Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

Auctore Didaco Couarruuias à Leyua, Regio Consiliario.

VEREBAR EQVIDEM, AD MODVM ILLVSTRIS AC REuerendissime Præsul, fore quosdàm, qui mihi, & illud meritò, succenserent, quòd post aliquot partus, eos́eosque immaturè editos, minimè temperarim, quin properè nimis & alios edere, nondum expectata priorum censura, fuerim conatus. Quasi primus lapsus casui dari debeat, vel imprudentiæ: iteratus stultitiæ, aut inscitiæ tribuẽdustribuendus sit. Turpe siquidem nimis est, vt vetus ProuerbiũProuerbium admonet, bis ad eundem lapidem offendere. Culpam istam tantùm abest agnoscam ipse, vt nihil magis persuaderi Iuris VtriusVtriusque Professoribus cupiam, quàm me nec minima huius criminis labe syncero animo candido́candidoque iudicio notari posse. Nam, etsi sciam in his, quæ hactenus ediderim, multa passim exponi, quæ doctiorum hominum censura haud magnoperè valeant erroris argui. id́idque mihi maximo futurum est beneficio: quippe cui animus contigerit non sanè contumax, nec ceruicosus, sed leuis admodum ad ea benignè mutanda, quorum in hac præsertim turis humani disciplina fuerim admonitus: verùm amici quidam, quos plures ob eorum candorem insigne illud Salmanticense literarũliterarum Emporium mihi conciliauit, multis ex HispaniarũHispaniarum locis me per literas certiorem fecerunt, Opus variarum Resolutionum nuper à me typis traditum, eo fuisse probatũprobatum applausu, quo admitti solent, quæ futura quandoquandoque sunt studiosis omnibus vtilitati: quod fateor diuino muneri potius et lectorum benignitati, quàm meis viribus tribuendum fore. Iidem summè admonuerũtadmonuerunt, vt si quid priuato studio prætèrea ad Iuris Pontificij, vel Cæsarei interpretationem elaborassem, nequaquam grauarer publico Iurisconsultorum examini committens cæteris benignè id suscepturis communicare. horum equidem iudicio, Antistes ornatissime, accessit & tuæ limatissimæ censuræ exactissima inquisitio, qua meos qualescunqualescunque labores vndivndique scrutari quandoquandoque dignatus es, vt me tibi multis nominibus addictissimum eorum admoneres, quæ in hac iuris humani disciplina maximè sunt præcauenda. Quod fecisti sedulò, vtinam́vtinamque meis viribus par esset à te mihi sæpissimè indictũindictum onus in hisce Commentarijs elimandis: sperarem vtivtique, nōnon minimam eiusmodi instituti laudẽlaudem meis scriptis accessuram. DeniDenique meipsum, quem ab hinc viginti quinquinque annis Salmanticæ discipulum cum plerisplerisque alijs habuisti, exhortatus es, ne ab hoc semel suscepto labore calamum amouerem, si quid possem his horis, quibus alioqui feriari licebat, in communem vtilitatem exhibere. Incidit verò in manus mihi hac de re cogitanti relectio quædam, quam olim publicè iam voce communem feceram, dum cap. Quamuis pactum. sub titulo de pactis. inter Bonifacij VIII. Constitutiones interpretarer. Hanc tuo nomini clarissimo dicare decreui, non ex ea causa, qua quidem Principibus, illustrioribus́illustrioribusque Viris ingenij sui monumenta nuncupare decernunt, quòd velim hoc munere gratiam, tuam́tuamque beneuolentiam promoueri. Scio etenim, quæ tua humanitas est, me iam hæc apud te promeritum fuisse, multis́multisque in me collatis beneficijs ad palàm omnibus esse: sed, vt Iuris VtriusVtriusque Antistitem, verum præceptorem agnoscerem, vnum́vnumque è primis literarijs Collegij sanctissimi Saluatoris selectissimis incolis. Etenim cùm perillustris, ac Reuerendissimus vir Didacus à Muros Ouetensis Ecclesiæ Præsul dignissimus, quo innatam sibi pietatem, & in publicam vtilitatem zelum feruentissimum Hispanis, & exteris in exemplum exhiberet, vt́vtque Deo Max. aliquod obsequium ministraret, domum illam percelebrem, ad quam & ipse ab hinc annis quindecim fuerim admissus Salmanticæ institueret, teipsum virũvirum tunc moribus, iudicio, & doctrina præstantem, magni́magnique in ea Academia nominis ad eam rem in ipsius Collegij Collegam feliciter adoptaui. Quod equidem munus ita cautè, piè ac religiose executus es, vt vel eo tantùm nomine tibi, & his, qui tecũtecum in id electi fuêre, non mediocris laus iure optimo sit adquisita. Hinc profectò factum est, vt qui pòst in eandem celebratissimam domũdomum fuerint admissi, æquissimis atatque integerrimis institutionibus edocti, in eo literario conuentu maximos eius professionis honores insigniter fuerint adepti. His verò, quæ primùm in Reip. commodũcommodum decem annis publico stipendio præceptoris officio fungens peregisti, multa propensi in eandem Remp. animi argumentum ita incessanter addidisti, vt qui teipsum nouerit, & quæ apud Regem ac Cæsarem InuictissimũInuictissimum, in ipsa itidem Tridentina Synodo, & in huius Granaten. Curiæ præfectura egeris, vtcunvtcunque expenderit, satis cōperiatcomperiat, quantum tibi debeant hi, qui continuis precibus verũverum iustitiæ cultum postulauerint. Quibus denidenique animidotibus magnitudinẽmagnitudinem, insignem humanitatem, iudicij candorẽcandorem, egregiam in pauperibus & oppressis subueniendis diligentiādiligentiam, maiorum & generis dignitatem ac splendorem notissimum facis. Pro tua igitur singulari benignitate hoc Opus, quicquid est, accipito ab eo dicatum, qui se ita tibi obligatũobligatum putat, vt in tota, quæ sibi reliqua sit, vita, studium omne, animum́animumque, ac se totum tibi, tuis́tuisque deuouerit: hoc vnũvnum, quod mihi erit omnium gratissimum, obnixè precatus, te in hoc suscipiendo munusculo nōnon tam rem ipsam, quàm autoris voluntatem metiri. Suscepi enim & laborem hunc libentiùs, nōnon modò vt intelligas, si quid nobis à publicis negocijs ocij superest: Superest autẽautem, vel teipso teste, non multum, nōnon esse omninò id ociosum, sed etiāetiam vt tuum, quo nihil mihi antiquius est, iudiciũiudicium censuram́censuramque ampliùs explorarem. Nec tamen vereor, ne nostrānostram hanc operam, quæcunquæcunque ea sit, probaturus sis, libenti́libentique animo accepturus, vel ea saltem causa, vt mihi animum ad alia festinanti adieceris. Vale Præsulum decus. E Granata Mense Aprili. Anno M. D. LIII.

PRINCIPES OMNES, AC LEGVM LATORES, CANDIDE LECTOR, & hi præsertim, qui religionis Christianæ documentis Rempublicam optimis legibus instituere conati sunt, in rebus agendis, & frequentissimo hominum commercio, dum humanam simplicem́simplicemque conuentionem iustis ex causis inualidam, ac infirmam esse censuerunt, aut sanè non ita vtilem, vt ipsa publica fides in hisce negocijs exigebat: eam tamen iurisiurandi religione stabilitam, absque vlla exceptione ob iuramenti vim apud forensia Tribunalia ita admittendam esse statuerunt, vt plerunque ab ipso Sacramento virtutem potissimam, plerunplerunque effectus quosdam, eos́eosque ex Iure Pontificio, & Cæsareo singulares accipiat. Contingit frequenter ob tot calumnias, quas mortalium malitia excogitauit, & propter cautelas, quibus fœdifragi homines vtuntur ad effigiendas proprio libero́liberoque consensu pactas conuentiones, conuictum humanum Reipublicæ omninò necessarium, vel deficere, vel funditùs periclitari. Etenim tot legibus in qualibet communitate statutis, tot aduersus pacta & contractus solent obijci defectus, vt planè nullus ferè conuentione priuata vtcunque diligentissimè conscripta, se tutum fore existimet, nisi vndique futuris hominum dolis, quibus à pactis discedere tentant, antidotis quibusdam occurrere festinet. Cæterùm præter alia, quæ solent ad conuentionum tutelam opponi, illud præcipuè multi faciendum est, quod à religione iuramenti vires sacrosanctas adsumit. Si namnamque conuentiones, quæ cum minoribus ætate fiunt, multum roboris adquirunt ex iureiurando à minore præstito: sic multi contractus, qui alioqui vel nulli existimantur, vel pluribus possunt refelli, obiectionibus, ab omnibus his omninò censentur immunes propter iuramenti vim & eius religionem: quandoque contractus validi quidem, ampliorem ex eadem ratione effectum habent, quàm si simplici consensu forent stabiliti, sicuti constat in cap. cùm contingat. de iureiurand. cap. debitores. eod. titu. Authent. sacramenta puberum. C. si aduers. vendi. & maximè in hoc cap. quamuis pactum. quem locum ipsi delegimus, vt quæ priuatim hac de re Salmanticæ elaborauimus, paulò diligentius postmodum examinata, publico omnium Iurisperitorum iudicio committeremus. Igitur huius constitutionis breues Commentarios in tres distinximus Partes, quarum prima de iuramenti cognitione generalia quædam examinabit. Secunda Bartol. resolutionem de viribus iuramenti in l. si quis pro eo. ff. de fideiuss. ad vnguem discutiet. Tertia specialiter de iurisiurandi viribus, quas hæc Constitutio renunciationi paternæ hæreditatis tribuit, ad amussim tractabit: varios intellectus huius Capitis, ei́eique admodum necessarios continens. Multa tamen omittemus, quæ de viribus & effectibus iuramenti passim à Doctoribus traduntur: contenti siquidem ea tantùm explicare, quæ hoc Tractatu præcipua censentur.

Prima horum Commentariorum Pars.

IVRAMENTVM, vt eius definitionem statim explicemus,

1

^† inuocatio est diuini numinis in testimonium. Nam qui aliquid se facturũfacturum cum iuramento promittit, Deum ipsum in testem illius ꝓmissionispromissionis, ac veluti spōsoremsponsorem appellat. Rursus qui aliquid affirmat aut negat verum esse, iuramento præstito, Deum ipsum citat in illius veritatis testimonium: quasi Deus testis sit illius affirmationis aut negationis. Hoc eleganter probat diuus Augustinus in sermone 28. de verbis Apostoli Iacobi, dum inquit: Quid est, per Deum, nisi testis est Deus? IdẽIdem apparet ex pluribus iuris vtriusque locis, quibus manifestissimè traditur Sacramenti, & iurisiurandi religionẽreligionem in ipsum DeũDeum dirigi, potiùs quàm in priuatũpriuatum hominem, cui præstatur. c. debitores. c. si verò, & c. verum. de iureiur. quam ob rem Cæsarea constitutione decretum est, iurisiurandi contemptam religionem satis Deum vltorem habere. Sic Cicero lib. 3. de officijs scribit: Est enim iusiurandum affirmatio religiosa. Quod autem affirmatè quasi Deo teste promiseris, id tenendum est. Iam enim nōnon ad iram Deorum, quæ nulla est, sed ad iustitiam, & ad fidem pertinet. Hęc Cicero, qui iuramenti definitionem sua comprobauit autoritate: atque ita ferè omnes Iuris diuini & humani interpretes, etiāsietiamsi varias tradiderint iurisiurandi definitiones, in hanc tamen vnanimi consensu conuenerunt, vt iuramentum sit adsumptio nominis diuini ad confirmādamconfirmandam iurantis fidem, quæ quidem probatur in c. quantumlibet. 47. dist. ex Augustino in Epistola 127. ad Hypponenses. Simpliciter, inquit, fateor charitati vestræ coram Domino Deo nostro, qui est testis mihi super animam meam. optimus textus ad idem in capit. & si Christus. de iureiur. colum. 3. versicu. alioquin. l. 1. titu. 11. part. 3. Idem probatur autoritate glo. in sum. 22. q. 1. diui Thomæ 2. 2. quæst. 89. art. 1. Host. in sum. Panor. Alciat. Felin. & aliorum in Rubr. de iureiur. Bald. in l. 1. ff. eod. tit. in 1. quęst. & in cap. 1. §. item Sacramenta. 2. colum. de pace iuram. firman. tametsi Ioan. de Selua in tract. de iureiur. quæstion. 1. & Anton. Corsetus in Rubric. eiusdem tituli, admodum anxij conentur alias iuramenti definitiones tradere: cùm tamen hęc sit congrua, facilis, atque omninò iusta definitio, quemadmodum ex multis, quæ ab ea per me deducentur, apparebit. Etenim ad hanc definitionem omnia penè tendunt, quę de iuramenti ratione potissimè à plerisque traduntur: siquidem diuini numinis testimonium eam vim habet, vt multa quidem hoc in tractatu ex eo maximam auctoritatem habeant, quòd ad maiorem iuramenti & diuini testimonij fidem conducere videantur. Idcircò ab ipsius definitionis verbis præsertim ea deducam, quæ in hac prima huius Relectionis parte dicenda sunt.

Primùm ex supràscripta iuramenti definitione infertur

2

^† iuramentum & Sacramentum synonyma esse: saltem dictionem hanc, Sacramentum, idem quod iuramentum significare, secundum Panorm. in Rubr. de iureiur. text. in c. qui Sacramento. 22. quæst. 4. in Auth. |

p. 200

Sacramenta puberum. C. si aduer. vend. c. 1. §. item Sacramenta. de pace iura. firmand. nam præter multa alia Sacramentum appellatur iuramentum seu obligatio, diuini numinis testimonio & interuentu confirmata, auctore Festo. Id enim, inquit, Sacramentum dici, quod iurisiurandi sacratione interposita geritur. Hinc militiæ Sacramenta, siquidem vt Vegetius lib. 1. de re milit. scribit, milites iurare solent, & ideò militiæ sacramenta dicũturdicuntur. l. miles agrum. §. ignominiosa. ff. de re mil. Quintilianus lib. 12. c. 2. Sed hæc inter ipsos, qui velut Sacramento rogati, vel etiāetiam superstitione constricti, nefas esse ducunt à suscepta semel persuasione discedere. Cornelius Tacitus libr. 1. addebat Messala Valerius, renouandum per annos Sacramentum in nomen Tiberij. Vnde Suetonius in Cęsare capite quadragesimosecundo iurando adstrictum, teneri Sacramento dixit, tametsi & alia multa Sacramentum significet. Etenim in genere, dictio ista idem insinuat, quod Græcè μυςίρη ν, nempe sacrum secretum, aut religiosum arcanum: plerunque equidem omnem rem sacram absconditam, etiamsi alterius rei signum non sit: vt dicimus Sacramentum diuinitatis. Qua de re est text. elegans in capi. multi. 1. quæstio. 1. quo in sensu Paulus ad Ephesios 1. scribit, Deum nobis Sacramentum voluntatis suæ notum fecisse secũdumsecundum beneplacitum suum, quod alijs generationibus non est agnitum, sed absconditum à seculis: nempe gentes esse concorporales, & comparticipes promissionis eius in Christo Iesu, in quo omnes habemus fiduciam, accessum in confidentia per fidem ad ipsum. Idem 1. ad Timoth. 3. inquit, Et manifestè magnum est pietatis SacramẽtumSacramentum, quod manifestatum est in carne. Verùm apud Christianæ religionis cultores, & Catholicæ Eccle. Doct. frequentissimè sacramentum dicitur sacrę rei signum, quod eius similitudinem gerit, cuius signum est: quemadmodum signa & figuræ veteris Testamenti sacramenta appellantur. Augustinus etenim contra Faustum Manichæum, lib. 96. c. 3. asseuerat Sacramenta, quæ obseruabantur ex lege, prænunciatiua tantùm fuisse Christi venturi. Idem August. epist. 23. ad BonifaciũBonifacium Episcopum, tradit, oportere res, quibus Sacramenta constant, imaginem & similitudinem gerere earum rerum, quarum signa & Sacramenta esse dicuntur. Sic, quia Baptismus lauat, completur in aqua. Eucharistia reficit, panis & vini speciem accipiens. Vnctio fouet, ideoq́ue in oleo ministratur. Pœnitentia sub manifesta forma iudicij absoluit. Tandem speciali quodam iure iuxta legem Euangelicam, Sacramentum significat signum visibile inuisibilis gratię Dei, quāquam Deus efficaciter, & certò in ipsis operatur, modò ritè nec indignè tractentur. Qua ratione diuus August. libr. 10. de ciuit. Dei. c. 5. & c. sacrificium. de consecra. dist. 2. Sacramentum definit esse sacrum signũsignum visibilis formæ, & inuisibilis gratię. Notat Magister sententiarum. lib. 4. & est ferè cōmuniscommunis omnium Theologorum sententia. Deniq;Denique Sacramenta dicuntur, quia sub tegumento corporalium rerum diuina virtus secretiùs operatur salutem: sicuti Gregorius autor est in dict. cap. multi.

Apud veteres Ethnicos, quemadmodum Varro testis est lib. 2. de lingua Latina, Sacramentum dicebatur pecunia, quæ in æde sacra à litigantibus deponebatur. Nam qui petebat, & qui inficiabatur de alijs rebus, vtrique quingentos æris ad Pontificem deponebant: de alijs item rebus certum numerum assium. Qui iudicio autem vicerat, suum SacramentũSacramentum à sacro auferebat: victi ad ærarium redibat, id est victus ea pecunia, quam deposuerat, mulctabatur in pœnam iniustæ litigationis: quæ ærario cedebat. Sacramentum verò hæc pecunia dicebatur à loco sacro, vbi ea deponebatur. Quidam autem re ipsa non deponebant, sed simpliciter spondebant. Ex quibus dictum est, Sacramento vel sponsione contendere, Item Sacramento vel sponsione vincere, apud Ciceronem, præsertim in oratione pro Milone, & in oratione pro domo sua ad Pontifices: Valerium Maximum libro 7. c. 7. & 8. Explicarunt eleganter Budæus in l. 2. ff. de origine iur. §. & cùm placuisset. atque Andreas Alciat. in l. pecuniæ verbum. ff. de verbor. signifi. Est & hac de re pulcher locus apud eundem Ciceronem li. 1. de Orato. vbi iusto Sacramento cōtenderecontendere Oratori cum Pythagoræis non licere dixit Scæuola. IdẽIdem adnotauit Alc. in Rub. de iureiu. nu. 6. Nec tamen in hoc tractatu de iuramento Sacramentum ita strictè accipiendum est, vt significet illud tantùm iuramentũiuramentum, quod supra sacrum fiat, puta altare, reliquias, vel libros Euangeliorum. Nam etiamsi iuramentũiuramentum verbo tantùm factum fuerit, nihilominùs Sacramentum dicetur: sicuti post Panor. cęteri in d. Rub. de iureiur. responderunt.

Iusiurandum autem à iure dicitur, & ex eo à iure deriuatur, quòd id quod iuratur, pro lege habendum sit, & veluti ius sit sanctè seruandum. l. 5. §. dato. ff. de iureiur. vel quia diuinum numen pro iure veritatis constituitur: quasi non aliud sit, Deum iurare, quàm Deum pro iure veritatis constituere, aut ius veritatis reddere Deo, cui velut ipsissimæ veritati, propriè competit dictorum omnium, & commentorum veritatem suo testimonio stabilire. Vnde iurare est promittere adhibito testimonio diuino, nos id ita seruaturos, ac si ius esset, vel id quod affirmamus, ius veritatis habere. Dictionem autem istam iusiurandum, cùm vnica sit ex compositione, diuisit more Poëtico Iuuenal. Satyr. 13. Quòd dubitaret depositum retinere, & fraudem iure tueri iurando. Et Ouidius in Epistola Cydippes ad |

p. 201

Acontium: Quid tibi nunc prodest iurandi formula iuris?

Secundò principaliter ex eadem definitione infertur,

3

^† iuramentum assertionis de repræsenti aut præterita: & iuramentum promissionis rei futuræ, non differre specie quidem ad constituendam distinctam peccati speciem in eius transgressione. Nam cùm in vtroque Deus testis aduocetur, eadem erit ratio: nempe diuini testimonij, cuius non distinguitur species ex eo, quòd super futuro aut pręsenti, vel præterito Deus ipse testificetur: sicuti probat Caiet. 2. 2. quæst. 89. art. 1. eiusq́ue conclusio proderit quo ad iudicium animæ interius, in quo iuxta communem regulam peccata distinguenda nominatim sunt per eorum proprias species: vtriusque verò iuramenti, assertorij, & promissorij, grauitatem & gradus distinxit elegātereleganter, summaq́;summaque cũcum eruditione Dominicus à Soto in Institutione de cauendo iuramentorum abusu, par. 1. c. 7. & sequentibus: per hoc tamen non diffiteor, quandoq;quandoque in exteriori iudicio quo ad punitionem discrimen cōstituiconstitui posse inter iuramentũiuramentum assertorium & ꝓmissoriumpromissorium: quod inferius opportuniori loco tractabitur. Quin & Chrysippus apud Io. Stobæum, sermone 26. scribit, aliud esse, verum iurare, & aliud, fideliter iurare: item peierare, & falsum iurare. Nam verum iurare, & falsum iurare, ad iuramẽtumiuramentum assertorium pertinent: at fideliter iurare & peierare, ad promissorium iuramentum, quemadmodum ipse Chrysippus longiùs explicat.

Tertiò deducitur ex his,

4

^† an ad iuramentũiuramentum sint necessaria verba? quidam etenim existimarunt, iuramentum fieri non posse sine verbis. hoc primum autoritate text. in c. & si Christus. de iureiur. dum inquit, iuramentũiuramentum esse sermonem. Deinde adducitur tex. in Nouella Iustiniani de mandatis Principum. §. sed neq;neque. dũdum prohibet præsidibus, ne verbum, id est, iusiurandũiusiurandum temerè cuiquācuiquam indulgeant. eadem opinio maximāmaximam vim capit ex c. pen. de iureiur. vbi ex solo consensu iuramentum iam semel præstitum minimè extenditur: igitur verba ad iurandũiurandum necessaria sunt. Idem deducitur ex sententia Caij Iurisconsulti, qui libr. 2. Institutionum scribit, oriri ex iureiu. quòd libertus patrono præstat obligationem, quæ verbis contrahitur: tametsi ea non tam verborum solennitate, quàm religione cōfirmeturconfirmetur. Quamobrem verba fore necessaria ad iurādumiurandum, expressim asserunt Bart. in l. & per iusiurandum. ff. de acceptil. idem in l. qui iurasse. ff. de iureiur. Alberi. Fulgos. & Roma. in l. 1. in prin. ff. de verb. obligat. Hanc autem opinionem quidam veram esse censent in his, qui loqui possunt: at in his, qui loqui non possunt, tenent verba nōnon esse necessaria ad iuramenti vinculum: sed sufficere signa. Sic etenim visum est Paulo Are. & Alex. in dict. l. 1. quorum opinio magis communis est, saltem apud iuris Cæsarei interpretes, vt testatur Ioan. Crot. ibi colu. 4. & Alciat. libr. Parerg. c. 2. quam & idem Alciat. probare videtur in Rubr. de iureiur. num. 21. asseuerans eam in praxi receptam esse: eandem sentẽtiamsententiam sequitur Ioan. de Selua. in tracta. de iuramento. 1. parte. q. 2. & Andr. Tiraq. de legibus connub. glo. 5. num. 18. quibus adstipulatur glo. in c. testes. 3. q. 9. quæ asserit, mutum posse dicere testimonium, modò sciat scribere. Quod communi omnium iudicio receptum est, secundum Præposit. in c. cùm apud. de sponsal. & tamen ad testificandum iuramentum necessarium est. Sic & ad contractum matrimonij verba esse necessaria in his, qui loqui possunt, visum est quibusdam, quorum sententiam gl. & Henric. referunt in c. tuæ. de sponsal. Hæc tamen ratio ex eo deficit, quòd verior sit opinio, in matrimonij contractu verba necessaria non esse, etiam in his, qui loqui possunt: sicuti in d. cap. tuę. Doctor. responderunt. Et nos probauimus in Epitome de sponsalibus. 2. parte. cap. 4. num. 1. quamobrem in hac de iuramento cōtrouersiacontrouersia fortassis magis probabitur, etiam in his, qui loqui possunt, verba minimè fore necessaria: quoniam iuramentum Deo præstatur, qui solius mentis inspector est: c. si quid inuenisti. 14. quæst. 5. & ca. erubescant. 32. dist. atque ita opinionem istam tenuerunt gloss. in summa. 22. q. 1. Panor. in Rub. de iureiur. Iacob. Petrus & Cynus in Authent. Sacramenta puberum. C. si aduers. vendi. eademq́;eademque sequuntur dicentes communem esse Lancelot. Galiaula in d. l. 1. colu. vltim. principij. ff. de verb. obliga. & Anton. Corset. in Rubr. de iureiur. q. 6. huc pertinet, quod ex Alexide tradit Ioan. Stobæus, sermone 25. firmum, inquit, est iuramentum, si solùm annuero. Quod, si alicui probatur, ad iuramentum verba fore necessaria, id intelligendum est ad certiorem probationem iuramenti, vel ad manifestam mentis significationem: non quòd ad substantiam iuramenti verba omninò & præcisè requirantur. Nam nullo pacto iure defendi poterit, nec admittendum est. Non oberit text. in dict. §. sed neque. siquidem communis illius constitutionis interpretatio perabsurda est: cùm ibi de iuramento non tractetur, sed de fide publica, aut priuilegio, ac diplomate securitatis: quod vulgus appellat saluum conductum. Inquit enim Iustinianus: sed neque cuiquam concedant τοὺσ καλσουμένουσ λόγοσ, id est, fidem publicam: quam dicit vulgò appellari verba. Idcircò ea constitutio nōnon potest cōmodècommode huic quęstioni, quam de iuramento disputamus, aptari.

Cęterùm

5

^† vrget admodum pro priori sententia text. in d. c. penul. quo apparet, non satis esse ad iuramenti religionem, & vinculum ipsum interiorem consensum iurandi, nec ipsam mentem iurantis, nisi verbis iuramen|

p. 202

tum ipsum explicetur. Id sanè deducitur, si consideremus illius capitis decisionem, in hæc verba: Clericus, qui iurauit, se statuta in Ecclesia sua edita seruaturum: promittens per idem iuramentum, statutum, quod postmodum subsequutum est, fideliter obseruare: licèt transgredi non debuerat, quod promisit, non tenetur ad illius obseruantiam ex debito præstiti iuramenti. His equidem verbis Romanus Pontifex insinuat, iuramentum semel super re quadam præstitum nōnon posse simpliciter consensu iurantis ad alium casum extendi, quo ad vim iuramẽtiiuramenti, nisi expressim iterum fiat. Vnde colligitur non sufficere iurandi mentem, nisi & verba iuramentum significantia fuerint expressa. Sed huic inductioni respondetur, in eo capite de iuramenti extensione, non de iuramento mente tantùm & animo concepto tractari. Nam quod iuramentum absque verbis animi tantùm deliberatione fieri possit, inibi non negatur: licet decisum fuerit, absque nouo iurandi animo iuramentum semel iam præstitum minimè extẽdiextendi, quoad eius vim, etiam ex consensu & voluntate iurantis. In quo tex. ille in dict. cap. penult. celebris est. Hanc etenim ex eo conclusionem mirè commendantes adnotarunt Abb. & Docto. ibi Anto. de But. in c. ab excommunicato. num. 23. de rescript. Soc. consilio 99. lib. 3. col. 2. Iaso. in l. Gallus. §. idem credendum. col. 3. ff. de lib. & posthu. & in l. 1. §. post operis. ff. de noui oper. nuncia. colu. 2. Catellian. Cotta in memoralibus, dictione iuramentum. & Andr. Tiraq. in lib. de legib. connubial. glo. 5. nu. 120. Vnde illud etiam colligitur, quòd ad effectum verum iuramenti, item & ad periurium non sufficiat relatio ad aliud iuramentum: tametsi ea fiat per ipsummet iurantem. Ex quibus multa inferre possem: sed quædāquædam potissimùm explicabo ad vberiorem huius adnotationis cognitionem.

Primùm equidem, si semel iuramentũiuramentum præstiterim de soluendis centum aureis Titio: ac demum dixerim postea, me promittere equũequum dare Sempronio sub eodem iuramento iam præstito: tenebor omninò ex vi promissionis equum dare Sempronio, non tamen ex vi iuramenti, nec ero periurus si non dedero: quod in specie Ant. de But. respondit in d. c. ab excōmunicatoexcommunicato. num. 23. de quo tamen statim latiùs tractabitur.

Secundò cōstatconstat ex his intellectus ad l. diem proferre. ad l. si cùm dies. in princ. ff. de arbitris. Etenim si compromissum

6

^† factum fuerit in iudicem aliquem, vt is intra certum diem causam definiat, præstitũq́;præstitumque fuerit iuramẽtumiuramentum parendi, & stādistandi sententiæ per eum intra diem latæ: ac demũdemum prorogetur cōpromissicompromissi dies, nōnon cẽsebiturcensebitur iuramentũiuramentum prorogatum, nisi expressim iterũiterum iuretur: quod deducitur à decisione Io. And. in Spec. addit. tit. de iureiu. ad fi. EtiāsiEtiamsi prorogatio fuerit facta cum. eisdem clausulis, & vinculis primi compromissi: atque idem erit, si prorogatio fuerit intra terminum & diem primi compromissi: ita quidem, vt censeatur vnum & idem compromissum, secundum Socyn in d. consil. 99. colum. 2. vbi ad hoc expressim adducit tex. in d. c. pen. & Ant. de But. sententiam in d. c. ab excommunicato. quibus accedit quod eleganter scripsit Cardi. in Clemen. 1. §. nos itaque. 5. q. de iureiur. existimans, quòd qui iuramento præstito promisit soluere alteri centum aureos intra decem dies, qui per creditorem in alium diem fuerint prorogati: non erit periurus, quamuis eam pecuniāpecuniam non soluerit intra diem ab ipso creditore prorogatum. Idem voluit Bal. consi. 436. lib. 1. Catellia. Cotta in Memoriali. dictione, iuramentum. Iason licet dubius, in l. lecta. 5. notab. ff. si certum peta. eandem opinionem Cardi. dicit esse veriorem Dec. in cap. de causis. de offi. delegat. nume. 7. vbi ex ea tenet idem, quod paulò antè de cōpromissicompromissi prorogatione dicebamus. Contrarium sanè aduersus Cardi. tenuerunt, Feli. in c. 1. de iureiur. col. 1. & 2. idem Feli. in c. 2. de sponsal. nume. 34. Ias. in l. 1. §. & post operis. ff. de noui oper. nuncia. nu. 8. Deci. in c. præterea. de appellat. col. 2. quo in loco idem tenet post Inn. & alios ibi, quo ad sententiam excommunicationis latam in TitiũTitium, nisi is intra decem dies satisfecerit: nānam si illi decem dies in alios decem proferantur, his transcursis locus erit excōmunicationisexcommunicationis censurę. Idem probat Rebuff. in concordatis Rubr. de prorogatione. Sic & Bal. in c. venerabilem. col. 3. de elect. idem quod ad periurium asseuerat. Quia prorogatio facta videtur cum omnibus qualitatibus, & clausulis illius rei, quæ prorogatur. l. lecta. ff. si cert. peta. l. legem. C. locati. gl. in c. hi qui auctoritate. de præb. in 6. gloss. in l. sed si manẽtemanente. ff. de precario. l. 2. §. si Iudex. ff. de iudi. hoc ipsum verũverum esse censent Bart. Imol. & DD. in dict. §. & post operis. nume. 6. idem Bart. in l. cùm stipulatus sim mihi à Proculo. ff. de verborum oblig. penulti. col. ex quibus satis dubia redditur Card. & aliorum opinio, nōnon tantùm quo ad iuramentum compromissi, sed & quo ad iuramentum pręstitum à debitore circa æris alieni solutionem. Nam & Decius in d. c. de causis. testatur opinionẽopinionem Cardi. communiter reprobari, tametsi pro Cardi. admodum vrgeat text. in l. Labeo. la 2. §. vlti. ff. de arbitr. l. item quæritur. §. qui impleto. ff. locat. vbi probatur, fideiussores primùm datos ad alicuius obligationis tutelam, non extendi, nec censeri datos ad illius prorogationem: atque inde sequitur, quòd prorogatio facta per creditorem debitori, liberat fideiussorẽfideiussorem, qui obligatus erat, ac tenebatur simul cũcum debitore intra certum diem soluere. idem not. Bal. per illum tex. in l. si cùm Hermes. C. de locato. Pau. Cast. per tex. ibi, in l. 4. in prin. ff. de damno infect. Abb. |

p. 203

in c. constitutus. de fideiuss. col. vlti. quos Dec. sequitur in d. c. pręterea. colu. 2. quibus tamen respondetur, supràscriptam Iurisconsultorum sentẽtiamsententiam eò veram esse, quòd prorogatio fiat in præiudicium tantùm eorum, qui eidem cōsensereconsensere, non autem in damnum absentiũabsentium, & sic fideiussorum, qui nullum dedere consensum prorogationi. idem not. Aufre. in Capella Tholosana. 181. Barb. cons. 31. col. vlt. l. 1. Rebuff. in concor. tit. de prorogatione. in glo. Franc. qua ratione, cùm fideiussor minimè consentiat ꝓrogationiprorogationi, quæ quodammodò videtur nouum contractum induxisse: minimè dicendum est, eum, quantùm ad prorogationẽprorogationem, obligari. Pręterea quo ad cōpromissicompromissi dubitationem, illud plurimùm obstat, quòd, si fiat prorogatio compromissi, non censetur pœna repetita. l. seruus ea. ff. de seruis expor. Bald. in l. pen. §. vxor. ff. solu. mat. Bal. idẽidem in l. si à te. C. de pact. inter emp. & vendit. Hippo. in sing. 300. & tamen huic obiectioni respondetur, non esse idem de pœna, quod de iuramẽtoiuramento: siquidem pœna odiosa est, non ita iuramentum, quòd tantùm adijcitur ad maiorem promissionis vim. Pœnam verò censeri adhuc repetitam in prorogatione, quidam opinantur, per tex. in l. cùm stipulatus sim mihi à Proculo. ff. de verb. oblig. vbi ex IuriscōsultoIurisconsulto Bart. & alij adnotarunt, pœnam non censeri à creditore debitori remissam per hoc, ꝙquod creditor diẽdiem solutionis debitori prorogauerit: imò iuxta cōmunemcommunem omnium opinionem, si debitor intra diem prorogatum non soluerit, ad pœnam tenebitur. Sed hac in controuersia ipse distinguendam esse opinor prorogationis formam. Quandoq;Quandoque enim ex prorogatione ad tempus ipsum additum producitur cōuentioconuentio aut obligatio prior, quæ alioqui elapso die primitus constituto extingueretur: vt in compromisso: & tunc quidem pœna non censebitur repetita regulariter, nisi expressè vel tacitè possit colligi in eius repetitionem contrahentes cōsensisseconsensisse. Sic etenim procedit decisio Bal. in d. §. vxor. quandoq;quandoque autem prorogatio nullam inducit obligationem ad tempus vel diem prorogatum: sed extendit ipsum diem, qui pręfinitus fuerat debitori ad solutionẽsolutionem eius, quod soluere aut præstare purè tenebatur: quo casu, cùm elapso eo die obligatio extincta nōnon sit, sed maneat: prorogatio non mutat obligationis qualitatem, nec eius conditionem: idcircò adhuc manet ad pœnam integra obligatio.

Tertiò, inde subinfertur, debitorem alicuius quantitatis, quam soluere intra diem sub pœna promiserit, adhuc ad pœnam obligari, si creditor diem protulerit, nec debitor intra eũeum diem satisfecerit. quod constat in d. l. cùm stipulatus sim mihi à Proculo, & his, quæ inibi Doctor. adnotarunt.

Quartò apparet, fideiussorem eius, qui verè debitor est, ac debitam quantitatem intra diem certũcertum soluere promiserit, minimè ab obligatione fideiussoria eximi, licèt creditor diem solutionis debitori prorogauerit. Nam quod paulò antè adnotauimus ex l. Labeo. §. vltimo. ff. de arbitris. locum obtinet, vbi dies appositus tendit ad obligationis extinctionem: non autem, vbi dies ille obligationem non extinguit, sed solutioni dictus est, fitq́;fitque eius ꝓrogatioprorogatio miserationis causa: sicuti in hac specie explicarunt Hosti. Ancha. Imo. & Abb. in d. c. cōstitutusconstitutus. Bart. in l. Lucius. §. Paulus. ff. de administ. tutor. Alex. Ias. nu. 9. Deci. & Curt. Iunior. nu. 11. in l. lecta. ff. si cert. petat. Hippol. in Rub. ff. de fideiuss. q. 6. quorũquorum opinio cōmuniscommunis est secundũsecundum Ias. & Deci. in d. l. lecta. opti. tex. in l. vlti. C. de vsu. rei iudic. ad fin. quibus accedit satis congrua ratio, qua certissimi iuris est, debitorem promittentem creditori debitam quantitatem soluere intra diem certum, duo quidẽquidem promisisse: nempe centum creditori soluturũsoluturum, & eidem solutioni satisfacturum intra decem dies: vnde licet decem dies fuerint elapsi aut prorogati, nihilominùs manet obligatio ad solutionem. l. Celsus. ff. de arbit. c. cùm dilecti. de dolo & contuma.

Quintò, vt difficultatem istam ampliùs perstringamus, colligitur decisionẽdecisionem Cardi. falsam esse. Imò si debitor cum iuramento promiserit centum intra mensem creditori soluere: etiāsietiamsi ea dies fuerit per creditorem prorogata, nihilominùs debitor manet obligatus ad solutionem cum iuramento: & ideò periurus erit, si intra diem prorogatũprorogatum creditori non satisfecerit: sicuti aduersus Cardi. Bal. Feli. Ias. Deci. & alij, paulò antè citati existimarunt: & deinde Deci. ac Franc. Curt. in d. l. lect. nu. 11. Bar. Imo. & alij in d. §. & post operis. Marcus Ant. Blancus de Compromissis. q. 7. nu. 58.

Sextò, si rectè ac diligẽterdiligenter supràscriptam resolutionem obseruauerimus, manifestum erit in quæstione de compromisso, cuius modò mẽtionemmentionem fecimus, prorogationem compromissi factam iam extincto priori compromisso, eiusq́ue die transcursa, minimè censeri factam cũcum repetitione iuramenti præstiti in primi compromissi obseruationem, si hæc prorogatio simpliciter fiat. Nam in hac specie nōnon est vera prioris compromissi prorogatio, sed nouum compromissum, secundum gl. & communem in l. sed si manente. ff. de precario. Bartol. & Alexan. per text. ibi in l. dies. ff. de damno infect. notatur in cap. hi, qui auctoritate. de præbend. in 6.

Septimò, hinc deducitur quid dicẽdumdicendum sit, vbi prorogatio diei fit intra tempus ipsum ab initio appositum compromisso: an & iuramẽtumiuramentum censeatur repetitum quo ad diem prorogatam? & sanè si ab initio compromissum cum iuramento ita constitutũconstitutum sit, vt ipsi arbitri vel cōpromittentescompromittentes diem possint prorogare: tunc prorogatio intra diem facta easdẽeasdem qualitates habet, etiam quo ad iuramentũiuramentum sensum habet, |

p. 204

vt iurans sub religione Sacramenti promittat stare sententiæ arbitrorum, quam ipsi dixerint intra diem ab initio definitum, vel postmodum prorogatum: nec in hac specie de iuramenti extensione tractatur: quemadmodum explicat Deci. in d. l. lecta. idem in dict. capi. de causis. de offi. deleg. nu. 7. & Marcus Ant. Blancus in dict. tract. de compromissis. q. 6. nu. 58. post Bal. in d. consi. 436. lib. 1. qui eleganter loquitur.

Octauò, si prorogatio diei & compromissi fiat intra diem ipsum, simpliciter tamen, nulla data prorogandi potestate ab initio, sed ex cōsensuconsensu compromittentium: quidam censent nōnon videri repetitum iuramẽtumiuramentum ipsum. quod ita visum est Socyno in d. cons. 99. col. 2. lib. 3. Bal. in d. cons. 439. lib. 1. Deci. in d. l. lecta. nu. 14. & in d. c. de causis. nu. 7. Marc. Anto. in d. q. 7. nu. 58. quibus adstipulatur text. insignis in d. c. pe. de iureiur. quo probatur ad iuramenti religionem, & vt quis ex iuramento teneatur, non esse satis, quòd fiat promissio per relationem ad iuramentum iam præstitum: sed est necessaria specialis iurandi forma, vel verbis vel mente concepta. vnde non sufficiet voluntas extendendi iuramentũiuramentum iam pręstitum ad aliam causam. Huic tamen rationi conantur quidam respondere illum text. intelligentes eo casu, quo iuramentum primum non fuerit præstitũpræstitum super ea re, de qua postmodùm in extẽsioneextensione aut relatione agitur. Primum siquidem iuramentum in illius capitis casu fuit præstitum super statutis iam eo tempore editis: relatio autem postmodũpostmodum sequuta ad id iuramentum, agit de statutis editis post primum iuramentum, & sic de re distincta ab ea, quæ in primo iuramento tractatur. At vbi iuramentum & eius extensio super eadem re contingunt, dubio procul ad religionem iuramenti satis erit sufficiens relatio ad primum iuramentum facta. cuius resolutionis adducunt auctorem Barto. in l. vlti. C. de vend. reb. ciuita. cuius tamen sensus verè non ita accipiendus, sed in hunc modũmodum, vt promissio sub virtute iuramenti iam præstiti, sufficiens sit ad periurij reatũreatum, quoties iuramentum primò pręstitum comprehendebat id, de quo nunc agitur: ita quidem de interpretatione potiùs quàm de extensione iuramenti tractatur: atque ideò Bart. sententia non omninò excludit decisionem tex. in d. c. pen. quo ad ꝓbationemprobationem pręmissæ illationis. Cuius contrarium expressim deducitur ex Bart. Imol. & Ias. in d. §. & post operis. quorum quidem, & aliorũaliorum, qui eandem sentẽtiamsententiam sequuti fuerunt, mens in id tendit, vt prorogatio compromissi iurati, eandem iuramenti religionem, & eius vim repetat, quantum ad diem prorogatum, idem sensere ferè omnes, quibus opinio Cardi. in d. §. nos itaque. displicuit. sed adhuc mihi verior videtur Socyni, & aliorum responsio.

Nonò, ex prænotatis apparet, idem dicendum fore eo in casu, quo dies compromissi ꝓrogaturprorogatur, ea expressa cōditioneconditione, vt omnes prioris diei clausulæ, & iuramentum repetita esse intelligantur: aut si compromittentes in prorogatione ꝓmiserintpromiserint sub iuramento priùs pręstito stare sententiæ arbitrorũarbitrorum. Etenim non sufficit hæc relatio iuramenti ad vim ipsius periurij, nec ad alios eius effectus, nisi iuramentũiuramentum in specie, ac formaliter præstitum fuerit: quod probatur in d. c. pen. Nam quoties dies compromissi prorogatur, licet quodammodò possit censeri idem compromissum. l. nōnon ex omnibus. §. vlt. l. non distinguemus. §. dies. & l. seq. ff. de rece. arbitr. nota. in l. sed & si manente. ff. de precar. hoc verum est, quo ad eius substātiamsubstantiam, non tamen quo ad ea, quæ requirũtrequirunt specialem formāformam, siquidem negari non potest, quo ad tẽpustempus additũadditum, nouum videri compromissum, secundũsecundum Bal. in l. si cùm dies. ff. de arbi. Nec oberit huic illationi, ꝙquod compromittẽtescompromittentes in prorogatione dixerint, se promittere per idem iuramentum iam ab initio præstitũpræstitum stare sententiæ arbitrorũarbitrorum latæ intra diem prorogatum: quia nihilominùs non censetur iuramentũiuramentum in specie, prout oportet, repetitũrepetitum: quod satis constat in d. c. pen. vbi his fermè verbis est facta relatio ad primũprimum iuramentum: tametsi Cald. ibi voluerit in hoc casu iuramenti præstationem solenniter factam fuisse: quasi iuratum sit per creaturam & rem sacram eo ipso, quòd per iuramentum iam præstitum iterũiterum aliquid promissum fuerit. hoc etenim admittendum non est, nec Rom. Ponti. in d. c. pen. admittere voluit, sentiens hanc relationem minimè sufficere ad iuramenti formam.

Decimò, illud est in hac controuersia ex prædictis obseruandum, censeri quidem iuramentum præstitum quo ad omnes iuramenti effectus per extensionem aut relationem ad iuramentum primò præstitum, quoties ex aliquot verbis aut coniecturis possit deprehendi mens & intentio iurantis. Nam cùm verba præcisè necessaria non sint ad iuramenti vim & effectum, satis erit mentem præsumi vel ex coniecturis, vel verbis quibusdam expressis constare: quemadmodum Panormi. post alios considerat in dict. cap. pen. nu. 4. Quo fit, vt, si quis iuramento iam præstito ad aliam rem vtatur, promittens & iurans eam agere per primum iuramentum, tunc sanè non iudicetur iuramenti extensio, sed potiùs eius solennis forma, quasi iurauerit is expressim per numen illud, aut rem sacram, per quam priùs iurauerat.

Fortassis quibusdam disputationem istāistam diligentiùs perstringentibus placebit, quo ad octauam & nonam illationẽillationem, rem esse aliter diiudicandam: atq;atque ob id existimabunt hi, prorogationem compromissi etiam simpliciter factam, aut saltem cum relatione ad iuramentum primò præstitum, iuratam censeri quo ad |

p. 205

omnes iuramenti effectus, quod probare conabuntur auctoritate eorum, quos octaua illatione retulimus: & quia censetur vnum & idem compromissum: atque iuramentum non tantùm in casu vero, sed in ficto sit intelligendum: sicuti paulò pòst tractabitur in hac prima huius Relectionis parte. Nec tũctunc oberit tex. in d. c. penult. qui tantùm agit de extensione iuramenti ad aliam rem distinctam, quæ sub primo iuramento minimè comprehendebatur. Etenim primum iuramentum in specie illius decretalis non continebat id, in quo postmodum promissio fit cum relatione ad primum iuramentum. At secus erit, vbi primum iuramentum & promissio postmodum facta, idem continet quo ad effectum. Nam etiamsi primum iuramentum ad tempus certum restrictum fuerit, ideoq́ue eius vis peritura sit eo tempore finito, tamen quia eiusdem temporis extensio fit per legitimam conuentionem cum prioris iuramenti relatione & extensione, eaq́ue prorogatio circa eandem rem contingat, æquissimi iuris est, vt eo casu prioris iuramenti vis obtineat etiam quo ad diem prorogatum, cùm semper de re tractetur, quæ sub prioris iuramenti religione fuerat comprehensa. quod si exactè perpendatur, Bart. significauit in d. l. vlt. C. de vend. reb. ciuit. sic denique sententia Antonij in d. c. ab excommunicato. de rescript. cuius mentionem fecimus in prima huius quæstionis illatione, optimè deducitur ex text. in d. c. penult. de iureiurand. vnde apparet tertiam. & principalem illationem, qua probauimus non esse ad iurandum verba necessaria, verissimam esse, iureq́ue optimo defendi, etiam in his, qui loqui possunt.

Quartò tam ex definitione iuramenti, quàm ex his, quæ proximè diximus, infertur, falsam esse Card. sententiam: is inquam in c. præterea. in 1. de spons. scribit, nusquam dici

7

^† quenquam periurum, nec quo ad periurij relatum censeri iuramentum præstitum, nisi fidem interposuerit expressè per verbum iuro. Hanc opinionem refert & sequitur alter Card. Alexand. in dicto capit. præterea, quæ tamen falsa est manifestè, pluribus quidem rationibus: sed potissimùm, quia ad iuramenti vim & religionem satis est, quòd Deus in testimonium aduocetur, sicuti in definitione constat: Deus verò in testem aduocari potest absque specifica mentione huius verbi, iuro: ideoq́ue error Card. patet, & conuincitur palàm. Deinde hac de re sunt tex. in cap. etsi Christus. de iureiurand. c. & iurabunt. 22. q. 1. & in c. ego N. eod. titul. quibus probatur, posse iuramenta præstari absque hoc verbo, iuro, quod item adnotarunt Abb. in c. querelam. colum. 3. de iureiur. Ioan. de Selua, in tractat. de iureiur. part. 1. quæst. penult. Lancelot. Galiaula in l. 1. in princip. c. vlt. ff. de verborum obligat. qui possunt aduersus Card. autores adduci: ne quis existimet, eius opinionem nondum improbatam à quoquam fuisse. quamuis opus non est hac in re autorem aliquem citare ad conuincendam ita falsam conclusionem. Maximè ex eo, nec ipse Cardin. posset inficiari, multa esse iuramenta, quæ per alia verba, aliaq́ue forma absq;absque hoc verbo, iuro, concipiuntur: idq́ue varijs testimonijs constat. Nam & in lege veteri satis celebratur iuramentum illud: Viuit Dominus, viuit Deus, ipse enim Deus iurauit, Num. cap. 21. viuo ego. & Hierem. cap. 4. iurabis, viuit. Deus. Sic & Paulus ad Romanos scribẽsscribens, sæpe iurauit per hæc verba: Testor Deum, testis est mihi Deus, ad Rom. cap. 1. Item 1. ad Corint. cap. 15. inquit Apostolus: Quotidie morior per gloriam nostram. quæ verba iuxta Græca exemplaria manifestissimam iurationem ostendunt, vt animaduertit Romanus Pontifex in dicto cap. etsi Christus. Augustinus in cap. non est. 22. quæst. 1. ex eodem August. lib. 1. de sermone Domini in monte, idem explicat ipse hanc ambiguitatem ex Græco dissoluens, sermone 30. de verbis Apostoli. Est autem apud Græcos præpositio quædam, quæ adiuncta accusatiuo iuramẽtumiuramentum inducit. sic enim Græci per Iouem iurant νὴ τὸν δία, id est, per Iouem. vnde cùm Apostolus scripsit ad Corinth. καθ, κμέραν ἀποθσκω, νὴ την ἡμ ραν καύχησιν, id est, quotidie morior per gloriāgloriam nostram. iurauit equidem per gloriam, quam habebat in Christo Iesu domino nostro. quibus tandem satis apparet, non esse necessarium hoc verbum, iuro, ad iuramenti religionem, & effectum: imò apud Card. in his commentarijs, qui vulgò nunc typis excussi circunferuntur, ipse non potui prædictam decisionem deprehendere.

p. 206

§. PRIMVS.

QVintò principaliter, si definitio adamussim perpẽdaturperpendatur, ex ea probabitur,

1

^† ad iuramẽtiiuramenti religionem non esse necessarium, quòd fiat tactis Euangelijs, nec alijs diuinis Scripturis, nec super aliqua re sacra. Etenim si id tantùm exigitur, quòd Deus in testimoniũtestimonium vocetur, colligitur apertè satis esse, vt verum sit iuramentum, aliquid promitti, aut affirmari adducendo Deum in testem. Idem apparet in capit. etsi Christus. de iureiurand. vbi per hæc simplicia verba, testis est mihi Deus, iuramentum inducitur. ad idem conducit text. in capit. si aliqua. 22. quæst. 1. quo in loco ex auctoritate Chrysostomi tradit Gratianus ita esse iuramentum, si per Deum iuretur, ac si per sacra Dei Euangelia iuratum fuerit. Huc pertinet text. in c. rursus, qui Clerici vel vouent. quo constat votum simplex non distingui à solenni, quo ad Deum, & quo ad veram voti obligationem: sic igitur nec iuramentum præstitum tactis sacrosanctis Euangelijs à simplici iuramento distinguitur, quo ad veram iuramenti religionem. Vnde regulariter non est necessarium, quòd iuramentum fiat super re sacra, nec tactis sacris Scripturis, quemadmodum communi Doct. sententia probatur in Rub. de iureiur. vbi Alci. num. 29. scribit hanc opinionem communem esse, eam sequutus. Quandoq;Quandoque tamen satius est, iuramentum fieri tactis rebus sacris: quandoq;quandoque necessarium. Satiùs equidem ad terrorem hominum, qui temerè iuramenta violare non erubescunt. nam etiamsi idem periurium contrahatur ab eo, qui simpliciter iurauit, & ab eo, qui tactis sacrosanctis Euangelijs, aut alijs rebus sacris iuramentum præstitit: maior tamen pœna plerunq;plerunque à legibus in posteriori casu, quàm in priori statuitur: ac grauius quidem est peccatũpeccatum, ac deniq;denique maior peierandi religio ob maiorem iurantium timorem. Scribit etenim August. in epistol. 154. ad Publicolam: quantò enim id per quod iuratur magis sanctum est, tātòtanto magis est pœnale periurium. c. mouet te. 22. quæst. 1. Nam & d. Thom. docet. 22. quæst. 98. art. 3. ad 2. grauius esse peccatum, quo ad periurium, si quis solenniter iuret per Euangelium, quàm si per Deum communi sermone, tum propter scandalum, tum propter maiorẽmaiorem deliberationẽdeliberationem. Qualiter autem homagium fieri consueuerit apud Hispanos, tradit l. 4. tit. 26. part. 4. & l. 25. tit. 16. par. 3. de quo etiam scribit Carol. Mol. in consuet. Paris. §. 2. gl. 3. col. 3. & Spec. tit. de feud. §. 2. nu. 12 Homagium autem Græcam dictionem esse, non temerè asseuerari potest. Nam sicut Panagium græca dictio significat iuramentum illud, quod regi post electione meius, aut sanè aliàs omnes sibi subditi præstant, quasi πᾶ ἀγιον, id est, commune iusiurandum, aut omnium iuramentum, autore Paul. Aemil. de rebus FrancorũFrancorum. lib. 6. & lib. 7. in eius initio. Sic homagiũhomagium, & Græcè ὁμαλγιον dici potest iuramentum commune, quod simul præstatur ab ἁ μὸν, quod est simul.

2

^† Apud veteres etiāetiam in his iuramẽtisiuramentis præstandis, & si falsam religionem colerent, quædāquædam peculiaris religio obseruabatur ad timorẽtimorem diuini numinis, quod maximè timebant atq;atque reuerebāturreuerebantur, ne periuria committerẽtcommitterent. Nam C. Plin. naturalis historiæ lib. 31. c. 2. Amnis, inquit, Olachias in Bithynia BriazũBriazum adluit, hoc est & templo, & Deo nomen, cuius gurgite periuri notantur pati velut flammāflammam vrentem. Philostratus ad hæc in vita Apollonij Tyanæi lib. 1. agens de eo loco. Est aũtautem, ait, iuxta Tyana aqua, quam aiunt Ioui sacratāsacratam, quam indigenæ inextinguibilem vocant. Fons eius frigidus sanè scatet, ebulit nōnon secus atq;atque igne calefactus lebes: hanc pueris & iusiurandi fidem seruantibus viris aspectu placidam, gustuq́;gustuque dulcem perhibent, periuris verò & infidis, palàm aduersatur: epota namq́ue oculos pedesq́ue, ac manus peierantis inuadit aqua intercute, ac tabe totum corpus inquinans, nec illinc discedendi datur facultas: sed eo loco permanentes coram aqua ipsa suam deplorant infirmitatem palàm, quòd peierauerint profitentes. Macrob. lib. 5. Saturnal. cap. 19. Palicorum historiam enarrans ad interpretationem carminis Virgil. lib. 9. Aeneid. vbi implacabilis ara Palici, scribit: Lacus non longè inde sunt, quos incolæ Delos appellant, fratresq́ue eos Palicorum existimant, & habentur in cultu maximo, præcipueq́ue circa exigendum iuxta eos iusiurandum, præsens & efficax numen ostenditur. Nam cùm furti negati, vel eiuscemodi rei fides quæritur, & iusiurandum à suspecto petitur, vterq;vterque ab omni contagione mundi ad crateras accedunt, accepto prius fideiussore à persona, quæ iuratura est de soluendo eo, quod peteretur, si addixisset euẽtuseuentus: illic inuocato numine testatum faciebat esse iurato, de quo iurabat, quod si fideliter faceret, discedebat illæsus: si verò subesset iureiurando mala conscientia, mox in lacu amittebat vitāvitam falsus iurator. Hæc res ita religionem fratrũfratrum commẽdabatcommendabat, vt crateres quidẽquidem implacabiles vocarentur: hactenus Macrob. Idem ferè tradit ex Arist. Leonicus lib. 2. de vari. histor. ca. 6. Hinc Silius Italicus lib. 14. scribit: Et qui præsenti domitant periura Palici pectora supplicio. Cuius & aliorũaliorum ideò libẽterlibenter mentionẽmentionem fecimus, quòd manifestũmanifestum sit adhuc apud Ethnicos, iuramenti religionẽreligionem ita obseruatam fuisse, vt grauiora existimarentur ea periuria, quæ contingerent in iuramẽtisiuramentis super rebus quibusdāquibusdam sacris præstitis: ac deinde diuina vltio expectaretur, timereturq́;timereturque ab his qui specialia quædāquædam numina, quo ad iuramẽtiiuramenti religionem, minimè vererẽturvererentur. Scribit & ad hæc Pausanias in Corinthiacis, vbi de Portuno meminit: Est & cella quod penetrale appellant, aditus est ad eam subterraneus. ibi verò Portunum latere aiunt: ac si quis vel ciuis, vel hospes eo in loco |

p. 207

peierarit, quia periurij pœnas det, effugere nulla ratione queat. Idem Pausanias in priore Eliacorum tradit multa de iureiurando, quod olim autore Homero, fiebat super exectis suis testiculis: & de signo apud Olympiam Iouis Horcij, id est, iusiurandi vindicis, cuius facies erat perfidiosis hominibus formidanda. Idem fortasse, quem Romani diuũdiuum Fidium appellarunt. Erat & apud Siculos iusiurādumiusiurandum, quod magnum appellabant. Nam is qui fidem præstat, autore Plutar. in Dionis vita, descendit in templũtemplum Thesmophorum, & quibusdāquibusdam pactis sacrificijs, Deæ purpuram induit, tum ardentẽardentem captāscaptans faculāfaculam iurat. Hac sanè ratione ob maiorẽmaiorem quidem iurantiũiurantium timorẽtimorem olim permissum fuit, quòd iuramenta præstarẽturpræstarentur, ac fierent in ecclesijs sub sanctorũsanctorum reliquijs. l. generaliter. §. vlt. C. de reb. credit. regia l. 1. & 19. tit. 11. part. 3. quod & Bal. pręter alios adnotauit in c. 1. col. 1. de noua for. fidel. & in c. 1. §. item sacramẽtasacramenta. 2. col. de pace iura. firmand. Hodie verò Taurina consti. 67. iustissimis profectò de causis statutũstatutum est, quòd iuramẽtaiuramenta minimè fiant, nec præstẽturpræstentur super altarib. aut sanctorum reliquijs, quāmuisquamuis id à parte petitũpetitum fuerit. Est igitur obseruandũobseruandum regulariter nōnon esse necessarium ad verāveram iuramẽtiiuramenti religionẽreligionem, quòd id fiat super rebus sacris eis equidẽequidem tactis, licet hæc solẽnitassolemnitas aliquot in casib. iure necessaria sit, in quibus iuramentũiuramentum aliter præstitũpræstitum vim vllam nōnon habet, quantũquantum attinet ad iuris effectus, quẽadmodumquemadmodum communi omnium Doct. sentẽtiasententia definitum extat in d. rub. de iureiur. & probatur in c. hortamur. 3. q. 9. c. testimoniũtestimonium. 11. q. 1. Clem. 1. §. porrò. de hæret. c. vlt. in princ. de iura. calum. & alijs in locis iuris vtriusq;vtriusque, vbi requiritur ad effectus iuramenti, quod præstetur tactis rebus sacris. Quòd si lex exprimat, corporaliter iurādũiurandum esse, satis erit, scripturam quamlibet sacram tangi: si verò in specie sanxerit, iuramentũiuramentum præstandum fore super euangelijs, tunc necessariò fieri debet tactis euangeliorũeuangeliorum libris: gloss. in auth. vt iusiurandũiusiurandum, quod pręst. collatio. 2. ver, quatuor. & in d. Cle. 1. §. porrò. quāquam dixit singul. Abb. in c. vlt. de iuram. cal. 2. col. idem in c. tuis. col. vlt. de testib. Dixit magistr. esse Barb. in d. c. vlt. col. 4. meliorem iuris Ias. in auth. sacramenta puberum. col. 3. C. si aduers. vendit. commẽdatcommendat Abb. in c. & si Christus. & in rub. de iureiu. Nam cùm in iuramento testis à iure exigatur, quòd fiat tactis Euangelijs, receptum est nōnon aliter testimonium validum esse, nisi fiat iuramentum tactis Euangelijs, nec sufficit alium sacrum librũlibrum tangi iure scripto considerato: consuetudine tamen obtentum est, satis esse, id iuramentũiuramentum præstari super crucem: glo. insignis in d. Authen. vt iusiurandum, cuius meminit Alexand. in l. 3. §. iurari. ff. de iureiurand. notat Abb. in dict. capit. tuis. col. vlt. idem in cap. fraternitatis. de testib. ad finẽfinem. & consil. 68. lib. 2. Imò si à tabellione scriptum sit, Sempronium iuratum dixisse hoc testimonium, præsumendum erit, hunc testem solenniter iuramentum præstitisse, tactis inquam sacrosanctis Euangelijs, aut cruce, secundum Imol. consil. 56. præsertim quia ita consueuere tabelliones scribere, vt post alios explicat And. Alcia. in rubr. de iureiur. in fine: ex eo, quòd per locum à consuetudine generali præsumantur seruata seruanda, vt inquit Baldus in l. vlt. in fine. C. si ex fals. instrument.

Cæterùm in casibus iure expressis, quibus iuramentum fieri debet tactis sacrosanctis Euangelijs, etiam Episcopus

3

^† iurare debet tactis ipsis Euangelijs, c. testimonium. § episcopus. 11. quæst. 1. in auth. de sanctissimis epis. §. nulli. ver. in dictum c. ego N. de iureiur. cap. quoties. 1. q. 7. c. quoties. §. porrò. de purgatio canoni. quibus refragatur text. in d. c. vlt. in princ. de iurament. calum. qui probat, Episcopum iurantem non teneri sacra tangere. idem voluit glo. in c. vt circa. de elect. in 6. text. optimus in c. si quis presbyter. 2. quæst. 5. quem dixit singul. Abb. in d. cap. vlt. quo in loco Barb. col 4. eiusdem mentionem fecit. Etenim ex eo apparet, presbyterum non teneri, cùm iuramentum præstat, sacra tangere: sed satis esse per suam consecrationem tangendo proprium pectus iurare. Idem adnotauit Guido Papæ. quæst. 615. quamobrem considerandum est, Episcopum aut presbyterum regulariter in præstandis iuramentis non teneri sacra tangere. Ab hac tamen regula excipiũturexcipiuntur causæ graues, item & omnes illæ, in quibus iure expressum specialiter sit, Episcopum aut presbyterum debere tactis sacris iuramentum præstare, sicuti docet Panor. in d. c. vlt. de iura. calum.

Sextò, cùm ex definitione constet, per iuramentum Deum ipsum adduci in testem, patet manifestè, periurium

4

^† saltem iuramenti assertorij, semper esse mortale crimen, etiam si in re leuissima contingat. Nam citare Deum in testem falsi, charitati eius contrarium est. Quia atrocissima fit iniuria in eius veritatem, quæ quidem contumelia non potest absq;absque peccato mortali contingere. quod nos ex diuo Thom. in secund. 2. quæst. 98. art. 3. adnotauimus, cap. 1. numer. 2. lib 1. Variar. resolutio. quo in loco de iuramento promissorio in re leui præstito etiam tractauimus. His accedit, quòd mendacium simplex vtcunq;vtcunque in re leuissima contingat, non potest dici citra peccatum saltem veniale, capitul. primo. 22. quæst. 2. mendacium igitur non simplex, sed cum testimonio diuini numinis contingens, dubio procul absq;absque mortali culpa dici non poterit. Sic sanè periurium assertorium nulla ex causa defendi potest, quin mortale crimen sit, etiam si fuerit ob cauẽdamcauendam mortem innocentis, ob liberandam à proditione & incendio totam rempub. aut sanè ob saluandam proximi animam ab æterna damnatione: cuius rei testis est locupletissimus diuus Augustinus in libro contra mendacium. qui de simplici mendacio express im loquutus, |

p. 208

idem fortiori ratione præmittit in mendacio, non simplici, sed quod periurium admistum habeat.

Septimò ab eadem definitione deducitur quæstionis illius resolutio, qua contrauertitur, an liceat iurare per creaturas.

5

^† Etenim cùm in iuramento de testimonio diuino tractetur, planum quibusdam videtur non esse per creaturas iurandum: imò id iuramentum ad speciem idololatriæ pertinere, etiam si iuratio vera sit: quandoquidem per hæc iuramenta constituitur in creaturis iuramenti finis, illisq́ue reuerentia Deo debita exhibetur. quod probare quidam conantur authoritate Euangel. Matth. capit. 5. quo in loco Iesus inquit: Nolite iurare omnino, nec per cœlum, nec per terram. Quibus verbis, vt Hieronymus asseuerat, non prohibuit Christus iuramentum, quod per Deum fit, sed quod per creaturas præstatur. Sic & eundem locum intellexit Innocent. tert. Pontifex Max. in capit. etsi Christus. de iureiurand. His accedit text. in capit. si quis per capillum. 22. q. 1. vbi Pius Papa acerrimè increpat, ac reprehendit iurantes per creaturas, eosq́ue puniendos esse graui pœna censet. Idem constat in Authentic. vt non luxurientur contra naturam. Qua quidem constitutione satis reprobatum extat, quòd per membra Christi, aut Virginis beatissimæ, aut per creaturas iuretur. In contrarium adduci solet text. in cap. 42. Genes. vbi apparet Ioseph iurasse per salutem Pharaonis. Ad idem satis frequenter constat apud Christianæ religionis cultores per Euangelium, & per crucem iurari, & sanè id fieri absque offensa diuini numinis. cap. qui iurat. 22. quæst. 5. cap. si aliqua 22. quæst. 1. cap. ego N. de iureiur. quod & alibi sæpissimè commemoratur. ergo per creaturas iuramenta fieri possunt, nec inde vllum contrahitur peccatum. Hac ratione gloss. in dicto capit. etsi Christus. verb. creaturam, scribit, iuramenta per creaturas fieri posse in casibus iure expressis, non in alijs. ea tamen resolutio non rectè difficultatem istam explicat, siquidem rationem verāveram omittit, ex qua quandoque licitum esse iudicetur iuramentum per creaturas. idcircò agendum est de intellectu earum auctoritatum, quas modò in huius quęstionis examen adduximus. Primùm etenim locus ille Matthæi cap. 5. non ita indistinctè intelligendus est, vt Innocentius eum intellexit: Nam dupliciter per creaturas iurare contingit, vno modo constituendo in illis iuramenti finem, & exhibendo eis reuerentiam, quæ Deo debetur: & tunc species est idololatriæ, & blasphemia quædam, licet veritas iurationi subsit. Atque iuxta hunc sensum iuramenta per creaturas fieri non debent: imò illicita sunt, maximaq́ue ratione improbantur. Altero modo iuratur per creaturas, referendo eas in creatorem. cuius numen & maiestas in illis existunt, seu qua ex parte à Deo ipso creaturæ, sunt conditæ. hoc enim casu licitum est per creaturas iurare eo modo, quo licitum est per Deum ipsum iuramentum facere. Iuxta hunc sensum accipiendæ sunt auctoritates, quibus probatur, licitum esse iurare per creaturas: quemadmodum tradiderunt sanct. Thom. 2. 2. quæstio. 89. artic. 6. Panormitanus post alios in dicto capitul. etsi Christus. colum. 4. de iureiurand. & Selua. in tractat. de iureiurand. parte 1. quæst. vltim. sic, cùm quis iuramentum præstat per Euangelium, iurare intelligitur per Deum, cuius veritas in ipso Euangelio continetur. Item qui iurat per crucem, per ipsum iurat Deum, qui in eo ligno crucis mortem passus est pro redemptione humani generis. Illud autem iuramentum, quod fit per salutem principis, cuius meminit sacra historia dicto capit. 42. Genesis. & l. si duo. §. vltim. ff. de iureiurand. in vim potius execrationis assumitur, quasi creatura adducatur, vt in ea iudicium diuinum exerceatur, & eius salus Deo obligetur: sicuti cùm quis per propriam vitam, per filium suum, aut per aliam creaturam, quam admodum diligit, iurat. Quandoque salus Principis in vim iuramenti intelligitur adducta ad testimonium, vt tandem per Deum iuratum esse intelligitur, cuius in iudicio præcipuè vera Principis salus consistit, & submittitur: Aut equidem iuratur per veritatem diuinæ iustitiæ, ad cuius exequutionem Principes terræ constituuntur, vt Thomas in dicto artic. 6. interpretatur posteriorem sensum sequutus, execrationis verò sensus aptior est his iuramentis, nisi aliud subiecta materia dictauerit. Nam creaturam iustitiæ Dei in confirmationem veritatis sic obstringimus & obligamus, vt si aliter res habeat quàm affirmamus, Deus in illa creatura vlciscatur periurium nostrum.

Non oberit locus ille Matthæi capit. quinto, quia verba Christi, quæ inibi referuntur, intelligi possunt de iuramento, quod fit per creaturas, secundum sensum priorem: nempe exhibendo eis reuerentiam, quæ Deo soli debetur, & constituendo in eis iuramenti vim, & finem. Hoc etenim modo illicitum est per creaturas iurare, quemadmodum Hieronymus, Thomas, & alij interpretantur. Aut planè sensus illorum verborum is est, vt Christus nos deterrere voluerit ab omni iurandi forma, siue per Deum, siue per creaturas: siquidem, vt author est Augustinus, ne quis arbitraretur, iuramenta quæ fiunt per creaturas, non deberi Deo, admonuit nos Christus veritatis contrariæ, docens hæc esse vera iuramenta: & ideò ab eis abstinendum fore, ita quidem, vt quibus casibus per Deum iurare non licuerit, nec item liceat iurare per creaturas. Vnde argumentatur Christus Iesus à minori ad maius, prohibens etenim iuramenta per creaturas in Deum relatas, prohibet ma|

p. 209

nifestè iuramenta per ipsum Deum. Nec tamen ex hoc statim sequitur, non esse licitum iurare indistinctè: nam dubitationem istam paulò pòst dissoluemus.

Id verò quod adduximus ex cap. si quis per capillum. ita erit intelligendũintelligendum, vt sciamus

6

^† blasphemiam esse iurare per pudẽdapudenda mẽbramembra Christi, aut Virginis Mariæ. hæc namq;namque iuramenta non possunt fieri absque maxima iniuria diuini nominis. Blasphemia siquidem est propriè vituperium, aut conuitium cum diminutione honoris diuini, vt explicat Hugo de sancto Victore. lib. de fructu carnis & spiritu. cap. 6. de quo in hac prima huius operis parte aliquid inferius tractabitur. Igitur & si Christus re vera habeat illa membra pudẽdapudenda, vt quilibet alius verus & integer homo: eaq́;eaque ratione illa nominantes minimè mentiantur: tamen dum illa in Christi ignominiam, & vituperium nominant, volentes ex ipso modo pronunciandi innuere aliquid esse in Christo ignominiosum, & vituperabile, blasphemi veri sunt: & ideò grauissimis pœnis puniuntur, in dicto capitulo, si quis per capillum. & præsertim in dict. authentica, vt non luxurientur contra naturam, quo pœna mortis imponitur. Quam constitutionem ita intellexit Ioan. de Selua, in tractat. de iureiurand. parte 1. quæst. vltim. qui eam pœnam mortis locum habere cẽsetcenset aduersus eos, qui per membra Christi inhonesta iurauerint, cùm ea iuratio manifestam blasphemiam habeat: quod etiam probatur à multis alijs, quorum mentio statim fiet. maximè iurationem istam per membra inhonesta Christi, blasphemiam esse, deducit ex blasphemiæ definitione Alfonsus à Castro, libro primo, de iusta hære. punit. cap. 12. Non me latet quibusdam visum esse, blasphemiam committi aduersus maiestatem diuinam, si quis per Dei, aut Virginis matris membra quæcunque, etiam honesta, iurauerit, quod sensit gloss. in capit. 2. de maledicis. dum allegat text. in dicto cap. si quis per capillum. Bartol. in dict. authentic. vt non luxurien. contra natur. Alexand. consilio 233. lib. 6. hanc tamen opinionem ipse tunc solùm admitterem, vbi quis esset consuetus his vti iurationibus: nam eo casu propter contemptum satis præsumptum diuinæ maiestatis, existimarem eum blasphemum esse, & puniendum fore graui pœna, quæ in dict. authent. statuta est, secundum Petrum, Cynum, Bald. & Salicet. in l. 2. C. de rebus credit. & iureiur. Bald. in l. 2. C. ad l. Iul. maiest. Anani. in dict. capit. 2. de maledi. col. 8. & Nicol. Boëri. decisione 301. numer. 1. Imò fortassis nec illius Authenticæ constitutionis pœna, nec item per leges Regias statuta contra blasphemos in praxi, obtinebit in eos, qui per membra Christi, etiam pudenda, iurauerint: tametsi grauissimè sint arbitrio iudicis puniendi. Nam & Syluester in verb. iuramentum. 2. quæstio. vltim. censet non esse veram blasphemiam, sed fictam, & virtualem, si quis per inhonesta membra Christi iurauerit, licet secũdumsecundum eum mortaliter peccauerit. Iuratio verò per membra honesta Christi, si desit contemptus, & consuetudo iurandi, non est mortale crimen: sed veniale, vt colligitur ex Angel. in verb. iuramentum. 3. quæstio. 12. quod probatur in dicto capitul. si quis per capillum. vbi pœna imponitur ita iurantibus: ex qua signũsignum maximum est, eam iurationem culpam habere. quamuis Syluest. nullum esse in hoc peccatum existimet, si absint contemptus, & irreuerentia. idem tenet Florent. 2. parte. titul. 10. capitul. 4. in princip. Hæc autem de Praxi diximus, existimantes nihilominus proteruos istos, qui per membra Christi, maximè inhonesta, iurauerint, seuerissimè puniendos fore. siquidem Carolus Cæsar lege lata in Toletano conuentu, anno vicesimoquinto sanxerit, pœnas statutas aduersus blasphemos per Pragmaticas constitutiones, debere obtinere, & infligendas esse contra iurantes per membra Christi, & Deiparæ Virginis. Verùm in hac quæstione obseruandum est, iuramentum præstitum per creaturas eo modo, & sensu, quibus à iure reprobatur, nempe exhibendo ipsis creaturis reuerentiam, nihilominus seruandum fore iuramenti ratione, sicuti probat text. in dicto capitul. & si Christus. versicul. & quamuis. vnde adnotarunt Abb. & alij. iuramentum seruandum esse, in vim iuramenti, etiam si fiat eo modo, quo iure prohibitum est. idem notat ipse Panorm. in capitulo secundo, de arbit. hanc conclusionem inducens ad intellectum authent. decernimus. C. de arbit. quæ licet iuramentum fieri prohibeat, non tamen ex hoc tollit iuramenti vim, quam id habet ex l. naturali & diuina, quo ad rationem periurij. idem dicendum erit in eo casu, qui traditur à Taurina constitutione 67. cuius paulò antè mentionem fecimus: text. tamen in dicto capitul. & si Christus. planè procedit, quantum ad hanc conclusionem, si iuramẽtumiuramentum fiat per creaturas relatas in ipsum creatorem. hoc etenim in sensu verum constituitur iuramentum, quod & rationem periurij habet, si non fuerit seruatum: quemadmodum cōstatconstat ex his, quæ paulò antè diximus. sic & iuramenta præstita per Deum ipsum, aut per diuorum reliquias ad ipsum Deum relatas, aut per sancta Euangelia: etiam si à iure prohibeantur quandoque ob specialem rationem, quæ non pertinet ad iustitiam, nec veritatem, comites scilicet iuramenti, de quibus aliàs nihilominus iuramenta censentur, vimq́;vimque iuramenti habent quo ad periurij notam. Etenim quamuis prohibitum sit, iuramentum fieri super aliqua re sacra, ob aliquam specialem causam, quæ legislatorem ad eam prohibitionem induxerit: tamen si fiat, rationem habet periurij, si falsum fuerit, quod sub iuramento asseueratur, vel nōnon fuerit ipsius promissionis seruata fides. Hoc |

p. 210

enim in dicto capit. & si Christus. satis probatur. Imò & si absq;absque iudicio iuramentum fiat assertorium, periurium ex eo constabit, si falsitas iurationi subsit. Quòd si per creaturas iuratum fuerit, exhibendo eis reuerentiam illam, quæ soli Deo debetur: aut in eas dirigendo iuramenti finem, tunc aliter erit res definienda, quandoquidem hoc iuramentum ad idololatriam pertineat, sitq́;sitque par omnino his iuramẽtisiuramentis, quæ per falsos deos præstantur. c. si quis. 22. quæst. 1. idcircò

7

^† quæritur, an iuramentum per falsos deos factum, sit seruādumseruandum, & rationem habeat veri iuramenti, quo ad periurium, & alios iuris effectus? & sanè quòd Christianus iurāsiurans per falsos deos, & si grauissimè peccet, teneatur id iuramentum seruare, not. Inno. Panor. col. vlt. & alij. in d. c. & si Christus. Alexan. in l. 3. §. vlt. ff. de iureiur. Ioan. de Selua. in tract. de iureiur. q. 1. ad fin. pro quorum sententia induci solet ex diuo Aug. sermone 28. de verbis Apost. text. in c. ecce dico. 22. q. 5. in hæc verba: Ecce dico claritati vestræ, & qui super lapidem falsum iurat periurus est. vnde hoc dico? quia multi etiam in hoc falluntur, & putant, quia nihil est per quod iurant, non se crimine teneri periurij. Prorsus periurus es, quia per id, quod sanctum non putas, falsum iuras. si tu illud sanctum non putas, sanctum puta, cui iuras: non enim quando iuras, tibi aut lapidi, sed proximo tuo iuras: homini iuras ante lapidem, sed nunquid non ante Deum? non te audit lapis loquentem, sed punit Deus te fallentem. Hactenus Gratianus ex August. ad cuius canonis aut decreti intellectum duo sunt consideranda. Primum quidem, quid August. senserit,

8

^† dum mentionem fecit iuramenti, quod super lapidem fit? & sanè apud Gentiles omnium iuramentorum sanctissimũsanctissimum erat, Iouem lapidem iurare: inde sumptum, vt quidam interpretantur, quòd in prisco feriendi fœderis ritu Pater patratus manutenens lapidem conceptis verbis iuraret, & tunc suem lapide feriret, dicens, si fefellero, Iouem cæterosq́;cæterosque deos precor sic me feriant, vt & ego hodie porcum hunc silice percutiam: aut in populum Romanum ita conceptis verbis, si populus Romanus prior defecerit publico consilio, tu Iupiter illum sic ferito, vt ego hunc porcum hodie feriam. statimq́;statimque Pater patratus porcum saxo silice percutiebat, quemadmodum auctor est Titus Liuius lib. 1. ab vrbe condita, Decadis primæ. Idem Liuius lib. 21. agnum in hoc iuramento percuti refert, ita scribens de Annibale, præmiaq́;præmiaque militibus promittente, eaq́;eaque vt rata scirent fore, agnum læua manu, dextra silicem retinens, si falleret, Iouem cæterosq́;cæterosque precatus deos ita se mactarent, quemadmodum ipse agnum mactasset: & secundum precationem caput pecudis saxo illisit. Huius iuramenti meminere Aulus Gellius libro 1. nocti. Atti. capit. 21. Iouem, inquiens, lapidem, quod sanctissimum iusiurandum est habitum, paratus sum ego iurare. Vergilium hoc nunquam scripsisse miror. Marcus Tul. lib. Epist. 7. ad Trebatium, Epist. 12. scribens, Quomodo autem tibi placebit, Iouem lapidem iurare, cùm scias iratum esse Iouem nemini posse? item Apuleius in Sermone, de Deo Socratis: quid igitur, inquit, iurabo per Iouem lapidem Romano vetustissimo ritu? Alijs placet huius iuramenti originem deduci ex eo, quòd olim apud Romanos iuraturi per Iouem lapidem, tenere silicem solebant: eiusmodi ferè verba pronunciantes: si sciens fallo, qui me despicit, salua vrbe, arceq́ue, bonis eijciat, vt ego hunc lapidem, statim autem lapidem proijciebat. Cuius quidem ritus auctor est Festus Pompeius, cui conuenit mirum in modum Polybius ita scribens: ergo, inquit, Carthaginenses deos patrios iurati sunt. Deinde Romani per lapidem, secundum vetustissimum ritum, Martis, Quiriniq́;Quirinique numinibus aditis, iusiurandum præstiterunt. Ritus verò lapidis fuit huiusmodi: Fæcialis sumpto in manibus lapide, postquam de fœdere inter Patres conuenerat, hæc verba dixit: si rectè ac sine dolo malo hoc fœdus, atque hoc iusiurandum facio, dij mihi cuncta præstent felicia. Sin aliter aut ago, aut cogito, cæteris omnibus saluis ipse peream, vti lapis hic de manibus meis decidet. Nec plura loquutus manu lapidem excussit: hæc apud Polybium. Huc pertinet locus subobscurus apud Ciceronem, lib. 7. epistolar. epistola 1. ad Marium, cuius hæc sunt verba: Delitiæ verò tuæ noster Aesopus eiusmodi fuit, vt ei desinere per omnes homines liceret: is iurare cùm cœpisset, vox eum defecit in illo loco, si sciens fallo. His accedit Plutarchus in Silla, vbi L. Cinnæ cōsulisconsulis meminit, is, inquit, Capitolium ascendens, lapidemq́ue manu tenens, iuratus est sibi: Deinde præsente multitudine imprecatus est, nisi amorem in illum, beneuolentiamq́ue seruasset, non secus ex vrbe extrudi, ac lapis è manu: & lapidem abiecit in humum: hæc Plutarchus. igitur ex his apparet, quid apud Augustinum sit per lapidem, aut super lapidem iurare.

Alterum, quod ad prædicti cap. intellectum attinet, ex eodem August. sermone deducitur, apud quem in his codicibus, qui modò quàm emendatissimi circunferuntur, aliter locus ille legitur, quàm apud Gratianum. Et ecce, inquit Augustin. dico charitati vestræ, & qui per lapidem falsum iurat, periurus est. vnde hoc dico? quia multi & in hoc falluntur, & putant quia nihil est, per quod iurant, non se crimine teneri periurij. prorsus periurus es, quia per id, quod sanctum putas, falsum iuras. Sed ego illum sanctum non puto. sanctum puta, cui iuras: non enim quando iuras, tibi aut lapidi iuras, sed proximo iuras. Homini iuras ante lapidem: sed nunquid nōnon ante Deum? non te audit lapis loquentẽloquentem, sed punit te Deus fallentem. hactenus Aug. qui aduersus iurantẽiurantem per falsos |

p. 211

Deos, vt eum periurum esse conuincat, argumentatur à diuisione, aut à sufficienti partium numeratione, duos casus constituens, vnum quidem, cùm is, qui iurat per lapidem, vel falsos Deos, putat sanctum esse id, per quod iurat: alterum, vbi iuramentum præstans non putat sanctum esse id, per quod iurat. Et in vtroque casu censet periurum esse, qui falsum iurauerit: in primo quidem, quia falsum iurat, per id, quod sanctum putat: in secundo ex eo, quòd falsum iurat per id, quod sanctum putat is, cui iurat, vel quia existimare debet illum, cui iurat, sanctum esse, quo ad iuramẽtiiuramenti & promissionis exequutionem. Vnde ipse opinor apud Gratia num deprauatam esse Augustini literam, quæ vtcunq;vtcunque sit, probat, periurum esse eum, qui per falsos Deos iurauerit, atque ideò in iuramento promissorio vera erit Doctorum sentẽtiasententia, dum ipsi opinantur, iurantem per falsos Deos, teneri ad iuramenti obseruationem.

