisque lætitia: quemadmodum & iusti præsides nunc imperant, non cupiditate dominandi, sed officio consulendi, & hoc naturalis ordo præscribit. Sic
quoq;quoque Deus
hominũhominum
genus condidit, vt essent alij in scientia & virtutibus superiores alijs, sed à coacta, & vili subiectione, à
veroq́;veroque dominio omnes fuissent æqualiter liberi. Hactenus Drie. cuius verba referre libuit, quia breuiter & compendio quodam retuli diui Thomæ eruditissima
respōsaresponsa,
part. 1. q. 96. art. 3. & 4. Sic & Arist. lib. 7. Polit.
cap. 14. sensim insinuat, totam
hāchanc seruitutem
naturalem ad vtilitatem pertinere eorum, qui
minus prudentes sint, vt à prudentioribus regantur, & instruantur perfectiori
prudẽtiaprudentia &
scientia. Tho. item in 2. 2. q. 57. art. 3. ad secundum, inquit, quòd
hũchunc hominem esse seruum
absolutè considerando magis quàm alium,
nōnon
habet rationem naturalem, sed solùm secundum aliquam vtilitatem consequentem, inquantum vtile est huic, quòd regatur à sapientiori: illi, quòd hoc iuuetur, vt dicitur in 1. Pol.
& ideò seruitus pertinens ad ius gentium, est
naturalis secundo modo, sed non primo modo. Hactenus Tho. qui hanc seruitutem minus
prudentis ad sapientiorem institutam esse tra|
dit ad vtilitatem ipsius
imprudẽtisimprudentis,
nōnon ad eius
vilem
subiectionẽsubiectionem, &
quāuisquamuis ipse hanc seruitutem ad ius
gentiũgentium referat, ex
eodẽeodem tamen Tho.
in d. q. 96. art. 3. & 4. satis palàm constat, hanc
seruitutem minus prudentis ad
prudentiorẽprudentiorem,
minus sapientis ad
sapientiorẽsapientiorem, iuuenis ad senem, vxoris ad virum,
filiorũfiliorum ad parentes, quæ
ad
honorẽhonorem & reuerentiam vel
instructionẽinstructionem seruientium pertinet, institutam esse à natura, &
statui
innocẽtiæinnocentiæ conuenisse. Quo fit, eam minimè pertinere ad
vilẽvilem seruitutis
conditionẽconditionem,
quæ postea iure
gentiũgentium stabilita est,
cũcum ea subiectionem & dominium contineat, vtile quidem ipsi dominanti, & molestum ac miserabile seruienti: igitur seruitus à natura ipsa ordinata, quæ & in ipso innocentiæ statu obtineret, & obtinuit, non est miscenda huic miserabili seruituti, quæ iure
gentiũgentium ob bella & captiuitates inducta fuit, quod & Cardin. à Turre
Crema. in d. art. 4. explicat: vnde planè intelligenda sunt, & distinguenda, quæ Plato in d. dialog. 3. de legib. veluti ex iure naturę immiscuit.
Illud hoc in tractatu prætermittendum
nōnon
est, quòd
† Christiani capti in bello, etiam iustissimo, à Christianis, non efficiuntur serui capientium. Et ideò nec opus est hoc in casu l.
Cornelia, nec postliminij fictione propter charitatem, quæ in Christo omnibus eius religionem professis communis est, sicuti expressim
adnotarunt Bart. in l. hostes. ff. de capt. Abb. in
c. sicut. in 3. de iureiur. col. 4. & inibi Egidius à
Bellame. nu. 20. Salic. in l. ab hostibus. col. 2. C.
de captiuis. Ioan. de terra Rubea, contra rebelles, tract. 3. art. 10. Regia l. 1. tit. 21. part. 4. sed apud nos capti bello seruantur,
præstitaq́;præstitaque pecunia in redemptionis præmium, quam Græci
λύτρον appellant, veniam recedendi
impetrātimpetrant
facilimè. sensere tamen Alciat. in l. hostes. ff. de
verb. signi. & Claudius Cantiuncula, in §. item
ea quæ hostibus. Instit. de rer. diui. prędictam
communem sententiam inter Christianos obtinere, sicuti Bar. & qui eum sequuntur, probarunt. at secùs esse in Christianis captis in bello
à Sarracenis, vel Turcis, qui verè hostes sunt.
Nam hi quidem Christiani, dum ab hostibus
captiui detinentur, eius conditionis sunt, cuius iuxta ius Ciuile capti ab hostibus Romanę
Reip. censebantur. & ideò opus esse fictionib.
legis Corneliæ & postliminij, quod est maximè notandum. Nam & Ioannes de terra Rubea idem voluit,
dũdum scribit: Sarracenos veros
hostes esse, & cum his bellum geri verè: vt olim
Romani aduersus hostes gerebant. Ego sanè
video maximam esse discriminis causam inter
bella
RomanorũRomanorum, & ea, quæ Christiani aduersus Infideles, qui nos
vndiq;vndique impetunt, gerimus. Quorum quidem infidelium aggressiones, non possunt aliqua ex parte esse licitæ, nec
itidem defensiones, cùm prouincias Christiani nominis tyrannicè & perfidè, ac crudeliter occupauerint. Quamobrem nisi aliud lege humana
statutũstatutum in specie sit, opinor erga Christianos captos à Turcis vel Sarracenis, non esse seruandas leges Romanorum, quæ de captiuis apud hostes loquuntur, nec esse necessarias
fictiones legis Corneliæ & postliminij, quamuis in his, quæ possint in fauorem cedere captiuorum, æquissimum sit, imò omni ex parte iustum, easdem leges seruari. Nec enim Reipub.
Christianæ conuenit, præter ipsam captiuitatis afflictionem, damnum aliud, aut detrimentum Christianis apud Sarracenos aut Turcas,
captiuis irrogari. Ex his etiam apud me dubia
est, & falsa
quidẽquidem opinio Anch. in hac reg. col.
13. vers. 3. quæro. Aretin. in l. qui à latronibus. 3.
col. ff. de testam. dum asseuerant, Christiano apud Sarracenos captiuo non licere ab eis fugere, nisi cogatur ad infidelitatem. etenim ego
censeo iustè posse captiuum Christianum indistinctè fugere, licet non cogatur ad infidelitatem, cùm tyrannicè & iniustissimo bello captus fuerit. Imò & si captus esset apud hostes
iustissimo bello, liceret ei ad suos redire, ac fugere, hostium limites transgrediendo, vt ipse
notaui lib. 1. Varia. resol. c. 2. nu. 10. & hæc quidem de seruis iure belli dicta sint,
deq́;deque his, qui
ab hostibus capti seruitutem
seruiũtseruiunt iure gentium, procedente à ratione ipsa naturali.
Res autem captæ in bello iusto, si immobiles sint, principi, & regi bellum indicẽtiindicenti acquiruntur, nec efficiuntur militis aut ducis capientis. l. si captiuus. §. 1. ff. de capti. gl. in l. diuus.
ff. de iure fisci. Bart. in l. si quid in bello. ff. de capti. Alexand. & Iason post alios in dicta l. 1. ff. de
acquir. poss. in prin. num. 10. & Mart. Laudensis in tracta. de bello. §. 4. quorum opinio communis est. Et probatur in l. 19. tit. 26. part. 2. res
verò mobiles capientium efficiuntur, sicuti iāiam
non semel adnotatum extat. debent tamen tradi duci exercitus, vt is ea diuidat inter milites,
iuxta cuiuslibet dignitatem & merita. cap. ius
militare. 1. distinct. l. si quis pro redemptione.
C. de donation. gloss. in capit. dicat aliquis. 23.
quæstio. 5. Bartol. & Doctor. modò hac in re citati. Regia l. 1. 17. & 19. titul. 26. part. 2. quo quidem iure regio quinta pars eorum, quæ bello
capta fuerint, regi debetur. l. 4. titul. 26. part.
2. l. vltim. titul. 1. lib. 6. ord. quandoque dimidia. l. 19. quandoq;quandoque tertia pars. l. 20. dict. tit. 26.
part. 2. deniq;denique in hoc erunt semper diligenter
obseruandæ leges, & consuetudines legitimè
indictæ, secundum quas vel principum decreta, firmaq́;firmaque & iusta Ducum edicta res bello captæ sunt diuidendæ.
Quid verò dicendum sit
† de rebus captis
ab hostibus, quæ tamen habuerunt dominum
verum, priusquam hostes eum spoliauerint, an
sint restituendæ priori domino, vel efficiantur
eorum, qui modò eas res abstulere à manu hostium? Et profectò quoties non virtute bellica, sed commercio, dato redemptionis precio
res aliena fuerit ab hostibus redempta, domi|
nus prior eam petere poterit, soluto precio redemptionis, & ei necessariò restituenda est. l.
ab hostibus. in 2. C. de capti. l. in bello. §. si quis
seruũseruum. ff. eod. tit. quòd si res virtute bellica ab
hostibus sit capta, & immobilis sit, priori domino est restituenda, text. insignis in l. si captiuus. §. expulsus hostibus. ff. de capti. l. Pomponius. ff. de acquirend. rerum dom. notat optimè Francisc. à Ripa, in dicta l. 1. ff. de acquiren.
possess. num. 5. sed si res sit mobilis, quibusdam
visum est, eam non adquiri capienti: sed restituendam esse priori domino. tex. satis elegans
in dict. l. ab hostibus. C. de capti. §. serui autem.
cuius auctoritate ita responderunt Ioan. And.
in speculo. rub. de raptorib. Alexand. in d. l. 1.
idem Alex. in l. id quod apud hostes. ff. de legat. 1. Pirrhus post consuetudines Aurelianenses. cap. incipienti, in l. apud hostes.
Contrarium alijs videtur verius,
nẽpenempe rem
mobilem captam ab hostibus, non esse restituendam priori domino, auctoritate Iurisconsulti in l. si quid bello. ff. de capti. si quid, inquit
Labeo, bello captum, in præda est, nec postliminio redijt. Paulus, imò si in bello captus pace facta demùm fugit, deinde renouato bello
capitur: postliminio redit ad eum, à quo priore bello captus erat, si modò non conuenerit
in pace, vt captiui redderentur. hæc Iurisconsultus, vbi Bar. hanc opinionem ex eo loco deducit, iuxta
distinctionẽdistinctionem ipsius legis. Quidam
tamen distinguendum esse censent ita sanè, vt
prior sententia obtineat, vbi res ab hostibus
captæ recuperantur statim,
† priusquam hostes eas deferant tutè intra præsidia: quasi in ea
specie nondum fuerint factæ res istæ hostium
eas capientium, & ideò cùm ab hostibus auferuntur, sub domino priore sunt:
eaq́;eaque ratione
debent ei restitui, argumento tex. in l. 3. §. cùm
igitur. ff. de vi & vi arm. & l. vl. C. vnde vi. Quòd
si ex interuallo res captæ ab hostibus, fuerint
ab eisdem denuò ablatæ, tunc sit vera posterior sententia, secundum Angel. & Salic. col. 1. in
d. l. ab hostibus. Iason in dicta l. 1. num. 11. & sequent. eundem Angel. in disputatione incipienti, renouata guerra. 1. dubio. & Marti. Laudens. de bello. §. 7. cui distinctioni suffragatur insignis regia constitutio penult. tit. 9. par.