Eandem opinionem

9

^† plurimum coadiuuat text. in cap. mouet te. 22. q. 1. ex eodem August. in episto. ad Publicolam, epistola quidem 154. cuius hæc sunt verba íuxta ipsius August. text. Mouet te certè, vtrum eius fide vtendum sit, qui vt eam seruet per dæmonia iurauerit, vbi te volo priùs considerare, vtrum si quispiam per Deos falsos iurauerit, se fidem seruaturum & eam non seruauerit, non tibi videatur bis peccasse? Si enim tali iuratione promissam custodierit fidem, ideò tantùm peccasse iudicaretur, quia per tales Deos iurauerit, illud autem nemo reprehenderet, quia fidem seruauit. Nunc verò quia iurauit per quos non debuit, & contra pollicitam fidem, fecit quod non debuit, bis vtique peccauit. Ac per hoc qui vtitur fide illius, quem constat iurasse per Deos falsos, & vtitur non ad malam rem, sed ad licitam, & bonam, non peccato eius se sociat, quo per dæmonia iurauit, sed bono pacto eius, qui fidem seruauit. Hæc August. quem referre libuit, quia apud Gratianum aliquot eius verba fuere mutata. Attamen hac auctoritate constat, seruandum fore iuramentum, quod fit per falsos Deos. Imò & illud ex eo loco deducitur, non peccare eum, qui ad confirmandam simplicem conuentionem exigit iuramentum ab eo, qui per falsos Deos iuraturus est, nempe ab infideli. Qua ratione motus scribit Angelus in Summa, in verbo, superstitio. §. 13. posse

10

^† quempiam absque peccato vti alterius maleficio ad tollendum malum ab alio, vel à se, modò ille maleficus paratus sit artem illam exercere, sicuti potest fidelis ab infideli, quem certò scit per falsos Deos iuraturum, exigere iurationem ad confirmationem pacti simplicis. Verùm opinionem istam Angeli falsam esse censet Syluest. in verbo, maleficium. quæstio. 8. dicens opinionem istam esse valde absurdam, & periculosam, nec posse commodè iure defendi. Cùm petitio ista, aut vsus huius operę sit directè consensus in peccatum, quia per illud maleficium aliter tolli malum non potest, quàm cum peccato mortali, sicut manifestum est. Nam quisquis ab alio petit, vt faciat id quod sine peccato facere non potest, peccat: quia sic petens consentit iniquitati alterius, inducendo illum ad peccandum. Nec vllam habet excusationem à peccato, petens, vt alter maleficio vtatur, quòd maleficus ille, à quo petit, paratus erat ad cuiuscunque petitionem maleficium operari. Etenim & si ille paratus esset, non tamen hoc particulare maleficium fuisset operatus, nisi ille petijsset. Vnde euidenter apparet, illius petitionem causam fuisse proximam, quòd maleficus ille illud in specie maleficium commiserit. Siquidem si petens non fuisset maleficus, non fuisset illud particulare maleficium operatus, & illo petente fecit, ergo ille petens fuit causa, quòd alius maleficium perpetraret. Idcircò illum peccare conuincitur, quia alium ad peccatum induxit, & proximam peccati causam dedit. Sic denique Angeli sententia improbatur, aduersus quem contrarium tenuere Ioan. Maior. in 4. sentent. distinctio. 34. quæstio. 2. colum. 8. Caietan. in opusculis. quæst. de maleficijs. & eruditissimè Alphonsus à Cast. libro 1. de iusta hæret. punit. capit. 15. quibus parum oberit tex. in dicto cap. mouet te. Quia ille qui petit ab infideli, quòd simplex pactum iuratione confirmet, non equidem petit quòd id iuramentum per falsos Deos fiat. Sed petit iuramentum. quod ab altero potuisset legitimè per verum Deum præstari, cùm res licita petita fuerit. Si autem infidelis per falsos Deos iurat, culpa est ipsius iurantis, non autem iuramentũiuramentum exigentis, quia is, qui exigit, id petit ab illo, quod ille, si vellet, bene facere potuisset. Quòd si quis ab infideli petierit, vt is per falsos Deos iuramentum præstet, peccaret dubio procul petens id, quod apertè peccatum est. Sic qui petit mutuam pecuniam ab eo, quem scit aliter quàm sub vsuris non mutuaturum, non peccat. Quia rem petit, quæ non solùm sine peccato, sed & meritò fieri potest. Si autem vsurarius non vult dare mutuum sine vsura, culpa est ipsius vsurarij, non autem petentis, qui petit ab altero quod ille, si vellet, sine peccato, & cum merito facere posset. Nam si petijsset quis mutuam pecuniam sibi dari sub vsuris, certè peccaret, qua de re tractauere Caietan. 22. quæstio. 78. articul. 4. post Sanct. Thom. ibi. Adrianus. Quod libro 3. articul. 2. Syluest. in verb. vsura. vltimo, secund. colum. Abb. Anania. & Card. in capitu. super eo. de vsuris. Fit igitur ex præmissis satis manifestum, seruandum fore iuramentum, quod fuerit factum per falsos Deos.

Ego sanè, quoties iuramentum fit ab infideli, non quidem per falsos Deos, sed per Deum creatorem cœli & terræ, quem naturali lu|

p. 212

mine cognouit, quamuis à lege Euangelica is alienus sit, existimo hanc iurationem verum iuramentum esse, eiusq́;eiusque ratione periurium committi, si vel falsum iuretur, vel quod promissum sit, non fuerit seruatum. Fit etenim hoc iuramentum per verũverum, non per falsum Deum, atq;atque ideò veram iusiurandi religionem habet. At si iuramentum fiat per falsos deos, quos veros esse existimat qui iurat, idem erit. Quia & iuramentum istud vim habet, ac rationem periurij propter opinionem illius, qui id iuramentum præstat, quod diuus August. planè fatetur in d. epist. ad Publicolam, & in dict. Sermone 28. cap. ecce dico. 22. q. 5. verùm si iuramentum fiat per falsos deos ab eo, qui prorsus censet eos deos falsos esse, tunc iuramentum hoc veram rationem iuramenti non habet, nec verè periurium in hac specie constitui potest. Deficit equidem iurisiurandi propria definitio, quandoquidem nec re, nec opinione diuinum hîc aduocetur testimonium. Nam quod Augustinus censet in d. c. ecce dico. in secundo dictionis membro, non pertinet ad verum periurium, sed potiùs ad simplicis promissionis, & fidei violationem, quæ peccatum est, & sanè grauissimum, cùm proximus iniquissimè decipiatur. Qua ratione communis opinio iuxta distinctionem istam erit intelligenda. Nec Christianus minimè errans in intellectu circa diuinum numen Dei, maximè humani generis redemptoris, si per Iouem iurauerit, periurus erit, etiam si nec promissionem custodierit, vel falsum tali testimonio dixerit, nec iuramentũiuramentum istud eas vires habebit, quæ per leges, aut Canones iuramentis tribuuntur. Qualiter verò iurare debeātdebeant, aut consueuerint infideles, explicat Regia l. 19. cum sequen. titu. 11. part. 3.

His omnibus adijciendum est, non esse omninò certum, quod Diuus Augusti. ad Publicolam in dict. epist. 154. scripsit, & à Gratiano relatum est in d. c. mouet te. 22. quæstio. 1. dicens, minus malum esse per Deum falsum iurare veraciter, quàm per Deum verum fallaciter. Hæc etenim sententia rectè defendi non potest, cùm iuramentum præstitum per falsos Deos ad idololatriam pertineat, eaq́ue iuratio crimen idololatriæ sit, quod peccatum aduersus primum præceptum Decalogi committitur, cuius transgressio maiorem culpam habet, quàm secundi præcepti de iuramento violato. Ex eo quidem, quòd maior fiat, & atrocior iniuria Deo ab eo, qui illum negat esse verè vnum Deum, quàm ab eo, qui contra eius dignitatem eum in falsum testimonium adducit. Est etenim prius crimen contra ipsius Dei propriam substantiam. Nec cuiquam dubium esse poterit, isthæc iuramenta, quæ per falsos Deos fiunt, ad idololatriæ crimen omninò pertinere, sicuti probatur Hieremiæ capit. 5. apud quem Deus filijs Israel improbat, quòd ab eo veluti apostatæ defecerint & iurauerint in his, qui non erant dij. Idem tradit Chrysostomus in imperfecto, dicens: Idololatram se facit omnis, qui per aliud à Deo iurat. Ex quibus & alijs, satis eruditè hanc sententiam Augustini sic examinat Dominicus à Soto in tract. de cauendo iuramentorum abusu, parte q._ cap. 6.

Postremò, nec illud est prætermittendum, quòd periurium propriè minimè committatur ab eo, qui peruersè per falsos Deos iurat. Ex hoc etenim quòd peruersa iuratio sit, non contrahitur periurij crimen, nisi vel falsitas subsit, vel fides ipsa violetur, quemadmodum in specie admonet diuus Thomas 2. 2. quæst. 99. articulo 1. ad secundum. Nam si Comites huic iurationi accesserint, nempe veritas, iustitia & necessitas, etiam si sit iuramentum hoc peruersum, quia per falsos Deos præstitum fuerit, non poterit periurij nota propriè is, qui iurauerit, censeri. atq;atque hæc quidem dicta sint de iuramentis, quæ per creaturas, aut per falsos Deos fieri solent.

§. SECVNDVS.

OCTAVO ex eadem iuramenti definitione apparet, quòd discrimen sit inter simplicem loquelam, & iuramentum. Etenim si cōsideremusconsideremus propriam iuramenti naturam, & conditionem, veramq́;veramque substantiam, quæ ex diffinitione colligitur, proculdubio manifestum erit, simplicem loquelam à iuramento differre, ex eo præsertim

1

^† quòd in simplici loquela nullum sit diuini numinis testimonium, at in iuramento semper assertio, & promissio contingant diuino numine in testem aduocato, atque ideò iure Pontificio, & Cæsareo multi competunt effectus iuramento, quos nequaquam habet simplex promissio, sicuti constat in Authen. sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. c. cùm contingat. c. debitores. de iureiuran. & alijs plerisque in locis. Nam & Doctores quidam diligenter conati sunt plures iuramenti effectus vnum in locum congerere, vt manifesta esset tanta vis iuramẽtiiuramenti. Quibus omnibus obijcitur text. in c. iuramenti. 22. q. 5. quem Gratianus ex Chrysostomo transtulit in hæc verba: Iuramenti huiusmodi causa |

p. 213

est. Quia omnis qui iurat, ad hoc iurat, vt quod verum est loquatur. Et ideò Dominus inter iuramentum & loquelam nostram, nullam vult esse distantiam, quia sicut in iuramento nullam conuenit esse perfidiam, ita quoque in verbis nostris nullam debet esse mendacium, quia vtrumq;vtrumque, & periurium & mendacium diuini iudicij pœna damnatur. Hæc Gratianus ex Diuo Chrysostomo. Vnde colligitur, apud Deum nullam differentiam constitui inter simplicem loquelam & iuramentum. Idem probatur in capitu. querelam. ne prælati vices suas. Sed tamen hæc dubitatio poterit aliquot modis satis congruè & verè dissolui.

Primùm etenim verum est, iuramentum, & simplicem promissionem, atque assertionem parem vim habere simpliciter, quo ad obligationem: nam sicut tenetur quis seruare promissum cum iuramento, ita & absque iuramento factam pollicitationem custodire debet. Sic quemadmodum non licet falsum dicere, nec periurium committere per iuratam assertionem, ita nec licitum est mendacium dicere, vtroque etenim casu peccatum committitur. quod probatur in dicto capitu. iuramenti. 22. quæstio. 5. Non tamen est par ratio iuramenti, & simplicis promissionis, aut assertionis, quo ad fractionẽfractionem, & violationem: siquidem grauius peccat qui frangit iuramentum, aut non custodit promissionem iuratam, vel falsum sub iuramento asserit, quàm qui simplicem violat promissionem, vel mendacium simplex dixerit, atq;atque ideò grauiori pœna prius delictum, ꝗ̈quam posterius punitur. gl. in c. pen. de iureiur. Cuius quidem discriminis manifesta ratio est ob diuinum testimonium, quod vel contemnitur, vel falsæ assertioni adijcitur, sicuti Thomas explicat. 2. 2. quæstio. 89. articul. 8. Qua quidem ex causa constat, periurium semper esse mortale peccatum, siue in re graui, siue in re leui, prout superiùs in hac ipsa Relectione adnotauimus. §. præcedenti. numer. 4. varijsq́ue pœnis puniendum fore in Republica Christiana, de quibus inferius in specie tractabimus. At in simplici promissione, vel assertione non iurata, & si peccatum contingat, id tamen non pertinet præcipuè ad irreuerentiam Dei, sed ad iniuriam hominis, qui inde fallitur. Huius rei testis est Sophocles ita de iuramento scribens apud Ioannem Stobæum, Sermone 25. Apposito iureiurando, cautior & diligentior animus fit. A duobus enim sibi tum cauet, & ne lædat amicos, & ne peccet in Deos. Elegantiùs discrimen istud inter simplicem promissionem, & iuramentum constituit apud Ouidium Acontius ad Cydippen:

Promisit pater hanc, hæc adiurauit amanti:
Ille homines, hæc est testificata Deam.
Hic metuit mendax, sed & hæc per iura vocari.
Num dubitas hic sit maior, an ille metus?

Ex quibus constat, & in falsitate simplicis adsertionis peccatum contingere, vt & contingit in falsitate iuramenti, seu iuratæ adseuerationis. Item in fractione simplicis promissionis similiter peccatum committi, sicut & in violatione iuramenti: sed tamen in priori casu peccatum hoc esse mẽdaciummendacium simplex, vel non ita graue crimen, quia homo fallitur: in posteriori esse periurium, atque peccatum grauius quidem, quia Deo fiat irreuerentia.

Secundò, aliter poterit discerni auctoritas illa, quæ à Gratiano adducitur in dicto capitulo, iuramenti. vt ea minimè obtineat, quo ad vinculum, neque enim tantùm fit differentia inter simplicem loquelam, & iuramentum, quo ad grauitatem criminis ab eo commissi qui peierat, vel fidem frangit, sed etiam quo ad ipsum obligationis vinculum. Nam obligatio quæritur ex conuentione iurata, plures effectus sortitur, & habet, qui simplici conuentioni minimè competunt. Quos denique effectus iuris vtriusq;vtriusque Doctores passim tradidere multa conuentionibus iuratis tribuentes, quæ nequaquam sunt promissionibus simplicib. concedenda, quod notatur in capit. constitutus, de rescript. Et præsertim per Anton. Corsettum in Rubric. de iureiurand. Marcum Antonium de Baueria, in tracta. de viribus, & virtute iuramenti. Et hi effectus his contractibus competunt, qui etiam absque iuramento validi sunt censendi, & vim habent efficacem: atq;atque ita hanc interpretationem deduximus ex glos. in dicto cap. iuramenti. glos. & Panormitan. in dict. cap. penult. de iureiurand. Abb. in proœmio Gregor. columna vltima.

Tertiò, adhuc maximum discrimen constituitur inter simplicem loquelam, & iuramentum in contractibus, qui alioqui inualidi iure censentur, vel possunt aliqua actione rescindi. Hi etenim vel ratione iuramenti validi omninò censentur, nec possunt vlla actione retractari, capitu. cùm contingat. de iureiurand. capitu. quamuis pactum. de cuius interpretatione modò agimus. Et Authentic. Sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. Quandoque sanè ratione iuramenti contractus adhuc inualidus, nec robur adsumens à iuramento, rescindi non potest, nec ad eius rescissionem agendum est, donec obtenta fuerit absolutio à vinculo iuramenti, quod patet in promissione soluendi vsuras, quæ etiam iuramento præstito adhuc inualida est, & iniquè extorta, tamen promissor tenetur vsuras soluere, vel absolutionem à iuramento præstito petere, & obtinere. capitu. debitores. capit. primo. de iureiur. Quorum intellectum latiùs tradidimus libr. 1. Variar. Resolutio. capitu. 4. Sic & in iuramento per metum præstito, quamuis id nōnon confirmet contractum, nec sit ex eo tandem commodum acquirendum, nihilominus iurans tenetur id seruare, vel ab eo absolutionẽabsolutionem petere, & obtinere. Quia absque salutis æternæ interitu poterit |

p. 214

iurans quod promisit cum iuramento seruare, c. si verò. c. verum. de iureiurando. cuius quæstionis resolutionem tractauimus in dict. cap. 4. & in Epitome de sponsalib. 2. part. cap. 3. §. 5. nume. 2. tandem si in his casibus iuramentum omissum fuisset, dubio procul simplices promissiones parum prodessent, nec vllum haberent effectum, atq;atque ideo & in hoc maximè differt iurata promissio à simplici, quod notant Abb. & Felin. col. 2. in d. c. debitores.

Nonò, ab eadem definitione deducitur quæstionis illius resolutio, qua quæritur,

2

^† an interpositio fidei sit iuramentum? Quidam enim existimarunt, fidei interpositionem iuramentum esse, atque ideò assertionem, & promissionem per fidem promittentis contingentes, iuratas ex eo censeri, quôd sub fide processerint. Vnde subsequitur violatores fidei periuros esse, quod adnotarunt glos. Abb. & Doct. in capit. querelam. per text. ibi, ne prælat. vices suas. idem Abbas & Felin. in capitu. querelam. de iureiurand. Archidiaco. in summa 22. quæ. 1. quorum sentẽtiasententia huic innititur rationi, Quòd fides iuxta eius propriam significationem ad rem sacram pertineat. Deinde eadem sententia probari videtur in dict. c. querelam, ne prælati vices suas. Sic denique in specie, & expressim Archidiacon. in dicta Summa paria facit quòd iuramentum fiat per rem sacram, & per fidem. Verùm idem Archidiacon. in cap. iuramenti. 22. quæstio. 5. & in capit. 1. de sepult. in 6. quamuis velit, ac senserit promissionẽpromissionem factam per fidem iuratam esse, tamen non censet esse periurij pœna ordinaria puniendum fidei violatorem, vt planè puniretur qui iuramentum per rem sacram præstitum violasset. idem sensit gl. in cap. penul. de iureiuran. Imò eo in loco Bernardus notat, non esse verè iuramentum illud, quod fit sub fidei commemoratione, sicuti constat ex his, quæ in proxima illatione diximus. hoc ipsum notat Rota antiqua. 138. Et sanè controuersiam istam existimamus distinctione quadam dirimi omninò posse. Siquidem fides iuxta duplicem sensum hac in parte conuentionibus accedere poterit. Aut etenim adsumitur pro fide humana, quam & Gentiles, Turci ac Sarraceni seruare tenentur iure naturali gentium, item pro fide nobilitatis, quæ eam significat fidem, quam nobiles præ cæteris in humanis conuentionibus præstare solent, & debent. Et profectò in his casibus promissio, vel assertio facta sub mentione fidei, per fidem inquam, non inducit iuramentum, nec vim, aut religionem eius habet quo ad periurium, nec quo ad alios iuris effectus. Cuius conclusionis ea est irrefragabilis ratio, quòd iuramenti propria natura verè exigat, id per Deum, vel sacram rem præstari, quemadmodum in definitione dictum est. Idcircò quoties fides humana expressim conuentionibus accesserit, nihil ibidem sacrum in testimonium adducitur, eaq́ue ex causa nullum adest pactis eisdem iuramentum. Sic equidem procedit, & intelligenda est ea sententia, quæ dictat, fidei intercessionem conuentionibus accedentem, non efficere iuramentum, nec eius vim, aut religionem habere. Quamobrem si quis contractum aliquem fecerit, quem expressim fide humana, vel ea, quæ nobilitatis iure, ac titulo passim conuentionibus accedit, seruare promiserit, non censebitur ex hoc contractus hic iuratus, nec iuramenti priuilegia obtinebit. Quandoque verò fides in pactis, & conuentionibus intercedit in eo sensu, quo pro virtute Theologica adsumitur, & tunc iuramentum, eiusq́ue veros effectus inducit. Quia vt res sacra in testimonium adducitur, atque ideò iuramentum propriè dicetur, si quis per fidem Christiani, aut per fidem Christi aliquid asseuerauerit, aut seruare promiserit. Quam equidem distinctionem ipse colligo ex Andrea Alciat. in Rubri. de iureiurand. nu 5. Dominic. à Soto in relectione de iuramento, par. 1. cap. 4. & ex his, quæ traduntur per Felin. in cap. 2. de sponsalib. num. 15. & Caieta. 2. 2. q. 89. arti. 6. vbi scribit, fidei interpositionem, id est, promissionem factam per fidem, non esse iuramentum, quia fides tunc non adsumitur pro virtute Theologica. Vnde sensit, fidei mentionem, quoties ea pro virtute Theologica adsumpta fuerit, & promissionibus aut assertionibus in testimonium accesserit, iuramentum efficere. Addit tamen eleganter idem Caieta. in dubio intelligendam esse hanc promissionem de fide humana, non de fide, vt ea est virtus Theologica. Fit igitur ex his satis perspicua huius quæstionis resolutio, quæ notanda est ad effectus veri iuramenti, & ad periurij pœnas vtroque iure statutas.

Decimò, omnibus his, quæ circa iuramenti cognitionem, & definitionem dicta fuere, ad amussim consideratis, statim sese offert disputatio, An

3

^† ex iuramento actio & obligatio oriantur? Etenim rationi consonum est, quòd in tanta iuramenti religione, quæ diuinam maiestatem testem habet, actio, & obligatio statim oriantur. Hoc probare videtur tex. in cap. cùm cōtingatcontingat de iureiu. & hoc in c. quāuisquamuis pactum. Quibus satis manifestum est, contractus alioqui inualidos, & quibus nulla efficax actio nec obligatio competit, ita validos fieri iuramenti religione, vt ex eis obligatio & actio oriantur. Idem deducitur ex capit. debitores. & cap. 1. de iureiur. vbi iuramentum de soluendis vsuris acquirit vsurario obligationem alterius, & actionem ad petendas vsuras, nisi vel absolutio Episcopi, aut remissio vsurarij accesserit. Ad hæc item facit gloss. memorabilis in cap. quoties cordis oculos. 1. q. 7. quæ sensit iuxta quorundam intellectum, ex iuramento obligationem & actionem oriri.

Quod ea ratione comprobatur, quia iuramentum omninò seruandũseruandum est, quoties id non |

p. 215

tendit in vinculum iniquitatis, nec salutis æternæ dispendium inducit. Quibus deniq;denique rationibus sunt qui opinentur, Iure Pontificio ex iuramento obligationem, & actionem oriri, vt tandem si quis iureiurando polliceatur se daturum, aut facturum aliquid nulla causa expressim nominata, nihilominus ex hac promissione oriantur obligatio & actio. Quod verum esse censent Ioan. And & Hostien. in c. cùm venissent. de instit. Bart. in l. si quis pro eo. ff. de fideiussor. col. 2. Felin. post alios in d. c. 1. de iureiuran. S. Thomas 2. 2. q. 89. articu. 7. quam opinionem sequuntur, & defendunt Fortuni. in c. 1. de pact. nu. 26. Ioan Corasi. in præludijs ad l. admonendi. ff. de iureiuran. nu. 17. imò eam fatentur communem esse, & probant iure veriorem censendam fore Anton. Corset. in Rub de iureiur. q. 11. Ioan. de Selua. 3. parte. tracta. de iureiu. col. 2. & And. Alci. in c. cùm cōtingatcontingat. de iureiur. nu. 172. His enim suffragatur, quòd constitutiones Pontificiæ, quæ de iuramentis statutæ sunt, palàm constituerunt iuramentum seruandum esse, modò eius obseruatio non inducat salutis spiritualis dispendium, hæc verò verba obligationem, & actionem oriri pręmittere videntur, secundum Bart. & eius sequaces in l. vnica. col. 3. ff. de condict. ex lege. igitur iuri consonum est, Pontificia lege actionem parti ex iuramento priuatim competere. Et prætereà, si ex pacto nudo Iure Canonico actio datur priuato. c. 1. de pact. quemadmodum communi omnium sententia definitum est, fortiori ratione ex promissione iurata dabitur actio ipsi, cui præstitum est iuramentum. Nam & in promissionibus iuratis illud negari nōnon potest, quòd promissio parti & priuato fiat Deo teste, & eo intercedente, tametsi & quidam hoc temerè, ni fallor, negauerint.

Contrariam sententiam tenuit Innoc. in d. c. cùm venissent, de institutio. quo in loco existimat, etiam iur. Pontificio ex iuramento non nasci obligationem, nec dari actionem: idq́ue plerisque placuit, præsertim Ias. in l. iusiurandum quod exconuentione. ff. de iureiur. post Roma ibi ea demum ratione, quòd Iure Ciuili satis receptum sit, ex iuramento promissorio obligationem, & actionem minimè oriri. l. si quis pro eod. ff. de fideiusso. quod lege Pontificia nequaquam reperitur expressim mutatum: atq;atque ideò iure etiam Pontificio seruandum est. capit. 1. & 2. de noui operis nunciatio. Imò & hanc opinionem Innoc. fatentur communem esse Ias. in dict. l. iusiurandum quod ex conuentione. Fortuni. in dict. cap. 1. de pactis. nu. 26. & Corasi. in dict. l. admonendi. numer. 17. Ex qua quidem opinione planè deducitur adhuc Iure Canonico ex iuramento, nec obligationem nasci, nec actionem dari: sed tantùm iudicis officium competere ad eius obseruationem, idq́;idque plurimùm refert ad libellum concipiendum, vt petitor in iudicio obtineat. Qui verò huic opinioni accessere, varijs modis conantur respondere his rationibus, quas in prioris sententiæ confirmationem adduximus. Sed quia pręcipua huius quæstionis disputatio pendet ab intellectu Iurisconsulti in dicta l. si quis pro eodem. oportet hic perpẽdereperpendere, an verum sit quod ex eo loco frequentissimè Bartol. & alij deduxerunt: nempe Iure Cæsareo ex iuramento nec

4

^† obligationem oriri, nec actionem dari: vnde subinferunt iuramentum non esse modum inducendæ obligationis. Nam si quis pro eo, qui libertus non est, fideiusserit, quia se præstaturum operas iurauerit, non tenebitur, vt Iurisconsulto visum est. quo fit, manifestum esse, ex ea promissione iurata, nec ciuilem, nec naturalem obligationem oriri. Quòd si ciuilis aut naturalis præcederet, teneret ut vtique fideiussor. l. fideius. §. fideiussor. ff. de fideiussor. Imò hæc iurata promissio nec vim habet pacti nudi: quia secundum Bartol. qui iurat, non parti. sed Deo promittit. capit. debitores. de iureiur. atque ideò pactum id dici non potest, cùm non sit duorum consensus. l. prima. ff. de pactis. Hæc autem posterior ratio satis est debilis ad probādumprobandum promissionem iuratam adhuc nec pacti nudi vim obtinere. Siquidem & ea promissio plerunque, & frequentissimè pactum est: cùm consensus accesserit iurantis, & eius, cui iuramentum fit, saltem tacitus. l. qui patitur. ff. mādatmandat. Idcircò verè pactum, ea promissio quæ iuramento fit, censebitur. Nec quicquam oberit text. in d. capit. debitores, vbi probatur, ex iuramento Deo, non parti, obligationem acquiri. Id etenim verum est in his casibus, quibus obligatio parti quæri non potest ob turpitudinem quæ acquisitionem impedit. Si quis equidem promittat Titio vsuras soluere cum iuramento: nulla profectò Titio quæritur obligatio, quia quo ad eum, promissio, aut potiùs promissionis extorsio illicita est. Attamen propter religionem iuramenti, quia is qui iurauit, licitè potest iuramentum seruare, idq́ue Deo reddere, quem habuit promissionis testem, cogitur vsuras soluere ad petitionem ipsius vsurarij, qui obligationi erga Deum iuratæ adiectus censetur, quo ad solutionem, eaq́;eaque adiectio in ipsius adiecti fauorem intercessit: ideoq́ue is agere poterit, & remittere illam obligationem iuramenti, quemadmodum explicarunt Anton. & Imol. 2. colum. in dict. cap. debitores. Fortuni. eleganter in d. cap. 1. de pactis. numero 27. secundum quos nec principaliter, nec minùs principaliter ex iuramento de soluendis vsuris obligatio parti, & sic vsurario quęritur: quamuis Card. Abb. & Felin. in d. c. debitores. existimauerint, minùs principaliter, & vt vulgò dici solet, secũdariòsecundario, parti obligationem quæri, quod iure defendi nōnon potest. refragatur enim Ius naturale, quod acquisitionem istam impedit. IuramẽtumIuramentum verò ob eius religionem eum effectum habet, vt vsuræ promissæ cum |

p. 216

iuramento, soluendæ omninò sint, quia Deo reddi debet iuramentum, licet statim repeti possint vsuræ. Sed si quod iuramento promittitur, licitum sit ex parte promittentis, & illius cui promissio fit, certè nulla ratio vrget, quin existimemus, ex iuramento parti, Deo teste & intercessore, promitti, & obligationem acquiri. quod probat præter alia multa text. singularis in capit. ecce. 22. q. 5. Quamobrem hæc posterior Bartol. ratio satis friuola apparet, & tamen hæc opinio, quòd Iure ciuili ex iuramento promissorio nec obligatio, nec actio nascatur, communis est, sicuti testantur Alexand. Ias. & Cagnolus in l. si quis maior. C. de transac. & Lancel. Galiaula in Rub. ff. de verb. oblig. fol. 6. colum. 3. Fortun. in d. cap. 1. de pact. nume. 23. & Corasi. in d. l. admonendi. num. 12. Cæterùm aduersus hanc communem sententiam est gl. in l. 1. C. de operis libertor. quæ expressim voluit, etiam Iure ciuili ex iuramento promissorio actionem & obligationem oriri, & competere. Eius opinionem conāturconantur defendere, alijs frequentissimè refragantibus, Fortun. Corasius in præcitatis locis, & Francis. Purpura. in d. l. si quis maior. notab. 21. Et probatur hæc sententia contra communem in l. vt iurisiurandi. ff. de oper. libert. vbi Iurisconsultus palàm fatetur, oriri obligationem, & actionem competere ex iuramento, quo libertus operas patrono præstare promiserit. l. vlti. ff. de lib caus.

Huic verò autoritati non satis respondetur, si sequuti Barto. & aliorum opinionem dixerimus, speciale esse in liberto, quòd ex iuramento operarum promissorio obligetur. Quia non

5

^† est verè speciale in iuramento liberti, quod in dicta lege à IuriscōsultoIurisconsulto responsum fuit. Quę quidẽquidem res eo ampliùs manifesta erit, quo ipsam ab exordio examinauerimus. Sciendum etenim est, operarum officialium promissionem ab ingenuo emissam nullam producere obligationem, quia deberi alij quàm patrono non possunt, atque ideò nullum obligant nisi libertum, cùm libertatis causa imponāturimponantur. l. 2. & l. operæ. ff. de ope. liber. etiam si per stipulationem solennẽsolennem fuerint promissæ, d. l. operæ in rerum. & in l. seruus. ff. eo. tit. tex. optimus, in l. penult. ff. de obsequijs à lib. pat. præstan. & in l. pen. ff. si quis à paren. fuerit manumis. ex quib. constat, frustra operas libertatis causa solitas imponi parentem liberos manumittentem stipulari, tametsi iuramentum promissioni accesserit. tradit post alios Ias. in l. si non sortem. §. libertus. colum. 7. ff. de condict. indeb. libertus autem has operas polliceri per stipulationem, aut iureiurando dubio procul poterit. l. vt iusiurandi. superiùs citata. Idq́ue statutum est in præmium libertatis. Hinc sanè fit hac in quæstione controuersiæ discrimen in hoc constituendum fore, quòd operarum promissor libertus, vel ingenuus sit. Nam libertus promittens operas per stipulationem, vel iusiurandum obligatur, cui obligationi legitimè accedit fide iussor. Ingenuus verò promittens operas, vel per solennem stipulationem, vel per iusiurandum, non obligatur, nec Ius Ciuile talem promissionem admittit, imò eam improbat, adeò quidem vt nec velit, fideiussorem ei accedere, dict. l. si quis pro eod. quæ Iurisconsulti responsio alioqui à veteribus prauè intellecta, non procedit ex eo, quòd iusiurandum Iure Ciuili nec obligationem, nec actionem inducat. Nam & in ea specie, quæ traditur in dict. l. si quis pro eod. si ingenuus per solennem stipulationem operas promisisset, non obligaretur, nec huic promissioni posset accedere fideiussor, sicuti constat in dict. l. operæ in rerum. & in d. l. seruus. ff. de ope. libert. Qua ratione satis liquet, nihil pertinere ad Iurisconsulti responsum, quòd ex iuramento obligatio Iure Cæsareo non nascatur, id etenim parum refert, cùm & ex solenni stipulatione Iure Ciuili obligatio nascatur, & actio competat, & tamen idem Iurisconsultus respondisset in promissione, quæ facta fuisset per solennem stipulationem. Igitur ratio decisionis illius ea est, quòd promissio operarum ab ingenuo procedens, vtcunque fiat, vel per iusiurādumiusiurandum, vel solennem stipulationem, nec obligationẽobligationem inducat, nec actionem pariat. Vnde erroneum est, aut saltem non satis conueniens existimare Iurisconsultum in dict. l. si quis pro eod. ex eo respondisse non procedere fideiussoriam obligationem, quia ingenuus per iusiurandum operas promisisset, siquidem eodem modo nec procederet obligatio fideiussoria, imò nec principalis, si per stipulationem solennem operæ fuissent promissæ. Promissio autem operarum in dubio de officialibus intelligitur, hoc est, de his, quæ in officio consistentes personale commodum respiciunt, vt adesse patrono, patronum comitari. l. vt iurisiurandi. §. dabitur. l. operæ enim. l. quoties certè. l. interdum. ff. de oper. libert. notat Barto. in dict. l. si non sortem. §. libertus. ff. de condict. indebit. colum. penult. officiales verò operæ, libertis & patronis conueniunt. dict. l. operæ in rerum ff. de oper. libert. Fabriles equidem non solis libertis conueniunt, sed quibuscunque, & à quibuscunque pręstari possunt, non enim spectant ad personale ministerium, sed opus duntaxat faciendum respiciunt, quales à fabris, sutoribus, & alijs præstari solent. l. 3. ff. de vsu. & vsufruct. leg. dict. l. operæ in rerum, secundo respons. Qua ratione Iurisconsulti responsio in d. l. si quis pro eod. intelligenda est de operibus officialibus, non de fabrilibus. Nam hæ etiam ab ingenuo possunt promitti. Tandem his quæ diximus, diligenter examinatis constat, Iure Pontificio, & Cæsareo obligationem nasci, & actionem competere ex iuramento promissorio, secundum opinionem eorum, quibus communis sententia hac in quæstione displicuit.

§. TERTIVS.

VNDECIMO, ab eadem iuramenti definitione, quæ eius cognitionem apertissimè ostendit, apparet quanta sit iuramenti vis, quamq́;quamque graue sit iuramenti vinculum. Nam licet ipse, cui iuratum sit, possit iusiurandum remittere. c. 1. de iureiurand. cum similibus.

1

^† tamen præter eum nemo habet potestatem remittendi iuramentum in fauorem alicuius priuati præstitum. Idcircò maximè illud erit obseruandum, quòd vbi iuramentum comprehendit id quod in fauorem & commodum alicuius priuati tendit, satis censetur vinculum iuramenti remissum, si eius obligationem priuatus remittat, sicuti in d. c. 1. expressim probatur, & in c. 2. de sponsalib. Quib. in locis latè hoc ipsum tradit Felin. Oldr. optimè consil. 241. Diuus Thomas 2. 2. q. 89. artic. 9. & Ioan. Lupin. in Rubr. de donat. inter virum & vxo. §. 45. Verùm pręter hoc controuertitur, an possit per dispensationem superioris, nempe Principis ecclesiastici, Papę, inquam, vel Episcopi, iuramẽtumiuramentum remitti. Et sanè quibusdam placet, id fieri posse præsertim auctoritate Roma. Pontificis.

2

^† Nam in omni iuramento semper intelligitur excepta superioris auctoritas. text. celebris in c. constitutus. de rescript. vbi gloss. alias auctoritates adducit, & post eam Abb. Felin. & alij. Ias. in l. vlt. ff. qui satisda. cog. Thomas in d. artic. 9. text. item facit ad hoc in c. venientes. de iureiuran. Et præterea Romanus Pontif. potest votum remittere, & in voto dispensare, vt statim probabitur: igitur & in iuramento, cùm votum Deo principaliter fiat, eiq́ue sit omninò reddendum. Votum autem posse per dispensationem Romani Pontificis tolli & remitti, constat ex notatis per me in c. 2 de testamen. nume. 10. & sequentibus. Sed in hac quæstione aliquot sunt præmittenda ad eius faciliorem expeditionem.

Primùm, admodum distincta esse hæc duo, scilicet, in quolibet iuramento intelligi semper exceptam esse auctoritatem superioris, & per iuramentum non intelligi derogatum iuri ipsius superioris. Etenim primum, hunc sensum habet, quòd iuramentum minimè sit seruandum, quoties cōstiteritconstiterit ipsum superiorem velle id non seruare: nam hæc voluntas superioris, modò de ea constet, satis sufficiens est, vt iuramenti obligatio censeatur remissa, dum tamen superior ex causa vinculum iuramenti remiserit, notantur in dict. c. constitutus. Item per Tho & Caieta. in d. arti. 9. & art. 10.

Secundum autem non requirit manifestam superioris voluntatem, in eo, quòd iuramẽtumiuramentum non seruetur. imò etiam si non appareat de voluntate Romani Pontificis, aut alterius superioris, nullo pacto ita seruandum est, quòd iuri superioris præiudicet: quemadmodum nec seruandum erit in præiudicium priuati. Esset siquidem tunc iniquissima iurisiurandi obseruatio: atque ideò contra regulam illam, quæ dictat, Iuramentum non debere esse iniquitatis vinculum, probat hoc text. in d. c. venientes. de iureiu. vbi Ioan. And & Imol. idem videntur adnotasse. Nam si quis inferior statutum fecerit, idemq́;idemque iuramento firmauerit de sententijs statim mandandis exequutioni non obstante appellatione, tenetur quidem appellationi ad superiorem interpositæ deferre, non obstante iuramento, quod non potuit præiudicium facere iuri superioris, qui ius hoc habet, vt ad eum appelletur: licet nondum appareat superioris hac in re voluntas, sicuti in d. c. veniẽtesvenientes. responsum est ab ipso Romano Pontifice.

Secundò est animaduertendum, in iuramentis

3

^† assertorijs non posse contingere dispensationem: nam materia iuramenti assertorij pertinet ad actum iam præteritum, qui mutabilis non est, vnde vel statim fuit verum, vel falsum iuramentum propter veritatem aut falsitatem actus iam præteriti. Dispensatio autem in hac specie esset contra Ius diuinum, & naturale, iuxta quod tenemur Deum in testem veritatis adducere. Etenim postquam iuramentum materiam habuit, quæ ab ipso tolli non potest, necessariò dispensatio repellenda est: quippè quæ ad actum iuramenti potiùs quàm ad eiusdem materiam tunc verè pertineret. quod eleganter Thom. explicat 2. 2. q. 89. artic. 9. igitur dispen|

p. 218

satio in iuramento tantùm, promissorio contingere poterit, non in assertorio.

Tertiò, ad huius quæstionis resolutionem erit præmittendum, minimè posse procedere, nec obtinere dispensationem quo ad vinculum iuramenti, vt aliquid contra iuramentum fiat. Est etenim ea dispensatio impossibilis, quandoquidem iuramenti vis, eiusq́ue obseruatio sub præcepto diuino contineatur: atque ideò cùm dispensatio nōnon possit procedere contra Ius diuinum, nec poterit quidem contra iuramentum. Igitur in hoc tendit dispensatio iuramenti, vt id quod sub iuramento cadebat, minimè sub eo contineatur, nec cadat, quasi non existens debita materia iuramenti, atq;atque ita dispensatio in hoc casu respicit materiam iuramenti, nec contraria est pręcepto diuino de iuramenti obseruatione. Sicut & in voto. in quo dispẽsatiodispensatio locum habet in hunc sensum, vt per eam explicetur id, quod sub voto continebatur, & à vouente promissum fuerat per legem sibi ipsi impositam, in aliquo casu, vel simpliciter esse malum, vel inutile, aut maioris boni impeditiuum: idcircò in voto dispensatio necessaria est, quemadmodum docet S. Thom. 2. 2. q. de voto 88. artic. 10. & de iuramento. q. 89. arti. 9. quem sequuntur cæteri Theologi, præsertim hi Doctor. quorum statim mentionem faciemus, & quorum meminimus in dict. c. 2 de testamentis. num. 10.

Quartò considerandum est, veram dispensationem in voto,

4

^† & in iuramento inde procedere, quòd id quod simpliciter, vel vniuersaliter est honestum aut vtile, & ideò optimè comprehendatur sub voto, vel iuramento: secundũsecundum aliquam particularem causam possit esse, vel in utile, vel inhonestum, aut sanè non debita voti, nec iuramenti materia. Pertinet autem ad summum Pontif & ad alios ecclesiæ Principes, ac Prælatos huius particularis causæ examen, vt tandem iudicent hi Prælati, an æquum sit voti obligationem, vel iuramenti religionem in casibus peculiaribus remittere: alioqui sanè sub iuramento, & sub voto vniuersaliter comprehensis. Nam vbi manifestè id quod in votum, aut iuramẽtumiuramentum deducitur, inhonestum est aut iniquum, tunc nulla est necessaria dispensatio, imò iuramentum, & votum irrita sunt. Quòd si dubium sit hoc, an promissum voto vel iuramento, possit esse debita voti & iuramenti materia, Episcopus id poterit declarare, nec dicetur ea declaratio propriè dispensatio: quem admodum hæc colliguntur ex diuo Thoma in d. quæst. 88. artic. 10. & quæst. 89. artic. 9.

Quintò hinc deducitur, posse regulariter à Romano Pontifice concedi dispensationem in voto ob aliquam iustam causam, quæ iuxta præmissa eam dispensationem æquam, iustamq́ue efficiat. Quod pręter alios probat Thomas dict. articu. 10. idem in 4. sentent. distinct. 38. q. 1. artic. 4. & hi, quorum ipse memini in d. c. 2. de test. nu. 10. & sequentibus. ex quibus hoc ipsum frequentiori Doctorum sententia receptũreceptum est.

Sextò apparet, faciliorem multò esse commutationẽcommutationem voti, quàm sit eius dispensatio, nam dispensatio in totum, & absolutè remittit voti obligationem, non sic cōmutatiocommutatio. Etenim vota omnia temporalia possunt commutari in perpetuum religionis ingressum absq;absque auctoritate superioris, tex. in c. scripturę. de voto. Tho. 2. 2. q. 83. artic. 12. Regia lex 7. titu. 8. parte 1. glo. in cap. monacho. 20. quæst. 4. Panor. & Felin. in c. peruenit. in 2. de iureiuran. Rom. in sing. 498. Corse. in singu. in verb. votum. Syluest. in verb. votum. 4. q. 7. adeò quidem, vt etiam intra annũannum probationis contingat liberatio à votis, nōnon tātùmtantum personalibus, vt ieiunio, & oratione, sed & à realibus, nempe à soluenda eleemosyna, quod aduersus Sylu. constat ratione vrgentissĩmavrgentissima. poterat enim votum ieiunij in melius commutari, scilicet in eleemosynam: ergo poterit eleemosyna in melius, nempe in ingressum religionis cōmutaricommutari. Idem satis constat ex c. licet. de regularib. vbi responsum est, posse quẽquem transire ad strictiorem religionem sine licentia obtenta à pręlato. Hæ verò cōmutationescommutationes ratione manifesta probantur: quia Deus melius & gratius acceptabit opus id quod melius sit. c. quod super his, de voto. Quòd si commutatio non fiat in ingressum religionis, etiāetiam si fiat in melius, non potest fieri absq;absque auctoritate superioris. c. 1. de voto. Abb. Imol. & Feli. in d. c. peruenit. de iureiu. Feli. in c. quod super. col. 1. de fide instru. d. Regia lex 7. tit. 8 part. 1. à quibus Anto. in d. c. peruenit. & Syluest. in verb. votum. 4. q. 7. dissentiunt in eo casu: vbi id quod cum voto commutatur, non esset cum ipso voto compatibile, nec sanè posset cum voto concurrere, tunc etenim, quia votum est impedimentum maioris boni, non est necessaria superioris auctoritas. Ego verò quicquid alij scripserint, existimo tunc necessariam esse auctoritatem superioris ad voti commutationem, cùm sit ille, qui vouerit, incertus, & dubius an fiat cōmutatiocommutatio in melius, atq;atque ita est intelligendus tex. in d. c. 1. de voto. At vbi qui votum emiserit, certus sit commutationem fieri in melius, planè nulla erit auctoritas superioris necessaria. Huius opinionis auctor est Caieta. 2. 2. in q. 88. artic. 12. siue commutatio fiat in religionis ingressum, siue in aliud bonum, quod melius absque vllo dubio fit: secundum eundem. quod & Thomas sensit, dum in d. articu. 12. scribit, superioris, & prælati auctoritatem necessariam esse in commutandis votis, ad definiẽdumdefiniendum quod sit gratius Deo. Igitur quoties hoc certum erit, nempe illud esse gratius Deo, in quod fit cōmutatiocommutatio voti, nulla erit auctoritas prælati necessaria. IdẽIdem sensit ipse Caie. in summa, in verb. voti cōmutatiocommutatio. tex optimus in d. c. peruenit. de iureiu. probat & Domini à Soto lib. 8. de iusti. & iur. q. 4. arti. 3. Sic & in materia text. in capit. licet. de pœnit. & remis|

p. 219

sio. vbi Abb. Cardin. & Anchar. existimarunt, necessariam esse auctoritatem præ lati superioris, vt qui promisit, vel tenetur ex alia causa dies aliquot ieiunare in pane & aqua, possit ob necessitatem vti leguminibus, piscibus, aut alijs cibis ad sustentationem. Si tamen hæc necessitas certa sit, non erit necessaria prælati auctoritas, quæ tunc demum requiritur, cùm incertum est, aut dubium, adsítne necessitas illa, quam Roman. Pontifex ibi exegit, quod adnotarunt Caietan. in summa, in verbo, à ieiunio excusantia. idem in dict. artic. 12. Ioan. Maior. in 4. senten. distinctione 38. quæstione 3. ad finem.

Est etiam prælati superioris auctoritas necessaria ad commutationem voti, quoties ea commutatio fit in non melius, sed in æquè bonũbonum opus. in hac etenim specie si adsit iusta commutationis causa, potest prælatus eam permittere, & decernere, nec fieri debet absque eius auctoritate, secundum Caietan. in dicto articulo 12.

Illud verò erit præ cæteris obseruandum, voti commutationem in hoc à dispensatione differre, quòd dispensatio omninò remittit voti obligationem: commutatio verò in æquale, aut melius fieri debet, iuxta Aristotelis sententiam libr. 5. Ethic. vnde qui potestatem habeat commutandi vota, non quidem dispensandi, nōnon aliter poterit ea potestate vti, quàm per voti commutationem in melius, vel in æquale: sicuti idem Caiet. respondit in d. art. 12.

Septimò principaliter hinc ad materiam iuramenti colligitur, non posse etiam per Romanum Pontificem dispensari quo ad iuramentum, nisi adsit iusta dispensandi causa, saltem in materia non pertinenti ad liberam Romani Pontificis dispensationem. Quod tenent S. Thomas in dict. quæst. 89. articu. 9. vbi Caiet. gl. & Doct. in c. quanto. de iureiurand & in cap. constitutus. de rescript. vbi Abb. & Felin. Abb. consi. 12. vlt. dubio, & consi. 71. col. vlt. lib. 1. Car. in Clement. 1. §. vlt. quæst. penul. de iureiur. Decius in cap. significasti. de elect. col. 5. Syluest. in verb. iuramentum. 5. q. 2. Aymon Sauilli. consil. 7. nume. 8. tradit Ioan. de Selua, in tractat. de iureiuran. 4. q. 4. Etenim si iuramentum fuerit priuato præstitum super aliquo contractu vel conuentione, non poterit summus Pontifex eius obligationem per dispensationem remittere, nisi subsit causa, quæ iustam efficiat iuramenti remissionem.

Octauò subinfertur, posse summum Pontificem

5

^† per dispensationem, iuramenti vinculum & obligationem tollere aut remittere, ratione materiæ, quæ ad eius liberam dispositionem pertinet. Nam in hoc casu procedit planè illud, quod solet dici, in quolibet iuramento semper censeri exceptam superioris auctoritatem, habet etenim Romanus Pontifex potestatem in beneficijs ecclesiasticis augendis, aut diminuendis: item quo ad eorum ministeria, si quis igitur numerum Canonicorum in aliqua ecclesia statutum intrauit, non videtur contra iuramentum fecisse, si ex dispensatione Romani Pontificis aliquem vltra numerum in Canonicum admiserit. capit. constitutus. vbi Doctor. de rescript. Item, si quis iurauerit non alienare res Ecclesiarum, poterit ex dispensatione Roman. Pontif. alienationem rerum Ecclesiasticarum permittere, & celebrare. Multa siquidem ex hac octaua adnotatione poterunt deduci, si consideremus sigillatim omnia, quæ distributioni & dispositioni Roman. Pontif. subijciuntur. Præsertim illud est obseruandum, quòd si quis iurauerit quandam legem seruare, aut quoddam statutum, quod per Principis Roma. dispensationem possit relaxari, aut aliquo casu suspendi: poterit quidem idem Princeps in hoc iuramento dispensare quo ad vinculum statuti, & iuramenti. quod d. Thom. sensit in d. q. 89. art. 9. & inibi expressum Caieta. & est communis opi. in d. c. constitutus. Hostien. Abb. & Doct. in c. quanto. nu. 8. de iureiur.

Nonò subinde constat, posse absolutionem à iuramento dari à Rom. Pontif. & ab alijs pręlatis Ecclesiæ, ratione quidem publici officij: quia expedit fieri ad vtilitatem Reipubl. quandoque in pœnam humanæ sæuitiæ, quę contingit in iuramentis extortis ad solutionem vsurarum cap. 1. c. debitores. de iureiur. de quo & nos aliqua tradidimus lib. 1. Variar. Resolu. c. 4. num. 5. quo in loco, & in Epitome de sponsal. 2. part. cap. 3. §. 5. idem diximus de iuramento per metum extorto, à quo datur absolutio per prælatos ecclesiæ ratione publici officij in pœnam eius, cui iuratum est: vel humanæ sæuitiæ. Nam iuramenta ita præstita iurantem obligant ad eorum obseruationem, quæ potest contingere absque iurantis peccato: datur tamen ex ea causa absolutio, & hæc potest ab Episcopo peti & dari capit. si verò. capit. cùm quidam. §. vlt. de iureiurand. Quandoque iuramenta remittuntur ex officio publico ad punitionem eius, cui præstita fuere, propter aliquod crimen commissum ab eo, aut propter excommunicationem, cuius causa remittitur iuramentum fidelitatis præstitum excommunicato. c. nos sanctorum. & c. iuratos. 15. quæst. 6. cap. vlt. de hæreticis. notatur in c. inter alia. de senten. excommu. atque hæc equidem nona illatio manifestè exponitur à Caiet. in d. q. 89. arti. 9.

Decimò ex præmissis apparet, quandoque ab Ecclesia indirectè iuramenta remitti in totum, per naturam rationis consequentis ab antecedẽtiantecedenti. Quemadmodum accidere solet, cùm aliquis Episcopus, vel aliquis Princeps priuatur Episcopatu, vel regno: nam ex hoc statim sequitur, iuramenta his à subditis præstita remissa censeri. capitu. ad Apostolicæ. de re iudicata. in 6. idem dicendum est, quoties statuta religionis, aut alicuius collegij per superiorem reuocāturreuocantur, aut tolluntur: statim etenim hi, qui |

p. 220

iurarunt eadẽeadem statuta seruare, absoluti censentur ab illo iuramento. quod & idem Caiet. admonet in d. art. 9. notatur apud nos in d. c. constitutus. de rescript.

Hæc sanè de absolutione à vinculo iuramenti, & de dispensatione vtcunque explicuimus, non ignari multa à Doct. in hac re tractari in d. c. 1. de iureiur. per Ioan. item à Selua in tract. de iureiur. 4. part. q. 4. sed tamen hæc pro resolutione sufficere arbitramur. Sed & si absolutio à iuramento absque iusta causa ex certa scientia Principis detur, iniqua erit isthæc dispensatio: tametsi quo ad pœnas legis humanæ aduersus periuros statutas satis proderit, siquidem eas remisisse Princeps intelligitur, quod facere potuit ex natura legis humanæ, quæ liberæ dispositioni Principis subijcitur. Quemadmodum & alibi docuimus Rom. Pontif. in Simonię crimine dispensantem, tollere pœnas iure statutas aduersus Simoniacos: non tamen posse tollere, nec permittere Simoniæ vitiũvitium, vtpotè Iure diuino improbatum, & deniq;denique naturali, de quo disputauimus breuiter in relectione c. peccatum. de reg. iur. in 6. part. 2. q. 8. nu. 9. sic & iuramento, si summus Pontif. absque causa, & vbi iustè dispensare non potest, eius vinculum remittat, non reddet iurantem immunem à peccato periurij, licet pœnas iure humano contra periuros inductas remisisse videatur. Proinde cauendum est, ne quis temerè opinetur, indistinctè se immunem & tutum esse à periurio contra diuinam Maiesta. commisso, per quamlibet Romani Pontificis dispensationem. Nam etiam si velit summus ecclesiæ Præsul iuramenti religionem & vinculum eiusdem remittere, quandoq;quandoque id facere non poterit, secundum ea, quæ à nobis paulò antè tradita fuere.

Sed in his casibus, quibus summus Pontifex potest à

6

^† iuramento absoluere, & in eo dispensare, necessarium erit, quòd sciat actum iuratum esse, scientiamq́ue habeat iuramenti. nam & si Princeps potestatem habeat: requiritur in eo voluntas, quæ non ita planè constat, nisi demus, & constituamus in eo scientiam perfectam eius actus, quem per dispensationem tollere conatur, in specie verò quòd sit necessaria mentio iuramenti, vbi actus iuratus fuerit, probat gloss. celebris in c. cùm non deceat. de elect. in 6. quæ asseuerat, generalem Canonum, vel statutorum derogationem minimè tollere statutum iuratum. quam glo. existimant esse singul. Roman. sing. 7. Alexand. in l. 1. col. pen. ff. ad l. Falcid. Abb. col. 3. Felin. col. 2. in c. constitutus. de rescript. not. Bart. in l. omnes populi. 3. q. principali. ff. de iustitia & iur. quod & ipse latiùs examinaui in Rubr de testament. part. 2. num. 19. Quo in loco illam quæstionem tractaui, an ad derogationem actus iurati sit mentionem eiusdem ita facere, vt ea sit apposita clausula in derogatione, quæ hanc verborum conceptionem habet: non obstante quocunque statuto habente quæcunque verba derogatoria, quæ híc forent ad verbum referenda: ea etenim pro expressis habemus. Nam & hæc clausula maximas vires habet, sicuti in dict. Rub. explicuimus.

His equidem illa quæstio satis aptè conuenire videtur, qua controuertitur, an

7

^† lex ciuilis, Imperator, seu Princeps secularis possit iuramenti vinculum remittere? Accurs. etenim in l. adigere. §. vlt. ff. de iure patro. scribit, legem ciuilem habere vim Apostolicam, quo ad remittenda iuramẽtaiuramenta. quam gl. commendarunt Bald. in l. non dubium. C. de legib. colum. 2. Baptista de sancto Seuerino in l. omnes populi. ff. de iustit. & iur. colum. 33. & plures alij, quorum Ias. meminit in l. vlti. ff. qui satisda. cogan. vbi est glos. similis, quibus suffragatur Iurisconsultus in d. l. vlti. respondens, non videri contra iuramentum fecisse eum, qui iuratus in iudicio sistere, id ex concessa causa facere omiserit, ad idem tendit responsum d. l. adigere. §. vlti. Quò refertur lex Iulia de maritandis ordinibus, quæ remittit iusiurandum liberto in hoc impositum, ne vxorem duceret. hoc ipsum deducitur ex l. vlt. ff. ad municipal. quo in loco Papinianus inquit, Imperatores Seuerus, & Antonius rescripserunt, gratiam se facere iurisiurandi ei, qui iurauerat se ordini non interfuturum: & postea Duumuir creatus esset. Huc etiam pertinet text. in l. si quis inquilinos. §. vlt. ff. de legat. 1. vbi probatur, iusiurandum contra vim legum in testamento præstitum, nullum esse. His etenim auctoritatibus satis apparet, legem secularem posse circa iuramentorum vinculum, & religionem aliquid disponere & statuere. Contrarium planè colligitur ex eo, quòd cùm iuramenti religio ad reuerentiāreuerentiam, & fidem Deo præstandam pertineat: ratione quadam cōsequenticonsequenti, ad iudices ac prælatos Ecclesiasticos, veluti res spiritualis spectare videatur eius declaratio, interpretatioq́ue. text. celebris in capit. venerabilem. de elect. optimus item in c. nouit. de iudic. c. cùm contingat. c. debitores. de iureiurand. quibus & huius cap. Quamuis pactum. decisio satis congruè accedit. Quamobrem leges seculares de iuramentorum viribus disponentes nullas esse ob defectum potestatis & iurisdictionis ad statuendum in ipso quidem Legislatore, asserunt Paul. Castrens. & Salicet. in Auth. sacramenta puberum. pen. col. C. si aduers. vend. Cynus, Salicet. & Paul. in l. vlt. C. si contra ius vel vtilit. publ. Hostiens. Imol. & Docto. in c. quanto. de iureiu. Abb. post Ioan. And. in c. tua. el primo, de decimis. & alij plerique, quorum mentio fit ab Alexan. & Iaso. in l. vlt. ff. qui satisdar. cogan. Nihilominus tamen ad huius quæstionis integram, ni fallimur, cognitionem sunt aliquot adnotanda.

Primùm, posse Legislatorem Laicum circa iuramentum præstandum statuere, aliqua ex causa prohibendo: ne id fiat aut præstetur, |

p. 221

text. elegans in l. quæ sub conditione. §. si quis sub iurisiurandi. ff. de condi. instit. vbi Iurisconsultus respondit, hæredem iussum à testatore aliquid iuramento præstito promittere, minimè teneri id iuramentum præstare, sed tamen cogendũcogendum fore id facere, quod testator iniunxerit. Ecce igitur quo pacto lex secularis prohibeat iuramentum fieri, idq́ue ex causis iustis facere poterit, quod in specie adnotarunt Imo. & Domin. col. vlt. in hoc c. Quamuis. Ias. in Authen. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. col. vlt. Idem Ias. in d. l. vlt. ff. qui satisdar. cogan. Fortun. in tractat. de vltimo fine iuris, illat. 20. potest etenim contingere, quòd plurimum intersit Reipub. aliquot iuramenta minimè fieri, atque ideò Princeps secularis prohibere iustè poterit, ne talia iuramenta præstentur. Nam & in specie d. l. quæ sub conditione, ex testamento deducitur obligatio ad præstandum iuramentum, hanc verò obligationem Legislator, qui Reipublicæ curam habet, ex causa potest remittere, nec per hoc censetur iuramentum remisisse, cùm id nondum præstitum fuerit.

Huius equídem conclusionis probatio à Iasone etiam adsumitur ex dict. l. adigere. §. vlt. qui tamen locus de iuramento præstito potiùs, quàm de præstando tractat, idcircò isthæc Iasonis inductio improbatur à Fortunio in dicta illat. 20. Est tamen textus hac de re satis expressus in l. 2. C. de indict. vidui. tollend. qui prohibet, iuramentum fieri de viduitate seruanda, etiam si id à testatore, vel à lege veteri indictum fuerit. idem in matre, quæ tutelam filij capit ex lege: non enim debet, nec tenetur iuramentum præstare de seruanda viduitate, sicuti notatur in Authentic. matri & auiæ. C. quando multorum tutorum officio fungi possit. Authentic. sacramentum. C. eodem titu. Authen. vt matres sine prohibitione tuto. ger. §. vlt. Regia lex 4. titu. 16. part. 6.

Hinc sanè meritò disputabitur, an

3

^† Regia constitutio procedere possit, quæ 6. est titu. 1. libro 3. ordina. prohibens grauissimis pœnis aduersus tabelliones statutis iuramenta fieri, & in contractibus apponi, ea quidem ex causa, quòd mille contingant fraudes aduersus iurisdictionem secularem, & Regiam, siquidem multi contrahentes ad effugiendos iudices Regios, diligenter curant quòd contractus fiant iuramento præstito ad hoc, vt etiam Laici possint conueniri apud Iudicem ecclesiast. etiam si rei sint. Etenim ea l. ad euitandas fraudes, quæ frequentissimè ob cap. cùm. C. Laicus. de foro competen. in 6. fiebant ad conueniendos Laicos apud Iudicem ecclesiast. iusta quidem esse videtur, sic deniq;denique eam defendit Ioan. Lup. in repet. c. per vestras. §. vlt. nu. 20. de dona. inter vir. & vxor. scribens, Regiam hanc constitutionẽconstitutionem ex eo procedere, quòd circa iuramentum præstandum statuerit, quod Legislatori æquum visum fuit, ac Reipub. maximè conuenire. Sed tamen hæc Regia constitutio procedit in contractibus, qui absque vinculo iuramenti validi sunt, non autem in his, qui secluso iuramento nulli, aut inualidi iure censentur, vel rescindi beneficio ætatis possunt. Cuius distinctionis rationes latè examinat Didacus à Segura in rep. l. 1. §. si vir. nu. 138. ff. de acq. pos. eam sequutus, quam etiam admittẽdamadmittendam esse censent Ioan. Lup. in d. §. vlt. nu. 30. & Guliel. Benedic. in repet. c. Raynutius. de testa. in verb. duas habens filias. num. 247. quorum ea est potissima ratio, quòd iuramentum appositum contractibus alio qui absque religione iuramenti validis, omninò videatur adiectum in fraudem iurisdictionis secularis, quę perturbanda non est. c. nouit. de iudicijs. QuamobrẽQuamobrem cùm contractus aliquis validus sit, nec possit beneficio ætatis minoris rescindi, satis manifesta videtur ea fraus, quæ ratione constitutionis vlti. de foro compet. in 6. omnes ferè Laicos contrahentes ad iudicem ecclesiasticum trahere tendit. Imò hæc ipsa Regiæ constitutionis interpretatio expressim Pragmatica sanctione Regum Catholic. Fernand. & Elizabeth comprobata fuit Talaueræ, anno 1482. qua tandem permissum est, quòd iuramentum apponatur & fiat in contractibus, qui absque iuramenti religione minimè validi censentur, & in compromissis, ac donationibus perpetuis. Altera item Pragmatica eorundem Regum sanctione apud Madritium, anno 1502. confirmata fuit prima ordinationum Regiarum constitutio, hoc addito, quòd in contractibus locutionum, quæ fiunt de reditibus ecclesiasticis, possit iuramentum apponi. Est & ad hæc optimus textus in l. 61. de las Alcaualas, quæ declarationem præmissam, quam ex Segura & alijs adduximus, satis in specie probat. Non me latet dubium quidem esse, an lex Ciuilis, & secularis possit prohibere iuramentum præstandum ex ea causa, vt effugiant Laici constitutionem vltimam de foro compe. in 6. sed nihilominus quod modò diximus æquum esse censemus, videntes passim mille fieri fraudes aduersus Regiam iurisdictionem præter intentionem Romanorum Pontif. & veterum Canonum, potissimè cùm nulla ex alia ratione contractibus additur iuramentum, quàm vt locus sit ecclesiasticæ iurisdictioni contra Laicos.

Secundum, quod in hac quæstione est animaduertendum, ad iuramentum præstitum pertinet, in quo illud erit maximè obseruandum, Principem, aut legem secularem non posse vinculum iuramẽtiiuramenti remittere, etiam ex causa, quoties ad hanc remissionem est absolutio à iuramento necessaria. Absolutio etenim à vinculo religionis alij quàm vel Pontifici summo, vel Episcopis conuenire non poterit. cap. si verò. c. cum quidam. §. vlt. c. 1. de iureiurand. c. venerabilem. de elect. Hostiens. Abb. & Doct. post gloss. ibi in capitu. quanto. de iureiurand. |

p. 222

vbi hanc secundam conclusionem expressim probarunt.

His suffragatur ratio satis sufficiens. Agitur siquidem in absolutione à vinculo iuramenti de religione, & spirituali quadam ac diuina obligatione, cuius remissio, aut absolutio, quoties ea necessaria sit, ad eum tantùm pertinet, ad quem cura religionis præcipuè spectat.

Tertium illud verè considerandum est, posse legem secularem ex ratione naturalis, diuini, & humani iuris, maximè Canonici, vel ex natura contractus, alteriúsue actus, cui accessit iuramentum, interpretari, fuerítne iuramentum licitum, quóue pacto sit intelligendum. Hæc autem conclusio ex eo constat, quòd Princeps secularis ac ciuilis Legislator ius habeat interpretandi humanas dispositiones, eorum inquam, in quos ius habet ferendi leges: ita quidem vt possit conuentionum, promissionum, testamentorum, & similium actuum verba interpretari. Item, idem Legislator discernere valet, an actus humani sint liciti, an Reipublicæ, cuius curam gerit, aduersi & contrarij. Alioqui si hoc ius Principi seculari negatum esse dixerimus, planè poterimus ab eo ius principatus, iusq́ue ferendi leges tollere. Nam potissimùm Legum latores hæc curant, quò Rempublicam quietiùs administrent. Iuramenta verò, quæ actibus humanis adscribuntur, eodem modo sunt regulariter intelligenda, quo ijsdem actus. Siquidem iurans nihil aliud iuramento promittit, quàm quòd simplici promiserat verbo: simplicemq́ue promissionem iuramenti religione confirmat. Vnde fit manifesta ratio, quæ ostendit, iuramentum intelligẽdumintelligendum fore iuxta interpretationem, quam actus ille humanus, cui adijcitur, ex legibus secularibus patitur. Deinde patet, ciuilẽciuilem Legislatorem ius habere declarandi, qualiter iuramentorum verba, quæ actionibus humanis adijciuntur, sint intelligenda: & an ea dispositio humana Reipublicæ, totiusq́ue communitatis bono contraria sit, & præiudicet. Sic denique satis iure probatur hæc tertia conclusio, ex qua plura deriuantur.

Primum intellect. ad text. l. vlt. ff. qui satisda. cogan. non enim secundum Iurisconsul. ibi videtur contra iuramentum fecisse, qui postquam semel iurauit in iudicio sistere, id ex concessa à iure causa agere omiserit. Nam nihil aliud hoc iuramento pollicitus est, quàm in iudicio sistere: hic verò actus sistendi in iudicio non ita superstitiosè intelligendus est, vt quolibet die, aut quolibet momento sistere quis teneatur, siquidem nec tenetur diebus feriatis, nec morbo graui impeditus, nec vocatus à maiori iudice in iudicio sistere. Habet sanè hæc promissio sistendi in iudicio varias conditiones ex legibus humanis, & secularibus, quibus iudiciorum ritus, & auctoritas submittuntur. Vnde iuramentum præstitum super promissione sistendi in iudicio, verè ita intelligendum est, vt qui iurauit nequaquam sistere teneatur in his casibus, quibus à Iure humano, & legibus secularibus immunis censetur ab obligatione sistendi in iudicio, etiam si sistere promiserit. Quod, vt eleganter explicat Fortu. in dict. tract. de vlti. fin. iur. illat. 20. deducitur à mente ipsius iurantis, qui iuratus sistere in iudicio minimè promiserit, nec intẽditintendit promittere quòd sistet in iudicio his diebus, quibus nec ius redditur, nec vlla ex parte commodè potest in iudicio præsens esse. Deinde propriũproprium iuramentum qui iurat, intellexit secundum iuris interpretationes, nec in alium sensum iurationem accepit, quod rectè fieri ab eo potuit, atque ideò non aliter est eius iuratio accipienda. capit. Quintauallis. c. ad nostram. de iureiurand. c. ex parte. cap. ad audientiam. de cler. non resid. l. si libertus. ff. de oper. libert. qua ratione Bald. in l. non dubium. col. pen. C. de legib. gl. in d. l. vlt. Et Doct. quidam ibidem falluntur, dum sentiunt in specie d. l. vlt. Ius Ciuile remittere iuramentum, & iurantem verè quidem periurum fuisse, sed tamen fictè iuris fictione periurum non esse. Hæc etenim est verè commentitia Iurisconsulti interpretatio. Nam inibi iurans periurus non est, nec in casibus, quibus iure redditur immunis à sistendo in iudicio, necessaria est remissio iuramenti: cùm id non obliget tunc iurantem. Est igitur propria interpretatio à Iure humano facta eius quidem actus, & promissionis, quibus iuramentum accessit.

Secundò, ex hac tertia conclusione colligitur propria ratio.

10

^† text. in l. vlt. C. de non num. pec. vbi qui iuratus promisit soluere centum sibi mutuo numerata, poterit nihilominus intra biennium opponere exceptionem non numeratæ pecuniæ, quam opponere potuisset, si simpliciter cauisset pecuniam mutuatam soluturum. Iuramentum enim in illius constitutionis responso intelligitur iuxta iurantis consensum ex legis ciuilis interpretatione deductum: non alia ratione quàm quòd hæc promissio de soluenda pecunia mutuata, fiat aut præsumatur facta spe futuræ numerationis, vt explicat Fortun. in l si vnus. §. pactus. numer. 11. ff. de pact. attigimus & nos obiter in 2. parte. Rubric. de testam. nume. 12. idem confirmatur: quia iuramentum intra limites consensus à lege præsumptos, & actus humani interpretatione constitutos addit obligationi religionis vinculum, non tamen hos limites excedit, secundum ea, quæ traduntur per Bartol. in l. Titia. §. Imperator. ff. de legat. 2. & in l. si quis pro eod. numer. 15. ff. de fideiussor. iurans equidem contractum literarum, & promittens pecuniæ solutionem, quamuis obligationi consentiat, sub spe tamen futuræ numerationis consensit, & ob illam causam, idcircò causa illa cessante, nec numeratione sequuta, rectè absque |

p. 223

labe periurij non numeratæ pecuniæ exceptionem obijciet, cùm ipse nec iurauerit, nec obligationi consenserit eo casu, quo pecunia numeranda non esset, quod animaduertendum est: nam id Ias. in l. si conuenerit. num. 16. ff. de iurisdict. om. iud. post Alex. ibi, & Imol. in capit. 1. de iudic. & in c. per tuas. de arbi. ac Dec. in d. c. 1. num. 23. videntur hac in specie adnotare. Illud tamen obiter adnotandum est, exceptionem non numeratæ pecuniæ apud Gallos non admitti, etiam intra biennium, etiam aduersus simplicem cautionem, vt testatur Rupellanus lib. 1. Forensi. Institut. cap. 35. nec apud Bituricenses teste Boërio in consuet. Bituric. tit. de iurisdict. cap. 8. nec ipse apud Hispanos vnquam vidi admissam fuisse ad effectum, vt creditori intra biennium incumbat onus probandi pecuniam verè numeratam fuisse. Sic deniq;denique d. l. vlt. C. de non numerata pecunia, quo ad istam quęstionem explicanda est omnino. Vnde eiusdem constitutionis respōsioresponsio tunc sanè obtinet, cùm quis iurauit se soluturũsoluturum, aut promissionem soluendi confirmauit iuramento: at si iurasset se recepisse mutuam pecuniam, exemptionem non numeratæ pecuniæ amittit, ne eam opponens veniat contra iuramentum, & alleget se fuisse periurum, quemadmodum in d. l. vlt. adnotarunt Bald. Salic. & Paul. Castren. Bald. item consil. 447. lib. 1. Alexan. in l. Seius & Augerius. colum. vlt. ff. ad l. Falci. Dec. in l. qui pecuniam. num. 4. ff. si cert. petat. quod Accur. communi omnium consensu receptus satis probat, ita intelligens d. l. vlt. Vnde manifestissimè errare vidẽturvidentur, quid l vlt. responsum etiam eo sensu accipiunt, vt de iuramento præstito circa numerationem etiam accipiatur: quo quidem errore labitur Ioan. Imo. in c. cùm cōtingatcontingat. nu. 85. ver. sed aduerte. de iureiur. & alij. quos optimè reprehendit Emanuel à Costa. in l. si ex cautione. C. de non numerata pecunia. Fallent. 9.

Tertiò, hinc apparet interpretatio text.

11

^† in d. l. adigere. §. vlt. ff. de iure patron. vbi Iurisconsultus iuramentum à liberto præstitum de non contrahendis nuptijs remittit, id est, iure remissum esse interpretatur. Nam si iuramentum id obligasset semel, certè non posset per legem secularem remitti. Sed quia id iuramentum nusquam obligauit, potuit lex humana interpretari, vim & potestatem iuramenti explicando, nullam ex eo constitutam fuisse obligationem. Hanc verò interpretationem Iurisconsultus exponit aucto ritate l. Iulię de maritandis ordinibus. Etenim conditio aut promissio de non contrahendis nuptijs, apud Roman. olim ita odiosa censebatur, Reipublicæq́ue & eius vtilitati contraria, vt à testamentis, alijsq́ue actibus omnino remitteretur, atque ea semota, purus manebat actus, ac si conditioni obtemperatum fuisset. l. mulieri & Titio. ff. de condit. & demonstr. l. 2. C. de indic. vidui. tollen. l. sed si hoc. §. fin. cum sequent. ff. de condit. & demonstrat. idemq́ue nos obiter adnotauimus in Epitome ad quartum librum Decret. 2. part. c. 3. §. 9. num. 11. & lib. 1. varia. resolut. capit. 19. num. 9. Igitur cùm actus hic, cuius meminit Iurisconsultus in dict. l. adigere. §. vltim. habeat promissionem contrariam vtilitati Reipublicæ, secundum iuris humani manifestam decisionem, necessariò sequitur, iusiurandum non posse illius actus, nec promissionis obligationem inducere, quandoquidem nemo possit proprio iuramento Reipublicæ, nec deniq;denique alteri priuato præiudicare. Ius namq;namque ciuile præcipuè ob vtilitatem reipublicæ promissionem de non contrahendis nuptijs palàm improbauit, eam esse reipublicæ perniciosam decernẽsdecernens, quamobrem nec iuramentum eam potuit honestam efficere: reg. non est obligatorium. de reg. iur. in 6. quod & ratione naturali probatur. actus siquidem Reipublicæ contrarius & perniciosus natura ipsa est improbatus, eo ipso quòd ea dictet vtilitatem communitatis omnibus alijs præferendam esse, cui quidem vtilitati, priuatorum consensus nocere iure non potest quacunque conuentione. l. filiusfamiliàs. §. veterani. ff. de procur. cum alijs, quæ notantur in l. si quis in conscribendo. C. de pact. cap. si diligenti. de foro compet. l. ius publicum. ff. de pactis. nec iuramentum quicquam facit hac in specie, cùm tractetur de iure publico, aut saltem alterius à iurante. cap. venientes. cap. cùm contingat. capit. intellecto. de iureiur. idcirco hæc est magis congrua interpretatio ad text. in dicta l. adigere. §. vlt. quam & Fortun. exposuit in dict. tractat. de vltim. fine. illatio. 20. optimè reprobans Accursium, & alios, qui in dicto §. vltim. adnotarunt, quo ad iuramenti remissionem legem habere vim Apostolicam: nam id falsum est, cùm non tractetur ibidem de absolutione à iuramẽtiiuramenti vinculo, sed tantùm de eius interpretatione.

Quartò, hinc constat defensio tex. in l. si quis inquilinos. §. vltim. ff. de legat. 1. quo responsum est, iuramentum nullam habere vim, nec obseruandum esse, quoties quod iuratur, bonis moribus aduersum est. Ea siquidem responsio conformis est iuri Pontificio & naturali, quibus est satis apertum, non debere iuramentum esse vinculum iniquitatis. Vnde si quod iuramento promittitur, iustitiæ, & bonis moribus contrarium est, dubio procul id non est seruandum. Nec video cur ius Ciuile hac in parte interpretari, & explicare non possit ea, quæ sunt bonis moribus contraria, cùm & Legislator secularis, quo ad Reipublicæ regimen verè interpretari possit iuris naturalis, præcepta, leges & statuta hac de re sancire, vt circa homicidium, adulterium, furtum, falsum testimonium, & his similia, quorum interpretatio necessaria est ad optimam Reipublicæ institutionem. l. vt vim. ff. de iusti. & iure. l. bona fides. ff. depos. nec hoc indiget maiori probatione, cùm |

p. 224

verè negari non possit: alioqui Legislatores seculares satis strictam haberent potestatẽpotestatem ferendi leges super actibus verè temporalibus: quod satis absurdum esset, alienumq́ue à diuina ac naturali institutione. At si semel à lege seculari fuerit definitum, aliquid esse contrarium bonis moribus, & planè iniquum, manifestè conuincetur, eum actum iuramento confirmari non posse, vt is licitus censeri debeat.

Principaliter quartò erit obseruandum, legem ciuilem, humanam quidem & secularem, ipsumq́;ipsumque principem posse iusiurandum remittere in ea materia, quæ ipsius principis, legisúe secularis potestati subijcitur. Nec remissio ista vim absolutionis obtinet, quia iuramentum sub hac conditione ligat iurātemiurantem, nisi princeps superior, cui iuramenti materia submittitur, aliud voluerit ac decreuerit: sicuti & illam conditionem iuramentum priuato præstitum semper patitur, nisi priuatus ille iuramentum remiserit. Hoc ipsum est, quod passim adnotatur, in quolibet quidem iuramẽtoiuramento intelligi exceptāexceptam superioris autoritatẽautoritatem, quo ad ea scilicet, quæ ad superioris potestatem pertinent: cùm illi per iuramentum præiudicium fieri non possit. cap. constitutus. de rescript. Quo fit, vt planè appareat ratio germana ad Iurisconsulti responsum in l. vltim. ff. ad munici. Si quis etenim iurauerit, se ordini non interfuturum, poterit princeps secularis hoc iuramentum remittere, si ille in magistratum ordinis, aut in decurionem fuerit electus. Nam hoc iuramentum præstitum in hac materia de ciuilibus magistratibus, ad quos subeundos Respublica & Princeps, qui eius administrationem habet, poterũtpoterunt quemlibet cogere ob vtilitatem publicam, hunc intellectum, hancúe conditionem patitur, nisi princeps aliud iusserit. aliter etenim esset iuramentum perniciosum, & vinculum iniquitatis. Sic denique est interpretandum quod vulgò dici solet, in omni quidem iuramento intelligi exceptam esse superioris auctoritatem. Atq;Atque ita defendi possunt aliquot iuris Cæsarei decisiones, quorum tutelam & defensionem diligenter suscepit Fortunius in dict. illat. 20. tametsi Panor. & alij in cap. tua nos, de decimis. existimauerint eas leges nullas omnino esse. Qua de re tractabitur in 2. parte huius Relectionis, cùm examinabitur regul. iuris Canonici, quæ dictat iuramentum contra bonos mores non esse obligatorium.

Quintò ex his manifestè constat, Ius Ciuile ac seculare posse leges statuere super puniendis periurijs, quod nos probauimus in Epitome ad quartum librum Decretalium, 2. part. c. 6. num. 20. notat idem Fortun. in dict. illat. 20.

Sextò hinc dubium est, an lex secularis possit tollere effectum iuramenti, cuius meminit text. in cap. debitores. de iureiur. nam Imbertus Rupell. libr. 1. Forens. Instit. cap. 33. testatur, eum effectum apud Gallos sublatum esse, quod non potest aliter defendi, quàm ex patientia. & quadam tacita episcoporum absolutione. aut tandem iudices negant actionem efficacem vsurario agẽtiagenti ad vsurarum solutionem, etiam si debitor eas fuerit iuramento præstito pollicitus, quod æquissimum est.

Septimò apparet, dubiam esse Galliæ praxim, cuius meminit Carolus Molinæus in additionibus ad Alexan. consil. 27. lib. quæq́;quæque nusquam recepit constitutionem Authent. sacramenta puberum. C. si aduers. vendi. vbi ratione iuramenti negatur minoribus ætate in integrum restitutio aduersus enormem læsionem, quam ætatis facilitate patiuntur in contractibus. Forsan enim ea praxis ob dissimulationem Romani Pontificis, & Episcoporum, excusationem habet, vel ex eo defenditur, quòd consuetudo forensis laicorum potuerit tollere à iuramento eam vim, & effectum, quem ei leges seculares dederant. Atque tunc ex ratione c. cùm contingat. c. debitores. c. si verò. de iureiurand. licet in integrum restitutio minori. qui iurauit, concedatur: nihilominus quia egit contra iuramentum, quod potuit seruare absq;absque interitu, & periculo salutis spiritualis, actor periurus censebitur. idcircò prior practici styli defensio magis applaudet.

Hæc diximus de legibus ciuilibus, quæ circa vires iuramenti disponunt. Nec enim possunt effectus iuramenti, quos habet ex lege naturali, diuina vel canonica, tollere, cùm isthæc materia præcipuè pertineat ad Romanos Pontifices, ob religionem iurisiurandi. text. celebris in cap. venerabilem. de elect. Qui licet probet declarationem iuramenti, an id licitum vel illicitum sit, ad Romanum Pontificem pertinere: ea tamen constitutio hac in parte procedit propter materiam subiectam, quæ ad summũsummum Pontificem pertinebat, non ad alium. quandoquidem nullus poterat de causa illa cognòscere, aut iudicare, præter Romanum Pontificem, ex eo, quòd ibidem ageretur de iuramento præstito super electione veri & iusti Imperatoris: non tamen ex hoc negatur in ea constitutione, ius interpretandi iuramenta, an ea licita sint, vel illicita, posse ad Principes & Legislatores seculares pertinere: tametsi verum sit ad summũsummum Pontificem maximè pertinere ius explicandi veros effectus iuramenti deducendos quidem à ratione legis naturalis vel diuinæ. Qui verò nosse cupit multa alia de hoc articulo, legat Fortunium in dicto tractat. de vltimo fine, illat. 20.

Cæterùm quia de absolutione ab obligatione voti & iuramenti tractauimus, operę precium erit expendere. an possit

12

^† quilibet prælatus absoluere, aut dispẽsaredispensare super voto pœnali, priusquam opus illud, quod sub pœna interdictum est, committatur. Et sanè si votum fiat alicuius operis absolutè, poterit super eodem voto dispensare is prælatus, qui ius & potestatem |

p. 225

habet super ea re, quæ in votum deducta est, dispensandi, vt si quis vouerit non ludere. Nam in omni voto quilibet episcopus dispensat, prærer votum religionis & peregrinationis Hierosolymitanæ, vt communiter receptum est. Et explicat diligenter Domi. Soto. lib. 8. de iustit. & iure. quæst. 4. artic. 3. vbi idem tradit in voto perpetuæ castitatis, & Romanæ, ac Compostellanæ peregrinationis. Quorum primum iure, duo verò vltima consuetudine asserit excipi ab Episcoporum dispensatione. At si in hunc modum votum conceptum fuerit, vt quis vouerit non ludere sub pœna religionis, aut Hierosolymitanæ peregrinationis, ante commissam pœnam poterit quilibet Episcopus, cui vouens subditus sit, dispensare ex causa quidem, post commissam autẽautem pœnam quidam censent, posse votum pœnale religionis, aut peregrinationis Hierosolymitanæ dispensari per EpiscopũEpiscopum, quamuis votum istud peregrinationis huius, vel religionis, nullius admittat prælati dispensationem, nisi ea concedatur à Romano Pontifice: quando votum hoc est absolutum. Differentiæ ratio inde sumitur, quòd vouens directè & absolutè religionem in animo habet, & desiderio illam profiteri vt rem sibi gratissimam, atque ideo votum deliberationem habuit perfectam. Sed qui vouit lege pœnæ religionem, aut peregrinationem, non habet animo ea quæ vouet, nec ideo promittit illa quòd sibi sint cordi: imò ad ea tanquam sibi ingrata & molesta, in pœnam obligari voluit: vnde forsan iusta causa est, quòd per Episcopum fiat, & concedatur dispensatio. His accedit, quòd forsan quibusdam videbitur, non omnia vota conditionalia & pœnalia, esse deliberatione iusta emissa: nam Ambrosius Catharinus contra Caiet. censet, non valere votum hoc: promitto ingredi religionem, si commisero adulterium, quod valere asserit Caiet. in summa, in verbo, votum. Nihilominus tutior est eorum opinio, qui censent adhuc in hoc casu post commissam pœnam necessariam esse Romani Pontificis dispensationem: quia iam est contracta ex voto obligatio ad religionem, cuius equidem voto derogare per dispensationem nemo potest, præter ipsum Romanum Pontificem. atque ita in hac quæstione visum est Dominico à Soto, in institutione de cauendo iuramentorum abusu, parte 1. capit. 9. Et lib. 8. de iustitia & iure. quæstio. 2. artic. 1. & quæstio. 4. artic. 3. Nec enim deficit promissio saltem implicita ad votum religionis, in huius quæstionis specie. Vnde par est, quòd obligationem ad religionem ex causa voti inductam esse iudicemus. Qua in re illud est obiter adnotandum, in quolibet voto, præsertim religionis, esse necessariam explicitam, aut saltem implicitam promissionem: nec propositum ingrediendi religionem, & in ea permanendi perpetuò sufficeret. text. elegans in c. literaturam. de voto. Aliud etenim est promittere ingressum, & professionem religionis, aliud habere propositum ingrediendi, profitendi, ac perseuerandi: Nam qui propositum habet, nec explicitè nec implicitè promittit professionem religionis, cùm aliud sit proponere, aliud deliberatè promittere, sicuti eleganter explicat Caiet. lib. 17. responsionum. capit. 7. Et Dom. Soto. d. lib. 8. quæst. 1. artic. 2. tametsi Doctores iuris Canonici interpretes non possint excusari à non satis diligenti huius articuli examinatione. sic sanè text. in cap. consulti. de regular. dum propositum absolutum sufficere censet ad perpetuam religionem, intelligendus est de proposito absoluto, ex quo tamen possit deduci saltem implicita religionis perpetuæ promissio, alioqui minimè conueniret ea responsio cum c. literaturam. Quòd si quis votum fecerit ingrediendi religionem, minimè pollicitus explicitè, vel implicitè perpetuam religionem, censetur vouisse secundum ius, vt tandem gaudeat anni probatione, intra quem possit pœnitere, si viderit eum statum sibi commodum, aut gratum non esse. sic enim Thom. censet in 2. 2. quæst. 189. artic. 4. quem sequuntur Deci. in cap. in præsentia. de proba. num. 55. Archi. in cap. scimus. 12. q. 1. Henric. in c. statuimus. colum. 3. de regul. & Florent. 3. par. tit. 16. c. 2. q. 4. Syluest. in verb. religio. 2. q. 19. & Ias. in l. si quis hæredem. nume. 13. C. de institut & substit. Ex mente tamen S. Thomæ deducitur secus esse dicendum, vbi quis votum fecerit, aut promiserit profiteri in aliqua religione, vel esse religiosum. quod & Syluest. notat. Imò si quis vouerit fieri religiosum, intelligitur votũvotum istud in anno quidem probationis: non tamẽtamen de perfecta & perpetua religione. Item si vouerit quispiam, esse religiosum, ea tamen intentione & mente, vt velit gaudere anno probationis, poterit intra annum ante professionem tacitam vel expressam à monasterio exire: sicuti vtrunq;vtrunque docere conatur Caiet. in d. art. 4. quæ omnia omninò notanda sunt ad perfectam voti obligationem, vt sciamus qua ratione teneatur quis ex deliberata promissione ad votum vel religionis, vel alterius boni, ac pij operis.

§. QVARTVS.

OBiter in præcedenti §. tractauimus de interpretatione iuramenti, iuxta consensum & mentem iurantis, atque item secundum ipsius actus iurati propriam conditionem & naturam: oportet tamen modò eādemeandem materiam iterum altius exponere, ab origine & radice deducendo, quid de hac re iura explicuerint.