5. Hanc tamen distinctionem Iason in dicta l.
id quod apud Hostes, improbare conatur. &
Francisc. à Ripa, in dicta l. 1. num. 5. veram esse
censet in militibus non habentibus à Republica stipendium, quasi in militibus habentibus publica stipendia, seruanda sit prima Ioan. Andr. opinio, per l. ab hostibus. parte vltima. C. de capti. & hæc quidem procedunt, nisi in rebus quæ postliminij obtinent, de quibus agit l. 2. ff. de capti. nam hæ res etiam ex interuallo ab hostibus receptæ priori domino
restituuntur. ex his patet huius quæstionis difficultas, quæ nondum certam diffinitionem
habet.
Ipse deniq;denique video iure Ciuili Romanorum
statutum esse, vt capta à latronihus, & piratis,
quos non esse iustos hostes veteres censebant,
minimè efficerentur capientium. l. hostes. & l.
latrones. & l. postliminium. §. à piratis. ff. de capti. l. qui à latronibus. ff. de testament. quo fit
vt si res, quæ per latrones captæ fuerunt, à nostris militibus recipiantur latronibus fugatis,
vel deuictis, priori domino, iure Romanorum restituendæ sint, cùm nusquam eas prior
dominus amiserit. dicta l. latrones. & est euidens huius rei argumentum, quia nusquam
hæ res hostium capientium propriæ effectæ
fuerint.
Hinc mirum est, cur regiam Partitarum
constitutio distinctionem præmissam probauerit in his rebus, quæ non ab hostibus, sed à
piratis auferuntur, cùm in ea specie iure Romano ea distinctio fieri non posset. Deinde illud constat iure Romanorum ex iure ferè omnium gentium, vt hi cum hostibus æquo marte certarent, ex alijsq́;alijsque rationibus, ac fortasse
quòd viri prudentissimi, etiam si existimauerint ab eis semper iusta moueri bella, & cum
hostibus geri, censebant ex varijs causis opinione saltem, & bona fide ab ijs, quos verè
hostes iudicabant, sibi bella indici, & ab eis indicta geri, statutum esse, vt homines & res à
Romanis per hostes bello captæ hostium efficerentur: verè, & statim earum rerum dominium à prioribus dominis ad hostes transiret,
quemadmodum & idem erat in rebus, & personis per eosdem Romanos captis ab hostibus. Quod satis manifestum erit si diligenter
responsa Iurisconsultorum de captiuis examinemus. Imò & Romani hoc ipsum ius captiuitatis, & postliminij obseruare constituerunt, cum his, qui nec latrones, nec piratæ,
nec hostes publici essent, modò cùm eis nullam amicitiam, nullum hospitij ius contraxissent, qua de re est text. elegans in l. 5. §. in pace. ff. de captiuis. in pace, inquit Pomponius,
quoque postliminium datum est. Nam si cum
gente aliqua nec amicitiam, nec fœdus amicitiæ causa factum habemus, hi hostes quidem non sunt, quod autem ex nostro ad eos
peruenit, illorum fit: & liber homo noster ab
eis captus, fit seruus eorum. Idemq́;Idemque est, si ab illis ad nos aliquid perueniat. Hoc quoque igitur casu postliminium datum est. Hæc Iurisconsultus.
At hæ leges apud Christiani orbis principes
probatæ quidem sunt, & stabilitæ, quo ad res
bello iusto captas, nec possumus qui Christianam religionem profitemur inficias ire,
quin res bello captæ per hostem iniquè & tyrannicè bellum indicentem, minimè à veris
dominis, qui eas iure possidebant, ad hostes
iure transferantur, nec lege diuina nec humana in hostium verum dominium transierunt.
Omnium etenim
cōsensuconsensu receptũreceptum est, capta in
|
bello effici capientium, modò id bellum iustum sit. vnde licet in bello per Christianos
principes secum inito ob pręsumptam bonam
hostium fidem, leges Romanorum sint seruandæ, quo ad opinionem, tamen ex hoc non arbitror in animæ iudicio, res captas in bello,
quod hostes sciunt iniustè indictum esse, &
mala fide geri, ad eorum dominium pertinere.
Nihilominus tamẽtamen mihi iure Romanorum
magis probatur Angeli distinctio in hunc sanè sensum, vt res à Romanis virtute bellica
quæsitæ, etsi ab hostibus iterum captæ fuerint,
rursusq́;rursusque à Romanis militibus è potestate hostium, etiam ex interuallo ablatæ sint, priori
domino sint omnino restituendæ, iuxta l. si
quid bello. ff. de capti. atq;atque ea ratione non temerè prædicta l. ab hostibus in seruis, qui virtute bellica quæsiti sunt, loquitur, eleganter
adijciens horum, quæ bellico labore quæsita
sunt, militem Romanum defensorem esse, non
dominum.
Nec ad has Romanorum leges quidquam
refert Francisci Repensis distinctio, cum hæ
decisiones de militibus tractent stipendio publico militātibusmilitantibus. In his etenim militibus, qui
non habent publica stipendia, vel non tenentur ex publico stipendio eos defendere, à quibus hostes res acceperunt, opinor adhuc locum esse Angeli distinctioni, & Iurisconsulti
responso in d. l. si quid bello. quòd si non hostes, sed latrones, aut piratæ in hac specie res
habuerint, & ab his fuerint virtute bellica per
milites non habentes stipendia publica, ablatæ, tunc fortassis, cùm res hostium aut capientium factæ non sint, priori domino erunt restituendæ, modò his militibus iustam soluerit laboris, & expensarum mercedem.
Postremò, vt legem Partitarum examinemus, quæ non tantùm de hostibus, sed & de piratis, & latronibus publicis, quibus cùm non
est, nec esse potest bellum illud, quod veteres
Romani iustum & publicum esse censebant,
adnotandum erit, potuisse constitutionem illam statuere, non quòd res illæ factæ fuerint piratarum, postquam hi in tuto eas habuerint,
sed quòd demum captæ virtute bellica è potestate piratarum, fiant capientium, ob exercendos militum animos ad piratarum seu hostium publicorum punitionem, & persequutionem. Et licet Regia Partitarum lex admittere
debeat iuris Cæsarei interpretationem de rebus, quæ ius habent postliminij, iuxta l. si quid
bello, & l. 2. ff. de cap. & fortassis non procedat
in militibus habentibus publica stipendia ad
defensionem prouinciæ, & prouincialium, tamen lege belli, quæ probanda quidem erit, si
qua est, poterit ea constitutio indistinctè seruari absq;absque vlla iuris Romani & Ciuilis interpretatione. Quamobrem in his controuersijs diffiniendis, oportet viros rei militaris peritos, quiq́;quique satis leges, & iura belli cognouerint, semper consulere: atq;atque ita erit hic tractatus de rebus bello acquisitis in foro exteriori & interiori expendendus. qua de re aliqua tractat præter alios Thomas Grammaticus, in decisionibus Neapol. q. 71. Hæc quidem longiùs, fateor,
possent ac diligentiùs, maturiusq́ue tractari,
nos tamen vt tractatui de restitutione eorum,
quæ iniquè quæsita fuere, seruiremus, hæc lectori breuiter exposuimus.
SVMMARIVM.
-
1 Consilium vel auxilium quādoquando ad restitutionem
obliget in conscientiæ iudicio.
-
2 Causa sine qua non, qualiter intelligenda sit, quo
ad restitutionis tractatum.
-
3 Pluribus simul committentibus furtum, vel rapinam, an quilibet teneatur insolidum ad restitutionem.
-
4 Pluribus committentibus furtum, si vnus eorum
restituerit solidum, an cæteri teneantur huic
pro æquis portionibus satisfacere.
HActenus visum est, qua ratione
teneatur quis ad restitutionem
iure acceptionis iniquæ, cuius tamen acceptionis iniquæ causa solet non tantùm tribui ipsi accipienti, sed & alijs, qui ei consilium, auxilium,
vel fauorem dedere, vt iniquè acciperet rem
alienam, damnumúe alteri intulerit. de his oportunè quæritur, an teneantur ad restitutionem? sit igitur conclusio hac in re satis iuribus & rationibus probata. Tenetur
† ad restitutionem non tantùm is, qui iniquè accepit,
damnumúe alteri intulerit, sed & is qui consilio, ope, auxilio, vel receptatione dedit acceptioni causam
efficiẽtemefficientem, quæ ipsam iniustam
acceptionem efficiat. Hanc sententiam eleganter tradit diuus Thomas 2. 2. quæstione 52. art.
7. quem Theologi passim sequuntur, præsertim Caiet. inibi Florent. 2. part. tit. 2. cap. 2. §. 4.
Adrian. in 4. sentent. tractatu de pœnitentia,
& restitutione. cap. secundò dubitatur. Ioan.
Maior. in 4. distinct. 15. quæstione 26. Syluest. in
verbo, restitutio. 3. §. 6. Ioan. à Medina. de restitutione. quæstione 7. & 8. & probatur ea ratione, quòd qui causam damni dat, damnum
dedisse videtur. cap. vltim. de iniur. cap. suscepimus. & cap. de cætero. de homicid. l. nihil interest. ff. de Sicarijs. vbi Bartol. & Doct. quod
& alibi sępissimè pro iuris regula traditur. Sed
& in specie huic conclusioni accedit communis iuris vtriusque doctrina, qua obseruatum
passim est, consulentem ex consilio teneri ad
eandem pœnam, quam
delinquẽsdelinquens pati debet,
si alioqui non facturo consilium dederit, cap.
nuper. de sentent. excommunicatio. vbi gloss.
|
text. in l. 1. §. persuadere. ff. de seruo corrupt.
capit. sicut dignum. §. qui verò. de homicidio.
& glossa inibi. cui similis in §. ope. Instit. de obligat. quæ ex delict. nas. quam dixit solennem
esse Iason. in §. actiones. numer. 3. de actio. tradunt Bart. in l. sæpe. ff. de verbor. signif. Panor
mit. & ibi latè Dec. in capit. 1. de offic. delegat.
idem Dec. in l. consilij. ff. de regulis iur. Francus in regul. nullus. de regulis iur. in 6. Felin. in
dicto §. qui verò. pulcher text. in l. non solùm.