Nam

1

^† illud iuris est apertissimi, iuramentum propriam assumere naturam actus, cui apponitur, & secundum eam intelligendum omnino esse. Hoc probatur in d. l. vlt. C. de non numer. pecun. vbi iuramentum, quo quis iurat soluere pecuniam sibi mutuò numeratam, eam conditionem habet, vt intra biennium possit qui iurauit opponere exceptionem non num. pecun. sicuti paulò antè dictum est. Hæc siquidem promissio soluendi pecuniam numeratānumeratam, propriam hanc naturam habet, quòd possit intra biennium obijci exceptio non nume. pecu. idem constat in c. quemadmodum. de iureiur. Etenim qui iurat aliquam in vxorem se ducturum, non tenebitur eam vxorem ducere, si post hanc promissionem ipsa fuerit fornicata, quia huius sponsalitiæ promissionis illud proprium est, quòd sponsa nōnon fornicetur: igitur iuramentum non mutat hanc propriam huius actus naturam. facit optimus tex. in l. vlt. C. de lib. caus. Sed ne quis mihi statim obijciat plures effectus, quos contractus iurati habent, quosq́;quosque minimè habuissent absq;absque iuramento, inquirere necesse est huius conclusionis verum intellectum. Et sanè ita est hæc propositio accipienda, vt de natura propria. & à primordio ipsi actui conuenienti, non de accidentali intelligatur. sic deniq;denique iuramentum assumit actus naturam primordialem, vt ita loquar, non accidentalẽaccidentalem: ea siquidem propter vim iuramẽtiiuramenti plerunq;plerunque mutatur, quod satis euidenter ex multis apparebit, quæ de effectibus iuramẽtiiuramenti traduntur, & à me statim tradentur: & hoc probatur eleganter autoritate Iurisconsulti. l. item veniut. §. cùm prædixerimus. ff. de pet. hæred. vbi distinctio maxima fit inter ea, quæ ab initio naturaliter insunt actui, & ea, quæ ex accidenti ei conueniunt: vt actio alteri subrogata secundum primordialem naturam, non secundum accidentalem subrogetur. notat gloss. in l. certi condictio. in princ. ff. si cert. pet. cuius præter Bart. & Doct. ibi meminit Bal. in cap. vlt. col. 3. de iureiur. idem Bald. in l. vnica. §. sed si non. C. de rei vxo. actio. eius tamen intellectum examinat Zasius lib. 1. singul. respons. ca. 14. ex quibus communi omnium consensu receptum est iuramentum naturam primordialem actus, cui accessit, sequi: non accidẽtalemaccidentalem, quod notant in specie Aret. col. penult. & Deci. num. 23. in c. 1. de iudic. & ibi Alcia. num. 46. Sed tamen dubitatur, quæ dicantur naturalia & accidentalia contractus, vel actus alicuius? Bald. equidem in l. 1. col. 1. C. commodat. eleganter ac subtiliter scribit, ea, quæ veniunt accidentaliter triplici ratione contingere, ratione equidem moræ, culpæ, vel conuentionis ea verò dici naturalia, quæ procedunt virtute quadam ab initio à propria rei specie. cui cognitioni plurimũplurimum accedit text. in l. pacta conuenta. ff. de contrah. emption. & in dict. §. cùm prædixerimus. vbi gl. hoc ipsum sensit, Sic sanè secundum hanc traditionem aduertendum erit in actibus iuratis ad ea, quæ ex natura. vel ex accidenti eidem actui conueniant. Vt deniq;denique sit omnino compertum iuramentum alicui actui accedens, sequi naturam ipsius actus principalis, in quo interponitur, quod non semel ex d. l. vlt. adnotauimus. Cuius ad hoc meminere Bal. in c. cùm omnes. col. pen. & c. quæ in ecclesiarum col. 5. de constitut. Abb. in c. cùm contingat. de iureiurand. nu. 14. text. elegans, sicuti Ias. ibi notat, in l. sed etsi possessori. §. item si iurauero. ff. de iureiur. Quibus & illud suffragatur, quòd iuram entum non auget obligationem, nec consensum, sed ei tantum intra limites suos manẽtimanenti addit religionis vinculum, quod voluit Bald. in l. si procurator. col. 3. vers. & prædicta sunt vera. ff. de condic. indebit. Nam qui iurat actum aliquem, nisi aliud expressim addiderit, illum iurare intelligitur iuxta sensum, naturam, & qualitates proprias, quas ille actus habet ex natura sua, secundum leges humanas. arg. l. Titius. in fin. ff. ad Trebel. Quamobrem præter multa quæ de interpretatione iuramenti hac in parte adduci possent, duo tātùmtantum generaliter adnotabimus. Primum quidem iuramentum esse intelligendum secundum naturam, conditiones & qualitates, quas actus, cui accessit ab exordio, ex proprietate eiusdem per legẽlegem Canonicam & Ciuilem consequitur. Secundum, omnino iuramentum ita intelligendum fore, vt nullam interpretationem præter consensum iurantis patiatur. capit. Quintauallis. de iureiur. cap. cum iuramento. de homi. notatur in c. veniens. de iureiur. Ex quibus aliquot inferam: nam de effectibus, qui procedunt à religionis vinculis, passim à Doctoribus traditur.

Primùm quidem hinc colligitur vera

2

^† interpretatio text. in l. quoties. C. de rei vendic. ex qua si quis domum Titio vendiderit primò, & deinde eandem Sempronio vendat, & tra|

p. 227

dat: dominium huius domus in Sempronium transfertur, nec Titius poterit aduersus secundum emptorem agere. Nam etiam si prior venditio iurata fuerit, nihilominus eadem decisio obtinebit, cùm natura contractus emptionis & venditionis ea sit, vt ante traditionem dominium in emptorem minimè censeatur translatum, donec perfecta traditio fiat: & idcirco si res vendita alicui, alteri ante traditionem vendatur, & eidem tradita fuerit, hic secũdussecundus emptor efficitur perfectus dominus rei emptæ. l. 1. cum alijs ff. de actio. emp. atque ita d. l. quoties. intellexit Ioan. Imol. in c. cùm contingat, de iureiur. num. 81. quem sequuntur Ias. in ead. l. quoties. num. 36. Hippo. in l. qui duobus. numer. 9. ff. de falsis. & Ludo. Gozad. in consil. 14. num. 2. eandem opinionem & nos probauimus in Epitome ad 4. libr. Decret. 1. part. cap. 5. num. 9. cui accedit text. in cap. sicut. de spons. qui probat, sponsalia etiam iurata, per subsequens matrimonium dissolui.

Secundò infertur maxima extensio ad text. in cap. cùm locum. de spons. Ex quo patet, matrimonium metu contractum nullum esse ipso iure, id etenim verum est, etiam si contractus is coniugalis iuratus fuerit. Nam id iuramentum, licet alioqui metu præstitum validum sit ipso iure, donec absolutio ab eo præstita fuerit, accedẽsaccedens contractui coniugali eius naturam sortitur, vt ratione metus nullum sit ipso iure, nec absolutionem exigat, quia materia subiecta, quæ speciali quadam ratione omnino liberum consensum requirit, operatur quòd iuramentum prorsus sit nullum. quemadmodum latiùs disputaui in 2. parte Epitomes. capit. 3. §. 5. num. 2.

Tertiò ex præmissis deducitur ratio eius opinionis, quam Bartol. explicat in l. Titia Seio. §. Imperator. q. vlt. ff. de legat. 2. vbi Bald. & Cuma. post eũeum existimant,

3

^† donationem etiāetiam iuramento pręstito firmatam posse reuocari, si donator post eam liberos habuerit, secundũsecundum l. si vnquāvnquam. C. de reuocan. donatio. ex qua constat, donationis cuiuslibet proprium esse, quòd ea reuocetur, si donator liberos habuerit. vnde cùm iuramentum appositum donationi sequatur naturam & proprietatem eiusdem, satis constat, non deficere propter iuramenti adiectionem hanc donationis proprietatẽproprietatem, & naturam primæuam. Quam opinionem sequuntur plures, quos refert Andreas Tiraquel. in d. l. si vnquam. in principio. numer. 168. ex quibus apparet eam communem esse.

Quartò, ex his poterit perpendi veritas eius resolutionis, quam in rubr. de testament. 2. parte. num. 10. explicuimus circa duarum quæstionum dubitationem. Quarum prima est de donatione iurata inter virum & vxorem, an ea habeat conditionem istam, quòd præmoriatur donatario donator? Altera quidem est de donatione causa mortis etiam iurata, an possit ad mortem vsque reuocari? Nam harum controuersiarum definitio ex eo pendet, an iuramentum tollat harum donationum propriam naturam, quod inibi latè tractauimus.

Quintò ab eadem radice procedit, quod Bald. scribit in cap. ex rescripto. de iureiurand. existimans, fideiussorem

4

^† cum iuramẽtoiuramento promittentem se soluturum creditori, quicquid à debitore principalis is adsequi non possit, teneri omnino ad solutionẽsolutionem debitæ pecuniæ, etiam nulla facta excussione. Etenim si vires iuramenti rectè perpendamus, manifestè apparebit, falsam esse hanc Baldi sententiam. beneficium siquidem excussionis hac in specie non tantùm ex conuentione hominis, sed ex propria natura, & primæua contractus deducitur, ac oritur. l. decem. ff. de verborum obligat. l. 1. C. de conueni. fisci debit. l. vltim. in princip. ff. si cert. petat. quo in loco Alexand. Iason & Decius, Baldi opinionem falsam esse asseuerant, ea ratione, quòd iuramentum sortiatur planè qualitates, & conditiones eius actus, cui accedit dict. l. vltim. C. de non numer. pecunia. cap. ex parte de cleri. non resid. imò & fortiori casu dicendum erit, quemcunque fideiussorem habiturum esse beneficium excussionis. & authent. præsenti. C. de fideiussori. etiam si contractum fideiussionis iurauerit, cùm hoc beneficium cuilibet fideiussori ex natura contractus competat. quod eleganter Bald. sibi contrarius docet in capitul. cùm contingat. de iureiurand. 7. conclusione, dicens, ex instrumento propter iuramentum oriri obligationem fideiussoriam cum omnibus qualitatibus & beneficijs, quæ habent aliæ obligationes fideiussoriæ. Vnde palàm voluit Bald. beneficium excussionis minimè tolli per iuramentum, quam sententiam iterum sequuti sunt Barbat. in consilio 43. lib. 2. num. 10. Andr. Alciat. in dicto capitul. cùm contingat. numero 174. Tiraquel. in d. c. si vnquam. in princip. numero 147. tametsi Baldum in dicto capitul. ex rescripto. sequantur Alexand. in consilio 29. lib. 7. colum. vltim. & Hippo. in rub. ff. de fideiussorib. numero 9. tenentes, beneficium excussionis excludi per iuramentum ipsius fideiussoris contractum iurantis, ex ratione text. in capitul. ex rescripto. cui responderi poterit in eo text. quod dicitur iuramentum seruandum fore, intelligendum esse seruato ordine compulsionis, vt prius. fiat excussio in principalibus debitoribus: & demum fideiussores compellāturcompellantur soluere: quemadmodum eam decisionem intellexit Barbat. in d. consil. 43. col. penult. lib. 2.

Sextò hinc deducitur, an verum sit quod idem Bald. docet in c. querelam. de iureiur. asseuerans,

5

^† emphyteutam, qui pensionem constitutam in cōtractucontractu pro re data in emphyteusim soluere iurauerit, pręcisè teneri ad solutionem, ita quidẽquidem, vt emphyteusim amittat si non |

p. 228

soluerit pensionem, etiam biennio nondum elapso, quod probatur arg. tex. in l. si quis maior. C. de transact. quo sancitum extat, eum qui contractum, seu conuentionem seruare iurauerit, commodo eiusdem contractus cariturum, si iuramentum non seruauerit: quamobrem Bald. sequuntur Alex. consil. 85. lib. 1. idem Alexand. & iuniores in d. l. si quis maior. Catellia. Cott. in memoralib. dictione, emphyteuta. Francis. à Ripa in capit. 2. de rescriptis. colum. 5. Hippo. singul. 226. & est communis opinio, sicuti eam sequutus asserit Ludouic. Gozadi. in consil. 57. colum. 3. & penult. eamq́ue vt communem seruari in prætorio Rotæ testatur Guiliel. Chassad. decisione 2. tit. de iureiur. quo in loco scribit communi sentẽtiasententia receptum esse, quòd d. l. si quis maior. locum habeat in quocunque contractu. Contraria sententia verior profectò videtur propter naturam ac proprietatem huius contractus emphyteutici, cuius proprium est, non amitti emphyteusim, ob non solutam pensionem intra biennium. capit. potuit. de locat. l. vltim. C. de iure emphyt. Hæc verò proprietas non tollitur per iuramentum, quia ex huius contractus specie descendit, vt in simili dicebat Bald. in l. 1. C. de commodat. Sic sanè hanc Baldi opinionem improbant Carolus Molinæus in dict. Alexand. consilio 85. in prima additione. & Curtius Iunior, in dicta l. si quis maior. numer. 30. Nec oberit eadem responsio dict. l. si quis maior. quia etiam si in omnibus, & quibuscunque contractibus locum haberet, esset tamen intelligenda eo quidem sensu, vt iuramentum acciperet omnes conditiones, quas contractus, cui accedit iure ipso, ab exordio recipit: sicuti superius iam satis dictum est. Præsertim eiusdem constitutionis decisio cessat, parumq́ue nobis nocet, si teneamus eandem responsionem solum procedere in contractu transactionis, non in alijs, quasi ea responsio speciale quid contineat in transactionis contractu, secundum Riminal. Parpaliam & Alciat. ibi. Corne. consilio 246. libro tertio. Carolus Molinæus in dicto consilio Alexand. 85. qua ratione mihi displicet, quod Matthæ. Mathes. adnotauit in notab. 50. scribens, venditorem ab actione euictionis liberum omnino esse, si emptor minimè soluerit intra diem constitutum precium, quod promisit & iurauit soluere, licet post diem nihilominus id soluerit. Etenim falsam esse censeo hanc sententiam, tametsi ea procedat à communi Doctor. opinione, quæ asserit dicta l. si quis maior. obtinere in omnibus contractibus, & conuentionibus iuratis. Fit igitur ex his, non esse veram Baldi assertionem in dicto capit. querelam. imò, ni fallor, existimo ex mente illius capitis deduci posse contrarium, siquidem post biennium à cessatione solutionis pensionis agitur ibi ad priuationem rei, cuius ratione soluere pensionem iurauit condemnatus. Etenim quòd emphyteuta non possit ob cessationem pensionis soluendæ priuari emphyteusi intra biennium, proprium est eiusdem contractus, ab eius exordio & natura, non ex accidenti.

Septimò ex prænotatis infertur intellectus ad text. in capit. vltim. de emption. & venditio. atque ad omnia iura, quibus statutum est, venditorem teneri de euictione, si requisitus admonitusq́ue non defenderit emptorem conuentum rei vendicatione, ad rei venditæ restitutionem. Etenim quibusdam placet ratione iuramenti omnino teneri venditorem etiam non admonitum defendere emptorem, si sciuerit, ei litem motam fuisse. quod Imol. voluit in l. quod te mihi. ff. si cert. petat. cuius opinionem ipse examinaui lib. 3. variar. resolut. c. 17. num. 5.

Octauò illud hac ex causa in examen incidit, an qui promisit cum iuramento aliquid facere, teneatur, & cogendus sit precisè facere, an satis ei sit, si velit soluere id, quod alterius hac de re intersit? Nam iure ciuili

6

^† qui tenetur facere non cogitur præcisè ad factum: sed liberatur si velit præstare interesse. l. stipulationes non diuiduntur. ff. de verborum obligat. l. si quis ab alio. ff. de re iudicat. At si promissio fuerit iurata, tenebitur promittens, & præcisè erit cogendus facere. gloss. celebris in l. si pecuniam. in principio. ff. de condict. caus. dat. quam dicit singul. Imol. in capit. 1. colum. penult. de iudic. Ias. in §. actionum. colum. 8. de action. Idem Iason, dicens hanc esse communem opinionem, in dicta l. si pecuniam. Idem Iason & Doctor. in dicta l. stipulationes non diuiduntur. gloss. similis in capit ex literis. in 2. de sponsalibus. quam Præposit. ibi ad hoc notat. text. optimus in capitul. querelam. vbi Anton. ne prælat. vices suas. Aretin. in capitul. primo. de iudic. colum. penult. eandem opinionem latè defendit Fortuni. in capitul. 1. numero 17. de pact. Aduersus tamen hanc communem conatur tenere Corne. in consilio 246. libro quarto, tenent Anania in dicto capitul. querelam. & Matthæ. Afflict. decisione Neapolit. 295. sensit Decius in dicto capitulo primo, de iudic. numero 23. ea ratione, quòd iurans aliquid facere, videtur iuramentum fecisse iuxta qualitates huic obligationi, & promissioni iure accessorias, cum ea scilicet facultate, quòd liberetur præstando interesse, si nolit agere, nec consensit præcisæ promissioni: denique ex eo quòd iuramentum naturam actus, cui accedit, sortitur. Huic verò rationi, si res ista exactè perpendatur, facillimè respondetur. Nam promissio faciendi ex propria natura habet consensum, & necessitatem præcisè faciendi: hoc etenim secundum propriam verborum significationem hæc promissio inducit, ex accidenti tamen, hoc est, ex mora, quia promittens facere non vult, ad interesse tenetur: vnde cùm hæc obligatio ad interesse in promissionibus facti sit ex acci|

p. 229

denti propter moram, minimè erit iuramentum secundum eam intelligendum, sed secundum primæuam obligationis naturam, quemadmodum Aretin. respondet in dict. capit. primo, de iudic. colum. penultim. possumus aliter huic obiectioni satisfacere, si præmittamus. ob religionis causam iuramenta intelligenda fore potiùs iuxta iura Pontificia quàm secularia: quemadmodum superiùs probatum est, atque ideo verum erit, quoties hac in parte ius Cæsareum iuri Pontificio contrarium fuerit, standum esse iuri Pontificio, & tamen iure Canonico absque iuramento, si quis facere promiserit, præcisè facere cogitur. argum. text. in capitulo primo. & capitul. qualiter. de pactis. idque expressim notant Abbas, in capit. per tuas. colum. 4. de arbitr. & in capitulo, veniens. de iureiur. Roman. in dict. l. stipulationes non diuiduntur. & ibi Iason numero 33. Anton. Burgens. in rubric. de emption. & vendition. columna secunda. & Fortun. in capitulo primo, de pactis. numero 19. Igitur licet iure ciuili nemo sit cogendus præcisè ad factum, sed liberetur præstando interesse: attamen quia iure Pontificio, secundum quod iurati contractus sunt interpretandi, promissor facti præcisè agere compellitur, consequens est, ratione iuramenti, etiam à iudice seculari promissorem cogendum fore præcisè facere, cùm hæc promissio potius sit intelligenda iuxta naturam actui iure Pontificio, quàm Cæsareo conuenientem in ea specie, quæ variè ab vtroque iure intelligitur.

Hæc verò communis sententia, quæ dictat, cogendum esse præcisè agere eum, qui facere cum iuramento promiserit, procedit, modò qui iurauit possit facere, quod iuratus promisit, sitq́ue illi possibile hoc factum, vt latè notat Aymon Sauilli, in consil. 12. pluribus hanc opinionem comprobans.

Atque hæc notanda sunt, licet Ioan. Andre. in dicto capitul. qualiter. & Felin. in dicto capit. 1. de pactis. numero 9. tenuerint, etiam iure Canonico promissorem facti omnino liberari, si velit præstare id quod interest: nec cogendum esse præcisè facere, per text. in capit. dilecti. de arbitris. cui respondetur ibidem, ideo non cogi quem præcisè ad factum, sed liberari præstatione pœnæ, quia alternatiuè censetur obligatus ad factum, vel ad pœnam, qui facere sub pœna promisit.

Nonò eadem ferè ratione controuertitur

7

^† interpretatio textus in l. si conuenerit. ff. de iurisdict. omnium iudic. vbi Iurisconsultus respondit, pactum prærogatæ iurisdictionis tolli per pœnitentiam prorogantis ante litem contestatam. Nam si pactum istud fuerit iuramento firmatum, quibusdam placet, non est locum pœnitentiæ: quod notant ex religione iuramenti Imol. & Aretin. in capit. primo, de iudic. Angel. Fulgosi. Paulus de Castro. Alexand. & Iason. in dict. l. si conuenerit. col. 2. quorum opinio communis est, vt fatentur Decius in d. capitulo primo. numero 23. & ibi Alciat. numero 45. in repet. qui eandem opinionem sequitur: & probatur ista pars per rationes præcedentis conclusionis: & deinde quia huius promissionis & prorogationis propria natura est, quòd omninò seruetur: tametsi ex accidenti, ne quis cogatur coram iudice non suo litigare admittatur pœnitentia. Et quia Anton. Abb. & Dec. in dicto capitul. 1. numero 23. contrariam sententiam veriorem esse existimant, tenentes, pactum prorogatæ iurisdictionis, etiam iuratum, ante litem contestatam per pœnitentiam prorogantis tolli: existimo communem opinionem veriorem esse duabus quidem rationibus, quæ licet alioqui dubiæ sint, vt quidam arbitrantur, attamen plurimum earum authoritas persuadebit, ob religionem iuramẽtiiuramenti non esse admittendam pœnitentiam. Primùm, quia adhuc iure ciuili pœnitentia prorogantis minimè tollit prorogationis pactum, etiam ante litis contestationem contingens. Nam dict. l. si conuenerit, intelligẽdaintelligenda est de voluntate vtriusque paciscentis mutata: siquidem vterque inuito iudice, de cuius honore agitur, mutare poterit voluntatem: nec Iurisconsultus inibi loquitur de mutatione voluntatis vnius tantùm: sed inquit, si mutata fuerit voluntas, vnde absolutè de vtriusque voluntate mutata vera est interpretatio, quod eleganter in d. l. si conuenerit. notauit Alberic. & post eum Deci. in dicto capitul. primo. de iudic. numero 19. Andre. Alciat. ibi. numero 32 idem Alciat. lib. 2. Paradox. capit. 17. & Coras. lib. 4. Miscella. capit. 5. atque hæc ipsa opinio maximè probabilis est, ne dicamus ita facilè iudicium, & pactorum authoritatem eludi, si permiserimus, pœnitentia vnius tantum pactum prorogandæ iurisdictionis, aut non declinandi iudicis alieni iurisdictionem tolli. Nec in praxi admittenda foret responsio Iurisconsulti, si quis post pactum prorogandæ iurisdictionis alicuius iudicis, quæ prorogari potuisset, etiam ante litem contestatam pœniteret. Secundò illud ad hanc probationem adducitur, quod quidam asseuerant tenentes, iure Pontificio in specie d. l. si conuenerit, etiam si ea secundum communem intellectum accipiatur, non esse locum pœnitentiæ, atq;atque ideo inter ius Canonicum & Ciuile distinguendum esse opinantur. Alexand. in dict. l. si conuenerit. 3. Fall. Bald. in l. si quis in conscribendo. C. de episcop. & clericis. Dec. in dicto capitulo primo, de iudic. numero 8. ea quidem ratione, quia secundum communem sententiam Alberic. Barto. & aliorum, in dict. l. si conuenerit. Abb. in dicto capitulo primo. vbi Dec. numer. 20. scribit eam communem esse dicta Iurisconsulti responsio procedit in pacto nudo, |

p. 230

quod iure ciuili actionem non producit: quasi secus sit in stipulatione. Et licet Iason in dict. l. si conuenerit. num. 28. post Petrum, & Cynum, in l. si qui ex consensu. 3. quæst. C. de episc. & cleri. Ioan. Andre. in Specul. titul. de iudic. comp. adit. §. 1. & Alciat. in repet. cap. 1. de iudic. num. 38. teneant aduersus communem, Iurisconsulti responsum, in d. l. si conuenerit. etiam procedere si prorogatio fiat per stipulationem quod mihi verius apparet, quicquid enim sit de illius responsi principali intellectu, ipse opinor, nihil referre, fiat ea prorogatio per pactum nudum, an per stipulationem: nihilominus apparet ex his, quàm variè d. responsum eius interpretes acceperint, vt tandem ratione iuramenti iustè possimus pœnitentiam minimè admittere: cùm iuramentum sit secundum iura Pontificia interpretandum: iure autem Pontificio, imò & Cæsareo dubium sit, an possit pactio illa prorogandi iurisdictionem ante litem cōtestatamcontestatam pœnitentia tantùm prorogantis tolli.

Decimò hinc satis poterit disputari propria & vera examinatio text. in capit. ad nostram. de iureiurand. cuius decisio elegans est, & egregiè probat eum, qui datis creditori pignoribus iurauerit,

8

^† quantitatem mutuò datam se soluturum, teneri præcisè ad eius solutionem, nec posse obijcere fructuum ex pignoribus perceptorum computationem in principalem sortem. Etenim ea constitutio videtur iuramentum interpretari contra naturānaturam propriam contractus mutui & pignoraticij. Est nanq;nanque propriũproprium contractus mutui datis pignoribus, quod fructus percepti ex eisdem in sortem principalem imputentur, vtque ipsam extenuent. l. 1. C. de pignor. actio. l. 21. titul. 13. part. 5. capit. 1. 2. & cap. conquestus, de vsur. cap. cùm contra. de pignorib. Alioqui esset cōtractuscontractus vsurarius, adeò quidẽquidem, quòd si debitor in cōtractucontractu mutui datis pignoribus donationem fecerit creditori fructuum, quos ex pignore percipiet, etiam ob merita præsumetur omnino contractus vsurarius: quod notat Domini. in consilio 12. imò si creditor ex pignore fructus perceperit excedentes ipsam sortem, tenebitur debitori simul cum pignore restituere, quod ex fructibus vltra sortem habuit, secundum Bald. in dict. l. 1. C. de pignor. actio. notatur in d. c. cùm contra. & per Ana. in d. c. 1. de vsur. Nec tantùm fructus percepti sortem extenuant, sed & percipiendi, id est, qui per creditorem potuissent percipi. gl. in d. c. cùm contra. & in d. l. 1. text. opt. in dict. l. 2. de pigno. actio. & in l. 2. C. de part. pigno. notant Alexand. in l. apud Iulianum. §. 1. ff. de legat. 1. Anania in d. c. 1. de vsur. Sed quia Host. in sum. tit. de pigno. §. quando efficaciter. vers. sed nunquid. Pau. de Cast. in d. l. 1. C. de pig. act. & Rauen. in d. c. 1. contrariũcontrarium tenere videntur, existimantes, creditorem solùm de fructibus perceptis, non de percipiendis teneri: oportet distinguere secundũsecundum Abb. in d. c. 1. & in d. c. cùm cōtracontra. NāNam si cōtractuscontractus mutui, & pignoris factus est gratia vtriusq;vtriusque, vt in dubio præsumendũpræsumendum est, tũctunc tenetur creditor ad fructus, quos potuisset ipse percipere, non tantùm ad perceptos. Quòd autem communiter hic contractus fiat gratia vtriusque, probatur in §. vltim. quibus mod. re contra. obligat. quo quidẽquidem casu tenetur quis de dolo, lata, & leui culpa. Sed si fiat contractus pignoris gratia debitoris tantùm, quia creditor nolebat pignus, nec id petebat: tenebitur quidem de perceptis tantùm, aut de his, quos omisit percipere dolo, aut lata culpa, iuxta distinctionem text in regul. contractus. ff. de regul. iur. quòd si domus data fuerit in pignus, & actum sit, vt eam creditor habitaret, tenebitur creditor ad pensionem, quam ipse solitus erat soluere: non ad eam, qua pro conductione domus ab alio percipere potuisset. l. si ea. in 1. C. de vsur. Paul. Castrens. in l. 1. C. de pignor. actio. fructus verò in sortem computandi planè sunt ab ipso creditore ex pignore percepti, vt modò diximus: & præterea à debitore creditori præstitæ operæ, quæ communiter æstimationem pecuniariam patiantur. l. vltim. C. de capti. & postlimi. reuer. l. 11. titul. 29 part. 2. text. in d. cap. 1. de vsur. & in d. l. 2. C. de pig. actio. notat Iason in §. in bonæ fidei. num. 65. Instit. de actionib. quòd si ita proprium huius contractus est, fructus in sortem computari, mirum profectò videtur, quòd in d. c. ad nostram. responsum est. Et tamen ex ea decisione frequenter adnotatur,

9

^† quòd si quis iurauerit centum Titio soluere, non poterit compensationem obijcere, etiam eius quantitatis, quæ certa ac liquida sit, quasi iuramentum sit in specifica forma obseruandum. c. debitores. de iureiur. compensatio autem non est vera, sed ficta solutio. l. si cum filio. ff. de compen. idem probat tex. in l. 3. ff. eo. Ideo inquit Iurisconsultus, compensatio necessaria est, quia interest nostra potius non soluere, quàm solutum repetere. Igitur qui compensat, minimè soluit saltem iure. facit ad hoc text. optim. in l. Iulianus. ff. de condit. & demonstrat. ibi, quasi dederit. Et quibus hunc effectum tribuendum esse iuramento censent Innocent. Hosti. Ioan. Andr. Collectari. Anto. & in specie Imol. in d. c. ad nostram. Matthe. notab 54. Are. consil. 100. longitudo. col. 2. Zasius in §. in bonæ fidei. num. 27. de actio. Corset. in repet. rub. de iureiur. priuil. 15. quorum opinio communis est, vt eam sequuti fatentur Felin. in d. c. ad nostram. col. vlt. Ias. in d. §. in bonæ fidei. col. penul. & idem in l. eum qui. §. si iurauero. ff. de iureiur. colum. 2. Ludouic. Gozadi. consil. 69. colum. 1. Andr. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 3. gloss. 3. num. 6. vbi plures ad hoc authores allegat Socin. item in l. Iulianus. ff. de condit. & demonstr. fatetur hanc sententiāsententiam communem esse. Huic opinioni adhuc suffragat̃suffragatur quod iuris est apertissimi, nẽpenempe |

p. 231

compensationem opponi non posse aduersum eum, qui depositum repetit. l. penul. C. deposit. l. vltim. C. de compensat. c. vlt. §. sanè. de deposito. Regia lex 5. tit. 3. & l. 27. tit. 14. part. 5. ob maximam fidem, quam depositarius tenetur deponenti seruare, eo quòd plurimum ei crediderit, glos. in l. hoc negotium. ff. de compen. Ang. & Ias. num. 10. in d. §. in bonæ fidei. igitur & ratione iuramenti mirum non est idem statui, propter eius maximam religionem.

Cæterùm contraria sententia placuit Barto. in l. amplius. ff. rem rat. habe. vbi tradit, eum qui iurauit soluere, non esse periurum, si compensationem obijciat. quod & idem voluere Angel. & Cuman. ibi. Ioan. Faber in d. §. in bonæ fidei. colum. 4. & Platea ibi. col. 1. Bald. in d. cap. ad nostram. & ibi Panormitan. colum. vlt. idem Panormitan. in capit. cùm dilectus. colum. 8. de ordin. cognit. idem in capit. cùm inter. de exception. numero 24. Alexand. consil. 12. col. vltim. libr. 2. Imola sibi contrarius in dict. l. Iulianus. ff. de cond. & demonst. & Carol. Molin. in tractat. de contractib. q. 43. qui testatur hanc opinionem esse communem apud Legistas: licet fateatur priorem à Canonistis magis receptam esse, quemadmodum paulò antè tradidimus.

His authoribus adstipulantur plura. Primùm text. celebris in l. 4. §. soluisse. ff. de re iudicat. Soluisse, inquit Iurisconsultus, accipere debemus non tantùm eum, qui soluit, verùm omnem omninò, qui ea obligatione liberatus est, quo in loco dictat text. eum omnino soluere, qui liberatus sit ea obligatione: idq́ue verè, ac ipso iure, iuxta gloss. de dictione omnino. in l. 1. §. si pecuniam. ff. deposit. gloss. in l. obsignatione. C. de solut. notat Bart. in l. 1. ff. iudi. solui. Sed qui compensat, liberatur. l. si ambo. ff. de compensat. ergo is omnino, ipso iure, & verè soluisse intelligitur. Maximè, quia ipso iure compensatio fit quantitatis, cum quantitate etiam ad liberandum pignus. l. si constat. & ibi gloss. C. de compensat. Secundò illud potissimè adduci poterit, quod ex eodem §. soluisse, aliter deducitur: nempe quo ad rei iudicatæ exequutionem & solutionem eius causa faciendam sufficere compensationem: quod latè notat & tradit Felin. in capit. suborta. dere iudic. colum. 2. Tertiò idem comprobatur authoritate text. in l. si debitor. ff. qui potio. in pign. hab. Nihil enim, inquit, interest compensare, an soluere. Deinde & quartò eadem opinio potissimè instruitur ex eo, quòd debitor facto creditoris, qui quod debet, non soluit, impeditur: imò iam impeditus fuisse videtur, quominus sua die soluat: & sic inutilis est actio ei per quem stat. l. potior. in fine. ff. qui pot. in pignor. habe. Quintò idem constat ex l. dedisse. ff. de verborum signif. & in l. vel permutauit. ff. de lib. caus. vbi dedisse intelligendus est, qui compensauit. Sextò huic opinioni plurimum accedit, quòd licet iuramentum sit strictè, & in specifica forma seruandum, nihilominus iuramentum de soluẽdosoluendo satis seruatur per compensationem, quia conditiones sunt adimplendæ in forma specifica, nec per æquipollens satis est eas seruari. l. Mæuius. & l. qui hæredi. ff. de condi & demonstra. & tamen conditio soluendi impletur per compensationem. l. si peculium. §. de illo. ff. de statu. lib. vers. quòd si hæredi. & in d. l. Iulianus. ff. de condit. & demonst. Nam & si Iurisconsultus ibidem in responso. l. Iulianus. de acceptilatione loquatur. idem est dicendum, cùm acceptilatio minus sit quàm solutio. l. si accepto latum. §. 1. & ibi Bart. ff. de acceptil. Alex. in l. si marito. §. 1. ff. solut. matrim. quibus rationibus satis defensa, & probata videtur opinio Bartol. in dict. l. amplius. aduersus ea, quæ notantur in dicto capit. ad nostram. quamobrem ipse existimo regulariter Bart. sententiam veriorem esse: & præterea posse iure defendi, quòd debitor iurans soluere creditori certam quantitatem sibi mutuò datam, sub pignoribus, optimè possit absque vlla periurij labe opponere compensationem fructuum, quos ex pignoribus perceperit.

Ea verò, quæ priorem opinionem probare videbantur, possunt absque difficultate tolli: nam licet compensatio ficta solutio sit, non tamen sequitur, eam fictam solutionem non sufficere ad satisfaciendum iuratæ promissioni de soluendo: cùm hæc ficta solutio, quæ per compensationem fit, à reali satisfactione æris alieni procedat. habuit enim creditor quantitatem, quæ debitæ pecuniæ æquiualens est, atque ideo etiam si iuramentum sit in specifica forma seruandum, satis per compensationem, quæ realis est quędam satisfactio, seruatur, præsertim quia quod in specifica forma impleri debet, satis impletur performam iuxta mentem disponentis omnino æquiualentem: quod probatur in d. l. Iulianus. & in d. l. si peculium. §. de illo. vbi constat, compensationem simillimam esse, quo ad omnes effectus iuris, & facti, verę solutioni. Nec aliunde à vera solutione differt, quàm quòd tempore compensationis vera numeratio non fiat, quæ tamen prius in effectu facta fuerat.

Item non obstat argumentatio à deposito facta, quia ob specialem fidem, quam seruare tenentur depositarij, illud inductum est à lege ex mente contrahentium. Et quia depositum non fit ea intentione, vt in ius, ac dominium depositarij transmittatur res deposita: Non sic in iuramento simpliciter præstito, quod est intelligendum secundũsecundum ea, quæ actui iurato conueniunt, aut iure conuenire possunt, sicut superius dictum est.

Superest respondere Decretali, ad nostram. quæ videtur hac in controuersia negotium nobis facessere. Variè siquidem ea constitutio intelligitur, cuius examinationi præmittendum est, compensationem fructuum ex pignoribus |

p. 232

perceptorum ipso iure fieri cum ipsa sorte principali, quoties fructus ipsi iam sunt à creditore consumpti, vel redacti in id, quod recipit functionem cum ipso debito: vt adnotarunt Card. Ana. & Doct. in d. cap. 1. de vsur. Bart. Alexand. & Ias. in l. si diuortio. §. ob donationes. ff. solut. matrimo. vnde ita est intelligenda gloss. in dicto capitulo primo, quæ de hac compensatione, quæ ipso iure fit, tractat. Quibus sanè præmissis quidam opinantur in dicto capitulo ad nostram. non admitti compensationem, nec computationem fructuum ex eo,

10

^† quòd debitor iuratus creditor promiserit datis pignoribus, quòd donec solueret debitam quantitatem nullum grauamen super eisdem ei inferret: quasi intellexerit non tantùm de grauamine facti, & sic iniusto: sed & de grauamine iuris. argument. gloss. in l. Lucius. §. tres hæredes. ff. ad Trebell. gloss. & Docto. in l. clam. in principio. ff. de acquirend. poss. molestia etenim infertur, cùm quis iudicialiter vexatur. Authent. de fideiuss. §. 1. in verb. molestus. l. 1. & ibi Bald. C. de nundinis. tradit Paulus Castrens. consilio 204. columna secunda, libro primo. hic tamen intellectus, etiam si probetur à Panormitan. in dicto capit. ad nostram. mihi non placet. Nam quoties quis promittit alteri adhuc iuramento præstito, nullum alteri grauamen inferre, planè ea promissio intelligitur de grauamine iniquo & iniusto: non autem de ea molestia, quæ iure permittente licita est, nec enim de hac promissor sensit, quippe qui noluerit ex ea promissione renunciare his, quæ sibi iure licent & conceduntur. l. Aurelius. §. Caius. ff. de libera. leg Bald. in l. 1. colum. 5. C. de his, quæ pœnæ nomi. gloss. in l. si seruum. §. prætor. ff. de acquirend. hæred. Bald. in l. 1. C. de vsufruct. glo. in capit. pro illorum. de præben. Imola in l. paterfamiliàs. ff. de hæred. instit. Anton. Corsett. in singul. in verb. molestia. Abb. in capit. audita. de restit. spolia. Felin. & Dec. in capit. in præsentia. colum. 1. de probatio. Felin. in capitul. causam quæ. colum. 11. versicul. non obstante. de rescript. ex quibus patet, promittentem alteri nullum ei grauamen inferre, nec molestiam facere posse, nisi aliud ex mente contrahentiũcontrahentium deducatur, iure aduersus eundem experiri.

Secundò solet responderi ad text. in dicto capitul. ad nostram. ideò in ea specie non fuisse admissam compẽsationemcompensationem: quia debitor ipsos fructus dederat in pignus, atque ideò cùm hoc casu fructus ipsi vt species considerentur, non est locus compensationi de specie ad quantitatem. capit. vltim. de deposit. l. vltim. C. de compensat. l. si conuenerit. in 2. ff. de pigno. actio. l. si non sortem. §. si centum. ff. de condict. indeb. l. si ex pecunia. C. de rei vendicat. quam interpretationem ad dict. text. adnotarunt Imola ibi, & Socin. in regul. verb. accipere vltra sortem. colum. 3. sed nec hic intellect. placet. Nam fructus, qui consumptione fiunt accipientis, & consumentis, nec seruando seruari possunt, non solent in pignus dari. de natura siquidem pignoris est, quòd non transeat in dominium creditoris. l. prima. §. per seruum corporalem. ff. de acquirend. possessio. Et præterea si fructus nōnon sunt consumpti, nec redacti in id quod recipit functionem cum debito, nullus est locus compensationi: quemadmodum superiùs explicuimus. Si verò iam consumpti fuerint, aut redacti in id quod functionem cum debito recipiat, etiam si expressim dati forent in pignus, minimè negari posset compensatio, cùm iam essent effecti ipsius creditoris. Quòd si quis existimauerit Imolæ intellectum probari in dicto capitulo ad nostram. dum in eo dicitur, quasdam ab eis possessiones, & reditus recepit in pignore: illi planè respondebimus, reditus inibi fore intelligendos non ipsos fructus, sed iura quædam percipiendi anno quolibet certam quantitatem: quæ quidem iura reditus appellantur, & inter bona immobilia censentur. Cle. exiui. versicul. cumq́ue annui reditus. de verborum significatione. atque ideo hi reditus congruè dantur, & accipiuntur in pignus: hoc ipsum palàm idem textus probat, dum in eo expressim continetur, creditorem de possessionibus & reditibus fructus percepisse. De reditibus enim, id est, de iuribus percipiendi annuam quātitatemquantitatem, cùm de reditibus annuis fructus percipiantur, secundum Baldum, in Proœmio feudo. columna quinta.

Tertiò, Bartholus, Socinus, in dicta l. Iulianus. col. vltima, aliter existimat intelligendam esse decisionem text. in dicto capitulo ad nostram. scribens, non admitti in eo responso compensationem fructuum ea ratione, quia qui iurauit pecuniam debitam soluere, cùm satis certus fuerit tempore iuramenti de fructibus percipiendis ex pignoribus, huic compensationi visus est renunciare: vnde tenebitur ratione iuramenti, & ratione huius tacitæ renunciationis ante omnia soluere quantitatem debitam, & postea poterit agere ad fructus perceptos, ex pignoribus repetendos: habebit autem hæc tacita renunciatio vim ratione iuramenti: cùm debitor iuret soluere quantitatem sibi mutuò datam. Sic Ioann. à Medina, vir doctissimus, in tractat. de restitut. quæstio. tertia. causa vltima, eadem consideratione censet admittendam esse compensationem non obstante iuramento, tempore iuramenti nulla aderat spes, nec ius apparebat compensationis. Quasi, quod & Socin. scribit, nequaquam sit admittenda compensatio eo casu, quo tempore iuramenti iam aderat ius, vel spes compensationis: sicuti probatur in dicto capitulo ad nostram. Sed si animaduertamus ad propriam vim iuramenti, quæ non extendit consensum ad ea, de quibus actum non est, ego existimo, iurantem soluere quantitatem mutuò |

p. 233

sibi datam, eam habere mentem, vt soluat absolutè ipsam pecuniam mutuatam eo casu, quo per creditorem non fuerint percepti ex pignoribus tot fructus, qui possint eam extenuare: nec verosimile est, eum cogitasse de non obijcienda compensatione fructuum, qui apud creditorem iuxta iuris vtriusque regulas manere debent in compensationem sortis principalis: quòd si verum, nec potest vllo modo negari iuramenta esse intelligenda secundum iuris interpretationem conuenientem quidem actui, cui iuramentum accedit, profectò qui datis pignoribus iurat soluere pecuniam mutuò sibi datam, poterit compensationem fructuum obijcere, cùm ea sit huius promissionis natura.

Quartò, præmissis interpretationibus vtcunque adnotatis considerandum est, idcircò in dicto capit. ad nostram. fructuum compensationem admissam non fuisse ante veram debitæ quantitatis solutionem, quia nondum erat liquidum, quantum creditor ex fructibus percepisset. Compensatio verò nusquam admittenda est, nisi ea de liquido fiat. l. si debeas. ff. de compensat. notat Bartol. in l. frater à fratre. ff. de condict. indebit. quòd autem in dicto capitul. ad nostram. non fuerit liquida quantitas à creditore ex fructibus pignorum percepta, patet, quia ex fructibus erant expensæ deducendæ, vt inibi significatur ibi, deductis expensis. l. fructus. ff. solut. matrim. l. sumptus. ff. de rei vendic. At si quis dixerit, secundum hanc considerationem nusquam fore locum compensationi fructuum in debitam quantitatem: cùm semper sint expensæ deducendæ: respondebimus, quoties promissio solutionis absque iuramento præcesserit, posse compensationem opponi, si breuiter iudicis, aut boni viri arbitrio possit ad liquidum deduci, quid ex fructibus deductis expensis creditor perceperit: sed si iuramentum præstitum fuerit, tunc compensatio non poterit opponi, nisi omnino, & statim appareat liquidò, quod ex fructibus creditor perceperit: atq;atque hunc esse opinamur iuramenti effectum, & proprium intellectum text. in d. c. ad nostram.

§. QVINTVS.

RVrsus in hoc tractatu de interpretatione iuramenti solet examinari,

1

^† an sit iuramentum intelligendum iuxta iurantis mentem & sensum, si is aliter iurationem acceperit, quam is, cui iuratum est, intellexerit? & sanè iuramenti verba, sicut & quæcunq;quæcunque alia, intelligenda, & accipienda sunt secundum communem aut proprium intellectum, quem significatione ipsa ostendunt. capit. ex literis. de sponsalib. l. librorum. §. quod tamen Cassius. ff. de legat. 3. cum alijs, quæ frequenter ad hoc citantur atque ita quo ad iudicium exterius interpretatio iuramenti facienda est iuxta iuris vtriusque regulas, & verborum propriam, & communem significationem: quemadmodum in præcedentibus Paragraphis dictum extat. At in animæ interiori iudicio, si de iuramenti intellectu tractemus, est elegans diui Isidori autoritas, libro 2. de summo bono. capit. 31. quacunque, inquit, arte verborum quis iurat, Deus tamen, qui conscientiæ testis est, ita hoc accipit, sicut ille, cui iuratur intelligit. capit. quacunq;quacunque. 22. quæstio. 5. vnde planè colligitur, iuramenta intelligenda fore secundum mẽtemmentem & sensum illius, cui iuratur. Huic verò autoritati obstat ratio satis vrgens, quæ dictat iuramenti obligationem, sicut & omnes alias à consensu iurantis procedere. Etenim cùm agatur de ipsius iurantis obligatione ab eius promissione, assertionéue sub testimonio diuini nominis deducenda, palàm est aduersus iurantis consensum, & intentionem in iudicio exteriori eam constitui non posse, cùm lex humana nihil quo ad obligationem hac in specie præter iurantis consensum inducat, nec deniq;denique eius voluntati contrarium, siquidem lex de interpretatione iuramenti tractat, deq́;deque eius viribus & effectibus ita quidem cautè, vt nihil contrarium consensui iurantis adhuc pro viribus iuramenti statuerit. c. quintauallis. c. veniens. de iureiur. l. vlt. C. de non nume. pecu. l. vlt. ff. qui satisd. cog. nec verè quo ad Deum iuramentum dici potest absque iurantis consensu & mente. Sic Euripides in Hippo. de eo, qui verbis tantùm, non mente, nec consensu iurauerat, scripsit:

Ηγῶσσ' ὀμώμοχ', ἡ δὲφρὴν ἀνώμ αῖϑ

Cuius meminit Ioannes Stobæus, Sermone 28. traduxitq́ue Cicero id in Latinam linguam libro tertio de Officijs: Lingua iurata est, mente iuraui nihil. Quod elegantissimè explicat apud Ouidium Cydippe ad Acontium:

p. 234

Quid tibi nunc prodest iurandi formula iuris?

Lingua́Linguaque præsentem testificata deam?
Quæ iurat mens est: nil coniurauimus illa,
Illa fidem dictis addere sola potest.
Consilium, prudens́prudensque animi sent entia iurat:
Et nisi iudicij vincula nulla valent.
Si tibi coniugium volui promittere nostrum,
Exige polliciti debita iura tori.
Sed si nil dedimus, præter sine pectore vocem,
Verba suis frustra viribus orba tenes.

Huc potissimùm spectat Gratianus in capit. qui peierare. 22. quæst. 5. §. ex his. vbi: ex his, inquit, omnibus colligitur, quòd iuramenta secundum intentionem præstantis, non recipientis à Deo iudicantur. Idem probatur in c. 1. de iureiur. in 6. quo fit, satis perplexam esse quæstionem istam, eiusq́ue definitionem admodum vtilem ac necessariam fore ad plurima dubia, quæ hac de re in animæ iudicio contingere possunt.

Quamobrem Innocent. & Panormit. in cap. veniens. de iureiu. distinguunt forum exterius ab interiori, asseuerantes, in foro interiori, iuramenta esse accipienda secundum intentionem, & mentem iurantis: non eius, cui iuratum fuerit: in exteriori verò adsumendam esse interpretationem eius, cui iuratur, modò is intellexerit, secundum ius, & veram ac propriam verborum significationem. Prior huius distinctionis pars probatur in cap. humanæ aures. 22. q. 5. eamq́ue sequitur Ioan. de Selua, in tractat. de iureiur. 2. part. q. 2. est tamen intelligenda hæc

2

^† opinio, vbi iurans nulla fuerit vsus arte, calliditate, versutia, & dolo in verborum conceptione: quòd si is, qui iurauit, vsus fuerit in cōceptioneconceptione verborum iuramenti dolo, arte, aut calliditate ad decipiendum eum, cui iuratur, tunc etiāetiam in foro animæ iuramentum intelligendum est secundum sensum & mentem eius, cui fuerit præstitum: ita sanè rem istam explicarunt text. in d. §. ex his. sub c. qui peierare. Diuus Thom. 2. 2. quæst. 89. art. 7. ad quartum. vbi Caiet. optimè. & Hostien. in d. c. veniens. modò is, cui iuratur, iuramentum acceperit iuxta debitum sensum. Quòd si dixeris, hanc opinionem esse falsam, ex eo quòd impossibile sit, quenquam obligari iurisiurandi obligatione absq;absque eius animo & consensu: respondebo libenter, animaduertendum esse ad duo. Primùm equidẽequidem, quòd si iurans habuit intentionem iurandi, nōnon poterit huic animo opponere intentionem nōnon promittendi nec obligandi seipsum ex iuramento. Non enim potest separari animus iurādiiurandi ab obligatione seruandi iuramentum: imò animus iurandi necessariò includit obligationem ex ipso iuramento procedentem ad eius obseruationem. Idcircò non tantùm in exteriori iudicio, sed & in interiori tenetur, qui iurauit animo iurandi seruare iuramentum, nec poterit aliquo pacto excusari ex eo, quòd asseueret non habuisse animum seruandi iuramentum, nec seipsum obligandi. Secundò est considerandũconsiderandum, iurantem animo tamen non iurandi, minimè obligari in conscientiæ iudicio ratione iuramenti, quia animum iurandi non habuit. Sed tamen hic peccatum mortale committit, quippe qui pernicioso vtatur mendacio in graue dispendium publicæ, & humanæ actionis: ad cuius confirmationem & tutiorem vim solent iuramenta exigi: atq;atque ideo, si is, à quo iuramentũiuramentum exigitur ad cōfirmationemconfirmationem alicuius actus, non habeat iurandi animum, publicæ vtilitati, & humanis commercijs illudit.

Deinde diuinam maiestatem offendit, quippe qui actu exteriori iudicat diuinum testimonium, actu verò interiori dissentiat ab hac inuocatione diuini testimonij: quod nihil aliud est quàm quædam diuini numinis illusio. Quibus tandem fit hac in specie peccatũpeccatum mortale committi ab eo, qui hac fraude in iuramentis vsus fuerit. Sicuti eruditè docet Caiet. in dicto articulo 7. ex cuius rationibus ipse colligo, hunc ita iurantem teneri quidem, etiam in animæ iudicio seruare iuramentum, si id exigatur, non ratione iuramenti ex vi eiusdem, sed ratione vitandi scandali exterioris, quod verè oriretur, si iuramentum non seruaret. Pro quo facit sententia Bald. in l. ei qui seruo. C. quod cum eo. scribentis, eum, qui promisit alteri centum aureos absq;absque animo promittendi, non teneri absolutè ex promissione, sed ex alia æquitate cogendum fore promissa seruare. Quod iustissimum esse videtur, ne alioqui tot fallacijs, occasio detur in commercijs & humanis commutationibus. Quòd si quis vim iuramenti, eiusq́ue religionem piè ac sanctè obseruare velit, vt planè tenetur, is omnino fallacias omnes, dolos, ac technas in eius conceptione, & formula effugere debet. Qua ratione aperitur sensus eius captionis, qua Dauus ille Teren. vsus est, cùm ipse puerum Mysidi tradidit ad ponendũponendum ad ędes Simonis, vt ea astutia Chremetem deterreat, ne filiam Pamphilo elocet. Etenim cùm Mysis ei dixerit: Quamobrem id tute non facis? inquit Dauus, quia si fortè opus sit ad herum iusiurandũdum mihi nōnon apposuisse, vt liquidò possim. Nam quid sit liquidò iurare, pleriq;plerique dubitarũtdubitarunt. SiquidẽSiquidem Fran. Duar. lib. 1. dispu. c. 2. existimat liquidò iurare, nihil aliud esse, quàm verè iurare, multaq́;multaque adducit in hanc rem testimonia, atq;atque ita interpretatur Terentij locum, & Iurisconsultum in l. alias. ff. de iureiur. Ego sanè apud Iurisconsultum itidem intelligo, liquidò iurare, in hunc sensum accipiendum esse, vt verè iurare interpretemur. At apud Terentium contendam profectò emphasim subesse in ea Daui oratione. quis enim non videt, tot adeò fallacijs Dauum vsum fuisse in appositione pueri ad Simonis ædes, vt planè iuxta sensum interrogantis non posset is prorsus à periurio excusari? idq́ue |

p. 235

potissimùm si Iurisconsultorum responsa, aliorumq́ue prudentissimorum dicta virorum sequamur, quibus passim admonemur non tantùm eum fecisse actũactum, qui verè eum fecerit, sed & qui fieri mandauerit. l. 1. §. deiecisse. ff. de vi & vi arma. l. item apud LabeonẽLabeonem. §. fecisse. ff. de iniur. l. is damnũdamnum. & l. hoc iure. §. 2. ff. de reg. iur. c. mulieres. §. vl. de sen. excom. idcircò serui illius fallacissimi circumspecta cōditioneconditione, opinor sic accipiẽdumaccipiendum eius cōmentumcommentum, vt liquidò iurare nihil aliud sit, ꝗ̈quam verè iuxta ipsorum verborum propriam & manifestam significationem, nulla subintellecta ex mẽtemente legis interpretatione, iurare. Etenim qui non apposuit puerum, tametsi tradiderit alteri apponendum, & iusserit apponi, propriè secundum apertissimum & manifestum verborũverborum sensum, ac verè dicitur puerum non apposuisse, quamuis ex legis mente, & sensu à Iurisconsultis, & viris prudẽtissimisprudentissimis subintellecto, qui per alium fecit, fictè fecisse dicatur. l. nemo. ff. de duob. reis. l. si non sortem. §. libertus. ff. de condi. indeb. l. 1. §. ne autem. C. de cadu. tollen. l. aut qui aliter. §. vlti. ff. quod vi aut clam. tradidere latè Barto. in l. si is qui pro emptore. ff. de vsucap. nu. 56. & ibi Ias. nu. 358. idem Ias. in l. si quis id quod. ff. de iurisdi. om. iudi. vbi Dec. col. pen. idem Dec. in d. l. is damnum. ff. de reg. iu. idem in cons. 604. Alex. in l. 3. §. procurator. ff. quod quisque iu. & alij plerique passim rem istāistam multis in locis examinantes. Hinc palàm est, non satis locum illum Donatum intellexisse, qui eam dictionem exponit in hunc modũmodum: liquidò, purè & manifestè, alij securè interpretantur. Hæc si quidẽquidem interpretamenta nōnon rectè cōueniuntconueniunt vero sensui, nisi ea iuxta propositam à nobis huius loci cognitionẽcognitionem accipiāturaccipiantur. optimè verò Duare. Accur. arguit inconcinnæ interpretationis, dum in d. l. alias, liquidò ab eo assumitur pro manifestè. Hinc

3

^† deniq;denique apparet quid dicendum sit de eo, qui per metum iurat, nec tamen habuit iurandi intentionẽintentionem nec mentem. Nam hic peccabit quidẽquidem mortaliter ob illusionẽillusionem, quam prætextu diuini testimonij conatur facere. quod Caie. docet in d. ar. 7. quidquid hac in specie Pan. contrariũcontrarium senserit in c. si verò. de iureiu. col. vl. nec enim ob quẽcunq;quemcunque metum debet quis hac illusione vti, nempe mendacio isto, quo perniciosè verbis exterioribus adsumit testimonium diuinum, non tamen mente, ex quo mendacium est manifestum, cùm aliud verbis explicuerit, quàm mente conceperit, & tamen ante absolutionem tenetur iuramentum hoc seruare, quia ecclesia quo ad exterius iudiciũiudicium potius præsumit iurandi animum, ne præsumat mortale peccatum. cap. verum. de iureiur. l. merito. ff. pro socio.

Cæterùm hac in parte de iuramenti interpretatione illud optimè congruit, an vim habeat contra hæredem, & in hæredum fauorem? & sanè in hac controuersia illud semper mihi placuit, quòd iuramẽtumiuramentum, quo ad periurij crimen, & animæ vinculum, minimè transeat

4

^† in hæredem iurantis: bene tamen in hæredem eius cui iuratũiuratum fuerit, nisi materia subiecta contrariam interpretationem suadeat. Hoc enim iam diu probauimus in c. requisisti. de testamen. 2. col. id verò modò latius repetemus, quia locus hic aptior sit huic negocio peragendo. Prior resolutionis pars ex eo manifesta est, quòd ex iuramento quædam spiritualis obligatio deducitur, quo ad vim religionis, hæc autem animam tantùm iurantis ligat: sicuti cæteri spirituales contractus, voti scilicet, & similes. c. vnic. 30. q. 2. vnde si quis iuratus aliquid facere, aut dare promiserit, eius hæres licet teneatur, vt hæres stare contractui, & promissum soluere, non tamen sub vinculo, & religione iuramenti, vt si non fecerit, periurus censeri debeat, secundum Abb. & Doct. in c. veritatis. de iureiu. Ioan. And. in c. vlti. de sepul. Bal. & Paul. in l. grege legato. ff. de legat. 1. Bald. in l. vlti. col. 4. C. de pact. Bart. & Bald. in l. generaliter. C. de reb. credi. Tho. 2. 2. q. 98. art. 2. ad 4. Alciat. in c. cùm contingat. de iureiu. nu. 120. & ibi Imol. nu. 18. Posterior verò pars apparet, & ꝓbaturprobatur: quia qui iurat Titio decem dare, id iuramentum facit secundũsecundum interpretationẽinterpretationem iustāiustam eius actus, cui iuratio adhæret, sicuti superius nōnon semel admonuimus, at actus hic absq;absque vllo dubio secundum iuris decisiones ad hæredes Titij transit, igitur is qui iurauit, tenebitur & hæredibus Titij sub iuramenti religione, quæ eius animam obligat ad periurij reatum, & pœnāpœnam. quod secùs est in proximo casu, in quo bona hæredis, & eius persona, quo ad obligationis exequutionem, per defunctum, promittentẽpromittentem obligata censentur, non tamẽtamen animæ quo ad periurij pœnam & culpam, atq;atque ita receptum est, iuramentũiuramentum ex parte iurantis esse personale, quemadmodum DD. adnotarunt in d. c. veritatis. ex parte verò eius, cui iuratũiuratum sit, nos opinamur ad hæredes, & successores transire, quod cōstatconstat in d. c. veritatis. si eius decisio rectè consideretur. Respondemus, inquit tex. vt hęredes tui, qui nobis, vel alicui successorum nostrorũnostrorum iurauerint, alijs iurare minimè cōpellanturcompellantur: Catholicis tamen successorib. nostris, qui pro tẽporetempore fuerint & homagij, & fidelitatis puritatẽpuritatem nihilominus ac si iurassent omni tẽporetempore teneantur absq;absque tergiuersatione aliqua fideliter obseruare. Hactenus Clemens tertius Pontifex maximus, qui palàm sensit, sat esse ꝙquod semel iuratum sit Rom. Pontifici, vt qui iurauit ratione iuramenti, teneatur fidem seruare ipsius Romani Pontif. successorib. vnde plura possunt deduci.

Primùm falsum esse, quod quidam existimarunt, dicentes iuramẽtumiuramentum ex parte eius, cui præstatur, personale esse, nec ad eius hæredes transire, licet id ita esse asseuerent Bald. Fulgo. & Rom. in l. sed si hac. ff. de in ius vocand. quos dubius tamen sequi videtur Curt. iunior in l. si quis maior. C. de trans. nu. 25.

Secundò apparet verus intellectus propriaq́;propriaque |

p. 236

5

^† interpretatio ad text. in d. c. veritatis. in hunc sanè modum, vt manifestum fiat iuramentum, cuius inibi mentio fit, ad hæredes eius, cui iuratum est, transire, etiam si hæredum, nec successorum mentio nulla facta fuerit in formula iuramenti, qua in re existimamus falsam esse glo. ibi communiter receptam, teste Imol. dum dixit, necessariam fuisse mẽtionemmentionem successorum, vt iuramentum illud ad successores eius, cui præstitum fuit, transiret: etenim iuramentum simpliciter præstitum in re, quæ successoribus competit, ad eos omninò transit.

Tertiò constat, iuramentum præstitum alicui expresso nomine proprio in re tamen ad dignitatem pertinenti, ad successorem dignitatis transire. Nam in dubio an aliquis actus sit personæ vel dignitati tribuendus, ex coniecturis id deprehenditur, vt probat text. elegans in d. c. requisisti. de testamen. notant Abb. Felin. & Deci. in c. quoniam Abb. de offic. deleg. text & ibi Bart. in l. penult. ff. de reb. dub. & ibi Paul. de Cast. Bal. item in d. c. quoniam Abb. Soci. cons. 34. lib. 3. col. 2. Alciat. de præsum. reg. 1. præsum. 28. coniectura verò satis sufficiens est, quòd actus ipse fiat respectu rei ad dignitatem pertinentis, quemadmodum longius in d. c. requisisti, probare conati sumus.

Quartò deducitur ex his, errare Ant. Card. Abb. & Doct. dum in d. c. veritatis. existimant, necessariam esse in formula iuramenti saltem ipsius dignitatis mentionem, vt iuramentum extendatur ad successores in dignitate. Hæc etenim conclusio falsa videtur ex his, quæ modò explicuimus.

Quintò, ex eiusdem distinctionis parte posteriori colligitur, verum esse quod Bald. scripsit in c. 1. §. præterea. de prohibita feud. aliena. per Fred. nu. 23. dicens, quòd si quis iurauerit alicui se præstaturum ei auxilium cōtracontra omnem hominẽhominem, præter Carolum quartũquartum, per hoc etiāetiam censetur exceptus eius filius Ladislaus, qui in Imperio successit. Cùm hæc formula iuramẽtiiuramenti etiam quo ad exceptionẽexceptionem cōceptaconcepta sit in re, quæ ad Imperatoris dignitatem attinet. Sextò hinc, si priorem distinctionis partẽpartem cōsideremusconsideremus, satis probatur, quod idem Bal. notauit in l. liberti libertæq́;libertæque. col. pen. C. de ope. liber. qui asseuerat, hæredem feudatarij non esse periurũperiurum, si debita ministeria, quæ defunctus præstare iurauerat, minimè præstiterit, nisi reuocet, ac repetat iuramentũiuramentum. arg, l. si cuius. ff. de vsufr. quāobremquamobrem successori eius, cui iuratũiuratum est ratione dignitatis alicuius, fit ab ipso iurante repetitio iuramẽtiiuramenti, non quia ea necessaria sit, sed quòd ea fiat in recognitionẽrecognitionem beneficij, & feudi, vt quis nouũnouum dominum recognoscat. tex. opti. in c. longinquitate. 12. q. 2. & c. 1. §. præterea. de prohi. feu. alie. per Fred. pro quo gl. in Auth. qui rẽrem. C. de sacr. eccl. Pau. Cast. in Auth. si quas ruinas. C. eo. ti. Bar. in l. 1. C. de iur. emph. ex quib. solet adnotari emphyteutāemphyteutam, qui rem in emphyteusim accepit, statim dato iusto precio, teneri nihilominus quotannis vel vnum nummũnummum soluere domino directo in recognitionem huius dominij, quæ quidem recognitio fit iure emphyteusis.

Septimò, maximè apparet ex præmissa resolutione, errasse Bald. in l. vnica. §. exceptio. C. de cadu. tollen. & Ias. consil. 159. col. 3. lib. 2. dum tenuerunt, successorem vasalli, nouumq́;nouumque clientulum non teneri ad sacramentum fidelitatis præstandum, nec ad homagium faciendum domino, quando prædecessor iuramentum domino præstitit expressim pro se, & eius successoribus. Nam licet ita iurans voluerit vinculo iuramenti seipsum, & successores adstringere, parum hæc proderit voluntas, cùm iuramentum ex parte iurantis sit personale: atque ideò tenetur successor iuramentum fidelitatis præstare, quod idem Bald. notauit in c. quæ in Ecclesiarum. de constit. col. penul. versi. sed nunquid. Aluarot. in c. 1. in princip. num. 7. quæ fuit prima caus. bene. amit. Carol. Molin. in consue. Parisi. titu. 1. §. 2. gloss. 4. num. 49. idq́ue sensere Doct. in dict. c. veritatis. atque Iaco. à sanct. Georgio, in feudi inuest. versi. qui quidem inuestitus. col. 9. versi. amplius dico.

Octauò, his attentè perpensis quamuis verum sit, recognitionem faciendam esse ab ipsomet iurante nouo domino, etiam si veteri iuramentum præstiterit expressim pro ipso domino, & eius successoribus: sicuti paulò ante probauimus, minimè tamen tenebitur hanc recognitionem nouo iuramento stabilire, siquidem iam semel iurauerit, nec vinculum iuramenti defenderit. text. in d. c. veritatis. de iureiur. Specul. in titu. de feudo. §. quoniam. vers. hoc etiam nota. num. 68. Alex. consi. 79. col. penul. lib. 7. atque ita in specie ista necessariam esse simplicem recognitionem notant Bald. & Henri. in dict. capi. veritatis. quorum meminit, eos quidem sequutus Carol. Molinæ. in dict. gl. 4. numer. 50.

Nonò, ab eadem resolutione procedit

6

^† intelle. ad text. in cap. vlt. de foro competen. in 6. vbi constitutum est, ratione iuramenti posse Laicum, etiam Reum apud iudicem ecclesiasticum conueniri: cùm agatur in ea lite de obseruatione iuramenti. isthæc enim decisio locum obtinet in ipsomet iurante, non autem in eius hærede, nam eius hæres non poterit conueniri coram iudice ecclesiastico: cùm iuramentum sit ex parte iurantis personale, & illa constitutio procedat ab ipsa religione iuramenti, & ad periuria euitanda, sic sanè illum text. intellexere Ioan. Andre. & Abb. in cap. vltim, de sepul. Bald. in Authen. sacramenta puberum. in fine. C. si aduers. vend. idem Bald. in Rubri. ff. de iureiurand. Iacob. à Bellouisu in repeti. §. contrahentes. num. 65. de foro compet. lib. 6. Anto. & Panor. in c. cùm sit generale. de foro compet. & Roman. in singul. 216. tradit Paul. Parisi. in consi. 75. lib. 3. colum. 1. & vlt. & omnes hi, quo|

p. 237

rum mentionem fecimus in priori parte huius principalis distinctionis. Econtrariò autem non tantùm is, cui iuratum fuit, sed & eius hæres poterit ad iurantem obseruationem iurati contractus apud ecclesiasticum iudicem conuenire, quod ex posteriori distinctionis parte constat.

Illud sanè in hoc articulo prætermittendum non est, an regulariter si deferatur à lege iuramentum alicui, censeatur etiam deferri eius hæredi? & in specie tractatur

7

^† de intellectu tex. in l. si quando. C. vnde vi. & c. vlt. de his, quæ vi met. caus. fiunt. quibus constitutum est, quòd super quantitate damni illati, si constet de vi, & iniuria illata, stetur iuramento damnum passi. His constitutionibus conueniunt l. 2. titu. 11. part. 3. l. 4. titu. 7. part 5. l. 10. titu. 9. eadem part. Bald. equidem in l. ait prætor. in princip. ff. de iureiuran. fatetur, in his casibus, & similibus iuramentum à lege deferri damnum passo: non tamen eius hæredi: nam probatio per iuramentum ad hæredem non transit, vt idem Bald. asserit in l. 2. ff. de condi. indeb. Contrarium tamen adnotarunt Paul. Cast. & Doct. ex glos. ibi in l. si per alium. §. vlt. ff. ne quis eum, qui in ius vocat. quorum opinio ex eo probatur, quod constitutio dict. l. si quando. ex parte damnum passi fauorabilis sit, atque ideò extendenda. glos. & Bald in l. 2. C. de in ius vocand. Dynus in reg. possessor. de regul. iur. in 6. colum. 4. Abb. in c. non dubium. de senten. excommun. Iason in l. 1 C. de success. edict. 2 colum. His suffragatur tex. in cap. 1. in princip. si de inuest. inter domi. & vas. lis oriatur. domino, inquit tex. inuestituram fecisse negante, si testibus res probari non poterit, possessoris sacramento decidatur. idem in eorum successoribus obseruetur. Quibus quidem verbis satis probatur communis opinio contra Bald. aduersus quem est & decisio Matthæi Afflictis 169. vbi scribit iuramentum in litem deferri ratione doli successori in beneficio ecclesiastico de his, quæ acta fuerant tempore præcessoris. idem notat Catellian. Cotta in memoralibus, in dictione, iuramentum in litem. Verum tamen est iuramentum in casu dict. l. si quando. minimè deferri contra hæredem eius, qui vim intulit: sicuti notat Faber ibidem, cui plurimum patrocinatur tex. in l. 4. C. de in litem iu. & l. 6. titu. 11. part. 3. tametsi contrarium notauerint Ias. in l. in actionibus. ff. de in lit. iur. & Chass. consil. 7. col. penul.

Verùm cùm in iuramento tractetur de animæ obligatione, solet hinc adnotari, iuramentum non posse per procuratorem præstari, nisi speciale mandatum is procurator habeat. Imò & in genere, non posse iuramentum præstari per procuratorem, probatur ex eo, quòd iuratio sit actus religionis, qui à persona minimè separatur. d. c. veritatis. de iureiu. & asseuerat Bal. in l. vnica. §. ne autem. col. 1. C. de cadu. tollen. vnde idem Bald. in l. 1. q. vlt. ff. de rer. díui. scripsit in materia feudi, iuramentum fidelitatis non posse per procuratorem exhiberi: cùm ipsa fidelitas sit per ipsummet clientulum, & feudatarium exhibenda. Huc etiam pertinet tex. glos. & Domini. in c. 2. de iuramen. calum. in 6. vbi patet, hæredem cogendum fore iurare de calumnia, etiam si defunctus iam in eadem lite idem iuramentum præstiterit. Attamen ad huius quæstionis perfectam cognitionem vnicam conclusionem proponimus, præmittentes id, quod dubio procul certissimum est, nempe

8

^† iuramentum per procuratorem nusquam præstari posse absque speciali mandato: cùm tractetur de obligatione spirituali, quę consensum specialem potissimè exigit. c. vlti. de procur. in 6. cap. vnico. 30. quæst. 2. nec enim absque speciali consensu obligari quis potest, quo ad grauissimum animæ, & religionis vinculum, præsertim quòd periurij crimen ex hoc immineat in iuramento promissorio, nec verisimile sit quenquam, etiam si velit aliquid promittere, eam promissionem fortissimo iuramenti vinculo, & religione stabilire, in iuramento verò assertorio id facilius apparer: quia procurator nulla ratione potest iuramento nomine domini præstito asserere vt verũverum aliquid, nisi specialiter habeat in mandatis formulam istam: cùm alioqui dubius, & incertus sit, an dominus id verum esse sciat: item, an sub iuramento requisitus id verum esse asseueraret, atque ideò cùm vinculum iuramenti assertorij certam veritatem exigat, ea planè non potest per procuratorem nomine domini iuramento in eius animam præstito adseuerari.

Sit igitur vnica conclusio. Iuramentum verè præstari potest per procuratorem, aut nuncium habentem speciale mandatum ad iurandum id, de quo in iuramento tractatur. hæc conclusio probatur in cap. vlt. de iuramen. calum. in 6. vbi communi omnium sententia idem receptum est & in l. qui bona. §. si alieno. ff. de damno infecto. quo in loco Bartol. & Docto. hanc opinionem vt iure certissimam præmittunt. hoc autem iuramentum per procuratorem fit in animam domini, sicuti probat tex. in c. 2. de testib. in 6. eandem sententiam probat tex. elegans adhuc in materia, & tractatu fidelitatis in c. 1. §. verum. de statu reg. in 6. qui probat, ex consensu domini posse vasallum iuramentum fidelitatis præstare per procuratorem habentem ad hoc speciale mandatum, quem text. ad hoc dicit singu. Roman. in singu. 798. quam ob rem idem Roman. & alij post eum in d. §. si alieno. aduersus Bald. tenent, iuramentum fidelitatis posse per procuratorem præstari: modò is habeat mandatum speciale. Quam opinionem communem esse asseuerant Iacob. de sancto Georgio in tractat. de feud. & inuesti. §. qui quidem inuestiti pręstiterunt iuramentum fidelitatis. colum 3. & Chassan. in consuetu. Burgund. Rubric. 3. §. 2. num. 3. |

p. 238

quam sententiam tenuerunt Arch. in cap. tibi domino. 63. dist. & Bald. in c. 1. §. nulla. per quos fiat inuesti. est tamen intelligenda hæc assertio, modò dominus ipse non contradicat, quem admodum probat text. in d. §. verum. notat Iacobinus in d. col. 3. nisi vasallus sit ita iustè impeditus, quòd non possit commodè ad dominum ipsum accedere, tunc etenim poterit etiam domino inuito mittere procuratorem, aut nuncium speciali mandato instructum ad præstandum iuramentum fidelitatis, quod notat Bald. in cap. 1. §. nisi iusta. numer. 6. glos. ibi. quo tempore miles. Hæc verò conclusio à quibusdam adeò vera censetur, vt & eam intelligant etiam in eo casu, quo lex requirit iuramentum propria manu exhiberi: nam & tunc existimātexistimant sufficere, id fieri per procuratorem habentem speciale mandatum, quibus obstat text. quem inibi ad hoc notat Panor. in c. licet. in 2. de testib. ad idem text. in c. si verò. in 2. de senten. excom. quem ad probationem huius conclusionis existimant singul. esse Felin. in d. c. licet. colum. 2. optima glos. in c. 2. in verb. proprijs. de hære. in 6. quæ in hac ipsa specie eandem sententiam probat. Sic & Ludouic. Roman. in d §. si alieno. meminit text. in d. c. si verò, ex eoq́ue prædictam conclusionem notat: scilicet, iuramentum non posse fieri per procuratorem, etiam habentem speciale mandatum, vbi lex requirit, quòd manu propria id fiat. Attamen Alexander in d. §. si alieno. vlti. colum. ita intellexit illum textum, vt censeat non habere locum eius decisionem in procuratore habente speciale mandatum, quasi iuramentum in ea specie præstari per procuratorem non possit, nisi is habeat mandatum speciale. Quæ quidem interpretatio minimè placet ob auctoritatem gl. in Clement. 1. de vita & honesta. cleri. in verbo, publicè, quæ probat, non posse per alium fieri quod ex lege, vel Canone agendum est à propria persona. idcircò aliter oportet in hac quæstione distinguere in hunc sanè modum, vt si lex exigat in aliquo actu proprium alicuius iuramentum, possit tunc iuramentum per procuratorem habentem speciale mandatum præstari, & fieri: modò is actus eius conditionis sit, quòd per alium geri possit, Ioan. Dominic. & Doctores in capitu. vt circa. de electi. in 6. textus optimus in dict. cap. licet. de testibus. quo in loco apparet, testem nec testimonium per alium dicere, nec iuramentum ad id necessarium præstare posse, etiamsi mandatum adsit speciale. Sed si lex requirat iuramentum fieri, aut præstari propria manu, illud planè per alium præstari nec fieri poterit, etiam cum speciali mandato, tex. in dict. c. si verò. quem ita intellexit Felinus in d. c. licet. sensit Domin. in d. c. vt circa. §. penul. atque ita resolutionem istam, eiusq́ue distinctionem prætorium Rotæ seruat secundum Chassiodor. decisio. 1. de iureiu. vbi ipse eam sequitur. sensit eandem opinionem Cardin. in Clemen. 1. de iureiur. notabil. 21. qui per tex. ibi existimat, posse per alium fieri in his quæ nullius, vel modici sunt præiudicij, quod iuxta iuris regulas propria persona, aut proprijs manibus agendum est. Idem notarunt Felinus in d. c. licet. colum. 2. de testib. Deci. in c. cùm parati. numer. 5. de appellationibus. & Ias. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsucap. nu. 374. qui hac de re latiùs scribit.

Est tamen satis frequens dubitatio, quòd mandatum sufficiat ad iurandum de calumnia, nam id speciale requiritur. Quidam etenim censent, sufficere mandatum generale ad omnes causas, & speciale ad iurandum de calumnia: licet non exprimatur in specie causa, super qua iuramentum hoc præstandum sit, nam in animam domini nihilominus poterit ex hoc mandato fieri calumniæ iuramentum: sicuti receptum est in praxi, secundum Barto. & Alexand. in d. l. qui bona §. si alieno. & Capellam Tholosanam 132. quæ quidem praxis iniusta videtur: siquidem propriè verum iuramentum in hac specie per hunc procuratorem in animam domini fieri non potest. Nam in ea lite, quæ inscio, & ignorante domino tractatur, iuramentum hoc fieri non valet: quia nulla est certitudo, quod absit in eius litis defensione, aut prosequutione calumnia. Forsan enim eam dominus minimè defenderet, hísue defensionibus nequaquam vteretur, si eius litis scientiāscientiam haberet. idcircò fatua est ist hæc procuratoris iuratio: tametsi & Mathesila. notab. 150. prędicti forensis vsus meminerit. Quamobrem iustius, ac iure verius est, quòd hoc mandatum non sufficiat, sed sit necessarium mandatum speciale ad iurandum de calumnia in speciatim nominata causa, & lite: secundum Bartol. in d. §. si alieno. eundem Bart. in l. 2. C. de iureiurando. propter calum. Abb. & Barba. in cap. in pertractandis. de iuramen. calum. quorum opinio magis communis est, & probatur à simili in l. si quis mihi bona. §. sed vtrum. ff. de acquiren. hęredit. eandem sententiam tenet Alex. in d. §. si alieno. Nam cùm hic procurator iurare debeat in animam domini, non poterit absque eius speciali consensu eam obligare: præsertim vbi agitur de periurio committendo, quod grauissimum crimen est, nec procurator quibuscunque verbis constitutus mandatum habere videtur, ad scelus aliquod nomine domini perpetrandum. l. 3. §. si procurator. ff. quod quisque iur. l. procurator. ff. de condit. indeb. His equidem probauimus, nusquam posse iuramentum per alium, nuncium scilicet, aut procuratorem fieri, in animam domini, nisi ipse habeat mandatum speciale: posse tamen regulariter præstari dato ad id mandato speciali, quod maximè obseruandum est, vt miremur interim, plurima in iudicijs frequentissimè alieno nomine præstari iuramenta, quæ minimè forent admittenda.

§. SEXTVS.

POST hæc autem operæprecium erit de comitibus iuramenti agere, nam vt iuramentum honestè fiat, aliquot necessaria sunt, sine quib. id permissum non, imò iure optimo improbatum. Huic verò quæstioni opportunè conuenit in quirere, an iuramentum sit actus licitus per se, & an fuerit lege Euangelica prohibita iuratio? & quibusdam videbitur, iuramentum prohibitum esse lege Euangelica, iuxta illud Matthæi cap. 5. quo in loco inquit Christus Redemptor noster, Sit sermo vester, est est: non non: quod autem his abundantius est, à malo est. idem Iacobus Apostol. admonet cap. 5. Epistolæ scribens, Nolite iurare. Sic Hieronymus in dicto cap. 5. Matthæi adseuerat, Euangelicam veritatem non recipere iuramentum: cùm omnis sermo fidelis pro iureiurando sit. capitu. considera. 22. quæstione 1. Et idem Hieronymus in cap. 4. Hieremiæ scribit, Euangelium nos prohibere iurare. item & Zachariæ capit. 8. testatur, Dominum in Euangelio præcepisse, ne iuremus. Hoc ipsum & Theophylactus probat, dicens: In lege Mosaica non erat malum iurare: post Christum autem malum est, sicut & circuncidi, & in summa quicquid est Iudaicum. & præterea quod à malo est, illicitum esse videtur. Matth. cap. 7. Non potest arbor mala fructus bonos facere: sed iuramentum à malo est, vt constat in præcitato capit. 5. Matthæi. igitur illicitum esse apparet. & tamen nihilominus proponimus primam hac in controuersia conclusionem.

Iuramentum

1

^† lege Euangelica prohibitum non est. Hæc probatur auctoritate Pauli ad Hębræos c. 6. vbi Apostolus inquit: Homines per maiorem se iurant: & omnis controuersiæ eorum finis est iuramentum. deinde, si iuratio peccatum esset, nōnon ita frequenter iurasset idem Apostolus 1. ad Corinth. cap. 15. Quotidie morior per vestram gloriam fratres. idem 2. ad Corinth. capit. 1. Testem, inquit, Deum inuoco super animam meam, quia parcens vobis nondum veni Corinthum. & ad Galatas 1. Quæ autem scribo vobis, ecce coram Deo, quia non mentior. Ad Ro. 1. Testis est mihi Deus, cui seruio in spiritu meo. Hanc denique assertionem multis comprobat d. Aug. in serm. 28. de verbis Apost. & in lib. contra mendaciũmendacium. & in lib. contra Manichæos. & de sermone domini in monte. 22. text. opt. in c. si peccatum. q. 1. & in c. & si Christus. de iureiu. Nam quod ex Euangelio in contrarium adduximus, nōnon est intelligendum de malo culpæ ipsius iurantis, sed de culpa ipsius exigentis iuramentum, qui sit nimium incredulus, quemadmodum ipse Aug. explicat in d. lib. de sermone Domini in monte. Romanus Pontifex in d. c. & si Christus. Tho. in 2. 2. q. 89. art. 2. Aut sanè ideò Christus dixit, quod amplius est, à malo est. Quia iuramentum oriatur à malo pœnæ, sitq́ue malum pœnæ propter ingenium, & conditionem mortalium, quibus post peccatum Adæ non est facilè de rebus occultis fidem adhibere citra testes, & iuramenta, etenim si status humanæ innocentiæ perdurasset, nunquam concessum fuisset hominibus iurare, eo quòd nulla tunc esset iurandi necessitas, sed simplici verbo præstarent homines mutuò sibi fidem. Cùm serpens ille hanc plagam humano generi impegerit, siquidem & ipse mendax semper fuit, vt habetur Ioan. cap. 8. inde auctoritas hominum læsa fuit adeò quidem, vt non facilè homines digni sint, quibus adhibeatur fides, iuxta illud Psalm. 15. Ego dixi in excessu meo: omnis homo mendax. sic & hanc interpretationem idem Augu. & Romanus Pontifex in d. c. & si Christus ad Matthæi locum vt congruam admiserunt. cap. ita ergo. 22. quæst, 1. Quamobrem diuus Chrysostomus in commentarijs super Matthæ. cap. 5. illum locum: à malo est, de diabolo interpretatur. Nimirum vt ait Theophyla. quòd omnis infidelitatis diabolus primus sit auctor. Et præterea Iesus Redemptor noster licet in d. c 5. Matth. per creaturas iurare prohibuerit, nusquam tamen vetuit iurare per creatorem, secundum Hieronymum inibi, & Innocentium tertium in dicto cap. & si Christus. Aptior tamen est auctoritati Euangelicæ, & Iacobi epistolæ ea interpretatio, vt constituamus, iuramentum tunc illicitum esse, ac semper fuisse, cùm ei desint comites illi, & circumstantiæ, quæ solent id reddere licitum, non nunquam honestum religionis officium: quòd si fiat iuramentum adhibitis eius comitibus, nulla ex parte illicitum esse potest, iuxta communem sanctorum virorum traditionem. Deinde, vt obiter Hieronymi auctori|

p. 240

tati satisfaciamus, forsan voluit Christus ostendere maximum discrimen, quod latissimum patet inter antiquam Synagogam, & nouam Ecclesiam. Nam cùm Iudæi auctore Paulo ad Galat. 4. veluti paruuli essent in fide nihil à seruis differentes, aliqua eius pro eorum imbecillitate indulgebantur, quæ prouectioribus iam Christianis, & tanquam filijs ad legitimam ætatem adultis, atque his qui hæreditatem per mortem Christi adiuerunt, non sunt cum tanta licentia concedenda. Quamobrem iuramentorum vsus multò turpior est Christianis, quàm Iudæis. Christiani enim deberent illa sanctimoniæ, & religionis veræ opera præstare, quæ vbique illis absque omni iuramento fidem, & iustam comparent auctoritatem. Nam etsi Deus antiquitùs iurasse legatur, tamen Magister noster Christus nunquam iurauit, vtitur equidem his verbis, Amen, Amen, quæ à iurandi significatione sunt aliena: idemq́ue significant, ac si diceret: verè, verè, seu firmiter dico vobis: quemadmodum constat apud Lucam c. 5. ex quibus illud planè verum est, iuramentum non esse prohibitum lege diuina, imò permissum. Quod Augustinus probat, & sequuntur eum Innocentius tertius in d. c. & si Christus. & ibid. Docto. sanctus Thomas in d. quæstion. 89. articul. 2. Ioan. Arboreus libro 9. Theosophiæ c. 17. Nec

2

^† tamen hinc necessariò sequitur, etiam si admittamus primam interpretationem Euangelici testimonij, peccare omninò eum qui iuramentum ab altero exegerit, nec enim vbique peccat: cùm possit iusta ex causa iuramentum ad maiorem promissionis vel assertionis cōfirmationemconfirmationem exigere absque vllo crimine. Extat hac de re diui Augustini testimonium elegans in Sermo. 28. de verbis Apostoli cap. qui exigit. 22. quæst. 5. Qui exigit, inquit, iurationem, multum interest si nescit, illum iuraturum falsum, an scit. Si enim nescit, & idem dicit, iura mihi, vt fides ei sit, non est peccatum, tamen humana tentatio est. Si autem scit, eum fecisse, & cogit eum iurare, homicida est. Ille enim se suo periurio interimit: sed iste manum interficienti & impressit & pressit. Hæc Augustinus apud Gratianum. sed in dicto sermone 28. de verbis Apostoli ita legitur apud Augustinum: qui de malo ipsius exigentis iuramentum præfatus hæc subdit verba: tene ergo linguam, & consuetudinem quantum potes, non quomodo quidam quando illis dicitur: verum dicis, non credo, non fecisti, non credo, Deus iudicet, iura mihi. & ipse, qui exigit iurationem multum interest si nescit, illum falsum iuraturum, an scit. Si enim nescit, & ideò dicit, iura mihi, vt ei fides fiat, non audeo dicere non esse peccatum, tamen humana tentatio est. Si autem scit, eum fecisse, & nouit fecisse, vidit fecisse, & cogit iurare, homicida est, ille enim suo se periurio perimit, sed iste manum interficientis & impressit & pressit. Hactenus Augu. cuius verba libuit referre, vt planior esset eius sensus: qui apud Gratianum non ita patet. Et tamen illud erit prænotandum, non statim peccare eum, qui iuramentum exigit ab eo, quẽquem scit falsum iuraturum. Nam si hoc exigat publico fungens officio, & munere iuxta ordinem Iuris, minimè peccat, secundum Tho. 2. 2. quæstione 98. articu. 4.

Imò, si rem istam penitius inspexerimus. manifestum erit,

3

^† iusiurandum nonnunquam officium esse, non modò licitum & honestum, verùm & religiosum, ac laude dignum. Nam & si quod scriptum est Deuteronom. capit. 6. per nomen Dei iurabis, ad promissionem quandam tacitam habentem prohibitionem iurandi per falsos Deos potius, quàm ad præceptionem referendum sit: attamen sæpenumerò vsu ueniet iusiurandum præceptum esse, nempe, dum potestas publica exigere à ciue potest iuramentum ad detegenda, coërcendaq́ue mala, quæ vergunt in Reipublicæ dispendium. imò quandoque tenetur quis non requisitus iusiurandum offerre ad confirmationem testimonij, quod dicere tenetur, ad liberandum innocentem à damno aut pro alio magno Reipublicæ commodo, sicuti colligitur ex traditis in capitulo, intimauit. de testibus. & per Thomam 2. 2. quæstione 70. articul. 1. Atque secundum hanc interpretationem illud Psalmistæ obtinet: Laudabuntur omnes, qui iurant in eo, scilicet in Deo. Hoc ipsum probatur ex proprijs iuramenti causis, quæ duæ sunt: altera de ratione finis, cùm iuramentum sit omnis controuersiæ finis, ad confirmationem, teste Paulo ad Hebræ. capitu. 6. idem tradit Iurisconsultus in l. 1. ff. de iureiurand. maximum, inquit, remedium expediendarum litium in vsum venit iurisiurandi religio. Altera verò causa, quæ iuramentum honestum, ac laude dignum reddit, est honor, qui Deo à iurante defertur, dum illum confitetur esse fontem primum veritatis. Nam sicuti reliquas humanarum scientiarum veritates per sua prima principia philosophi demonstrant, siquidem auctore Aristotele 1. Physic. tunc arbitramur scire vnamquamque rem, dum principia prima cognoscimus vsque ad elementa: ita dubia omnia rerum contingentium, quæ aliter constare non possunt, per diuinum testimonium, quasi per primum, maximumq́ue veritatis principium meritò confirmamus. Hinc denique fit, iurandi virtutem, vbi ea legitima sit, ad religionem pertinere, cùm ad cultum Dei pertineat, quem iurantes confitentur infallibilem omnium veritatem, & scientiam habere, cui omnia etiam cordium abditissima sunt in conspectu. capitu. nouit. de iudic. sic in dict. l. 1. ff. de iureiurando. & in l. 2. C. eodem titulo. iurandi officium religio nuncupatur, quæ quidem ad secundum præceptum prioris tabulæ referenda est. Etenim dum in eo cauetur |

p. 241

vsurpatio diuini nominis in vanum, significatur diuinam venerationem esse & religionem, iuramentum exhibere, vbi iurandi adsit necessitas. Vnde Hieremiæ capit. 5. conqueritur Deus de filijs Israël, quòd eum dereliquissent, iurassentq́ue in his, qui non erant dij. Deuteronomij capit. 6. scribitur: Deum tuum timebis, & illi soli seruies. ac deinde subditur: per nomen illius iurabis. Aristoteles item 1. Metaphysicorum, capit. 3. res, inquit, honorabilissima est iuramentum: cuius ideò venerationem nunquam antiqui tribuerunt, nisi illis, quos pro Deis colebant. Sic denique Diuus Thomas in quæstione 89. articulo 4. probat, iuramentum actum religionis esse. Hæc verò virtus non est de genere illarum, quæ ex obiecto proprio, & per se sunt virtutes, quæ nihil aliud desiderant, vt bene fiant, quàm vt nulla illis adsit, aut apponatur circumstantia praua, sed de genere earum, quæ non sunt omninò virtutes, nisi propter necessitatem: sicuti pœnitentia, virtus, quæ in statu innocentiæ minimè fuisset virtus: sed propter necessitatem peccati virtutis nomen habuit. etenim sicut sunt virtutes quædam ad tuendam bonam valetudinem animi: ita sunt & aliæ virtutes ad eam reparandam, si quando fuerit amissa. Sic & hominis natura integra non exigebat vindicationem: at si mali sint, & præuaricatores, virtus necessaria est, nam non vindicamus, nisi malefacta. Et sicut vindicatio sceleris alieni supponit vitium in alio, sic vindicatio sceleris proprij supponit vitium proprium. quam ob rem pœnitentia virtus dicitur, etiam si distincta sit ab alijs virtutibus: quemadmodum explicat Thomas in 4. sentent. distinctio. 14. quæstione 1. articul. 1. quæstione 3. & ibi Palud. quæstione 2. columna tertia. idem Thomas 3. part. quæstione 85. articulo 2. eruditissimè Melchior Cano in Relectione de pœnitentia, parte 2. Iuramentum igitur virtus est ad religionem pertinens, non equidem per seipsam, sed supposita necessitate expetenda. Conuenit etenim inter auctores catholicos, iuramentum non esse ponendum inter ea, quæ sua natura bona sunt, sed inter necessaria: sicuti explicant Augustinus de verbis Domini in monte, libro 1. & Ioannes Chrysostomus Homelia 26. ad populum Antiochenum. Propter multam, inquit, incredulitatem non hominem volunt sponsorem, sed Deum. Hinc sanè quod diuus Thomas scripsit 2. 2. quæstione 89. articulo 2. dicens, iuramentum secundum se esse licitum, & honestum: intelligendum est secundum indiuiduos comites suæ honestatis, atque ideò non est iuramentum bonum per se appetendum: tametsi per necessitatem sit honestum adhibitis alijs eius comitibus: sicuti hæc & alia id genus eleganter scribit Domin. à Soto in Relectione de iurament. parte 1. capitul. secund. hanc verò diui Thomæ interpretationem idem Thomas tradidit ea quæstione 89. articul. 5. Igitur de comitibus iuramenti necessariò hac in parte agendum erit, vt etiam obiter interpretemur textum in dicto capit. & si Christus. quo in loco Innocentius tertius asseuerat, iuramentum per se malum non esse. Nec enim, inquit, iuramentum per se bonum esse: quod si dixisset, posset id intelligi eo pacto, quo diui Thomæ sententiam intelleximus: sed Romanus Pontifex inibi testatur, iuramentum non esse de his actibus, qui sunt per se omninò mali, nec possunt aliquo casu licere, vt furtum, adulterium. Sed de his actibus, qui non sunt per se mali, imò possunt esse liciti iuxta quasdam circumstantias, & ornatus: mali autem itidem ex causa. Nam iuramentum prohibetur sæpissimè ex eo, quòd fiat non adhibitis eius comitibus, quibus id potissimùm honestatur. Primus

4

^† iuramenti comes ipsum iudicium traditur, à quo ipsa iurandi necessitas est. tres etenim sunt eius comites, iuxta illud Hieremiæ capit. 4. Iurabis, viuit Dominus, in veritate, & iudicio, & in iustitia. quem locum Hieronymus interpretatur ita scribens: animaduertendum quòd iusiurandum hos habet tres comites: veritatem, iudicium, atque iustitiam. Et addit, si ista defuerint, nequaquam erit iuramentum, sed periurium. capit. 2. 22. quæstione 2. capitulo vltim. 22. quæstione 4. gloss. in dicto capitulo. & si Christus. versiculo, iustitia. Diuus Thomas 2. 2. quæstione 89. articulo tertio. horum autem comitum quemlibet separatim tractabimus: nec temerè primum esse diximus necessitatem ipsam iurandi: quia hunc potissimùm existimamus iuramenti ornatum: nempe, quòd id fiat iudicio comite, siquidem primus hic comes, quod ad iudicium attinet, alios complecti videtur. Ex quo deducitur, fieri non debere iuramentum, nisi ex causa necessitatis, vt tandem id fiat, maxima cum circumspectione in re quidem graui, & vbi iuratio necessaria est ad persuadendum id, quod iuramento asseueratur. est enim temeritas quædam, & planè irreuerentia diuinæ maiestatis, citra necessitatem pro quibuscunque rebus, etiam minimis iurare. Nam id est assumere nomen Dei in vanum, cùm frustra fiat iuramentum, suoq́ue fine careat. finis autem iurisiurandi est ipsa necessitas persuasionis & fidei, vt veritas confirmetur, ac credatur asserenti, & promittenti. Hic autem statim deficit, si iuramentum fiat, vbi nulla adest ad persuadendum iurandi necessitas. Quanta verò necessitas ad iurandum sit requirenda, maximè admonuit Isocrates apud Ioannem Stobæum sermone 25. Sacramentum, inquit, oblatum tibi duabus de causis iurato, vel, vt teipsum turpi suspitione liberes, vel, vt amicos ex magnis periculis eripias. Pecuniarum verò gratia, & si iustam causam habeas, nullum Deum iuraueris. Sin minus, |

p. 242

alijs periurus, alijs auarus videberis. Hæc Isocrat. Sed & Pythia Lacedæmonijs vnum genus iurisiurandi proponens respondit: Satius, ac melius illis fore, si absque iureiurando affirmassent, teste Plutarcho in problematis Roma. capit. 27. qui ex Phauorino tradit, veteres iussisse pueris Herculem iuraturis exire domũdomum, & sub dium progredi: idq́ue de industria, vt moram efficeret ea solennitas, & deliberandi daret spacium, ne pueri sic temerè deierare insuescerent. Præterea iuramentum caret iudicio, si id frequenter fiat, cùm ex frequenti iuratione magnum sit peierandi periculum, sæpeq́ue periurium inde contingat. Legitur etenim Ecclesiastici capit. 23. Iurationi non assuescat os tuum: multi enim casus in illa. Et iterum: Vir multùm iurans replebitur iniquitate, & non discedet à domo eius plaga. retulit text. in dicto capit. & si Christus. est igitur iurandi consuetudo periculosa, quippè quæ viam periurijs sternat. Necessitas autem iurandi tunc verè contingit, quando illa veritas, quæ iuramento firmanda est, nequeat alia via comprobari, eaq́ue iuratio necessaria sit tuendæ charitati: siquidem Deus non est qualibet ex causa in testem vocandus. Quia & prudentia huius comitis ratione ad iurandum requiritur: nempe, vt iuramentum fiat præuia consultatione, maturoq́ue iudicij examine. Dicitur autem iuramentum, quod hoc comite caret, à diuo Hieronymo periurium, in præcitatis locis, non ex eo, quòd verè periurij crimen hinc possit omninò deduci: sed quia sit hæc incauta iuratio, quemadmodum exponit glossa, ibi communiter recepta in capit. tua nos. de iureiurando. incauta verò iuratio quodammodo periurium dici poterit, quia iurans exponit se periculo peierandi ob incautam iurationem, vt tradit Thomas 2. 2. quæstione 98. articulo 1. & 2. qua ratione, vbi de periurio, quo ad eius propriam vim & significationem, tractabitur, de hoc improprio periurio nulla erit ratio habenda. Est etenim propriè periurium, mendacium iuramento firmatum, secundum Thom. in d. artic. 1. quæstion. 98.

Secundus

5

^† iuramenti comes veritas est. Nam actus mortales ex fine speciem sortiuntur, finis autem iuramenti est confirmatio dicti humani. huic verò confirmationi falsitas opponitur, quæ dubio procul finem iuramenti extinguit, atque tollit omninò. atque ideò à falsitate præcipuè constat peruersitas iuramenti: deq́ue ratione periurij falsitas est, vt docet sanctus Thomas 2. 2. quæstione 98. articu. 1. quo fit, vt veritas sit necessarius comes iuramenti, quæ quidem si deficiat, periurium proprium efficit, quia veritas penitus requiritur in iuramento, vt id, quod asseritur verum, omninò sit, atque id, quod negatur, sit vtique falsum. in promissorio autem iuramento, vt id, quod promittitur, tempore & loco impleatur, abest etenim à iuramento omnis eius substantia, si veritas deficiat: adsumiturq́ue nomen Dei in vanum. Qua ratione veritas est medulla, & substantia honestatis iuramenti. Peccatum ergo, & mortale est omne assertorium iuramentum, si veritas desit, etiam si id ioco fuerit factum, imò maiorem irreuerentiam committit in Deum, qui ioco falsum iurat, vt docet Thomas dicta quæstione 98. articulo 3. sic periurus grauiter punitur iure humano pręter diuinam punitionem, quod statim à nobis latiùs tractabitur in §. quo pœnas aduersus periuros statutas explicabimus. Nec de hoc iuramenti comite amplius hîc tractare libet. quandoquidem res sit omninò expedita, absque veritate iuramentum periurium quidem esse grauissimum, & mortale crimen.

Tertius

6

^† iuramenti comes à iustitia pendet, & verè requirit ad iuramenti honestatem quòd sit licitum, aut decens id, quod iuratur: quemadmodum constat ex his locis, quæ paulò antè adduximus ad comites iuramenti, vnde sequuntur plura. Primùm, quòd iuramentum vergens in dispendium salutis æternę, nullo pacto seruandum est. capit. non est obligatorium. de regulis iur. in 6. capit. si verò. capit. cùm quidam. §. vlti. capit. sicut. de iureiurando. capit. in malis. capit. qui sacramento. cum multis alijs eiusdem. quæstione 22. quæstio. 4. impia etenim est promissio, quæ scelere adimpletur. Nam vbicunque aliquid promittitur, quod impleri non potest, ideò quia illicitum sit, vel dedecens, aut iure prohibitum, vel diuinis consilijs contrarium, nulla contrahitur obligatio: cùm Deus neminem ad aliquod ex his obliget. Qua ratione in cap. nerui. 13. distin. & in cap. duo mala. eadem distinct. scriptum extat, minus malum esse iuramentum noxium frangere, quàm implere. imò verè nulla est hîc iuramenti violatio: quandoquidem ex suprà dictis non sit huic iuramẽtoiuramento vlla obligandi vis. quod & sanctus Thomas explicat 2. 2. quæst. 89. articulo 7.

Secundò hinc sequitur, omne iuramentum promissorium, quod rem illicitam, vel indecentem, aut diuinis consilijs contrariam contineat, peccatum esse. vsurpat enim ociosè quis nomen Dei in vanum, si iuramento id promittat, quod non licet, vel non debet soluere, ex causis modò expositis. derogat etenim venerationi diuinæ maiestatis, qui eam in huiusmodi promissionum testimonium adducit, atq;atque ita hæc iuramenta temeraria dicuntur. cap. definitio. 22. quæst. 4. c. sicut nostris de iureiurand. notatur in c. Florentinum. 85. distinct.

Tertiò patet ex his, hæc iuramenta temeraria tunc ad peccatũpeccatum mortale pertinere, cùm id, quod sub iuramento includitur, & promittitur, crimen est mortale, secundum omnes in dict. c. si verò. glos. in dict. c. sicut in nostris. & in d. c. FlorẽtinumFlorentinum. Nam si obseruatio huiusmodi |

p. 243

iuramenti crimen est mortale, idem peccatum admittitur, quando iuramentum præstatur: eadem equidem ratione, qua prohibetur res, etiam interdicitur iuramentum promissorium eiusdem rei patrandæ. Et præter alia, quæ ad grauitatem huius peccati adduci possunt, constat maximam irreuerentiam contra maiestatem diuinam committi, si quis Deum ad rei illicitæ, & sub mortalis criminis reatu prohibitæ promissionem, testem aduocauerit. Deinde, si ita iurans animum habet agendi quod iuramento promisit, planè constat, eam intentionem peccatum esse mortale: quòd si animus desit faciendi, consequitur manifestè itidem mortalem culpam contrahi, quia nomen Dei in vanum iurans adsumpsit, Deum ipsum in testem adsumens falsæ promissionis: quod iam in hac relectione in specie adnotauimus. idcircò peccatum hîc mortale constituitur.

Quartò deducitur iuramentum, & tunc temerarium esse, cùm aliquid promittitur, quod venialem culpam habet. glos. in c. fina. aliquid. 22. q. 3. Ioan. And. Domin. & Francis. in hoc cap. quamuis. de pac. in 6. vbi Geor. Natam notab. 7. idem notat & Ioan. de Selua in tracta. de iureiuran. 3. parte. 4. limit. Nam cùm veniale peccatum opponatur feruori charitatis, consequitur ex hoc, nullam posse, etiam præstito iuramento, cōstituiconstitui obligationem ad id agendum, quod venialem habet culpam: atque ideò maximam esse temeritatem iuramento promittere rem hac culpa dignam. notant Abb. & Felin. post alios in d. c. si verò.

Hinc & quintò constat, iuramentum promissorium venialis actus, & culpæ, peccatum esse veniale. Quia etsi iurans adimpleat quod promisit, solùm venialiter peccat: & qui iurat veniale opus facturum, non se illaqueat, ne iuramentum implere possit, nisi tantùm sub reatu veniali: vnde non peccat dum iurat, nisi venialiter, atq;atque ita in specie notat Caietan. in dict. quæstio. 89. articu. 7. in responsione ad 2. & Syluest. in verb. iuramentum. 4. quæst. 1. & in verb. iuramentum. 2. quęstio. 7. idem ipse Caietan. in Summa, verb. periurium promissorium. tametsi Catharinus admonuerit, cauendum esse ab hac opinione.

Sextò, adhuc ex præmissis patet, si ad amussim hanc materiam expendamus, non satis sufficientem esse argumentationem istam, iuramentum quodcunque vergens in dispendium salutis æternæ, seruandum non est, igitur iuramentum quodlibet, quod non tendat in detrimentum salutis ęternæ, seruandum erit. Hæc etenim collectio minimè valet.

7

^† Sunt sanè quędam iuramenta promissoria, quæ etiam si possint seruari: quia ex eo nullum dispendium salutis spiritualis sequitur: attamen nulla est obligatio ex ea promissione deducta, quæ iurantem cogat ad seruandum id, quod iuramento promisit. Sunt ad hęc pulchra verba S. Tho. in d. q. 89. articu. 7. ad secundum, in hunc equidem modum. Si quis autem iurat, se facturum aliquod peccatum, & peccat iurando, & peccat iuramentum seruando. Si quis verò iurat se nōnon facturum aliquod melius bonum, quod tamen facere non tenetur, peccat quidem iurando in quantum ponit obijcem spiritui sancto, qui est boni propositi inspirator: non tamen peccat iuramentum seruando, sed multò melius facit, si non seruet. Hactenus Thom. Idem adnotauit ipse Tho. lib. 3. q. 14. & Panor. in d. c. si verò. col. 3. & colligitur ex Gratiani resolutione in c. vlti. §. vlt. 22. quæst. 4. vnde si quis iureiurando promittat, non mutuare pecunias, non fideiubere: certè in casibus quibus id officium impendere tenetur sub mortalis, aut venialis culpæ reatu, dubio procul peccabit si iuramentum seruet, & peccabit item iurando. Sed vbi non tenetur id officium in alterum exercere, sed est opus optimum: profectò peccauit iurando, & venialiter, vt ex Caietano in Summa, & in Commentarijs ad Thomam adnotauimus: non tamen peccabit seruando iuramentum: nec illud violabit, si mutuam pecuniam alteri dederit, aut pro eo fideiusserit: quod satis constat ex Thoma Gratiano & Abba. in præcitatis locis. Ex quibus opinor manifestum esse Hippolyt. lapsum, qui in repetitio. Rubr. ff. de fideiussoribus. opinatur, numero 28. post hoc iuramentum, cuius modò meminimus de non fideiubendo emissum, iurantem non posse fideiubere, nec valere fideiussionem: quod, ni fallor, falsissimum est. Sic & dum Oldr. in con. 90. sensit, iurantem in hac specie nec posse fideiubere, nec mutuare, nisi existenti in extrema necessitate: itidem labitur, quia non obstante iuramento poterit qui iurauit, mutuare cuicunque, & pro quocunque fideiubere, etiam si is non sit extrema in necessitate cōstitutusconstitutus. Hinc etiam patet, non rectè rationem huius quæstionis perpendisse Catharinum: dum aduersus Caietanum falsum esse censet, quod modò diximus, in hoc iuramento veniale, non mortale peccatum committi.

Hinc etiam expendendum est, quod Gratianus

8

^† docet in dict. cap. vlt. 22. quæst. 4. est etiam, inquit, quod iuratur, aliquando vitiosum non in natura sui, sed ex causis extrauenientibus, veluti cùm aliquis post votum castitatis iurat alicui, se habiturum eam in coniugem. Coniugem namque habere, in seipso malum non est, tamen huic ex voto perniciosum est, hoc autem iuramentum, etiam si illicitum sit, non tamen seruari prohibetur, sed de violatione voti pœnitentia sibi iubetur indici. Hactenus Gratianus, qui parum sibi constans, multa quidem hac in propositione & sentit, & asseuerat, quæ nullo pacto defendi simul possunt. Idem auctor paulò antè inquit. Aliquando namque iuramento deest iustitia, veluti cùm quispiam post votum castitatis ducit |

p. 244

vxorem iuramento firmans, nunquam se ab ea discessurum: quod quamuis illicitum fit, quia iustitia sibi probatur deesse: tamen auctoritate Augustini seruari præcipitur. ad quorum verborum perfectam interpretationem præmittendum est, præcitatum capitu. vlt. 22. quæstione 4. deductum esse ex diuo Ambrosio libro 3. de officijs. capit. 10. vsque ad versiculum, illicitum ergo iuramentum: quo Gratianus ipse in epitomen quæstionem colligit. Deinde illud est considerandum, post simplex votum castitatis, si quis vxorem ducat, etiam absque iuramento, matrimonium tenet, teneturq́ue cum vxore cohabitare, ac debitum coniugale reddere: aut ante copulam, & matrimonij consummationem religionem ingredi, & profiteri. Imò planè, si nondum matrimonium fuerit consummatum, tenebitur religionem ingredi, & profiteri ea ratione, qua tenetur votum iuxta vires proprias seruare, & effugere periculum votum violandi, si cum vxore cohabitet. Nam licet teneatur exigenti debitum reddere, non tamen potest exigere absque voti iniuria, & violatione: itaque si matrimonium nondum sit consummatum ad hoc, quod modò diximus, tenetur. Et nihilominus matrimonium tenet, ac firmum est. capit. consuluit. & capitu. rursus. qui cler. vel vouent. tametsi contrahens matrimonium post votum castitatis mortaliter peccet: quippè qui contra votum egerit, se ipsum adstringens debiti coniugalis redditioni, quæ castitati aduersatur, vt in dict. capit. vlti. satis probatur. Pręter hæc profectò, si iuramenti vim consideremus, nullo pacto negari potest, hoc iuramentum de matrimonio contrahendo emissum post votum castitatis, illicitum esse, & minimè obligatorium: sicuti patet rationibus paulò antè adductis, & ipsius Gratiani testimonio, non testatur, hoc iuramentum illicitum esse, ac perniciosum, & voto contrarium. Mirum igitur videbitur quibusdam, quod statim subdit Gratianus, non esse prohibitum, quòd iuramentum hoc seruetur. Nam si per hoc iuramentum, & eius obseruationem votum violatur, non potest id iurisiurandum obligare, ad rem inquam illicitam, & sic ad voti violationem. Quamobrem vel Gratianus maximè errat, vel eum habere debet sensum, vt intelligamus non de iuramento ducendi vxorem: siquidem hoc iuramentum seruandum non est, post votum castitatis præstitum, imò prohibetur omninò seruari, quia voto castitatis contrarium est, & tendit in violationem voti, sed de iuramento habendi & tractandi, vt vxorem eam fœminam, quam per verba, quæ de præsenti didicimus, in vxorem acceperat etiam post simplex votum ipse, qui iurat, vel modò tempore iuramẽtiiuramenti accipit. Sic sanè duas hac in controuersia cōstituimusconstituimus conclusiones, quarum prior dictat iuramentũiuramentum post votum castitatis pręstitum, de accipienda aliqua fœmina in vxorẽvxorem per verba, quæ de futuro dicimus, nec iurantem obligare, nec seruādumseruandum fore, imò id illicitum esse, & mortale crimen committi, si seruetur. Posterior conclusio exponit, iuramentum post votum castitatis præstitum, de habenda fœmina in vxorẽvxorem, matrimonio cum ea contracto per verba perfectum cōiugijconiugij consensum significantia, seruandũseruandum fore, quo ad debiti coniugalis redditionem: licet id incautè, & illicitè præstitum fuerit ante matrimonij cōtractumcontractum, & teneatur iurans religionẽreligionem aliquam ante coniugij consummationem ingredi, ac profiteri. Hoc etenim est quod Gratian. sensit, dum in d. c. vlt. vtitur verbis significantib. contractũcontractum matrimonij perfectum, saltem in vers. vnde datur intelligi. quamuis an sit perfectus matrimonij contractus per illam promissionem, qua quis aliquam fœminam pollicetur se in vxorem habiturũhabiturum: quibus verbis vtitur Gratianus in part. vlt. d. c. satis dubium sit secundum ea, quæ notauimus in epitome ad 4. lib. Decret. 2 par. c. 4. §. 1. nu. 5. & verè in casu huius posterioris conclusionis, nihil iuramentum operatur, nisi quo ad maiorem transgressionis culpam propter periurium, siquidẽsiquidem etiam absque iuramento contractus coniugalis iam perfectus indissolubilem inducit cohabitandi obligationem, quamuis votum simplex castitatis præcesserit.

Hæc autem

9

^† iuramenta, quibus iustitia deficit, periuria appellantur, in c. sicut nostris. de iureiur. in c. qui sacramento. 22. q. 4. nullo etenim in futurum expectato tempore iuramenta ista, dum emittuntur, periuria sunt propter iustitiæ & iudicij defectum, secundum Tho. 2. 2. q. 98. artic. 2. ad 2. Nam requiritur ad honestatem iuramenti quòd sit licitum, & honestum id, quod iuratur: atque ideò qui iurat se adulterium commissurum, statim periurus est, licet reuera sit completurus iuramentum non quidem ex eo quòd iuramentum non seruauerit, sed quia iurauit id, quod fas non erat perficere, aut non tenebatur etiam post iuramentum facere. Idcircò in ipso iurādiiurandi actu periurium perpetratur, frangiturq́ue iuramentum, cùm id fiat promittendo id, quod seruandum necessariò non est, nec vllam seruandi obligationem inducit, vel quod absq;absque crimine, & culpa seruari non potest. Qua ratione multis canonibus statutum est, pro his iurationib. incautionis pœnitentiam iurantibus iniungendam fore.

Hinc sanè definiri poterit quæstio illa. An hæc iuramenta temeraria, quæ quandoq;quandoque periuria dicuntur, sint punienda ea pœna. quæ aduersus periuros statuta est? Nam text. in c. sicut nostris. de iureiuran. & in c. grauis admodùm. de censi. probat, pro his incautis iurationibus congruam pœnitentiāpœnitentiam fore indulgendam, nec priuāduspriuandus est quis beneficio ecclesiastico, quemadmodum pro vero periurio priuaretur. glos. in cap. definitio. 22. q. 4. & in c. Florentinum. 85. dist. Ex contrario sese offert responsio text. in |

p. 245

c. tua nos. de iureiuran. vbi si quis iuramentum illicitum primò præstiterit, ac deinde contrarium fecerit iuramentum, beneficio ecclesiastico priuatur. Idcircò Doctores quidam Iuris Canonici interpretes existimant, decisionem text. in dict. c. tua nos. ita esse intelligendam, vt priuatio beneficij non fiat in ea specie propter iuramentum illicitum, sed quia quo ad vulgi opinionem contrarium pręstans iuramentum cōstituitconstituit se iurans in periurio, quod vitare non poterat eo ipso, quòd duo aduersa & contraria iuramento pollicitus fuerit, atq;atque ita eum text. interpretantur Innoc. Ioan. Andr. Abb. Imol. & Docto. magis communiter in d. c. tua nos. qua in re vulgi opinio, & scandalum consideratur: cùm periurium vulgus existimet necessariò committendum fore ex ea iuratione: sicuti post alios admonet Felin. in dict. capi. tua nos. quem text. ita intellexere, eum commendantes Roman. singul. 510. & Ripa in cap. 2. de rescript. colum. 3. Sed licet hæc opinio communis sit, mihi tamen nusquam placuit: video etenim prius iuramentum nullam habuisse obligandi vim, nec habere: atque ideò non posse verè, & propriè periurium contingere, tametsi non fiat id quod in eam iurationem deductum fuerat: id verò quod posteriori iuramento promissum est, absque vllo periurij reatu fieri quidem potuit. Nec est absolutio necessaria à priori iuramento: cùm ex eo nullum iurationis vinculum processerit. Quamobrem aliter intelligi poterit responsio text. in dicto capitu. tua nos. Nam prius iuramentum, cuius inibi mentio fit, de soluenda pensione maiori, potuit, ac poterat ab ipso iurante absque periculo spiritualis salutis seruari ad eius vitam: & ideò in hoc sensu iuramentum illud validum fuit, quo ad obligationem saltem ante absolutionem, quæ necessaria est, & omninò præstanda, ex eo quod iniquè fuerit iuratio extorta de pensione soluenda, non quidem instituta Episcopi auctoritate, nec solita, sed noua: vt cōstatconstat ex dicto capit. significauit. & capitu. Grauis. de censibus. & quia ante absolutionem istam in specie capit. tua nos. contrarium iuramentum præstitit Clericus, ac seipsum constituit in certo periurio, nisi absolutio fuerit obtenta, punitur pro periurio priuatione beneficij: quemadmodum ibidem adnotarunt Cardin. & Felin. colum. penult. quia siue seruauerit prius, siue posterius iuramentum, manifesta est periurij culpa: si prius, ex eo quod violat posterius: si posterius, ex eo quod violat prius, quod ante absolutionem seruare tenebatur. Atque hæc dicta breuiter sint de comitibus iuramenti: reliqua verò ad hanc quæstionem pertinentia non admodum recondita, nec difficilia sunt: & quæ diximus, ea tantùm ratione tradidimus, vt propositæ materiæ, quo ad qualemcunque cognitionem, satisfaceremus.

§. SEPTIMVS.

HIS omnibus ad huius materiæ cognitionem pręnotatis, de ipsius periurij pœna tractādumtractandum erit, cuius equidem grauitas multis constat, quæ tamen consultò missa facimus: satis etenim est, crimen istud grauissimum esse multisq́ue nominibus è Republica extirpandum.

1

^† Nam id esse grauius homicidio. Sanctus Thomas existimat in quodlibet. 1. articu. 18. rationibus sanè vrgentissimis. Si quidem periurium est transgressio præcepti prioris tabulæ: & ex eo honori, ac reuerentiæ Dei optimi maximi detrahitur: ideoq́ue iniuria Deo fit: quæ maior est omnibus alijs, quibus proximus offenditur. Deinde vt ait Paulus, omnis controuersiæ finis est iuramentum. Quod si ita est, consequitur planè, maius esse crimen periurium, quàm homicidium: alioqui homicidæ, nec adulterę nusquam iuramentum deferretur: quoniam coniectura esset, quòd per periurium, tanquam per exilius peccatum maiora contingerent, & celarent crimina. Quo argumento Thom. vtitur in dicto articu. 18. mihi tamen non satis placet. Quia ex eadem collectione tantùm deducitur, maiori pœna homicidium puniri, quàm periurium, quod verissimum est regulariter. Quamobrem cùm tractatur in foro exteriori de puniendis criminibus, deq́ue eis quo ad punitionem detegendis, tunc argumentatio Thomæ in praxim deducitur: in foro etenim interiori nulla est huiusmodi consideratio. Nam si accusatus homicidij crimen id non commiserit, nullum |

p. 246

adest in iuramento periculum nec periurij timor est: si verò illud scelus perpetrauerit, per periurium, quod forsan timetur, non effugit homicidij culpam. Idcircò argumentatio ista quo ad culpam peccati non admodùm vrget. At in foro exteriori, vbi de pœna tractatur, solùm de maiori vel minori supplicio est controuersia. Nam si maiori pœna puniretur periurium, quàm homicidium, optima constitueretur coniectura, quòd Reus homicidij delatus minimè auderet interrogatus sub iuramento crimen negare, ob timorem maioris pœnæ: si verò minori pœna periurium quàm homicidium puniendum foret, præsumeretur quidem Reum iuratum, vt vera de crimine homicidij responderet, negaturum quidem homicidium timore maioris pœnæ, sibi propter homicidium iniungendæ. Sic sanè, dum Sanctus Thomas argumentatur ex auctoritate Pauli Apostoli, tantum sequeretur ex eius consideratione, quòd si maiori pœna puniretur homicidium, quàm periurium, non esset iuramentum omnium controuersiarum finis: sed si iuramentum est omnium controuersiarum finis, vt verè Paulus testatur, esset profectò grauior pœna pro periurio, quàm pro cæteris criminibus infligenda, ex argumentatione Diui Thomæ, ne quis ob timorem maioris pœnæ pro alijs criminibus subeundæ periurium committere auderet. Hoc autem adhuc non sufficeret: quia detecto periurio vtrumque crimen detegitur: nempe periurium, & id crimen, cuius quis apud iudicem accusatur. Igitur non omninò conuincit argumentatio Thomæ, præsertim quòd sunt aliquot crimina euidentet maiora periurio, vt hæresis, idololatria: & tamen vbi agitur de his detegendis, Reus ipse per iuramenti religionem interrogatur. Omnium equidem controuersiarum finis est iuramentum, teste Paulo. quia id exigitur ad veritatem inquirendam: nec præsumendum erit, quòd Reus alicuius criminis delatus velit periurij crimen committere, illudq́ue iam commissis addere, atque ita passim videmus Reos in iudicium delatos, & de criminibus periurio maioribus interrogatos, palàm fateri culpam: quia non ita audent iam perpetratis sceleribus periurium addere: cuius quidem nulla est congrua satisfactio casu, quo tenentur interrogati respondere, nisi Reipublicæ & proximo damnum illatum restituerint: restitutio autem plerunque, quo ad Rempublicam, minimè fieri potest, nisi responsio iurata, quæ periurium induxit, retractetur. Vnde fit, vt existimem alijs rationibus grauitatem periurij probandam fore: quæ dubio procul constat ex prima, quam modò adduximus, ratione: & ex alijs, quarum meminit Gulielmus Peraldus in Summa de vitijs & virtu. 2. Tomo. tractat. 9. 2 part. capitu. 4. quo in loco duodecim rationes adducit, quæ grauitatem huius criminis ostendunt, præter quas illud est potissimè obseruandum, quòd periurium funditus euertit humana commercia: omnium enim actionum humani conuictus firmissimum stabilimentum est, dictorum & conuentorum fides, quę simpliciter violata maximum damnum infert: quanto magis idem continget, si iuramento stabilita violetur: igitur de pœnis huius criminis acturi primùm de pœna simplicis periurij: secundò, de punitione periurij in iudicio contingentis circa veritatis assertionem: tertiò, de blasphemijs tractabimus.

Primò denique loco, præter culpam, quam periuri, quo ad criminis reatum, cōtraxeruntcontraxerunt, cuius ratio apud diuinum tribunal examinanda est,

2

^† puniendi sunt à iudicibus, & legibus publicis, non tantùm Ecclesiasticis, sed & secularibus: quod probat text. in l. si quis maior. C. de transactio. not. optimè Roma. in consil. 512. cuius & nos meminimus in Epitome ad 4. Decreta lib. 2. part. capitu. 6. in princip. nume. 20. Nam etsi Cæsarea constitutio in l. 2. de rebus cred. dixerit, iusiurandi contemptam religionem satis habere vltorem ipsum Deum: id tamen vel obtinet, vbi nulla ex periurio fit iniuria proximo, vt Accurs. & Doctor. ibi existimant, vel non conuincit, non posse à Principe Laico periuria puniri in hoc seculo, præter diuinam Dei punitionem: quemadmodum & plura delicta in Republica puniuntur, quæ tantùm pertinent ad offensam diuinæ maiestatis: quod satis est manifestum. Aut sanè Imperator, vt rationem redderet, cur periuria non puniantur grauissimè, pœna inquam corporali, præmisit, hoc crimen maximam vltionem à Deo expectare, quamuis ab hominibus non ita seuerè fuerit punitum.

Punitur tandem

3

^† periurium simplex, priuato præiudicium irrogans iure Pontificio pœna depositionis ab ordine. text. & ibi Doctores in capitu. cùm non ab homine. de iudic. notat Panormit. in capitu. tua. de iureiurand. Quinimò & periurus beneficio Ecclesiastico priuandus est per sententiam, non tamen est ipso iure priuatus. textus optimus vbi gloss. & eius interpretes ita opinantur in c. querelam. de iureiuran. glos. in cap. illud de excessib. pręla. gloss. in cap. quicunque. 6. quæstio. 1. Abb. & alij in capitul. 2. de rescript. quo in loco Felin. Deci. & Ripa fatentur, hanc opinionem communem esse: idem asseuerant, eam sequuti Ioannes à Selua, de iureiurand. quæstio. vlti. & in tractat. de beneficio 3. part. quæstio. 2. Ioannes Bernard. in sua Practi. cap. 86. Cæsar Lambert. de iure patron. 1. part. 2. lib. quæstio. 9. articu. 15. eandem veram esse censet Andr. Alciat. in dict. cap cùm non ab homine. & probatur in cap. in nostra de procur. licet Rebuffus in tract. de pacificis possess. nume. 218. velit tenere, periurum priuatum esse ipso iure beneficijs ecclesiasti|

p. 247

cis, quæ iam tempore periurij obtinebat, quæ quidem opinio communi omnium sententiæ refragatur. Existimat tamen ipse Rebuffus collationem beneficij factam periuro esse nullam ipso iure: cuius opinionis auctores sunt Abb. & Docto. in dicto capitul. querelam. de iureiur. Aufrerius in Capella Tolosan. quæst. 17. Dec. in capit. dilecti. col. 2. de exceptio. Felin. in capit. 2. de rescript. col. 3. & Nicol. Milis in verb. periurus. text. optimus in capit. accedens. de accusat. Fred. tamen in consil. 50. tenet contrariam sententiam: imò quòd hæc collatio non sit nulla ipso iure, sed rescindenda. Priori verò opinioni suffragatur, quòd periurus sit infamis, vt paulò pòst tradetur: collatio autem beneficij facta infami, sit nulla ipso iure, regul. infamibus. de regul. iur. in 6. Ego quidem opinor non omnino verum esse, quòd collatio beneficij facta infami sit nulla ipso iure: nam eam validam ante sententiam fore tenuerunt Federic. in d. consil. 50. Card. & Felin. in d. cap. querelam. de iureiuran. idem Felin. in d. c. 2. de rescript. colum. 3. & præmittit Cald. consil. 20. tit. de præb. probat text. vbi Innoc. in cap. inter dilectos. de excess. prælat. nisi ea collatio fiat infami notorio infamia quidem iuris: tũctunc etenim collatio est nulla ipso iure: quemadmodum explicant Abb. num. 6. in d. c. inter dilectos. idem Abb. in c. super eod. ad finem. de electio. Felin. in d. c. 2. num. 4. Ioan. de Selua, in tract. de beneficio. 3. part. q. 3. col. 5. & hæc de infamia iuris: nam de infamia facti tradit Calder. in d. consil. 20. de præb. & post eum optimè Marti. ab Azpilcueta in c. si quando. de rescript. colum. 52. Idcircò cautè dixit Rebuff. vbi suprà num 221. eius opinionem, & aliorum, quos modò citauimus, procedere, quādoquando quis esset per sententiam declaratus periurus, & postea fieret ei collatio: tunc sanè collatio ista nulla est ipso iure, non aliàs. Quasi velit tunc demum collationem factam periuro & infami, nullam esse, cùm infamia notoria sit. Atque, vt rem istam tandem definiamus, ego existimo, collationem beneficij periuro factam nullam esse ipso iure, quando infamia hæc ex periurio notoria sit: non aliàs. Item in alio & secundo casu, nempe cùm collatio beneficij periuro facta fuerit auctoritate literarum Apostolicarum ad beneficia: harum siquidem literarum præcipua ratio est quæ à morum honestate procedit, idcircò non est collatio beneficij valida, imò nulla ipso iure censetur, si fiat harum literarum auctoritate ei, qui infamis sit, secundum Calde. in d. consil. 20. & consil. 4. de accusa. Felin. in d. c. 2. col. 3. de rescript. & in c. inquisitionis. de accusat. colum. 2. Rebuff. in d. tract. de pacificis poss. num. 222. his accedit, quod alienum est à mente Rom. Pon. infames ac periuros sub literis ad beneficia contineri, cùm potius ea velit clericis bonis moribus præditis conferri. Vnde placet profectò Cald. sententia in infamia iuris: item & in infamia facti.

Periurium

4

^† item vtroque iure, Pontificio, & Cæsareo, punitur pœna infamiæ. l. si quis maior. C. de transactio. cap. infames. 6. quæst. 1. gl. in dicto capitul. querelam. de iureiuran. modò periurium promissorium sit, atque in iuramento promissorio contigerit: nam ex periurio assertorio infamis quis non efficitur. gloss. in l. Lucius. ff. de infamibus. gloss. in dicto capitul. quicunq;quicunque 6. quæst. 1. notat sanctus Thomas 2. 2. q. 98. articul. 3. Bald. in rubric. de iureiurand. Abbas in capit. testimonium. columna 8. de testib. vbi Felin. num. 20. & Lambert. de iure patron. 1. part. 2. lib. quæst. 9. articul. 15. & Lanfrancus in capit. quoniam contra. de probationibus. in verb. testes. num. 135. testantur hanc distinctionem communem esse: quæ tamen intelligenda est, vt periurium promissorium circa contractum infamiam irroget, iuxta dictam l. si quis maior. quæ in hac specie expressim hanc pœnam infert. cui conuenit Regia lex 26. titul. 11. part. 3. & l. 2. titul. 5. part. 7. Quòd si quis in specie capitul. debitores. de iureiurand. periurus fuerit, quippe qui non soluerit vsuras, quas præstare promiserat, infamis non erit: vt notant Felin. in dicto capit. testimonium. numer. 21. & Lambert. in dict. articul. 15. Periurium autem assertorium rei præsentis, vel præteritæ, iure ciuili punitur pœna criminis stellionatus, & ideò periurus ad tempus exulat. l. vltim. ff. de crimi. stellionat. At periurium promissorium hanc etiam iure ciuili pœnam habet, vt præter infamiam periurus contractus pœnam soluat, & actionem, omneq́ue conuentionis commodum amittat. d. l. si quis maior. vbi Docto. communiter hoc adnotarunt. & in dict. l. 2. C. de rebus credit. Ias. in §. item si quis. in 2. num. 63. de actionibus. idem in l. si duo patroni. ff. de iureiurand. Ioan. à Selua. de iureiurand. quæst. vltima tradit vndecim periurij pœnas Chassanæ. in consuet. Burgund. rubric. 10. §. 12. quas apud ipsum Lector facilimè legere poterit. Iure quidem Regio, qui iuramentum promissorium violauerit, omnia bona amittit, eaq́ue fisco Regis adiudicantur. l. 1. titul. 6. libr. 8. ordinat. Ex quibus præter alios intellectus, quos paulò antè tradidimus ad l. 2. C. de rebus credit. apparet, posse eandem constitutionem intelligi quo ad pœnam ordinariam: nam quantum ad extraordinariam, frequenter periuria per humanos iudices puniuntur, sicuti no. glo. in Auth. scenicas non solùm si fideiussores præstent. quam dixit singul. Curt. Iunior in l. si quis maior. C. de transact. col. vlt.

Secundò agendum erit de periurio, quod in iudicio circa veritatis testimonium committitur Si

5

^† quis etenim in iudicio interrogatus alicuius controuersiæ causa, dixerit testimonium aduersus veritatem, dubio procul falsum committit, falsiq́ue reus efficitur. l. 1. ff. de falsis. in princip. capit. 1. de crim. falsi. l. nullum. C. de testib. Nec solùm committit falsum testis, |

p. 248

qui responderit contrarium eius, quòd verè ipse sciebat: sed & is qui interrogatus de aliqua re veritatem tacuerit, dixeritq́ue se nihil scire. quod probat text. in d. capit. 1. capit. quisquis. & ibi gloss. 11. quæstio. 3. Bald. in l. data opera. numero 29. C. qui accusare non possunt. gloss. in capit. cùm dilecti. de accusat. in verb. plenam. & in verb. meram. Felin. in capit. 1. de testib. cogend. numero 3. Regia 42. titul. 16. part. 3. & l. 1. titul. 7. part. 7. tacere siquidem vbi loquendum est, & loqui vbi tacere oportet, & est necessarium, peccatum erit secundum Thomam 2. 2. quæst. 73. articul. 1. & Floren. 1. parte. titul. 2. cap. 4. §. 5. Quòd si testis interrogatus veritatem tacuerit forsan absque dolo, quippe qui homo integræ famæ, & opinionis de actu post longum tempus interrogetur, excusabitur planè ex præsumpta quadam simplicitate, licet constet illius actus scientiam eum habuisse: sicuti adnotarunt Riminald. in l. qui accusare. C. de edendo. colum. 2. & Anton. Rube. consilio 16. potest autem testis falsum dicere testimonium in decem prædicamentis, quæ commemorat Azo in Proœmio C. eleganter. Bald. in l. data opera. numero 31. C. qui accusare non poss. & sanè testis falsum dicens testimonium, multis ex nominibus execrandus. Nam & antiquitus qui apud Romanos falsum testimonium dixissent, è Saxo Tarpeio deijciebantur, vt auctor est Gellius libro 20. Nocti. Attica. capitul. primo. quo in loco Sext. Cæcilius magno Reipublicæ malo existimat legem hanc duodecim tabularum obsoleuisse. Acerbitas, inquit, plerumque vlciscendi maleficij, benè atque cautè viuendi disciplina est. Item & Athenis in Areopago grauissimum exercebatur iudicium ψευδομαρτυριῶν, id est, falsorũfalsorum testium, auctore Demosthene: tametsi Cicero in oratione pro L. Flacco Græcorum fidem in dandis mutuis falsis testimonijs maximè improbet. Quibus concinit, quod Euripides in Iphigenia Taurica scribit: Græcia nequaquam nouit fidem. Etiam si Atticus testis prouerbio dictus sit is, qui probatissimus & incorruptissimus est. Sicuti & Attica fides, etenim Velleius Paterculus, adeò, inquit, certa Atheniensium in Romanos fides fuit, vt semper, & in omni re quicquid syncera fide gereretur, id Romani Attica fide fieri prædicarent. Sic Græca fides pro certa fide assumitur apud Ausonium ad Paulum. & de Philone villico suo inquit: Mutuatur ad Græcam fidem. apud Plautum in Asinaria, Græca fides dicitur, vbi non verbis, nec stipulationibus, sed pręsenti pecunia res agitur. Diem, Aquam, Solem, Lunam, Noctem, hæc argento non emo. Cætera, quo volumus vti, Græca mercamur fide, id est, numerata pecunia. Quæ forsan deflecti possunt in id, vt per ironiam dicta esse censeantur: ideoq́ue existimemus præsenti pecunia rem agi, quòd fides Græca parum constans sit, & improbatissima. Pœna autem deiectionis è Saxo Tarpeio, iam pridem obsoleuit, siquidem & Modestinus respondit in l. si diutino. §. vltimo. ff. de pœnis. non posse quem sic damnari, vt de Saxo præcipitetur. Titus Liuius libro 29. scribit, Marcum Liuium, C. Claudium collegam Censorium equum vendere iussisse, quod summæ notæ erat duarum rerum causa, quarum præcipua fuit, quòd aduersus eum falsum testimonium dixisset. De pœna item falsi testis tradit Strabo libro 15. apud Indos falsum testem extremis decurtari. Iosephus etiam auctor est libro 4. Antiquit. cap. 6. Mosaica lege cautum fuisse, vt testis falsus ea pateretur, quæ is contra quem falsò testificatur, passurus esset. eadem lex constat capit. 19. Deuteron. Primus autem omniũomnium Charondas testi falso mulctam indixit: quemadmodum meminit Aristot. lib. 2. Ethico. cap. 10. huius criminis grauitatem ostendit Salomon Prouerb. capit. 6. testem, inquit, fallacem odit Dominus. Et rursus capit. 25. Homo, qui contra proximum suum loquitur falsum testimonium, iaculum est, gladius & sagitta acuta. Quòd si testis verum dixerit, pecuniam tamen ex ea causa acceperit, vt scilicet testificaretur, falsi adhuc pœna tenebitur. glo. in l. 1. §. 1. & ibi Bartol. ff. de falsis. Abb. in capit. 1. de crimi. falsi. idem Abb. & Felin. numero 30. in capit. licet. de probatio. Hippol. in d. l. 1. §. 1. de fals. Ias. in l. Diuus. num. 27. ff. de re iudicat. Doct. in cap. 1. de testi. quorum opinio magis communis est, mihi tamen nōnon omnino placet: video etenim crimen falsi non posse conuenire his, qui verum dixerint: atq;atque ideo testis, qui falsum absq;absque pecuniæ munere & corruptione testificatus fuerit, falsi crimine notabitur: non sic testis, qui licet pecuniam, vt testificaretur, recepit, nihilominus verum dixerit, nam falsi reus non erit. Sic Philip. Decius in capit. 1. de testibus. tenet, hunc testem non esse puniendum falsi pœna, sed alia extra ordinem, arbitrio iudicis, cuius opinio. l. styli. 115. probatur. inficior grauius esse crimen, si quis simul pecuniam acceperit, & falsum dixerit, quàm si pecuniam tantùm acceperit, verum autem fuerit testificatus, aut falsum absque pecuniæ receptione: attamen vt locus sit crimini falsi, & eius pœnis, oportet quòd testis falsum dixerit testimonium. Sed & si quis testimonium dixerit in iudicio, contrarium tamen ei, quod iuratus extra iudicium dixerat, falsi item pœna tenebitur, secundum Bartol. in l. eos. vltim. colum. ff. de fals. Tyndarum in tract. de testibus. capit. 11. Matth. de Afflict. in constitu. Neapolit. lib. 3. tit. de periurijs. num. 14. quorum opinio admodum est dubia, imò mihi falsa videtur. Nam si quis extra iudicium etiam cum iuramento contra veritatem responderit, non punitur ordinaria pœna falsi, sicut notat Alberic. 2. parte statut. quæstio. 147. idem contra Bartol. tradit Hippolyt. in dicta l. eos. numero 11. Bald. in capitul. 1. §. si enim. quid sit inuestitu. in feudo. columna 2. |

p. 249

atque Alexand. in consilio 74. libro 1. scribit, communem opinionem esse Bartolo contrariam. Felin. etiam à Bartol. discedit in capitulo, cùm in tua. de testibus. vbi extra iudicium responsio data est absque iuramento: nam si quis iuratus respondisset falsum etiam extra iudicium, ipse Felin. Bartol. sententiam defendit, vt pœna falsi locum habeat. Ego verò fateor, periurum hunc esse, & pœna periurij puniendum fore, non pœna falsi, quasi ea tantùm admittenda sit contra testem in iudicio falsum. quod Alberic. in dict. quæst. 147. significare videtur: tametsi Alexand. Hippol. & alij, qui Bartol. sententiam improbarunt, expressim loquantur quando extra iudicium absque iuramento quis respondisset contrariũcontrarium eius, quod modò in iudicio testificatur. Nec me præterit, in hac specie quoties quis contraria responderit, primò quidem extra iudicium iuramento præstito, ac demum in iudicio per solenne testimonium coram iudice, hoc posterius responsum non esse admittendum, nec fidem ei exhibendam propter manifestum periurium, quemadmodum ipse tradidit lib. 2. variar. resolutio. capit. 13. numero 7.

Testis autem,

6

^† qui falsum dixerit testimonium punitur iure Pontificio, si clericus sit, depositione, & detrusione in monasterium, vt ibi pœnitentiam tanti sceleris agat, secundum Panor. in capit. 1. de crimi. fal. text. optimus in c. si Episcopus. 50. distinct. nisi clericus ex officio iudicis, tunc puniendus sit nulla constituta contra eum accusatione: quia in hoc casu punitur pœna extraordinaria iudicis puniẽtispunientis arbitrio. text. & ibi glo. in §. presbyteri. 5. quæst. 6. Sic & iure Ciuili dicens falsum testimonium, si puniatur à iudice ex officio citra accusationem, quia apud eum dixit falsum testimonium, extra ordinem arbitrio iudicis punitur: non ordinaria pœna. l. nullum. & ibi gloss. C. de testib. l. vltim. tit. 16. part. 3. not. Ioan. Ferrari. in Pract. in rub. de forma iuramenti testis. col. 3. quòd si iudicio ordinario accusationis actum sit contra testem falsum, punitur is falsi criminis pœna, quæ traditur in l. 1. §. vlt. ff. de falsis. prob. text. in l. eos. ff. eod. tit. l. 13. tit. 8. lib. 2. fori, vt tandem pœna falsi in homine libero sit deportatio, & omniũomnium bonorum publicatio: in seruo autem vltimum supplicium. Sed si quis in causa capitali falsum aduersus reum testimonium dixerit, puniendus erit eadem pœna, qua puniretur reus ipse, si criminis conuictus foret. text. in l. 1. §. 1. & ibi Bartol. ff. de sicarijs. cuius meminere Bald. in c. 1. in principio, de pace tenend. & eius violatori. col. vlt. Ias. in l. & si legibus. C. si contra ius vel vtilit. pub & in l. si duo patroni. §. vlt. ff. de iureiur. Felin. in c. sicut. de testib. Chassanæ. in consuetud. Burgundiæ, rub. 10. col. 10. tex. optim. in c. satis. 33. quæst. 5. cuius mentionem fecit Aret. in c. super his. de accusat. num. 24 idem glo. sensit in cap. Rex debet. 23. quæst. 5. est & in his regnis, hac de re egregia decisio in l. 83. Tauri. cuius & nos obiter meminimus, libro Variarum resolutio. 2. cap. 9. probat hoc ipsum text. Deut. cap. 19.

Pœnæ verò statutæ aduersus falsos testes non admittentur, nec admittendæ sunt, vbi testis falsum dixerit in his, quæ accessoria sunt, nec ad substantiam actus pertinent: tunc etenim pœna extraordinaria punienda est falsitas ista: quemadmodum not. Spec. tit. de teste. §. 1. vers. item quòd aliquid de suo. num. 87. & ibi Ioann. And. Ang. in l. Lucius. ff. de his, qui not. infamia. Hippol. in singul. 76. Innoc. ante alios in capit. fraternitatis. de hæret. cui sentẽtiæsententiæ suffragatur, quòd falsitas minimè punitur, si contingat in his, quæ siue vera siue falsa sint, nemini nocere possunt. glos. in l. damus. C. de falsis. quam Docto. inibi sequuntur. & Socin. consil. 104. libro 1. Hippol. in l. 1. §. præterea. ff. de sicarijs. num. 14. idem & Socin. in consilio 185. libro 2. qui hanc opinionem testificatur communem esse. Est & ad hoc ipsum glo. Abb. Imol. & Doctor. in cap. quanto. de iureiur. in verb. nomine patris. notat Ant. Rube consil. 16. Item punitur pœna falsi is, qui testem ad dicendum falfum testimonium induxit, aut testem munere & dono corrupit, vt aduersus veritatem testificaretur. l. 1. ff. de fals. Regia lex 1. titul. 7. part. 7. vbi expressim hoc probatur. Nec tamen ex hoc causam amittit: siquidem is tantùm ius litis & causæ perdit, qui falsum committit circa acta causæ, non qui circa testes ipsos aliaúe instrumenta, quæ ad causæ acta non attinent. text. in l. in fraudem. §. quoties. ff. de iure fisci. quem ita Bartolus ibi intellexit. quem sequitur Benedict. à Plumbino, in l. qui agnitis. ff. de exceptio. rei iudicat. columna 15. tradit Hippolyt. in Rubric. C. de probationibus. numero 186. cum sequentibus. & est hæc opinio communis, secundum Alex. & Ias. in l. diuus. colum. 4. ff. de re iudic. & Deci. in cap. cùm venerabilis. de except. num. 30. qui tamen conatur aduersus Bartol. distinctionem disputare.

Lege Regia testis falsum dicens testimonium, punitur pœna quadam satis extranea. Nam ei extrahuntur dentes, non quidem omnes, sed quinta eorum pars, etiam si hoc testimonium dixerit in causis ciuilibus. l. 3. titul. de falsis. libro 4. fori, quam legem ipse video in praxi admissam esse, siue iudex ad punitionem istam procedat ex officio, siue ad accusationẽaccusationem alicuius. Quidam opinantur lege veteri huius regni, testi falso omnes dentes extrahendos fuisse: at que ita legem obtinuisse, in hæc verba: Quitenle los dientes. Idq́ue iustissimum fuit: & tandem adiectis literis paulum corrupta dictione scriptum fuisse: Quintenle los dientes. Qua de re nihil certum affirmare audeo.

His verò, quæ de puniendis periurijs diximus, illud est adijciendum, quòd periurus ra|

p. 250

tione iuramenti de calumnia non est

7

^† puniendus, nec aduersus eum procedi potest per viam inquisitionis, nec per modum accusationis: quia satis Deum vltorem habet, qua in specie intelligenda est l. 2. de rebus credit. secundum gloss. in princ. Institut. de pœna teme. litigant. in verb. religione. quod expressim adnotarunt Bald. in consil. 299. libro 5. Federic. consil. 23. Rebuffus in tract. de pacificis possess. num. 219. quorum ratio ea potissima est, quòd sit fragilis humana memoria, etiam in factis proprijs: atq;atque ideo licet quis iuramentum in iudicio præstiterit de calumnia, & victus fuerit, non ex hoc arguitur, eum periurum fuisse. Imò si locus foret accusationi, aut inquisitioni ad punitionem periurij, ex iuramento de calumnia commissi, profectò mille quotidie proponerentur accusationes aduersus periuros, totidemq́ue inquisitiones à iudicibus ex officio instituerentur: quæ quidem res satis esset in Republica perniciosa, quippe quæ daret ansam multis calumnijs & delationibus. Non inficior, periurium à iuramento calumniæ procedens puniendum fore, quoties per ipsius iurātisiurantis confessionem, aut per euidentem probationem constaret, iurantem vel in iuratione ipsa, vel aduersus eam calumnia vsum fuisse. cap. vlt. de iureiur. in 6.

Tertiò, de blasphemijs agendum erit: nam eas ad periuria, & temeraria iuramẽtaiuramenta quidam existimātexistimant pertinere, cùm plerumq;plerumque potius sunt execrationes quædam. Est autem

8

^† blasphemus qui negat aliquid de Deo, quod ei conueniat: aut tribuit Deo aliquid, quod ei nequaquam conuenit, quemadmodum S. Thomas explicat 2. 2. quæst. 13. artic. 1. & ibi Caiet. Syluest. in verbo, blasphemia. quæst. 1. Nam blasphemiæ nomen significare videtur quandam derogationem alicuius excellentis bonitatis, maximè diuinæ. Atque ideo blasphemus est, qui diuinæ maiestati derogat, eius potestati aut bonitati detrahens. Et hæc quidem propriè: impropriè etenim quodlibet conuitium in Deum prolatum, & itidem contumelia maledictióue in ipsum Deum, aut virginem matrem, aut sanctos, blasphemiæ nomen habent. Probatur equidem hæc ad blasphemiæ crimen pertinere, in capit. 2. de maledicis. notant Anania ibi. Bart. in l. item apud Labeonem. §. ait Prætor. ff. de iniur. idem in consilio 274. quidam Pellinus. Socin. consil. 102. libro 2. Matthæ. Afflict. in constitut. Neapolit. de blasphemijs. colum. 3. Thom. Grammat. decis. 50. Bart. Socin. consil. 119. libr. 4. quorum opinio communis est, & eam rationem habet, quòd maledictio, aut imprecatio Deo minimè conueniat, quippe cui nullũnullum possit malum contingere aut nocere. Idem de conuitio respondendum erit: cùm id tendat in derogationem diuinæ maiestatis, & excellentiæ. Præsertim hoc constat ex blasphemiæ definitione, quam tradit Hugo de sancto Victore, lib. de fructu carnis & spiritus, cap. 6. ita scribens: Blasphemia est cum quadam probrosa irreligiositate, & diminutione honoris diuini vituperium, aut conuitium. Diximus autem priorem definitionem ex sancto Thom. ad blasphemias propriè pertinere quæ vel negant aliquid de Deo, quòd ei maximè conueniat, vel tribuunt Deo, quod ab eius excellentia est omnino alienum: & idem distinximus proprias blasphemias ab improprijs, quæ etsi maximis pœnis sint puniendæ, admodumq́ue blasphemiæ nomen habere debeant, non tamen veræ blasphemiæ sunt: quia directè non tendunt ad derogationem diuinæ potestatis, & eius excellentiæ: vt quidam existimant, tametsi ego censeam eas blasphemias in Christiana republica eodem iure, eisdemq́ue constitutionibus, cum alijs adæquandas fore. Nam eas verè blasphemias esse opinor, quicquid alij dixerint, etiam iuxta Thomæ definitionem: siquidem nec maledictio, nec conuitium Deo possunt aliqua ex parte conuenire. Ex his oportet aliquot speciales examinare vulgi in iram excandescentis sermones, qui multis nominibus sunt execrandi: sed tamẽtamen refert censere, an sint veræ blasphemiæ, vt locus sit Regijs pragmaticis constitutionibus, alijsq́;alijsque pœnis iure communi aduersus blasphemos in Deum statutis, quod satis vtile apparet.

Primò quidem deducitur, an blasphemus sit, qui dixerit: hoc fiet à despecto de dio, sicuti Doctores Itali referunt? & Bald. in consil. 476. libro 3. incipit: ille qui dicit,

9

^† in ea est sententia, vt opinetur, hæc verba ad blasphemiam non pertinere, quia potius sunt iniuriosa verba, eumq́ue sensum habere videntur: quòd sicut multa mala fiunt Deo nolente speciali concursu, & quæ diuinæ maiestati displicent: ita & hoc malum fiet, etiamsi Deo displiceat. quibus verbis non derogatur immensæ Dei potestati: atque ita sequitur Bald. Alexand. in additionibus ad Bartol. in d. l. apud Labeonem. §. ait Prætor. & Felin. in Proœmio Decretal. colum. 4. idem notauerat Angel. in l. his verbis. §. 1. ff. de hæredi. instit. contrarium tamen plerisque visum est iure verius esse. Nam isthæc verba nullo pacto possunt à culpa blasphemiæ excusari: siquidem manifestè tendunt in derogationem potestatis diuinæ: quasi blasphemus velit, id agendum esse, etiamsi Deus omnipotens noluerit: quo quidem sensu omnipotentis Dei maiestas læditur. Et præterea etiamsi hic sensus abesset, non potest aliter his verbis aptari interpretatio, quin in contemptum diuinæ maiestatis, eiusq́ue potestatis pronunciata censeantur: quo fit, vt Baldi sententiam falsam esse existimauerint Imol. in dict. l. his verbis. §. 1. ff. de hæred. instit. Socin. in dicto consilio 102. libro 1. Boërius decis. 301. Thomas Grammatic. in d. decis. 50. quo in loco testatur ita in Regio Neapolitano Prætorio pronunciatum fuisse. Quibus accedit Pragmatica huius Regni constitu|

p. 251

tio, quæ prima est, & inter alia quæ ad blasphemiam pertinent, hæc verba connumerat: à despecho de Dios.

Secundò, vt ad alia verba accedamus, quæ in eadem constitutione continentur, hinc possumus considerare, an illa verba: abnego Deum, non credo in Deum, sint blasphema? & dubio procul, si ad falsam affirmationem, aut negationem referantur, Apostasiæ crimen inducunt. Nam qui ait, se non credere in Deum, nisi id, quod falsum est, verum sit, iam Deum diffitetur. Imò & si hæc execratio ad verum referatur, minimè congrua iuratio est: quoniam Deus sub hac forma non allegatur in testem, sed potius eius nomen blasphematur. scelestissimum enim crimen est, Deum, cuius nutu conditi simus, cuius prouidentia gubernamur, abnegare: & quod prodigiosum est, Deum ipsum renegare. aduersantur sanè hæc verba confessioni fidei, atque ideo etiamsi ad veritatis confirmationem his vteretur verbis, blasphemus est iudicandus, quippe qui Deum in testem non adducat illius veræ negationis, aut assertionis: sed potius diuinæ maiestati tribuat, quod aliquo casu ea temerè negari possit.

Tertiò, in eadem Regia constitutione subsequitur aliud verbum, nempe, mal grado aya Dios: quod manifestam habet blasphemiæ culpam: tribuit etenim blasphemus hic Deo id, quod est omnino ab eo alienum, quia Deo nihil mali potest contingere.

Quartò, eadem constitutio subdit idem de hac imprecatione: No ha poder en Dios. Quæ potestati Dei omnipotentis aduersatur: ideoq́ue blasphemia censetur, pœnisq́ue eius punitur.

Quintò, idem inibi dicitur de hac oratione, Pese à Dios. Deum tædat, displiceat Deo: non enim conuenit displicentia Deo, nisi de his, quæ ab hominibus prauè, & aduersus eius præcepta committuntur, qua ratione detrahit excellentiæ diuinæ, qui hos humanos effectus illi tribuit. Et præterea hoc verbum hominis est ægritudinem sui animi respuentis in Deum, quasi Deus nostris afficiatur perturbationibus, & odium quis Deo aduersus homines tribuat, quos diligere maximè præcepit. Hæ sanè quinque imprecationes in dicta constitutione Regia maximè improbantur, & puniuntur, vt blasphemiæ.

Sextò, hinc deducitur quid dicendum sit de ea oratione, quæ irascenti animo in hunc modũdum pronũciaturprnunciatur, per Dei vitam: Hispanicè, por vida de Dios. Nam apud Toletum Carolus Cæsar anno vigesimo quinto statuit hanc orationem eandem habere pœnam, quæ per pragmaticam constitutionem fuerat contra blasphemos statuta. Et profectò hæc oratio non habet eũeum sensum, quem illa, viuit Deus: quia cùm dicimus per Dei vitam, non inuocamus simpliciter Deum in testem, sed est execratorium verbum: quemadmodum & illud, per vitam patris. Etenim salutem patris quis in pœnam adstringit, & vltionem, si aliter res est, quàm is affirmat. Vnde blasphemia est maxima per Dei vitam iurare, aut execrari. Quia ipsam Dei vitam designat, qui ita execratur vltioni, ac si Deus de seipso supplicium sumere posset. Deinde ex his verbis significatur, vitāvitam Dei posse finiri, & eum mortalem esse, quod admodum blasphemum est.

Septimò patet, cur ad blasphemiam referenda sint verba illa: Deuoueo Deo: deuodo à Dios. quorum eadem Toletana constitutio, & Regia responsio meminit, ea exæquāsexæquans præcedentibus. Nam hæc verba ferè eundem sensum habent, quem illa, descreo: non credo in Deum: abnego Deum. Forsan ista verba, deuodo à Dios, Latinè reddi debent: deuoto Deum, id est, maledico Deum. Nam Augustinus lib. quæstionum super Numeros, cap. 40. deuotare maledicere interpretatur, ex vulgi vsu, & interpretatione, vt anathematizare apud Marcum, capit. 14. Petrus cœpit anathematizare & iurare, quia non noui hominem. Iurauit enim Petrus per execrationem, maledictionem sibi imprecatus, si nouisset hominem. Quod iuramentum grauissimum est, vt testis est Augustinus super Psalm. 7. illa autem oratio, voueo Deo, nōnon tam ad iuramentũiuramentum, quàm ad expressum votum pertinet. quamobrem cùm hæc verba ad futurum aliquid referuntur, quod pollicemur, voti formam & speciem habent: ideoq́ue tunc ad voti materiam attinet: & inspiciendum est, quid fuerit promissum. At si nihil promittatur futurum, sed velut iuratoria verba proferantur assertionis, aut negationis, ineptissima loquutio est, cùm Deus in testem minimè allegetur.

Octauò, eadem Regia responsio sub eisdem pœnis prohibet iuramenta per membra Christi. Quia hîc potius blasphemia contrahitur, quàm iuramentum. Quemadmodum etenim cùm quis per Dei vitam iurat, execrationis forma vtitur in eum sensum, vt Dei vita in discrimine constituatur, si quod affirmatur verum non sit: ita & quando quis vtitur his verbis, per caput Christi, & similibus: capiti Dei malum imprecatur, si falsitas assertioni subsit. atque ideo hæc formula execrandi, vel ad blasphemiam attinet, vel ineptissima est, plurimum maiestati diuinæ derogans. de hac verò iuratione paulò antè diximus, cùm tractauimus eam quæstionem: an liceat iurare per membra Dei.

Nonò, hinc patet qua ratione huius regni pragmatica constitutio, quæ prima est, eadem pœnas inflixit his, qui de Virgine intemerata, deiparaq́ue Maria eadem verba dixerint, quæ de Deo ipso dicta blasphemiam inducũtinducunt. Nam vt scribit S. Thomas in 2. 2. quæst. 13. articul. 1. Sicut Deus in sanctis suis laudatur, in quantum laudantur opera, quæ Deus in Sanctis efficit: |

p. 252

ita, vt blasphemia, quæ confertur in sanctos in Deum consequenter tendit, præsertim si in beatissimam virginem Mariam, vnde maxima ratione præfata constitutio stabilita est ad coërcendas improbissimorum hominum linguas. Nam & l. 3. tit. 28. part. 7. duplo maiorem pœnam statuit in blasphemantes sacratissimam Virginem, quàm cæteros sanctos.

Decimò eodem iure constat iurationem istam, per intemeratam deiparæ Virginitatem, esse omnino improbam. Nec enim Deus hîc in testem adducitur alicuius veritatis: sed execratio est linguæ temerè in iram excandescentis. Vnde Carolus Cæsar Hispaniarum Rex apud Madritium, anno quingentesimo vigesimo octauo l. 68. sanxit, hanc temeritatem puniendam esse pœnis statutis aduersus blasphemos, in d. pragmat. 1. & in constitutione Toletana anni vigesimiquinti.

Vndecimò, eadem Madricia lege improbantur iurationes istæ, & blasphemiæ: eisdemq́ue pœnis veteris pragmaticæ, ac Toletanæ legis puniuntur, videlicet, Abnego fidem, aut chrisma, quod recepi: Reniego de la fe: o de la chrisma, que recebi. quæ quidem verba ad manifestam blasphemiam pertinent, & ad infidelitatẽinfidelitatem. Item illa eadem lege ad hunc & eundem modum puniuntur. Sicuti Deus est veritas, vt Deus est filius virginis Mariæ: hæ siquidem æquiparationes nostrarum veritatum cum diuinis, blasphemiæ nomen habere videntur. Quamobrem dum falsitas sub his iurationibus affirmatur, fœdissimum est periurium cum blasphemia coniunctum. quòd si affirmatio veri veritate polleat, adhuc non fugiunt, qui hisce verbis vtuntur, blasphemiæ crimen, & culpam: quemadmodum hæc eleganter explicat Dominic. à Soto, in Relectione de iuramento. capitul. 6. scribens in hunc sanè modum: Nam quamuis veritas, vt aiunt Philosophi, eò quòd adæquatio rei ad intellectum in indiuisibili consistit, non recipiat magis, nec minus, tamẽtamen quia veritates æternæ & diuinæ ipsissimæ sunt, inaccessæq́ue veritates, ac subinde principium, & finis creaturarum omnium, nulla nostrarum veritatum cum illis est comparādacomparanda. Imò est quædam hæc nōnon infima blasphemię species, quæ vel à nostra superbia procedit, vel nostra inflam matur iracundia: dum tantam nobis fidem præstari affectamus, qui & decipi solemus, & decipere, quanta inuertibili debetur veritati diuinæ.

Duodecimò, verè ex his colligitur, verum esse quod Socin. respondit in consilio 119. libro 4. dicens: Blasphemiam esse, si quis in Christianam fidem aliquid iniuriosè obiecerit, quod eius auctoritati & certitudini deroget: quasi verè in Deum ipsum fidei auctorem, & patronum dictum esse videatur. Cùm fides Catholica ab auctore ipso certitudinem infallibilem habeat.

Blasphemi autem

10

^† olim veteri lege pœna mortis puniebantur. Leuit. capit. 24. Qui blasphemauerit nomen Domini, morte moriatur: lapidibus opprimet eum omnis multitudo, siue ille ciuis, siue peregrinus fuerit. Sic & propter blasphemiam Senacherib, angelus Domini vna nocte totum exercitum percussit, ipseq́;ipseque à filijs postea interfectus est. 4. Reg. c. 19. Varias autem punitiones diuinæ vindictæ blasphemis illatas commemorat Chassanæus in consilio 1. num. 68. & seq. & Boërius decisione 301. tametsi quandoque possit crimen hoc culpam habere venialem, nempe, cùm quis non aduertens verba, quæ pronunciat, esse blasphemiam, ex aliqua passione in ea prorumpat eorum significationem minimè considerans. Nam hoc casu peccatum veniale tantùm committitur. Quòd si quis aduertat, verba, quæ effutit, blasphemiam esse, minimè excusatur à peccato mortali ex iracundiæ impetu, sicut nec ille, qui eadem affectus passione aliquem occideret, secundum Thom. 2. 2. quæst. 13. articul. 2. ad finem. Habet autem blasphemia grauitatem infidelitatis, vt scribit idem Thom. d. q. 13. articul. 3. opponitur etenim confessioni fidei, & tamen, quemadmodum inibi explicat Caieta. de ratione blasphemiæ, non est sentire in intellectu, aut dicere ex eodẽeodem intellectus errore aliquid falsum de Deo. Qui enim blasphemat, licet non sentiat, nec intellectu perceperit, falsum esse quod dicit, dicendo tamen induit personam sentientis sic esse, vt ore pronunciat. & deinde, quia sentire falsum de Deo, & dicere de Deo falsum contingunt super materia indebita, & habent obiectum ipsam fidem: vtrumque, sentire & dicere ad grauitatem infidelitatis pertinet, tametsi dicere falsum de Deo non sit vera infidelitas, sicut est sentire de Deo falsum, habet tamen grauitatem ex materia, & hæc grauitas pertinet ad infidelitatem propter obiectum fidei, & præterea eo quòd eadem ratione actus hic sit per se malus, atque opponatur perfectæ confessioni fidei. Propriè autem & verè, vt sit blasphemia infidelitas, necessariò exigit intellectus errorem, nempe, quòd quis sentiat falsum de Deo, cùm possit blasphemia contingere salua fide, absque falsa opinione de Deo, exercendo solam detestationem voluntatis. Nam sicut in fide duo contingunt, scilicet, assentire articulis fidei, & dicere exteriori loquutione, vel interiori ea, quæ sunt fidei: quorum primum pertinet ad ipsam fidem: secundum ad confessionem fidei, iuxta illud: Credidi propter quod loquutus sum. ita in infidelitate inueniuntur duo: Primum quidem dissensus ab his, quæ sunt fidei: secundum, dicere intus, vel exterius contraria his, quæ sunt fidei. Prius horum spectat propriè ad infidelitatis vitium, & illius species est, atq;atque in errore intellectus consistit. Posterius autem ad blasphemiæ vitium attinet, ita quòd blasphemia propriè contingit dicendo intus, vel exterius aliquid contra |

p. [253]

Deum. Deinde quia in materia morali, cùm de actibus est sermo, intelligitur de voluntarijs: idcircò blasphemia consistit in dicendo voluntate, & sponte contra Deum. Quemadmodum Caietan. explicat in dict. quęst. 13. artic. 1. qui ad maiorem huius quæstionis elucidationem scribit, posse blasphemiam cum fide & sine fide contingere, atque vtroque modo non tantùm actu & verbo exteriori, sed etiam interiori. Potest siquidem quis credens Deum omnipotentem esse, velle dicere secum, vt iniuriam Deo faciat, quòd Deus non potest aliquid, & in hoc mendacio delectari. Quia potest oppositum eius, quod scit & credit, concipere, quamuis non possit tali opposito assentire. Omnis autem blasphemia quia est voluntaria, procedit à voluntate mala: non tamen omnis blasphemia contingit cum voluntate affecta ad derogandum diuinæ excellentiæ & maiestati. Sicut & credere in Deum est voluntarium, non tamen semper procedit à voluntate affecta charitate Dei. Vnde malitia ista, & affectus derogandi per blasphemiam diuinæ excellentię se habet ad blasphemiam, sicut charitas ad fidem. Hinc sanè fit, vt blasphemia possit contingere exterius & interius, secundum solam voluntatem simplicem absque affectu derogandi maiestati, & excellentiæ diuinæ. Hanc appellat diuus Thomas blasphemiam secundum solam opinionem intellectus. Aliter etiam blasphemia datur cum effectu detestandi Deum, & inferendi ei iniuriam, ac derogandi maiestati diuinæ, & eius excellentię: & sic cum affectu detestationis: & hæc à præcedenti distinguitur ex ipsa malitia. Vtraque autem blasphemia si exteriùs non erumpat, cordis tantùm est: si verò actum exteriorem habeat, exterior blasphemia censetur: quod ipse Thomas explicat in d. artic. 1. blasphemia verò non credentis in Christum, id est, Sarraceni, Turcæ, alteriúsue infidelis est solùm blasphemia secundum se, quia, quando blasphemus non credit contra Deum se dicere, solùm est blasphemia ex parte Dei blasphemati. Blasphemia sanè illius, qui credit in Christum, est blasphemia secundum se, & secũdumsecundum blasphemantem: ac per hoc perfectior est blasphemia sine infidelitate, quàm cum ipsa infidelitate coniuncta. Nam, vt inquit Petrus 2. c. 2. melius erat eis veritatẽveritatem nōnon agnoscere, quàm post agnitam retroire. atq;atque ita Caieta. adnotauit in d. q. 13. artic. 3.

Iure Pontificio blasphemia punitur publica pœnitentia: & si fuerit blasphemus laicus iniungitur iudici seculari, vt eum puniat pœna pecuniaria. tex. in c. 2. de maledi. Synodus autem Lateranensis sub Iulio secundo cœpta, & deinde sub Leone decimo continuata, sessione 9. aduersus blasphemos crimen hoc maximè detestata pœnis grauissimis insequitur, his, quæ sequuntur, verbis:

Ad abolendam verò execrabilem blasphemiam, quæ in maximũmaximum diuini nominis, & Sanctorum contemptum supra modum inualuit, statuimus & ordinamus, vt quicunq;quicunque Deo palàm seu publicè maledixerit, contumeliosisq́;contumeliosisque ac obscœnis verbis dominum nostrum Iesum Christum, vel gloriosam virginẽvirginem Mariam eius genitricem expressè blasphemauerit, si munus publicum, iurisdictionémue gesserit, perdat emolumenta trium mensium pro prima & secunda vice dicti officij: si tertiò deliquerit, illo eo ipso priuatus existat.

Si Clericus vel Sacerdos fuerit, eo ipso, quòd de delicto huiusmodi fuerit conuictus, etiam beneficiorum, quęcunque habuerit fructibus applicandis, vt infra vnius anni mulctetur. Et hoc sit pro prima vice, qua blasphemus ita deliquerit. Pro secunda verò si ita deliquerit, & conuictus fuerit, si vnicum habuerit beneficium, eo priuetur. Si autem plura, quod ordinarius maluerit, id amittere cogatur. Quod si tertiò eius sceleris arguatur & conuincatur, dignitatibus ac beneficijs omnibus, quæcunque habuerit, eo ipso priuatus existat: ad eaq́ue vlteriùs retinenda inhabilis reddatur, eaq́ue liberè impetrari & conferri possint. Laicus verò blasphemus, si nobilis fuerit, pœna vigintiquinque ducatorum mulctetur, & pro secunda vice quinquaginta fabricæ Basilicæ Principis Apostolorum de vrbe applicandorum, & alijs, vt infrà deducitur. Pro tertia verò nobilitatẽnobilitatem perdat. Si verò ignobilis ac plebeius fuerit, in carcerem detrudatur. Quòd si vltra duas vices publicè blasphemus deprehensus fuerit, mitra infami per integrum diem ante fores Ecclesiæ principalis mitratus stare cogatur. Si verò pluries in hoc ipsum peccatum lapsus fuerit, ad perpetuos carceres, vel ad triremes damnetur, ad iudicis deputati arbitrium. In foro autem consciẽtiæconscientiæ nemo blasphemiæ Reus absque grauissima pœnitentia seueri confessoris arbitrio iniuncta possit absolui. Qui verò sanctos reliquos blasphemauerit, arbitrio iudicis rationẽrationem personarum habituri mitiùs aliquantò puniri volumus.

Statuimus etiam, vt seculares iudices, qui contra tales blasphemiæ conuictos non animaduerterint, eósque iustis pœnis minimè affecerint, quantum in eis fuerit, quasi eidem sceleri obnoxij eisdem quoque pœnis subijciantur. Qui verò in illis inquirendis puniendisq́ue diligentes, & seueri fuerint, pro qualibet vice decem annorum indulgentiam consequantur, & tertiam partem mulctæ pecuniarię habeant. Quicunq;Quicunque verò blasphemantem audierint, eum verbis acriter obiurgare teneantur, si citra periculum suum id fieri posse continget, eundemq́ue deferre vel notificare apud iudicem Ecclesiasticum seu secularem intra triduum debeātdebeant. Quòd si plures |

p. 254

dictum blasphemantem simul audiuerint, singuli eum accusare teneantur, nisi fortè omnes conuenerint, vt vnus pro cunctis tali fungatur officio.

Quos omnes in virtute sanctæ obedientiæ hortamur, & monemus in Domino, vt pro diuini nominis honore ac reuerentia in suis domibus, ac cæteris præmissa omnia seruari, & exactissimè exequi mandent, ac faciant, vberrimam ab ipso domino Deo tam boni operis ac pij mercedem habituri. Similemq́ue annorum decem indulgentiam ab Apostolica sede consequuturi, cum tertia parte mulctę, qua dictus blasphemus plectetur, quoties tale scelus puniendum curauerint: quam quidem indulgentiam, & reliquam tertiam mulctæ partem accusatori blasphemi nomen deferenti similiter concedi, & assignari volumus: alijs pœnis contra huiusmodi blasphemos per sacros Canones expressis, nihilominùs in suo robore manentibus. Hactenus synodus ipsa Lateranensis.

Sed quia pœnam dicti capit. 2. de maledic. Laici tantùm, non Clerici subire debent, secũdumsecundum Ioan. Andream, & Abb. ibi. & Hostien. in summa de maledicis. §. blasphemantes. versic. grauior. etiam sciendum est, quòd Clerici blasphemi deponẽdideponendi sunt ab ordine Ecclesiastico & Clericali. text. optimus in capit. si quis per capillum. 22. quæstio. 1. quę quidem pœna vel obtinuit vel obtinere debet data in corrigibilitate, vel consuetudine blasphemandi: quemadmodum notat Hostiens. in dict. versic. grauior. & Alexand. in consil. 72. lib. 1. colum. 4. aut sanè cùm ita grauis fuerit blasphemia, quòd maximam inducat diuinę maiestatis iniuriam: sicuti Panormit. in dict. capit. 2. existimat, quem sequitur Ioannes Bernard. in practica criminali. capit. 103. cùm alioqui pœna dicti Canonis sit iam olim antiquata per desuetudinem: sicuti idem Hostiens. testatur in d. §. blasphemantes.

Iure autem ciuili blasphemi olim pœna mortis puniebantur. text. in Authent. vt non luxuri. contra natu. §. præterea. cuius quidem constitutionis pœna tunc locum habet, cùm quis ex consuetudine & incorrigibilitate Deum blasphemauerit: quod adnotarunt Petrus, Cynus, Bald. & Salycet. in l. 2. C. de rebus creditis. Alexand. in consilio 233. lib. 6. colum. 1. Anani. in dict. capit. 2. de maledict. colum. 8. & Nicol. Boëri. in decisio. 201. numer. 11. Iaso. in l. si duo patroni. §. vlti. & in l. 3. §. iurari. ff. de iureiur. & tamen adhuc ea pœna in desuetudinem abijt: sicuti asseuerat Lucas de Penna. in l. omnes iudices. C. de delatoribus. lib. 1. colum. 3.