§. si mandato. verb. Attilicinus. ff. de iniurijs.
igitur si quis alioqui non facturo consulat, vel
iniquam rei alienæ acceptionem, vel dationem damni, ad restitutionem tenebitur. Qua
in re quo ad restitutionem potissimum est obseruandum, an consilium mouerit vel induxerit alterum ad delictum.
Hoc item probatur ex alia iuris Pontificij
& Cæsarei interpretum traditione, quæ dictat, dantem auxilium vel opem delicto & delinquenti, puniendum fore eadem pœna, qua
ipse delinquens, quando ope vel auxilio causam dedit homicidio propinquam, & cooperatus est in delicto, quod colligitur ex l. vnica. C.
de raptu virg. & in capit. felicis. vbi glo. in verbo, simplici fauore. de pœnis. in 6. tex. in l. item
Mela. §. si alius. ff. ad legem Aquil. l. 10. titul. 8.
part. 7. gloss. in l. nihil interest. ff. de Sicar. text.
in dicto capit. sicut dignum. §. qui verò. & §. illi etiam. vbi Felin. & Socin. consil. 188. volum.
1. col. 4. Abb. & Dec. in dicto cap. 1. de offic. deleg. Hippo. in l. si in rixa. ff. de Sicarijs. num. 34.
Salic. in dicta l. vnica. folio vltim. tradit Parisius consil. 152. & 114. num. 20. lib. 4. Nec temerè in hac conclusione causam efficientem requiro ad restitutionem,
consiliũconsilium scilicet quod
moueat, vel auxilium quod cooperetur iniquæ acceptioni, sed vt effugerem Paludani
sententiam, qui in 4. sentent. distinct. 15. quæst.
11. colum. 4. existimat, fore necessariam ad restitutionis obligationem,
† causam, sine qua
non contingeret acceptio iniqua: quasi velit
non esse restitutioni obnoxium, qui dederit
causam acceptioni iniustæ, quæ nihilominus
eo non dante causam, contigerat omnino.
cui & quidem alij accessere, quos tamen huius
opinionis auctores minimè nominauerim,
quippe qui videam eos diui Thomæ resolutionem probare, quæ rectè & sincerè intellecta
nequaquam iuuat Paludani sententiam, sicuti
eruditissimè ostendit Caieta. in dicto artic. 7.
& constat apertissimè: nam si quis damnum
alteri dederit, tenetur procul dubio ad restitutionem & reparationem damni dati, etiam
si eo non dante damnum illud nihilominus alij dedissent. quod Caietan. expressim probat:
idemq́;idemque sensere Thomas & alij, paulò antè nominatim citati. Quid enim refert quòd me
non occidente Titium, alter foret eum occisurus, si ipse eum non occiderim? profectò parum. siquidem alter, qui Titium foret occisurus, si illum occidisset, puniendus esset, atque
ita ego eodem modo puniendus ero:
atq;atque ita
video hanc nostram sententiam probari à Dominic. Soto, lib. 4. de iustit. & iure. quæst. 7. articul. 3.
Hinc patet quo in sensu sit accipiẽdaaccipienda in hac
quæstione causa, sine qua non contingeret acceptio iniqua: ea etenim est intelligenda, quando causa mouet ad agendum actum, & in eo
quidẽquidem agit ita, vt ipsa sola sit causa actus, nullo
alio accedente: vnde consulens rapinam aliàs
nōnon rapturo, tenetur quidem insolidum, etiam
si eo non consulente, non deessent, qui idem
ei consuluissent, ac tandem rapina contingeret, cùm satis sit, eam rapinam contigisse, causa consilij dati, quæ causa mouit ad rapinam,
& sic egit in eo rapinæ actu, vt sufficiens causa
rapinæ per cooperationem.
Secundò ex his erit adnotandum, quòd plures dantes causam damno, aut receptioni iniquæ, quia simul concurrunt in ea causa, tenentur insolidum, etiam si vno eorum deficiente,
nihilominus damnum datum fuisset. Nec enim magis potest dici vnus eorum causa damni, quàm alter, eritq́;eritque huius illationis exemplũexemplum
in pluribus simul consulentibus rapinam alioqui non rapturo, quorum quilibet consilio
mouisset raptorem ad delictum rapinæ, quod
quotidie poterit euenire in plerisq;plerisque etiam ciuilibus negotijs.
Tertiò constat, pluribus concurrentibus simul in actione damni vno eorum consilio, teneri quemlibet insolidum, licet vno eorũeorum non
tenente nihilominus damnum datum fuisset.
Quod in pluribus militibus contingit, quorum quilibet tenetur insolidum ad restitutionem eorũeorum, quæ in bello iniusto capta fuerint,
etiam si vno eorum non eunte in prælium, foret per alios damnum illatum: ita sanè Caieta.
explicat, idemq́;idemque Adrian. & Medina verum esse
censent, quibus suffragatur glo. in l. si in rixa.
ff. de Sicarijs. ad finem.
Illud tamen prętermittendum
nōnon est, quòd
si res ipsa furto, rapinaúe ablata,
† ad eius restitutionem ex pluribus tenetur quilibet insolidum: si penes vnum, ille tenebitur insolidum
in foro conscientiæ, & iudiciali, non tantùm
ratione iniquæ acceptionis, sed & ratione rei
alienæ per eum possessæ. l. si plures. ff. de vi & vi
arma. l. 3. §. hæres. ff. commod. notat Bartol.
communiter receptus in l. 4. §. Cato. 2. col.
ff. de verbor. obligat. Et tamen in hac specie in
vtroque foro quilibet sociorum insolidum tenebitur rem furto, aut rapina occupatam restituere. l. vulgaris. §. duo. ff. de furtis. & expressim quo ad forum, & animæ iudicium,
hoc ipsum responderunt Adrianus in dict. capit. 2. idem dubitatur. Florent. d. §. 4. & 2. part.
tit. 1. cap. 12. §. 12. Maior. in d. quæst. 26. & Ioan.
à Medina, quæstione 8. de restitutione.
quorũquorum
opinio communis est secundum Syluestrum,
|
in verbo, restitutio. 3. quæstione. 6. vno tamen
horum restituente insolidum, cæteri à restitutione facienda damnum passo liberantur, auctore Thom. 2. 2. q. 62. articul. 7. quod & in foro iudiciali adeò certum est, vt nulla indigeat
probatione. Quid si vnus ex pluribus ad damni restitutionem insolidum obligatis restituerit
† rem integram, an & cæteri eidem teneantur satisfacere? & sanè si qui restituit,
rẽrem ipsam
ablatam insolidum acceperit, nihil tenentur
socij criminis eidem reddere. Si verò ad alium
ex socijs res ipsa
insolidũinsolidum peruenit, is tenebitur omnino restituenti reddere totum quod
restituit. At reliqui socij rapinæ, & delicti auctores æquè principales tenebuntur, pro portione damni dati sibi competenti ad restitutionem
faciẽdamfaciendam ipsi, qui iam restituit, etiam
si ad eos nihil peruenit, sicuti deducitur ex
Thoma, dicto articulo 7. atque explicat latè
Ioannes à Medina, in dicta quæstione 7. idem
docet Caietanus, dicta quæstione 62. articulo
6. ex quibus & illud constat, quòd si ex pluribus vnus sit principalis, qui alios non alioqui
facturos induxit, hic tenebitur in animæ iudicio restituenti, totum quod restituit ex his,
quæ ad eum non peruenere, omnino reddere.
Addit tamen Caietanus in eo casu, quo plures
vno omnium consilio damnum dederint,
tũctunc
vno eorum restituente, cæteros pro portione
eidem teneri ad restitutionem, vbi omnium
consensus, & congregatio causam efficientem
dederit damno, ad
damnũúedamnumúe induxerit, cùm
alioqui quilibet ex eis non foret id facinus absque alijs aggressurus. At si plures in datione
damni concurrerint absque eo, quòd vnus ab
alijs causam
mouẽtemmouentem habuerit, etiam si communi consilio, aut simul vt socij facinus fuerint aggressi, licet teneatur quilibet
insolidũinsolidum
damnum passo ad restitutionem, non tamen
tenebitur nec pro portione ad restitutionem
vni ex socijs, qui solidum damnum reddidit,
saltem de rigore, quamuis æquum sit omnes
pro æquis partibus damnum socio restituenti
resarcire. ego tamen hanc Caietani æquitatem ad rigorem referendam esse censeo, & ideò existimo idem ex rigore agendum. Nam
ex his pluribus quilibet tenetur insolidum,
quia quilibet in ipso actu est eiusdem totius
causa, alioqui cùm plures in rapinæ actu conueniunt, nec tamen horum conuentus est totius damni causa, ex eo quod vno ex eis nolente cæteri nihilominus furtum, aut
rapinārapinam committerent, tunc non tenetur quilibet insolidum in conscientiæ iudicio, licet in foro iudiciali fortassis aliud obtineat, propter pœnam
criminis, & ideò ea pœnalis lex in animæ foro
minimè est admittenda, atque ita est intelligendum, quod paulò antè adnotauimus, vers.
tertio constat. id etenim quod inibi probauimus obtinet, cùm ex pluribus simul conuenientibus quilibet est causa totius damni, tametsi aliqui eis non
conueniẽtibusconuenientibus ab alijs damnum datum esset, sicuti docet & intelligit Ioannes à Medina, d. quæstione 7. cauendum tamen est, nam oportet rem istam ita exactè accipere, vt semper in iudicio interiori condemnetur consulens, vel auxilium præstans, vel socius in id
damnũdamnum, vel damni partem, cuius verè causa fuerit efficiens, vel mouens efficientem. argum. cap. vlt. de iniur. Sic denique ad
Caietani quæstionem, quoties ex pluribus in
conscientiæ iudicio verè tenetur quilibet restituere rem acceptam damnum passo, vel eius
partem, si vnus pro alijs soluerit, eidem est ab
alijs, quo solutione liberauit facienda pro æqua portione restitutio. Obijcitur tamen his,
quæ diximus, quòd humana lex videtur actionem
insolidũinsolidum semel soluenti negare, ad repetendam à socijs, & participibus criminis partem aliquam eius, quod solui, imò & ad repetendum ab eo, qui princeps fuerit criminis,
quiq́;quique alios minimè facturos ad id induxit: hęc
autem denegatio fit in criminis
pœnāpœnam, & ideò
ambiguum est, an in foro animæ idem quod
in exteriori, quantum ad hanc denegationem
sit dicendum, hoc verò examinauimus superiùs, §. 2. num. 7. & 8.