Iure

11

^† Regio variè blasphemus punitur, præsertim iure Partitarum, quod 7. Partit. titul. 28. continetur. Quo in loco Alfonsus Rex diligentissimè pœnas aduersus blasphemos distinxit, & statuit. Præsertim quòd plebeius pro prima blasphemia verberetur, pro secunda notetur in labijs ferro candenti signo crucis, pro tertia lingua mutilus fiat, eiq́ue abscindatur. ita sanè l. 4. statutum est. Sic & apud Gallos præter alias pœnas blasphemo pro sexta blasphemia labium superius, pro septima inferius abscinditur, ita quidem, vt dentes appareant: pro octaua verò blasphemia lingua amputatur: sicuti statutum fuit per Carolum octauum, & Ludouicum duodecimum, teste Nicolao Boërio dicta decisione 201. numero 15. qui hanc labiorum & linguæ abscisionem ad Ludouicum duodecimum refert: cùm tamen & Carolus octauus sanxerit aduersus blasphemum, quòd is pro secunda blasphemia puniatur pœna abscisionis superioris labij, pro tertia inferioris, pro quarta linguæ: alijs item pœnis per eum statutis: sicuti refertur in stylo Parlamenti sub constitutionibus Regijs. titu. de maledicis & blasphemis. alias verò pœnas aduersus blasphemos statutas iuxta varias prouinciarum leges, refert ipse Nicolaus Boërius in dicta decisio. 301. vbi etiam tractat de his, qui non lingua, sed manibus offendunt diuinam maiestatem, eius imagines, aut virginis Mariæ, aut Sanctorum lædentes, qua de re Regia lex 5. titu. 28. part. 7. itidem agit blasphemus etiam iure Neapolitani regni abscisione linguæ punitur iuxta constitutionem de blasphemantibus. tametsi ea pœna per vsum commutata sit in linguæ perforationem, quæ clauo publicè fiat: secundum Thomam Grammatic. decisio. 50. iure deinde huius regni postmodùm constitutum est, quòd blasphemus in curia Principis, aut intra quinque leucas puniatur pœna verberum, & amputationis linguæ: extra curiam autem puniatur pœna amputationis linguæ, & amissionis dimidiæ partis bonorum. l. 2. titu. 8. lib. 8. ordinat. Attamen nouis constitutionibus praxis aliam recepit huius criminis punitionem, siquidem blasphemus pro prima blasphemia punitur carcere vnius mensis: pro secunda exilio sex mensium à loco habitationis, & mille quadrantum pœna in tres distribuenda partes, quarum vna accusatori, alia iudici, tertia pauperibus competit. Pro tertia verò blasphemia clauo lingua perforabitur, nisi blasphemus sit ex his, qui scutiferi apud nos appellantur, vel maioris conditionis homo: quia is pro tertia blasphemia punitur exilio vnius anni, & mulcta duorum millium quadrantum, quod in Pragmatica prima constitutum est, & deinde per Carolum Cæsarem Toleti anno. M. D. vigesimoquinto. Prædicta tamen linguæ fixio, aut perforatio, quę clauo fit, aliquot in locis in desuetudinem abijt, ac mutata est in eam pœnam, qua ligno premitur lingua. Hispani lignum hoc Mordaxa appellamus. Seneca verò id lignum lin|

p. 255

guarium latinè dixit lib. 4. de beneficijs. capit. 36. damno, inquit, castigabo promittentis temeritatem. Ecce, vt doleat tibi, vt postea consideratiùs loquaris, quod dicere solemus, linguarium dabo. Ita enim eum locum legit noster Pincianus vir, Latinè Græceq́ue peritissimus, & præter hæc in emendandis veteribus latinę linguæ auctoribus felicissimo præditus iudicio. is inquam in suis ad Senecam adnotationib. linguarium interpretatur lignũlignum, quo blasphemantium premitur lingua. Nam & veteres Senecæ codices linguarium ea in parte agnoscunt: tametsi variè locus is à viris doctissimis legatur.

His equidem præmissis pœnis aduersus blasphemos statutis non est prætermittendũprætermittendum,

12

^† blasphemum à testimonio repellendum esse in his causis, quæ testes exigunt omni exceptione maiores: quemadmodum placet Alexand. in consilio 152. libr. 5. columna 4. Decio consilio 163. numero 10. Thomę Grammatic. voto 22. numero 5. & 6. modò blasphemus fuerit semel saltem etiam pœna pecuniaria pro hoc crimine damnatus: quod not. Nicol. Boër. in dicta decisio. 301. numer. 13. post gloss. Superantij in constitutionibus Neapolitan. titul. de blasphematoribus, quibus refragatur, quòd blasphemus iure Ciuili infamis non sit, auctore Baldo in consilio 152. libro 1. columna 1. quem sequitur Aymon Sauillian. cons. 6. colum. 2. text. optimus in l. famosi. ff. ad l. Iuliam maiest. Lubricum, inquit Iurisconsultus, Linguæ non debet facilè trahi ad pœnam. Sed nihilominùs hac in quæstione, etiamsi verum sit, blasphemum infamem nōnon esse infamia quidem iuris: attamen ipse censeo post vnicam huius criminis condemnationẽcondemnationem non esse hunc idoneum testem in his causis, quæ requirunt testes omni exceptione maiores. quod probatur ex cap. licet causam. de probatio. vbi in causa ardua non admittitur testis, cuius fides aliqua ex parte diluitur. Nec negare possumus blasphemum post condemnationem esse infamem: saltem infamia facti. Atque ideò non est omninò testis idoneus, de quo ipse tractaui in Epitome ad 4. lib. Decret. §. vlt. nume. 7. & 8.

Quid de consuetudine blasphemandi: an ea excuset à pœna exteriori? & quibusdam forsan videbitur, consuetudinem prouinciæ excusare blasphemos à pœna exteriori & temporali, iuxta gloss. in capit. cùm venerabilis. de consuetud. quæ probat, prauam consuetudinem excusare à pœna exteriori, licet ea non excuset à peccato & culpa. similis gloss. in capit. deniq;denique. 4. distinctio. quas commendat Roma. in singul. 19. & Cremens. in singul. 149. est etiam gloss. in cap. sanè. de tempor. ordina. tradit multa hac de re Rochus Curtius in cap. vlti. de consuetud. fol. paruo 14. notat Cardin. in consilio 132. colum. 2. Roman. consilio 467. multa tamen, quę ad huius conclusionis comprobationem citantur, pertinent ad consuetudinem, quæ dubium actum interpretatur, eum inquam licitum esse dictans. Si quid etenim fiat, quod in dubio est, an sit illicitum Iure consuetudinis, vel licitum est, vel impunibile: quod Bartol. sensit in l. quis sit fugitiuus. §. apud Labeonem. ff. de ædilit. edict. cuius nos alibi mentionem fecimus, eius opinionem examinantes. hoc ipsum Bartol. in l. singularia. ff. si certum peta. significare videtur. quo in loco Iaso & alij idem explicant. quòd si aliquid verè illicitum sit, ac legi diuinæ vel naturali contrarium, profectò consuetudo vtcunque sit longi temporis, minimè excusat à pœna temporali, & exteriori saltem à tota, licet excuset ab aliqua parte pœnæ: quemadmodum adnotarunt Præpo. in dict. capi. denique. Iaso in dict. l. singularia. Hippolyt. in l. 1. limitatio. 19. ff. de sicarijs. Deci. in capit. nam concupiscentiam. 2. lect. de constitu. senserat Innoc. in cap. sanè. de offic. ordin. tametsi contingat quibusdam rationibus peculiaribus minimè puniri in Republica actum aliquẽaliquem, qui legi naturali & diuinæ contrarius sit: vt simplex fornicatio in meretricibus. Nec tamen id accidit ratione consuetudinis excusantis à pœna: sed quia Reipublicæ intersit ob morum prauitatem eam fornicationem dissimulatione quadam permittere ad maius malum euitandum. Blasphemia verò, cùm sit maximũmaximum crimen, legi equidem naturali, diuinę & humanæ contrarium, minimè debet ob vsum & consuetudinem prouinciarum impunita dimitti: idq́;idque senserunt Iason in l. ait prętor. §. iurari. 5. col. ff. de iureiuran. & Gerard. singul. 83. Thomas Grammatic. decision. 50. colum. 2. excusatur tamen frequenter ad mitiorem punitionem blasphemus, qui iracũdięiracundię calore blasphemauit. Archidiaco. in cap. quid ergo. 23. q. 4. Deci. consil. 163. nume. 10. modò calor iracundiæ à iusta causa oriatur: secùs si ex iniusta: sicuti explicant Abb. & Anania in capit. 2. de maledi. Iason in l. filiam tuam. C. de inoffic. testamento.

Crimen autem blasphemiæ absque vllo discrimine puniri potest per iudicem Ecclesiasticum & secularem. capit. 2. de maledic. tradit latè & eleganter Bartol. Socyn. consilio 119. lib. 4. & an aduersus blasphemos possint procedere inquisitores hæreticæ prauitatis pendent ab ea quæstione, qua tractari solet, sit ne blasphemia hæresis, quam obiter paulò antè tetigimus, & latiùs exponit Alfonsus à Castro lib. 1. de iusta hæreticorum punitio. capit. 12. etenim, vbi blasphemia attentis eius circũstantijscircunstantijs vel hæresis sit, vel præsumi possit error intellectus, aut denique adsit suspicio hæresis, poterunt inquisitores eam punire: sicut de sortilegijs cauetur in capit. accusatus. §. sanè. de hæretic. in 6. qua de re multa tradit elegan|

p. 256

ter pro eius insigni eruditione Iacob. Septimancensis in Institutionib. Catholicis aduersus hæreses cap. 8.

Postremò solet dubitari, quem sensum habeant illa præcepta, quæ plerunq;plerunque iniunguntur à pręlatis subditis, qui iuramento obedientiam promisere: his quidem verbis: sub pœna præstiti iuramenti. & satis constat hæc significatio, quòd id præcipiatur sub pœna periurij: nempe quasi dixerit quis, hoc tibi præcipio sub iuramento mihi præstito, ita, vt si non feceris, periurus sis. Nam pœna iuramenti præstiti periurium est, & eius supplicium, quod solet periuris infligi. Nec enim iuramentum præstitum est pœna, nec periurium ipsum absolutè, quia culpa est: sed sensus huius loquutionis est sub pœna præstiti iuramenti: id est, sub pœna, quæ debet ei imponi, qui iuramentum violauerit, vnde Genitiuus ille, præstiti iuramenti, nōnon stat intransitiuè, id est, sub pœna, quę est præstitum iuramentum. quod explicat Ioannes Driedo, in Christiana libertate, pagina 172. quo in loco scribit, omnia mandata Rectoris vniuersitatis alicuius, vt intersint Scholastici alicui congregationi, Missarum celebrationi, non esse durè accipienda etiamsi fiant sub pœna præstiti iuramenti, quasi mandator ipse voluerit ita vocatos ad mortale periurij crimen obligare, si non fecerint quod eis mandatum fuerit. Etenim pręsumendum est attenta pia mandantis intentione, quòd in his communibus congregationibus, quæ magni ponderis non sunt, tantùm voluerit ad memoriam iuramentum reuocare, ne per contemptum omittant subditi obedire eius præceptis: non tamen, vt periurium ab his committatur. quod maximè est obseruandum, ne passim quis temerè periurij Reus damnetur, etiamsi omisit facere, quod superior mandauerit. Hæc de prima huius Relectionis parte.

Finis primæ partis.

De viribus Iuramenti, quo ad contractus, cæterosq́;cæterosque actus humanos, Secunda pars.

IN huius operis partitione polliciti sumus hac in parte de iuramento confirmatorio contractus inualidi tractare: atq;atque ideò necesse est, quęstionem istam ita examinare, vt eius resolutio faciliùs percipi valeat. Barto. etenim in l. si quis pro eo. ff. de fideiussor. conatus est, rem istam distinctè ad perfectam quandam cognitionem, vt ipse opinatur, deducere. Attamen quia passim eius conclusiones vel improbantur, vel in dubitationem reuocantur, conabimur ex Bartol. commentarijs adnotare, quid ipse hac in re senserit, deinde eius assertiones in specie examinabimus ad amussim perpendentes, an verę sint, vel frequentiori DoctorũDoctorum sententia ꝓbenturprobentur.

Prima igitur conclusio sit: Actus vel contractus bonis moribus contrarius, minimè confirmatur iuramento.

1

^† Hæc probatur in reg. non est obligatorium. de reg. iur. in 6. Non est, inquit regula, obligatoriũobligatorium contra bonos mores præstitum iuramentum. atq;atque ita hanc conclusionem proposuit Bar. in d. l. si quis pro eo. nu. 6. Quam tamen quidam conantur hunc in modum intelligere, vt de contractu vel actu contrario bonis moribus naturalibus vel Canonicis accipienda sit: non autem de actu contrario bonis moribus ciuilibus, quasi velint hi Doctores actum contrarium Iuri Naturali vel Canonico, non posse iuramento confirmari, nec posse iuramentum quenquam obligare ad agendum id, quod Iure Naturali vel Canonico vetitum sit: actum verò aduersum iuri tātùmtantum Ciuili posse iuramento confirmari: quam quidem interpretationem probant Panormi. nu. 5. & Imol. nu. 33. in cap. cùm contingat. de iureiur. Corneus in Authent. Sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. numero 28. Bald. & Paul. Castr. in l. pacta, quæ contra. C. de pactis. Abbas in cap. si verò. de iureiur. Quorum opinio communis est, & probatur, quia quælibet lex Ciuilis aliquem actũactum prohibens, habet fundamẽtumfundamentum in bonis moribus: atq;atque ideò actus is |

p. [257]

erit contrarius bonis moribus ciuilibus: & tamen dubium non est, iuramento cōfirmariconfirmari actum lege ciuili prohibitum, saltem plerunq;plerunque & frequentissimè: sicuti paulò pòst latiùs tractabitur.

Verùm hæc communis interpretatio non est omninò admittenda: quippe quæ aliena sit à vera verborum significatione. Siquidem diuersa sunt hæc duo, quòd aliquid sit prohibitum, quia bonis moribus repugnet: & sit vetitum, quia moribus contrarium. Primum enim significat, eam prohibitionem habere rationem à Iure Naturali, ita, vt contrarius actus sit Iuri Naturali aduersus. Nec in hoc aliqua est differentia inter bonos mores naturales, Canonicos & Ciuiles. Nam boni mores ciuiles nōnon distinguuntur à bonis moribus naturalibus & Canonicis: quandoquidem boni mores simpliciter dicantur, qui à ratione naturali procedunt, & ab ea rationem habent. Iuris enim Canonici & Ciuilis eadẽeadem sunt principia, & prima præcepta iustitiæ: quòd probatur in proœmio Gregoriano. & in l. iustitia. ff. de iustitia & iur. idemq́ue finis ex eiusdẽeiusdem principijs constat. Idcircò boni mores ciuiles, id est, quos lex Ciuilis dictat esse bonos mores, non possunt distingui à bonis moribus naturalibus aut Canonicis. & præterea vtriusque iuris est, præceptum honestè viuendi. qua ratione, si quid lex ciuilis censeat esse contrariũcontrarium bonis moribus, id pertinebit ad bonos mores naturales & Canonicos: si verò quid esse contrarium moribus lex ciuilis responderit, hoc ad ciuiles tantùm mores referendum erit. Mores etenim simpliciter consuetudines appellantur. l. moribus. ff. de vulga. l. more maiorum. ff. de iurisd. omnium iudi. l. est receptum. ff. eodem titu. quòd si quid sit contrarium bonis moribus naturalibus, erit planè contrariũcontrarium bonis moribus ciuilibus: cùm lex Ciuilis non possit in hoc differre à naturali. Igitur, quoties lex Ciuilis respondet, aliquid esse contra bonos mores, nōnon aliud sentit, quàm quòd illud sit turpe, & à ratione naturali alienum. l. si quis inquilinos. §. vlti. ff. de leg. 1. l. mercalem. C. de condict. ob turp. caus.

Vnde illud deducitur, hanc primāprimam Bart. conclusionem, & Iuris Canonici regulam, quę asseuerat, non esse contra bonos mores obligatorium præstitum iuramentum: intelligendam esse de bonis moribus naturalibus vel Canonicis & Ciuilibus, quatenus hi conueniunt naturalibus: quod in dubio ex verborum significatione, & vsu Iurisconsultorum ita est interpretandum: quemadmodũquemadmodum distinguit Fortunius in tractatu de vltimo fine iuris, illat. 12. qui expressim existimat & asserit, non posse iuramento confirmari actum, quem lex Ciuilis ex eo tantùm prohibuerit, quòd sit contrarius bonis moribus.

Secundò, hinc constat, non esse ad intellectum huius regulæ distinguendum inter legẽlegem Ciuilem & Canonicam: sed esse considerandũconsiderandum, an boni mores sint fundati super ratione naturali tanquam ex causa proxima. Nam in hoc casu iuramentum contra bonos mores non est obligatorium: secùs si boni mores sint fundati super ratione naturali tanquam causa remota: tunc etenim iuramentum cōfirmabitconfirmabit actum his bonis moribus cōtrariumcontrarium: quod in specie adnotauit Alciatus in dict. ca. cùm contingat. nume. 74. cui ipse libenter addiderim, bonos mores nusquam distingui ab immediata ratione naturali: atque ideò siue fiat mentio de his à lege Canonica, siue à Ciuili, semper intelligerem hos bonos mores ita ad honestatem pertinere, quòd eis contrarium turpe sit: quemadmodum ex his, quæ statim tradentur, constabit.

Tertiò constat, non rectè à Doctoribus hac in quæstione dici, secundum Canones id tantùm esse contra bonos mores, quòd peccatum inducat. Quia ratio peruersa est: imò id est peccatum, quod est contra bonos mores: idcircò contrarium bonis moribus vtroque iure Canonico & Ciuili turpe quidem est, & peccatũpeccatum, quia est contra rationem immediatè naturalem: sicuti in dict. illat. 20. col. 3. admonet Fortunius.

Quartò apparet, Dynum in dicta regu. non est obligatorium. rectè sensum eius percepisse, dum tenuit, non confirmari iuramento ea, quæ sunt prohibita propter sui turpitudinem. Hic etenim est verus præfatę regulæ sensus.

Quintò, ex his constat intellectus ad textũtextum in l. non dubium. C. de legib. qui probat, contractum lege prohibente factum, iuramentò non confirmari. Etenim decisio præter alias interpretationes habet hanc, vt procedat, quoties à lege contractus prohibitus est propter turpitudinem, quia sit bonis moribus contrarius.

Sextò patet, pactionem

2

^† futuræ successionis factam absque consensu eius, de cuius hæreditate agitur, non confirmari iuramento, quia turpe sit, ac bonis moribus contrarium, pactum fieri super viuentis hæreditate absque eius cōsensuconsensu. Nam hæc solicitudo turpis censetur l. vlti. & l. pactum. C. de pactis. & l. pactum quod dotali. C. de colla. nec tamen ea sola ratio turpem efficit hanc pactionem, quòd detur votum captandæ mortis, quamuis hæc in d. l. vltim. expressa sit, siquidem ob hanc solam rationem nōnon efficitur pactum turpe, quod patet, quia ex consensu eius, de cuius hæreditate agitur, hæc pactio licita est: & tamen occasio captandę mortis non tollitur per consensum istum, atq;atque ita est intelligendus text. in d. l. vlti. & ei similis in l. ex eo. C. de inutilibus stipulat. quod ipse adnotaui in Rubri. de testam. 2. parte. num. 15.

p. [258]

Septimò, ex eadem prima conclusione probatur, pœnalem

3

^† stipulationem appositam promissioni de non reuocando testamentum, contrariam esse bonis moribus, nec iuramento confirmari. Eam etenim contrariam esse bonis moribus probat text. elegans in l. stipulatio hoc modo concepta. ff. de ver. oblig. non confirmari iuramento: probatur ex prædicta prima conclusione, ex qua Barto. in d. l. si quis pro eo. hanc illationem fecit. Siquidem illicitum & inhonestum est, pœnæ adiectione quenquam velle alterũalterum adstringere ad certam hęredis institutionem. Cui equidẽequidem ambitioni eorum, qui ita anxiè aliorum patrimonia, & hæreditates habere contendunt, occurrit lex ciuilis, existimans, ac decernens hanc nimiam sedulitatem, & curiosam cautelam contrariam esse bonis moribus, & ideò turpem. Quam ob rem iuramento minimè confirmatur.

Octauò, eadem radice cōstatconstat intellectus ad text. in l. Titia. ff. de verb. oblig. vbi Iurisconsultus scribit, contrariam esse bonis moribus pœnalem stipulationem appositam promissioni contrahendi matrimonij propter eximiam libertatem, quam contractus coniugalis requirit. c. gemma. c. cùm locum. de spons. Etenim hæc promissionis pœnalis stipulatio nequaquam iuramento confirmatur propter eam rationem, qua diximus, bonis moribus contrariam esse. quod in specie Bart. not. in d. l. si quis pro eo. num. 6. idem Bart. & Doct. in d. l. Titia. nu. 11. cui nos accessimus in d. Rubr. de testam. 2. parte. nu. 16. & sequenti. tametsi quidam cōtrariumcontrarium responderint, quorum inibi mentionem fecimus.

Nonò, solet ex pręnotata regula deduci, ꝓmissionempromissionem non reuocandi testamentum, vtpotè contrariam bonis moribus, minimè cōfirmariconfirmari iuramento: quam quæstionem nos examinauimus latè in dicta 2. parte Rubric. de testament. quo in loco respondimus, promissionem istāistam iuramento confirmari in hunc sensum, vt testator, qui contra iuratam promissionem testamentũtestamentum reuocauerit, periurus planè sit, licet valeat secundum testamentum: ita equidem post multa hanc opinionem probauimus numero 15. Nec verè dici poterit ex dicta l. stipulatio hoc modo concepta. promissionem non reuocandi testamentum contrariam esse bonis moribus. Nam ea Iurisconsulti responsio locum habet in pœnali stipulatione, non in simplici promissione. Sicut & in simili, licet promissio pœnalis matrimonij cōtrahendicontrahendi cōtrariacontraria est bonis moribus. d. l. Titia. & cap. gemma. non tamen simplex promissio coniugalis contractus: sicut satis manifestum est in capit. sicut. & in capit. ex literis Syluani. de sponsalibus. quod & Ioannes Imola in dict. capit. cùm contingat. 1. Bartol. membro explicat. Sic licet promissio simplex aut iurata non reuocandi testamentum non sit bonis moribus contraria, erit tamen aduersa bonis moribus pœnalis stipulatio, & promissio non reuocandi testamentum. d. l. stipulatio hoc modo concepta. Sic deniq;denique Bart. in d. l. si quis pro eo. num. 6. dum explicat exempla text. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. & in dict. l. Titia. ad hunc modum est intelligendus. Nec voluit Bartol. simplicem promissionem matrimonij contrahendi: & simplicem item promissionem non reuocandi testamentum, contrarias esse bonis moribus: quicquid alij hac in quæstione scripserint, non rectè examinantes Bart. sensum.

Decimò ab eadem prima conclusione palàm infertur, promissionem actus turpis, contractúmue turpitudinem continentem minimè confirmari iuramento, quod iuris est apertissimi. Nam & superiùs satis probauimus, iuramentum, quo turpe quid promittitur, minimè seruandum esse, nec obligare: cùm ei desit comes necessarius, nẽpenempe iustitia. Quamobrem satis constat nullam hinc oriri obligationem: quod Bartolus in dicta l. si quis pro eo notat numero 6. quem alij frequentissimo suffragio sequuntur. Nec

4

^† est necessaria absolutio à vinculo huius iuramenti, secundum communem omnium opinionem in dict. cap. cùm contingat. Quibus obstat textus singula. in c. cùm quidam. §. vlti. de iureiur. quo probatur, necessariam esse absolutionem à iuramento præstito de non loquendo patri, vel matri, sorori vel fratri: aut non exhibendo eis humanitatis subsidium: cùm tamen, vt ibidem expressim asserit summus Pontifex, hoc iuramentum illicitum sit, & contrarium rationi. Etenim non loqui proximo est contra charitatem erga extraneos: erga patrem est contrarium paternæ reuerentiæ: item non subuenire repugnat rationi naturali. capit. inter cætera. 22. quæstio. 4. l. si quis à liberis. §. si parens. ff. de lib. agnosc. ideò prędicta responsio in dict. §. vltimo. cùm præmittat, iuramentum esse illicitum ex parte iurantis, & nihilominùs absolutionem requirat, cùm debet habere sensum, vt absolutio ad cautelam potiùs in ea specie, quàm necessariò requiratur: quemadmodum illum textum intellexêre gloss. Hostiens. Imol. & Panormitan. ibi. atque hic est verus huius responsionis intellectus: tametsi Cardin. Innocent. & Felin. ibi. Andr. Alciat. in dict. c. cùm contingat. numero 80. & Anton. in dicto ca. cùm quidam. §. vlti. conentur intelligere præfatum text. ita quidem, vt necessaria sit absolutio à iuramento, quoties in aliquo casu poterit seruari absque interitu salutis æternæ: licet eius obseruatio peccatum inducat aliquo casu. Sic sanè si promissio iurata contineat id, quod bonis moribus repugnat regulariter, aliquo tamen casu promissum sit, erit necessaria absolutio ad hunc effectum, vt etiam in eo casu non habeat iuramẽ| p. [259]tumiuramentum vim obligādiobligandi. Cuius rei exemplum est in d. §. vltim. si quis iurauerit non loqui parentes. potest enim contingere, quòd obseruatio illius iuramenti non sit peccatũpeccatum, & possit omittere loquelam istam absq;absque vllo vitio, & culpa: nempe cùm parentes non indigerent hac familiaritate, nec esset oportuna, aut conueniens: atque ideo quo ad istos casus, quos iuramentum potuit iustè cōprehenderecomprehendere, & comprehendit, absolutio necessaria est. Ego verò hanc interpretationem censeo nōnon esse admittendam, quippe qui videam in eo tex. præmitti iuramentum illicitum fuisse, & contrarium bonis moribus: vnde ea ex parte, qua iuramentum illicitum est, non potest congruè vera absolutio ab eo cōtingerecontingere, quemadmodum superiùs dictum est. §. 6. nu. 6.

Verùm quò manifestiùs ostendamus prænotatam interpretationem falsam esse, oportet in specie d. §. vlti. tria considerare. Primum, quoties filius, qui ita temerè iurauit, patrem tenetur alloqui, aut alere sub peccati reatu: & isto casu dubio procul, absolutio à iuramento necessaria non est, quia iuramentum nullam quo ad hoc induxit obligationem, quod fatentur omnes. Secundum, quòd hic constitui potest, eum continet casum, quo absq;absque læsione Reipublicæ, vel offensa diuina filius non potest parentem alloqui, aut ei subuenire: & hac in specie absolutio minimè: datur à iure nec ab homine huiusmodi iuramenti, quod in hoc sensu rem iustissimāiustissimam, & necessariam comprehendit: qua ratione non potest responsio d. §. vlti. in hoc casu intelligi: dum absolutionem à iuramento concedit. Tertiò contingere potest filio ita iuranti, quòd non teneatur patrem alloqui, nec ei alimenta exhibere, aut subuenire: multis quidem de causis, quæ ipsum ab obligatione excusare possunt: & adhuc in ista specie opinor, iuramentum istud non obligare iurantem, nec teneri eius vinculo, nec esse absolutionem necessariam. Si quis etenim iuret, non facturum aliquod melius bonum, quod tamen facere non tenetur, peccat quidem iurando, in quantum ponit obicem Spiritui sancto, qui est boni propositi inspirator: non tamen peccat iuramentum seruando: sed multò meliùs facit, si nōnon seruet, secundum Thom. in 2. 2. quæst. 89. arti. 7. cuius sententiam latiùs examinaui in d. §. 6. nume. 7. Quis autẽautem ita proteruè impius erit, quòd neget melius esse, filium patrem alloqui, eiq́ue subuenire etiam vbi nec loqui, nec subuenire tenetur, quàm ab his operibus pijs abstinere? certè nemo. Quamobrem absolutio ab hoc iuramento, cuius meminit Roman. Pontif. in d. c. cùm quidam. §. vlti. etiamsi in eo accipiatur sensu, quem Anto. Cardi. & alij comminiscuntur, necessaria non est. Poterit forsan ea responsio in hunc modum intelligi, vt absolutio requiratur ibi non à iuramento, sed à peccato, quod iurans cōmiseritcommiserit ita temerè iurando: siquidem manifestum est, iuramentum illud fuisse temerariũtemerarium, cùm fuerit illicitum. c. inter cætera. 22. q. 4. idcirco peccatum qui iurauit, iurando cōmisitcommisit. Vnde tex. ille interpretandus est hoc sanè modo, dum dixit: Absoluendi sunt ab illius obseruantia iuramenti, id est à peccato, quod cōmiseruntcommiserunt iurantes, cùm promiserunt seruare id quod in dispendiũdispendium salutis æternæ manifestè vrgebat. Igitur iuramentum præstitum cōtracontra bonos mores obligatorium non est, nec confirmat contractum gestum contra bonos mores, aut contra legis prohibitionẽprohibitionem à bonis moribus procedentem.

Postremò ex hac 1. Bart. conclusione procedit intell. ad text. in l. alia. §. vlti. ff. solut. matri. vbi Iuriscons. scribit, pactum, quo tollitur priuilegium alicui competens ob reuerentiam & honestatem personæ, ne conueniatur vltrà quàm facere possit, esse contra bonos mores. Nam ea pactio iuramento minimè confirmabitur, quia est priuilegium illud deductum à iure naturali, quo illis personis debetur mutuus amor, & reuerentia: atq;atque ita hanc opinionem tenent gloss. Bart. Imol. Alex. & alij magis communiter in d. l. alia. §. vlti. Alcia. in d. c. cùm contingat. nu. 99.

Hinc sanè disputari poterit quæstio elegans, quam semel in hoc Granatensi Prætorio memini controuersam in specie fuisse apud Iudices eruditissimos, ac Iuris Vtriusque consultissimos, ipsumq́ue huius Curiæ Præsidem D. ab Alaua & Esque, vel Abulensem episcopũepiscopum, diuini & humani iuris insigni disciplina maxima ac non vulgari in expediendis negocijs dexteritate percelebrem: quorum quidem tribunali contigit ea controuersia,

5

^† an nobilis, quem Hidalgum Hispani dicimus, & qui iure saltem Regio ob debitam pecuniam, seu æs alienum in carcerem mitti non potest ob nobilitatis priuilegium, possit huic speciali fauori renunciare: ita sanè, vt propter hanc renunciationem Hidalgus in carcerem ratione æris alieni ducatur deficientibus bonis, in quibus locus sit exequutioni? tandem definitum fuit, prædictam renunciationem validam fuisse, & eius causa posse nobilem ob æs alienum non obstante eius priuilegio in carcerem mitti, si non habeat bona, ex quibus possit debita pecunia solui. Huic definitioni multa obstant, & suffragantur, quæ eius examen dubium efficiunt: qua ratione aliqua hîc repetemus, quæ in simili tradidimus in lib. 2. Variar. Resolut. cap. 1. Et quia hæc sententia in sui fauorem habet regulam iuris, quę præmittit, posse quem libet renunciare his, quæ in sui commodum statuta sunt. l. si quis in conscribendo. C. de pact. cum similibus: oportet hoc in loco primùm ea tradere, quæ refragari videntur, ac simul si quid responderi obiectionibus possit.

p. 260

Primùm etenim obstat, quòd nobilitatis iura ad sanguinem pertineant, quasi iura sint sanguinis. l. 2. §. quæ omnia. C. de vet. iure enucle. l. 1. C. de iure aureo. anul. l. 1. in princ. ff. de censib. l. stemmata. ff. de gradib. quod & Iuuenalis ostendit. dum dixit:

Stemmata quid faciũtfaciunt? quid prodest Pontice longo
Sanguine censeri?

Iura verò sanguinis nec renunciatione, nec vlla humana lege tolli possunt. l. iura sanguinis. ff. de regul. iur. l. ius agnationis. ff. de pac. l. abdicatio. C. de patria potest. Igitur iura nobilitatis tolli non possunt renunciatione. Vnde cùm inter alia nobilitatis iura, & priuilegia hoc sit nōnon vulgare, quod nobilis sanguine, vel priuilegio ob æs alienum in carcerem mitti non possit. Bald. in l. 1. ad fin. C. qui bonis ced. poss. Alexand. in l. Centurio. num. 25. ff. de vulga. Iason in l. miles. col. 2. ff. de re iudic. qui extendunt Iurisconsulti responsum in d. l. miles. à milite ad nobilem. Idem colligitur ex distinctione Guliel. de Cuneo in l. penult. ff. ex quibus caus. maior. quam refert, & sequitur Ioan. Baptista de S. Seuerino in tract. de debit. suspect. & fugit. quæst. 5. princ. quæst. 5. text. optimus in simili, in l. medicos. C. de ꝓfesprofes. & med. lib. 10. Regia, eademq́ue expressa constitutio in l. 4. & 5. tit. 2. lib. 4. ord. l. 79. Tauri. quarum & ipse memini in dict. cap. 1. nume. 4. lib. 2. Vari. resolut. constat sanè, nōnon posse nobilem apud nos renunciare huic iuri nobilitatis, & priuilegio, quo cautum est, ne in carcerem ob æs alienum mittatur. Huic tamen rationi facilimè respondetur, si consideremus, priuilegia iure data nobilibus nōnon esse, nec posse dici iura sanguinis, sed iura ipsius nobilitatis: nobilitas autem sanguis non est, sed sanguinis, & generis qualitas, quod notissimum est. Quòd si & hæc iura sanguinis verè dici possent, non tamen de his intelligitur text. in dict. reg. iura sanguinis. Quandoquidem illa est intelligenda de iuribus à sanguine iure naturali procedentibus: qualia sunt ipsa agnatio, consanguineorum amor & dilectio, hisq́ue similia, quæ nulla ciuili constitutione tolli possunt. l. tutelas. ff. de cap. dimin. not. Bart. in l. hos accusare. §. omnibus. ff. de accus. iura verò, quæ sanguini, aut agnatiōiagnationi iure humano tributa sunt, tolli poterunt, & possunt lege humana. gloss. in §. quod autem. vers. cognationis. Inst. de capit. dimin. Bald. in l. 1. in fin. §. ius naturale. ff. de iustit. & iur. Rom. cōsilconsil. 82. Decius in dict. l. iura sanguinis, col. 1. qua ratione constat, priuilegia data iure humano nobilibus, posse tolli iure item humano: nec ideo renunciationem eorũeorum inualidam esse, quòd iura sanguinis tolli non possint.

Secundò eidem sententiæ obesse videtur communis omnium opinio, quæ probat

6

^† renunciationem cessionis bonorũbonorum minimè valere ex eo, quòd cùm ipsa sit beneficiũbeneficium, ne quis ob æs alienum in carceribus detineatur, videtur sanè renunciantis consensus parum ei obesse, quo ad perpetuam captiuitatẽcaptiuitatem, & detrusionem in carcerem, aut sanè temporalem, donec soluat. Quod humanæ libertati plurimum refragatur: siquidem hæc renunciatio esset quasi perpetua obligatio ad carcerẽcarcerem publicum, & præcisa seruitus, ad quam liber homo se adstringere nequit. l. 2. de lib. homi. exhib. l. Tititus. §. Titia. ff. de condit. & demonst. notant gloss. & Doct. in l. antiquitas. C. de vsufruct. & in l. post certi. C. de liber. caus. atque ita renunciationem beneficij cessionis bonorum esse nullam tenuerunt Richard. Malum. Bart. Imol. & Alber. in l. alia. §. eleganter. ff. soluto matrimo. Cynus quæst. 6. & Salice. nume. 9. in l. 1. C. qui bonis ced. pos. Ioan. Faber in §. vltim. de actio. idem in l. vlti. C. qui bonis ced. poss. Alexand. consi. 37. nume. 6. lib. 2. post Dinum in dict. §. eleganter. Abbas & alij in cap. Odoardus. de solut. quorum opinio communis est, secundum Alber. in Rubr. C. qui bonis ced. poss. col. vlti. & Alciatus in cap. cùm contingat. num. 69. de iureiuran. ipse etiam idem adnotaui in dict. lib. 2. Variar. Resol. cap. 1. numer. 7. Quamobrem si renunciatio beneficij cessionis bonorum, quo debitor liberatur à carceribus, non tenet: nec tenebit renunciatio facta per nobilem eius beneficij, & priuilegij, quo liberatur ob æs alienum à carcere. Eadem etenim ratio vtrobique adest: nempe quòd quis non possit per pactum se adstringere ad præcisam carceris inclusionem: nec possit renunciare his beneficijs, quę iure concessa sunt ad effugiendos carceres, etiam publicos. His etiam accedit, quod notant omnes in cap. ex rescripto. de iureiurando, tenentes, non posse hominem liberum inuitum detineri pro ære alieno soluendo, etiam ex conuentione: hoc etenim notant gl. in vltima responsione in dicto c. ex rescript. & ibi Abb. & Imol. Idem Imola & Aretin. in l. obsides. ff. de testament. Francisc. de Ripa in l. obligatione. num. 12. ff. de pignor. gloss. in cap. vt pridem. 23. q. 8. Regia lex 3. tit. 13. part. 5. Ergo cùm per hanc renunciationem priuilegij, quod nobilibus datum est, ne ob æs alienum possint in carcerem mitti, in effectu fiat obligatio ad carcerem pro ære alieno soluendo, & hæc inualida sit, consequens erit non esse renunciationem istam à nobilibus factam, admittendam, imò ea non obstante seruandum fore priuilegium nobili, ne in carcerem ducatur pro ære alieno soluendo. Verùm huic argumentationi multipliciter responderi poterit: & denique quibusdam videbitur, eam non procedere: quia communis sententia, à qua argumentatio colligitur, falsa sit: cùm renunciatio beneficij cessionis bonorum valida censeri debeat, sicuti in specie tradiderunt Frederic. consil. 60. Rota antiqua. 565. Felin. post alios in dict. cap. ex |

p. 261

rescripto. nume. 11. idem Feli. in cap. si diligenti. de foro compet. col. 2. Rom. Alexan. Imol. & Ripa, quorum memini in dict. cap. 1. nume. 7. lib. 2. Variar. Resolu. & Alciat. in dict. cap. cùm contingat. nume. 69. Nec enim ista renunciatio iuri publico præiudicat, nec bonis moribus contraria est, nec præcisam, & absolutam seruitutem inducit: atque ideo nihil impedit huius renunciationis vim, & effectum. Præsertim quia taciti, & expressi idem est iudicium. l. cùm quid. ff. si cert. peta. & in l. vlti. C. qui bonis cedere poss. statutũstatutum est, debitorem, qui cedere bonis volebat, nisi creditores ei dilationẽdilationem ad soluendum concessissent, non posse postea cedere, si dilationem ad soluendum à creditoribus acceperit. Nam tacitè renunciare videtur debitor beneficio cessionis bonorum eo ipso, quòd dilationẽdilationem ad solutionem acceperit.

Deinde etiamsi vera sit communis opinio, quæ probat, renunciationem cessionis bonorum minimè validam esse, adhuc opinor non omninò ex hoc sequi itidem nullānullam esse renunciationem priuilegij, quod nobilis habet, ne in carcerem propter æs alienũalienum mittatur: manifesta etenim est ratio discriminis: siquidem sublato beneficio cessionis bonorum, nullum superest remedium ad effugiendam carceris captiuitatem, quod apertissimi iuris est: at etiamsi renunciatio nobilis tollat beneficium, & priuilegiũpriuilegium, quod habet, ne in carcerem pro ære alieno mittatur, superest ei remedium cessionis bonorũbonorum, quo poterit effugere carceris captiuitatẽcaptiuitatem. Dicet forsan quis, hanc rationem non esse congruam, quia nobilis non tenetur bonis cedere: id etenim & ipse fateor, sed tamen satis erit, quòd possit hoc cessionis auxilio, & remedio nobilis ipse, qui priuilegio nobilitatis renunciauit, carceres ipsos ex causa æris alieni effugere. Ex quibus constat non esse pares has duas renunciationes, scilicet cessionis bonorum, & priuilegij nobilibus competentis, ne in carcerem pro debito ciuili ex causa contracto mittantur.

Præterea, ne quis ratione carceris inhumanas existimet esse has renunciationes, considerandum est ab ipsis æquissimis legibus non censeri impium, quòd quis ob solutionem æris alieni in carcerem mittatur: id etenim æquum Ius Ciuile censuit, præmissa priùs bonorum, & rerum ipsius debitoris excussione: imò quandoque etiamsi debitor bona habeat, iure in carcerem mittitur, donec pecuniam debitam soluat: nempe vbi æs alienum ad fiscum, Principem, aut Rempublicam pertinet, sicuti expli cuimus in d. lib. 2. Variar. Resolut. cap. 1. id verò, quod adduximus ex communi omnium sententia in cap. ex rescripto. de iureiur. pertinet ad carceres priuatos, qui multis ex causis à iure odio habentur: ideoq́ue ab ipsa Republica extirpandi sunt, etiam ex priuato consensu, ac spontanea cōuentioneconuentione. Nos autem de publicis carceribus agimus, qui iure ipso probantur adhuc in ea specie, quam tractamus, ob æs, inquam, alienum soluendum: maximè, quia non desunt, qui velint iure defendere pactionem illam, ex qua homo liber obligatur, vt retineri possit pro ære alieno, & debito ad effectum seruandi conuentionem initam inter debitorẽdebitorem & creditorem: ita sanè gloss. tenuit in dict. cap. ex rescripto. l. solutione. & inibi Hosti. Henri. Card. & Felin. col. 3. Bald. in l. 2. C. de patrib. qui filios distra. col. vlti. quorum mentionem fecimus & nos lib. 2. Variar. Resolut. c. 1. nu. 1. eorum sententiam reprobantes: hîc verò eam adducimus, nōnon vt eam veram esse censeamus, sed quò manifestum sit, non esse ita sine controuersia id, quod modò præmisimus.

Tertiò principaliter eidem sententiæ oberit, quòd cùm fœmina ob æs alienum in carcerem mitti nōnon possit. Authen. sed nouo iure. C. de custo. reo. l. 1. cum Auth. ibi posito. C. de officio diuers. iudic. l. Regia 62. Tauri. attamen

7

^† etiam ob causam tutelarem filiorũfiliorum appositis quibuslibet renunciationibus mulier adhuc priuilegium habet, ne cōueniaturconueniatur vltrà quàm facere possit, & ne in carcerẽcarcerem mittatur: quod ipse colligo ex Bar. in l. si quis sub conditione. ff. de testam. tut. nu. 20. ex lege patronatus. ff. de re iud. notant in specie Præpo. in cap. ex parte M. de appella. Barb. in c. 2. nume. 4. de pign. Ioan. à Monte Sperelo in l. plerique. ff. de in ius vocan. Hippolyt. in practica criminali. §. attingam. nu. 64. Lud. Gomez. in cap. 2. de iudic. in 6. nume. 22. Andreas à Pomate in Additionibus ad Bart. in Authent. matri & auiæ. C. quādoquando mul. tut. off. fungi possit. quod longiùs ipse probaui in dict. lib. 2. Variar. Resolut. cap. 1. nume. 3. quo in loco multa hac de re tradidimus. Igitur nemo potest renunciare priuilegio, quod habet, ne in carcerem mittatur pro debito, aut ære alieno. Sed tamen huic rationi primùm respondetur, quod Bart. ipse in ead. l. si quis sub conditione. numer. 18. contrarium in matre nutrice adnotauit: cui consentiunt plures, quos ipse retuli in dict. c. 1. nu. 3. & sanè hæc posterior opinio receptior est. Attamen quia prior à me probata fuit in d. c. 1. secundò respondeo, eam opinionẽopinionem procedere in renunciatione generali, cùm mater omni legum auxilio renunciauit, quasi aliud dicendũdicendum sit, vbi mater specialiter huic priuilegio renũciassetrenunciasset, vt in hac quęst. patet, quę de speciali renunciatione tractat. Adhuc verò quia hæc responsio nōnon omninò tuta est ob eandem rationem, quæ eadem videtur esse in renunciatione generali, & in speciali, opinor hanc tertiātertiam obiectionem parùm obesse, quia specialem rationem habet ex causa pietatis & reuerẽtiæreuerentiæ, amorisq́;amorisque paterni: quę omnia inter parẽtesparentes & filios cōtingentiacontingentia impediunt hanc in carcerem detrusionem ob æs alienum, & huius beneficij renuncia|

p. 262

tionem efficiunt inhumanam, bonisq́ue moribus contrariam. text. singul. in dict. l. alia. §. eleganter. ff. solut. matrim. Quamobrem non est congrua argumentatio ea, quæ fit in præsenti controuersia à renunciatione beneficij, & priuilegij hac ratione competentis parentibus erga filios, ad renunciationem beneficij nobili competentis. Quartò illud magis nobilibus fauet, quòd nobilibus maiores deferuntur honores, quàm plebeis. cap. de præb. l. nobiliores. C. de commer. & mercat. not. Ias. per text. ibi in §. item Seruiana. numer. 26. de actionib. latè Andr. Tiraquel. in tracta. de nobilitate. cap. 20. honor autẽautem reuerentiam præmittit. l. honori. & l pares. ff. de oper. liber. Bal. in l. liberti. 4. col. C. de oper. lib. & in cap. licet. de probatio. vnde & in Decalogo præceptum est: Honora patrem & matrem.

8

^† Iuri autem & priuilegio reuerentiæ causa indulto quis renunciare non potest. text. optimus in l. vlti. C. de bonis libert. Ro. in singul. 480. Alexand. & Ias. in l. penulti. C. de pact. 5. col. Decius in l. venia. col. vlti. C. de in ius voc. quamobrem in specie & priuilegio l. ad egregias. ff. de iureiuran. nobilibus & egregijs personis concessio, quòd ei non possit quis renunciare, notant Roman. in singul. 169. Cynus in l. nec honorem. C. de episcopis & clericis. Alber. & Alex. in dict. l. ad egregias. Felin. in c. si qui testium. de testibus. col. 1. à quibus ferè adducitur tex. in cap. 2. ad fi. de iudic. in 6. quo probatur non posse Moniales renunciare priuilegio à iure sibi concesso, ne teneantur ad Iudicem accedere causa dicendi téstimonium: quia, vt DD. præcitati existimant, id concessum fuit reuerentię iure & ratione: quem tex. commendant Domi. in cap. indemnitatibus. §. vt autem. de elect. in 6. quamobrem & Ludoui. Gomez. in dict. cap. 2. num. 45. quo ad l. ad egregias. eundem intellectum probat. Igitur cùm hoc priuilegium nobilibus concessum, ne in carcerem ob æs alienum mitti possint, datum eis sit reuerentiæ, & honoris causa, constat, ei per nobiles renunciari non posse. text. optimus in dict. l. alia. §. eleganter. quo probatur non posse pacto partium tolli priuilegium, quod reuerentiæ causa datum sit. Ego verò, vt huic rationi satis faciam, considero, nobilibus multa priuilegia iure concedi, quorum aliquot directè tendunt ad reuerentiam, & honorem eis exhibendum: qualia sunt locus sublimior inter plebeios, item quòd plebeis præferāturpræferantur in honoribus: & in his fortassis obtinebit, quòd renunciatio admittenda non sit, quia hæc non potest renuncianti nocere, quin & toti noceat nobilitati: idcirco renunciatio non procedit ex eo, quod reliquis nobilibus, & toti nobilitati præiudicat. argum. text. in cap. si diligenti. de foro compet. alia quidem nobilium priuilegia licet ea concessa sint, vt honos deferatur nobilitati: non tamen tendunt immediatè, & directè ad exhibitionẽexhibitionem reuerẽtiæreuerentiæ publicam, vt sunt immunitas à publicis oneribus, quòd in carcerem publicum ob æs alienum nōnon mittantur nobiles, & his similia: in his profectò renunciatio admittenda est. Nec quicquam oberunt ea, quæ in contrarium fuêre adducta. Primùm etenim text. in l. vltim. C. de bonis libert. non probat id quod ex eo adnotatur: siquidem tantum inibi constat, non censeri remissum ius ingratitudinis, nec ius reuerentiæ exhibendæ patrono à liberto, etiamsi remittatur ab eo ius patronatus.

Quia per hanc remissionem generalem iuris patronatus non videtur patronus remisisse ea iura, quæ ratione beneficij accepti in remunerationem, & reuerẽtiamreuerentiam libertus patrono exhibere tenetur: hæc etenim pertinent ad gratitudinem libertatis à patrono datæ, & reuerentiam ei debitam, atque ad euitandam ingratitudinem: idcirco præsumendum non est, patronum velle per remissionem iuris patronatus, quòd libertus possit liberè ea agere aduersus eum, quæ ingratitudinẽingratitudinem inducerent: atque hic est illius constitutionis sensus, cùm tamen de renunciatione speciali nihil ibidem responsum fuerit. Quòd si renunciatio specialis patroni etiam contineret ea, quæ sibi reuerentiæ & honoris causa debentur: profectò prodesset renunciatio, quo ad pœnas iure humano statutas aduersus libertos, qui patronis non exhibent honorem ac debitam reuerentiam: has etenim, si ad patronum pertineant, is remittere posset, non tamen prodesset hæc renunciatio, quantum ad culpam, & vitium, quod ratione ingratitudinis contraheret libertus, omittendo officiales operas: atque in hoc sensu futura culpa remitti potest, quo ad pœnas ingratitudinis contra patronum commissæ. Vnde mihi non placet, quod Bald. in d. l. vltim. ad fin. C. de oper. libert. scribit asseuerans, non posse patronum remittere renunciatione expressa ius reducendi libertũlibertum in seruitutem ob ingratitudinem. Nam ex hoc non remittit reuerentiæ iura, quæ ex causa datæ libertatis sibi debentur: sed pœnam iure humano aduersus ingratum libertum statutam. Et nihilominus condigna quidem alia pœna pro delicti culpa libertus ingratus à Iudice puniendus erit.

Ea verò responsio Iurisconsulti, quæ refertur dict. l. alia. §. eleganter. ideo renunciatione tolli non potest, quia rationem habet nōnon tantùm à reuerentia simplici, sed ab ea, quæ simul est pietati paternæ coniuncta: quæ duo efficiunt eam pactionem contrariam bonis moribus, atque nullam, & iniquam.

Quod autem ad comprobationem tradidimus circa intellectum l. ad egregias, profectò minimè probatur in dict. cap. 2. de iudic. in 6. quia ea decisio specialis est in Monialibus æquissima quidem ratione: non solùm ex eo, |

p. 263

quòd reuerentiæ, & honoris causa id priuilegium concessum sit: sed ne detur occasio vagandi Monialibus, quibus Iure Pontificio, & plerunque ex voto necessario conuenit ea inclusio, vt non possint honestè MonasteriũMonasterium exire, etiam ad Iudicem pro ferendis testimonijs: sic denique Felin. in cap. si diligenti. de fo. competen. nume. 24. ad illum text. respondet, sentiens, posse renunciari beneficio l. ad egregias. quod magis in specie adnotarunt Rom. & Aretin. in ead. l. ad egregias. Ang. in d. l. alia. §. eleganter. sensit glo. in l. inuiti. C. de testibus. opt. text. in dict. cap. 2. de iudic. in 6. dum dicit, fœminas inuitas ad iudicium trahi nōnon posse: igitur spontè per illius beneficij renunciationẽrenunciationem poterunt ad iudicium accedere & trahi. Maximè fatentur Cynus in dict. l. nec honorem. Felin. in dict. cap. si diligenti. num. 24. & Iason in dict. l. ad egregias. num. 1. & Lud. Gomez. in d. c. 2. nu. 51. dum approbat Fel. distinctionem, quòd licet huic beneficio l. ad egregias. non possit quis in vniuersum renunciare: poterit tamen quodam in casu eadem renunciatione vti. quod probat l. quamuis. vers. inuitus. ff. de in ius voc. iuncta l. vnica. C. eod. tit. Ego tamen etsi videam hanc vltimam Cyni sententiam passim admitti, & eam plurimùm suffragari huic sententiæ, quam defendere conamur: nempe posse nobilem quodam in contractu renunciare nobilitatis priuilegio, quo nobiles gaudere debent, ne pro ære alieno mittantur in carcerem: attamen ex Cy. Ias. Fel. & alijs ita intelligo eorum distinct. in specie d. l. ad egregias. & ex d. l. quamuis. & ex d. c. 2. in princ. vt quis tacitè renunciare valeat huic priuilegio, si in aliqua causa spontè velit ad Iudicem accedere pro testimonio ferendo, absque expressa quidem renunciatione. Idq́ue mirum non est: nam in d. c. 2. de iudic. in 6. hoc significatur ex priuilegio egregijs personis & fœminis concedi, quòd inuitæ nōnon trahantur ad Iudicem: quasi certissimum sit, nihil priuilegio nocere, si spontè velint ipsi egregij ad Iudicem accedere. Atq;Atque hic est sensus huius conclusionis, nam quoties priuilegio ob reuerentiam cōcessoconcesso renunciari non potest, eaq́;eaque renunciatio à iure improbatur, vt bonis moribus contraria, certè nec in quodāquodam peculiari, & speciali casu admittenda est: quod expressim probatur in d. l. alia. §. eleganter. ff. solut. matrim. cui decisioni nulla congrua responsio dari poterit: quod verò Ias. Feli. & alij post CynũCynum tradidere, nempe renunciationem generalem. l. ad egregias. quo ad omnes causas nōnon valere: mihi non placet, quia nobilitati publicæ nulla ex hoc iniuria irrogatur, quòd aliquis, licet egregius sit, polliceatur se accessurum ad Iudicem pro ferendo testimonio, quoties ab eo in quacunque causa vocatus fuerit: qua ratione, etiamsi articulus iste non attingat nostram quæstionem, opinor aduersus Cynum & alios hanc renunciationem admittendam fore: nisi forsan quis existimauerit, ex hoc iniuriam irrogari, ac præiudicium fieri toti nobilitati: quod ipse minimè censeo. Sic denique renunciatio specialis priuilegij d. l. ad egregias. etiāetiam expressa valida iudicabitur, secundum Romanum, Felinum, & alios huius partis autores, quicquid alij dixerint.

Quintò aduersus præscriptam sententiam facit text. in dict. §. eleganter. quo probatur, non valere pactionem, qua quis renunciat beneficio à lege dato, ne cōueniaturconueniatur vltrà, quàm facere possit: quod in effectu concessum est, ne pro debito quis in carcerem mittatur: sed ea responsio procedit in his personis, quibus ratione reuerentiæ simul, & pietatis, aut naturalis dilectionis priuilegium hoc conceditur, ratione quidem deducta à bonis moribus: idcirco nōnon idem erit in militibus, aut nobilibus, qui hoc priuilegium alia ex causa habuêre: quam solutionem iam obiter hac in disputatione attigimus.

Sextò fortiter hac in controuersia argumentor

9

^† ex cap. si diligenti. de foro compet. quo apparet, clericum etiam cum iuramento non posse renunciare priuilegio fori, vt apud Iudicem laicum conueniatur: non alia ratione, quàm quòd hoc priuilegium cōcessumconcessum sit Ordini clericorum, & dignitati status ecclesiastici. Eadem ergo ratione nec nobilis poterit renunciare priuilegio nobilitatis, ne is in carcerem publicum pro soluendo ęre alieno mittatur. Cùm hoc priuilegium nobilium statui, & nobilitati iure datum sit: eiusq́ue renunciatio, ac deniq;denique missio in carcerem alicuius nobilis totius nobilitatis deroget excellentiæ. Ego quidem nōnon inficior, hanc esse vrgentem argumentationem: sed tamen animaduertendum esse censeo, disparem esse rationẽrationem: quandoquidem priuilegium clericorum ob sacras res, quæ ab ipsis tractantur, magis spectat ad Ius publicum, quàm priuilegia nobilium. l. 1. §. huius studij. ff. de iustit. & iure. cap. contingit. el 1. de senten. excom. vbi gl. & in cap. parochianos. eod. tit. Nam & priuilegium clericorum, cuius modò mentionem fecimus, partem adsumit à lege diuina, quod alibi tractamus. Nec potest renunciatio in eo casu admitti, quin tendat in derogationem honoris status ecclesiastici, cùm clerici secularia Tribunalia non possint absq;absque dedecore ordinis totius frequentare, apud eaq́ue litigare, iuxta Rubr. ne clerici, vel Monachi. maximè in cap. 1. 2. & cap. sed neque. & ideo lex, cui renunciatur, continet publicam & priuatam vtilitatem omninò inseparabiles: quod post alios notat Felinus in dict. cap. si diligenti. nume. 16. Non sic in præsenti quæstione: quamuis etenim aliquis nobilis in carcerem pro ære alieno ducatur: non ex hoc iniuria fit cæteris nobilibus, nec eorum honori derogatur, cùm fre|

p. 264

quenter nobiles criminum causa in carceribus sint. Deinde nobilis, qui huic priuilegio renunciauit, poterit carceris molestiam effugere, si bonis cedere velit: quę sanè cessio ignominiosa non est, modò ea simpliciter absque actibus infamibus fiat. Sic denique videtur iure pronunciatum fuisse in hoc Regio Prætorio, renunciationem à nobili Hidalgo factam eius beneficij, quo nobiles non possunt pro ære alieno in carcerẽcarcerem mitti, validam fuisse. Multa hîc missa facimus, quæ possent hanc sententiam comprobare, quia ea pertinent ad tacitam renunciationẽrenunciationem ipsius nobilitatis: siquidem in hac quæstione agimus de renunciatione expressa alicuius priuilegij nobilibus concessi, quæ fuerit facta manente ipsa nobilitate.

Non me latet, hanc opinionem dubiam esse, & tamen eam ęquissimam existimo: ne causa nobilitatis ipsi nobiles luxui, ludis, & comessationibus dediti absque vllo delectu res alienas, præsertim pecunias mutuò acceptas temerè consumant. Quòd si ex renunciatione alicuius priuilegij derogaretur nobilitati in vniuersum: tunc non foret renunciatio ista admittenda, nempe quo ad aliquod ignominiosum supplicium nobili inferendum, quod maximè obseruandum erit in his, & similibus renunciationibus.

§. PRIMVS.

EADEM Bart. Commentaria sequuti, secundam constituimus conclusionem.

1

^† Actus in fauorem publicũpublicum principaliter prohibitus iuramento confirmari non potest. Hæc probatur in cap. si diligenti. de foro compet. capit. cùm ad Apostolicam. de regular. l. ius publicum. ff. de pact. quibus satis expressum est, idemq́ue ratione manifesta constat, non posse ius publicum pacto priuatorum remitti. Sic sanè hanc conclusionem tenuit Bart in dict. l. si quis pro eod. nume. 7. quem sequuntur Docto. inibi. Anto. Abb. & alij in d. cap. cùm contingat. quo in loco And. Alciat. nume. 83. & Corneus in rep. Authenti. sacramenta puberum. numer. 29. C. si aduers. vendi. fatentur, hanc opinionem communem esse eam sequuti. Idem fatetur Ioan. Imol. in d. cap. cùm contingat. numer. 35. Qui tamen ab ea discedit ex eo, quòd licet Ius Ciuile aliquẽaliquem actum prohibeat in fauorẽfauorem principalem Reipublicæ: non per hoc idem actus Iure Pontificio prohibitus est: Ius autem Canonicum est equidem considerandum, quo ad iuramenti vim, & effectũeffectum: qua ratione videtur, actum Iure Ciuili tantùm prohibitum principaliter ob Reipublicæ fauorem, posse iuramento confirmari. Cui rationi non admodum est difficile responsionem accommodare. Nam vtcunque actus aliquis iuratus sit, nemini præiudicat, nisi iuranti: quod satis expressum est in dict. cap. cùm contingat. in fin. sed si priuato præiudicium non fit ex actu ab alio etiam iurato: multò fortius Reipublicæ minimè debet præiudicium inferri: atque ita sat iure probatur. Bart. opinionem veram esse, quicquid Ioan. ab Imola contrarium voluerit. Denique l. non dubium. C. de legibus. quæ respondet, actum Iure Ciuili prohibitum iuramento non confirmari, adhuc poterit iuxta hanc secundam conclusionem intelligi: vt tandem ea responsio procedat, quoties prohibitio legis tendit in fauorem Reipub. & principaliter.

Primò ex hoc infertur

2

^† intellect. ad text. in l. 2. & in l. quemadmodũquemadmodum. C. de agric. & censit. libr. 11. quibus constitutionibus statutum est, non posse quem vendere prædium, & retinere colonos agriculturæ prædij adscriptos. Ea etenim prohibitio, vt patet in dict. l. quemadmodum. publicam vtilitatem respicit: ne agricultura detrimentũdetrimentum patiatur in graue Reipublicæ dispendium: idcirco ille contractus nec iuramento confirmabitur. Cui quidem decisioni pręmittendum erit, olim cùm maior cura agriculturæ habebatur, fuisse colonos quosdam, qui adscriptitij dicebāturdicebantur. Et hi per contractum, priuatámue conuentionem adstringebantur agri alicuius culturæ, vt perpetuò operam in eo agro colendo impenderent. De his agit titulus C. de agricol. & censi. vbi gl. in Rubric. text. optimus, & ibi Panormit. eleganter in cap. iudicatum. de immunit. eccle. tradit Ludo. Cælius libr. 4. lec. antiq. cap. vlti. vnde qui agricolationi recens adscribuntur cum alijs colonis ibidẽibidem originarijs adscriptitij dicuntur: quod etiam explicat Oldendor|

p. 265

pius 3. Actionum classe, actio. 9. Alij autem dicebantur coloni originarij: & hi sunt, qui ex adscriptitijs nascuntur, & procreantur. l. colonos. C. de agric. & censit. Quoniam colonarium ius in eo fundo contrahunt principaliter origine, seu natiuitate in persona sua. Sic originarij ciues dicuntur, qui ex parentibus ciuibus alicuius oppidi oriundi sunt, ad differentiam incolarum, qui nuper ipsi municipatum contraxerunt. Ciues quidem origo facit, incolas domicilium. l. ciues. C. de incol. & in Rub. C. de munici. & orig. l. adsumptio. l. vlt. §. penult. ff. ad municip. Cice. pro Archia, venit, inquit, Heracliam, quæ cum esset ciuitas, æquissimo iure ac fœdere, adscribi se in eam ciuitatem voluit. Alij coloni censiti appellabantur, eò quòd eorum agris census publicus esset constitutus, vt quidam existimant: quæ quidem expositio minimè conuenit. l. 2. in quibus causis colo. domin. accus. poss. Quamobrem ex eadem constitutione arbitror dici colonos censitos eos, qui adscriptitij quidem sunt, perpetuò adstricti culturæ agrorum, & tamen præter hoc ex conuentione tenentur aliquem censum domino soluere ex ipsis agris, eorúm que fructibus: hoc ipsum Hostien. & Abbas adnotarunt in d. c. iudicatum. Quibus sanè præmissis, quia coloni so lebant agros deserere, & in ciuitates fugere: aut ipsi domini prædiorum eos colonos sibi retinebant in venditionibus agrorum, maxima cum iactura Reipublicæ: cuius tunc intererat agros, & prædia coli, vt ex eorum fructibus esset Reipublicæ consultum in frumentaria inopia, sancitum est, quòd prædia minimè possint alienari sine ipsis colonis. d. l. 2. l. quemadmodum. l. omnes profugi. l. originarios. C. de agric, & censit. eaq́;eaque prohibitio non aliam, quàm publicam vtilitatem præcipuè spectat. Hodie sanè dubitarem ipse, an in praxi foret attendendus fauor hic publicus: cùm non immineat illa necessitas colonorũcolonorum ad colendos agros, quæ olim ob militiæ præmia Rempublicam vrgebat. Et tamen satis sit, conuentionem reprobatāreprobatam in d. l. quemadmodũquemadmodum. non confirmari iuramento: quod Bar. cōmunitercommuniter receptus in d. l. si quis pro eo. nu. 7. expressim not.

Secundò, ex eadem conclusione infert Bar. intellectum

3

^† ad legem senatus. ff. de contrah. empt. & l. cætera. ff. de legat. 1. quibus prohibitum est, ne quis vendat marmora, aliásque res affixas ædibus: ea ratione, quòd intersit Reipublicæ, publica ædificia, item & priuata, minimè deformari, ne ciuitates ipsæ deformentur. Idem tradit Regia lex 16. titul. 5. part. 5. Nam cùm ea prohibitio nullam aliam præcipuè vtilitatem afferat præter publicam, constat non posse venditionem earum rerum, quę ædibus affixæ sunt, iuramento confirmari: quemadmodum Bar. quem alij sequuntur in d. l. si quis pro eo. nu. 7. in specie not. Sed, vt liberè quid hac in re sentiam respondeam, non admodum tuta est hæc conclusio nostris temporibus: & fortassis in iudicialibus controuersijs, si hæc incideret dubitatio, non admitteretur ad sententiāsententiam pronunciandāpronunciandam. Multa etenim iure veteri statuta fuerunt, quæ vel per desuetudinẽdesuetudinem, aut contrariũcontrarium vsum sublata planè sunt.

Tertiò, Bart. idem in d. nu. 7. intulit ex hac 2. conclusione ad interpretationem text. in l. properandum. §. sed & siquidem. C. de iudi. vbi statutum est,

4

^† instantiam litis per triennium extingui. Nam ea constitutio rationem præcipuāpræcipuam habet ab vtilitate publica, ne lites fiant immortales c. finem litibus. de dolo & contuma. Idcirco Bartol. censet, non posse iuramento confirmari pactionem, quæ inter litigantes facta sit super prorogatione instantiæ, vt ea duret vltra triennium. Idem notant ipse Bar. & ibi Ias. num. 21. in dict. l. properandum. in princ. Panor. in cap. penult. de iudic. num. 15. quorum opinio manifestè probatur in d. l. properandum. in princi. vbi lex ipsa omnino aufert potestatem ipsis litigantibus, ad prorogationem instantiæ, ac iudici mandat, quod non obstante litigantium consensu perempta instantia per triennij lapsum minimè procedat in causa: atque ita hæc est communis opinio, de qua Barto. idem dubitasse videtur in l. Seius. ff. ad l. Falcid. & contrarium tenuerunt Felin. in dicto cap. pen. nu. 13. Imol. ibi, idem in dict. cap. cùm contingat. in 2. casu, & membro principali. ea ratione, quòd ista conuentio iurata, non sit contraria iuri Canonico: imò secundum id omnino permissa, iuxta tex. in d. c. penul. quo probatur, iure Pontificio instantiam non perire per triennij lapsum: vnde iuramentum obligatorium est, & conuentio valet. Ego vero etsi sciam à plerisque traditum fuisse, iure Pontificio non perire instantiam per triennium, per tex. in d. c. penult. & in c. vltim. de probat. & cap. cùm olim. verb. iudices. de priuileg. glo. in dict. cap. penul. & in c. finem litibus. de dolo & contu. & in c. anteriorum. §. ad hoc sancimus. 2. q. 6. quarum opinio communis est, secundum Feli. in dicto capi. penult. col. 1. & Iason. in dict. l. properandum. num. 27. atque ita ferè in praxi recepta: attamẽattamen opiner, nullam in hoc esse constituendam differentiam inter ius Pontificium & Cæsareum: imò respōdendumrespondendum erit etiam iure Pontificio instantiam triennio finiri. Nam tex. in d. c. penul. qui fortiùs cæteris vrget, planè tantum probat, iurisdictionem iudicis delegati non finiri, nec extingui per triennij lapsum, quo lis apud eum cœpta, finita non est: atque in hunc sensum accipit glo. inibi illam decisionem: eandémq;eandémque opinionem Doct. ibi sequuntur communiter, Rota noua. 96. denique quòd iure Pontificio instantia per triennij lapsum pereat, adnotarunt Fulgos. & Ias. in dict. l. properandum. in princ. fi. col. & Rom. in cons. 220.

p. 266

Sed & si quis contendat adhuc constituendum fore discrimen inter ius Canonicum, & Ciuile: non ex eo sequitur, iuratam conuentionem posse præiudicare iuris Ciuilis sanctioni, quo ad ciuile forum, propter publicam vtilitatem, à qua fundamentum, & rationem habet iuris Cæsarei constitutio. Nec mirum cuiquam videri debet, aliquid esse vtile foro ciuili, & seculari, quod non ita vtile sit foro Pontificio. Illud equidem verum erit, quod Bart. sensit in dict. l. Seius. & tenent ibi Imol. & Alexan. conuentionem istam de proroganda instantia iuramento confirmatam, etiam si ea valida sit censenda, id tantum inducere, quòd non possit alter ex litigantibus proprio nomine & ratione priuati commodi opponere exceptionem instantiæ finitæ, licet triennium sit transcursum: atque hæc dicta sint de prorogatione instantiæ. Qua de re poterit lector legere Bonifacium in Clem. Quamdiu. de appellat. 3. colum. Rom. in singul. 276. Bald. Nouell. de dote, parte. 9. priuilegio 14. Alexand. in l. 4. §. hoc autem iudicium. colum. 5. ff. de damn. infect. Capycium in decisione Neapo. 11.

Quartò, ab eadem secunda conclusione deducit Bartol. in dict. l. si quis pro eod. numero 7. non posse à priuato renunciari statuto, quo debitor frumenti liberatur soluendo certam pecuniæ quantitatem pro qualibet frumenti debiti mensura: quoties id statutum ea ex causa sancitum fuit, vt ciuitas, vel prouincia plures ciues & rusticos habeant, qui possint onera subire, indictam à Republica pecuniam soluere, aliáque in communem vtilitatem expedire. Et licèt Ioan. ab Imola in dicto capitulo, cùm contingat. dubitet de hac sententia Bartoli, & dubitare possit: quia vtilitas publica in hoc versatur, quòd ciues non cogantur inuiti præcisè frumentum soluere: sed liberentur præstando certam eius æstimationem: non tamen ex hoc vtilitas ista publica tollitur, aut diminuitur, si spontè ciues velint in quibusdam contractibus huic fauori renunciare: attamen opinio Bartoli verior est, propter expressam in eodem statuto publicam vtilitatem, absque vlla statuentium fraude: sicuti Alciat. adnotauit in dicto cap. cùm contingat. numero 88. & quia si locus foret renunciationi, facillimè tolleretur vis ipsius statuti: siquidem passim debitores eidem renunciarent mille præstitis iuramentis.

Quintò ipse ex hac conclusione deduco, minimè valere donationem à clerico factam concubinæ, etiāsietiamsi ea iurata sit: Sicut in hac specie latè probant Aymon in consil. 229. lib. 2. & Ripa in l. miles. ff. de re iudic. Nam huius donationis prohibitio fauore publicæ vtilitatis, & honestatis facta est: vt constat. De ea verò tractant præter alios Anton. consil. 14. Ias. in consil. 27. lib. 3. Afflic. decis. Neap. 102. Bermondus Chaueronius de concubinarijs. pag. 242.

Tertia principalis conclusio.

5

^† Iuramentum omnino confirmat actum, seu contractũcontractum prohibitũprohibitum iure Ciuili præcipuè, aut sanè principaliter propter priuatam vtilitatem: etiam si minùs principaliter, &, vt aiunt, secundariò publicam vtilitatem contineat. probatur hæc conclusio in dicto capit. cùm contingat. de iureiurand. & capit. licet. eodem titu. in 6. Nam etiamsi Reipublicæ intersit, fœminarum dotes augeri, saltem conseruari potiùs quàm minui.. l. prima. ff. solut. matrimo. atque ideò lex ciuilis prohibuerit alienationem fundi dotalis: vt tradit Iurisconsultus in Rubr. ff. de fundo dot. Quia tamen ea prohibitio præcipuè priuatam vtilitatem, & fauorem spectauit: etiamsi nihilominus & publicum commodum respexerit, minùs tamen principaliter, nihilominus alienatio fundi dotalis iuramento confirmatur: sicuti probatur in dicto capitul. cùm contingat. à quo poterit adsumi prima huius conclusionis illatio: ipsa etenim conclusio omnium ferè consensu recipitur: & ea ratione communis est: vt testantur eam sequuti Corne. in dict. Authentic. sacramenta puberum. numero 30. & Alciat. in dicto capitul. cùm contingat. numero 92. vbi Abb. numero 5. & Imola nu. 36. eandem cōclusionemconclusionem veram esse censent, & probari etiam in d. Authen. sacramenta puberum. huius sententiæ ea est ratio: quòd ne quis periurus sit, satis esse constat eum, cuius fauorem principaliter lex respexit, eidem renunciasse, tacitè vel expressè. Nam vbi aliqua constitutio in fauorem edita est, semper consideramus fauorem, quem præcipuè, ac principaliter lex ipsa inspectat, non eum, qui secundo loco ab ea significatur, iuxta gloss. celebrem in hoc c. quamuis. de pact. in 6. cuius statim mentionem faciemus ad intellectum decimum huius constitutionis in 3. Relectionis parte.

Cæterùm Fortuni. Garsias in l. 1. §. huius studij. ff. de iusti. & iure. maximè improbat hunc dicendi modum: quo nostri iuris vtriusq;vtriusque interpretes existimant

6

^† legem aliquam, quandoq;quandoque principaliter, ob fauorem priuatum conditam fuisse, & secundariò propter fauorem publicum: qua consideratione vtuntur passim Doctores, sed præsertim in hac quæstione Barto. & alij hanc distinctionem tradidere, quæ ex eo falsa videtur, quòd finis præcipuus in rebus agendis attendendus sit: qui quidem in legibus constituendis, semper est ad commune bonum tanquam ad potentius, & præclarius. Ea etenim, quæ ad communẽcommunem vtilitatem pertinent aliquo modo, principaliter, & ex priori causa introducta sunt ad commune bonũbonum, non secundariò. deinde quælibet lex, in sua dispositione quacũq;quacunque, principaliter tendit ad publicũpublicum commodũcommodum. c. erit. vbi Archid. c. factæ. 4. dist. Thom. 12. q. 90. art. 2. Quòd si aliqua iura dicũturdicuntur in humanis legib. ad priuatāpriuatam vtilita| p. 267tẽvtilitatem constituta fuisse: idcirco id dictum est, quia hæc iura non disponunt super rebus publicis, & ad omnes in communi pertinentibus: & tamen quia necessarium est, quòd particulares regantur ad regimen totius, ideò iura prædicta, quæ priuatam vtilitatem continere videntur, adhuc spectant ad cōmunecommune bonum. & hic respectus principalis est nōnon secũdariussecundarius. igitur opinio Bart. & sequacium non est omninò admittenda: cùm iuxta prædictam considerationem etiam actus contrarius humanis legibus priuatam vtilitatẽvtilitatem spectantibus, aduersus omninò est constitutionibus ad publicam vtilitatem pertinentibus principaliter non secundariò: sicuti modò probauimus. Hic tamẽtamen modus dicendi defendi poterit, si animaduertamus, finem cuiusque dispositionis dupliciter accipi principaliter: nempe vel quo ad intentionem, vel quo ad exequutionem: finis autẽautem principalis cōmunicommuni significatione dicitur, qui propinquior est in exequutione, quamuis remotior sit in intentione legis. lex igitur, quæ de priuatorum rebus disponit, principaliter intendit commune bonum: sed quia ex lege ista prius bonum ad priuatos defertur, dicendum est, legem hanc principaliter fauere priuatis. principaliter inquam exequutione: secundariò autem intentione. Vnde cùm Accursius in d. l. 1. §. huius studij. dixit, leges quasdam secundariò tendere ad fauorem publicum, & principaliter ad priuatum: est intelligendus secundariò non quo ad intentionem, sed quo ad exequutionem. qua ratione quælibet lex, etiāetiam de priuata vtilitate tractans, intentione quidem principaliter ad commune bonum spectat: illa verò lex, quæ rebus publicis disponit, principaliter intentione, & exequutione ad commune bonum, & fauorem publicum spectare videtur. priori sanè legi finis principaliter conuenit, quo ad priuatam vtilitatem respectu exequutionis: atque item quo ad commune bonum respectu intentionis: quemadmodum in specie docet eleganter Martinus ab Azpilcueta in c. inter verba. 11. q. 3. col. 85. sensit Bart. in l. ambitiosa. nu. 19. ff. de decre. ab ord. faci.

Quarta conclusio ex Barto. colligitur in d. l. si quis pro eo. nu. 8. dum ad declarationem præcedentis conclusionis scribit, in ea specie, & casu

7

^† non tantùm iuramentum seruandum fore, sed & contractum ipsum alioqui inualidum, iuramenti religione confirmari, & firmum fieri. Hæc sententia patet in d. cap. cùm contingat. ibi, omninò. & in hoc c. quamuis. ibi, seruari debet. vbi gloss. hoc expressim notat, & rursus in c. licet. de iureiurand. in 6. & in Authen. sacramenta puberum. ibi. inuiolabiliter. quibus quidem auctoritatibus hæc sententia probatur, quam sequuntur Calderi. Anchar. Cardi. Abb. nu. 8. & Imola nu. 18. in d. c. cùm contingat. Bald. Bar. & Docto. in dict. Authen. sacramenta puberum. vbi Corne. nume. 56. scribit, non esse ab hac opinione recedendum in iudicando, & consulendo: eandem fatentur communem esse, eam sequutus Abb. in d. c. cùm contingat. numer. 8. Iason in d. Authenti. sacramenta puberum. nume. 36. Curti. Iunior consilio 47. colum. 2. & Areti. consi. 22. colum. 3. idem fatetur Alciat. in d. c. cùm contingat. nume. 113.

Contraria sententia quibusdāquibusdam placuit: nempe quòd in hoc casu iuramentum seruandum sit: non tamen confirmetur contractus ratione iuramenti, nec validus fiat: huius opinionis auctores sunt Antoni. in d. ca. cùm contingat. Cuma. in d. l. si quis pro eo. Ioan Faber, & ibi Porcius in princip. Insti. quibus aliena. licet, vel non. idem Porcius in §. extraneo. Instit. de hæredit. quæ ab intest. defer. Iason in dict. Authenti. sacramenta puberum. nu. 37. Fortuni. eleganter in tracta. de vlti. fine, illat. 19. late Ioann. Igneus. in l. 1. §. si vir aut vxor. ff. ad Syllan. numero 145. sensit eandem opinionem Bar. in l. qui superstitis. ff. de acqui. hæredi. ex quibus Andre. Alciat. in d. c. cùm contingat. dicebat, non esse admodùm certum, quòd prior sententia communis sit: & posse istam vltimam iure defendi.

Posterioris opinionis ea est ratio præcipua, quòd contractus iuramento quidem confirmatur ad hunc effectum, vt nōnon obtenta absolutione à iuramẽtiiuramenti vinculo seruandus is sit: nōnon ita, si absolutio fuerit obtenta. Præter hæc multa alia pro hac assertione traduntur, quæ dubiam efficiunt priorem sententiam. & tamen ego censeo, non esse aliquo pacto ab opinione Barto. in dict. l. si quis pro eo. recedendum in iudicio, nec in priuatis responsis. Sunt etenim adeò fortia verba text. in dicta Auth. sacramenta puberum. & alijs similibus constitutionibus, vt nullam ex æquo patiantur congruam responsionem: idcircò existimo, non esse locum disputationi huius controuersiæ, quo ad tribunalia: tametsi non inficier dubiam esse quæstionem, quo ad priuatam disputationem.

Quidquid sit de hac quæstione, refert tamen plurimum, quæ harum opinionum sit recipienda, propter varios cuiusque effectus. NāNam si communis, & prior opinio admittenda est, primũprimum sequitur, falsam esse gl. in d. c. cùm contingat. dum asserit in eo casu tenere, ac validum esse accessorium: id est iuramentum, non principale: id est contractum. valet etenim contractus ratione iuramenti, iuxta Bart. sententiam: atque ita Areti. in dict. consi. 22. reprobat glos. in d. c. cùm contingat.

Secundò, si vera est communis opinio, planè constat, hæredes mulieris, quæ præstito iuramento rem dotalem alienauit, non posse rem alienatam vendicare, aut petere: quia contractus valuit, eiusq́; vis ad hæredes vtrin|

p. 268

que trāsmittiturtransmittitur. quòd si contractus minimè confirmaretur iuramento, sed tantum iuramentum foret seruandum, eiúsque vis inspicienda, profectò hæredes iurātisiurantis minimè obligarentur stare iuramento, nec contractui iurato, cùm ad eos vis iuramenti non transeat: sicuti superius adnotatum est, in prima huius Relectionis parte. §. 5. numero 4. in specie autem huius illationis, hoc tenent Imola in dict. c. cùm contingat. numero 16. & ibi Alcia. numero 120. tradit optimè. Paul. Paris. consilio 75. colum. 1. & vltim. lib. 3. quorum opinio communis est: licet Panor. in dict. c. cùm contingat. nume. 8. velit tenere, ac probare, quòd etiamsi contractus non confirmaretur iuramento, tenerentur nihilominus hæredes iurantis stare contractui: quod falsum est, nec iure probari verè poterit. Nam & rationibus Panormi. respondet Alciat. in dict. capit. cùm contingat. numero 120.

Tertiò, si admittenda esset opinio Fabri, & aliorum contra communem, posset equidem mulier, quæ rem dotalem alienauit, eandem reiuendicatione petere à tertio possessore, qui non haberet causam ab emptore. siquidem iuramentum, quod seruandum est in hac specie, solùm habet vires in fauorem emptoris, cui præstitum fuit: atque ideò is, qui non habet causam ab eo, nequaquam poterit se defendere ratione iuramenti: sicuti in hoc casu adnotarunt Imola in dict. capit. cùm contingat. col. 9. & ibi Alciat. numero 128. Ioan. Faber, in princip. quibus alienare licet, vel non, quòd si communem opinionem sequamur, contrarium est dubio procul respondendum. Nam ex quo contractus alienationis iuramento fuit confirmatus, satis apparet dominium rei dotalis ab alienante in emptorem translatum fuisse, nec vllum ius remansit penes mulierem ad petendam rem dotalem, quod Doctores communiter fatentur.

Quartò, ex communi sententia infertur, contractum istum alienationis fundi dotalis, & ei similes, iuramento præstito confirmatos adhuc manere validos, etiam præstita absolutione à iuramento, ex aliqua iusta causa: atque ideò oportere, quòd contractus rescissionem. Prædicta etenim absolutio tantùm concessa videtur ad effectum agendi: quamobrem Panormit. in cap. 1. de iureiuran. colum. penult. hanc illationem probat. idem tenuit Angel. consil. 160. Nam contractus ab initio iuramento confirmatus, non ex hoc irritus est, quòd postmodùm cesset iuramenti vinculum. reg. factum legitimè. de regul. iur. in 6. idem tamen Panorm. in dict. capit. cùm contingat. nu. 9. & Feli. in dict. c. 1. eiusdem titul. numero 24. Card. & Anto. in cap. debitores, eod. titul. contrariam sententiam veriorem esse censent, existimantes contractũcontractum irritum manere præstita absolutione à vinculo iuramenti, quoties is contractus à solo iuramento robor accepit. quòd si contractus alioqui etiam sine iuramento validus sit: tametsi aliquem effectum ex iuramento accipiat, vt in specie l. 2. C. de rescinden. venditio. tunc fatentur Abbas & alij adhuc manere ius firmum ex contractu, etiam obtenta absolutione à iuramento. Sed in hac controuersia expedit tres distinguere casus. Primus quidem constituendus est, vbi contractus est omninò nullus, nec iuramento confirmatur, sed iurans tenetur tantum seruare iuramentum: vt in capit. debitores, de iureiur. & in hac specie data absolutione à iuramenti vinculo contractus manet omninò nullus absque vlla rescissione, secundum Abbatem, in capitul. cùm contingat. notauimus & nos in lib. 1. Variar. Resolution. capit. 4. nume. 5. Secundus casus est, cùm contractus iure validus censetur, etiam absque iuramento: & tamen propter iuramenti vim, is qui iurauit, non potest aliquo iuris remedio aduersus eundem contractum agere: vt in specie l. 2. C. de rescind. vendit. tunc sanè obtenta absolutione à vinculo iuramenti, nihilominus contractus vim aliquam habet: sed qui iurauit, agere poterit aduersus contractũcontractum eo remedio, quod, si non iurasset, sibi iure competeret: ita Panor. in dict. cap. cùm contingat. numero 9. atque tunc in eo iudicio tractabitur de remedio, & actione, contra ipsum contractum competentibus. Tertiò, considerandum erit, quid dicendum sit, vbi contractus alioqui omninò nullus ex solo iuramento confirmatur: & denique Ange. in dicto consilio 160. & qui eum sequuntur, tenent data absolutione à iuramento adhuc contractus vim superesse, vt nihilominùs de eius viribus agendum sit, & præcipuè, an ex iuramento omninò fuerit confirmatus: iuxta notata per Abb. in dict. cap. 1. de iureiur. colum. pe. & Soci. in l. hæc scriptura. ff. de condit. & demonstrat. ex cuius commentarijs tres hi casus distinguuntur: tam etsi eius, & aliorũaliorum, quos modò citauimus, mente ad amussim examinata, præsertim his obseruatis, quæ Alciat. in dict. c. cùm contingat. scribit nume. 125. & quæ nos tradidimus d. c. 4. huius quæstionis resolutio in hoc vertitur, an absolutio obtenta fuerit, & concessa ad effectum agendi: quod constabit ex ipsa negotij serie, vel ex modo procedendi: quia summariè actum fuit de ipsa absolutione præstanda. in hoc etenim casu vtcunque sit, contractus manet firmus, eamq́ue vim habet, quam haberet nondum data absolutione ab ipso iuramento: tantùm sanè est iuranti concessum, vt non obstante iuramento possit in iudicio tractare de viribus contractus, & an aliquod robur ex iuramento acceperit. Hoc tamen locum obtinet in omnibus casibus per Socinum traditis. Sed si absolutio data sit, non tantùm ad effectum agendi, sed & omninò ab ipsa iurati con|

p. 269

tractus obligatione: quod apparebit ex modo agendi, & cognoscendi, definiendiq́;definiendique de præstanda absolutione quæstionem: tunc omninò absolutione data nulla superest cōtractuscontractus vis, nec de eius viribus iterum agi potest.

Cæterùm si lex Ciuilis, quę contractum prohibet, non tantũtantum simpliciter prohibitionem continet, sed & iuramentum contractui appositum, præstitum, & adscriptum irritum facit: tunc equidem obtinet opinio eorum, qui tenuerunt

8

^† contractum prohibitũprohibitum lege Ciuili non cōfirmariconfirmari iuramento. Lex etenim Ciuilis velle videtur in hac specie, quòd contractus iuramento non confirmetur, tametsi de obseruatione iuramẽtiiuramenti nihil tractauerit: illud siquidem seruandũseruandum est, qua ratione, si iurans à vinculo iuramenti fuerit absolutus, quacunque ex causa, quæ potissima erit, quia ita aduersus legis vrgentem prohibitionem cōtraxeritcontraxerit, non tenebitur stare contractui, nec contractus manet confirmatus, quemadmodum in specie ita visum est Freder. consi. 272. Paulo Castrensi, & Corneo in dict. Auth. sacramenta puberum. nu. 54. Imol. nu. 45. & Alciat. nu. 135. in d. c. cùm cōtingatcontingat. Auth. in c. Canonum statuta. de constit. fol. 11. col. 4. idem voluisse videtur Fort. in tract. de vltimo fi. illat. 19. & 20. Nam etiamsi lex Ciuilis non possit iuramenti vim tollere, poterit profectò impedire iusta ex causa, ne fiat contractus prohibiti confirmatio per iuramentum, secundum ea, quæ latè tradita fuêre in prima huius Relectionis parte. §. 3. nu. 7. Non oberunt quæ Panor. docet in d. c. cùm contingat. nu. 11. quem sequitur Ioan. Baptista de sancto Seuerino in repet. l. omnes populi. col. 33. ff. de iustit. & iure. quibus vterque conatur probare, legem Ciuilem non posse tollere vim iuramẽtiiuramenti, nisi in eo actu, in quo lex ipsa iusta ex causa præsumat fraudem, metum, aut deceptionem. Hæc enim vera sunt, quantum ad vim, quam iuramentum habet ex lege diuina, & naturali, vt seruādumseruandum omninò sit, nisi iusta ex causa fuerit data ab eo absolutio: non quantum ad confirmationem contractus humani, cuius vis, & robur legibus humanis subijcitur, ad quas totius Reip. cura spectat.

Sic sanè cùm quotidie apud Regia Tribunalia videamus cōtrouerticontrouerti super alienationib. rerum dotalium, quæ præstito iuramento iam ita passim fiunt, vt nullus locus sit legi Ciuili, quæ fundum dotalem alienari vetuit: fiunt etenim hæ alienationes, sicuti ex ipsis iudicialibus quæstionibs apparet, frequẽtissimèfrequentissime absque mulierum libero consensu: quæ etiam secluso metu non audent maritis alienare volentibus refragari, ob reuerentiam, & amorem, quem eis exhibere tenentur: alioqui non admodum tranquillam vitam cum eis acturæ, præsertim quia multoties metus grauissimus infertur, qui probari non potest, constat multis litibus, & alienationibus rerum dotalium causam dedisse responsum Romani Pontificis in dict. cap. cùm contingat. atque oportere ad tot lites vitandas, totq́ue maximè reprobas alienationes extirpandas remedium aliquodàaliquodam legislatoribus adhiberi: ne tandem ita temerè dotibus fraudentur fœminæ, quas Reipublicæ interest, non manere indotatas. Forsan foret admodum vtile Reipubl. legem Ciuilem constitui, quæ statueret, res dotales, etiam per mulieres, non posse alienari, nisi consensu ab ipsa vxore apud Iudicem præstito, & itidem iuramento, quo asseueret, se liberè, & absque vllo metu alienare, & alienationi consentire: & per Iudicem ipsum receptis testibus fide dignis super vtilitate ipsius alienationis, vt tandem Iudex cōpertacomperta vtilitate viri & vxoris, decretũdecretum decernat, quo alienationem cum vxoris iuramento permittat: alioqui absque hac solennitate alienatione facta, etiam cum iuramento, ipsum contractum nullum esse propter fraudem, & metum à iure in hac specie præsumptum, nulla probatione in contrarium super libero cōsensuconsensu admittenda. Posset item lex statuere, cōtractumcontractum alioqui celebratum, ratione solius metus reuerentialis, rescindendum fore, ac si metus cadens in constantem virũvirum causam contractui dedisset. Nam per hæc constitutioni Pontificiæ satisfit maxima cum Reipub. vtilitate, ob mille fraudes, quæ hodie à viris vxoribus fiunt super rerum dotalium alienationibus.

Verùm quia hac in parte, dum Barto. assertiones examinamus, adducitur præcipuè decisio text. in dicto capit. cùm contingat. oportet, vt illius capitis responsio apertiùs intelligatur, aliqua adnotare ad expeditiorem eius interpretationem.

Primùm equidem obseruandum erit, an ea constitutio

9

^† sit necessaria in alienatione rerum paraphernarum, ita quidem, vt res paraphernæ possint alienari per vxorem absq;absque iuramento. Et Ioannes Faber in princip. Institu. quibus aliena. licet vel non. numero 11. tenet, prohibitionem alienationis fundi dotalis minimè obtinere in rebus paraphernis, quarum alienatio prohibita iure non est. idem respondit Angel. in l. iubemus. C. ad Velleianum. citatur à Fabro Innocen. in cap. ex parte. de consuetudin. ad finem, quasi is sit huius opinionis autor: & tamen Innocent. solùm tractat, an teneat alienatio rerum paraphernarum facta per maritum: ac distinguit, an sit translatum dominium in ipsum maritum, an non, vt priori casu teneat alienatio: posteriori verò sit nulla. Sed in fauorem opinionis Ioan. Fabri sunt duo cōsiderandaconsideranda. Primum, quantum differant in priuilegijs res paraphernæ à rebus dotalibus, cùm res paraphernæ etiamsi habeant priuilegium hypothecæ, nōnon tamen habent priuilegiũpriuilegium prælationis, quemadmodum |

p. 270

ipse adnotaui libr. 1. Variar. Resolut. cap. 7. in princ. post gloss. in l. si ego. in verb. sed condici. ff. de iure doti. secundum quod huic sententiæ plurimum patrocinatur, deducitur ab ea conclusione, quæ dictat, constante matrimonio procedere præscriptionem contra vxorem in rebus paraphernis, licet ea nōnon procedat in rebus dotalibus, sicuti distinximus eodem lib. 1. Var. Res. cap. 8. nu. 8.

Secundò

10

^† est adnotanda constitutio Authent. siue à me. C. ad Velleianum. vbi probatur, res vxori donatas ꝓpterpropter nuptias, non posse alienari per maritum, etiam ex consensu vxoris, nisi vxor ipsa post biennium à tempore contractus iterum alienationi consentiat, & eo tempore marito supersint alia bona, quæ sufficiant solutioni dotis. Hæc etenim decisio admodum distincta est ab his, quę fundi dotalis alienationem prohibuerunt, cùm in alienatione fundi dotalis minimè sufficiat consensus post biennium geminatus, ac repetitus in rebus immobilibus, secundum gloss. & DD. in Authen. siue à me. Bart. in l. 1. ff. solut. matri. & ibi Alex. col. 8. vbi Ripa nume. 103. scribit, hanc opinionem cōmunemcommunem esse: idem fatetur Bald. Nouel. in tract. de dote. 7. part. priuileg. 1. colum. 4. At in rebus propter nuptias donatis procedit alienatio facta per maritum consentiente vxore, modò post biennium cōsensusconsensus repetatur, & eo tempore supersint bona, quæ sufficiant solutioni dotis, quemadmodum tradit Imol. col. 4. in d. c. cùm contingat. Doct. in d. Auth. siue à me. & in c. peruenit. de emptio. & vendit. vbi Antoni. Burg. col. 1. & vlti. eandem resolutionẽresolutionem probat. Attamen alienatio rei donatæ propter nuptias, si fiat vxore cōsentienteconsentiente, & iurante, valebit profectò, sicut valet alienatio rei dotalis facta cum iuramento, secundum gl. & cōmunemcommunem in d. c. cùm contingat. vbi gl. sentit, iuramentum habere vim duplicis, ac repetiti consensus. eandem glo. & eius conclusionem, quo ad alienationem arrharũarrharum, & donationis propter nuptias, tenent Host. & Imol. in d. c. peruenit. Bald. & Sali. in d. Auth. siue à me. & in Auth. si qua mulier. C. ad Vellei. Io. Lup. in Rub de don. inter vir. & vxo. §. 17. num. 14. tametsi vlterius ista consideratio examinanda sit. Nam maiorem vim habet iuramentum, quàm repetitus consensus, cùm tempore repetiti consensus necessarium sit, vt alienatio rei donatæ propter nuptias valeat, maritum habere bona, quæ sufficiant solutioni dotis: non sic in alienatione iurata, quæ valida omninò est, etiamsi tempore iuramenti non supersint hæc bona apud maritum, sicuti Doct. communiter fatentur. Deinde errat gl. in d. c. cùm contingat. dum notat alienationem fundi dotalis perpetuò non prohiberi, eiusq́ue prohibitionem non esse perpetuam: ex eo, quòd valida sit ex consensu vxoris, modò is fuerit post biennium repetitus. Authen. siue à me. C. ad Velleia. quæ quidem constitutio tantùm locum obtinet in alienatione rei donatæ propter nuptias, non in alienatione fundi dotalis, sicuti paulò antè explicuimus.

Tertiò animaduertendum est glo. in dict. c. cùm cōtingatcontingat. dum conatur soluere obiectionem l. non dubium. C. de legi. errare quidem, primò cùm constituit hac in re discrimen inter ius Pontificium, & Cæsareum: quod cōstituendumconstituendum non est: siquidem & apud forum seculare iurata dotis alienatio valida est, & seruari debet. cap. licet. de iureiuran. in 6. Nam & ius ciuile hanc vim iuramento tribuit. Authen. sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. præsertim quòd licet glos. asseueret, finem principalem iuris Canonici tendere ad animarum salutem, finem autem principalem iuris ciuilis ad humanam felicitatem, & Reipublicæ quietem, & tranquillitatem, idemq́;idemque adnotauerunt Cald. Abb. & alij in proœmio Gregoriano, non omnino id certum est. Nam & finem principalem Iuris ciuilis dirigi in animarum salutem, contendit Fortu. in tract. de vltimo fine iur. col. 4. & seq. ex Aristotele, Cicerone, & alijs: atque item ex eo, quòd humana ac ciuilis lex sit correctio peccatorum. l. 2. ff. de legib. Thom. 1. 2. q. 92. arti. 1. & q. 95. art. 1. Iustiniano in Auth. vt non luxu. contra nat. colla. 6. quæ quidem opinio maximè conuenit legibus ciuilibus principum ChristianorũChristianorum: quandoquidem leges ciuiles principum Gentilium, & eorum, qui nondum cognitionem habuere summæ illius felicitatis supernaturalis, quæ Christi fidem colentibus promissa est, tantùm in hoc tendunt, vt quieta, ac tranquilla Respublica sit, bonísque moribus instituta: & vt moraliter bona opera præmium consequantur, illud quidem, quod naturaliter intelligi, ac cognosci potest. Sic denique temperanda sunt, quæ de hac re pro Fortunio, & aduersus eum adduci possunt. Præmium verò salutis æternæ, & illius felicitatis, quæ ex æterna gloria Christianis promissa extat, sola lege naturali cognosci non potuit, quod eleganter disputat egregius vir Domini. à Soto lib. 2. de nat. & grati. cap. 11. & Melchior à Cano eiusdem professionis, eruditione & censura celebris in secunda parte Relectionis, de sacramentis. atque hæc quidem sufficiant de quarta Bartoli conclusione.

§. SECVNDVS.

EADEM Bar. commentaria examinaturi quintāquintam ex eo cōclusionemconclusionem adnotamus in hũchunc quidem sensum.

1

^† Iuramentum nequaquam confirmat contractũcontractum prohibitum à lege, quę prohibitionem in ipsam contrahentis personam direxit. Hæc colligitur conclusio ex Bart. in dict. l. si quis pro eo. ff. de fideiusso. nume. 9. versic. aduerte. vbi Angel. idem tenet. Barto. in Authent. Sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. Calder. & Anchar. in dict. capit. cùm contingat. rursus ipse Angel. in consilio 160. quorum opinionem sequuntur Legistæ communiter secundum Imolam in dict. capit. cùm contingat. numer. 36. & Rodericus Xuares in l. 1. titul. de las arrhas. libr. Fori. quęst. 3. Huius opinionis ea est ratio, quòd in hac specie agens, contra legem istam mortaliter peccet, quia legislatori refragatur, cui obedire tenetur. cap. 2. de maiorita. & obedien. atque ideò cùm iuramentum non debeat esse vinculum iniquitatis, constat planè, nōnon confirmari contractum lege prohibitum ex iuramento iniquè præstito. ad huius sententiæ confirmationem adducit Bart. gloss. in capit. licet mulieres. de iureiurand. libr. sexto, quę

2

^† asseuerat alienationem rei dotalis, etiam præstito iuramento factam minimè valere, vbi mulier priùs iurata promiserat se non alienaturam dotem, nec aliquam rem dotalem, non alia ratione, quàm quòd hoc secundum iuramentum iniquum sit, nec possit seruari absq;absque interitu & periculo salutis æternæ. Eam glo. sequuntur Doct. ibi, præsertim Francus, & Imo. in d. c. cùm contingat. nu. 81. & inibi Alciat. num. 43. Chassa. in consuetudinibus Burgundiæ. Rubr. 4. §. 16. nume. 5. & Abb. per tex. ibi. in c. intellecto. de iureiu. quorum opinio communis est. sicuti testatur Imo. num. 81. & And. Alci. in dict. nu. 43. Ioan. Crot. in l. filius familiàs. §. diui. colum. 25. & ibi Ferdi. Loazes. nu. 431. ff. de lega. 1. eandem opinionem sequitur Ioan. Lup. in Rub. de dona. §. 45. nu. 6.

Verùm vt hæc opinio Barto. diligentiùs examinetur, oportet primùm expendere rationes, quibus eam Bar. probare conatur: maximè statim erit congruum perpendere gloss. in d. c. licet. cui plurimùm obstat altera gloss. in c. vlti. de procur. in 6. quæ asserit promittentem

3

^† cum iuramento non reuocare procuratorem ab eo cōstitutumconstitutum, posse nihilominùs eum reuocare ad hunc sensum, vt reuocatio teneat, licet periurus sit qui reuocauerit. Hanc gl. plurimùm commendant eam sequuti Abb. Feli. nu. 12. & Deci. nu. 7. in c. cùm accessissent. de constit. idem Felin. in c. si diligenti. de foro compe. col. 6. Iaso. in l. si non sortem. §. si certũcertum. ff. de condi. indeb. colu. 3. Socy. consil. 58. libr. 3. Deci. in cap. ad nostram. de confir. vtili. colu. vlti. Rochus Curt. in tract. de iure patron. ver. honorificum. q. 12. quorum opinio dubio procul communis est. Igitur actus cōtracontra primum iuramentum gestus valet, & tenet, etiamsi periurus sit, qui actum illum egerit: idcircò & in casu gloss. in dict. c. licet. secunda alienatio rei dotalis valida censeri debet, aduersus vulgò receptam sententiam. his accedit tex. singul. in c. sicut ex literis, de spons. quo apparet, sponsalia, quæ de futuro dicuntur, etiam iurata dissolui per sponsalia de præsenti. Cuius decisionis nos meminimus in Epitome de spōsalibussponsalibus. part. 1. cap. 5. num. 9. ergo iuramentum primum non impedit, quin actus contra ipsum postea factus validus sit. QuamobrẽQuamobrem admodum dubia redditur conclusio glo. in dict. cap. licet. Præsertim quia ea nullo modo probatur in dict. c. intellecto. de iureiur. quod manifestissimum fiet, si animaduertamus in specie illius c. non ideò reprobari alienationem præstito iuramento factam à Rege rerum quidem ad ipsam Regiam dignitatem pertinentium, quòd ea facta fuerit contra primum iuramentum à Rege præstitum de non alienandis rebus ad Regiam dignitatem pertinentibus. Nam actus contrarius iuramento primo, etiamsi iuratus non sit, valet ac tenet, tametsi agens periurus sit, & peccet: vt colligitur ex gloss. in dict. capit. vlti. de procurat. in 6. & ex d. c. sicut. de sponsalibus. deinde illud est apertissimi iuris, quod in casu intellecto. alienatio

4

^† etiam iurata non valeret, quamuis Rex ipse nullum præstitisset iuramentum de non alienandis rebus ad Regiam dignitatem pertinentibus: meminit ergo Romanus Pontifex inibi prioris iuramenti ad periurium notandum in ipso Rege, & ad criminis maiorem culpam, non ꝙquod rationem potissimāpotissimam constituerit propriæ decisionis in priori iuramento. Est etenim alienatio facta à Rege rerum ad Regiam dignitatem pertinentium in maximum præiudicium Reipublicæ, cuius ipse administrator est, non dominus: atq;atque ideò etiam iura|

p. 272

ta alienatio in pręiudicium tertij non tenet. c. cùm contingat. de iureiur.

Quòd autem Rex non possit alienare bona, & res ipsius Regiæ dignitatis: quia ipsa potiùs sunt Regni, quàm Regis, notant latè Abb. & alij in d. c. intellecto. Hostiens. & Felin. in ca. dilecti. de maior. & obedien. Ioan. Lup. in c. per vestras. 2. notab. §. 1. num. 40. Regia l. 1. tit. 17. & l. 4. tit. 15. par. 2. l. 2. & 3. tit. 9. lib. 5. ordinamen. quæ omnia intelligenda sunt, vbi alienatio tenderet in maximum præiudicium regni: alioqui si in modicum, profectò valeret, secũdumsecundum Abb. & communem in d. c. intellecto. Bart. in l. prohibere. §. planè. ff. quòd vi aut clàm. Corset. latè in tract. de excellen. Regis. q. 4. Fel. in c. ad audientiam. 2. col. de pręsumptio. Matthæ. Afflict. in constitut. Neapolit. in princ. qu. 24. ad quam distinctionẽdisctinctionem multa referri possunt, quæ hac de re tradit Franc. à Rip. lib. 1. respons. cap. 1. nume. 51. Ioan. Igne. in repet. l. donationes, quas diuus. nu. 26. C. de donat. inter virum & vxor. Et Aymon Crauetta consi. 241. lib. 2. huc etiam pertinet, quod quidam adnotarunt, nẽpenempe posse Regem causa remunerationis rem aliquam ad dignitatem Regiam pertinentem donationis titulo in aliquem transferre, qui de ipsa Republica sit benemeritus: optimus text. in l. cùm plures. §. cùm tutor. ff. de administra. tut. Sic etiam obtinet Regia l. 9. tit. 4. par. 5. statuens, quòd si Rex aliquam ciuitatem vel castrum Regiæ dignitatis iusta ex causa alienauerit, excepta intelliguntur iura exigendi gabellas, publica vectigalia, atq;atque puniendi aliquem sanguinis pœna, nisi & hæc iura expressa fuerint, atque tunc adhuc suprema iurisdictio, & quòd ad Regem appelletur, exceptum intelligitur. Imò si quis superiorem in temporalibus recognoscens, habeat villam aut ciuitatem cũcum iuribus regalibus, non poterit iura illa Regalia alienare: sicuti respondet Soc. in cons. 7. in 3. lib. ciuitas autem aut villa alienari nōnon potest inuitis hominibus ipsius ciuitatis: & si dominus ex causa necessitatis velit eam alienare, admittendi sunt homines hi ad emptionem libertatis, si tantundem domino dare velint, quantum ab alio emptore pollicitum fuerit: quod tradunt Hostiens. & Feli. in dict. cap. dilecti. de maior. & obed. & Hippol. in l. 1. §. cùm quidam deponere, num. 10. ff. de quęsti. qui alios huius opinionis auctores allegant. Hęc tandem obiter adduximus, vt ostenderemus, non probari glo. in c. licet. in dict. cap. intellecto. de iureiur. atq;atque ea ex causa dubiam reddi eius conclusionem, nisi ex radice amplius eius intellectus exquiratur.

Est igitur concilianda gloss. in dicto. cap. vltim. cum gloss. in dicto capit. licet. eo quidem modo, vt quoties quis promiserit iuramento præstito se non acturum id, quod iure facere non poterat, procedat gloss. in dicto cap. licet. & ideò actus contrarius huic iuramento, etiāsietiamsi iuratus sit, non teneat, quia est contrarius iuri, & præterea priori iuramẽtoiuramento, quod fuit omninò conforme Iuri Communi. at si proponamus iuramentum prius cōtinerecontinere id, quod erat iuri contrarium, imò quod iuramento promissum est, ne fieret, fieri poterat iure permittente, saltem non refragante: tunc obtinebit glo. in dict. cap. vltim. de procurat. in 6. hanc distinctionem vidẽturvidentur vtriq;vtrique opinioni aptare Franc. in dict. capit. licet. Imo. in dict. ca. cùm contingat. num. 81. & ibi Alci. num. 43. Iaso. in Auth. Sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. nu. 60. idem in l. non solùm. §. vlti. 7. col. ff. de noui operis nunciatio. Alex. in consil. 16. lib. 3. 2. col. Ioannes de Selua in tracta. de iureiuran. 3. par. 15. Fallent. Ioannes Crott. in dict. l. filiusfamiliàs. §. diui. ff. de legatis 1. colum. 25. & ibi Ferdinand. Loazes. num. 431. quorum interpretatio communis est: & tamen vlteriùs aperienda, nam cùm lex Ciuilis prohibuerit alienationẽalienationem fundi dotalis, si mulier iuxta hanc prohibitionem promiserit, & iurauerit non alienaturam dotem, nec rem aliquam dotalem, addit iuramenti vinculum ipsius legis prohibitioni, quę irritam facit alienationem in contrarium factam: idcircò ne secundum iuramentum legi prohibenti, simul & priori iuramento præiudicet, actus posterior non valet. Nam etiāsietiamsi legis prohibitioni principaliter priuatum fauorem concernenti cum iuramento renunciare quis possit, priori tamen iuramento, quod Deo præstitum fuit, nullo pacto nec renunciare, nec refragari valet. Huic tamen distinctioni obijcitur adhuc text. in cap. sicut. de sponsa. vbi actus contrarius priori iuramento validus est, & tenet: quamuis iuramentum prius idem contineat, quod Ius Commune, & denique fuerit iuramento promissum, iurantem ipsum non acturum, quod iure prohibitum est fieri. Etenim post sponsalia iure prohibetur matrimonij contractus cum alia quàm sponsa, licet contractus teneat, quod satis manifestum est. Et tamen si sponsus iurauerit sponsalia, & iuramento promiserit, se non contracturum cum alia matrimonium, quàm cum sponsa: posteaq́ue matrimonium cum alia contraxerit, etiam sine iuramento, tenet hic vltimus contractus, qui quidem contrarius est priori iuramento, quod fuit conforme Iuri communi eandem prohibitionem continens. Vnde prædicta interpretatio ad gloss. in dict. c. vlti. de procur. in 6. non omninò congrua videtur. Et ne quis dicat id speciale esse in matrimonio, quod semel contractum rescindi non potest, illud item adducitur, quòd idem sit in alijs quibuscunque contractibus: in quibus valet quidem quod posteriori loco actum est, etiamsi sit contrarium priori iuramẽtoiuramento, quod erat conforme iuri Communi: vt in casu l. quoties. C. de rei vendic. cuius ipse mentionem feci in Epitome de sponsa. 1. par. cap. 5. nume. 10. |

p. 273

deinde si quis rem istam penitiùs consideret, nónne comperiet, iuramentum continens idem quod Ius cōmunecommune, etiam si Deo pręstitum sit, continere itidem fauorem priuatum iurātisiurantis, si lex ipsa, cui consonat iuramentum, priuatam vtilitatem respiciat? profectò id satis arridet: & tamen iuramentum, quamuis Deo præstitum semper sit, remitti potest ab eo, cuius fauore fuit iuratum, cuiusq́ue intercessor Deus ipse fuit constitutus. Ergo sicut per iuramentum appositum alienationi fundi dotalis remitti potest, & remittitur fauor priuatus ipsius legis, ita remittitur priuatus iurātisiurantis fauor ei per prius iuramẽtumiuramentum adquisitus. QuāobremQuamobrem quidam existimarunt, gloss. in dict. capit. licet. tunc procedere, cùm iuramentum prius fuit alicui, cuius intererat, præstitum: alioqui si præstitum sit ipsimet iuranti mulieri, vel alteri, cuius non intersit, res dotales non alienari, valebit secunda alienatio cum iuramento, aut seruandus erit contractus alienationis iuramento secundo confirmatus: quod visum est Bal. in l. duobus. §. vlti. ff. de iureiur. & in cap. veniens, in fine. eod. tit. Alex. in cons. 16. lib 3. num. 16. Deci. in consil. 536. num. 13. Alciat. in dict. c. cùm contingat. numer. 46. ea ratione, quia per prius iuramentum nemini sit ius quæsitum. l. si repetendi. C. de condict. ob caus. & l. filiusfamiliàs. §. diui. ff. de legat. 1. vnde solet deduci intellect. ad text. in d. c. cùm contingat. dum dixit, iuratam alienationem dotalis rei validam esse, & seruandam fore, modò alteri quàm iuranti non præiudicet: potest equidem hoc præiudicium considerari eo casu, quo mulier priùs promiserat præstito iuramento eandem rem alteri vendere. Imò & si hæc promissio facta fuerit absque iuramento, idem erit dicendum. Quia venditio alteri facta cum iuramento, non teneat ea quidem ratione, quòd contraria sit priori promissioni, & alteri præiudicet: quod in specie tenẽttenent Imol. num. 17. & Alciat. 4. notab. in d. c. cùm contingat. & nu. 45. qua in re illud est animaduertendum, quòd per priorem promissionẽpromissionem tantùm fuit acquisitum Ius personale: nec ille, cui est facta promissio, aliam actionem quàm personalem habet aduersus mulierem promittentẽpromittentem: aduersus verò rem ipsam, aut emptorem secũdumsecundum nullũnullum ius habet reale nec personale: quod argumento fortiori constat in l. quoties. C. de rei vend. quamobrem hæc opinio Imolæ & Alciati dubia videtur.

Cæterùm, quò res ista apertior fiat, est adhuc considerandum, alienationem rei dotalis alioqui prohibitam Iure Ciuili, tunc confirmari per iuramẽtumiuramentum auctoritate Iuris Pontificij: cùm iuramentum eiusmodi sit, quòd possit seruari sine interitu salutis æternæ. tex. hoc ipsum probat in d. c. cùm contingat. iuramentũiuramentum autem contrarium non tantùm priori iurationi, sed promissioni simplici seruari nullo modo potest, absq;absque animę periculo, & peccato mortali. c. veniens. vbi Innoc. & Doct. de iureiur. Ergo licet alioqui alienatio facta contra promissionem, aut contra aliam alienationem teneat, quia iure prohibita non est ipsius rei alienatio: quamuis qui alienat, malè faciat. l. quoties. C. de reivendic. attamen alienatio iure prohibita non potest confirmari iuramento, quoties qui alienat, id iuramentum nōnon potuit, nec potest seruare absque salutis spiritualis periculo & detrimento: sicuti in d. c. cùm contingat. probatur: non enim æquum est, iuramentum iniquum hanc vim habere, vt contractum iure prohibitum confirmet. vnde inferuntur duo.

Primum, vera defensio glo. in d. c. licet mulieres. nam cùm secundum iuramentum illicitum sit, non poterit confirmare alienationem iure prohibitam. quod in hac specie adnotauit Rip. in c. cùm M. de const. num. 83.

Secundum, eandem glo. opinionem dubio procul veram esse, vbi primum iuramentum pręstitum fuerit in fauorem alicuius, cuius intererat, non alienari rem dotalem, atque hoc probari in d. c. cùm contingat. vbi Imol. & Alciat. hoc ipsum adnotarunt, ex eo tex. dum excipit præiudicium alterius quàm iurantis. Sed & idem erit, vbi mulier iuramentum sibimet præstiterit: quasi timens à viro requirendum fore consensum & iuramentum ipsius ad alienationem rei dotalis, cupiens iuxta Iuris Ciuilis prohibitionem dotem cōseruariconseruari, & saluam manere, iurauerit se non alienatùram dotem, nec rem aliquam dotalem. Hoc autem iuramentum Deo tantùm præstitum fuit: nec ei poterit iurans refragari absq;absque absolutione. Siquidem licet iuramentum præstitum in fauorem alicuius priuati remissum esse cẽseaturcenseatur eo ipso, quòd ipse priuatus illud remiserit: tamen vbi iuramentum nullius quàm iurantis proprium commodum spectat, à Deo principaliter emissum est: nec potest iurans absq;absque absolutione eidem refragari, saltem vbi præter vtilitatem principalem ipsius iurantis, ex ipso iuramento attendi ac deduci possit vtilitas aliqua, etiāetiam minus principalis, quæ sufficiens erit ad hoc, vt iuramentum liberè non possit à iurante violari: maximè quia hæc iuramenta de non alienandis rebus dotalibus etiam fieri videntur, propter vtilitatem hęredum ipsius mulieris, parentum, filiorum, & consanguineorũconsanguineorum, qui alioqui non præstito hoc iuramento minimè forent cẽsendicensendi inter eos, quorum interest. Sic sanè Alex. in d. l. duobus. §. vlti. ff. de iureiur. dubitat de sententia Baldi ibidem, & meritò. Nam si vera est glo. in d. c. licet mulieres. profectò non video, qua ratione defendi possit Baldi distinctio: tametsi existimem eam cōmunemcommunem esse.

Satis etiāetiam controuertitur, an opinio gl. in d. c. licet mulieres. procedat, quando ille, cui est |

p. 274

facta secunda venditio rei dotalis cum iuramento, ignorabat tempore contractus, prius iuramentum à muliere præstitum fuisse: non enim æquum est, in hac specie opinionem prædictæ gl. admitti, ob iustam ignorantiam emptoris: quod responderunt Imol. in l. cùm vir. ff. de vsucapio. pen. fo. Alex. in dict. cons. 16. lib. 3. col. 2. & 3. Bald. in dict. c. cùm contingat. col. 5. nu. 14. idem Bald. in repetitione. l. 2. ff. de iureiur. col. 41. & cons. 133. libr. 1. Ias. in l. duobus. in fine. ff. de iureiur. idem Iaso. in l. non solùm. §. morte. ff. de noui oper. nunciati. quem Ripa allegat in c. cùm M. de constitutio. numero 83. quorum opinio magis recepta est: sed apud me falsa, si vera est opinio glo. in dict. capit. licet mulieres. parum enim refert scientia vel ignorantia secundi emptoris, si iuramentũiuramentum oppositum alienationi, non potest eam confirmare, quia seruari non potest absque interitu salutis æternæ: vnde Andreas Alciatus in d. c. cùm contingat. num. 48. ab opinione Imolæ discedit, veriorem existimans contrariam sententiam, nisi mulier dolosè fecerit primum iuramentum, vel id tacuerit tempore alienationis, causa circumueniendi emptorem, nam in his casibus valet secunda alienatio cum iuramento: quod etiam notat Imol. in d. c. cùm contingat. num. 82. ita intelligens quęstionem istam, & eius resolutionem.

Sed & in gloss. in dict. cap. vltim. de procura. in 6. non videtur habere congruam decisionis rationem, eam, quam illi eius interpretes apta re conantur: scilicet vt procedat, quia, quod quis per iuramentum non facere promisit, poterat optimè agere iure permittente. Etenim id verum est ante præscriptam promissionem: postea verò iure non licet ei absque periurij crimine id agere: imò nec liceret, si simpliciter promisisset. vt in c. veniens, de iureiur. & ibi Innocen. & alij, quemadmodum & paulò antè adnotauimus. idcircò illius gloss. ratio ea est, quòd simplex promissio & iuramentum eum habent intellectum, quem ex iuris sanctionibus actus ipse patitur, vt tandem iuramentum, qua ex parte id fieri possit, habeat interpretationem secundum naturam actus, cui apponitur, quod latiùs alibi probatũprobatum fuit. Sic sanè, qui iurat non reuocare procuratorem, periurus erit, si eum reuocauerit, & tamen reuocatio tenet, quia hæc est huius actus conditio & natura, vt libera sit procuratoris ad negotia, vel litis reuocatio, cùm nemo possit me inuito nomine meo quidquam agere. nusquam enim procuratoris constitutio perfecta & irreuocabilis est, si propriam eius naturam cōsideremusconsideremus. Item si promisero cum iuramento domũdomum Titio vendere, non alteri: & demum alteri eam domum vendidero, eiq́ue tradidero: profectò malè feci, ac periurij Reus sum, & tamen nihilominùs secunda venditio valet: quia hæc est natura huius actus promissi, vt ante traditionem nullam perfectionem habeat, quæ irreuocabilis sit, saltem in hoc sensu, vt contrarius actus teneat, si is perfectè fiat. l. quoties. C. de rei vendic. eadem est ratio in casu c. sicut ex literis. de sponsa. Nam si quis etiam iuratus promiserit Semproniam in vxorem ducturum, & demum accipiat in vxorem Mariam, periurus est, & nihilominùs matrimonium cum Maria sponsalia prima omninò dissoluit. Eodem modo qui testamentum fecit, & iurauit illud non reuocare: ac tandem secundum testamentum condiderit, per quod prius reuocatur: certè periurus erit, & tamen secundum testamentum præfertur primo, qua de re latiùs disputaui Rub. de testament. 2. part. Idcircò hac in controuersia oportet distinguere vtriusque glos. conclusiones, & vnicuique veram atque congruam rationem aptare, quo faciliùs quæstio dissoluatur: & intelligantur multa, quæ ad hoc tradit Ias. in l. si quis promiserit. §. ea lege. nume. 23. ff. de verb. oblig.

Prædicta verò conclusio gloss. in dict. c. vlti. de procur. in 6. quæ voluit actum contrarium iuramento validum esse, licet agens periurus sit, procedit, vbi iudex adiri non debet ad illum actum: alioqui si actus ille requirat iudicis autoritatem, aut quòd ipse sit præsens: tunc iudex ipse non debet admittere, nec probare actum contrarium iuramento: imò illum omninò reprobare tenetur, & potest. quod Paul. Castr. respondit in consil. 361. nume. 9. & consilio 339. nume. 11. lib. 1. inferens ex hoc, ad patroni quandam præsentationem. Etenim patronus quidam iurauerat non reuocare præsentationem cuiusdam Clerici ad beneficium Ecclesiasticum per eum factam. Nam licet alioqui posset variare, in hac tamen specie variatio nōnon est admittenda: quippe quæ apud iudicem, & superiorem fieri debet, eamq́;eamque ipse reprobabit ex eo, quòd cōtrariacontraria sit iuramẽtoiuramento. Idem notant Rochus Curtius in tract. iuris patronat. in ver. honorificum. q. 12. & Cęsar Lampertinus de iure patro. 2. lib. part. 1. quæstio. 4. princ. articu. 13. & 2. parte eiusdem libri. q. 7. princip. articul. 16. Idem quod Paul. scripsit, sensit Barto. in l. si quis. in principio. ff. de legat. 3. colum. vltim. licet Alexand. Imol. in dict. consil. 16. libr. 3. contrarium senserit: cuius opinio obtinebit, si iudex, coram quo secunda præsentatio fit, eam præsentationem expressè vel tacitè receperit & probauerit, alioqui opinio Pauli æquissima est, & iure verior.

Secundò potest intelligi opinio glo. in dict. c. vlt. in actu temporali. Nam

5

^† actus spiritualis factus contra iuramentum non tenet: imò nullus est, secundum Innocent. in cap. dilecto. de pręb. per tex. ibi. quo in loco Hostien. idem tenet, & Anton. in cap. cùm M. col. 2. de constitu. pro qua sententia adducitur tex. in dict. ca. |

p. 275

dilecto. vers. nisi fortè. vbi constat Canonicos Ecclesiæ Cathedralis non posse etiam communi consensu augere numerum Canonicorum statuto præfinitum, nisi id statutum fuerit iuramento confirmatum. Hoc etenim casu minimè possunt agere contra iuramentum: nec valet actus iuramento contrarius, & si iure ordinario mutatio numeri subsit voluntati & consensui Canonicorum ad hoc, vt eum possint augere: præsertim hoc probatur in dict. versicu. nisi fortè. qui paria facit statutum de certo numero iuratum, & habens clausulam decreti irritantis: & tamen absq;absque vlla controuersia, actus factus contra clausulam Decreti irritantis, etiam alioqui subiectus liberæ agentis voluntati non tenet, igitur nec tenebit actus contrarius iuramento. Et quia Panormit. in dict. capit. dilecto. tenet contra Innocent. dicens, eius opinionem communi omnium sententia reprobari. & quia text. in ca. sicut ex literis. de sponsalibus. tractat de actu spirituali: quidam conantur intelligere opinionem Innocent. in actu spirituali, qui tantùm Clericis, non autem Laicis conueniat. Qualis est actus, cuius mentio fit in dict. capit. dilecto. & huic similes. Sic etenim Innocent. interpretantur Antoni. in dict. cap. cum M. colu. 2. Rota in antiquis 104. Alexand. in dict. consil. 16. lib. 3. col. 2. Imol. in dict. c. dilecto. colum. 7. idem in d. c. cùm contingat. de iureiur. nume. 81. quorum distinctio ea ex parte, quę Innocentij assertioni conuenit, auctoritatem habet à prædicto capit. dilecto. versic. nisi fortè. Idem notat Deci. in cap. cùm accessissent. de constitu. numero 7. Nihilominùs Panor. in dict. cap. dilecto. etiam quo ad actum spiritualem Clericis tantùm conuenientem testatur opinionem Innocent. communiter esse probatam: idem asseuerat Andr. Alciat. in dict. c. cùm cōtingatcontingat. nu. 180. vterque quidem hanc communem aduersus Innocen. sequutus. Eandem sequitur Ioan. de Selua. in tract. de beneficio. 3. part. q. 27. dicens ex ea, quòd si quis iurauerit beneficium Ecclesiasticum, cuius libera collatio ad eum pertinet, digniori se daturũdaturum, & post modùm id contulerit alicui, digniori prætermisso, periurus erit: collatio tamen valet, huius sententiæ nos meminimus in relectione Reg. peccatum. de regu. iur. in 6. 2. part. §. 7. nu. 4. ad tex. autem in dict. cap. dilecto. respondetur, eam esse allegationem litigantium, non Romani Pontificis responsionem, quod mihi non placet. Est etenim ea pars illius capit. quæ opinionem Innocent. probat, præcipua ratio responsionis Romani Pontificis: atque ideò non potest congruè tolli obiectio illius c. quæ pro Innocentio aduersus communem fit.

Ego verò non omninò sequar in huius quęstionis resolutione Innocentij opinionem, vt ea vniuersalis sit, ac sensum habeat vniuersalem: siquidem iuxta communem sententiam opinor, actum contrarium iuramento, etiam in spiritualibus, quæ Laicis non conueniunt, validum esse: tametsi agens periurus sit: quoties per iuramentum non est sublata libera disponendi potestas, quo ad actus vim & perfectionem, quod in dubio præsumendum est: aut quoties natura actus dictat, adhuc manere potestatem apud iurantem, etiamsi cum periculo periurij. Sed existimo distinguendum fore, an ex natura actus, & eius qualitate appareat, vel præsumi possit, non fuisse per iuratam promissionem sublatam potestatem iuranti agendi actum contrarium iuramento: licet periculum periurij, si egerit, ei immineat. An ex contrario possit colligi ex inspectis circumstantijs, & negociorum qualitatibus, penes iurantem nullam agendi contrarium mansisse potestatem, atque ab eo abdicatam fuisse: vt tandem priori casu procedat communis sententia, ex qua actus contrarius iuramento valet ac tenet, etiam in spiritualibus, tametsi agens periurus sit. At in posteriori specie vera est opinio Innocentij, imò in vniuersum hoc in sensu procedit: idcircò tunc actus contrarius iuramento nullus omninò erit. Quod probatur expressim in dicto capit. dilecto. de præben. versic. nisi fortè. ad cuius interpretationẽinterpretationem oportet animaduertere, statutũstatutum Canonicorum de certo numero prębendarum iuramento confirmatum eam vim habere, vt Canonici vnanimi etiam consensu minimè valeant contra iuramentum ire, nec aliquem admittere in Canonicum vltra numerum: atque ideò si admiserint, periuri sunt, & est receptio nulla. text. est ita communiter intellectus in dict. capit. dilecto. qui probat, idem esse, si certus sit numerus Canonicorum statutus, & confirmatus à Romano Pontifice cum clausula decreti irritum decernentis, quicquid actum fuerit in contrarium. vtriusque quidem considerationis & cōclusionisconclusionis ea est ratio, quòd statuẽtesstatuentes per statutum simul & iuramentum sibijpsis abdicauerint potestatem agendi contrarium: eodemq́ue modo eandem potestatem Romanus Pontifex apposita clausula prædicta decreti censetur ab eis tollere, statutumq́ue ipsum in vtilitatem Ecclesiæ, non ipsorúmmet Canonicorum cedere significans: quorum prius And. Alciat. obseruauit in dict. c. cùm contingat. num. 181. posterius autem Deci. adnotauit in dict. capit. cùm accessissent. nu. 3. Ex quib. deducitur, etiam in spiritualibus actum contrariũcontrarium iuramẽtoiuramento, etsi agens periurus sit, validum fore, secundum communem, licet is Clericis tantùm, nōnon Laicis conueniat: nisi materia subiecta, aut ipsius negocij qualitas dictet, per iuramentum ipsum iurantem potestatem agendi contrariũcontrarium sibijpsi abdicasse.

Infertur item ex hoc, quòd licet alioqui sta|

p. 276

tuentes possint renunciare, & agere contra statutum in eorum fauorem conditum, etiam confirmatum per Romanum Pontificem. tex. optimus, vbi Abb. & Docto. in c. cùm accessissent. de constit. l. omnium. C. de testament. attamen

6

^† si confirmatio habeat clausulam huius decreti, decernentis irritum, quicquid in contrariũcontrarium actum sit: non poterunt statuentes ab statuto recedere, quāuisquamuis id in eorum tantùm fauorem tendat: quod probat text. elegans in d. c. dilecto. vers. nisi fortè. & ibi glo. in ver. clausula. quem inibi multũmultum ad hoc extollunt Abb. Ant. & Imol. Fel. in d. c. cùm accessissent. col. 4. idem in c. vlt. §. is autem. de offi. deleg. Cors. in sing. in ver. clausula. Quorum opinio communis est, & in hoc tendit, vt sciamus, neminẽneminem posse renunciare his, quæ in eius fauorem statuta sunt, si statutum aut lex habeat clausulam decreti irritum, decernẽtisdecernentis, quicquid in cōtrariũcontrarium actum fuerit. Huic verò sententiæ primùm obijcitur tex. celebris in l. filio præterito. ff. de iniust. rup. vbi consensus filij pręteriti testamentum patris comprobat, & impedit, ne omninò extinguatur ex Iure Ciuili in eius fauorem statuto, & habente clausulam istam, & decretum, cuius modò meminimus. Item oberit tex. in c. vlti. §. 1. de offi. deleg. vbi constat, posse quem renunciare formæ inductæ in eius proprium fauorem: & tamen quidquid est inductum pro forma, decretum hoc omninò habet, iuxta not. in cap. cùm dilecta. de rescript. atque ita Abb. Imol. & Docto. in dict. §. 1. ex eo adnotarunt, posse formæ renunciari, & si data sit in priuatam vtilitatem. & licet gloss. in ca. quamuis. de præb. in 6. in verb. in pensione. voluerit, non posse quenquam renunciare formę mandati, etiamsi ea data sit propter eius fauorem, ex autoritate illius text. & ad hoc eam dixerit notab. Aret. in l. nemo potest. col. 4. ff. de legat. 1. profectò parum obstat illa gloss. quippe quæ falsa sit, dum existimat formam, cuius ibi mentio fit, dari in priuatam vtilitatem: cùm verè data sit, ac concernat fauorem ordinariorum, & Ecclesiarum. Literæ etenim ad beneficia restringendæ sunt, ob pręiudicium EpiscoporũEpiscoporum & Ecclesiarum.

Tertiò, communi opinioni refragatur ratio, quæ dictat, præceptũpræceptum factum alicui in eius tantùm vtilitatem, consilium esse propriùs quàm præceptum. l. cùm pater. §. mando. ff. de legat. 2. l. 2. §. vlti. ff. mandati. Paul. Castrensis hoc notat in l. legis virtus. ff. de legibus. Quibus tandem rationibus hæc pars verior apparet, vt statuto, vel his, quæ sint in fauorem alicuius statuta, possit is renunciare, etiamsi habeant clausulam decreti, vt aiunt, irritantis. Cui sentẽtiæsententiæ suffragatur tex. in capi. statutum. §. in nullo. & §. vlti. de rescript. in 6. vbi licet ea cōstitutioconstitutio decreti huius clausulam habeat, attamen consensu illorum, quorum fauorem respicit, permittitur eius derogatio, aut illius formæ remissio. Sic denique hanc opinionem, quòd quis possit renunciare clausulæ decreti irritantis in eius fauorem appositæ, tenuerunt Aretin. in dict. l. nemo potest. colu. 4. Felin. in cap. cùm dilecta. num. 7. de rescrip. Deci. in cap. cùm accessissent. num. 3. de const. idem in ca. olim. de exception. idem in l. posthumo. num. 9. & ibi Curti. Iunior. numero 46. C. de bono. poss. contra tabul. Ludouic. Gomezi. in c. 1. de rescript. in 6. num. 59. Quibus accedit gloss. in dict. cap. statutum. §. 1. in verb. committatur. ea in parte, qua sentit secus esse, si in fauorem partium illud esset statutum: possent enim ei fauori renunciare, tametsi ea constitutio clausulam istam decreti irritantis habeat. Vnde Petrus Anchar. in dict. c. statutum. in fine eandem opinionem, quam hîc contra communem probamus, expressim tenet. Et itidem Andr. Tiraquel. in l. si vnquam. in verb. reuertatur. C. de reuocand. donat. numero 282. optima gloss. quam sequuntur Abb. & Felin. ibi in cap. cùm olim. de offi. dele. in verb. protinus. quæ probat, posse iudicem ex tacito consensu partium mandati formam excedere. Non obest text. in dict. capit. dilecto. de præb. nam eo ipso, quòd Papa confirmat statutum de certo numero Canonicorum & præbendarum: atq;atque addit clausulam istam decreti irritātisirritantis, videtur facilitati Canonicorum, qua vti solent in augendo numero, occurrere, & Ecclesiæ vtilitati consulere, atque ideò in Ecclesię vtilitatem clausulam præscriptam addidisse, vt explicant Abb. in d. c. dilecto. & Decius in dicto capit. cùm accessissent. num. 3. de constitutio.

Hæc equidem dicta sint de secunda ratione Bar. in dict. l. si quis pro eo. dum allegat notata per glo. in d. c. licet mulieres. de iureiur. in 6. id enim procedit his rationibus, quæ modò traditæ fuerunt: & ideò nihil conducit ad opinionem Bart.

Prima igitur Barto. ratio semper fecit dubiam quæstionem istam: siquidem eius causa Andr. Alciat. in dict. capit. cùm contingat. numero 94. sex retulit responsiones, quibus vtuntur, qui Barto. opinionem conantur improbare. ipse tamen breuiùs hac de re agere conabor. Primum etenim, ni fallor, existimo in præsenti controuersia parum conducere, quòd lex prohibens contractum fieri, dirigat prohibitionem in rem aut in personam. Causa enim prohibitionis potiùs quàm verba cōsiderandaconsideranda est. Quis enim obsecro, poterit vnquam dubitare, minimè confirmari iuramento contractum à lege ob publicam vtilitatem principaliter prohibitum, etiamsi prohibitionis verba in rem, non in personam contrahentis dirigantur? certè nemo, qui sano sit præditus intellectu. Cùm hîc tractemus de publica vtilitate, cui priuatorum iuramenta nec obstant, nec obesse possunt. Sic sanè quoties |

p. 277

lex contractum prohibens principaliter priuatam vtilitatem respicit, etiamsi minus principaliter publicum commodum respexerit, profectò nihil huius qualitatis mutat, si concipiat prohibitionem directam in rem vel in personam contrahentis. Siquidem principalis ratio, quę legislatorem mouit, quo ad vtilitatem à lege inductam, nequaquam mutatur ex verborum conceptione per Bart. tradita. Et planè fateor, me nullo pacto posse percipere, quid discriminis quo ad

8

^† effectum iuramenti inducat forma verborum, qua Barto. distinctionem inducit. tametsi fortassis alia in specie hæc verborum distinctio possit effectum aliquem afferre, quemadmodum idem Barto. docet in l. cùm lex. ff. de fideiussori. vbi Paul. Castrens. & Fortun. in l. veluti. ff. de iusti. & iure. 4. col.

Secundò illud est considerandum, iuramentum tunc confirmare contractum iure prohibitum, cùm id seruari possit absque periculo salutis æternæ. text. est singul. in dict. capit. cùm contingat. Nec enim par est, Ius Canonicum nec Ciuile hanc vim tribuisse iuramento illicito, aut quod seruari absq;absque peccato minimè posset. Maximè enim esset inconueniens, hanc virtutem, & hunc effectum concedi, vt iuramentum seruetur, ei iuramento, quod secundum Canonicas sanctiones seruandum non est. Hoc ipsum obiter superiùs admonuimus. & id Barto. rectè admonet in dict. l. si quis pro eo. num. 9. in quo quidem minimè reprobatur. Tertiò hinc constat, non tantùm contractum lege prohibitum non confirmari iuramento, quoties qui contrahit, & legi aduersatur, mortaliter peccat. quod Bartol. scripsit, hanc considerationem magnifaciens: sed etiāetiam, vbi, qui contrahit, venialiter peccaret: non enim potest actus, venialem habens culpam, iuramento comprobari, & ex eo vires adsumere: cùm iuramentum inducens venialem culpam, & habens pro materia actum venialis culpæ, minimè sit seruandum, nec seruari possit absque periculo animæ, sicuti tradidimus in hac relectione, dum examinauimus, iustitiam comitem esse iuramenti.

Quartò illud apud me nullam habet dubitationem, scilicet in specie c. cùm contingat. & sic in alienatione fundi dotalis, mulierem alienantem, nec mortaliter nec venialiter peccare: nam si venialiter peccaret, minimè hic actus, venialem culpam habens, confirmaretur iuramento, nec quidem valeret, non ratione ipsius simplicis alienationis, quia ea per legem prohibentem efficitur nulla, nec ratione iuramenti, quia id non est seruandum, præmissa saltem culpa veniali in eius obseruatione.

Quintò aduertendum est, idem respondendum fore, si lex

7

^† de fundo dotali verba cōciperetconciperet directa in mulieris personam: eadem etenim ratione confirmaretur alienatio per iuramentum, & minimè peccaret alienans etiam venialiter, cuius ea est ratio: Nam licet ex verbis præceptiuis ipsius legis soleat præsumi legislatorem voluisse obligare transgressores ad peccatum quandoque mortale, quandoque veniale: quemadmodum eleganter explicat Alfonsus à Castro, lib. 1. de potest. legis pœnal. capit. 4. & 5. attamen priùs, ni fallor, attendenda est materia legis, quæ, si principaliter pertineat ad publicum commodum, transgressor eius peccabit mortaliter vel venialiter, attenta ac perpensa qualitate vel quantitate vtilitatis aut damni publici, sicuti colligitur ex Cle. exiui. versicu. item, quia præter. de verborum significat. Decio post alios in capit. nam & concupiscentiam. de constit. vlti. colu. Thoma. 1. 2. qu. 96. articu. 4. & ibi Caieta. Anton. & Abb. in capit. 2. de maiori. & obedien. præsertim ex Adriano quodlib. 6. art 2. & Ioan. Driedonio in libr. 1. de libert. Chri. pagin. 166. qui latè improbat opinionem Gersonis scribentis, ratione transgressionis legis humanæ, non posse committi peccatum mortale, quam etiam sententiam reprobat post alios Alfonsus à Castro, in dict. lib. 1. capi. 4. & tamen quoties lex humana principaliter priuatam vtilitatem respexit, atq;atque ea ex causa nullũnullum esse censet actum prohibitioni contrarium: nihilominùs considerans minus principaliter publicũpublicum commodum, priuatus is, qui legem in eius vtilitatem principaliter statutāstatutam violauerit, nullum contrahit peccatum: quod probatur in d. ca. cùm contingat. ac satis erit tunc legi actũactum ab ea nullum censeri ob illam minus principalem Reipublicæ vtilitatem, siue lex vtatur verbis directis in rem ipsam, vel in contrahentis personam. quamobrem aliquot ex his inferenda sunt.

Primùm, falsam esse Bar. opinionem in d. l. si quis pro eo, de qua modò disputamus: imò respondendum fore in hac controuersia, iuramentum contractum confirmare, etiam prohibitum lege humana, dirigente verba prohibitionis in ipsam personam, modò lex fuerit statuta principaliter in vtilitatem priuatam. quam opinionem aduersus Bartol. veriorem esse existimant Anton. Abb. numer. 6. & Imol. numero 36. in dict. capit. cùm contingat. Anchar. in capit. 1. de constit. in repet. fol. 12. colu. 1. Felin. in capit. 2. de maiorit. & obedi. Deci. in dict. capit. nam concupiscentiam. de constit. 1. lect. Paul. Castrens. in dict. l. si quis pro eo. idem in Authent. Sacramenta puberum. C. si aduers. vend. quam sententiam etiam sequuntur, dicentes communem esse Corne. in dict. Authentic. Sacramenta puberum. numer. 23. & 25. & ibi Iaso. numero 51. Alexand. in consil. 22. lib. 1. fatetur eam communem Alciat. in d. c. cùm contingat. nu. 94. dubius quidẽquidem de eius veritate: & tandem eam sequitur propositis |

p. 278

quibusdāquibusdam interpretationibus, quæ sunt apud ipsum legendæ.

Secundum, ex his infertur Antonium Butrium, Paul. Castrens. Abb. & alios huius opinionis auctores optimè respōdisserespondisse rationi Barto. dum existimant in hoc casu contrahentem minimè peccare, ea quidem ratione, quòd lex humana etiam præcepti verba in personam dirigens, respiciens tamen ipsius priuati vtilitatem principaliter, non obligat in vim præcepti ipsum transgressorem, cuius vtilitatem lex inducit. argum. l. cùm pater. §. 2. ff. de legat. 2.

Tertiò patet minimè posse defendi, quod Imo. in d. c. cùm contingat. num. 36. scripsit, existimans, legem humanam Ciuilem etiāetiam præceptiuam nusquam obligare transgressorem ad peccati culpam saltem mortalem: cùm hæc obligatio propria sit legis naturalis vel diuinę, aut Pontificiæ, nōnon ciuilis. Quæ quidem opinio Gersonis fuit, à quo, vt modo adnotaui, cæteri Theologi & Canonistæ communi omniũomnium consensu discessêre.

Quartò constat, Panormi. non rectè Bartoli rationi respondisse, cùm dixit, iuramentum contractum confirmare in pręsenti quæstione, etiamsi contrahens mortaliter contrahendo peccauerit: contrahendo inquam, id est, aduersus prohibitionem legis alienando rem dotalem. Nam, etiamsi verum sit, plerunque contractus humanos validos fore, etiam in vtilitatem eorum, qui contrahendo peccauerint, quod modò non vacat examinare: attamen id verum est, quoties contractus ipsi ex propria vi & natura vim ac valorem habent: at vbi contractus minimè valet ex propria vi, imò prohibitus & nullus est, nisi ex iuramento vim & confirmationem accipiat: tunc non aliter confirmatur iuramento, quàm si iuramentum ipsum pro materia habuerit, & pro subiecto actum immunem à culpa mortali vel veniali. Nam, vt in hac disputatione non semel admonuimus, hic effectus confirmandi contractum non cōuenitconuenit iuramento, quod seruandum non est, nec seruari debet aut potest absque periculo salutis spiritualis. Quale quidem esset iuramentum istud, si præmitteremus, alienantem peccasse mortaliter alienando rem ipsam lege alienari prohibitam: atq;atque ita paucis verbis, ac breuiùs quidem Andre. Alciat. in dict. capit. cùm contingat. num. 66. Abbatis opinionem reprobat.

Quintò libet ex hac controuersia inquirere intellectum Taurinæ constitutionis, quæ quinquagesima est: & de arrhis tractat, prohibens post veteres huius regni leges, maritũmaritum vxori arrhas constituere excedentes decimam partem bonorum mariti: addit, huic legi maritum minimè posse renunciare, puniens grauissimis pœnis tabellionẽtabellionem, qui hanc renunciationem contractui arrharum adscripserit. Est etenim hac de re lex Fori. 1. titu. de las arrhas. libr. 3. & dubitatur, an si fuerit arrharum promissio & constitutio iuramento præstito facta, valeat vltra decimam bonorum partem, & teneat renunciatio? & Ioan. Lup. in Rubr. de donatio. inter vir. & vxo. §. 24. in ea est sententia, vt opinetur, hanc arrharum promissionem, etiam vltra quantitatem lege Regia præfinitam, iuramento confirmari, ac validam esse. Nam Regia lex, quæ prohibuit, hunc contractum principaliter prohibitionem constituit in fauorem mariti, tametsi minus principaliter publicum fauorem respexerit: vt constat ergo cum iuramento potuit optimè fieri hic prohibitus contractus iuxta Barto. conclusionem communiter omnium consensu probatam in dict. l. si quis pro eo. numero 8. Et præterea donatio inter virum & vxorem constante matrimonio prohibita iuramento confirmatur. quemadmodum ex communi resolutione nos tradidimus in Rubri. de testament. 2. part. num. 10. Ergo &

8

^† constitutio arrharum quacunque in quantitate, licet prohibita sit vltra decimam bonorum partem, iuramento confirmabitur, cùm nulla sit maior ratio prohibitionis arrharum, quàm donationis inter coniuges. Sed contraria sententia, quòd constitutio arrharum vltra decimam partem minimè confirmetur iuramento, tenent Vincent. Episcopus Montaluus, & Roderic. Xuare. in dict. l. 1. titu. de las arrhas. q. 3. præcipuam rationem adsumentes à decisione Bart. in d. l. si quis pro eo. cuius veritatem paulò antè examinauimus: quia Regia lex verba prohibitionis dirigit in ipsum maritum, vnde iuxta sententiam Barto. non potest contractus iuramento confirmari. Hæc verò ratio cessat ex eo, quòd opinio Bar. non potest iure procedere, sicuti paulò antè tractauimus: & tamen nihilominùs ego censeo hanc interpretationem Vincentij, & aliorum ad l. Regiam veriorem esse duabus rationibus, quarum prior adsumitur ab ea conclusione, quam probauimus superiùs in §. præced. numer. 8. vers. cæterùm. dum diximus, minimè confirmari iuramento contractum prohibitum Iure Ciuili principaliter ob vtilitatem priuatam, quoties ipsa lex non tantùm prohibet contractum, sed etiam prohibet eidem apponi iuramentum, ac tandem eundem contractum adhuc apposito iuramento improbat, & decernit nullum esse. Sic sanè Regia l. 1. titu. de las arrhas. lib. 3. Foro iuzgo. expressim statuit, promissionem aut constitutionem arrharum vltra quantitatem Regia lege præfinitam, etiam apposito iuramento prohiberi: idem de renunciatione non iurata, sed simplici, sancitum extat dict. Regia & Taurina l. 50. Idcircò nec iuramentum contractum istum cōfirmatconfirmat. Posterior ratio procedit ab eisdẽeisdem constitutionibus Regijs, |

p. 279

quæ prohibentes dationem arrharũarrharum vltra pręfinitam quantitatem, contractum hunc nullum esse decernunt in fauorem nōnon ipsius promittentis arrhas, sed eius consanguineorum, quibus Regia lex defert ius repetendi arrhas istas, quæ fuerint promissæ, aut datæ vltra quātitatemquantitatem lege definitam. Qua ratione locus est vltimæ parti responsionis Romani Pontificis in d. c. cùm contingat. de iureiur. dum ab hoc iuramento contractum prohibitum confirmante, excepti cuiuscunq;cuiuscunque alterius à iurante præiudicium, vnde apparet, hanc vltimam opinionem veriorem esse.

Sextò ex præmissa resolutione deducitur veritas illius opinionis, quam in dict. l. si quis pro eo. numero 9. Barto. explicat, dicens

9

^† non posse confirmari iuramento contractum fideiussionis dotis receptioni accedentis: ea quidem ratione, quòd lex prohibens dationẽdationem fideiussoris pro dote restituenda, verba direxerit in ipsam personam, non in rem: atque ideò hic contractus iuramento minimè confirmabitur. Eandem opinionem sequuntur Anton. & Andre. Alcia. in d. c. cùm contingat. de iureiu. nu. 218. qui aliam item rationem addidêre, censentes esse dationem istam fideiussoris contrariam bonis moribus, propter perfidiam, quæ inter coniuges oriri posset: cōtingeretcontingeret etenim odium viri in vxorem ex eo, quo ipsa, vel eius parentes minimè existimauerint eum idoneum esse, eiusq́;eiusque fidei, vt ei posset tutò dos committi & credi. Eandem opinionem præsensit Bald. in repet. l. 2. ff. de iureiur. colum. 48. vers. sed contra. Cæterùm, quo res ista penitus intelligatur, ipse opinor, prohibitionem istam, ne dentur fideiussores à viro pro dote restituenda, processisse quidem à quadam honestate congrua, & æquitate, quæ distat ab eo, cui vxor committitur, cuiusq́ue potestati traditur absque vlla alia cautione, quamq́ue à natura inest, non esse fideiussoriam cautionem dotis, & rerum dotalium exigendam, cùm hæ sint multò minoris æstimationis, quàm ipsius vxoris persona. Item, ne forsan contempta viri fides causa sit, vel saltem occasionem præbeat alicuius odij inter maritum & vxorem. Quæ sanè rationes non adeò vrgent, quin à Republica contrarium statui posset, ac fortassis ita fieri oportet, præsertim eo tempore, quo facilimè vxores ob maritorum culpam dotibus iniquissimè spolientur. Etenim prior ratio congrua licet sit, non tamen est necessaria. Siquidem vxoris persona apud virum tuta est ob coniugalem dilectionem, & ob timorem punitionis imminentis viro à Republica, si malè vxorem tractauerit. Deinde secundæ rationi satis fit, dum quilibet recto pręditus iudicio existimauerit, neminem vlla esse dignum culpa, si proprium patrimonium absque tutiori cautela nolit alteri tradere. Atque ideò arbitror, non esse bonis moribus contrariũcontrarium, quòd à viro dẽturdentur fideiussores pro dote restituenda & conseruanda. Idcircò licet æqua sit prohibitio, honestati & dilectioni coniugali conueniens: non tamen ita est in Republica necessaria, vt non possit lex in contrarium statui: & deinde sit bonis moribus contraria datio fideiussorum pro dote restituenda. Sic denique cessat ratio Antonij de Butrio. & Alciat. ratio autem Barto. vera non est, nec conuenit huic quæstioni, quia lex nōnon direxit prohibitionis verba in fideiussores, sed ipsum in virum: vnde, quòd datio fideiussorum pro dote, seu ipsa fideiussio iuramento præstito confirmetur, notant Abb. in fine. & Imo. in decimo & vltimo membro in dict. cap. cùm contingat. vers. circa secundum aduerte. Ang. & Paul. in d. l. si quis pro eo. Sali. Fulgos. & Corneus in Auth. Sacramenta puberum. q. 17. ver. 3. Bal. in l. iuris gentiũgentium. §. si paciscar. ff. de pactis. Bald. Nouel. in tract. de dote. 6. part. priui. 21. limitatione 12. Ioan. Campeci. de dote. in 3. parte. q. 174. quorum opinionem dicens communem esse. sequitur Ioan. Lup. in repe. c. per vestras. de dot. inter vir. & vxo. 5. notab. nume. 10. quo in loco tractat latè intellectum l. 1. C. ne fideiusso. doti. dentur. post Baldum vulgò Nouellum in d. priuilegio 21.

§. TERTIVS.

SEXTA principalis conclusio ex Bart. in d. l. si quis pro eo. num. 10. in hunc modum colligitur. Contractus

1

^† à lege in odium creditoris, aut eius, cuius vtilitatis causa fit, prohibitus, minimè iuramẽtoiuramento cōfirmaturconfirmatur: |

p. 280

licet iuramentum ipsum seruandum sit. probatur hæc conclusio in c. debitores. de iureiu. c. 1. eod. tit. c. significante. de pignor. NāNam si quis vsuras soluere creditori promiserit, in cuius odium ratione naturali vsuræ prohibentur, & denique iurauerit, soluere tenetur, licet ex iuramento contractus minimè fuerit confirmatus. Hanc conclusionem Bart. sequuntur Docto. communiter: vt testatur Philip. Corneus in dict. Auth. Sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. numero 31. de eius tamen intellectu quo ad eius sensum agendum est, ne perperam intellecta præter iuris & auctoris intentionem extensionis accipiat. Solet etenim Barto. in hoc sensu intelligi, vt velit iuramentum non confirmare contractum lege prohibitum, quoties ea prohibitio facta fuerit in odium creditoris, quia illicitè & iniquè ex eo contractu acciperet. hoc ipsum probant text. in d. c. debitores. & c. significante. notant, & sic interpretari videntur Barto. verba Paul. Castr. & Ange. in d. l. si quis pro eo. Anton. & Imol. in dict. c. cùm contingat. 4. casu principali. de iureiur. & Corneus in d. Auth. Sacramenta puberum. nume. 31. imò fortassis, vbicunque iuramentum ex parte eius, cui præstitum fuerit, illicitum est, iniquè quidem extortum, vel ratione materiæ subiectæ iniquitatẽiniquitatem præmittẽspræmittens, profectò opinor alienum esse à mente Canonis, quòd velit hoc iuramento contractũcontractum confirmari, tametsi ipsum ob religionẽreligionem SacramẽtiSacramenti à iurante seruādumseruandum sit. Quod rationem habet ab eodem c. cùm contingat. vbi hanc vim confirmandi contractum iure prohibitum noluit Rom. Pontif. tribuere iuramento vi, metu, vel dolo extorto, idq́ue maximam æquitatem habet.

Effectus autem, qui ex hac conclusione sequitur, optimè explicatur à Bart. Nam, vt nos etiam adnotauimus lib. 1. variar. resolut. capit. 4. numero 5. qui iuramentum hoc præstiterit, poterit petere à iudice Ecclesiastico, quòd compellat creditorem hoc iuramentum, eiusq́ue vinculum & religionem iuranti remittere. text. in c. 1. de iureiu. Idemq́ue peti potest à Iudice seculari, secundum Freder. consil. 272. Felin. in d. c. 1. num. 22. aut deniq;denique ipse, qui iurauit,

2

^† petet ab Episcopo absolutionem huius iuramenti, quæ facillimè præstanda est eo ipso, quòd iuramentum ex parte recipientis iniquitatem habet. capit. si verò. de iureiur. Abb. in c. ad aures. de his, quæ vi. Felin. in dict. c. 1. num. 16. quod & Bart. notat in dict. l. si quis pro eo. nu. 10. adijciens, quòd obtenta hac absolutionem. anet ipse debitor liber à cōtractucontractu omninò, nec tenetur ex eo quicquam soluere creditori, quod si ante absolutionem obtentam soluerit, poterit pecuniam solutam repetere, nec ad hanc repetitionem est necessaria absolutio à iuramento. text in d. ca. debitores. nisi etiāetiam iurauerit debitor non repetere vsuras etiam post earum solutionem: tunc etenim ad repetitionem præmittenda est absolutio, aut sanè locus erit auxilio text. in dict. c. 1. de iureiur. vbi hoc notant gloss. & Docto. text. item & gloss. in c. tuas. de vsuris. Sed & si debitor iurauerit nōnon repetere vsuras solutas, nec petere ab hoc iuramento absolutionem: nihilominùs poterit absolutionem petere. Nec enim iuramentum aut votum de non petenda absolutione vel relaxatione ligat, quoties melius est, ac Reipublicæ, vel saluti priuatorum conueniat, eam peti. notant Felin. in ca. constitutus. 4. colum. de rescript. idem in c. 2. de sponsalibus. colum. 6. Florent. 2. part. tit. 12. c. 2. §. 9. colu. 5. Et vt tutiùs res agatur, poterit peti absolutio ab hoc iuramento pręstito de non petenda absolutione secundum cōmunemcommunem. Imò pręter hæc debitor, si nolit vti præscriptis auxilijs, de nunciabit apud iudicem EcclesiasticũEcclesiasticum peccatũpeccatum creditoris vsurarij, denunciatione quidẽquidem Euangelica. c. nouit. de iudic. quòd si iurauerit, non denunciare, id iuramentum minimè obligat tanquam illicitum: sicuti not. Thom. in 3. sentent. dist. 39. art. 3. ad fi.

Hæc autem, quę de absolutione aut remissione iuramenti præstiti circa solutionem vsurarum diximus, procedunt priusquàm debitor periurus sit ex mora commissa in soluendis vsuris, nempe, quia dies nōdumnondum præterijt, intra quem soluere promiserat. Nam, si periurij crimine hac ex causa iam est irretitus, pręcisè soluere debet, ac demum poterit repetere, & præterea pœnitentiam aget commissi periurij, sicuti notant Frederic. in consilio 300. in fine. Roman. in singu. 494. Cæpola consilio Ciuili. 18. colum. 2. Nec ipse, cuius fauore præstitum est iuramentum, licet possit illius vinculum remittere, periurium tamen iam commissum remittere valet. Bar. in l. Labeo. ff. de iureiu. Bal. in Auth. quod eis. C. de nuptijs. Aym. cons. 151. col. 3. aduersus Soc. in l. 1. colum. penult. ff. sol. matr. qui cōtrariumcontrarium tenuit, cuius opinio posset obtinere quo ad pœnam periurij, quæ ipsi parti remittenti cōpeteretcompeteret. Igitur debitor, postquam in soluendis vsuris periurium propter moram incurrerit, non obtinebit absolutionem, sed pręcisè soluere debet in pœnam periurij, ac postea repetet vsuras solutas: quod etiam tenet Abb. col. 2. & 5. in d c. 1. vbi Felin. num. 28. & Alex. consil. 173. col. 2. fatentur hanc esse communem opinionem, eam sequuti.

Quin & illud obseruandum erit in hac specie, quam tractamus circa intellectum c. debitores. de iureiur. de illo, qui vsuras soluere, & non remittere promiserit, iudicem posse nemine petente ex officio procedere aduersus creditorem, & eum compellere, vt remittat iusiurandum debitori, vel ei restituat vsuras extortas, aut tandem absolutionem eidem exhibere à iuramento. textus singul. in |

p. 281

d. c. tuas. de vsur. vbi Abb. & Anania. idem Abb. Anton. & Fel. in d. c. 1. de iureiur.

Superest tamen examinare, quánam ratione, qui iurauit vsuras soluere creditori, teneatur omninò eas soluere sub reatu periurij: iuxta text. in dict. c. debitores. Etenim non possumus diffiteri iuramentum istud ex parte iurantis licitum esse, ac seruari posse absque periculo salutis spiritualis. Vnde dubio procul in casibus, quibus vsurarum solutio esset crimen mortale vel veniale, minimè teneretur debitor eas soluere: quod notatur in c. super eo. de vsuris. atque eadem ratione, si quis causa pactionis symoniacæ aliquid dare iuramento promiserit, nequaquam tenebitur seruare iuramentum: cùm illud etiam ex parte iurantis illicitum sit: quemadmodum in specie notat Ioan. Staphy. de literis gratię & iustitiæ. folio 184. asseuerans iuramentum istud nullum esse, nec absolutione indigere. At iuramentum de vsuris soluendis ex parte creditoris, cui præstatur, illicitum est: nec enim absque peccato mortali potest is vsuras accipere: imò turpiter eas adstipulatur, iuramentum & promissionem de eis soluendis iniquissimè exigit. Qua ratione, si consideremus rationem text. in l. si ob turpem. ff. de condict. ob turp. caus. & prohibitionem Iuris Naturalis, diuini & humani, circa vsurarum exactionem, ac conuentionem de eis soluendis, planè constabit ex hoc iuramento nullam adquiri obligationem, nec actionẽactionem ipsi creditori. Nam & in d. c. cùm contingat. de iureiu. animaduertit summus Pontifex, vt iuramentum seruetur, nullam commissam fuisse turpitudinem in eiusdem iuramenti exactione. Ex ipsa verò promissione simplici absque iuramento palàm est creditori nullam acquiri obligationẽobligationem, nec actionem. Igitur iniquum videtur, quod in dict. cap. debitores. responsum extat, nempe, cogendum fore, debitorem petente creditore vsuras soluere, quas iuramento præstito promisit.

Idcircò aduertẽdumaduertendum est, in hac specie ratione iuramenti obligationem & actionem Deo principaliter acquiri, in fauorem tamen & vtilitatem creditoris: tanquam is fuerit solutioni adiectus. Hoc probatur in dicto capit. debitores. dum statuitur, debitorem reddere debere iuramentum Deo: ipse autem creditor, vt adiectus solutioni, Dei nomine aget equidem, vt iuramentum obseruetur: & poterit remittere illius obligationem, & vinculum. Siquidem adiectus solutioni ad propriam vtilitatem potest, si sibi fuerit quoquo modo satisfactum, remittere obligationem. §. planè. Institutio. de inutilibus stipulatio. ex quo apparet, posse fieri adiecto solutionem inuito stipulante: atque ita ratione ista procedit textus in dicto cap. debitores. & in dicto c. 1. de iureiurādoiureiurando. sicuti eleganter explicat Fortu. in c. 1. de pactis. numero 27. ex quo possunt plura deduci.

Primùm ex hoc intellectu constat, nec principaliter, nec, vt aiunt, secundariò acquiri obligationem creditori ex promissione iurata de soluendis vsuris. quod notant Anton. & Imol. 2. colum. in dict. c. debitores. Fortun. in dict. numero 27. tametsi Abb. in dict. cap. 1. de iureiuran. 1. & penult. colum. Card. Felin. & alij frequentiori consensu existimauerint ex promissione iurata de soluendis vsuris Deo principaliter, secundariò creditori acquiri obligationem, quod ex præmissa ratione non potest cōgruècongrue defendi.

Secundò infertur, Bartol. non rectè loquutum fuisse hac in materia in l. Seius Augerius. ff. ad leg. Falcid. dum dixit, contractum à lege prohibitum in odium creditoris, confirmari iuramento: licèt detur debitori repetitio, post solutionem: hoc etenim falsum est. Nam iuramentum in hoc casu minimè confirmat cōtractumcontractum: multis quidem rationibus. Et præsertim, quia iure naturali hic contractus nullus est omninò, nec vllam inducit obligationem, non tantùm iure humano: atque ideo impossibile est, quòd iuramento confirmetur. Deinde iuramentum illicitum ex parte eius, cui præstatur, nusquam confirmat contractum: quod iam non semel admonuimus. Quòd si contractus hic iuramento cōfirmareturconfirmaretur, nusquam esset locus repetitioni: & tamen Bart. satetur, dari debitori repetitionem. Sic sanè rectiùs Barto. idem in dict. l. si quis pro eo. dixit, iuramentum seruandum fore: non tamen contractum confirmari: atque ideò repetitionem post solutionem debitori competere.

Tertiò, hinc tollitur difficultas, quæ circa text. in dict. capit. debitores. passim adducitur: nempe qua ratione ibidem accessorium, id est, iuramentum, non sequatur naturam principalis, cùm contractus principalis ibi nullus sit, iuramentum autem omninò sit validum & seruandum. Etenim Host. Panorm. & Docto. communiter existimant reg. accessorium. de regul. iuris. in 6. parum obesse decisioni text. in dict. c. debitores. quia est diuersa ratio principalis, & accessorij: cùm principale tendat in fauorem partis iniquè exigentis: accessorium in reuerentiam diuinæ maiestatis, cui reddenda sunt iuramenta. Hæc verò solutio etiamsi vera sit, non tamen conuenit, nec est necessaria ad intellectum huius obiectionis. Siquidem in hac specie nulla datur principalis obligatio, cui iuramentum accedat. Nam & ipse Panorm. in cap. 1. de iureiuran. colum. penultim. scribit in hoc casu principalem obligationem Deo acquiri, secundariam parti. Ex quo etiamsi eius opinionem aliqua ex parte paulò antè reprobauerimus, colligitur, iuramentum esse hîc principale, non accesso|

p. 282

rium. Quamobrem, cùm iuramentũiuramentum hic principaliter extet, & valeat, frustrà quæritur, cur accessorium non sequatur naturam principalis: quod Fortun. admonet in dicto cap. 1. numero 27.

Quartò, ex hac interpretatione poterit lector facillimè plures tollere obiectiones, quæ à gloss. & Doctoribus opponuntur dictæ decisioni, quę in c. debitores. continetur. omnia enim illi responsioni opposita cessant, si cōsideremusconsideremus, ratione iuramenti seruandi soluendas esse vsuras absq;absque aliqua obligatione principali, nec posse ante absolutionem aut remissionẽremissionem iuramenti ipsum debitorem aliqua congrua vti defensione, vt non teneatur vsuras creditori soluere.

Quintò ex his manifestum fit, text. in dict. c. debitores. admittendum fore, etiamsi constet contractum vsurarium esse, secundum Cardin. Felin. & Docto. ibi. imò, si expressim debitor iuramento præstito promiserit pro decem sibi mutuatis dare, ac soluere creditori duodecim: vbi manifesta est vsura, obtinebit illius cap. decisio, quòd ita verum esse censent inibi Cardin. & Feli. colum. 1. quòd, si debitor iuratus asseuerauerit in cōtractucontractu se creditori debere duodecim pro decẽdecem sibi mutuo datis: tunc non est locus huic decretali respōsioniresponsioni, quia promissio censetur erronea & impossibilis quo ad duo: est etenim impossibile, quòd pro decem mutuo datis statim debeantur duodecim, atq;atque ideò propter errorem præsumptum non est in hoc casu admittenda decisio tex. in d. c. debitores. quemadmodum visum est Aretino 1. col. & Francisco Purpur. nu. 35. in l. rogasti. §. si tibi. ff. si cer. pe. potiùs equidem pręsumendus error est, quàm delictũdelictum vsuræ. l. meritò. ff. pro socio. Hæc autem dicta sint de intellectu text. in dict. cap. debitores. quem Barto. adducit pro eius conclusione comprobanda.

Adducit

3

^† præterea idem Bar. decisionem tex. in c. significante. de pignoribus. quasi velit ex eo probare, quòd pactum legis commissoriæ in pignoribus alioqui maximè im probatum, minimè confirmetur iuramento: tametsi iuramentum seruandum sit, donec absolutio ab eo detur, vel remittatur à creditore. Et sanè de pacto legis commissoriæ, qua ratione sit in pignoribus improbatum, tradidi latè lib. 3. Variarum resolut. c. 2. num. 6. & sequentibus. atque præter ibi adnotata erit hoc loco animaduertendum, pactum legis commissoriæ in pignoribus minimè confirmari iuramento, cùm id reprobatum sit in odium creditoris ex eo, quòd vsuræ vitium habeat: sed tamen iuramentum hoc erit seruandum, donec vel remittatur à creditore, vel detur absolutio ab Episcopo. argu. dict. cap. debitores. & est optimus tex. in d. ca. significante. quo in loco hoc adnotarunt Innoc. Abb. & Docto. Bart. in d. l. si quis pro eo. nu. 10. Guido Papæ. q. 6. Delphin. Anton. Fanensis de pignoribus. 4. parte. numero 4. Andr. Tiraq. libro 2. de retract. in fi. num. 119. Fortassis iuramentum appositum in pignoribus pacto legis commissoriæ habebit eum effectum, vt res pignori data, maneat post redemptionis tempus penes creditorem vendita, non equidem precio mutuatæ pecuniæ, sed iusto arbitrio boni viri definiendo, ita, vt creditor possit rem ipsam retinere, adijciens eam pecuniam, quę iuxta boni viri arbitrium deficiat, quo ad iustam ipsius rei æstimationem: quod ipse colligo ex his, quæ Anton. Rubeus scribit in consilio 114. ad finem.

Ex eadem principali conclusione Bar. infert

4

^† ad Senatusconsultum Macedonianum, vt tandem si filiusfamiliàs Macedoniano renunciauerit præstito iuramento, teneatur soluere mutuo sibi datam pecuniam creditori, vel absolutionem petere à iuramento: tametsi non confirmetur contractus mutui iuramento isto: imò post solutionem poterit à filiofamiliàs repeti soluta pecunia. Hæc sunt ferè Bartol. verba, cuius ea est ratio, quia contractus mutui dati filiofamiliàs prohibitus est lege Ciuili in odium ipsius creditoris. l. 1. ff. ad Macedon. l. 4. titu. 1. part. 5. Huius etenim Senatusconsulti auctor fuit Vespasianus Imperator, vt Tranquillus testatur in Vespasiano capit. 11. Causam ei dedit Macedo, qui inter alias sceleris causas, quas illi natura administrabat, auctore Vlpiano, etiam æs alienum adhibuisset, & sæpè materiam peccandi malis hominibus præstaret, qui pecuniam, ne quid amplius dicatur: incertis hominibus crederet. Ea etenim ratione placuit, ne cui, qui filiofamiliàs mutuam pecuniam dedisset, etiam post mortem parentis eius, cuius in potestate fuisset, actio, petitioq́ue daretur, vt scirent, qui pessimo exemplo fœnerarent, nullius posse filijfamiliàs bonum nomen expectata patris sui morte fieri. Hactenus Iurisconsultus in dict. l. 1. cuius auctoritate Barto. præmissam adnotauit conclusionem, quæ quibusdam dubia videtur. Nam Panor. in d. c. cùm contingat. num. 22. censet, iuramentum in hoc casu omninò nullum esse, nec indigere absolutione: ea ratione, quòd contractus hic occasionem peccandi præbeat. Anton. autem, & Imola in dicto cap. cùm contingat. numero 67. tenent, iuramentum validum esse, absolutionem tamen ab eo præstandam fore, vbi in ea prouincia multa mala contingere soleant ex his mutuis, quæ filijs familiàs fiunt: præsertim circa vitam parentum, quibus insidias quandoque parauerint. idem notat Corne. in Auth. Sacramenta puberum. num. 31. C. si aduers. vendit.

Ego verò difficilem esse existimo hāchanc Bartoli cōclusionemconclusionem, cuius examini præmitto iuxta |

p. 283

communem sententiam, filiumfamilâs absq;absque iuramento non posse renunciare huic exceptioni, quæ sibi competit ex Senatusconsulto Macedoniani: cùm ea exceptio non tantùm concernat vtilitatem ipsius renunciantis, sed etiam parentis, & denique publicam ferè ob euitanda pericula, quæ parentibus solent imminere ex his mutuis: quemadmodum constat in d. l. 1. tametsi aduersus communem Zasius lib. 2. singul. respons. capitul. 28. conetur probare, posse filium familiâs absque iuramento renunciare huic exceptioni, quæ ex Senatusconsulto Macedoniano sibi competit. Deinde illud sit hac in re constitutissimum, quòd filius familiâs, etiamsi habeat hanc exceptionem, si tamen soluerit mutuo datam sibi pecuniam ipsi creditori, minimè possit repetere solutam pecuniam. l. qui exceptionem. ff. de condic. indeb. tex. insignis in l. sed & si pater. §. vltim. ff. ad Macedon. quia hi demum, inquit Vlpianus, solutum non repetunt, qui ob pœnam creditorum liberantur actione, non quoniam exonerare eos lex voluit. Ex quibus verbis item apparet, filium familiâs non obstante Macedoniani exceptione in animæ iudicio verè teneri, ad solutionẽsolutionem mutuatæ sib pecuniæ, & quidem ipsi creditori. Est etenim manifesti iuris creditoribus denegari, iure Ciuili actionem in pœnam: non tamen ex hoc ipsos debitores ab ære alieno liberari, nec ipsos creditores propria pecunia à lege priuari: tantùm sanè actione apud iudicem exteriorem proponenda priuantur: atque hæc opinio verior est, & eam sensit Fortun. in l. veluti. ff. de iustitia & iure. columna actaua. vt certè hinc appareat, quo ad forum animæ hac in quæstione plurimùm à vero diuertisse Innocen. &. Panorm. in capitul. quia plerique. numero 26. de immunita. eccles. Iasonem in §. actiones. numero 35. Instit. de actionibus. Adrian. quodlib. 7. versic. infertur primò. & Alciat. in c. nouit. de iudic. numero 16. qui quadam vtuntur distinctione in hac quæstione: quasi velit tunc in animæ iudicio filium teneri ad solutionem pecuniæ sibi mutuo datæ, cùm nullum ex his malis, quæ lex præsumit, ex mutui datione contigerit. Nam etiam si hoc euenerit, non apparet creditorem à lege priuari propria pecunia, nec filium familiâs debitorem ab eius solutione liberari. Sic & Bartol. in l. si pœnæ. ff. de condictio. indeb. scribit, liberationem iure pœnæ causa contingentem minimè liberare debitorem in animæ iudicio. Cuius opinionem sequitur ibi Alexand. dubitat tamen de eius veritate Paulus Castrensis in ea. l. si pœnæ. & eam opinionem reprobant Panomitan. in capitul. vlt. de præscript. col. 3. idem in c. nouit. de iudic. nu. 33. Fortun. in l. veluti. colu. 7. ff. de iustitia & iure. Nec tamen eorum opinio his, quæ modò diximus, aduersatur. Aliud etenim est, quòd lex ciuilis in pœnam & odium creditoris ab actione iudiciali tantùm liberet ipsum debitorem, & tunc nihilominùs tenebitur in animæ iudicio debitam pecuniam soluere. Quia lex ciuilis noluit exonerare debitorem, licèt actionem negauerit creditori in pœnam: & hoc casu obtinet sententia Bartol. quæ in hunc sensum accipienda est: Aliud quòd lex ciuilis debitorem in pœnam creditoris à debito exonerare voluerit, ac liberauerit: & planè in hac specie auctoritate legis humanæ. iustè etiam in animæ iudicio debitor ipse liber erit, nec tenebitur quicquam creditori in conscientiæ foro soluere. vtroque tamen casu, si debitor creditori soluerit, minimè habebit ius repetendi per condictionem indebiti: quia per eam solutionem visus est renunciare legi pœnali, quæ cum actione, vel debito liberat, nolléque ea vti: quod in dicta l. si pœnæ. probatur: & explicat optimè Fort. in dicta l. veluti. columna septima. ex quibus ad Bar. conclusionem ipse infero falsum esse, quod ipse Bartol. scribit, dum asseuerat, filiumfamil. qui mutuo sibi datam pecuniam soluere iurauerit, si semel is iuramentum seruauerit, ac soluerit, posse eam pecuniam repetere. Nam etsi absque iuramento soluerit, minimè habebit repetitionem: vt modò diximus: igitur fortiori ratione nec repetere poterit, si contractum iurauerit: cùm multò maior sit tunc vis ipsius contractus. Et prætereà non opinor esse congruam Bartol. illationem ex eius conclusione principali: siquidem illa tunc vera est, quando creditor iniquè, & illicitè ex contractu acciperet, & contraheret. At in præsenti casu, etiamsi creditor iniquè contraxerit ob prohibitionem Senatusconsulti: non tamen iniquè accipit pecuniam à filiofamiliâs sibi mutuo datam, quod satis ex præmissis constat. Vltimò existimo ab hoc iuramento non esse dandam absolutionem ad effectum, vt possit filiusfamiliâs opponere exceptionem Macedoniani: nisi admodum vtile esset quieti Reipublicæ, propter multa mala, quæ ex his mutuis in ea prouincia contingere solent, secundum Anthonium, Imolam, & Corneum, qui simul & alij absque vlla controuersia fatentur, ante absolutionem obtentam non posse debitorem filiumfamiliâs aduersus creditorem exceptionem Senatusconsulti Macedoniani opponere. Qua ratione perpensa opus non est in hac quæstione tractare, an contractus hic confirmetur iuramento.