Quartò principaliter infertur, quòd consulens rapturo alioqui centum, vt & alia centum
rapiat, non tenebitur restituere ducenta, sed
centum tantùm, secundum Adrianum in dicto capit. secundò dubitatur. sed etsi rapturo
alioqui centum consulat quis, vt ducenta rapiat, adhuc ad centum solùm, non ad ducenta tenebitur, quemadmodum Ioan. à Medina contra Adrianum adnotauit.
Quintò deducitur ex his, falsam esse distinctionem Panormitani, qui post Innocentium
in capit. sicut dignum. de homicidijs. numero
15. scribit: Consulentem teneri ad restitutionem totius damni: at præstantem auxilium, teneri tantùm ad damni partem, quæ eius auxilio processerit. Est etenim hæc differentia omnino falsa, siquidem vel consulens, vel auxilium præstans,
absq;absque vllo discrimine tenetur ad
damnum, cui consilio vel auxilio, causam dederit. Vnde si consilium fuerit causa totius
damni, consulens tenebitur ad totum dam
*num, si pars ad partem: sic & auxilium præstans tenebitur ad totius damni satisfactionem, si causam auxilio dederit toti damno: si
verò parti, tantùm tenebitur ad damni
partẽpartem,
quod perpendit Ioan. à Medina, dicta quæstione 7. tametsi Syluester in verbo, restitutio. 4. §.
6. parum diligenter hanc differentiam examinauerit.
Hactenus de secunda Relectionis parte, à
qua tertiam breuiter attingemus, quo perfectior sit restitutionis tractatus.
TERTIAE RELECTIONIS PARS.
SVMMARIVM.
-
1 Tenetur quis ad restitutionem ratione rei per
eum possessæ, quia aliena est, licet iniquè non
acceperit. Et quid de fructibus bona fide possessoris perceptis?
-
2 Furtiuæ rei emptor mala fide, tenetur ad restitutionem eius, si extet: & ea perempta ad æstimationem, etiam si res sit de his, quæ functionem cum suo genere recipiunt.
-
3 Furtiuæ rei emptor bona fide, tenetur ad eius extantis restitutionem, ea verò alienata, ad id in
quo factus sit locupletior.
-
4 Dubitans rem furtiuam esse, an possit licitè eam
emere.
-
5 Furtiuæ rei emptor eo tamen animo, vt eam domino restituat, an possit precium à domino repetere.
IN hac
deniq;denique vltima huius Relectionis parte, secunda regula est
exponenda, quæ licet à prima
plerumq;plerumque in eius exemplis deducatur, tamen quia rationem distinctam habet, specialem locum exigere videtur:
sit ergo regula satis iure probata, tenetur quis
ad restitutionem ratione rei, quæ aliena est.
Nam si quis rem alienam possideat,
† tenetur
eam domino restituere, ex eo solùm, quòd aliena sit, quamuis nulla præcesserit iniqua acceptio. & tandem si rei alienæ possessor sciuerit,
eam alienam esse, ex eo quidem iam efficitur
malæ fidei possessor. l. qui bona fide. & in l.
bonæ fidei. ff. de acquir. rer. dom. & ideò iam
tenetur hic possessor restituere ratione acceptionis iniquæ, quæ ab eo deducitur, quòd
cum ratione rei teneretur rem alienam restituere, & non restituit, iniquè detinet, & illicitè rem accepisse videtur.
Sed tamen ex regula quæritur, an is, qui ratione rei tenetur restituere, idem teneatur ad
fructuum restitutionem? cui quæstioni ita respondendum esse censeo, vt possessor bonæ fidei non aliter teneatur in animæ iudicio ad
fructuum restitutionem, quàm in foro exteriori per humanas leges tenetur. Hæ siquidem
leges, quæ de fructibus restituendis tractauere, quo ad bonæ fidei possessorem, iustissimæ
sunt, eaq́;eaque ratione & in animæ foro erunt omnino seruandæ, quod sentiunt Caiet. 2. 2. quæstione 62. art. 6. Syluest. in verbo, restitutio. q.
7. Ioan. Maior. in 4. senten. distinct. 15. q. 26. ad
finem.
Qui autem fructus à bonæ fidei possessore
sint restituendi, passim plerisq;plerisque in locis traditum est, & nos scripsimus lib. 1. Variar. resolut.
cap. 3. num. 6. cum sequentib. post Panorm. in
c. grauis. de rest. spoliat.
Secundò quæritur de eo, qui rem furto
ablatam à fure, vel ab alio habuit, an teneatur
eam in iudicio animæ domino reddere, etiam
non petenti, nec soluenti precium, quod pro
ea furi, vel alteri datum fuerit? qua de re sit prima conclusio.
Qui certò sciens rem
furtiuāfurtiuam esse, eam emerit, alióue titulo habuerit, tenetur
† ad eius restitutionem, ea quidem
extāteextante: ea verò perempta, ad eius iustam æstimationem. hoc probatur in l. eos. C. de furtis. in l. seruus. ff. de cond.
in d. c. qui cum fure. de furtis. vbi Docto. optimus text. in l. 6. tit. 13. lib. 4. Fori. latè Ioan. Lup.
in rub. de donat. §. 65. nume. 53. ratione autem
constat hæc conclusio, quia is malam fidem
habet, ac particeps est furti, & sic acceptionis
iniquæ, sicuti in præcitatis locis expressim constat,
notatq́;notatque diuus Thomas 2. 2. quæstione 62
artic. 7.
Cæterùm Ioan. à Medina, de restitut. q. 10.
ferè ad finem, hanc opinionem veram esse censet in his rebus, quæ vsu
nōnon consumuntur, nec
recipiunt functionem cum genere suo. Nam
in his, quæ vsu
consumũturconsumuntur, ac functionem recipiunt, recipiens à fure scienter rem furto ablatam, non tenetur ad eius restitutionem in iudicio animæ, nisi fur ex hac receptione efficiatur impotens, & minus idoneus ad restitutionem. quasi recipiens scienter à fure rem furto
ablatam quocunque titulo, si ea res sit de his,
quæ vsu consumuntur, & recipiunt functionem cum genere suo, nec per hoc fur maneat impotens ad solutionem, non teneatur ad
restitutionem, quia non recipit à fure rem
alienam, cùm in ipsum
accipiẽtemaccipientem fiat eius rei
translatio domini, quo fit vt hic nec teneatur
ratione rei, quòd aliena sit, nec ratione acceptionis iniquæ, quia hæc acceptio iniusta non
est, nisi quatenus damnum infert priori domino, quo ad
restitutionẽrestitutionem & satisfactionem. ego
sanè scio à Iurisconsulto in l. 2. §. 1. ff. si certum
petatur. vbi mutui dationem expendit, scriptum esse, res quasdam eam conditionem & legem habere, quòd functionem recipiant. Quę
quidem sententia variè ab interpretibus intelligitur, sed tamen res dicuntur recipere functionem in genere suo, per solutionem magis
quàm in specie, quæ propter naturæ, vel artis
similitudinem recipiunt promiscuum vsum,
ita, vt vna possit vice alterius fungi, sicuti frumentum cum frumento, vinum cum vino, oleum cum oleo, & his similia. vel planè res dicuntur functionem recipere suo genere, quæ
formalem & substantialem habent æquipollentiam, ita quidem vt vna res fungatur vice alterius vniformiter, & substantialiter, sic quòd
non eadem res certa in indiuidua specie reddenda necessariò sit: sed eadem res, & certa, secundum veram & realem substantiam genere,
& qualitate solui possit,
quemadmodũquemadmodum post alios explicat Carolus Molinęus de contractib.
|
nume. 17. Hinc verò non sequitur verum esse
quod Ioan. à Medina scripsit: imò ea opinio
falsa omninò est, Quia hic recipiens pecuniam (sit etenim de ea exemplum) furto ablatam, tenetur ratione rei, quæ aliena est, quocunque tempore sciat eam furto ablatam fuisse, ad eius restitutionem. Nam etsi fur pecuniam accipienti tradiderit ea quidem traditione, & consumptione furis, non transfertur pecuniæ dominium in accipientem: nec à
priori domino discedit. textus insignis, quem
itá omnium
cōsensusconsensus interpretatur in l. rogasti. §. vlt. ff. si cert. peta. quo in loco apertissimi
iuris est, in his rebus quę
functionẽfunctionem recipiunt,
consumptionẽconsumptionem transferre dominium earum,
cùm facta fuerit bona fide, alioqui si mala fide
facta sit, posse rem apud
quemcunq;quemcunque extantem
à domino vendicari: item, & contra dolo consumentem dominus agit actione ad exhibendum, quæ dominium agentis præmittit, & realis est. Sic denique Bart. & Doct. Iurisconsulti
responsum interpretantur. idem probatur in
l. nam & si fur. ff. eod. vbi constat, tunc demum
pecuniāpecuniam furto ablatam effici recipientis à fure, cùm eam is bona fide consumpserit. At si
recipiens à fure pecuniam furto ablatam, adhuc, & si bona fide recipiat, pecuniam alienam
recipit, profectò nullo iure probari potest,
quòd is ratione rei, quæ aliena est, non teneatur ad restitutionem: imò tenebitur planè pecuniam illam extantem domino restituere, &
ea
cōsumptaconsumpta mala fide, ad eius restitutionem:
quanto fortius tenebitur is, qui ab initio sciens pecuniam furto ablatam fuisse, eam receperit? Sed & ratione iniquæ acceptionis, &
hic tenebitur: quippè qui nummos alienos,
atque ita rem alienam, inuito domino contrectauerit, ideoq́ue furtum commiserit. l. qui
vas. §. si ego tibi. ff. de furtis. quæ probat, contrectantem mala fide rem alienam furtum
committere, etiamsi eam furto non habuerit:
cui decisioni maximè locus est, vbi qui contrectat, scit rem illam furto, aut rapina, habitam
fuisse, quo fit, vt non admodum vera sit Ioannis à Medina hac in re sententia, cui obstat
text. satis singularis in dicta l. Rogasti. §. vltim.
Atque inde sequitur præmissæ conclusionis
extensio, quæ eam recipiendam esse dictat,
non tantùm in rebus, quæ vsu non consumuntur, nec cum genere functionem recipiunt,
sed & in his, quæ ad mutui rationem
pertinẽtpertinent,
& functionem cum suo genere recipiunt.
Hinc etiam patet, comedentem simul cum
fure res furto ablatas, scientem quidẽquidem & mala
fide, teneri in animo iudicio ad æstimationem
illius partis, quam comedit, non insolidum:
quia criminis particeps non fuit, tametsi in
foro iudiciali is condemnabitur insolidum
in pœnam illius criminis, quod commisit ex
illa furis in re furtiua societate. l. eos. C. de
furtis.