Septima conclusio, quæ ex Bart. commentarijs colligitur, eadem ferè est, quam superiùs tertiam constituimus in hunc sanè modum. Contractus lege ciuili prohibitus fauore debitoris, eius iuramento confirmatur. Authentic. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. quam conclusionem non aliter probare conabor, quàm his, quæ ad probationem |

p. 284

tertiæ principalis conclusionis adduximus. Ex ea verò Bart. infert ad

5

^† contractum fideiussionis per fœminam gestum, qui Senatusconsulto Velleiano improbatur in fauorem fœminarum, quas ob earum facilitatem noluit pro alijs intercedere fideiussionis causa. Nam si fideiussionis contractum fœmina iurauerit, contractus is iuramento confirmatur. Huius quæstionis examinatio exigit, vt præmittamus, mulierem in iudicio posse renunciare expressè absque iuramento beneficio Velleiani, si certa sit de eius auxilio. l. vlti. §. penult. ff. ad Velleian. extra iudicium autem non potest expressè adhuc renunciare, etiam si certa sit: quia eadem facilitate, qua inducitur ad fideiubendum, eadem, & ad renunciandum. l. doli. §. diuersum. ff. de nouat. notant Doctor. in l. vltim. C. ad Velleian. quam distinctionem dixit esse communem Imol. in capitul. ex rescripto. de iureiurand. quibus quidem præmissis illud certò constituendum est, etiam extra iudicium valere renunciationem expressam huius beneficij, si mulier hanc renunciationem, vel contractum iurauerit: quod communi omnium sententia receptum est. Imò secundum consuetudinem sufficit renunciatio expressa huius beneficij, etiam sine iuramento, etiam extra iudicium, vt testantur Imola & Felin. in dicto capitulo, ex rescripto. colum. 4. & Doctores in l. vltim. C. ad Velleian. Dubium verò in hoc vertitur, an fideiussio mulieris iurata simpliciter absq;absque renunciatione Velleiani, sit sufficiens ad hoc, vt huic beneficio renunciatum esse videatur. & sanè iuramentum hoc sufficere, & habere vim certio rationis, vt aiunt, id est certæ scientiæ apud fœminam, quod hoc auxilium habeat: tenuerunt Bartol. in dicta l. si quis pro eo. numero 11. idem Bartol. in Authent. sacramenta puberum. C. si aduersus vendit. & ibi Angelus & Paulus Castr. Abb. Imol. & Fel. colum. 4. in dicto capitul. ex rescripto. idem Felin. in cap. si diligenti. de foro compet. post Anton. ibi, Alexand & ibi Iaso. in l. in repudianda. ff. de acquirenda hæreditate. Roman. & Alexan. in l. sciendum. nume. 30. ff. de verborum obligat. eandem opinionem sequuntur dicentes communem esse Anton. Burgens. in cap. penult. numero 36. de emptio. & vendit. Alexand. in consilio 27. libr. 1. colum. 3. Curt. Iunior consilio 47. colum. vltim. cui sententiæ, & alij plures subscripsere, quorum meminit Andr. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. in princip. numero 131. & in tract. de legib. connubia. in gl. 5. numero 148. huius opinionis præcipua sumitur auctoritas ex dicto cap. ex rescripto. vbi probatur, posse fœminam fideiubere iuramento præstito, atque hanc fideiussionem validam esse, non obstante beneficio Velleiani. eandem sententiam fatentur communem esse Iason in dicta Authen. sacramenta puberum. numero 56. & Imol. in dicto c. penul. contraria tamen opinio nec auctoribus, nec rationibus destituta est. Nam iure verius quibusdam videtur, fœminam etiam præstito iuramento fideiubentem, non ex hoc renunciasse beneficio Velleiani, ea quidem ratione, quòd iuramentum minimè extendatur ad incognita, vel incogitata. c. veniens. c. quintauallis. de iureiuran. propter defectum consensus. l. vlt. C. de non numera. pecun. fœmina verò præsumptionem habet, quòd hoc beneficium ignoret ob fragilitatem. l. si emancipata. C. de iuris & facti igno. l. in bonorum. ff. eo. tit. not. in l. iuris ignorantia. C. qui admit. Sic deniq;denique hanc posteriorem opinionem sequuntur Ioan. Andr. in additionibus ad SpeculũSpeculum, tit. de renunc. & concl. colum. 3. Imola & Aret. in dicta l. sciendum. col 11. Hippo. in Rubr. ff. de fideiusso. numero 38. Imola in dicto cap. penult. de empti. & venditio. Iason in d. Authentic. sacramenta puberum, numero 56. Imò & hanc opinionem sequutus dixit communem esse Bald. in consil. 47. libro primo. eandem & plures alij sequuntur, quos citat Andr. Tiraq. in d. l. si vnquam. in princip. numero 146. à quo tamen cauendum est, nam in allegandis auctoribus hac in quæstione quandoque fallitur. Et sanè, si vera est communis sententia, quæ adseuerat, extra iudicium non posse fœminam renunciare beneficio Velleiani: satis operabitur iuramentum, vt confirmet expressam, & specialem renunciationem: nec tamen efficiat renunciationem vbique subintelligi, eámque validam fore. Nec oberit textus in d. capitul. ex rescripto. Etenim eo ipso, quòd Roman. Pontifex inibi statuit fœminam compelli ad solutionem pecuniæ, pro qua fideiusserat, præsumendũpræsumendum est, fœminam vel expressim renunciasse beneficio Velleiani, vel eo tempore, quo fideiussit, certam fuisse huius auxilij. Quod ita verisimile est, si consideremus cautissimè proprium negotium in specie illius cap. creditorem egisse. quamobrem etiam, si prior opinio communis sit, hæc tamen posterior magis iuri, & rationi consona est.

Octaua conclusio ex Bart. colligitur. Contractus

6

^† nequaquam iuramento confirmatur, quoties is prohibitus fuerit fauore debitoris, concepta tamen prohibitione in personam creditoris. cuius rei exemplum sit, si lex ita prohibuerit: Nemo cum minore contractum faciat: nemo cum fœmina hunc, vel illum contractum gerat. Nam & si fœmina, vel minor iurauerint contractum istum prohibitum à lege, minimè is confirmabitur: cùm nec minor, nec fœmina prohibeantur contrahere: sed ipse creditor, etiam fœmina, vel minore volente, prohibetur accipere. adducit Bart. gl. in l. inuitus. §. vlt. ff. de reg. iur. quæ probat, prohibitum accipere,

7

^† non posse etiam à spontè soluente adsumere: quod frequentis|

p. 285

simi iuris est in salarijs, stipendijs, & sportulis iudicum, tabellionum, & aliorum, qui publicis funguntur muneribus. opt. text. iuncta gl. ibi in verb. volente. in c. exigit. de censib. in 6. & in c. statutum. §. assessorem. de rescript. in 6. qua in re illud est obseruandũobseruandum, regulariter prohibitum exigere, posse recipere ab sponte soluente. tex. in c. dilectus. in 2. ad finem, de simonia, nisi & is prohibitus sit accipere: tunc etenim verum est, eum non posse ab sponte soluente quidquam adsumere, text. singu. in l. 1. §. proinde. ff. de varijs & extra. cognit. glo. in l. 2. in verb. sed præstari. ff. de orig. iur. glo. in d. c. exigit. in verb. volente. Bart. & Dec. in d. l. inuitus. §. vlt. glo. & ibi Doct. in c. 1. de simon. Florent. 2. part. tit. 1. capit. 5. §. 6. Ioan. Maior in 4. sentent. dist. 25. q. 4. quòd si ob publicam vtilitatem quis sit prohibitus exigere, profectò etiam ab sponte soluente accipere non poterit. Hoc etenim probatur in d. §. assessorem. & in d. c. exigit. notat Dec. in d. l. inuitus. §. vlt. idem Regijs constitutionibus constat: quibus iudices, aliíque publica munera obtinentes prohibentur ob publicam vtilitatem exigere aliquid præter salaria, & sportulas consuetas, iuréque definitas: atque eodem modo puniuntur, si ab sponte dantibus acceperint. Interest enim Reipublicæ, iudices, tabelliones, & quoscunq;quoscunque alios, penes quos iustitiæ cultus, & ministerium tractatur, omninò immunes esse à muneribus: vt quidquam etiam à volentibus minimè accipiant: ne iustitia periclitetur, vel precio præsenti, vel spe futuri, etiam spontè præstandi. Non diffiteor in animæ iudicio ab obligatione restituendi excusari eũeum, qui post actũactum peractũperactum aliquid à sponte, & omninò liberè dante receperit, quoties lex humana exigere prohibuit ob quamcunq;quamcunque causam: quod sensit Rip. in tract. de peste. vlt. part. §. de Medicorum, num. 113. tametsi in foro exteriori hæc vltima opinio non admodum congrua sit, nec ita facilè admittenda, quidquid idem Ripa & in hoc casu senserit.

Verùm quo ad Bart. opinionem, si lex in fauorem debitoris etiam creditorem ipsum contrahere prohibuit, in ipsum prohibitionem dirigens: non tantùm iuramentũiuramentum contractui accedens seruandum erit, quod Bart. fatetur: sed & contractus ipse confirmabitur. Etenim iuramento præstito debitor potuit, & visus est renunciare prohibitioni in eius fauorem inductæ: atq;atque hæc renunciatio propter vim iuramenti effectũeffectum habet confirmandi contractum. c. cùm contingat. c. quamuis pactum. de cuius interpretatione modò agimus. Authen. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. nec oberit, quod Bart. adducit ex l. inuitus. §. vlti. quia in hac specie, quam modò examinamus, creditor in fauorẽfauorem principalem debitoris prohibetur accipere: atq;atque ideò virtus iuramenti efficit, vt contractus confirmetur.

Nona conclusio contractus

8

^† à prodigo gestus mininè confirmatur iuramento. Hæc assertio tractata fuit à Bart. obiter in d. l. si quis pro eo. columna penulti. sed ab eodem expressim probata in l. is cui bonis. ff. de verb. obligat. vbi eam tenent Bal. Ang. Paul. Alex. & Ias. quorum potissima est, quia iuramentum præstitũpræstitum à prodigo, iudicio quodammodo caret: atque ideo non tenet, aut saltẽsaltem non potest hunc effectum habere, vt confirmet contractum, quẽquem lex ratione deficientis iudicij improbat. c. & si Christus. de iureiur. & prætereà contrahens cum prodigo certè in mala fide, quasi constituitur, ex eo, quòd contraxerit cum eo, qui ob defectum iudicij & discretionis, contrahere prohibetur. atq;atque ita hæc opinio communis est. secundum Alciat. in dict. c. cùm contingat. nume. 138. Alexand. Iasonem & Ripam in d. l. is cui bonis. numero 57. quo in loco latè quæstionem istam disputauit Ripa. Huc accedit, quòd prodigus, cui bonis interdictum est, furioso æquiparatur. d. l. is cui bonis. l. 1. C. de cura. furiosi. l. Fulcinius. §. adeò. ff. ex quibus caus. in poss. eat. l. is qui. §. diuus. ff. de tutor. & cura. dat. ab his. §. furiosi. Institut. de curator. sic sanè Frederic. consilio 31. eandem opinionem communem sequitur, ac Bertrandus consilio 47. libro 2.

Contrariam sententiam, quòd contractus à prodigo, cui bonis interdictum est, factus iuramento confirmetur, probare conantur Anto. à Butrio, & Imol. in c. cùm contingat. Rom. & Aretin. in d. l. is cui bonis. Capella Tholosana 498. ea quidem ratione, quòd contractus prodigi prohibeatur in eius vtilitatem, & fauorem: ergo iuramento confirmari poterit. Authent. sacramenta puberum. cum his, quæ ad idem solent allegari. Hæc tamen ratio parum vrget. Quia non tantùm prohibetur prodigus contrahere propter eius fauorem, sed & propter defectum iudicij, sicuti furiosus. Etenim in rebus proprijs administrandis qui prodigus est, dubio procul, quo ad hoc iudicio carere videtur. Adducitur & contra communem altera ratio. Nam prodigus adulto curatorem habenti comparatur. l. si curatorem. C. de in integ. rest. Sed adultus etiam curatorẽcuratorem habens iuramento obligatur efficaci quidem obligatione. d. Auth. sacramenta puberum. Igitur & prodigus. Huic argumentationi respondetur facilimè: siquidem prodigus cùm alienat curatoris auctoritate, æquiparatur adulto habenti curatorem. at cùm alienat absque auctoritate curatoris, similis est furioso. Et ideo eius alienatio etiam cum iuramento indiscreta est, & iudicio caret: eáque ratione mirum non est, eam nec tenere, nec confirmari iuramento. Vnde communis opinio verior est. Cui etiāetiam suffragatur, quòd cùm non careat præsumpta fraude is, qui cum prodigo contrahit. l. si quis cùm sci|

p. 286

ret. ff. pro emptore. videtur iuramentũiuramentum ab eo præstitum dolo extortum fuisse: idcirco minimè confirmat contractum. d. c. cùm cōtingatcontingat. cum similibus. Et prætereà contractus à lege prohibitus ratione fraudis præsumptæ non confirmatur iuramento, vt Bartol. explicat, quem alij frequentiori suffragio sequuntur in l. omnes populi. ff. de iustitia & iure. 2. quæstione 3. q. princip. Cardin. Imola, & Panormitanus in dicto c. cùm contingat. argumento l. vlti. C. de non numerata pecunia. quasi dolus, & fraus consensum saltem liberũliberum impediant. præsertim, quia prodigo administratio interdicitur propter faciles, ac admodum frequentes deceptiones, quæ fieri possunt his, qui hoc vitio laborant ex defectu integri iudicij, qui contingit, ac procedit ab ipsa prodigi cupiditate, quæ eius iudicium cæcum reddit: quemadmodum & in hac specie Panormitanus explicat in dicto capitulo. cùm contingat. columna duodecima. versicul. in eo tamen, quod dominus Antonius. quibus tandem effectum est, vt opinio Bartoli æquior, ac verior semper visa fuerit.

§. QVARTVS.

EAndem materiam Bart. examinans proponit aliam conclusionem, quæ iuxta ordinem præscriptum decima est. Contractus, cui nec lex assistit, nec resistit, iuramento confirmatur. Huius conclusionis probatio ea est, quòd in hac specie, nec iuramentũiuramentum ex parte iurantis, nec ex parte illius, cui fit, vllāvllam turpitudinem habeat: nullus etenim quicquam contra legem contrahendo committit: idcirco locus est regulę traditæ in d. c. cùm contingat. quam in tertia conclusione superiùs explicuimus. Quamobrem non video aliquam super hac Bar. sententia tractari controuersiācontrouersiam, quæ ipsam dubiam efficiat: tametsi illationes à Bart. traditæ dubiæ plerisq;plerisque videantur: quas ob id oportet expendere diligentius.

Prima Bart. illatio fit ad intellectum. l. stipulatio ista. §. alteri. ff. de verb. obli. Etenim stipulatio alteri per alterum facta, licèt iure Ciuili effectum non habeat, tamen si iuramentum ei accesserit, valida est: quia eidem ius non resistit, & si non adsistat. hanc opinionem Bar. probat glos. celebris in c. quoties cordis oculus. 1. q. 7. quæ satis in specie vult, iure Canonico, maximè, si accesserit iuramentũiuramentum, stipulationẽstipulationem alteri per alterum factam validam esse. ex cuius glos. verbis duo colliguntur. Primùm, iure Pontificio stipulationem alteri per alterum factam præsenti actionem acquirere. atq;atque ideo licet

1

^† aliàs iure Ciuili confessio facta parte absente, siue in iudicio, siue extra iudicium nōnon valeat, quo ad probationem plenam. l. certum. §. si quis absente. ff. de confess. glos. in c. vlt. eod. tit. vbi Abb. nu. 15. & Doct. cōmunitercommuniter in l. generaliter. C. de non nume. pecuni. tradunt Felin. in c. si cautio. de fide instru. Hippo in Rub. C. de probatio. numer. 89. idem in singul. 202. quo ad semiplenam verò probationem valet, etiam facta extra iudicium. Bar. in l. admonendi. numer. 48. ff. de iureiur. Abb. per tex. ibi in c. vlt. de success. ab intest. idem Abb. nu. 7. Imo. & Fel. nu. 30. in d. c. si cautio. Attamen iure Canonico hæc confessio etiam extra iudicium facta absente parte valida est, & quo ad plenam probationem præiudicat confitenti, etiamsi verba in absentem dirigantur: sic deniq;denique ex d. glos. adnotarunt Anton. & Imol. in dict. cap. si cautio. vbi Felin. num. 27. asserit, hanc opinionem tanquam pluriũplurium auctoritate comprobatam tenendam esse: quam etiam sequitur Hip|

p. 287

po. d. Rub. C. de probatio. nu. 92. & in d. singu. 202. & Alciat. in d. c. cùm contingat. num. 228. fallitur tamen dum requirit, quòd hæc confessio iurata sit. Procedit etenim glos. & communis opinio ab ea deducta, etiāetiam in confessione, quæ iurata non sit. nec id mirum cuiquam videri debet: quia confessio ius nullum tribuit: sed iam inductum probat l. Publia. ff. deposit. & ibi Paul. Cast. Nec tamen omninò deducitur ex d. gloss. quia illa non tractat de confessione, sed de promissione & stipulatione: & præterea loquitur in eo casu, quo verba obligationis diriguntur in præsentem, licèt exequutio in absentem concipiatur.

Ipsa autem conclusio principalis, quæ ex

dicta gloss colligitur: nempe

2

^† iure Canonico validam esse promissionem alteri per alterum factam: recepta quidem est per Antoni. & alios in d. c. si cautio. Bald. in l. illud. C. de sacrosan. ecclesi. quibus accedit ratio glos. in l. 1. ff. de pact. quo in loco gloss. & Bartol. tenent, stipulationem alteri per alterum factam pactum quidem esse, etiam si nudum sit. Sed ex pacto nudo iure Canonico actio oritur. capitulo primo. de pactis. igitur & ex hac stipulatione obligatio, & actio quæritur: atque ita hanc opinionem defendit Fortuni. in dict. l. 1. ff. de pact. numero 23. qui latè eius rationes considerat: eam præcipuè, quæ dictat naturalem obligationem acquiri stipulanti ex hac stipulatione alteri facta: sicuti probat glos. in dict. l. stipulatio ista. §. alteri. in verbo, interest. vbi Bartol. & Doctor. eam sequuntur. idem Bart. in l. cùm lex. & in dicta l. si quis pro eo. colum. penult. ff. de fideiusso. quorum opinio, quo ad hanc rationem, communis est, secundum Iason. in dicto §. alteri. numer. 20. & Fortun. in dicta l. 1. numer. 24. ff. de pact. qui pro hac communi hac item ratione vtitur. Nam stipulationes in hoc ipsum iure Ciuili inuentæ, ac inductæ sunt, vt quis sibi stipuletur, quod eius interfit. l. stipulatio. §. alteri. cum similibus, de verbor. obligationib. &

3

^† ideo inutilem iura ciuilia esse censent stipulationem, quæ alteri per alterum fiat. Hæc verò ratio iure naturali cessat: secundum quod tantùm in pactis, & conuentionibus consideratur, quòd fides data seruetur. Igitur iure naturali, & item iure Canonico stipulatio alteri per alterum facta valida est, & ius stipulanti acquirit: licèt ius Ciuile obligationem ciuilem, & actionem ei negauerit, ne quis stipuletur, quod eius minimè intersit. Multa possent in fauorem huius opinionis adduci, quæ missa facimus: quia omninò expedita non sint, nec admodum vrgeant pro eius probatione. Illud tamen omittendum non est, quod huic disputationi causam dedit: nem pe ratio Bartol. in d. l. si quis pro eo, dum scribit huic stipulationi ius Ciuile, nec adsistere, nec resistere: imò ipsam vires iuris naturalis habere. quod adnotarunt gloss. in dict. §. alteri. in verb. conueniat. gloss. in l. cùm principalis. ff. de regul. iur. & in l. non dubium. in verb. ob id. C. de legib. vbi Bartol. idem Bartol. & Doctor. communiter, teste Iasone ibidem in dict. §. alteri. nume. 16. quibus suffragatur tex. in dict. §. alteri. cum similibus, quibus probatur stipulationem alteri per alterum factam validam esse apposita pœna.

Et tamen

4

^† si stipulatio prædicta esset contra legem, minimè valeret adiectio pœnæ: nam vbi principalis contractus nullus est, & legi contrarius, etiam appositione pœnæ non tenet. l. Seius & Augerius. l. quod de bonis. ff. ad leg. Falcid. l. non dubium. C. de legib. l. vlt. ff. de consti. pecu. c. P. & G. de officio deleg. glos. & Felin. in c. significantibus. col. vlti. eo. titul. vbi etiam hoc notant Abb. Bal. & Barba. Felin. in c. tua. col. 3. de iureiur. idem in c. nobis. de simonia. l. si homo mortuus. l. ita stipulatus. in magna. ff. de verb. obligat. vbi Ripa numer. 36. Alex. consil. 32. lib. 2. & ibi Carol. Molinæ. glos. singul. in l. si patronus. §. patronum. ff. si quid in fraud. patron. Ias. in l. impossibilis. colum. vlti. ff. de verb. obligat. ex quibus deducitur hæc communis sententia, quæ asserit, pœnæ adiectionem nullam esse, vbi & contractus nullus sit, à legéque reprobatus. Vnde maximum signum est, stipulationem alteri per alterum factam non esse lege reprobatam, nec legi resistenti contrariam: quia appositio pœnæ eidem stipulationi accessoria valida est. idem notant gloss. in l. pacta, quæ contra. C. de pact. & in regul. accessorium. de regul. iur. in 6. Innocent. in cap. penult. de pact. Henric. in c. vltim. col. 3. eod. tit.

Sed aduersus hanc communẽcommunem sententiam, quòd stipulatio alteri per alterum facta sit contraria legi resistenti, & omnino nulla, ita vt nec ex ea oriatur naturalis obligatio, probatur iuxta quorundam opinionem in d. §. alteri. dum in eo dicitur, Alteri stipulari nemo potest. Etenim negatiua dictio præposita verbo, potest, præcisam inducit necessitatem, ac significat actum esse impossibilem. glo. celebris in c. 1. de regul. iur. in 6. Abb. in c. 1. notabi. 4. de caus. poss. & propriet. idem in c. 1. 2. notab. de fide instru. Bart. & Doct. communiter secundum Ias. ibi nu. 23. in l. Gallus. in princip. ff. de liber. & posth. latè Andr. Tiraq. post leges connubiales glos. 2. in princip. & nu. 8. Fortuni. in d. l. Gallus. col. 14. Carol. Molin. in consuetu. Parisiens. tit. 1. §. 1. in glos. 3. Corasius in l. 1. col. 2. ff. de verbo. obligat. Alciat. lib. 3. parad. c. 4. idem in l. Nepos Proculo. ff. de verb. signif. Ergo stipulatio ista alteri per alterum facta, nulla omnino est, & iure impossibilis, eóque resistente concepta. Huic verò rationi respondet Bart. in dict. l. cùm lex. ff. de fideiussor. colum. 3. eam esse admittendāadmittendam, quoties lex dictionem negatiuam præmisit verbo, possit, futuri temporis: quasi aliud sit, cùm negatiua fuerit præ|

p. 288

posita verbo, potest, præsentis temporis. Quæ quidem distinctio minimè placet Ias. in d. §. alteri. nu. 17. & in d. l. Gallus. Et meritò: nōnon enim video rationem congruam huius discriminis: maximè quia frequentissimè negatiua præposita verbo, potest, præsentis temporis inducit pręcisam necessitatẽnecessitatem. l. nemo potest. ff. de leg. 1.

Deinde contra communẽcommunem sententiam sunt verba responsionum iuris Ciuilis satis aperta. in l. 1. §. quod seruus. ff. de stipul. seru. ibi, nullius momenti. Et in §. si quis alij. Instit. de inutilib. stipul. & in l. 1. §. 1. ff. de stipulat. seruo. ibi, nihil agit. & in l. ita stipulatus. §. Chrysogonus. ibi, nullam obligationem. ff. de verb. oblig. quibus in locis Iurisconsulti de hac stipulatione tractantes his verbis vtuntur, quæ videntur apertissimè ab ea excludere naturalem obligationem, & ostendere, eam iuri resistenti contrariam esse. Quamobrem, stipulationem istam, de qua disputamus, esse contrariam iuri resistenti contendit Ias. in d. §. alteri. nu. 16. idẽidem Ias. in l. non dubium. C. de legib. col. pen. Nec oberit, si velimus tenere contra communem, ratio, quæ de adiectione pœnæ valida quidem adducta fuit. Siquidem nōnon ex eo valet in hac stipulatione adiectio pœnæ, quòd stipulatio ista non sit contraria iuri resistenti: sed quia ratio iuris Ciuilis denegantis huic stipulationi actionem, & obligationem, deficit, vbi pœna eidem adijcitur. Etenim alteri stipulari nemo potest: quia eius non interest, quod alteri detur. Hæc autem ratio satis deficit, si pœna apponatur stipulationi: nam illa pertinet ad ipsum stipulantem, & ei soluenda est, idcircò valet adiectio pœnæ: licèt stipulatio minimè sit valida, secundum Bal. in dict. l. non dubium. 14. opposit. & ibi Ias. col. pen. Bartol. in l. ita stipulatus, in magna. 12. oppositio. & ibi Rip. nu. 38. ff. de verb. obl. Curti. Iuni. in d. l. pacta quæ contra. C. de pact.

Sic & quòd stipulatio ista nullam producat obligationem naturalem in fauorem quidem stipulantis, tenent Raine. de Forliuio. Cuma. Paul. de Cast. & Alexan. in d. §. alteri. quos ibi Ias. sequitur num. 20. & Cuma. idem in l. 1. ff. de pact. quorum rationes aduersus communem ferè sunt illæ, quas modò adduximus ad probandum huic stipulationi ius resistere. Nec diffiteor quidem ambiguam esse hanc controuersiam, multisq́ue difficilẽdifficilem visam fuisse. Nam & iure Pontificio alteri per alterum stipulationem factam nullam esse, probat text. in capit. quanquam. de vsuris, in 6. vbi probatur, non posse alteri quenquam acquirere, nisi persona publica sit, vt notarius, vel sacerdos parochialis, qua ratione satis deducitur naturalem obligationem, minimè ex hac stipulatione oriri: nam si ea oriretur, profectò iure Pontificio seruanda foret. c. 1. c. qualiter. de pact. cum his, quæ inibi traduntur.

Hanc opinionem, quòd iure Pontificio stipulatio alteri per alterum facta, non habeat maiorem effectum, quàm habet iure Ciuili, veriorem esse censent Panormi. & Felin. num. 23. post Anto. ibi in proœmio Gregoriano. idem Abb. in capit. si cautio. 3. colum. de fide instrumen. & in cap. constitutus. de procurat. & in c. vlt. col. 7. de confess. Ioan. Faber in §. alteri. Institut. de inutili. stipulat. Imola, Roman. Alexand. & Ias. in l. stipulatio ista. §. alteri. nu. 5. Ro man. in Authen. similiter. C. ad leg. Falci. 5. speciali piæ causæ inter contractus. quorum opinio, nisi & in hoc fallor, magis communis est. Quidam tamen, vt ex Felino constat, existimant, iure Canonico esse aduersus promittentem locum remedio Euangelicæ denunciationis, iuxta cap. nouit. de iudic. & id habere locum, quoties verba stipulationis fuerint directa in ipsum stipulantem: licèt exequutionis formula concepta sit in absentem: quo casu loquitur glos. in d. cap. quoties. Eodem modo Alexand. & alij in dict. §. alteri. censent, esse intelligendam eam opinionem, si vera est, quam paulò antè retulimus: nempe, ex stipulatione ista naturalem obligationem oriri. Quibus tandem effectum est, vt satis sit hæc controuersia difficilis, præsertim circa ius PontificiũPontificium, & deinde ad intellectũintellectum legis Regiæ quæ hac in materia solet adduci: idcircò aliquot exponam ad faciliorem huius quæstionis expeditionem.

Primùm existimo

5

^† duplicem esse naturalẽnaturalem obligationem: vnam quidem, quæ insurgit ex honestate, ac debito morali: alteram, quæ ex legis, ac iuris naturalis vinculo oritur. Hæc distinctio colligitur ex Baldo in l. 1. C. de sacrosan. eccles. numer. 55. & Thom. 2. 2. quæstion. 106. articul. 4. 5. & 6. Prior pertinet ad honestam quandam obseruationem, quæ tamen necessaria non est ex vi legis, sed ex vi honestatis moralis. Posterior verò ex vi præcepti legalis necessaria est, nec absque peccati reatu omitti potest: quemadmodum Thomas ipse tradit. Nos item admonuimus hanc distinctionem vtilem admodum esse, in capit. cùm in officijs. de testamentis. numero 10. & in cap. cùm esses. eod. titu. nume. 9. qua ratione effectum est, vt apud ius ipsum Ciuile prior naturalis obligatio effectus aliquot habeat, quippe quæ repetitionem soluti ex errore iuris impediat, secundum Fortun. in l. 1. §. ius naturale. ff. de iustitia & iure. illat. 10. & sufficiens sit ad nouationem. l. 1. ff. de nouationi. atque alios, quos modò exponere non vacat. Posterior autem maiorem vim habet: nam exceptionem, & retentionem inducit: qui effectus maximi censentur à iuris vtriusque interpretibus: atque item in animæ iudicio necessitatem soluendi, & restituendi, omnino imponit sub peccati pœna, quos equidem effectus prior illa obligatio non habet: quem admodum ex his, quæ in specie statim inferam, manifestè |

p. 289

constabit, etenim ad multa hanc primam assertionem prætermitimus.

Secundò est maximè obseruandum, legem

6

^† humanam posse dubio procul quosdam contractus, pacta quædam, & conuentiones ita irritas facere, ac prohibere, vt minimè ex eis oriatur posterior naturalis obligatio, quæ ex debito legali, ac legis vinculo procedit: prout Reipublic. expedire viderint ipsi legumlatores. probatur hæc conclusio. Nam licet ius humanum tollere non possit iura naturalia, quo ad prima principia: scilicet, ratione viuendum est: nec quo ad ea, quæ ex primis principijs necessariò sequuntur, qualia sunt Decalogi præcepta: conclusiones tamen, quæ ex primis principijs iuris naturalis oriuntur, frequentiùs, non tamen in vniuersum, iuris humani dispositioni, qua ex parte id vtile Reipu. & cōmunitaticommunitati sit, submittuntur. Hoc ipsum & ratio naturalis dictat, vt leges humanæ, & hominum instituta mutentur iuxta vtilitatem ipsius humani conuictus. quod tradit Tho. 1. 2. quæst. 54. art. 5. & 2. 2. q. 60. artic. 5. & rursus. 1. 2. q. 96. artic. 4. Ex quo apparet, humanas constitutiones in his, quæ sunt præter ius naturale, id est, quæ necessariò non sequuntur ex primis principijs iuris naturalis, potestatem habere statuendi, quod in Reipub. vtilitatem cessurum sit, siue præcipiendo, siue prohibendo. His accedit, quòd humana lex si ea iusta sit, etiāiam ciuilis obligat, & seruanda est in animæ iudicio, & in diuino tribunali. gl. insignis in c. quæ in ecclesiarum. de constit. cuius rationem, & alia, quæ ad eius comprobationem fuere necessaria, ipse tradidi in d. c. cùm esses. At si lex, quæ contractum prohibet, & ei resistit, iusta est, & in animæ iudicio seruanda, profectò necessariò præmittit, naturalem obligationem iuxta posteriorem sensum non oriri ex eo contractu: nam si ea oriretur in animæ iudicio seruandus foret contractus hic à lege prohibitus. Quod apertissimè repugnat ipsius legis virtuti, & iustitiæ. Deinde, vt ex Thom. colligitur in d. q. 60. art. 5. lex humana, aut est iusta, aut iniusta. si iusta, omninò seruanda est. Si iniusta: non alia quidem ratione iniustitiam habet, quàm quòd sit legi naturali contraria. Igitur humana lex, si ea iusta sit, minimè repugnat, nec est cōtrariacontraria legi naturali: idcircò nequaquam verè dici poterit, eam tollere naturalia iura, nec naturales obligationes: tametsi impediat oriri obligationem istam naturalem quæ efficax sit ad excipiendũexcipiendum, & retinendum, item & ad exequutionem in foro animæ exigendam: diceretur autem iniqua lex, si naturalem obligationem tolleret, quippe quæ iuri naturali refragaretur. Prætereà, aut lex humana potest contractum aliquem prohibere, & ei resistere, aut non. Si potest, eadem quidem impedit naturalem obligationem, ex vinculo consensus oriri: quia consensum illũillum irritum facit in foro exteriori, & interiori, vt superiùs dictum est. Si non potest, tollitur profectò vbique gentium illa vera, & hominum consortio necessaria Reipub. institutio, quæ iuxta tempus & locũlocum debet aliquot conuentiones prohibere, & improbare.

Tertiò hinc constat ex contractu, quem lex prohibet ei resistens, minimè oriri naturalem obligationem. quod not. Bar. in d. l. si quis pro eo. col. pen. & in l. cùm lex. col. 1. ff. de fideiuss. probat text. in l. non dubium. C. de legib. quāquam opinionem latè defendit Fortun. in d. l. velut. col. 7. ff. de iust. & iure.

Quartò, ab eadem radice deducitur, posse contingere contractum aliquem lege humana reprobari, ita, vt ei lex resistat, nec ex eo producatur naturalis obligatio, & tamen ex eodem efficacem naturalem, & ciuilem obligationem oriri in his prouincijs, vbi eadem humana lex statuta non fuerit, potest etenim humanis constitutionibus contractus quidam prohiberi ob vtilitatẽvtilitatem Reip. vel quia ita conueniat ea in prouincia statui, qui tamen cessante lege, aut in alijs prouincijs fieri commodè posset, & factus valeret vtiq;vtique, & haberet obligationem naturalem, & ciuilem. Saltem eam naturalem, quæ ex consensu legibus non improbato sufficiens est: huius rei possunt proponi varia exempla: Apud Hispanos vxor non potest contrahere sine licentia mariti: & si contraxerit, contractus omnino nullus est, eíq;eíque lex Regia, eadémq;eademque iusta resistit: idcircò, nec naturalem producit hic contractus obligationẽobligationem, naturalem inquam in eo sensu, quo efficacem esse diximus, vt naturalis obligatio seruanda sit in animæ iudicio, ac procedat à debito legali. Et tamen hic contractus apud Italos, apud Germanos, atq;atque apud ipsos Hispanos olim ante Regiam constitutionem vim haberet, & effectũeffectum illũillum quidem, qui pactionibus ex legitimo consensu gestis adesse solet, atq;atque naturalem obligationem à legis naturalis vinculo productam: quòd si dixeris, non tolli, nec impediri obligationem istam naturalem per legem Regiam, fateri oportet, apud omnes gentes contractũcontractum istum non producere obligationẽobligationem naturalem, quæ procedat à legis vinculo, quod falsissimũfalsissimum est. Ipse fateor obligationem naturalẽnaturalem, lege humana ꝓprièproprie, nōnon tolli, sed impediri, ne oriatur: cùm ea ꝓducaturproducatur à consensu paciscentium legitimo, id est lege humana minimè reprobato.

Quintò, ex præmissis apparet, maximè referre quid humana lex in his, & alijs conuentionibus discernendis constituerit. Nam si lex ipsa contractui resistat, & eum reprobet, non producitur ex eo naturalis obligatio, quæ vinculo iuris naturalis, & legis fulcitur, tametsi quandoq;quandoque adsit quædam naturalis obligatio, ab honestate morali procedens: text. optim. in d. l. 1. ff. de nouationi. At si lex ipsa humana conuentioni, & contractui non resistat, |

p. 290

nec adsistat: quippe, quæ nec ipsum contractum reprobet, nec expressim approbet ei actionem tribuens, & obligationem: imò quandoq;quandoque expressim eas denegauerit, tunc contractus hic manet destitutus auxilio iuris Ciuilis sub fomento tantùm legis naturalis: atq;atque ideo ex eo oritur naturalis obligatio, non tantùm ea, quæ ad moralem honestatem pertinet, sed & illa, quæ à debito legis producitur.

Sextò patet ex proximè dictis,

7

^† rei dotalis alienationem minimè producere naturalem obligationem Lex etenim iusta, quæ de fundodotali lata est, hunc contractum prohibet, eíq;eíque resistit, nec tantùm denegat actionẽactionem, quod patet in l. 1. ff. de fundo dotali. Quamobrem illa naturalis obligatio, quæ à debito legis procedit, hîc omninò impeditur, & tamẽtamen vbi lex ista lata non foret, valeret quidem hic contractus propter consensum vtriusq;vtriusque contrahentis minimè lege humana impeditum: quòd si dixeris, ex hoc contractu naturalem obligationem oriri ex debito legali, fateri necesse est, alienantem rem dotalem in iudicio animæ teneri ad obseruationem contractus, & esse locum exceptioni, ac retentioni, quæ omnia procul à vero abhorrent, nec iure defendi possunt.

Septimò, hinc deducitur, non esse necessarium, vt contractus lege ciuili prohibitus possit iuramento confirmari, quòd ex eo oriatur naturalis obligatio. Nam & si contractus omninò nullus sit, eíq;eíque lex resistat & impediat oriri obligationem naturalem à debito legis procedentem, nihilominus confirmari poterit iuramento, quem admodum probatur in d. cap. cùm contingat. iuncta proxima illatione. & in hoc c. quamuis pactum. atque ideo etiam non est omnino necessaria probatio. Bart. in d. l. si quis pro eo. dum agens, an stipulatio alteri per alterum iuramento præstito sit valida, vtitur ea ratione, quia ex hac stipulatione absq;absque iuramento nascitur obligatio naturalis.

Octauò, libet ad planiorẽplaniorem eorum, quæ iam præmisimus, intellectum itidẽitidem adnotare, nec eam esse sufficientem argumentationem, quaquis probare conetur,

8

^† naturalem obligationẽobligationem ex debito legali procedere ab aliquo contractu: si scienter facta solutio repetitionem non habeat iuris errore. Nam hunc effectum quandoq;quandoque operatur naturalis obligatio ab honestate morali procedens: quod probatur in l. si pœnæ causa. ff. de condict. indebit. Etenim in §. præcedenti diximus, liberatum à solutione pecuniæ, quam soluere alioqui tenebatur, causa pœnæ, & ad punitionem creditoris, minimè teneri in animæ iudicio naturaliter ex debito legali ad illius pecuniæ solutionem: & tamen si soluat, non poterit condictione indebiti repetere. text. in d. l. si pœnæ causa. Hic enim effectus procedit ab obligatione quadam naturali, quæ pertinet ad moralem honestatem. Sic & in eo, qui alteri remunerationis causa tenetur moraliter obligatione naturali ad antidora, sicuti in dict. capitul. cum in officijs, de testamen. probauimus. Eadem ratione constat intellectus ad l. 1. l. error. C. ad l. Falcid. cum his, quæ notantur in l. 1. ff. de condict. indebit. quibus satis manifestum fit, hæredem soluentem integra legata errore iuris non retenta Falcidia, minimè posse quartam repetere, id enim procedit propter illam naturalem obligationem, quæ ab honestate morali procedit, quo plenior fides erga testatoris voluntatem seruetur. dict. l. 1. C. ad legem Falcid. Nec enim hæres tenetur naturali obligatione, quæ ex debito legali oritur, integra legata soluere, non retenta Falcidia. Cùm eum lex ipsa liberum efficiat à quarta, quæ lege iusta permittente per hæredem retineri potest, & poterat olim etiāetiam testatore prohibente Falcidíam detrahi, sicuti iuris est apertissimi: ita quidem quòd nec pœna adiecta prohibitioni valida foret. l. quod de bonis. §. 1. ff. ad l. Falcid. ex quibus duo subinfero, primùm, legem ciuilem permittentem Falcidiam, & prohibentem, ne testator eam vetaret, huic testatoris prohibitioni resistere. quod not. glos. in d. l. stipulatio ista. §. alteri. in verb. conueniat. quicquid ibi Ias. num. 18. dixerit. Secundum, quòd olim etiam testatore prohibente deductionem Falcidiæ, hæres minimè tenebatur naturaliter obligatione debiti legalis legata integra soluere, non deducta Falcidia, licèt Ias. in d. num. 18. contrarium notauerit: & idem in l. cùm quis. post gl. ibi. C. de iuris & fact. ignorantia. Est enim falsa Iasonis opinio, vel intelligenda de naturali obligatione, quæ ab honestate morali procedit. Et sanè si verum esset, legem humanam in hoc casu non resistere prohibitioni Falcidiæ, dubio procul daretur naturalis obligatio legalis vinculi. Quòd si ea detur, necessariò sequitur, hæredem in animæ iudicio non posse Falcidiam olim retinere, ea prohibita per testatorem: posséque legatarios iure Falcidiæ prohibitæ retentione vti. Quorum posterius falsum est, etiam in iudicio exteriori, nisi hæres iuris errore legata integra soluerit. Prius verò itidem est à veritate admodum alienum: cùm auctoritate legis iustæ legatarij à Falcidia excludantur, & hæres eam possit retinere. Deinde si hæres naturaliter teneretur debito legali soluere integra legata prohibita Falcidia per testatorem, profectò non posset eam quantitatem, quam per errorem facti soluisset, repetere nec in foro exteriori: cùm legatarij habeant exceptionem, ac retentionem ex dicta naturali obligatione, nec in animæ iudicio: & tamen falsum id est: quia si soluit hæres errore facti, existimans bona hæreditaria integris legatis soluendis sufficere, posset repetere, secundum communem in dicta l. error. est & aliud huius illationis & conclusionis ex|

p. 291

emplum pium in hærede soluente legata, ex minùs solenni testamento: illa etenim si soluerit per errorem iuris, repetere non poterit. l. fideicommissum. C. de condict. indebit. gloss. Bartol. & Doctor. in dicta l. cùm quis. C. de iuris & fact. ignor. gloss. in l. 1. ff. de condictione indeb. optimus textus, in l. vltima. C. ad legem Falcidiam. Quibus in locis communium consensu probatur, ex minùs solenni testamento naturalem obligationem oriri. Hæc verò naturalis obligatio solùm procedit à morali honestate, secundum quam deferendum est voluntati testatoris, iuxta l. 1. C. ad legem Falcid. atque ideo repetitionem impedit soluti per iuris errorem. Non tamen hæc est naturalis obligatio debiti legalis, quæ retentionem & exceptionem habeat: & quæ omnino cogat in animæ iudicio ad solutionem: sicuti nos latiùs probauimus in dicto capitul. cùm esses. de testament.

Nonò, præmittendũpræmittendum est, hanc

9

^† stipulationem alteri per alterum factam posse variè concipi. Nam si ita formula concepta sit, vt nomine absentis quis stipuletur, fiátque tota stipulatio absentis nomine, tunc sanè stipulatio valet, nec ista prohibetur in dicto §. alteri. quemadmodum voluerunt gloss. & Docto. per textum ibi in l. huiusmodi. ff. de legat. 1. gloss. in §. alteri. Institut. de inutilib. stipulat. & in l. penulti. ff. de negot. gest. & in l. quæcunque gerimus. ff. de action. & obligation. ex quibus illud apertè colligitur, hanc stipulationem validam esse, etiam nullo præcedente mandato: tenebitúrque hic stipulator post ratihabitionem absentis ei actiones cedere: quod probatur in dicta l. penulti. & est hæc opinio communis, vt constat ex Iasone in dicto §. alteri. sub l. stipulatio ista. numero 11. cui addenda sunt, quæ ipse notaui lib. 1. Variarum Resolut. capitu. 14. numer. 13. Quandoque stipulatio concipitur simpliciter verbis principalibus directis in personam stipulantis, hunc in modum: Promittis mihi dare Titio centum? Et in hac specie intelligenda sunt iuris Ciuilis responsa, quæ de stipulatione ista tractauerunt: ídque multis necessarò probatur. Siquidem vbi verba obligationis in absentem diriguntur, præsens nec dicitur stipulator, nec dicitur stipulari. Deinde in prædictis iuris ciuilis responsis, maximè in d. l. stipulatio ista. §. alteri. & in d. §. alteri. de inutilib. stipula. hæc stipulatio improbatur eo, quòd ipsius stipulantis nihil intersit, non autem ex defectu formulæ conceptæ. Qua ratione foret reprobanda, si verba ipsius promissionis non dirigerentur in præsentem. text. in d. l. stipulatio ista. §. si quis insulam. & est ab omnibus receptum. præsertim, quia glos. in d. §. alteri. & in l. 1. ff. de pactis. in verb. in idem. has Iurisconsultorum auctoritates ita intellexere, vt verba promissionis in præsentem dirigantur, exequutionis autem in absentem. Idcircò ea, quæ de stipulatione alteri per alterum facta dicta fuere, necessariò intelligenda sunt, siue quo ad Ius Canonicum, siue quo ad Ciuile, in ea specie, qua verba promissionis in præsentem diriguntur.

Tertiò, potest contingere, ꝙquod verba ipsius ꝓmissionispromissionis in absentem dirigantur: & in hoc casu nihil curandum est de iuris Ciuilis responsis, quibus agitur, neminem alteri posse stipulari: aut sanè, & in hac specie receptis Iurisconsultorum sententijs, dicendum erit, hanc stipulationem omnino nullam esse, nec aliquem habere effectum: cùm omnes ferè Iuris vtriusque interpretes naturalem obligationem, & iuris Pontificij æquitatem huic negauerint, atque senserint legem ei resistere: quod ex præmissis apparet. Potiùs forsan dicetur hæc promissio acceptilatio: de qua paulò pòst agemus. Nam & gloss. in d. c. quoties cordis oculis. præmittit in ea stipulatione, cui vires iure Pontificio tribui contendit, verba in ipsum præsentem, quo ad obligationem, esse directa.

Decimò, vt ad propositam quæstionem accedamus, ipse opinor iure Pontificio, alteri per alterum posse stipulari verbis promissionis in præsentem directis, secundum auctoritatem gloss & eorum, qui eam sequuntur in dict. capitul. quoties cordis oculis. Ea prætereà ratione, quòd iure Canonico ex pacto nudo actio oriatur. cap. 1. de pact. atque ideo ob eandem æquitatem hæc stipulatio erit Iure Pontificio admittenda in hoc sensu, vt valida sit, & sequuta absentis acceptatione, eiúsque præstito consensu teneatur præsens stipulator ei actionem cedere. Sic etenim intelligo gloss. in d. c. quoties. ex his, quæ ipse adnotaui in d. c. 14. lib. 1. Variarum Resolut. nu. 13. idemq́;idemque & iure Regio respondendum erit propter l. 3. ti. 8. libr. 3. ordin. Nec quicquam oberit decisio tex. in c. quanquāquanquam. de vsu. in 6. quicquid enim alij responderint, ille text. exigit ad cautionem absentis publicam personam, vt absenti sequuta ratihabitione, aut acceptatione actio competat, & acquiratur sine cessione: sicuti de notario tradidimus in dicto capitulo 14. numer. 13. vnde iuxta opinionem istam non tantùm denunciatio Euangelica est admittenda, sed & actio aduersus eum, qui alteri per alterum promisit.

Vndecimò, hac in eadem controuersia opinamur,

10

^† ius Ciuile nec adsistere, nec resistere huic stipulationi, quæ alteri per alterum fit: quod, vt iam tradidimus, communi ferè omnium iudicio definitum est. Cui minimè oberunt, quæ aduersus hanc sententiam adducta fuere: ea etenim procedunt, quo ad ciuilem obligationem, non quo ad naturalem: siquidẽsiquidem ne ciuilis actio, & ne obligatio ciuilis oriantur & dentur, verum est, ius Ciuile hanc stipulationem prohibere: & quo ad effectus ciuiles actionis & obligationis, sicuti Fortu. expli|

p. 292

cat in d. l. 1. ff. de pactis. nu. 25. Huic sanè responsioni plurimum adstipulatur, ꝙquod dictio, potest, præmissa negatione non semper præcisam inducit necessitatem, nec tollit omnem potentiam, imò secundum subiectam materiam est intelligenda. tex. optimus in c. quanto. & ibi Abb. & Felin. de præsumptio. & in c. literas. de resti. spol. Sic licet in l. obligari. ff. de auctor. tutor. dictum sit, pupillum non posse obligari sine tutoris auctoritate, intelligitur tamen de obligatione ciuili, & legali, quo ad debitum præcisum: non tamen de naturali: nam quo ad eam, pupillus proximus pubertati obligatur. l. prima. ff. de nouatio. Sic quāuisquamuis ius ciuile dictet, neminem posse alteri stipulari, poterit ea negatiua oratio procedere, quo ad obligationem ciuilem, de qua lex ipsa tractat: non de obligatione naturali, quæ ex pacto nudo oritur: & quæ lege non resistente iustissima est. Denique hæc responsio colligitur ex his, quæ tradiderunt Ias. numero 23. & Fortuni. columna decimaoctaua, in dicta l. Gallus. in principio. Carol. Molinæ. in consuetu. Parisi. titu. 1. §. 1. in glos. 3. in princip. Deci. in l. pacta, quæ contra. C. de pact. col. 2. Ioan. Corasi. in l. si intercedat. §. si vsusfructus. ff. de seruitut. ad finem. Quibus in locis expenditur vis, & potestas huius orationis non potest. Non me latet, hanc vndecimam conclusionem satis dubiam esse, & fortassis posse facilius iure probari, & defendi ius ipsum ciuile resistere huic stipulationi, quæ alteri per alterum fiat: qua præmissa opinione, & illud constabit, ex ea promissione minimè deduci naturalẽnaturalem obligationem, quæ ad legale debitum pertineat: atque ideo nec iure Canonico eam stipulationem validam esse, cùm ei deficiat naturalis illa obligatio, à qua iuris Pontificij æquitas de pacto nudo ꝓceditprocedit: sitq́;sitque maximũmaximum inter hæc duo discrimen: siquidem pacto nudo lex ciuilis nec adsistit, nec resistit, tantùm actionem & obligationem ciuiles denegat. Attamen propter rei ambiguitatem lectoribus proponimus tutiores assertiones, ne tot auctoribus refragemur, nihilominus quid hac de re senserimus eidem significantes, quò lector ipse possit expendere, quàm inuiti, quandoq;quandoque receptis iam diu opinionibus accedamus: quod verò attinet ad legem 1. ff. de nouatio. existimo legem ciuilem resistere obligationi pupilli absque tutoris auctoritate: & ideo etiam si is sit proximus pubertati, nōnon oriri naturalem obligationem, quæ procedat à debito legali, & habeat ius excipiendi, ac retinendi, sitq́ue in animæ iudicio efficax: adest tamen huic contractui naturalis quædam obligatio, quæ ad moralem honestatem pertinet, cui competunt effectus nouationis, de quo in d. l. 1. & non repetendi solutum scienter per errorem iuris. l. si pœnæ causa. ff. de condi. inde. l. fideicommissum. C. eo. tit.

Duodecimò, ex suprà scriptis consentaneũconsentaneum est, oriri naturalem istam obligationẽobligationem, quæ ad honestatẽhonestatem pertineat ex promissione, & stipulatione alteri per alterũalterum facta. Qua ratione hęc stipulatio illos effectus habebit, quos habet naturalis obligatio ad moralem honestatem pertinens: nec in hac conclusione iure poterit controuerti, etiāetiam si sequamur opiniones communi omnium iudicio contrarias, quarum paulò antè meminimus.

Decimotertiò, inspectis communibus sententijs, & his, quæ maiori interpretum suffragio receptæ sunt, apparet adhuc oriri naturalem obligationem debiti legalis ex stipulatione ista, quæ alteri per alterũalterum fit: cuius opinionis authores hîc omittimus, quia superiùs eorum mentionem fecimus: maximè est hæc conclusio vera in his regnis, propter l. 3. tit. 8. lib. 3. ordinat.

Decimoquartò, vtcunq;vtcunque de his, quæ in pręmissam disputationem inciderunt, mihi verissima videtur opinio Bar. existimantis

11

^† hāchanc stipulationem, quæ alteri per alterum fit, validam esse, etiam iure ciuili, si iuramentum accesserit: non enim est prohibita fauore publico, nec iuramentum ex parte iurantis, nec ex parte eius, cui iuratur, est illicitum, cùm possit seruari vtrinque, sine dispendio salutis æternæ: sed eidem stipulationi lex ciuilis, vel resistit, vel non assistit, quia stipulantis minimè quicquam intersit. Quæ quidem ratio religione iuramenti deficere quodammodo videtur, propter diuini nominis intercessionem. Sic denique Bart. conclusio communis est, eam etenim tenuerunt gloss. in d. c. quoties cordis oculus. 1. q. 7. Bald. in l. nam & posteà. §. iusiurandum. ff. de iureiur. Anto. & Imola in dict. cap. cùm contingat. Alexan. & Iason. in dict. §. alteri. nume. 4. Abb. in Proœmio Gregor. numer. 25. quorum opinionem fatetur communem esse Andre. Alciat. in d. cap. cùm contingat. nume. 221. licèt ipse, & Panor. ibi de hac sententia dubitauerint, & contrarium tenuerunt Rom. in consi. 440. col. vlti. Ioan. Faber in §. si quis alij. Instit. de inutilib. stipul. col. 4. Bald. sibi contrarius in d. c. cùm contingat. conclu. 5. atq;atque ita Philip. Corne. in d. Auth. sacramenta puberum. nu. 35. multa aduersus communem conatur adducere, quæ cessant, si ad amussim examinentur hoc in §. prænotata. Nec enim vbi agitur de obseruando iuramento, attendimus intersit quicquam, vel non ipsius cui iuratum est. tex. celebris in cap. debitores. de iureiurand. Et præterea cùm ex iuramento obligatio oriatur, sicuti in hac prima huius relectionis parte admonuimus, §. 2. satis probatur, stipulationem istam iuramento confirmari, & validam esse. Quam sententiam in eo sensu accipimus, vt sequuta absentis acceptatione cedenda sit ei actio per stipulantẽstipulantem, quod & paulò antè de iure Pontificio obseruandum esse diximus. Hæc de prima Bart. illatione.

p. 293

Secundo loco Bartol. infert ad pactum nudum, quod licet iure Ciuili sit viribus equidẽequidem efficacibus ad agendum destitutum, tamen si iuratum sit, vires ad agendum habeat. Cui sanè illationi aliquot item prænotanda sunt. Atque erit hæc illatio vndecima principalis conclusio.

Primùm, pactum

12

^† nudum id dici, cui præter consensum, & conuentionem nihil extrinsecùs accedit. Quasi ea pactio, quæ in proprium, & speciale nomẽnomen contractus minimè transierit, nec aliquod extrinsecùs fomentum acceperit, nuda sit. l. iuris gentium. §. sed cùm nulla. Et in princip. & in §. quinimò. ff. de pact. idcircò pacta nuda apud Iurisconsultos dicuntur pacta conuenta. d. l. iuris gentium. §. prætor ait. & l. pacta conuenta. ff. de contrahen. emptio. Cicero lib. 2. ad Herennium, & lib. 2. de Inuentione: sunt enim, inquit, pacta, quæ legibus seruanda sunt, sunt idem pacta, quæ sine legibus obseruantur ex conuentu, quæ iuri præstare dicuntur. Hæc Cicero, qui ea pacta iuri præstare dixit, quæ nuda sunt, & licet ius Ciuile negauerit eis actionem, prætor tamen per exceptionẽexceptionem ea defendit. Optimus ad hæc tex. in l. si tibi. C. locat. tradunt Bart. & alij in dict. l. iuris gentium. §. igitur nuda. Salic. in l. legem. C. de pact. Ioannes Coras. in lib. 1. Miscellane. capitulo primo. Sic & conuentiones, quę proprium, atque speciale nomen non habent, pacta propriè dicuntur: atque in dubio appellatione pacti de conuento, & sic de nudo intelligendum est, secundum Bald. & Dec. post alios in Rub. C. de pac. vbi Andr. Alci. hanc opinionem scribit communẽcommunem esse. Dicuntur hæc pacta nuda, per metaphoram, quia simplicia omníque legum auxilio, viribúsque sint destituta. His autem solent extrinsecus multa accedere, quæ hanc nuditatem tollunt: nempe, verborum solennis forma, id est, stipulatio, rei traditio, causæ expressio: vt causa donationis, aut alicuius rei agendæ, aut contractus aliquis præcedens, cui pactum nudum ipsum ex conuentu tantùm accesserit. Ex quibus actio vtroque iure datur, & oritur similiter obligatione ciuili constituta: quod latè explicat glo. in dicto §. igitur nuda. & ibi Doct. Panor. in cap. 1. de pac. col. 2. quibus in locis hæc traditur materia.

Secundò principaliter constituendum est, iure

13

^† Ciuili ex pacto nudo, nec nasci ciuilem obligationem, nec itidem actionem ciuilem dari. l. iuris gentium. §. sed cum nulla. versi. igitur nuda pactio obligationem non parit. ff. de pact. cuius loci auctoritate, iam diu est hæc opinio recepta. Rationem autem huic iuris Ciuilis responsioni conantur quidam aptare ex eo, quòd lex ciuilis præsumat animo indeliberato, & ex leuitate pactum istud nudum processisse: atque ideo noluit ius Ciuile ei actionem dare. l. sciendum. §. ea autem. ff. de ædilit. edicto. Huius rationis post alios meminit Alexand. Imolens. in Rubric. ff. de verb. oblig. eritq́;eritque hæc præsumptio Iuris, & de iure: quia lex ciuilis super hac præsumptione statuit denegans actionẽactionem. d. §. sed cùm nulla. qua ratione adhuc actio minimè dabitur, etiamsi constiterit, deliberato animo pactũpactum conuentum fuisse iuxta communem omnium sententiam. Verùm huic rationi plura obstant. Primùm quidem, quòd isthæc præsumptio constituatur, & colligatur à Iure Ciuili ad denegandam actionem: contraria verò, nempè animi deliberati ab ipso prætore ad exceptionem, retentionẽretentionem, & alios similes effectus, vt constat ex dicto §. sed cùm nulla. Sed tamen id mirum videri non debet: quandoque etenim præsumptio datur à iure, quo ad vnum effectum, non tamen quo ad alium: sicuti colligitur ex notatis in c. afferte. de præsumptionib. præsumitur equidem delictũdelictum, quo ad pœnam extraordinariam, nōnon tamen quo ad ordinariam. Nec item inconuenit ex eodem facto aliquid præsumi iure Pontificio, quod non præsumatur iure Cæsareo: imò contrarium potiùs. Ius Ciuile ex cohabitatione maris & fœminæ, data æqualitate matrimonium præsumit. lege in liberæ. ff. de ritu nuptiarum. non sic ius Canonicum, quod ex ea cohabitatione præsumit fornicationem. c. 1. 30. q. 5. cuius discriminis nos meminimus in Epitome de sponsalib. 2. part. cap. 1. nume. 5. Adhuc tamen hæc ratio Alexand. & aliorum minimè satisfacit: quippe quæ conuinceret, si vera foret, actionem iure Ciuili dari ex pacto nudo, vbi per paciscentis confessionem constaret animus deliberatus, cùm præsumptio iuris, & de iure in contrarium admittat confessionem illius, pro quo præsumitur, secundum communem in cap. is qui fidem. de sponsalib. gl. in Auth. de æqualit. doti. §. aliud. versi. scribat. & in l. in contractibus. vers. nullo modo. C. de non numerat. pecunia. & verè, si communi omnium sententiæ standum est, & ipsis quidẽquidem iuris Ciuilis responsis, planè dicendum erit, etiam in hoc casu actionem ex pacto nudo minimè dari, nec obligationem ciuilem oriri: præsertim ratio Alexan. ex eo deficit, quòd ius ipsum Ciuile fatetur ex pacto nudo oriri, naturalem obligationem debiti quidem legalis ad retinendum, ad excipiendum, & compensandum. Quæ profectò minimè oriretur præsumptione constituta, non deliberatæ promissionis. Nam prætor ipse aduersus iuris Ciuilis præsumptionem, non defenderet pacta nuda ratione consensus minùs perfecti, non præmissa animi integra deliberatione: Imò præsumpta leuitate quadāquadam, quo casu, si de hoc constet, nec iure Pontificio, nec in animæ iudicio pacta nuda seruanda sunt, cùm deficiat consensus ad conuentionem necessarius. l. 1. ff. de pactis.

Quidam autẽautem aduersus communem opinan|

p. 294

tur, etiam iure Ciuili, ex pacto nudo obligationem ciuilem nasci, & actionem competere, ídque probare conantur: primò, quia in materia peccati adhuc in foro ciuili standum est iuri Pontificio, quo datur ex pacto nudo actio, non Ciuili. c. vlt. de præscript. c. nouit. de iudic. at in obseruandis pactis nudis agitur de peccato mortali, quod committitur ab eo, qui pactum nudum violat. glos. communiter recepta in d. c. 1. de pact. vbi Fortuni. non semel hanc opinionem tenet, quam fatetur communem esse Andr. ab Exea. de pact. num. 374. aliquot friuolas rationes aduersum eam inducens, qui tamen à nume. 35. multa tradit in fauorem communis sententiæ, cui palàm suffragatur ratio naturalis obligationis à debito legali procedens, quæ cogit præcisè ad pacti nudi obseruationem in animæ iudicio, cùm iure naturali teneatur quis eidem pacto stare. Igitur & in foro seculari apud iudices laicos non est actio neganda ex pacto nudo agendi. Huic rationi respondetur, verum esse, iuri Pontificio in vtroque foro standum esse, quando tractatur, an aliquid sit permittendum approbatione quadam: nam si Ius Canonicum id prohibeat ea ratione, quòd peccatum sit, Ius Ciuile non poterit id permittere, & si permiserit iuri Pontificio cedere debet. At in præsenti tractatu pacti nudi, non permittit Ius Ciuile approbatione quadam, quòd promissor licitè retineat quantitatem, aut rem pacto nudo promissam, nec admittit. peccatũpeccatum illud, quod ipse promissor commiserit peccatum ipsum effringens. Quid ergo Ius Ciuile hac in re statuit? profectò id explicabitur ad rationem huius propositæ quæstionis. Ius etenim Ciuile, etiam si prætor pacta nuda per exceptionem, retentionem, & compensationem defenderit ex æquitate iuris naturalis, noluit actionem pactis nudis ciuilem tribuere: imò eam negauit ad vtilitatem Reipublicæ, vt tot lites, quæ ratione pactorum simplicium contingere frequentissimè possent, foris cederent, & ab his exterminarentur: hoc palàm est ex ipsis Iurisconsultorum responsis, multáque similia exempla possunt huic negotio aptari, maximè illud, quod ex tractatu l. secund. C. de rescind. vendi. obuium est, & singulare. Etenim licet decepto vltra iusti precij dimidiam, teneatur alter læsionem illam resarcire in animæ iudicio sub peccati mortalis reatu, & culpa: lex tamen ciuilis actionem decepto negauit ad huius læsionis reparationem: qua de re nos multa tradidimus libro secundo Variarum Resoluti. capit. 4 nume. 11. Deinde & his accedit, quòd fornicatio simplex, atque itẽitem ea, quæ in publicis lupanaribus exercetur, peccatum est mortale: & tamen nec lex ciuilis, nec Pontificia huic malo medetur, nec eam punire curat: quod in Epitome in quartum explicuimus. 1. parte, capit. 3. num. 9. Sic & licet quis quandoque teneatur sub peccati mortalis culpa benefacienti remunerari, attamen humana lex ciuilis, nullam actionem aduersus ingratum dedit ad hanc remunerationem, nec ea iure competit: sicuti meminimus in c. cùm in officijs. de testam. Hæc sanè sunt, quæ possunt comprobare similitudine quadam rationem istam, quam exposuimus, ad humanas ac ciuiles leges pacto nudo negantes actionem. Vnde manifestè errare videtur Andr. Alciat. in Rub. ff. de verb. obligat. nume. 13. & lib. 5. parad. cap. 5. dum scribit, ex pacto nudo iure etiam Ciuili actionem oriri in his casibus, quibus eiusdem pacti violatio mortalem culpam habet. Falsa siquidem est hæc opinio ex præmissis.

Secundò, aduersus communem Fortun. in dict. capit. 1. num. 10. alia vtitur ratione, existimans adhuc iure Ciuili post iuris Canonici statuta, ex pacto nudo actionem dari. Nam si quid omissum sit iure Ciuili, standum est in eo iuri Pontificio: quemadmodum communi sententia traditum est in capitul. cleric. de iudic. cap. 1. de noui oper. nuncia. Authen. quomodo oporteat Episcopos. collat. 7. in princi. Sed licet iure Ciuili omissus sit casus pacti nudi, cui actionem dari iura ciuilia omiserunt, ius tamen Canonicum palàm eidem actionem dedit: igitur actio in foro Cæsareo pacto nudo competit. Sed hæc ratio manifestè deficit, quippe quæ falsum præmittat: cùm hic casus non sit à iure Ciuili omissus, imò expressim decisus: siquidem in dicto §. sed cùm nulla. responsum est, nudam conuentionem minimè parere actionem ciuilem. Etenim si ius Ciuile actionem dedisset pactis solennibus, omittens pacta nuda, potuisset dici, hunc casum omissum fuisse: at cùm palàm responderint Iurisconsulti, pacta nuda non habere actionem ciuilem: sequitur statim, non esse hunc casum omissum, sed omnino decisum.

Tertiò, nihilominus, quòd iure Ciuili pactum nudũnudum actionem producat, probatur hac argumentatione. Pactum nudum præsumitur animo donandi conceptum, & itidem donationis causa. l. Campanus. ff. de operis libert. vbi constat, quòd qui sciens, se non teneri, promittit centum alteri, donasse videatur. Sicuti ex eo loco adnotarunt Abb. in capitul. si cautio 3. columna, de fide instrumen. glos. in l. 2. §. circa. ff. de doli exceptio. Ias. in §. si minùs. numero 8. de action. idem Iason. in l. iurisgentium. §. sed cùm nulla. ff. de pactis. numero 28. donatio autem hodie fieri potest pacto nudo. l. si quis argentum. §. vltim. C. de donat. Ergo quodlibet pactum nudum iure Ciuili producit actionem. Huic argumentationi respondetur, donationem tunc præsumi ex promissione scienter facta, quando ea fit per solennem stipulationem, secundum Paul. |

p. 295

de Castro. in dicto §. sed cùm nulla. vbi Iaso. refert alios idem tenentes: non autem, vbi facta fuerit per pactum nudum. Et præterea d. l. si quis argentum. obtinet in donatione vera, nōnon in præsumpta, qualis est ista, ne dentur duo specialia in vna, & eadem re, aduersus l. 1. C. de dotis promiss. Sic deniq;denique fit, vt iuris sit constitutissimum, lege Ciuili actionem pacto nudo negari: idq́ue fieri potuit, cùm actiones Iure Ciuili fuerint inductæ. l. 2. §. ex actis. ff. de origine iur.

Tertiò, hoc in tractatu constituendum est, Iure

14

^† Pontificio pactum nudum actionem efficacem ad exigendum producere. tex. est ita omnium consensu intellectus in dicto capit. 1. de pactis. quam illius capitis interpretationem Fortuni. in eius relectione omnium latissimè defendit aduersus aliquot rationes, quæ solent adduci in contrarium, maximè per Felin. in dicto capit. 1. & Iaso. in dicto §. sed cùm nulla. Quibus illud est obiter adijciendum, quo ad apertiorem intellectum eorum, quæ ab ipsis tradita fuêre, nempe, pactum nudum Iure Canonico actionem producere, si causam expressam habeat: alioqui pactum nudum à causa etiam Iure Pontificio actionem minimè producit: secundum Abb. in capit. si cautio. colum. 2. de fide instrument. Bald. in l. si de diuisione. ad finem. C. famil. herciscun. Felin. in dicto capit. 1. de pact. colum. vlti. Fortun. inibi numero 34. & Ias. in dicto §. sed cùm nulla. 3. colum. text. optimus in dicto capit. si cautio. Et probatur ratione: nam pactum nudum Iure Canonico non habet maiorem vim, quàm habeat stipulatio Iure Ciuili: sed stipulatio sine causa non habet actionem quo ad effectum. l. 2. §. circa. ff. de doli exceptio. igitur nec pactum nudum. Deinde promissio nuda ab expressione causæ, si promissor sciebat se nulla ex causa debere, donatio præsumitur, modò probetur hæc scientia: si verò constet ipsum promittentem credidisse causam subesse, quæ non inerat, aut simus in dubio, an ita crediderit, vel ne, præsumitur promissio indeliberata, & emissa absque animo donandi & obligationis, ioco potiùs quàm seriò: atque ideò etiam Iure Canonico non obligat, nec Iure Naturali, nec Regio, quia deficit consensus. quod in dicto capit. si cautio. frequentissimo omnium consensu explicatur: maximè per Abb. quamobrem plurimùm est aduertendum, an donatio in his promissionibus, & pactis nudis aut simplicibus præsumatur. de quo latè Ias. in dicto §. sed cùm nulla. 2. colum. idem Iaso. in l. tale pactum. in principio. 2. colu. ff. de pactis. & in l. diuortio. ff. de verb. obligat. Bal. & Ias. in l. sicut. C. de repud. hæred. Hippo. in l. 1. §. præterea. ff. de quæstion. numero 93. idem in Rubric. de fideiusso. numero 45. Fortuni. in dicto c. 1. de pactis. numero 34. Deci. in consil. 682. num. 4. latè Barbat. in l. generaliter. colum. 15. ff. de verbo. obligationibus. Feli. item in dicto capit. si cautio. quod si verum est, Iure Pontificio pactum nudum à causa actionem non producere, parum, aut sanè nihil refert, & conducit asseuerare, Iure Canonico pacta nuda producere actionem, cùm, si causam habeant, iam non nuda, sed vestita sunt, vt interim loquendi formula vtar. Nihilominùs non obstat hęc consideratio: etenim etsi verum sit, pacta nuda ab expressione causę nec Iure Canonico actionem producere, & vtroque Iure Ciuili etiam pacta habere actionem ex adiectione causæ, constat discrimen maximum inter Iura Pontificia & Ciuilia, quia Iure Ciuili tunc demum pactum alioqui nudum fomentum à causa recipit, cùm eius sit effectus sequutus, non ex simplici tantùm eius appositione: & sic fouetur pactum nudum ab effectu causæ, dicta l. iuris gentium. §. sed etsi. & §. & ideò. vt si tibi dem pallium, vt eas pro me Romam, vt des mihi equum: hoc casu Iure Ciuili actio oritur, at si absque exequutione simpliciter adijciatur causa in hunc modum, dabo tibi centum, vt eas pro me Romam: ex hoc pacto Iure Ciuili actio non oritur, bene tamen Iure Pontificio: sicuti explicat Fortun. in dicto capit. 1. de pactis. numero 34. Erit & aliud huius distinctionis exemplum. Nam Iure Canonico actio oritur, si quis ita promiserit: Promitto donare centum: est etenim hæc promissio nuda donationis, non donatio: sed tamen Iure Pontificum actio ex ea oritur, secundum Abb. in dicto capit. si cautio. 2. colum. argu. capit. 1. de donationibus. Iure autem Ciuili ante. lege, si quis argentum. §. vltim. C. de donationibus. non habebat nec producebat actionem. Bartol. & communis in dicta l. iuris gentium. in princi. ff. de pact. Iaso. in §. in personam. de actionib. nu. 60. Est item & exemplum non incongruum, si quis sciens se nihil alteri debere, centum ei promittat: est namq;namque tunc causa donationis præsumpta: Iure autem Canonico actio ex hac donatione præsumpta oritur, licet pacto nudo concepta, non sic Iure Ciuili. Siquidem Iure Pontificio non contingunt hîc duo specialia, cùm Iure Canonico ex pacto nudo donationis regulariter actio constituta sit: atq;atque ita hoc exemplum collegimus ex Felin. in dicto capit. 1. de pactis. licet Fortu. inibi num. 34. existimet, etiam Iure Ciuili in hac specie dari actionem.

Quartò, principaliter est hîc adnotandum

15

^† Iure Pontificio actionem oriri, & dari ex pollicitatione, quæ est vnius promissio absenti, non præsenti facta. Hæc conclusio probatur secundum Abb. ibi in capit. qualiter. de pactis. dum Diui Gregorij responsio transscripta ex libro 8. Epistola. Epistol. 38. generalis est. ad idem est optimus text. in capit. iuramenti. 22. quæstio. 5. pollicitatio enim pro|

p. 296

missio est. l. sciendum. §. dictum. ff. de ædilit. edict. Quam sententiam latè defendit Fortu. in dicta l. 1. ff. de pactis. colum. 2. & 3. auctoritate text. in capit. si tibi absenti. de præbend. in 6. cui facilimè poterit responderi, si consideremus eam decisionem agere de collatione beneficiorum, quæ certa debet esse, ac necessariò à Prælatis & Episcopis facienda: idcircò non est ad exemplum donationis iudicanda, valetq́ue collatio absenti facta nemine pro eo acceptante, nec reuocari potest: quod ipse tradidi libro 3. Variarum resolut. cap. 16. in princip. quamobrem non rectè adducitur ad hanc controuersiam text. in dicto capit. si tibi absenti. Deinde, ne quis existimet certam esse Panormi. sententiam de acceptilatione, quam modò retulimus, aduertere oportet Iure Pontificio ex pacto, id est, ex duorum consensu actionem oriri. cap. 1. de pactis. l. 1. ff. eod. at acceptilatio non habet duorum consensum, sed vnius tantùm. Nec diui Gregorij auctoritas quicquam vrget: quia is loquitur de pacto conuento ex duorum consensu, vt constat ex dicta Episto. 38. Sic sanè Panormit. parum sibi constans in capit. cùm inter vniuersas. colu. vlt. de elect. asseuerat, quòd Iure Canonico ex pollicitatione actio minimè oriatur. cuius opinionem sequuntur Ias. in dicta l. iurisgentium. §. sed cùm nulla. idem Iaso. in Rubri. ff. de verbo. obligationibus. colu. 3. & 4. vbi Lancelot. Galiaula. folio 12. colum. 3. & Alciat. numero 7. idem probant asserentes, hanc opinionem esse communem. Cui suffragatur gloss. in capit. scimus. 12. quæstio. 1. dicens esse speciale, quòd ex pollicitatione facta Deo, vel Reipublicæ oriatur actio. Igitur regulariter etiam Iure Canonico ex pollicitatione actio non oritur. Et præterea constat hæc opinio ex eo, quòd pollicitatio non producit naturalem obligationem, quæ ex consensu duorum oritur. l. 1. ff. de pactis. notat in specie Bartol. in l. si vnus. §. pactus. colum. 5. ff. de pact. vnde manifestè cessat æquitas prætoris, & Iuris Pontificij ratio: ex quibus pacta nuda fomẽtumfomentum acceperunt. his accedit, quòd ex vnius promissione absenti facta nihil ei quæritur, & potest reuocari promissio. l. 2. §. sed si donaturus. & l. absenti. ff. de donat. qua ratione dubia profectò est huius controuersiæ definitio: atque ita dubitat Felin. in dicto capit. 1. de pactis. & fortassis etiam lege Regia præmissa, quæstio. 3. est titulo 8. libro 3. ordinat. non esset admittenda opinio prior contra communem, si consideremus eam constitutionẽconstitutionem tractare de ea promissione, quę absentis fit vtilitate, alicui tamen pręsenti. Alijs videbitur & id iure æquissimo, lege Regia ꝓbariprobari priorem Abb. opinionem, & ex ea dari actionem pollicitationi, naturalemq́ue obligationem oriri. Sed duo sunt obiter adnotandi errores hac in quæstione animaduertendi: prior Abb. in dicto capit. cùm inter vniuersas. de elect. qui pręmittens Iure Canonico ex pollicitatione non dari actionem, nec oriri naturalem obligationem, fatetur, non seruantẽseruantem pollicitationem peccare. hæc etenim sibi non cōstatconstat. Nam si obligatio naturalis minimè oritur, vt ipse Panorm. sensit, & superiùs probauimus, cùm non detur duorũduorum, sed vnius tantùm cōsensusconsensus, non peccat, qui pollicitationem minimè seruauerit. Alter error est Lancel. Galiaulę in dicta Rubr. de verb. oblig. fol. 11. colum. 4. qui existimat, hanc argumentationem sufficientem esse: peccat promissor mortaliter, si promissa non seruauerit, ergo Iure Canonico datur aduersus eum actio. Etenim nec Ius Canonicum nec Ciuile semper actionem dat ad ea, quæ quis tenetur sub peccati mortalis reatu agere: quod notauimus aliàs circa intellectum l. 2. C. de rescind. vend. & hoc in ipso §. tametsi detur remedium denunciationis Euangelicæ. c. nouit. de iudi. vbi multa Doct. hac de re tradidêre.

Quintò, & præcipuè ex præmissis deducitur sententia Bartol. in dict. l. si quis pro eo. qui scribit pactum nudum iuramento præstito ita confirmari, vt etiam Iure Ciuili actionem producat: hæc est communis opinio Docto. vt constat ex Iasone in dicto §. sed cùm nulla. numero 21. & Iunioribus in l. si quis maior. C. de transaction. Felin. in dict. cap. 1. de pact. nume. 4. & inibi Fortun. num. 25. Nam opinionem istam tenuerunt Anton. & Abb. in dict. ca. cùm contingat. numero 31. Matthesila. notab. 36. Cuman. Roma. Alexand. & Galiaula. folio 6. colum. 3. in Rub. ff. de verborum obligatio. & Alciat. in dicto capit. cùm contingat. numero 245. qui expressim fatetur, hanc opinionem esse communem, tametsi numero 242. dixerat contrariam saltem Iure Ciuili magis communem esse. Idemq́ue Iason asserit in dict. l. si quis maior. nume. 23. & Corneus in Authen. Sacramenta puberum. quæstio. 13. C. si aduers. vend. post Salyc. ibi. Sed pro priori sententia facit, quòd iuramentum habet vim duplicis cōsensusconsensus. gloss. ab omnibus recepta in dicto capit. cùm contingat. cuius mentionem fecimus in hac parte. §. 1. & tamen pactum nudum geminatum Iure Ciuili actionem producit. l. vltim. C. ad legem Falcid. notant Bartol. & Docto. in dicto §. sed cùm nulla. Fortuni. in dict. cap. 1. de pact. nume. 36. & est opinio communis, vt fatentur Iaso. colum. 4. Ioan. Crottus col. 2. Galiaul. folio 6. 1. col. in Rubri. ff. de verbor. oblig. text. optimus in l. 1. §. debitum. ff. de constitu. pecu. & licet contra hanc communem in hoc tenuerint Crottus, Galiaul. & alij, præsertim Iaso. in l. si pacto, quo pœnam. 3. colum. C. de pact. & possit optimè responderi ad dict. l. vlti. ꝙquod loquatur in stipulatione: adhuc prior sententia defendi poterit, quam sequitur Ripa in dict. Rubr. de verbor. oblig. nume. 30. Felin. in |

p. 297

dict. c. 1. de pact. nume. 4. Et ne quis existimet Bartol. in dict. l. si quis pro eo. non esse huius opinionis auctorem, oportet eius literam expendere: vulgò etenim ita legitur. Sextò dixi, quòd prohibetur contractus, quia lex non adsistit sibi, non autem reprobat: & hîc aduerte. exemplum pone in §. alteri. l. stipulatio ista. ff. de verbo. obligat. tunc, quia ex tali conuentione oritur obligatio naturalis, vt ibi notaui. Item in pacto nudo, puto, quòd de Iure Canonico per tale iuramentum talis conuentio validatur: sicut pœnalis stipulatio super ea apposita valet. vt dicto §. alteri, &c. Ex quibus, ni fallor, mens Bartol. est, quòd in dict. l. si quis pro eo. commentarijs semper intendit tractare, an iuramentum confirmet contractus Iure Ciuili prohibitos, etiam quo ad vim in foro Ciuili obseruandam. Huc etenim spectat totius disputationis intentio. Item & in hac parte, qua Bartol. hanc quæstionem examinat, paria esse censet pactum nudum, & stipulationem alteri per alterum factam. Et tamen iuxta communem sensum constat Bartol. tenuisse, stipulationem alteri per alterum præstito iuramento conceptam, validam esse etiam Iure & foro Ciuili: cùm alioqui Iure Canonico nulla posset cōtingerecontingere dubitatio, & mens Bart. ab his, quæ tradit, de appositione pœnæ foret aliena. Igitur Barto. asseuerat, pactum nudum per iuramentum validum fieri: atque ideò legenda est Barto. litera in hunc modum: item in pacto nudo, quod de Iure Canonico validum est: puto, quòd per tale iuramentum talis conuentio validatur. Hæc Bart. idẽidem erit in pacto nudo à causa, nam per iuramentum valet, & tenet vtroq;vtroque iure, cùm iurata promissio præsumatur præuia deliberatione concepta. Nam & cautio sine causæ expressione omissa, iurata tamen, probationem efficacem & obligationem efficit, secũdumsecundum Rom. cons. 373. Ioan. Baptist. in l. admonendi. ff. de iureiur. colu. 30. Hippolyt. in l. 1. §. præterea. ff. de quæsti. nu. 93. Deci. in cons. 682. nu. 5.

Sextò, principaliter opinamur,

16

^† ex pollicitatione iuramento præstito confirmata oriri actionem efficacem ad agendum, etiam in foro Ciuili, propter vim & virtutem iuramenti, quæ quidem assertio probatur duabus rationibus, quarum prior adsumitur ab ea opinione, quam in prima huius relectionis parte probare conati sumus. §. 2. nempe, Iure Ciuili ex iuramento actionem & obligationẽobligationem oriri. Posterior verò habet fundamentum ab ea quæstione, quæ paulò antè disseruit, an ex pollicitatione oriatur obligatio & actio Iure Canonico. Etenim, vtcunque sit de illa controuersia, si pollicitationi iuramentum accesserit, æquissimum erit, quòd ex ea obligatio oriatur, & actio detur: idemq́ue iure verius videtur, si vim iuramenti diligenter consideremus. Nec enim video quid impediat, me naturaliter absenti obligari adhuc nullo cum eo pacto inito, siquidem naturalis obligatio, quātùmquantum ad meipsum attinet, à meo consensu deducitur, qui consensus perfectissimus est, nisi lex impediat, donec absens ille, cui promisi, expressè vel tacitè obligationem istam remittat. hoc ipsum est, quod Regia l. 3. tit. 8. libr. 3. ordinat. obseruandum esse pręscribit, dum tantùm admonet & statuit, promissionem seruandam fore, etiam absenti factam, modò constet animus præsentis ad obligationem.

§. QVINTVS.

HIS proximè accedit quęstio nōnon inutilis, qua tractari solet de promissione facti alieni, an ea iuramẽtoiuramento pręstito vtilis sit & valida? Nam Iure Ciuili constat, promissionem facti alieni non inducere obligationẽobligationem. l. stipulatio ista. in princip. ff. de verbo. obligat. §. si quis alium. Institut. de inutilibus stipulat. Regia l. 11. titul. 11. part. 5. nisi quis expressim promittat, se acturum & curaturum, quod alter faciat. l. quoties. ff. de verbor. obligat. aut stipulationi fuerit adiecta pœna, dicta l. stipulatio ista. in princip. versic. at si quis velit. Quibus tandem præmissis proponitur conclusio prima.

Promissio

1

^† expressa facti alieni iure Pontificio in hũchunc sensum valet, vt promittẽspromittens teneatur se acturum & curaturum, quod alter faciat. Hoc enim dictat æquitas Canonica, & probatur auctoritate glo. in c. Eleutherius. 91. distin. quam sequuntur Anton. Abb. & Præposit. in c. ex literis. in 2. de sponsal. Feli. in cap. ex rescripto. de iureiur. colu. penult. Alexand. colu. 2. & |

p. 298

Iason in dicta l. stipulatio ista. in princip. quorum opinio communis est. Imò in matrimoniali causa idem vtroque iure obtinet, secundum gloss. in c. veniens. de eo, qui cogno. consang. vxor. suæ, quam Doctor. inibi sequuntur, & Præpo. post alios in dict. c. ex literis. atq;atque ita æquitas illa, quæ suadet pacta seruari, & huic promissioni hanc interpretationem exhibet, tametsi Andr. Alcia. in l. 4. §. Cato. num. 139. ff. de verbo. obligat. teneat idem fore dicendum Iure Canonico, quod modò respondimus ex Iure Ciuili.

Secunda conclusio. Promissio

2

^† facti alieni iuramento præstito concepta eum sensum habet, vt, qui iurauit, promisisse videatur, se acturum & curaturum: hanc opinionem probat gloss. in c. ex rescripto. de iureiur. & ibi eam sequuntur Abb. Felin. & alij. gloss. & Doct. in dict. cap. ex literis. & in capit. sicut ex literis. de sponsal. Anto. Corset. in singu. in verb. promissio facti alieni. Raphaël, Alexand. & Iaso. in d. l. stipulatio ista. in princip. 2. dicens, hanc opinionem communem esse. idem fatetur eam sequutus Paul. Paris. consil. 109. lib. 1. nu. 11. horum ratio ea est, quòd iuramentum hunc effectum habet, vt actus eò meliori modo, quo valere potest, sit intelligendus. l. cùm pater. §. filius matrem. ff. de lega. 2. not. Bart. in d. l. si quis pro eo. col. vlti. ipse etiam latiùs illius loci interpretationem tradidi in cap. Raynaldus. §. 3. nu. 10. de testam. Et sanè licet Ius ciuile improbet hanc stipulationem, saltem eo in sensu, vt ei nec obligationem nec actionẽactionem tribuat, opinor ex ea naturalem obligationẽobligationem oriri ad hunc effectum, vt promissor teneatur curare & facere, quòd alter promissum actum exequatur. Qua ratione Ius Pontificium promissionem facti alieni hunc in sensum admittit: & præterea vtroq;vtroque iure propter vim & religionem iuramenti eadem adsumitur interpretatio, sicuti iam frequentissimo omnium consensu receptum est.