Secunda conclusio. Qui rem furto ablatam,
† bona fide
quocunq;quocunque titulo habuerit, tenetur quidem ratione rei, eam extantem domino restituere: ea verò bona fide consumpta, in id tantùm, in quo factus fuerit locupletior. Hæc palàm deducitur ab hac secunda regula, quam modò constituimus, & rationibus
satis frequentissimo Theologorum & Canonistarum consensu probata extat.
Ab ea primùm deducitur, ea re bona fide
consumpta in cibum, aliumq́;aliumque vsum necessarium consumentis, teneri eundẽeundem ad restitutionem eius pecuniæ, quam ex proprio patrimonio in eum vsum consumpsisset verosimiliter:
nam in ea quantitate factus locupletior, quod
Caietan. expressim respondet in 2. 2. quæst. 62.
articul. 6.
Secundò, ab eadem conclusione probatur
emptorem rei furtiuæ, etiamsi bona fide emerit, in foro iudiciali condemnandum esse ad
rei extantis restitutionem, nec à domino fore
precium ei reddendum. l. inciuilem. C. de furtis. l. si mancipium. C. de rei vendi. l. si debitor.
ff. quæ in fraudem credit. idem & in conscientiæ foro seruandum erit eadem ratione: sicuti
in specie adnotarunt Caieta. ex Thoma in d.
artic. 6. Ioan. Maior in 4. sent. distin. 15. q. 26. ad
finem. Syluest. in verb. restitutio. 3. q. 7. Ioan. à
Medina de contract. quæst. 10.
Tertiò patet emptorem rei furtiuæ, etiam
si bona fide emerit, cùm scierit rem alienam
esse, non posse furi venditori eam restituere,
vt ab eo precium consequatur, si probabilis sit
coniectura, quòd fur eandem rem domino
minimè restituet, quod Ioan. à Medina probat
d. q. 10. licet Alex. de Hales, cui subscripsere Angel. in verb. restitutio. 1. nu. 1. & Syluest. in verbo, restitutio. 3. q. 6. contrarium responderit.
cuius quidem opinio admitti poterit, cùm verisimilis sit coniectura, quòd fur rem domino
restituet, vel emptor eum ad id agendum induxerit, aut tandem modum adhibeat, quo
tutò res vero domino reddatur.
Quartò hinc procedit, quòd emptor rei
furtiuæ, re quidem per eum alienata eo tempore, quo bonam fidem habuit, non tenebitur ad rei æstimationem, sed tantùm ad id,
quod è re ipsa ad eum peruenerit, ita, vt factus
sit locupletior. l. nam & hoc natura. ff. de condi. indeb. l. si me & Titium. ff. si cert. pet. vnde si
rem ipsam alienauerit pro
eodẽeodem precio, quod
ipse furi dederat, in nihilum tenebitur. precium etenim istud furtiuum non est. l. Qui vas
in fide. ff. de furtis. quòd si eam rem pluris,
quàm emerit, vendiderit, tenebitur ad restitutionem partis eius quæ excedit precium ab
eo furi datum. Sic si non emptionis titulo, sed
donationis rem furtiuam quis à fure habuerit, eamq́ue vendiderit, precium acceptum
tenebitur domino reddere. l. si rem. ff. de peti.
hæred. quam distinctionem & in conscientiæ
|
foro recipiendam esse censent Caiet. Syluest.
Maior. & Medina in præcitatis locis.
Quid autem de eo, qui dubitat rem sibi
donationis, vel venditionis titulo oblatam,
† furtiuam esse, an poterit is iure eam accipere? & quidem non semper qui dubitat rem ab
eo possessam alienam esse, tenetur statim restituere. quia & si dubius sit rem illam propriam esse, vel alienam: certus tamen est, nec dubitat se non esse obligatum ad restitutionem
eiusdem rei: atque ideò non habet dubium
practicũpracticum, licet habeat dubium speculatiuum:
quod alibi tractabitur. poterit
deniq;denique qui dubitat rem furtiuam esse, eam accipere titulo
emptionis, aut donationis: modò habeat animum restituendi eam vero domino, quoties
eam esse alienam compertum fuerit. itaque
rem hanc ratione huius dubij bona fide quæsitam, & præmissa diligenti inquisitione, an
furtiua sit: poterit is alteri vendere, aut donare, modò emptorem & donatorem admoneat huius dubij, quodipse habeat: alioqui si non
admonuerit, tenebitur ad damnum, quod ex
hac emptione, aut donatione emptori vel donatori venerit: cùm fraude videatur vitium rei
tacuisse. Hæc Ioan. à Medina d. q. 10. ad exemplum eorum, quæ in materia de euictionibus
passim traduntur à iuris vtriusque professoribus. Illud verò adnotandum erit, quòd qui dubitat rem esse furtiuam, poterit eam emere, vt
dixi: modò non sit dubius, an licitè possit eam
emere
absq;absque peccati culpa. Nam si de hoc dubitaret, ageret profectò contra dubium practicum, & sic contra conscientiam: atque ideò
peccati culpam dubio procul contraheret.
Cæterùm, si quis certò sciens rem furtiuam esse,
† eam emerit dato modico precio, eo
ꝗuidemquidem animo, vt rem ita acquisitam vero domino restituat, qui alioqui eam habere non
posset, aut saltem probabili coniectura minimè ea assequuturus foret: quasi re domini vtiliter gesta, precium petere poterit à domino,
cui res ipsa restituenda est, non tantùm in foro interiori, sed & exteriori, secundum Hostiens. tit. de pœnit. versi. quid de prædam ementibus. Angel. in verb. restitutio. 1. num. 5. Ioan.
Maior. in 4. senten. dist. 15. q. 26. ad fin. Syluest.
in verb. restitu. 3. q. 7. Anchar. in huius regulæ
commentarijs, colum. 13. Cæpolam cautela
10. & Ioan. Lup. in Rubr. de donatio. §. 65. numer. 57. optimus textus, quem Gratianus diuo Ambrosio tribuit, in c. rapinam. 14. quæst.
5. Rapinam, inquit, emere non licet, nisi ea intentione, vt cui est ablata, restituatur: ex quo
patet licere, aut laudandum esse, quòd quis
rem furtiuam à fure emat, vt ea domino restituatur, cùm alioqui fortassis fur cum re longè
fugeret, nec dominus eam habere posset, re
igitur vtiliter gesta, iniquum erit quòd emptor precium amittat, domino rem ipsam euincente. Bald. verò, & Paul. Castrens. in l. 1. ff. de negotijs gestis. in ea sunt sententia, vt opinentur, ementem rem furtiuam, vt eam domino restituat, non peccare: sed tamen non habere eum actionem negotiorum gestorum ad
precium contra dominum, nisi dominus ratam habuerit emptionem, quia
negotiũnegotium istud
pertinet ad dominum non re ipsa, nec ipso gestu, sed tantùm ratihabitione. Mihi profectò
non displicet hæc sententia, præsertim, quòd
in foro iudiciali difficilimè probabitur hic animus emptoris: & tamen admitterem in vtroque foro priorem Hostiens. opinionem, si
de hoc animo constaret, & emptio cederet in
domini vtilitatem, ex eo, quòd precium datum fuisset modicum,
essetq́;essetque probabilis coniectura, quòd dominus rem istam nusquam
habuisset, nisi emptor eam à fure emisset. His
etenim consideratis etiam iudex in foro exteriori dominum ad precium condem nabit: siquidem negari non possit, emptionem istam
factam fuisse in eius vtilitatem: & ideò negotium reipsa ad illud pertinet, ac tenetur negotiorum gestorum actione precium emptori
reddere, iuxta Hostiensis opinionem, quę magis communis est.
SVMMARIVM.
-
1 Restitutio rei inuentæ fieri debet, alioqui vel rapina, vel furtum committitur.
-
2 Restitutio rei inuentæ domino fieri debet, vel pauperibus, si dominus facta diligenti inquisitione
adhuc incertus sit.
-
3 Res incertæ an sint pauperibus restituendæ: & an
possit per principem summum debitor ab earum restitutione liberari?
-
4 Jntellectus Authen. omnes peregrini. C. communia de success. & nu. præcedenti.
-
5 Examinatur iustitia regiarum constitutionum,
quæ de rebus inuentis tractauerunt.
HVIC secundæ regulę opportunè congruit quæstio de rebus inuentis: qua quidem ratione debeant restitui. Est etenim celebratissimus diui Augustini locus sermone 19. de verbis Apostoli: apud Gratianum item 14. quæstione quinta. cap. si quid
inuenisti. quo manifestè assertum est, eum qui
aliquid inuenerit,
† nec tamen restituerit, rapinam commisisse, ea
namq;namque auctoritate probatur, rem inuentam esse sub peccati mortalis culpa restituendam: & quod grauius est,
rapinæ crimen contrahere, qui rem inuentam non restituerit. inquit enim Augustinus,
si quid inuenisti, & non reddidisti, rapuisti. sed
tamen hac in specie non est propria, & vera rapina: sicuti ostendimus secunda huius relectionis parte, §. 1. numer. 2. vbi rapuisti, expo|
suimus, id est, illicitè accepisti, ea verò illicita
acceptio rapina non est, licet sit rapinę similis.
quod probat text. in capitulo, multi. 14. quæstione 5. quem Gratianus tribuere videtur diuo Hieronymo super Leuiticum, cùm sit potius Origenis Homelia 4. ad caput sextum Leuitici. Nam & qui rem inuentam detinet, nec
domino reddit, furtum committit. l. falsus. §.
qui alienum. ff. de furtis. quod verum est, vbi
inuentor rem illam acceperit animo lucrandi
sibi, vel quando sciens alienam esse, eam retinet, vel negat, aut ea vtitur. l. inficiendo. ff. de
furtis. tradit Iason in l. rem quæ nobis. colum.
3. ff. de adquiren. posses. & Chassanæ. in consuetudine Burgund. Rubric. 1. §. 3. colum. 2. sed
& præter hæc potissimùm obseruandum est,
tunc rem inuentam restituendam fore, cùm
ea res eius conditionis sit, quæ verisimiliter
antea fuerit alicuius: quòd si res inuenta sit
talis, quæ ex probabili coniectura antea nullius fuerit, adquiritur inuenienti, nec est alteri restituenda. §. item lapilli. Institut. de rerum diuision. Thomas docet, & inibi Caietanus dicto articulo quinto. Florentinus 2. parte, titulo prim. capit. 15. §. 2. igitur ex his apparet, rem inuentam restituendam omninò esse, nec posse ab eo, qui eam inuenit, iustè retineri.
Verùm si contingat, pręmissa diligenti inquisitione, minimè compertum esse, quis sit
rei inuentæ dominus, tunc
† restituenda erit
res pauperibus. c. non sanè. 14. quæstione quinta. & in hac specie adnotarunt Thomas 2. 2.
quæstione 62. art. quinto. ad tertium. ac post
eum Canonistæ, quorum opinio communis
est, secundum Syluestrum, in verbo, inuentum. cui suffragatur textus singularis in Authentica, omnes peregrini. C. communia de
success. & ei consimilis regia constitutio penulti. titul. 1. parte sexta. quibus statutum est,
quòd bona peregrini morientis absque testamento, per Episcopum in pias distribuantur causas, si hæres legitimus non appareat,
vnde consequitur, rem inuentam quæ verisimili coniectura fuerit alicuius, nec tamen is
certus sit, vt ei restitutio fiat, pauperibus, vel
in pias causas distribuendam esse, non me latet viros alioqui diuini, & humani iuris peritissimos, aduersus hanc vulgò receptam opinionem, quandoque disputasse, & denique
existimasse, Iuri communi seclusis prouinciarum & regnorum legibus, & consuetudinibus, posse rem inuentam iustè retineri ab inuentore, qui præuia diligenti inquisitione,
non potuit scire, quis sit rei inuentę dominus,
horum opinioni patrocinatur, quòd si quando pauperibus restitutio facienda est, id non
Iure naturali, nec diuino, sed humano tantùm
extat statutum: quemadmodum ratione satis
sufficienti probauimus, in secunda huius relectionis parte, numer. 6. Ius verò humanum, quod induxit, restitutionem faciendam esse
pauperibus, locum obtinet in his, quæ illicitè
adquisita sunt: sicuti constat ex cap. cùm tu. de
vsuris. & locis similibus. igitur in hoc casu,
quem tractamus, Iure humano hactenus non
est præcepta restitutio: siquidem rei alienæ
inuentor diligenter inquirens, quis sit eiusdem rei dominus, non agit quid illicitum, si
eam interim sibi retineat, animo quidem inquirendi dominum, & restituendi ei propriam rem, quod modò diximus: sic denique, nisi Ius humanum aliud statuerit, visum est, non
esse necessariam restitutionem rei inuentæ
pauperibus faciendam, sed posse eam detineri ab inuentore animo sincero, vt eam domino restituat, vtq́ue diligentissimè eum inquirat. non obstat textus in dict. Authent. omnes
peregrini. Nam in eo casu tractatur de bonis à
certo eorum domino relictis intestato decedenti, cuius nullus hæres apparet, ideò nimirum, quòd restitutio fiat pauperibus, vel in pias causas bona
distribuāturdistribuantur, ad vtilitatem ipsius defuncti. at in præsenti casu agimus de bonis alicuius, quem nescimus, vel viuum vel
mortuum esse, vel an habeat certos hæredes.
Mihi sanè communis sententia placet, quam
gloss. in hac regula, & in capit. cùm tu. de vsur.
& vbique Doctores sequuntur. Nec ad eius
defensionem considero ipsorum pauperum
fauorem: nam hîc minimè sufficeret, sed animaduertendum esse censeo, quòd vbi compertum sit, aliquam rem non esse possidentis,
quia eam illicitè acquisiuit, vel quia eam inuenit: & præterea eam rem dominum, licet
incertum, habere, facienda est diligens inquisitio ad inquirendum & sciendum, quis sit
eius dominus, cui sit facienda restitutio: quòd
si ea præmissa is non appareat, tunc Iuris naturalis ratio dictat, rem istam non adquiri
possidenti, imò potius expendendam esse in
vtilitatem domini, cuius ea pręsumitur mens,
vt si ei non possit propria res restitui, expendatur quidem in eius vtilitatem. Ergo in hac
specie, quam tractamus, etenim si Iure humano nihil de pauperibus statuissent, nec de causæ piæ fauore, naturali quadam ratione idem
dicendum esset: quod ipse deduco à verbis
diui Thomæ in dict. articulo quinto, ad tertium. & hanc esse veram rationem existimo Authentic. omnes peregrini. siquidem inibi agitur de rebus quæ certum dominum habuerunt, & quidem nunc habeant, nempe hæredes ipsius defuncti, tametsi ignotum sit, qui
sint hi hæredes, ad quos res ab ipso defuncto
relictæ, pertineant. vnde nulla mihi videtur
congrua discriminis ratio inter hunc casum,
& eum quem modò de rebus inuentis tractamus: sic tandem opinor, veram esse
cōmunemcommunem
sententiam. Nec diffiteor hanc rationem minimè conuenire illis constitutionibus, quibus
statutũstatutum est, illicitè adquisita simul, & illicitè da|
ta, quæ & à dante, & ab adquirente ob criminis detestationem auferentur. at existimo per
eas constitutiones in pauperum, & pietatis fauorem statutum esse, quòd ea bona pauperibus distribuantur, vel in similem piam causam, potuere enim humanæ leges punire dantem, & accipientem: pœnam ipsam pauperibus, vel pijs causis erogandam, ac distribuendam fore, simul statuere.
Quamobrem obiter hîc quæritur de potestate legis humanæ circa hęc incerta, & profectò in his incertis
† quæ Iure humano pauperibus, aut operibus pijs distribui iubentur:
ex ea causa, quòd nec danti sint restituenda,
nec accipiens ea possit retinere, ob vtriusque
turpitudinem, mihi apertissimi iuris esse videtur, principem summum, cuius legis auctoritate hæc pauperibus distribuenda sunt, quæ
prius, seclusa humana lege, pauperibus non erant debita, posse res istas in alium pium, vel
publicum vsum expendere licitè ex causa iusta
vel lege naturaliter lata, vel speciali dispensatione. Nam Princeps is, qui veluti Reipublicæ
rector, & administrator, hæc pauperibus dari
lege iussit, poterit & ab eisdem auferre, in aliamq́ue publicam causam, aut vtilitatem Reipublicæ expendere. Et hæc sit sufficiens huius
conclusionis ratio. Hinc planè deducitur in
his quidem rebus incertis, quæ hanc legem, &
conditionem habent, posse eundem Principem ex causa, per
compositionẽcompositionem factam cum
debitoribus, eos eximere ab obligatione restituendi pauperibus res incertas: cùm hîc nihil fiat contra legem diuinam, nec naturalem,
sed tantùm contra legem humanam, cui princeps derogare potest, in alijs verò rebus incertis, quæ dominum iustissimum habent, nec ab
eo derelictæ sunt, nec lege humana ex eius dominio ablatæ: sed
tamẽtamen quia is dominus ignotus est, nec ei restitutio fieri potest, ratio naturalis dictat, eas res expendendas fore in ipsius
domini vtilitatem: nempe, vel pauperibus, vel
pijs locis erogandas fore, ob spiritualem ignoti domini salutem, secundum Thomam dicto
articulo quinto, ad tertium. tunc sanè opinor
à summo principe posse liberè
cōmutaricommutari causam, in quam res istæ sint expendendæ: modò
ea commutatio adhuc fiat in domini ignoti
vtilitatem, aut iuxta ipsius voluntatem, ratione quidem æqua præsumptam: non aliàs.
Quid enim obsecro differt, si dominus alicuius rei sit ignotus, an absens, ita, vt ad eum
propria res deferri non valeat commodè?
nihil profectò: cùm etsi dominus ignotus
sit, tamen manifestum est, rem ipsam dominum habere, cui ob incertitudinem restitui
nōnon potest: at res domini absentis eo casu, quo
ei restitui non potest, nec verisimiliter speratur huius restitutionis tempus opportunum,
non potest, etiam auctoritate principis, in aliam causam expendi, quàm quę vel sit vtilis absenti, vel conformis eius præsumptæ voluntati: sic igitur idem erit in re, quæ dominum habet, quamuis ignotum & incertum, quod videtur conueniens menti Thomæ, & Caietan.
in dicta responsio. ad tertium. ad hunc, ni fallor, modum est intelligenda sententia eorum,
qui censent Romanum Pontificem liberam
habere potestatem per compositiones, quas
vocant, liberandi debitores ab obligatione restituendi res incertas, id est, quarum domini
sunt incerti: quam opinionem defendit Ioannes à Medina de restitut. quæstio. 3. causa 11.
Non tamen inficior aliam esse rationem
habendam, circa intellectum Authent. omnes
peregrini. Nam mortuo rerum domino
† ab
intestato, cùm is non exposuerit propriam voluntatem ad hoc, vt res post eius mortem distribuerentur, manet penes leges humanas libera disponendi facultas: & sicut humana lex
potuit cognatos proximiores ad hęreditatem
intestati vocare, ita potest vxorem eiusdem,
aut Principem, aut pauperes, aliámue pietatis
causam, quod nemo doctus negabit. siquidem
hæc successio intestatorum, Iuris ciuilis libero arbitrio relicta est. & ideò poterit princeps
ad bona intestati peregrini post eius mortem,
vocare fiscum ipsum, vel principem. Imò ex
causa poterit in his successionibus princeps
statuere, quòd peregrini testari non valeant,
in fauorem item peregrinorum, aut alienigenarum, quos lex ciuilis potest efficere incapaces successionis, quo ad bona, quæ defunctus
in ea prouincia adquisierit, & ea regi deferre,
quod apud Gallos ita statutum est: sicuti testantur Gulielm. Benedict. in capitulo, Raynutius in verbo, & vxorem nomine Adelasiam. nume. 142. de testam. Boërius in consuet.
Bituricensibus, Rub. de testam. §. vlt. & Rebuffus in proœmio ad leges regias. glos. 5. nu. 82.
Ex prænotatis examinandę sunt quo ad animæ iudicium regiæ constitutiones,
† quæ de
rebus inuentis tractauerunt. Hæc bona vulgò
appellantur monstrenca Hispano sermone,
Græco verò dicuntur
ἀδέσποτα, auctore Strabone lib. 17. vbi de Aegypto agens scribit, hæc
bona ad fiscum publicum, & Cæsaris deferri.
cuius meminit & Budæus lib. 3. de Asse. Est etenim apud nos regia l. 1. titu. 12. lib. 6. ordinat.
qua cautum est, quòd inueniens rem aliquam,
quæ prius alicuius fuerit, eam tradat iudici,
vel illi, cui consuetudine aut principis priuilegio, ius competit recipiendi, & seruandi hæc
bona, quæ incertum dominum habent: qui
tandem rem illam recipiens, quolibet mense,
ipso die nundinarum, in loco vbi fuit inuenta,
publicè dominum requirat per præconem,
vsq;vsque ad annum & duos menses, vt si hoc tempore dominus rei certus sit,
remq́;remque ipsam petierit, eisdem restituatur, alioqui eam vt
propriāpropriam obtineat, qui eam recepit,
dominiumq́;dominiumque
eius acquirat is, vel Princeps, vel Dux, Mar|
chio, aut Comes, cui ius sit hanc rem acquirendi, propter domini incertitudinem. idem
senserat l. 2. titul. 13. libro 4. fori. estq́ue similis
ferè consuetudo apud Burgundos, vti refert,
& explicat Chassanæ. Rubric. prima. §. primo,
& sequenti. item & apud Aurelianenses titul.
de fugitiuis & errantibus, vt statuitur, aut potius consuetudine inductum extat, quòd dominus rei inuentæ, possit rem propriam petere etiam post dicta præconia, & menses supradictos, modò nondum sit sententia iudicis
lata, quæ ratione legis, vel consuetudinis rem
inuentam Principis, Ducis, & Comitis, aut alterius dominio addixerit. Harum fermè consuetudinum meminit Ioannes Faber, in §. examen. Institu. de rerum diuisione. Sic licet Iure Cæsareo statutum sit, res & bona eorum,
qui naufragium patiuntur, à nemine occupari posse, nisi eo animo, vt dominis restituantur, non obstante quacunque consuetudine,
quæ contrarium fieri permittat, Authen. Nauigia. C. de furtis. tamen apud Gallos dominus Prouinciæ & territorij, ea bona vti oberrantia, & dominum incertum habentia, occupat, & sibi acquirit, secundum Gulielm. Benedict. in dict. cap. Raynutius. in verb. & vxorem nomine Adelasiam. num. 935. de testam.
verùm quod ad hanc consuetudinem attinet,
ego ingenuè fateor me prorsus, iuxta æquitatis & iustitię rectitudinem, non percipere qua
ratione possit ea consuetudo defendi. Nam
iniquam esse
nōnon dubito, nec video, qua ex causa dubitari possit. Quid enim obsecro naufragus miser fecit, vt dignus sit amissione rerum,
quæ ad ipsum lege naturæ pertinent? quid
item principem Christianissimum mouere
potest, vt tam impiam, & crudelem consuetudinem probauerit, aut eam à iudicijs seruari
permiserit? vnde Petrus Rebuffus in proœmio ad leges Regias gloss. quinta, numer. 74.
scribit, non esse in conscientiæ foro tutos dominos hæc bona
occupātesoccupantes, plusquam timendum esse Deum, vt verè à Catholicis plus tinendus est, ad præceptorum diuinorum obseruationem, quàm humani legislatoris rigorem, & quidem iniquum.
De legibus verò huius regni solet etiam
dubitari, an & hæ tutum reddant in conscientiæ iudicio eum, cui hæc bona fuerint addicta,
ita quidem, vt verè dominus effectus sit rei inuentæ, nec teneatur priori domino eam reddere, i is postmodum eam petierit? Et quidem lex humana potest à priuatis rerum dominia tollere varijs ex causis, vel in pœnas criminis commissi, vel ad ipsius Reipublicæ vtilitatem, vel ratione legitimæ vsucapionis, aut
quia res à dominis habentur pro derelictis, &
ea ex causa potest lex earum dominium liberè
alteri dare. Sed in hisce rebus inuentis nulla
harum rationum constitui potest ad priuationen dominij: igitur non satis æquè legibus definitum est, quòd hæc bona alicui adiudicentur domino inuito, nec expendantur in eius vtilitatem, aut in eam causam, quæ eius
præsumpto consensui conueniat, sicuti modò
ex diuo Thoma extitit adnotatum. cōsequensconsequens
patet, antecedens verò probatur: quia crimen
hîc nullũnullum cōtingitcontingit, nec à domino rerum commissum est, Reipublicæ item vtilitas non pertinet magis ad has res inuentas, quàm ad eas,
quæ certum dominum habent. Nec sufficit vtilitas Reipublicæ ad priuationem priuati domini, nisi & eius æstimatio priuata reddatur.
l. venditor. §. si constat. ff. commu. prædior. de
quo & nos egimus lib. 3. Variarum resolutionum, cap. 14. vsucapionis autem ius dubio procul æquissimum est, ne dominia rerum incerta sint. l. 1. ff. de vsucapio. tamen exigit ex rectitudine iustitiæ, quòd vsucapiens bonam fidem habeat, & existimet rem ad eum pertinere: hæc autem existimatio in hac specie omninò deficit: vnde sufficiens non est vsucapionis causa. postremò autem quod de derelictis diximus, facilimè refellitur, cùm nihil hîc
minus congruat. etenim dominus rei inuentæ si posset eam repetere, & habere, maximo
cum gaudio eam sibi potius vendicaret, quàm
pro derelicta relinqueret, atque ita præsumendum est, nisi res sit adeò modici valoris,
vt derelictæ rei præsumptio vsucapi possit.
Sic denique video iustius esse, quòd hæ res inuentæ, & quæ certum dominum prius habuerunt, modo verò incertum habent, in vtilitatem domini, aut in eam causam, quæ eius sit
verisimilis consensui, expendantur, quàm
quod alicuius dominio adiudicentur, domino priori inuito: sicuti diuus Thomas sensit
in dict. articu. 6. ad tertium. Quòd si velimus
adhuc ex rectitudine iustitiæ leges Regias defendere, quæ fortassis defendi in animæ iudicio possunt, modo priori domino rem inuentam repetenti ius reddatur, fiatq́;fiatque etiam post
præconia, & sententia iudicis rei restitutio:
est illud potissimùm obseruandum, ne vlla
fraus fiat per iudicem, aut per eum, cui lege
vel consuetudine, vel principis priuilegio, harum rerum custodia tradita, aut delegata est.
Nam & de iustitia harum legum dubitauit
Chassanæ. in consuet. Burgundiæ, dict. §. 1. sub
Rubric. 1.
SVMMARIVM.
-
1 Thesaurus quis propriè, aut verè dicatur?
-
2 Thesaurus ad quem pertineat, breui quadam distinctione traditur.
-
3 Thesaurus in loco religioso vel sacro inuentus, cuius sit, & inibi conciliantur duo iuris ciuilis contraria responsa.
-
4 Regia constitutio de thesauris defenditur, etiam
quo ad animæ iudicium.
SVPEREST nunc de thesauris
agere, an & pecunia ex thesauro
habita sit necessariò restituenda,
& cui, & an efficiatur inuenientis? est etenim thesaurus
† pecunia ab ignotis dominis supra hominum memoriam reposita. l. num quem nuda. §. thesaurus. ff. de adqui. rer. dom. thesaurus inquit Paulus, est quædam vetus depositio pecuniæ, cuius non extat memoria, vt iam dominum non
habeat. sic enim fit eius, qui inuenit, quod non
alterius sit. Alioqui si quis aliquid, vel lucri
causa, vel metus, vel custodiæ condiderit sub
terra, non est thesaurus, cuius etiam furtum
fit. hæc Iuriscons. ideoq́ue hæc pecunia dicitur
thesaurus, quasi reposita sit
ἔισἄυριον, id est, in
futurum: sicuti deducit Alciat. lib. 4. de verbo.
signif. & libr. 7. Parer. c. 1. atque auctore Iurisconsulto hæc pecunia quocunque in loco sit,
in nullius bonis est, & ideò capientis, &
inueniẽtisinuenientis efficitur, naturali quadam ratione, qua
ea, quę in nullius bonis sunt, vt auis, & ferę, capientis fiunt. §. Feræ. Instit. de rer. diuis.
His verò de dictionis cognitione præmissis, circa thesauri acquisitionem, sit hæc receptissima, simul & probatissima distinctio, vt
thesaurus magica inuentus arte, in proprio etiam fundo, sit Cæsaris, & fisci. l. vnic. C. de thesauris. lib. 19. l. nemo. C. de malef. & Math. absque arte verò
† magica inuentus, in proprio
agro, totus sit inuentoris, in alieno verò, data
tamen opera, totus domino fundi competat:
fortuitò autem inuentus, pro parte dimidia
domino agri, pro alia dimidia inuentori cedat. text. ita communiter intellectus in §. thesauros. Insti. de rer. diuis.
idq́;idque Adrianus Imperator naturalem rationem sequutus statuit,
auctore Spartiano in Adriano Cæsare, quod
& Iustinia. refert in d. §. thesauros. eandem distinctionem sequuntur glos. Faber, Angel. &
Doct. in dict. §. thesauros. & inibi è iunioribus
Claudius Cantiuncula, Ferrarius, & Eguinarius Baro. optimus text. & ibi Docto. in l. 3. §. si
in locis. ff. de iure fisci. l. si is qui. §. vlt. ff. de adquir. rer. dom. regia l. 44. tit. 28. part. 3. tradunt
idem diuus Thomas 2. 2. q. 96. artic. 5. Floren.
2. part. titu. 1. cap. 15. §. 2. Syluest. in verb. inuentum. glos. & Car. à Turre Cremata in c. si quid
inuenisti. 14. q. 5. & Chass. in consuet. Burgundiæ. Rub. 1. §. 1. num. 7. & sequentibus, à quibus
variæ hac de re quæstiones traduntur. Potissimùm tamen hoc in tractatu dubium est, quónam modo conciliari valeant duo Iuris ciuilis
responsa: quæ de thesauro inuento in loco religioso, contraria planè responderint. siquidem in l. 3. §. si in locis. ff. de iure fisci. Callistratus scribit, thesaurum inuentum in loco religioso, pro parte dimidia fisco cedere: at Iustinianus in d. §. thesauros. respondit, thesaurum inuentum
† in loco religioso, fortuitò tamen,
totum inuentoris esse, idq́ue tribuit Adriano
Cæsari: cùm Spartianus hoc subticuerit. Idem
quod respondet Callistratus, probatur in libro Feudorum, in c. 1. quæ sint regalia. cæterùm Accurs. in d. §. si in locis. & in d. §. thesauros. hanc antinomiam dissoluere conatus, intelligit Iustiniani decisionem, secundum naturalem æquitatem, ex qua ea quæ innullius
bonis sunt, capientis efficiuntur: Callistrati
verò sententiam, secundum rigorem iuris procedere censet, qui hoc in casu pręualere debeat æquitati. Ego hanc conciliationem minimè probo, quippè qui non esse verisimile censeam Iustinianum in suis illis Institutionibus,
quas edidit, vt iuuenes Iuris principia acciperent, falsam vel Iure ciuili iam derogatam sententiam tradidisse: quam ob rem idem Accursius in d. §. si in locis. intellexit text. ibi, quando thesaurus fuit inuentus data opera. §. verò
thesauros. vbi inuentio thesauri fortuitò contigerit. Et profectò ita verum est, quod Iustiniani locus de thesauro fortuitò inuento tractat: sed quòd Callistrati responsio sit intelligenda de thesauro data opera inuento, falsum
est, præterquam, quòd hæc interpretatio maximam diuinationem habeat. Etenim in d. §. si
in locis, æqualis decisio ponitur in thesauro inuento in loco sacro, religioso, in prædio publico, in prædio Cæsaris patrimoniali, vel fisci:
& ideò in omnibus his eadem esse debet determinatio. Et tamen constat thesaurum inuentum in prædio Cæsaris patrimoniali, vel fisci,
data opera, non pro parte dimidia tantùm, sed
in totum Cæsaris, vel fisci esse, quod & ex ipso
Iustiniano apparet, qui semper de thesauris
tractat diuidendo, cùm is inuentus sit fortuitò: quasi, vbi sit inuentus data opera, is omninò, & in totum pertineat ad fundi dominum
vnde certissimum hinc esse censeo, non posse
Iurisconsulti responsum in d. §. si in locis. intelligi de thesauro inuento data opera, sed necessariò procedere in thesauro fortuitò inuerto, quod palàm est.
Tertia igitur ratio ad dissolutionem huius antinomiæ, ita constituitur, vt Iustiniani
sententia obtineat in thesauro inuento in loco sacro, aut religioso, proprio tamen ipsius
inuentoris. licet etenim
cuiq;cuique locum religiosum propria auctoritate facere inferendo
mortui corpus. §. religiosum. Instit. derer. diuis. l. cùm in diuersis. ff. de relig. & sumpt. funer. sacrum autem priuata autoritate feri
nōnon
potest, sed necessaria est auctoritas publica. §.
sacræ. Instit. de rer. diuis.
eademq́;eademque auctoritate
publica licebit priuato illum locum obtinere.
Sic
deniq;denique ob id quòd locus ille sacer, vel religiosus paulò antè priuatus fuerat ipsius inuentoris, ab
ipsoq́;ipsoque possidetur, thesaurus inibi inuentus in totum ei cedit. text. tamen in d. §. si
in locis. procedit in loco sacro aut religioso,
|
qui inuentoris non est, nec antea fuerat, nec
ab eo detinetur, atque ita Claudius Cantiuncula in d. §. Thesaurus. hanc difficultatem explicat. cui quidem accedendum non est, quia
eius interpretatio diuinationem item habet.
Et præterea, quia loca sacra in nullius bonis
sunt. §. nullius. Instit. de rer. diuis. religiosa autem secundum veterem Iuris ciuilis significationem, quo ad Ius sepulchri, non quo ad alia,
in priuatorum dominio esse videntur. sicuti in
d. §. nullius, probatur. vnde parum sufficiens
hæc ratio est, vt thesaurus in loco sacro, vel religioso inuentus ab eo qui locum religiosum
fecit, vel sacrum fieri consensit, in totum adquiratur. deinde apparet, non aliter Iustinianum locum sacrum, vel religiosum accepisse,
quàm Callistratus acceperit. quo fit, vt satis
nodosa sit hæc Iuris ciuilis antinomia. Fortassis illud potius, ac congruentius est, quòd Iustinianus Cæsar à responso Callistrati Iurisconsulti discesserit auctoritate legis ab Adriano latæ, atque ideò sententiam Iurisconsulti
in d. §. si in locis, sublatam esse, & correctam à
Iustiniano in d. §. Thesauros. secundum quem
thesaurus inuentus in loco sacro, vel religioso
ipsi inuentori quęritur, nec eius aliqua pars fisco, aut Reipublicæ debetur. quasi hæc loca in
nullius bonis sint, & Iure publico censeantur,
quam interpretationem sensit
verāveram esse Ange.
Aret in. in d. §. Thesauros. & probat inibi Eguinarius Baro. His accedit opinio Cyni & Bald.
in l. item lapilli. ff. de rer. diuisio. & Chassan. in
d. §. 1. qui scribunt, Thesaurum inuentum in
loco publico, qui in nullius bonis sit, totum
fieri inuenientis, nec eius partem aliquam fisco cedere. ergo eadem ratione thesaurus
inuẽtusinuentus in loco sacro, vel religioso, quæ quidem
loca publica sunt, nulliusq́ue in bonis esse censentur, totus fiet
inueniẽtisinuenientis. Non obstat quod
de prædio fiscali, publico, vel Cęsaris scriptum
est in d. §. Thesauros. & in d. §. si in locis. quia id
intelligendum est non de locis publicis, quæ
in nullius bonis sunt, vt platea, via publica, sed
de locis quæ ipsius Reipublicæ, Cæsaris, fisci,
aut ciuitatis ita propria sunt, vt est fundus Titij, nec sunt omnibus communia, in his etenim dimidia pars Thesauri aut fisco, aut Cæsari, aut ciuitati Iure dominij debetur, quem
sensum probat regia Partitarum l. 44. titu. 24.
part. 3. non tamen inficior Doct. sentire contra Baldi opinionem, Thesaurum inuentum
in loco publico, qui nullius sit,
ꝓpro dimidia parte fisco cedere: & id deducere videntur à d. §. si
in locis. quo decisum extat thesaurum inuentum in loco religioso, aut sacro pro parte dimidia pertinere ad fiscum: & deinde ab eo
quod de thesauro inuento in loco publico,
idem ibi & in d. §. Thesauros, statutum est. sed
nos de loco religioso Iustiniani sententiam elegimus, de locis autem publicis
respōdimusrespondimus,
id intelligendum esse in locis publicis, quæ Reipublicæ sunt Iure dominij specialis, non
de locis quæ publica, & communia sunt nullius dominio speciali subdita.
Sed apud nos, qui loca religiosa, & sacra alia significatione accipimus, & interpretamur, opinor thesaurum in loco religioso, aut
sacro inuentum pro ea parte ad ecclesiam eius
q́ue prælatũprælatum pertinere, pro qua ad priuatum,
qui dominus illius loci fuisset, omninò ex legibus deferendus esset, si locus ille non religiosus, sed priuati domini foret: sicuti adnotarunt Angel. in d. §. Thesauros. Ang. & Syluest.
in verbo, inuentum. §. 4. contra gl. in c. si quid
inuenisti. 14. q. 5. quæ etiam hodie in locis religiosis seruandam esse censet Iustiniani decisionem.
Postremò, illud est obseruandum lege regia septima, tit. 12. lib. 6. ordina. statutum esse
quòd thesauri quocunque in loco inuenti fuerint, regi acquirantur, data quinta eorum parte ipsi inuentori. Et licet in vulgatis codicibus
† quartæ partis fiat mentio, in antiquis tamen
exemplaribus manu scriptis, quinta tantùm
pars inuenienti defertur. Sed etsi ea constitutio, vt quidam opinantur, possit iuxta veterem Partitarum legem intelligi, sitq́ue ita intelligenda, vt non de omnibus thesauris quocunque locorum inuentis, sed de ijs tantùm,
quæ Iure aliquo ad regem pertinent, accipienda sit: tamen ferè totius orbis consuetudine inductum est, quòd thesaurus ad reges, &
ad fiscum pertineat: quod præter alios testantur Palud. in 4. senten. dist. 15. q. 3. art. 5. & Floren. 2. part. titu. 1. c. 15. §. 2. Hanc tamen consuetudinem damnat Syluest. in verb. inuentum.
§. 6. dicens eam esse contra naturalem æquitatem, quæ dictat, ea quæ in nullius bonis sunt,
primo
occupātisoccupantis fieri. vnde asseuerat,
hāchanc consuetudinem, legesq́ue humanas illi similes in
animæ iudicio
nōnon obligare. Sed eius sententia
falsa est: nam præter alia, profectò si hæc consuetudo in conscientiæ iudicio non ligat, nec
in exteriori ligabit: siquidem eadem ratio,
quæ eam iniquam esse probat in foro animæ,
dictat itidem iniustam esse in foro exteriori.
sed consuetudinem istam probandam esse, iusteq́ue induci posse censet Caieta. in d. q. 66.
artic. 5. Palud. item & Florent. eiusdem opinionis esse videntur, dum
eāeam referunt, minimè improbantes. Ratio autem, qua eam iniquam esse opinatur Syluest. sufficiens non est: etenim
ratione naturali ea, quæ in nullius bonis sunt,
primo occupantis efficiuntur, vt satis constat,
non tamen ex hoc tollitur potestas principibus, quibus administratio Reipub. commissa
est, quin possint ea, quæ in nullius bonis sunt,
alicuius priuato dominio applicare, post
quāquam
applicationem, qui ea occupauerit, non occupat quæ nullius sunt, sed quæ Iure humano
dominum habent: quod Conrad. tradit in tractat. de contract. part. 1. q. 8. & 9. ac potissimè
|
10. qua ratione thesaurus priusquam inueniatur, poterit per leges humanas alicui applicari, vel insolidum, vel quo ad partem: sicq́ue applicatus dari debet his, quibus lex humana ius
sit, & statuit dandum esse. Pręterea contra Syluest. vrget ratio satis firma. Nam si ratione naturali thesaurus fit primo occupantis, quia in
nullius bonis est, & pro derelicto habetur, eademq́ue ratione censuit Syluest. iniquam esse
legem, quę thesaurum ad fiscum pertinere statuerit in totum: eodem profectò iure deducitur, iniquam esse legem, quæ
thesaurũthesaurum inuentum in fundo alieno, pro parte dimidia statuit ad agri dominum pertinere: non ad inuentorem, cùm dominus fundi non habeat Ius aliquod ad ipsum thesaurum, nec ad eius partem: siquidem is in nullius bonis sit, & ideò
primo occupantis fiat, &
tamẽtamen nemo vnquam
damnauit leges, quæ sanxere dimidiam thesauri partem dandam esse domino agri: imò eas probauerunt, & vti iustas admiserunt diuus Thomas d. quæstione septuagesimasexta,
articulo quinto, cæteriq́ue Theologi, qui hac
de re hactenus tractauere: lege vero naturali
nulla thesauri pars domino fundi debetur,
non magis quàm si quis rem propriam in agro alieno derelictam dimittat: illa etenim res
non pertinebit ad agri dominum, sed ad eum,
qui primò illam occupauerit. Quo fit, vt quemadmodum lex potuit dimidiam thesauri partem domino fundi addicere, ita etiam possit
eandem partem, vel totum thesaurum fisco,
vel regi ad onera Reipublicæ sustinenda, soluendum, ac reddendum esse statuere.
Hactenus de vltima relectionis parte. cætera, quę possent huic tractatui conuenire, diximus 3. Variar. resolutio. libro, dum de contractibus vsurarijs tractauimus: & de rebus
adquisitis per vsucapionem, tradidimus in regula possessor malæ fidei, etc.
![p. [432]](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0006!A!W0006-A-0447/full/full/0/default.jpg){kind=link}