Superest tamen difficultas in his conclusionibus intelligendis. Nam in his casibus, quibus promittens factum alienum

3

^† tenetur se facturum & curaturum, liberatur, si diligenter iuxta proprias vires curauerit, quod alter faciat: sicuti adnotarunt in specie Anton. & Abb. in c. Gemma. de sponsalibus. Præpo. post alios in dict. c. ex literis. Frederic. in consil. 122. Felin. in dict. c. ex rescripto. Dec. in l. impossibilium. ff. de regu. iur. Abb. in cons. 90. libr. 1. Dec. consil. 313. Hippol. in Rubr. ff. de fideiuss. quæst. 20. Areti. consil. 142. col. 3. & consil. 80. colum. 6. secundum quam opinionem pronũciatumpronunciatum fuisse refert Matth. Afflict. in decisio. 295. quæ quidem opinio probatur in c. breui. de iureiur. c. significante. de pignoribus. gloss. in c. beatus. 22. quæst. 2. Angel. consil. 219. Quibus in locis adnotari solet, difficultatem excusare à periurio. idem not. Feli. in c. testimoniũtestimonium. col. 7. de testib. idem in c. P. & G. de offic. deleg. colum. 2. & est communis opinio, sicuti constat ex Barto. Alex. Socyn. Iaso. Purpurato nu. 58. Cur. Iun. nu. 35. & Deci. in l. quod te mihi. ff. si cer. pet. Ias. in l. quod seruus. ff. de cōdcond. ob causam. colum. penulti. tradit Pręposit. in capit. 1. §. licet si de feudo fuerit controuers. inter domi. & agnat. post Bald. ibi. adeò quidem, vt quamuis qui iurauit aliquid agere, ab initio scientiam habuerit futuræ difficultatis, aut crediderit, se facere non posse, minimè periurus sit, tametsi iuramentum fuerit temerarium. quod not. Ang. in summa, verbo, iuramentum. 5. numer. 31. cui accedit Purpur. in dict. l. quod te mihi. nume. 59. His etiam suffragatur text. celebris in l. si vehenda. §. idem iuris. ff. ad leg. Rhodiam. de iact. not. Din. in reg. peccatũpeccatum. ad fin. de regul. iur. in 6. text. item optimus in dicta l. quod te mihi. vnde promissio facti alieni, quoties ea valida est, & in hunc sensum accipitur, vt promittens curet diligenter quod alter faciat, minimè adstringit promissorem, qui fecit iuxta proprias vires, & curauit hoc omni conatu, vt alter faceret, secundum eos autores, quos modò citauimus. Quorum opinionem fatentur communem esse Iaso. in d. l. stipulatio ista. num. 10. & in l. Titia. nu. 13. ff. de verb. oblig. atq;atque omnes ferè Iuniores in l. 4. §. Cato. ff. eod. titu. in 9. opposit. maximè Ioan. Crott. in 2. lectione. num. 30. Carol. Ruinus, & Lancel. Galiaula in d. 9. opposit. Alciat. in nu. 129. & Paul. Parisius in consil. 109. nu. 22. & cōscons. 110. nu. 26. lib. 1. Philip. Dec. in d. cons. 313. & in d. l. impossibilium. Thom. Grammat. q. 2. post decisiones.

Cęterùm hanc opinionem communem conatur euertere Francisc. Areti. in l. si ita stipulatus fuero te sisti. §. possum. ff. de verb. obliga. colum. 2. licet fateatur, eam seruari in praxi: eandem improbant falsam esse censentes Socin. in consilio 288. lib. 2. Carol. Ruinus in dict. §. Cato. 9. opposi. & ibi Alciat. numer. 139. & præcedentibus. Ias. in dict. l. stipulatio ista. in princ. & in d. l. Titia. nume. 13. ff. de verb. oblig. quorum ea est præcipua ratio, quòd promissione facti alieni concepta statim ab initio imminet difficultas, quæ omninò præuidetur à promittente. Vnde sibi imputet, qui scienter ad rem difficilem se obligauit: quod colligitur ex d. l. quod te. dicta l. si vehenda. §. idem iuris. in quibus difficultas post promissionem contingens excusat: igitur non quæ ab initio inerat: quod not. Bald. & Salyc. in l. sed si quis. §. quæsitum. ff. si quis cautioni. Bar. in l. continuus. §. illud. ff. de ver. obl. Ad hoc ipsum optimè conducit l. sancimus. C. de fideiussor. vbi secundum Bal. non excusat promittentem difficultas, quæ ab initio promissionis inerat. Eandem opinionem aduersus cōmunemcommunem probat tex. in dict. l. stipulatio. in princi. ff. de verbo. obligat. qua in parte admittit hanc promis|

p. 299

sionem facti alieni, si ei pœna fuerit apposita. Etenim si in hac specie promissor à pœna liber foret censendus ex eo, quòd diligẽterdiligenter curauit, quòd alter faceret, profectò inanis & inutilis stipulatio pœnalis esset censenda: quippe, quæ immunem facilimè redderet ipsum promissorem, quod admodum alienum est à mente legis, & ipsorúmmet contrahentium. Quamobrem in hac disceptatione multa sunt adnotanda ita distinctè, vt iuxta vires proprias omnem ambiguitatem explicemus.

Primùm illud est prænotandum, quòd Bar. scripsit in l. quod te mihi. ff. si cert. petat. & in dict. l. continuus. §. illud. ff. de verb. obliga. per illum text. nempe

4

^† difficultatem excusare promissorem à mora, pœnaq́ue in obligationibus ad factum. dicta l. si vehenda. §. idem iuris. Et in obligationibus ad speciem: dicta l. quod te mihi. non tamen in obligationibus ad genus, cùm id perire non possit. l. incendium. si cert. peta. at perempta specie ante moram debitor omninò liberatur. dicta l. quod te mihi. hanc Bartoli distinctionem sequuntur Abbas & Doctor. in dicto capit. breui. & Docto. in dicta l. quod te. notat Dynus in reg. peccatum. de regul. iur. in 6. ad finem. Nam & Card. in dicto capit. breui. & Iason in l. vinum. ff. si cert. peta. testantur eam opinionem communem esse. Attamen Francisc. Purpurat. in dict. l. quòd te. nume. 64. scribit ante Alexand. fuisse communem sententiam Bartoli contrariam. post Alexand. verò magis communem esse Bartol. opinionem. Ego sanè non censeo prætermittendum fore, quo in sensu sit hæc distinctio accipienda: illud etenim apud me constitutissimum est, difficultatem vtcunque summam minimè extinguere obligationem ad genus. dicto §. illud. tametsi extinctio rei benè obligationem ad speciem perimat. dict. l. quod te. atque ideò in dicto §. illud. non probatur sententia Bartol. in eo sensu, quo accipienda est. Deinde quamuis obligatio ad genus minimè perempta sit, propter difficultatem, excusatur tamen debitor in animæ iudicio à præsenti solutione: quod notant omnes in capit. cùm tu. de vsur. Et in dicta regu. peccatum. quo in loco nos idem præmisimus in princip. sic denique ex Bartol. colligitur in obligationibus ad factum, & ad speciem difficultatem à mora & à pœna excusare. dict. l. si vehenda. §. idem iuris. & l. quod te. in quo recepta est omninò sententia Bartoli, si consideremus, eam dici veram difficultatem, quæ promissorem, pactum & promissionem seruare impedit etiam per eum exhibita possibili secundum eius vires diligentia. qua ratione, si à mora excusatur, erit ꝓfectòprofecto promissor liber, & ab eo quod creditoris intersit: quidquid contrarium Curti. Iunior in dict. l. quod te. num. 39. voluerit ex l. si fideiussor. §. necessaria. ff. qui satis. cogũturcoguntur. qui locus non potest de vera difficultate intelligi, dum inibi dicitur, non facilè: nec enim inde sequitur, debitorem faciendo quod possit, non posse pactum seruare: poterit equidem, quamuis ei sit ea potestas difficilis aliquantum. Nec item vrget Bartol. decisio. in l. stipulationes non diuiduntur. quæst. 9. ff. de verbo. oblig. dum expressim voluit, promittentem scribere librum teneri ad interesse si non scripserit, etiamsi ei fuerit ante moram manus amputata, quia vel ea opinio falsa est, vel intelligenda, quando liber potest per alium scribi: idcircò veram esse censeo Bartol. opinionem in dict. l. quod te mihi. quantum ad obligationem ad factum & speciem. Nam propter veram difficultatem debitor excusatur non tantùm à pœna & mora, sed & ab eo, quòd creditoris intersit. Et hæc est communis opinio, quæ item probatur ex eo, quòd iusta causa excusat à pœna conuentionali: sicuti notat Antoni. per text. ibi in dicto capit. significante. de pignoribus. Imol. consilio 5. numero 4. Nam, quòd iusta causa excuset à pœna legali, tradit gloss. vlti. in l. ab exequutione. C. quorum appel. non recipi. Bald. in l. 2. C. de Episcop. audient. notatur in capit. sacro. de senten. excommu. & licet possit responderi ad decisionem text. in dicto capit. significante. quòd ibidem pactum legis commissoriæ maximè in pignoribus improbatum, maximam præbuerit causam excusandi promissorem à pœna conuentionali propter iustam causam: & pręterea frequentiori iuris vtriusque interpretum sententia obtẽtumobtentum sit, iustam causam non excusare à pœna conuentionali, & si excuset à pœna legali. gloss. celebris in l. si quis cum militaribus. C. de resti. milit. Bald. in l. non solùm. ff. de rei vendi. & in dict. l. quòd te mihi. Corset. in singula. in verb. pœna. Alexand. consilio 119. libro secundo. numero 18. & in consilio 43. libro 6. Iason in l. qui Romæ. §. duo fratres. columna 6. ff. de verborum obligationibus. Deci. in l. qui cum alia. ff. de regulis iur. Bald. in l. ædita. 2. lectu. 8. opposit. C. de edendo. idem Bald. in l. eos. §. cautione. columna 2. de appel. Curtius Senior consilio 67. columna 19. Andr. Tiraquell. lib. 2 de retract. §. 1. gloss. 7. nume. 55. attamen vbi iusta causa procedit à difficultate vera, quæ in hoc equidem consistit, quòd debitor possibilem apud se diligentiam adhibuerit, existimarem ipse, eam iustam causam à pœna etiam conuentionali excusare.

Quantum verò attinet ad obligationem in genere Bartol. censet difficultatem nōnon excusare à pœna nec mora, eius tamen opinio minimè constat ex locis per eum adductis. Nam in his tantùm probatur, difficultatem solutionis minimè extinguere obligationẽobligationem. Vnde falsò colligitur, difficultatẽdifficultatem non excusare à mora nec à pœna. Atque ita contra Bart. tenuerunt |

p. 300

Salycet. Fulgosi. Paul. Rom. Deci. & Curtius in dict. l. quod te. & ibi etiam Francisc. Purpurat. dicens, quod aduersus Bartol. opinionem iudicaret. Et profectò si vera difficultas pręmittatur eo sensu, quo eam accepimus, iniquissima est opinio Bart. cui etiāetiam refragatur tex. in l. sciendum. cum l. seq. ff. de vsur. l. Thais. §. 1. ff. de fideic. liber. l. si creditor. §. illud. ff. de distract. pignor. sic deniq;denique iuxta prædictũprædictum sensum est examinanda Bart. distinctio in d. l. quod te. & necessariò præmittenda ad præsentem disputationem.

Secundò, est in hac controuersia obseruandum, stipulationem istam facti alieni, quoties promissor expressim promisit, se facturum & curaturum, hunc habere sensum, vt, si is fecerit, quidquid ipse potuerit, liber sit à mora & à pœna, in quo omnes ferè conueniunt, qui hanc quæstionem tractauêre: præsertim Freder. in dicto consilio 122. Bartol. in consil. 236. Anton. & alij in dicto capitulo Gemma. & meritò, quia potiùs hîc promittitur factum proprium, id est, diligentia, quàm alienum: sicuti colligitur ex Bartol. in l. inter stipulantem. ff. de verbo. obligationibus. Angelo Aretino in dict. §. si quis alium. Institut. de inutilibus stipul.

Tertiò, ex præmissis sequitur, in hac promissione facti alieni promissorem omninò liberari à pœna & interesse, si fecerit, quidquid ipse potuerit, & curauerit diligenter quod alter faciat: in omnibus equidem casibus, quibus hæc promissio facti alieni resoluitur in promissionem curæ & diligentię. Etenim si vera est secũdasecunda conclusio, quam modò adnotauimus, constat planè verum esse id, quod in hoc versiculo itidem modò proponimus ratione satis vrgenti, & quæ minimè tolli poterit.

Quartò, hinc apertissimè cōstatconstat, promissionem directam facti alieni, quæ Iure Canonico in eam resoluitur, vt promissor se facturum & curaturum cauerit, satis apud iudicẽiudicem Ecclesiæ ad excusandam pœnam & interesse seruatam fuisse, si promissor diligẽterdiligenter iuxta proprias vires omnia tentans fecerit, & curauerit, quod alter faceret, nihil omittẽsomittens, quod posset ad effectum perducere alienum factum. Hęc conclusio communis est perpẽsaperpensa auctoritate eorum, qui probare conati sunt, & asseuerant, directādirectam facti alieni promissionem Iure Pontificio in hunc sensum accipiendam fore.

Quintò, vt propositæ quæstioni satisfaciamus, apparet vtroq;vtroque iure ob virtutẽvirtutem & religionem iuramenti, promissionem iuratam facti alieni secundum sententiam communem in hoc sensu intelligendam fore, vt à promissore exhibenda sit hac in re possibilis apud eum cura & diligentia, quod alter faciat: atq;atque ideò respondendum erit in hoc casu, promissorem liberum esse à pœna & interesse, si fecerit quicquid potuerit, vt alter faceret. quod communi omnium sententia receptum est. Et probatur in d. c. breui. de iureiur.

Sextò, non est prætermittendum, generaliter quidem esse obseruandum, quòd, vbi difficultas faciendi contigerit non in ipso promissore facti alieni, sed in eo, qui facturus est, tunc sanè promissor ipse facti alieni dubio procul excusabitur à pœna & interesse, vtcunque eius promissio intelligatur. Quod Alciat. & alij fatentur in d. §. Cato. Et probatur ex opinione Bar. in d. l. quod te mihi. cuius paulò antè mentionem fecimus, & ex auctoritate Iurisconsulti in d. l. si vehenda. §. idem iuris. ff. ad l. Rhod. de iactu.

Septimò, existimo Iure

5

^† Ciuili promissorem facti alieni directè promissione concepta pœna stipulationi apposita minimè ab ea pœna excusari, etiamsi diligentissimè curauerit, ac solicitè iuxta proprias vires fecerit, vt alter faceret: huius opinionis ea est ratio, quòd Ius Ciuile hāchanc stipulationem validam esse censet in sensu directo, nec eam interpretatur benigna illa interpretatio, quæ in curam ac diligentiam stipulantis redigitur. Quod patet in d. l. stipulatio ista. in princip. quo in loco propter appositionem pœnæ valida est hæc stipulatio. Ergo in eo sensu accipienda est, quo absque pœnæ adiectione foret intelligenda, nempe in sensu directo facti alieni promissi: alioqui si posset in promissione curæ & diligentiæ adsumi stipulatio ista, profectò valeret sine pœnæ appositione. Nec sufficiens est additio pœnæ ad mutandum sensum promissionis: atque ita procedit in hoc casu opinio Areti. in d. §. possum. & aliorum, quos aduersus communem citauimus. Quibus adstipulatur l. sancimus. C. de fideiussorib. & d. l. stipulatio ista. in princ. cum his, quæ ibi notat Bart. in versic. sed si pœnalis stipulatio. 2. column. quod in specie notat Alciat. in d. §. Cato. nume. 132. & colligitur ex his autoribus, quos pro communi sententia adduximus, qui loquuntur in eo casu, quo promissor facti alieni promittit se facturum & curaturum. Sic & Paul. Parisi. consi. 75. lib. 3. satis expressè hanc septimam conclusionem probat. & ante eum Carol. Ruinus in d. §. Cato. 9. oppo.

Octauò, si ad amussim omnia pensitemus, apparet, tunc demum nec iure Pontificio, nec Ciuili, nec in promissione directa facti alieni, nec in promissione curæ, & diligentiæ sufficere exactissimam promissoris diligentiam, cùm ex mente contrahentium inspecta subiecta materia, possit deprehendi consensus obligationis ad pœnam, vel interesse etiam, eo casu, quo promissor omnem sibi possibilem adhibuerit sollicitudinem, vt alter faceret, atque is non fecerit. Hæc cōclusioconclusio deducitur à manifesto promissoris consensu, qui maximè debet attendi in his, & similibus obligationib. idemq́ue adnotarunt Deci. in l. impossibilium. ff. |

p. 301

de reg. iur. ad finem. Alciat. in d. §. Cato. numer. 135. idemq́;idemque ex illationibus statim subijciendis examinabitur. Nam ex eis aliquot hac potissimùm ratione subsistunt.

Nonò, hinc proximè infertur,

6

^† quid dicendum sit, cùm quis in promissione facti alieni promittit se facturum & curaturum, quod alter faciat cum effectu. Nam per talem clausulam videtur fuisse intentionem promittentis teneri ad interesse, vel pœnam, si non sequeretur verus effectus, etiamsi promissor omnẽomnem, quam potuit, diligentiam adhibuerit. Quam sententiam veram esse censent Dec. in dict. l. impossibilium. Aret. in d. l. si ita stipulatus. §. possum. Iason in d. l. stipulatio ista. in princ. Carol. Ruin. in d. §. Cato. 9. oppo. & ibi Alciat. num. 133. Dec. in consilio 325. & 345. Ludouic. Gozad. in consilio 27. colum. 2. idem Dec. in l. vlt. §. Labeo. numero 11. ff. si cert. petat. quibus idem esse visum est, si verbis similibus hæc promittentis intentio fuerit significata. Nam difficultas postmodum contingens, præuisa tamen, & excogitata non excusat promissorem, qui & in hunc casum seipsum obligare voluit. Contrarium tamen in hac specie respondit Aretin. in consilio 142. colum. 4. Dec. in consilio 313. Lancelotus Galiaula in d. §. Cato. 9. oppo. & Matthæ. Afflict. decis. 265. Paris. in dicto consilio 110. num. 42. lib. 1. qui post Matthæum Afflict. in d. decis. 295 & Thomas Grammat. quæst. 2. post decisiones opinantur, idem esse, etiam si promissor expressim addiderit, velle quòd non excusetur, nec liberetur à pœna, quamuis fecerit quicquid potuerit. Etenim, vt ipsi censent, adhuc liberabitur, si possibilem adhibuerit diligentiam, atq;atque in Regio Neapolitano prætorio referunt pronunciatum fuisse: ipse quidem arbitror veriorem esse Aretini sententiam in dicto §. possum. quoties manifestè patet consensus promittentis, qui voluit seipsum teneri ad pœnam, vel interesse, si alter non fecerit, etiam si is diligentissimè curauerit quod fecerit: non enim video qua ratione possit hæc obligatio improbari: siquidem difficultas non impedit obligationem, nec eam extinguit l. continuus. §. illud. ff. de verborum oblig. liberat autem à mora vel pœna, quoties cōtingitcontingit post obligationem. Nec enim æquum est quòd liberet promissorẽpromissorem, qui à principio eam excogitauit, & præmeditatus est, cùm ei sit imputandum. Quamobrem mihi placet, quod Aretin. in dicto §. possum. Dec. & alij eum sequuti responderunt: idemq́;idemque notat Francisc. Purpur. in d. l. quòd te mihi. num. 55. & tamen arbitror, non esse manifestum promissoris consensum ad hoc per illa verba, cum effectu: possunt enim habere varios sensus, ex quibus promissor non temerè seipsum obligare voluerit: sed tantùm adhibendum curam & diligentiam, quòd alter faciat cum effectu: hanc enim, & in hunc finem eam præstare tenebitur. Nec ex eo se adstringit ad pœnam, nec ad interesse in eo casu, quo præstita omni diligentia alter facere noluerit. Sic deniq;denique sequor responsum hac in parte Aretini, in d. consilio 142. iuxta alium numerum. Vnde possunt multa in hac quæstione resolui, quæ pendent ab expressa & manifesta promissoris mente.

Decimò ex præmissis

7

^† deducitur, in prætorijs stipulationibus, quæ de facto alieno fieri possunt, & in hunc sensum accipiuntur, quòd promiserit quis se facturum & curaturum, non excusari promissorem ab interesse, quamuis diligentissimè curet, quod alter ratum habeat. Hic etenim sensus manifestus est ex contrahentium intentione. l. si procurator. ff. rem ratam haberi. l. quoties quis. ff. de verborum obligat. alioqui admodum inutilis esset prætoria stipulatio, iudicia, & alij similes actus, quibus hæ prętoriæ stipulationes accedere solent, plerunque redderentur elusorij. Hæc ipsa conclusio probatur in l. sancimus. C. de fideiussoribus. l. fideiussor. §. necessaria. ff. qui satis. cogan. notant in specie Carolus Ruinus, in dicto § Cato. oppo. 9. & ibi Alciatus in num. 137. & licet Lancelotus Galiaula in eadem 9. oppo. adhuc in hoc refragetur, dicens, contrariam esse communem opinionem: verè communis opinio in prætorijs stipulationibus minimè obtinet, nec expressim de his agit, si omnium hac de re auctoritates exactissimè considerentur. Ratio siquidem differentiæ inde sumitur, quòd contrahentium mens in hoc potissimùm tendat, vt promissor facti alieni teneatur facere, & curare, quod alter faciat: & si alter minimè fecerit, in id quod interest condemnetur. Hanc enim interpretationem exigit natura prætoriarum stipulationum.

Vndecimò, hinc apparet, etiam in extraiudiciali promissione, qua in specie quis promiserit se facturum & curaturum, minimè liberari promissorem, qui fecerit, & diligentissimè curauerit, à restitutione eius, quod nisi tertius ille verè faceret, nequaquam datum foret: nec à rescissione contractus, qui factus non fuisset, nisi cum effectu curaretur. argumento l. cùm te. C. de pactis inter emptorem & venditorem. & ibi Salicetus, notant in hac specie Socinus consilio 26. libro 3. & Alciat. in dicto §. Cato. numer. 135. quòd si quid datum fuerit propter ipsam curam & diligentiam tantùm, profectò id repeti non poterit, si verè diligentia & cura exhibita fuerint, tametsi effectus non fuerit sequutus. Ea etenim causa, quare id dictum est, sequuta fuit, atque ideo repetitio cessat.

Duodecimò, quò res ista ad summam redigatur, ex prænotatis colligitur, quibus casibus admittenda sit opinio communis: ac rursus in quibus contraria, quæ Aretinum in d. §. possum, auctorem habet, recipienda sit. Denique constat, quando satis sit, vt alieni facti promissor liberetur à pœna, & interesse, omnem ab eo pos|

p. 302

sibilem diligentiādiligentiam, vt alter faciat, exhiberi. Quæ quidem quæstio satis difficilis non immeritò censetur.

§. SEXTVS.

DVodecima cōclusioconclusio ex Bart. commentarijs in hunc modum deducitur: Actus

1

^† deficiẽsdeficiens ratione probatoriæ solennitatis à iure Ciuili requisitæ minimè efficitur iuramento validus. Sic sanè Bart. censet in d. l. si quis pro eo. num. 13. Abb. num. 24. Imol. 6. casu. num. 70. in d. c. cùm contingat. Quorum opin. communis est. secundum Alciat ibi. num. 51. probatur equidem ea ratione, quòd istæ solennitates iure Ciuili sint introductæ ob fauorẽfauorem publicũpublicum, vt constat, nempe quo actus ad hominum conuictum necessarij certiores sint, minusq́;minusque dolis, fraudibus, & falsitatibus subditi, ad maiorem Reipublicæ quietem. Atque ideò iuramento priuati fauor hic publicus tolli non potest. l. ius publicum. ff. de pact. l. nemo potest. ff. de legat. 1. sicuti Bart. in hac specie, in d. l. si quis pro eo. adnotauit. aduertendum tamen est, hanc Bart. rationem, licet in sensu possit procedere, in forma loquutionis peccare. Nam iuramentũiuramentum nusquam tendit ad supplendum probationis defectum, sed ad ipsius actus confirmationẽconfirmationem: quemadmodum constat ex his, quæ in hac secunda Relectionis parte latè tractauimus, & ratione manifesta probatur, cùm id non præstetur in contractibus, & similibus dispositionibus ad earum probationem, sed ad maiorem earũearum vim, & confirmationem, si probatæ fuerint. qua ratione actus hic deficiens in solennitate probatoria, deficit tantùm in probatione, non in ipsa viactus: nec is reprobatur, sed ratione probationis minimè pro eo iudicatur. Idcircò secundum Bald. Panor. & Alc. in d. c. cùm contingat. num. 151. in hoc casu huius duodecimæ conclusionis nihil refert, an tractetur de fauore publico, an de priuato: vtroque etenim casu idem est respondendum: quia iuramentum non tendit ad supplendas probationes, sed ad confirmationem actus lege prohibiti, vel ad eius maiorem vim. Sic denique, vt hi Doctores existimant, etiam si lex fauorem priuatum respiceret, esset omnino admittenda Bartoli conclusio, quæ communis est. Ex quo apparet Anton. & Imol. in dicto capit. cùm contingat. prorsus errare, dum hanc duodecimam Bartoli conclusionem procedere censent in probatoria solennitate, ob fauorem publicum inducta, non in ea, quæ priuatæ vtilitatis causa statuta fuerit. Nam hæc interpretatio defendi commodè non potest, quia iuramentum nihil pertinet ad supplendas probationes, cùm assertorium non sit, sed promissorium, quicquid de hoc dubitauerit Corneus in Authent. sacramenta puberum. num. 34. quæst. 14.

Decimatertia conclusio: Iuramentum actui appositum præcipuam vim habet in hoc, quòd eius causa actus valet eo meliori modo, quo valere possit: licet aliquo vitio aut defectu laboret. l. cùm pater. §. filius matrem. ff. de legat. 2. optimus textus in capit. quanto de iureiuran. Bartol. communiter receptus. in dict. l. si quis pro eo. num. 13. ff. de fideiussoribus. qua de re ipse latiùs tractaui in capitul. Rainaldus. §. tertio. numero 10. de testament. Vnde Bartolus infert, testamentum iuratum, factum tamen coram duobus vel tribus testibus, minimè valere vt testamentum, valere tamen vt codicillum, si testes habeat secundum leges humanas sufficientes ad Codicillorum institutionem, & eorum solennem probationem, quod hoc in loco minimè conuenit longius tradere, ne alibi adnotata iterum repetamus.

Decimaquarta conclusio:

2

^† Contractus deficiens in forma iure statuta minimè confirmatur iuramento. Huius conclusionis ea est ratio, quòd forma det rei essentiam, vt interim ita loquamur. l. Iulianus. §. item si quis. ff. ad exhibend. atque ita Bartolus asseuerat in dict. l. si quis pro eo. numero 14. quem communiter omnium consensu Doctores sequuntur, maximè Abb. & Imol. in dicto capitul. cùm contingat. 7. casu. numero 71. vnde Bartolus infert ad intellectum l. 1. §. si quis. & §. si stipulanti. ff. de verborum obligat. nam si stipulatio deficiat in forma iure Ciuili inducta, minimè valebit vt stipulatio, etiam si iurata sit: valet tamen ratione iuramenti in vim pacti nudi, quod Bart. asseuerat, cui cæteri consenserunt, secundum Alciat. in d. cap. cùm contingat. num. 168. idem tenet Corneus in d. Auth. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. num. 38.

Hinc Bartolus ipse subinfert

3

^† ad intellectum l. Græcè. §. illud. ff. de fideiussoribus. quo in loco Iurisconsultus scribit fideiussionem deficere omnino, si fiat in plus quàm principalis obligatio: adeò quidem, vt in nulla parte valida sit fideiussoria obligatio. gloss. in dicto §. |

p. 303

illud. quam ibi Doctores approbant, teste Bartolo. & idem notant Hostiens. & Abb. colum. 4. in capit. etsi Christus. de iureiurand. tametsi Regia lex 7. titul. 12. part. 5. satis expressim probet, hanc fideiussionem validam esse in quantitate à debitore principali debita: licet in plus non teneat. Et tamen si iuramentum accesserit huic fideiussioni, profectò fideiussor tenebitur vti principalis: idem quod Bartolus notarunt, Abb. & Doctores, in d. c. cùm contingat. & ibi Alciat. num. 173. Ang. in l. hi qui accessiones. ff. de fideiussor. Roma. in l. 1. §. si quis ita. ff. de verborum oblig. Alex. in consilio 31. lib. 4. quorum sententia, quæ communis est, dura nimis videtur, cùm fideiussoris consensus nihil aliud dictet, quàm quòd ad fideiussoriam pertineat obligationem, qua ratione hoc in loco circa Bart. interpretationem aliquod distinctè adnotare conabor.

Primùm est obseruandum, stipulationem in forma deficientem, quam ratione iuramẽtiiuramenti diximus valere in vim pacti nudi, ita quidem validam esse, vt hoc pactum nudum efficax sit, atq;atque, vt aiunt, vestitum saltem iure Canonico, quod ex communi omnium sententia fatetur Alciat. in dicto cap. cùm contingat. num. 173. idem erit iure Ciuili, secundum Abb. in d c. cùm contingat. cuius opinio mihi verior videtur, quicquid alij dixerint ex ea opinione, quæ dictat à iuramento obligationem, & actionem produci iure Ciuili: de quo prima huius Relectionis parte diximus. Deinde, quia pactum nudum iuramento præstito, adhuc iure Ciuili obligationem & actionem habet, sicuti hac in parte probare conati simus in §. 4. potissimùm hoc obtinebit apud Hispanos leg. Regiæ æquitate perspecta.

Secundò adnotandum est, ratione iuramenti teneri fideiussorem in hac quæstione in vim pacti nudi iurati non tantùm ad quantitatem per principalem promissam, sed & ad id, quod vltra eam sciẽterscienter ipse promisit, secundum communem, quam modò retulimus.

Tertiò, licet ratione iuramenti fideiussor in plus teneatur vi pacti nudi iurati, variè tamen tenetur. Nam in quantitate à principali debita tenetur vt fideiussor, debetq́;debetque vti beneficijs fideiussoris, quæ iuramentum minimè tollit: sicuti adnotauimus prima huius Relectionis parte. §. 4. num. 4. in eo tamen, quod debitor principalis nōnon promisit, tenebitur ipse fideiussor vt principalis debitor, ac si separatim ipse eam quantitatem promiserit pacto nudo iurato. Cùm de eius consensu constet, qui scienter promisit maiorem quantitatem, quàm à debitore fuerit promissa aut debita: qua de re etiam tractat Hippol. in Rub. de fideiusso. quæst. 38. Bart. & alios sequutus.

Decimaquinta conclusio adeò iuris est apertissimi, vt minimè altiorem probationem, aut disputationem requirat: eaq́ue asseuerat iuramentum nunquam supplere defectum consensus, nec confirmare actũactum, qui ratione deficiẽtisdeficientis consensus minus validus sit. ita Bar. cōmunitercommuniter receptus in d. l. si quis pro eo. col. vlt. probatur in l. vltim. C. de non nume. pecun. text. & ibi Abb. in c. penult. de iureiur. quam conclusionem & in prima huius Relectionis parte examinauimus. §. 3. & 4.

Decimasexta conclusio. Contractus prohibitus ratione materiæ, quia res, de qua agitur, subiecta non est humanæ conuentioni, minimè confirmatur iuramento. Etenim res sacra, quæ ex propria natura non potest alienari, etiamsi iuramentum præstitum sit ab alienante, nequaquam iure alienationis poterit in emptorem transferri, cùm iurantis potestati non subsit. l. apud Iulianum. §. vlt. ff. de lega. 1. l. inter stipulantem. §. sacram. ff. de verb. oblig. atq;atque ita Bart. in d. l. si quis pro eo. hanc proponit conclusionem col. vlt. cuius opinio communis est secundum Alciat. in d. c. cùm contingat. num. 179. & Philip. Corneus in d. Authent. sacramenta puberum. quæstio. 16.

Decimaseptima conclusio,

4

^† quamuis super alimentis futuris transactio iure optimo prohibita sit testimonio Iurisconsulti in l. cùm hi. ff. de transact. præstito tamen iuramento valida efficitur. Huius conclusionis ratio ea est, quòd prohibitio ista facta fuerit propter priuatorum vtilitatem, qui ob modicam præsentem pecuniam futuræ & maximæ spei facilimè solent renunciare, vt docet Accurs. in d. l. cùm hi. qua ratione perspecta hanc opinionem sequuntur Bart. in d. l. si quis pro eo. col. vlt. Cuman. ibi, Imol. in d. c. cùm contingat. fol. vlt. in decimo membro. in princ. & inibi Anton. ac Panor. colum. penult. Anchar. in reg. accessorium. col. 7. de regul. iur. in 6. Alex. in l. qui Romæ. §. duo fratres. 5. quæst. Bart. ff. de verbor. obligat. Ias. in l. de alimentis. col. 1. & ibi. Dec. col. vlt. C. de transact. & idem Ias. in d. l. cùm hi. quorum opinio communis est, vt asserit Alciat. in d. c. cùm contingat. nume. 192. licet contraria sententia placuerit Bart. in d. l. cùm hi. & inibi Fulgosio, & eidem in l. qui fidem. eod. titul. Bald. in l. pactum. C. de collat. quæst. penult. propter periculum famis, cuius subuentioni non potest quis renunciare. l. necare. ff. de lib. agnoscendis. cum his, quæ obiter ipse tradidi lib. 1. Variarum resolut. c. 2. num. 10. & nihilominus opinor, posse hanc posteriorem sententiam defendi, quoties post renunciationem ipsam is qui renunciauerit, in vrgentem inopiam & necessitatem deuenerit: tunc etenim non obstante renunciatione, & præstita absolutione iuramẽtiiuramenti ad hunc effectum dari debent eidem alimenta, quibus renunciauerit: imò nec esset admittenda renunciatio ista, si tempore, quo facta est, hæc ipsa inopia vrgeat, & grauet renunciantem: quem admodum sensere Freder. in consil. 60. incipienti, quod pactum. Imol. in d. c. cùm contingat. |

p. 304

vlt. fol. & ibi Andr. Alciat. num. 193. secundum quam opinionem ipse profectò dubio procul in controuersia lite sententiam dicerem. Tametsi Andr. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocand. donat. in princip. num. 136. & 151. nullam hac in quæst. opinionem elegerit.

Decimaoctaua conclusio, quæ ex Bartolo colligitur, pertinet ad renunciationem futuræ successionis, quæ licet iure Ciuili prohibita sit, iuramento tamen omnino confirmatur, quod satis constat in hac Romani Pontificis constitutione: quam statim in tertia huius Relectionis parte, Deo duce, longiùs explicabimus.

Decimanona conclusio: Donatio inter virũvirum & vxorem alioqui Iure Ciuili & Canonico improbata, iuramẽtoiuramento ita quidem confirmatur, vt omnino valida sit. Huius opinionis est auctor Bartol. in d. l. si quis pro eo. colum. vlt. & plures alij Iuris vtriusq;vtriusque interpretes, quorum mentionem fecimus in Rubric. de testament. 2. parte. numero 10. quo in loco eam diximus communem esse, defendimusq́ue ab obiectionibus, quæ solent à contrariæ partis authoribus adduci.

Hæc sint satis ad ea, quæ Bartolus latè de viribus iuramenti, quo ad confirmationem cōtractuumcontractuum iure prohibitorum tradidit, in dicta l. si quis pro eo. cætera petenda sunt à commentarijs Ioan. Imolæ, & Alciati, in dicto capit. cùm contingat. Cornei in dict. Authen. sacramenta puberum. Georgij Nathani in hoc cap. quamuis pactum. Antonij Corseti, in rubric. de iureiurand. Marci Antonij Baueriæ in tractat. de viribus & virtute iuramenti.

Finis secundæ Partis.

QVamuis pactum patri factum à filia dum nuptui tradebatur, vt dote contenta nullum ad bona paterna regressum haberet, improbet lex Ciuilis: si tamen iuramento, non vi, nec dolo præstito firmatum fuerit, ab eadem omnino seruari debebit. Cùm non vergat in æternæ salutis dispendium: nec redundet in alterius detrimentum.

SCIO equidem multa ex iuris Ciuilis commentarijs, varijsq́ue IuriscōsultorumIurisconsultorum, doctissimorumq́;doctissimorumque virorum responsis in huius capitis interpretationem latè atque eruditè adduci posse, quorum aliquot híc breui quadam enarratione exponemus, quò huius responsi decisio apertiùs explicetur, omittentes alia, quæ non omnino huic propositæ materiæ necessaria sunt.

Primùm enim præmittenda est Cæsarea constitutio in l. pactum dotali. C. de collatio. qua

1

^† pactum istud, quòd filia dote contenta nullum ad bona paterna regressum habeat, maximè improbatur. Est & altera iuris Ciuilis constitutio in l. pactum quod dotali. C. de pactis. quæ reprobat dotale pactum in id factum, vt si pater vita fungeretur ex æqua portione ea, quæ nubebat, cùm fratre hæres patri suo esset. Harum constitutionum quælibet est in specie consideranda, vt radicitus percipiamus, an iuramentum has conuentiones, iure Ciuili prohibitas, confirmet. Et sanè prioris decisionis ratio ea est, vt communiter Doctores opinantur, quòd non possit renunciare quis hæreditati futuræ, ne facilimè ius futurum modico præsenti accepto remittatur. Sed ratio ista deficit, quia iuri futuro renunciare quis potest. l. 1. C. de pact. Quo in loco communi omnium sententia hoc ipsum probatur: consensu quidem illius, de cuius successione agitur. l. vltim. C. de pact. traditur in l. qui superstitis. ff. de acquir. hæredit. vbi futuræ successionis renunciatio minimè admittitur absque consensu illius, de cuius hæreditate tractatur: vnde cùm in specie & casu d. l. pactum dotali. consensus accedat patris, cuius hæreditati & successioni per pactum renunciatur, manifestum fit, non posse iure responderi, eam pactionem |

p. 305

nullam esse ex eo, quòd sit renunciatio futuræ successionis, & hæreditatis: cùm hæc tantùm reprobetur eo casu, quo fit de hæreditate viuentis absque eius consensu. Nec item ea ex causa fit huius pacti reprobatio: quia id sit bonis moribus contrarium, aut detur votum, vel occasio captandæ mortis, siquidem pactio ista consensu illius, de cuius hæreditate tractatur, contraria bonis moribus non est: sicuti constat in d. l. vltim. C. de pact. nec per pactum de non succedendo datur occasio captandæ mortis. Præsertim quia hæc qualiscunq;qualiscunque occasio, quæ per has pactiones præstari malis hominibus potest, mortis alienæ optandæ, & denique captandæ, non est sufficiens, vt omnes pactiones, quæ de viuentis hæreditate fiunt, eius consensu præstito, improbentur: quemadmodum nos explicuimus in Rubric. de testament. 2. part. numero 15.

Igitur multis ex causis pactionem istam reprobam esse Cæsares existimarunt: potissimùm quidem eo, quòd fiat à filiabus aut filijs, ad parentum exhortationem, quibus facilimè non ex libero consensu, sed propter paternam reuerentiam filij refragari non ausi, eorum futuræ successioni renunciant. Huic rationi accedit, quòd filius, etiam consentiente patre, non renunciat, nec renunciare validè potest regulariter legitimæ portioni, quæ sibi ex bonis parentum debita est, quod ipse tradidi capit. Raynaldus. de testament. §. 2. numero 2. & præterea, vt Papinianus respondit, filij potius sunt meritis ad paterna obsequia prouocandi, quàm pactionibus adstringendi. textus in l. si quando. §. 1. C. de inofficio. testament. cuius intellectum nos expendimus in capit. Raynutius. de testament. §. 1. numero 7. quibus equidem exactè perpensis apparet, pactum istud, de quo in hoc capite agitur, minimè esse bonis moribus contrarium: bonis inquam moribus, de quibus agit regul. non est obligatorium. de regul. iur. in 6. iuxta eam interpretationem, quæ tradita fuit in secunda huius Relectionis parte, in princip. quicquid Bartol. scripserit in dict. l. pactum quod dotali. C. de pact. 2. lectione: existimans, pactionem hanc non posse iustè confirmari iuramento, quia contraria sit bonis moribus. Deinde constat, pactum de futura hæreditate viuentis quidem absq;absque eius consensu factum, nequaquam iuramento confirmari, quia id est bonis moribus contrarium. l. vltim. C. de pactis. glo. communiter recepta in d. l. qui superstitis. Doct. in d. l. vlt. Fortun. in tract. de vltimo fine, illat. 20. col. 3. & plures alij, quorum meminit Andr. Tiraq. in l. si vnquam. in princ. de reuoc. donat. num. 153. turpe siquidem est, quenquam adeò solicitum esse de hæreditate viuentis, vt absque eius consensu pactum ea de causa fecerit.

Altera verò constitutio, quæ traditur in d. l. pactum quod dotali. C. de pact. iuxta eius literam ea ratione procedit,

2

^† quòd per id pactum libera tollatur testandi facultas: atque ideo contrarium bonis moribus sit. Quamobrem Bald. in capit. 1. §. moribus. si de feudo fuerit controuersia inter domi. & agna. vas. dum voluit pactum illud de succedendo, cuius in dict. l. pactum quod dotali. mentio fit, quo ad futuram hæreditatem iuramento confirmari: ferè omnium consensu reprobatur, maximè ab Alex. in l. stipulatio hoc modo concepta. & alijs inibi, atque in d. l. pactum quod dotali. Ego verò non ambigo, imò fateor planè, pactum istud absque consensu eius, cui succedendum est, minimè confirmari iuramento, quia contrarium sit bonis moribus: at si pactum fiat eo modo, quo in d. l. pactum. traditur, nempe per ipsum, cui succedendum est, opinor id iuramento confirmari: ea quidem ratione, qua confirmatur iuramento pactum, cuius in hoc capite mentio fit. Nec me in contrariam mouerit sententiam, quòd tollatur libera testāditestandi facultas. Nam huic rationi respondi in Rubric. de testam. 2. parte. asseuerans, non esse bonis moribus contrarium, quòd ex consensu proprio tollatur libera testandi facultas. Sic sanè opinionem Baldi, eo casu, quo consensus eius, de cuius successione agitur, accesserit, verissimam esse opinantur. Dec. in d. l. pactum quod dotali. C. de pact. colum. 1. idem Deci. consilio 184. & Fortun. in d. illat. 20. vnde iure Cæsareo licet prohibitum sit pactum dotale, quo pater promiserit se pares in testamento filios omnes in bonis constituturum, neminemq́ue ex eis, aut in vita, aut in morte melioraturum, iuramento tamen confirmatur. Addit sanè Dec. patrem huic pactioni etiam iuratæ consentientem posse hunc consensum reuocare, per l. vltim. C. de pact. in quo mihi non omnino placet Decij opinio: nam si pactum fiat cum ipso patre, isq́;isque ita, vt diximus, promiserit, & iurauerit, profectò non poterit contractum istum, aut dotalem cōuentionemconuentionem reuocare. Quod, ni fallor, iuris est apertissimi. At si pactum fiat inter filios patre consentiente, ipsiq́ue filij iurauerint, idem erit. Nam etiam si pater consensum illum iam præstitum huic pactioni reuocauerit, nihilominus paciscentes tenebuntur iuratam conuentionem omnino seruare, ob eandem rationem. Quamuis Bald. in capitul. ad nostram. in 2. colum. 2. de iureiur. in versicul. item quia inuito patre. & Alexand. in dict. l. stipulatio hoc modo concepta. Francisc. Purpur. in d. l. vltim. C. de pact. numer. 185. post Deci. in dict. l. si pactum quod dotali. contrarium in hoc teneant, de quo iterum in 4. intellectu agendum est. Nec enim pactum istud semel factum consentiente patre bonis moribus est contrarium, atque ideò iuramento confirmari potuit, semelq́ue confirmatum retractari non potest. Iure Regio ex l. 22. Tauri obtentum est, hanc pactionem absque iuramento à parentibus fieri posse, eamq́ue omnino irre|

p. 306

uocabilem esse, modò fiat de hac pactione & promissione scriptura publica, licet non fuerit causa dotis, aut matrimonij facta isthæc promissio. Ex his tandem apparet, huius capitis responsum non tantùm obtinere in pacto dotali de non succedendo, sed etiam in pacto dotali de succedendo, cuius meminit text. in d. l. pactum quod dotali. C. de pact. atque ita glo. hîc in ver. improbet, dum paria esse censet pactum dotale de succedendo, & pactum itidem dotale de non succedendo: hunc intellectum adnotare videtur, qui primus erit ad huius capitis examinationem.

Secundus intellectus eidem dictioni, pactũpactum, meritò accommodabitur, vt idem sit dicendum in promissione,

3

^† de renuncianda paterna hæreditate: nam hæc si iurata sit in specie huius text. valet, imò eo ipso facta censetur renunciatio. Huius verò interpretationis potissima probatio deducitur argumento eiusdem rationis, quæ & in hoc casu eadem est, quæ huic capiti iure aptari potest. Sic denique hanc conclusionem tenuerunt Bald. in l. pactum dotali. C. de collat. quæst. 18. Rom. in sing. 183. de quo tractat latè Nicol. Boër. decis. 3. asseuerans iuxta hunc sensum secus esse dicendum, si promissio de renuncianda hæreditate iurata non sit: nam ea quidem non valet, atque ita aresto publico definitum fuisse. Id verò, quod diximus, promissionem iuratam de renuncianda hæreditate pro renunciatione habendam fore, ac ipsam renunciationem ex hoc factam censeri, multis probari poterat: & præsertim, quia circuitus vitandi sunt. l. cùm fundus. §. seruum tuum. ff. si cert. peta. l. dominus testamento. ff. de condic. indeb. notatur in Clem. auditor. de rescript. text. optimus in l. si intra. ff. de pact. vbi probatur, quòd promissio liberandi, exceptionem parit aduersus agentem, at si liberatio iam facta fuisset, idem dictat text. vbi Bald. in l. si creditoris. C. de fideicom. l. si non sortem. §. adeò. ff. de condict. indeb. quibus satis accedit quod Ioan. Andr. adnotauit in Specul. rub. de oblig. & solut. colum. 1. scribens, quòd si quis promiserit intra certum diem se obligaturum ad dandum mihi decem, poterit statim cedente die sine alia obligatione conueniri ad illa decem. Sequuntur hanc opinionem Alex. Socin. & Ias. in d. §. seruum tuum. 1. notab. Idem Ias. in d. l. dominus testamento. Et est communis opinio, vt fatentur eam sequuti Matth. Afflict. decis. 16. Anton. Rub. consil. 29. columna secunda. Andr. Tiraquel. libro 2. de retracta. in fine. numero 26.

Tertius intellectus in hoc equidem tendit, vt adnotemus, pactum istud valere si fiat

4

^† patri præsenti, quasi secus dicendum sit, si absenti factum fuerit, ea ratione, quòd absenti non possit acquiri obligatio, quæ ex hoc pacto, & similibus deducitur. l. absenti. ff. de donatio. l. si quis. in 1. C. eodem titul. l. si ego. ff. si cert. petatur. l. in omnibus. circa finem. ff. de action. & oblig. sufficiet tamen ipsius patris absentis ratihabitio, aut acceptatio, si notarius pro patre absente fuerit stipulatus: quemadmodum notat Socin. consilio 74. libro 3. Salic. in l. vltima. C. de pact. colum. penult. & ibi Purpur. numer. 45. & hoc sanè, vt patri absenti actio quæratur vtilis sine cessione. Etenim ad hoc, vt pactum teneat, nec reuocari à filia renunciante possit, satis erit, quòd notarius nomine patris absentis fuerit stipulatus: sicuti nos tradidimus latè libro 1. Variarum resolut. capitul. 14. Et in rub. de testam. 3. parte. num. 13. Forsan tamen ex lege Regia. quæst. 3. est titul. 8. lib. 3. ordinat. non erit necessaria notarij nomine absentis stipulatio: quod & satis deduci poterit ab his, quæ in dicto capitul. 14. scripsimus. Denique non deerunt qui opinentur iuramenti religionem sufficere, vt etiam absente patre hæc renunciatio valida sit, vt tandem iuramẽtumiuramentum pactum istud, vel renunciationem absenti patri factam efficacem constituat: id verò controuerti poterit ex his, quæ in huius Relectionis secunda parte diximus de promissione nuda, & de ea, quæ absenti, præstito tamen iuramento, facta fuit. Adhuc tamen videbitur quibusdāquibusdam, oportere quòd pater sit præsens in hac specie, vt ipsius patris consensus accedat, certusq́ue sit, sine quo pactio ista iniquissima censetur, alioqui etiam notario stipulante posse filiam priusquam pater ratũratum habeat renunciationẽrenunciationem reuocare, cùm ea præcisè exigat patris consensum ad eius iustitiam.

Quartus intellectus in ea versabitur quæstione, vtrum

5

^† pactum istud eundem habeat effectum, si non patri à filia, sed fratribus à sorore factum fuerit. Etenim Anchar. Imol. Domi. & Georg. hîc in prima limitatione asseuerant, pactum hoc à sorore nuptiarum tempore fratribus factum omnino improbum esse, nec valere, etiamsi iuramentum eidem accesserit. Siquidem manifesta turpitudo est, ita pacisci de viuentis hæreditate absque eius consensu. l. vlt. C. de pactis. idem notant Alexand. consilio 155. libro 7. colum. vlt. Cuman. idem Alexan. & Ias. 4. colum. in l. stipulatio hoc modo concepta. ff. de verborum obligat. Anchar. consilio 39. Aretin. in l. qui superstitis. ff. de acquir. hæred. Fulgos. consil. 73. Guido Papæ consilio 162. Roder. Xuarez. in l. quoniam in prioribus. 5. limitatione, ad l. Regiam. C. de inoffic. testam. Cæpola consil. ciuili. 17. Socin. consil. 74. in 3. lib. col. 2. Purpuran. in dict. l. vltim. num. 41. & nu. 185. & licet Rom. in d. l. qui superstitis. ac Matthæ. Afflict. in rubr. de feudo dato in vicem legis commiss. c. si quis inuestierit. num. 33. tenuerint, pactum hoc, cuius hîc mentio fit, fieri posse fratribus: attamen prior sententia dubio procul verior est ex eo, quòd maximam habeat hæc pactio turpitudinem, si absq;absque patris consensu fiat: ideoq́ue si præmisso & præstito patris consensu pactum hoc cum fratribus factũfactum fuerit, validum |

p. 307

quidem erit, & tunc obtinebit opinio Rom. & aliorum, qui eum sequuntur: quod deducitur ex dict. l. vlt. C. de pactis. Igitur dicendum est ad huius c. interpretationem ibi, Patri, idem esse si pactum fratribus fiat patre consentiente.

Duo tamen sunt hoc in loco examinanda, vt hic intellectus apertius explicetur. Primùm, an sit

6

^† necessarium, quòd hi fratres & sorores renunciantis, sint præsentes tempore renunciationis, & pacti? Nam quòd fratres & sorores debeant esse præsentes: alioqui pactum etiam iuratum nullum sit, notant Alexand. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. col. 5. Deci. in d. l. pactum quod dotali. 6. limitat. C. de collat. Aymon in consil. 127. nu. 5. Calcan. in consilio 33. colum. penul. Carol. Molin. in additionibus ad Alexand. consilio 155. libr. 7. colum. vltim. Ego verò aliter existimo, quæstionem istam intelligendam fore. Fit etenim pactum istud cum fratribus aut sororibus patris accedente consensu: tunc equidem oportet, atque necessarium est, quòd ipsi fratres & sorores sint præsentes: alioqui in ea specie locus erit iuris vtriusq;vtriusque decisionibus, quæ de conuentionibus cum absentibus, aut in vtilitatem absentium factis statuta sunt, de quibus paulò antè obiter tractauimus, & latius in dict. c. 14. libr. 1. Variar. Resolut. atque idem erit si filia pactum fecerit patri, quo eius hæreditati futuræ renunciat expressim in fauorem alicuius ex fratribus, aut sororibus: illius namque præsentia requiritur, cuius vtilitas hoc in pacto tractatur: quod omnino considerandum est, vt hinc appareat his in casibus veram esse opinionem Alex. & aliorum, quos modò in hoc versic. retulimus. Sed si pactum à filia patri fiat absolutè, quo renunciat eius hæreditati in fauorem fratrum omnium & sororum, vt pater liberè ea exclusa possit inter reliquos filios testari, vtq́ue ea ab intestato exclusa sit ab hæreditate paterna: tunc, nisi & in hoc ipse fallor, non est necessarium, quòd fratres aut sorores renunciantis, præsentes sint huic pacto, & renunciationi: non enim fit pactio à filia cum fratribus, sed cum patre, nec verè quicquam fratribus ex hoc acquiritur, sed tantùm libertas testandi patri datur, & omittitur pars, quę ex eius patrimonio filiæ iure competebat: HācHanc distinctionem colligo ex his, quæ notat Francis. Purpurat. in dict. l. vlt. C. de pactis. numer. 41.

Secundò, ad huius quarti intellectus planiorem sensum est obseruandum. pactũpactum

7

^† istud iuratum, quo filia tempore nuptiarum paternæ hæreditati patri renunciat, tunc deficere, nec vim aliquam habere: cùm pater reuocauerit consensum, quem huic pactioni præstiterat, quasi pactum hoc non amplius validum sit, quàm donec pater in consensu præstito, & eadem voluntate perseuerauerit, argumento tex. ad hoc singularis in dict. l. vlt. de pactis. C. vbi pactum de hæreditate viuentis valet ex ipsius consensu, quem ad mortem vsque poterit is reuocare, cuius responsio auctoritate ita hunc tex. & ad eius conclusionem interpretatur Bal. in cap. ad nostram. in 2. colum. 2. de iureiurand. quem sequuntur Georgius Nathan. hic in 1. limitatione, nume. 13. Felin. in c. 1. de iureiur. col. 3. Guliel. Benedict. in capit. Raynutius. in verb. duas habens filias. de testamen. numero 288. Alex. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. Deci. in d. l. pactum quod dotali. in Francis. Purpura. in dict. l. vltim. C. de pact. numer. 187. & Roder. Xuares in l. quoniam in prioribus. 5. limit. ad l. Regiam. C. de inoffic. testa. Carol. Molin. in Alexand. consil. 156. colum. vlt. lib. 7. Sed Iason in d. l. vlt. C. de pact. num. 13. asserit Bald. in hoc errasse: cùm ipse debuisset distinguere pactum, quo futuræ patris hæreditati renunciatur ab eo pacto, quod fit super viuentis hæreditate, de ea certo modo diuidenda. in primo, inquit, pacto non est necessarius consensus patris, nec illius, cuius hæreditati renunciatur. In secundo verò necessarius est consensus illius, de cuius hæreditate diuidenda pactio fit. dict. l. vltim. atque ideò censet Iason in renunciatione, quæ fit hæreditatis futuræ, de qua hoc in capite tractatur. parum referre quòd consensus patris postmodum reuocetur, aut deficiat: cùm is non sit necessarius, nec in hac pactione locus sit constitutioni vltimæ. C. de pactis. vnde validum est pactum, cuius hoc in capite mentio fit, & de quo in hoc quarto intellectu tractamus, etiam si patris consensus non duret ad mortem vsque.

Cæterùm Roderic. Xuares in d. limi. 5. Baldi sententiam defendere conatus, existimat Iasonem in hoc errasse: etenim, vt is verè censet, patris consensus requiritur, cùm à filia pactum fit ipsis cum fratribus aut sororibus, quo hæreditati paternæ renunciatur: sicuti paulò antè diximus, & sanè quicquid Ias. dixerit, pactum hoc de non succedendo verè de futura viuentis hæreditate fit, atque ideò absque eius consensu turpitudinem habet, quam & illud, quo solet de diuidenda hæreditate viuentis tractari. Denique nihil aliud pactio de non succedendo continere videtur, si effectum consideremus, quàm certum quendam modum, quo futura viuentis hæreditas distribuenda sit: nempe, renunciante ipso ab eius portione iure sibi competenti excluso. Quibus quidem fit, vt meritò Baldi opinio defendi possit à Iaso. impugnationibus. Nihilominus, quia nos in primo intellectu à Baldi sententia aliqua ex parte discessimus, oportebit aliquot casus expressim ac distinctè constituere, in quibus agendum sit, an admitti debeat opinio Baldi.

Primus casus proponitur, cùm simpliciter filia renunciat futuræ paternæ hæreditati, pactum quidem ipsi patri faciens, vt nullum ad eius bona regressum habeat. Et tunc censeo admittendam fore Baldi opinionem, quæ com|

p. 308

munis est, vt si pater simpliciter pactum hoc remiserit, & consensum reuocauerit, filia possit pro æquis portionibus iure alioqui debitis etiam intestato patri succedere, ac si pactum minimè fecisset.

Secundò præmissa eadem pactione,

8

^† qua patri filia renunciat futuræ hæreditati: atque in effectu, iuxta iuramentum præstitum patrem liberat, & eximit ab obligatione legali, qua tenebatur filiæ legitimam portionem titulo institutionis relinquere: si pater non obstante hoc pacto in testamento filiam vocaret ad aliquam hæreditatis partem, nihilominus eam percipere poterit, & est admittenda ex testamento: nec potest à fratribus pactum hoc eidem obijci. Potuit etenim pater pacto huic tacitè vel expressè renunciare, ac remittere libertatem ex eo pacto sibi acquisitam, vt nihil teneretur filiæ in morte relinquere. Huius opinionis auctor est Barto. in dict. l. stipulatio hoc modo concepta. Et ibi Rom. ff. de verbor. obligat. Bal. in l. pactum quod dotali. q. 6. C. de coll. & Matthæ. Afflict. in c. si quis inuestierit. nu. 24. de feudo dato in vicem legis commis. quorum opinio ex his, quæ Iuniores tradidere in dict. l. pactum. & in d. l. stipulatio hoc modo concepta. frequentiori Doctorum calculo recepta videtur.

Tertius casus in hac controuersia constituendus est, cùm filia pactum patri fecerit renuncians futuræ eius hæreditati, idq́ue iuramento confirmauerit in fauorem alicuius ex fratribus, aut sororibus, aut denique in fauorem aliorum fratrum & sororum. Et profectò dubitari poterit, an pater possit à prædicto pacto discedere, consensumq́ue ei præstitum reuocare? & quidem Baldus, quiq́ue eum sequuntur, adhuc in hoc casu tenent, patrem posse tacitè, & expressè pactum hoc remittere, eiusq́;eiusque consensum reuocare. Et hi pręcipuè mouentur auctoritate text. in dict. l. vlti. C. de pactis. Quibus ipse addiderim, pactum hoc ex eo à patre remitti posse, quòd cum ipso patre gestum fuerit, & præcipuè vtilitatem eius respiciat. Deinde quamuis in fauorem alicuius ex fratribus id pactum verè factum sit, pater qui pactus est, poterit reuocare eam pactionem in vtilitatem, & commodum alterius ab ipso conuentam, secundum Bartol. sententiam in l. qui Romæ. §. Flauius. ff. de verbo. oblig. quam latissimè examinaui lib. 1. Variar. Resolutio. capit. 14. Idcircò fortassis inibi tradita huic quæstioni conuenientia, efficient apertiorem huius casus diffinitionem.

Quartus casus erit omninò examinandus: nempe, cùm filia iuramento præstito pactum fecerit cum ipsismet fratrib. consentiente patre, quo renunciat futuræ paternæ hæreditati: hoc siquidem casu ipse dubito, sitne vera sententia Baldi. Nam absque iuramento poterat fieri inter filiam, & eius fratres pactum, de futura patris successione, consensu patris accedente, quem pater ad mortem vsque reuocare posset. d. l. vlti. C. de pact. At si iuramentum filiæ renunciantis accesserit, vt id aliquid vltra pactionem simplicem operetur, probari forsan potest, filiam non esse admittẽdamadmittendam ad aliquam hæreditatis paternæ partem, nec ex testamento, nec ab intestato. Scio etenim hanc opinionem difficilem esse, siquidem tollitur patri testandi libertas, quæ Iure Ciuili adeò constans esse censetur, vt nullis pactis omninò tolli valeat. Et tamen quicquid sit de patre, qui iam semel consensit, atque ideò pactum ab initio valuit, nullamq́;nullamque turpitudinem habet, filia tamen iuramentum præstitit, quod seruari potest absque vllo periculo salutis spiritualis: idcircò ratione huius pacti iurati excludi poterit ab hæreditate paterna, quod & Ias. voluit in dict. l. vlt. numero 13. tametsi non rectè Baldi sententiam intellexerit.

Quintò, aliam hîc speciem proximæ similem proponam: scilicet, quando fratres consentiente patre pactum iuramento præstito fecerunt, de paterna hæreditate certis portionibus diuidenda. Et sub eadem hæsitatione respondeo, pactum hoc omninò seruandum fore, etiamsi pater tacitè vel expressè consensum semel præstitum reuocauerit. Etenim pactum istud ab initio validum & honestum ex consensu patris, potuit iuramento ita confirmari, vt stabile ac firmum futurum sit, nec possit voluntate patris mutari: quemadmodum valeret, ac posset deniq;denique mutari, si absque iuramento factum fuisset. Horum duorum casuum decisionem dubiam esse censeo: atque ea ratione amplius est eius veritas, ac certitudo à lectoribus, & à meipso, inquirenda. Nam plurimum refragatur sententia Baldi, quæ communiori suffragio probata videtur. Cui adstipulatur. quòd attenta mente constitutionis vlti. C. de pactis. honestas pacti super viuentis hæreditate ab illius consensu semel præstito, & perseuerante procedat. Quasi tunc demum pactio super hęreditate viuentis improbata sit, & bonis moribus contraria, cùm vel consensus illius minimè accesserit, aut semel præstitus reuocatus fuerit. Vnde pactum hoc, etsi sit iuratum, eam conditionem, & intellectum habet, qui eidem necessarius est ad eius honestatem, iuxta Iuris Ciuilis interpretationem. Quamobrem licet in primo huius capit. intellectu hanc Baldi sententiam non omninò veram esse existimauerim, modò & in hoc casu, ac præcedenti satis dubito, an sit admittenda, denique censeo multi faciendam esse tanti viri auctoritatem.

Sextus casus non ita difficilem habet responsionem, quemadmodum & superius in primo intellectu probauimus. Nam si pater in dotali instrumento similíue promiserit, se filios omnes ęquis portionibus instituturum hæredes, nec aliquem ex eis melioraturum, licet |

p. 309

hoc pactum Iure communi reprobetur, attamen ipsius patris iuramento cōfirmaturconfirmatur, nec poterit ex vario patris consensu mutari. Fit etenim hæc promissio inter viuos: & in contractu, qui profectò vtilis foret, si iuramento super eo præstito mutari ex iurantis voluntate posset, quicquid sit de l. 22. Tauri.

§. PRIMVS.

QVINTA huic constitutioni conuenit interpretatio, dum ea tractat de renunciatione hæreditatis paternæ facta à filia dotata.

1

^† Quæritur enim sitne idem respondendum in pacto facto à filio, qui aliqua ex causa paternæ hæreditati renunciauerit, præstito iuramento? Et cùm isthæc decisio in filia congruè dotata, loquatur, quibusdam placet, non esse idem in filio dicendum: imò eisdem videtur, renunciationem factam à filio cum iuramento paternæ, & futuræ hæreditatis, adhuc inualidāinualidam esse, nec iure admittendam, cùm diuersa ratio in eo sit. Siquidem in filia, quæ honestè matrimonio elocatur, & familiam exit paternam, possunt censeri iustæ hæ renunciationes, nōnon sic in filio masculo, per quem familia parentum conseruatur: sicuti hac in specie notat Carol. Molin. in Alex. consil. 180. libr. 5. à quo libenter ipse discedo ex communi omnium interpretum sententia, quæ præmittit, idem in filio masculo dicendũdicendum fore: nam si is, vel causa dotis, aut donationis propter nuptias, aliáue ratione paternæ hæreditati renunciauerit iuramento præstito, pactum istud validum & firmum iuramenti causa censetur. Hanc verò esse magis communem sententiam, vt ostendamus, oportet hoc in loco statim alium huius capitis intellectum examinare.

Sextò disputari solet ad huius tractatus cognitionem, an

2

^† si pater in vita filio tradiderit integram legitimam inspecto eo tẽporetempore, quo traditio fit, possit filius postmodum supercrescentibus bonis patris, eiusq́;eiusque aucto patrimonio petere sibi mortuo patre legitimam suppleri. Nam Iaco. Butri. in l. pactum. C. de colla. tenet, non posse filium petere portionis legitimæ additionem ex bonis, quæ pater mortis tempore reliquerit. Cùm satis sit integram legitimālegitimam accepisse, inspecto eo tempore, quo ipse consensit eam sibi à patre tradi. Hanc opinionem sequuntur plures, quorum mentionem fecerunt eam dicentes communem esse, Roman. in l. stipulatio hoc modo concepta. ff. de verb. oblig. Georg. Natan. in hoc c. quamuis. 2. col. Guliel. Benedict. in repe. c. Raynutius. de testa. in verb. duas habens. n. 242. Curti. senior consi. vlti. Nico. Boër. decis. 62. col. 4. intelligentes hanc opinionem Butrigarij eo casu, quo ipse loquitur: nempe, cùm filius legitimam portionem integram accepit, inspecto eo tẽporetempore, quo pater eam ipsi tradidit. Et sanè huic opinioni obstat tex. fortis in l. si quādoquando. §. 2. C. de inoffic. testament. Nec video, qua ratione iure defendi possit Butrigarij sententia, cùm legitima filijs omninò debeatur ex bonis, quæ mortis tempore pater reliquit. l. cùm quęritur. C. de inof. test. Regia l. 23. Tauri. Quod manifestius probabitur, si consideremus Baldi sententiam in cap. cùm M. col. 4. de consti. qui per eum tex. opinatur, filium à patre accipientem legitimam portionem & promittentem, se nihil ex eius bonis amplius petiturum, posse nihilominus petere integritatem legitimæ iuxta bona, quæ post pactum patri obuenere, & is tempore mortis reliquerit. tex. ad idem optimus in d. l. si quādoquando. §. 1. cuius opinionis & nos meminimus in c. Raynutius. §. 1. nu. 8. BaldũBaldum sequuntur Rom. & Imol. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. Ripa in d. c. cùm M. nu. 38. Ias. in d. l. si quando. §. 1. idẽidem in l. quod seruus. ff. de condit. caus. dat. & in Auth. nouissima. nu. 9. C. de inoffi. testa. Rod. Xuares in l. quoniam in prioribus. C. de inoffi. testa. amplia. 9. Ioan. Lupi. in c. per vestras. 3. notab. §. 23. de donat. inter virum & vxor. Thom. Gramma. decis. 57. nume. 30. notat idem Bal. in l. pactum. vlti. oppo. C. de collation. rursus Guliel. Benedict. in d. c. Raynutius. in verb. in eodem, primo. num. 220. Iacobum reprobat. Ex quibus opinor satis improbari opinionem Iacobi Butrigar. & contrariam communem esse, vt fatetur Iason in d. Authen. nouissima. & in dict. l. quod seruus. Posset profectò Iacobi opinio procedere in casu huius tex. nempe, vbi filius recepta congrua portione legitima ex bonis patris renunciaret cum iuramento paternæ hæreditati, & pactum patri |

p. 310

fecerit, vt nullum ad eius bona regressum haberet. Hoc siquidem casu, etiamsi patrimoniũpatrimonium patris creuerit, non poterit filius aliquid ex bonis patris petere, quemadmodùm expressim adnotarunt præter alios, Alexan. in consil. 180. lib. 5. & in l. 3. ratione. 2. ff. ad leg. Falci. idem Alex. Corn. Ias. & Deci. in l. pactum quod dotali. C. de collat. Ripa in d. c. cùm M. & lib. 1. responsor. c. 6. col. vlti. Thomas Gramma. num. 30. in dict. decis. 52. Aymon in cons. 114. nume. 16. sensit Ioan. Lupi in dict. §. 23. & Roderic. Xuares in dict. ampliat. 9. quorum opinio magis communis est, teste Carolo Molinæo in dict. consil. 180. in additionibus ad Alexand. tametsi Iason in d. Authen. nouissima. adhuc dubitauerit propter rationem text. in d. c. cùm M. quia iurans non videtur cogitasse de renuncianda portione, quæ in bonis postea patri obuenientibus sibi iure competeret. Attamen ipse communem opinionem sequor, quippè qui videam iuratam renunciationem ad futuram hæreditatem patris pertinere, quæcunq;quæcunque & quantacunq;quantacunque ea sit. Auctoritas verò, quæ pro Iacob. Butrig. adduci solet ex l. 1. §. si vel parens. ff. si quis à paren. fuerit manumis. minimè probat eius opinionem, quod paulò pòst constabit.

Igitur duo apparent, vera esse ad intellectum huius c. ex his. Primùm, decisionem istam non solùm obtinere in filia renunciante hæreditati paternæ, sed etiam in filio, qui iuramento præstito paternis bonis nuptiarum, donationísue propter nuptias causa renunciauerit, pactumq́ue ipsi patri fecerit. Secundùm, quòd licet post hanc renunciationem creuerit patris patrimonium, eiq́ue multa bona obuenerint, minimè poterit filia, quæ renunciauit, aliquid petere ex bonis patris.

Septimò, eidem verbo, filia, subditur & alia interpretatio, vt

3

^† intelligamus huius cap. constitutionẽconstitutionem etiam in filia minore vigintiquinq;vigintiquinque annis. Etenim pactum hoc ab ea patri factum iuramẽtoiuramento præstito validum est omninò, quemadmodum communi omnium consensu Doctor. existimant, præsertim Georgius Natanus hic 4. limitatione, Aretin. in cap. in pręsentia. numero 10. de probat. vbi Augustin. Beroius numer. 168. fatetur, hanc opinionem communem esse. Et eam sequitur ac latissimè Paul. Parisi. consi. 26. lib. 3. num. 13. & probatur in Authen. sacramenta puberum. C. si aduers. venditio. Nec quicquam impedit huius opinionis veritatẽveritatem, cùm minor vigintiquinq;vigintiquinque annis possit iuramento obligari, quod iure receptissimum est, modò is pubes sit, nempe fœmina duodecim, vir autem quatuordecim annorum: imò quibusdam placuit iuramentum præstitum ab impubere, doli tamen capace, & proximo pubertati, qui intellectum, & discretionem ad iurandum habuerit, validum esse, & obligationem inducere. Nam is impubes iuramento potest se adstringere. gloss. Abb. & Doctor. in c. ex literis. in 2. de sponsalib. text. optimus in l. vlti. §. in eum. ff. de liber. caus. idem Barto. Corne. & Iason, colum. 4. in Authen. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. quo in loco non tantùm simpliciter hoc verum esse opinantur, sed existimant, iuramentum impuberis proximi pubertati, & doli capacis contractum alioqui iure inualidum confirmare, vt planè in specie huius capit. & similium sit satis iuramentum præstari à filia impubere, modò ea sit proxima pubertati, ac doli capax: qua in re Bart. asseuerat hanc opinionem communem esse. Idem notant Abbas in consil. 108. lib. secundo. Deci. in l. pupillum. ff. de regul. iur. Ego verò etsi sciam, in causa matrimoniali, & in eo contractu, qui potiùs integrum intellectum, quàm certam ætatem exigit, iuramentum impuberis doli capacis, & proximi pubertati iurantem obligare, d. capit. ex literis. idq́ue quo ad simplicem obligationem regulariter verum: si tamen quòd hoc iuramentum sit sufficiens ad confirmandum contractum alioqui iure inualidum, aut rescindendum, planè dubito, ac potiùs existimo, iuramentum hoc nōnon habere hunc effectum, ne tot priuilegia simul ab vna, & eadem Radice constituamus: & præterea, quia facilimè ea ætas decipitur in contractibus, & subinde in præstandis ad eorum confirmationem iuramentis. Nam ex causa impubertatis danda est, vt ex ratione metus à iuramento, absolutio, etiamsi iurans fuerit proximus pubertati, & doli capax: siquidem licet iuramentum obliget, æquissimè tamen ob imperfectam ætatem dari debet absolutio. Sic sanè opinionem istam, quòd iuramentum impuberis proximi pubertati. & doli capacis, non confirmet contractus iure inualidos, ad quorum confirmationem est necessarium iuramentum, tenent Cynus, & alij in dict. Authen. sacramenta puberum. quorum sententiam communem esse fatentur, eam sequuti Alexand. in l. qui iurasse. in principio. ff. de iureiurando. & Alciat. in dicto capitu. cùm contingat. nume. 141. qui alios huius opinionis citat auctores. Quibus suffragatur text. in dict. Authenti. sacramenta puberum. dum ad hunc effectum sacramenta puberum exigit. Idem probant Regiæ Partitarum constitutiones, nempe l. 56. titu. 5. parti. 5. & l. 6. titul. 19. part. 6. nosq́ue olim Salmanticæ eandem sententiam probauimus in Epitome in 4. Decret. 1. part. c. 5. §. 1. nume. 4.

Hinc planè infertur, in casu huius tex. & in casu c. cùm contingat. minorem vigintiquinque annis, maiorem tamen quatuordecim, iurantem hos contractus, minimè posse ab eis discedere, nec ratione minoris ætatis, nec ratione legis has conuentiones reprobantis, vtrumque etenim iuramenti religione suppletur, minor quidem ætas & Iuris Ciuilis contractuum reprobatio, prohibitioq́ue, sicuti ex præmissis constat, & notant Paul. Castrens. col. 3. |

p. 311

Philip. Corne. num. 20. in dict. Authen. sacramenta puberum. tametsi Andr. Alciat. in d. c. cùm contingat. numer. 130. teneat expressim iuramentum præstitum à minore vigintiquinque annis, etiam pubere, minimè confirmare contractum alienationis dotalis rei, aut alium lege prohibitum, vt minor excludatur à beneficio restitutionis, quæ ei competere potest ratione minoris ætatis. De quo etiam tractabimus inferiùs in quęstione de læsione admodum graui, quam vulgus appellat enormissimam.

Octauò, huius capit. constitutio procedit

4

^† in filia nōnon tantùm certa, ꝙquod Ius ciuile pactum istud improbauerit: sed & in ea, quæ minimè fuerit certior facta hac in specie decisionis iuris Ciuilis, & ignorauerit, pactum hoc Iure ciuili prohibitum esse. Nihil etenim id refert, cùm iurisiurandi virtus hoc in casu & in similibus minimè deficiat ob ignorantiam istam, quæ non impedit consensum iurantis, atque ita adnotarunt Guido Papæ. quæstio. 227. & Gulielmus Benedictus in capi. Raynutius. de testament. in verbo, duas habens filias. numero 294. qua ratione profectò admodum esset absurdum, quòd mulier rem dotalem alienans iuramento præstito, obtineret reuocationem huius cōtractuscontractus ita iurati, ex eo, quòd probaret, se ignorasse tempore contractus à lege ciuili prohibitam esse dotalis rei alienationem. Igitur octauus hic intellectus præter quàm quòd æquissimam rationem habeat, maximè conuenit ad effectum huius constitutionis.

Nonò, hæc ipsa constitutio est intelligenda in

5

^† filia non emancipata, sed & in ea, quæ sit sub patria potestate, quod deduci poterit ex lege, Pomponius, in 2. ff. familiæ herciscun. vbi ratione dotis optimè contingit donatio inter patrem & filiumfamiliâs: atque eadem ex causa pactum. Quamobrem ita hunc text. interpretantur Deci. in dict. l. pactum quod dotali. C. de collationib. colum. prima, & secunda. Ioan. Crot. in dict. l. stipulatio hoc modo concepta. num. 47. ff. de verborum obligationib. & Parisi. in consil. 26. libro 3. numer. 12. tametsi Odofredus in dict. l. pactum dotale, voluerit, pactum hoc inter patrem & filiamfamiliâs minimè valere, quasi inter eos non possit verè fieri donatio, nec ei similis conuentio. Sed in fauorem prioris sententiæ plurimùm facit, quòd licet alioqui non valeat Iure Ciuili donatio inter patrem & filiumfamiliâs. l. donationes quas parentes. C. de donation. inter virum & vxo. l. 2. C. de inoffic. donat. tamen iuramento confirmatur, quod præcipuè adnotarunt Bald. in l. vltim. C. pro donato. Alexand. in consilio 8. libro 2. Aretin. consil. 17. colum. quarta, & consil. 77. colum. 2. idem Alexand. in l. si donatione. C. de collationib. colum. quinta, & Guido Papæ decisio. 145. tradit Deci. in Authentic. ex testamento. 4. colum. C. de collationibus. Ripa in l. si vnquam. quæstion. 15. C. de reuocand. donatio. Iason consil. 118. colum. 1. libro 4. Et plerique alij, quorum mentionem hi fecerunt. Præsertim hic intellectus procedit, quia Odofred. in dict. l. pactum. non tractat de pactione iurata, sed præmittit, illum text. fore necessariò intelligendum in filia emancipata, cùm inter patrem & filiam in potestate nulla sit efficax obligatio, etiam seclusa prohibitione speciali huius conuentionis, de qua in dict. l. pactum. ad cuius interpretationem oportet præmittere secundum eum, pactum illud alioqui validum ex causis esse, atque ita factum cum filia emancipata. Et nihilominus Iason & Deci. ibi discedunt ab Odofredo, ex eo quòd causa dotis potuerit fieri pactum inter patrem, & filiam in potestate, vt modò dicebam, & probatur à gloss. Bartol. & Doctor. in dict. l. 2. C. de inoffic. donat. Bald. in l. cùm oportet. §. 1. C. de bonis quæ liber. Barto. in l. frater à fratre. ff. de condi. indeb. Cardin. consil. 111. colum. 2. Paul. Cast. in l. cùm pater. §. pater filiæ. ff. de legat. 2. qua ratione non obstante, in d. l. pactum quod dotali. improbatur pactio, cuius in hoc capit. mentio fit, propter rationes, quas in initio huius tertiæ partis adduximus. Igitur, si quæ modò prænotauimus, ad amussim fuerint obseruata, constabit apertissimè huius capit. responsum procedere, siue pactum fiat cum filia minore vigintiquinque annis, siue cum filia constituta sub patris potestate, etiam ignorante pactionem istam Iuri ciuili prohibitam esse, siue itidem fiat cum filio.

p. 312

§. SECVNDVS.

DECIMA huius constitutionis interpretatio versabitur circa ea verba: Dum nuptui tradebatur. Nam quibusdam æquè visum est,

1

^† eandem decisionem procedere, si pactum fiat eo tempore, quo filia nuptui non tradebatur: sed tamen ex bonis paternis eo tempore inspecto portionem congruam pro ratione dotis futuræ, aut pro legitima accepit. Valet siquidem pactum istud, & iuramento confirmatur: quemadmodum paulò antè diximus de filio in quinto intellectu. Sic denique parum refert, quòd pactum istud fiat tempore nuptiarum, an ante nuptias vel post eas: modò filia renuncians hæreditati paternæ dotem, vel congruam portionem, eo tempore ex patrimonio patris accipiat, secundum Archid. Ioan. Andre. Domini. Francis. & Georg. hîc colum. 3. & Guliel. Benedict. in c. Raynutius. de testamen. in verb. duas habens filias. nume. 260.

Vndecimò, circa eadem verba quæritur, an pactum istud, cuius in hoc cap. mentio fit, iuramento firmatum valeat, si fiat eo tempore, quo filia religionem ingreditur: & an ea pactio monasterio præiudicet, possítue rescindi grauissimæ læsionis causa? & sanè quidam existimarunt, hanc pactionem nec monasterio præiudicium aliquod facere, nec validāvalidam esse, sequentibus equidem rationibus.

Primùm enim,

2

^† etsi hæc pactio fiat ante monasterij ingressum, & tamen post professionem religionis pater renunciantis mortem obierit, monasterium admittendum est omninò ad hæreditatem patris ipsius monachæ, non obstante renunciatione: quod eleganter responderunt Marian. Socin. in consil. 183. libr. 2. Philipp. Corne. in consil. 272. libr. 3. Felin. inter cons. Carol. Ruin. consil. 206. & ipse Carol. consil. 204. lib. 1. quorum ea ratio potissima est, quòd renunciatio prædicta etiam iurata habeat conditionem hanc, si renuncianti fuerit delata hæreditas, Paul. de Castro, Imol. & Doctor. per text. ibi in l. qui superstitis. ff. de acquir. hæred. idem Paul. & Alexand. in l. pactum quod dotali. C. de collatio. hæreditas autem non defertur monachæ mortuo eius patre post professionem, sed monasterio iuxta eam opinionem, quæ magis communis est, quemadmodum nos probauimus in cap. 1. de testamen. numero 20. & sequenti.

Secundò, ad huius partis comprobationem plurimum accedit egregia decisio Paul. Castr. in l. fin. in princip. C. de bonis quæ liber. vbi asserit,

3

^† renunciationem hæreditatis maternæ factam cum iuramento, minimè nocere patrifamiliâs, sub cuius potestate manet filius, qui renunciauit, si mater mortem obierit viuente patre, & nondum finita patria potestate. Quia hæc renunciatio sortitur effectum eo tempore, quo mater mortua est, quo patri hæreditas acquiritur, in qua acquirenda, vel repudianda non potest filiusfamiliàs patri nocere. d. l. vlti. in princip. & §. 1.

Tertiò, non potest hæc renunciatio procedere, etiamsi fiat sub ea conditione, si renuncians ingressus fuerit religionem: nam ea conditio improba est, quippè quæ impediat, aut sanè aliquod præstet impedimentum ingressui, & professioni religionis. quod probatur ex ratione text. in Authen. de sanctissimis Episcop. §. Sed hæc præsenti. & in l. Titiæ si non nupserit. ff. de condi. & demonst. Barto. in consil. 1. Doct. in Authen. nisi rogati. C. ad Trebel. & in c. in præsentia. de probatio. Sicut & conditio auertens à matrimonio carnali, reijcienda est ab vltimis voluntatibus. l. sed si hoc. §. vlti. & l. quoties. ff. de condit. & demonstratio. atque idem probatur in Rubric. C. de indict. vidui. tollenda. Quibus quidẽquidem rationibus probari poterit, pactum hoc, cuius in hoc capite mentio fit, non posse adhuc iuramento pręstito validè fieri ab ea, quę religionem profiteri vult.

Contrariam sententiam, imò quòd pactum hoc iuramento præstito factum valeat, & firmum sit, etiamsi fiat tempore, quo filia ingreditur, aut ingredi vult religionem, tenent Bar. nume. 7. & Bald. in l. vlti. C. de pact. Deci. consil. 31. colum. 2. Francis. Purpur. qui alios allegat in dict. l. vlt. num. 188. & videtur opinio ista magis communis, ex his qui Barto. opinionem in d. l. vlt. sequuntur. Et hi sanè post Bar. hanc opinionem intellexere, etiam eo casu, quo filia religionem professura non acceperit tantum pro dote, quātumquantum ex patris bonis, & eius patrimonio percipere iure potuisset, modò congruam dotem ad ingressum religionis habeat ex bonis paternis, quod Bart. expressim explicat. Erit tamen ad effugiendas hac in controuersia varias Doctorum opiniones admodum vtile, & denique cautissimũcautissimum, quòd hoc pactum fiat ex consensu monasterij, id est, Prælati, & Conuentus, qui in his acquirendis possunt monasterio pręiudicium inferre, atque ita in specie consuluerunt Francis. Purpurat. & Hieronymus Cagnolus in d. l. vlt. vterque. nume. 194. probatur hæc Bart. opinio auctoritate huius constitutionis, quæ ratione iuramenti confirmationem pacti alioqui Iure Ciuili prohibiti, inducit. Nec refert, quòd fiat à filia ingressura religionem, nulla etenim est congrua discriminis ratio, quæ verè possit in hac disputatione probare, non valere pactum, hoc factum à filia religionem professura, cùm validum sit, si fiat ab ea, quę matrimonium contrahit.

Non oberit huic opinioni prima ratio in contrarium adducta, siquidem verum est quod in d. l. qui superstitis. à Iurisconsultis respondetur. Sed tamen id ita intelligendum est, vt renunciatio futuræ hæreditatis intelligatur hac |

p. 313

conditione, si hæreditas fuerit delata renuncianti, vel alteri ex eius persona, vel eius ratione, & causa. Nam tunc renunciatio, quæ tamen ab initio valida fuit, & fieri potuit, ad hæreditatem refertur, ac pertinet ad futuram, quæ vel ipsi renuncianti, vel alteri iure ipsius renunciantis delata sit. At in præsenti quæstione monasterio defertur hæreditas ex persona monachi, eius quidem iure, non alia ratione, nec causa, atque ideò renunciatio monachi facta ante professionem & valida nocet monasterio, cui non aliter hæreditas patris ipsius monachi defertur, quàm ex iure & persona monachi, qui iam per renunciationem fuerat exclusus ab ea hæreditate. Etenim licet in d. l. qui superstitis. non possit renunciari hæreditati nondum delatæ, tamen iuramenti ratione renunciatio ista permittitur. Quibus quidem accedit, quòd ratione huius pacti iurati, si id valet ab initio, non potest hæreditas monasterio deferri, quamuis pater monachi moriatur post professionem, quia nec monacho tunc deferretur, si monachus non esset. Sic sanè, si monachus mortem obijsset priusquam pater, licet nullum pactum præcessisset, monasterium morte monachi pręmorientis ante patrem excluderetur, iure etenim monachi eam hæreditatem petere debet, is verò ab ea exclusus est, vel pacto, vel morte. Igitur monasterio deferri ea hæreditas non potest. Vnde multa possunt simili argumento adnotari: Quorum aliquot hoc in loco referam ad apertiorem huius quæstionis intellectum. Nam si quis renunciauerit fideicommisso conditionali, ad quod vocabatur, & postmodũpostmodum ingressus fuerit religionem, ac post professionem cōditioconditio fideicommissi euenerit, nempe mors illius, qui rogatus fuerat restituere, non poterit monasterium illud cōsequiconsequi, imò renunciatione excluditur. Sic & in eo casu, quo quis post renunciationem hæreditatis seipsum in adoptionem dederit, & postea mortem obierit is, cuius hæreditatem renunciauerit, non obtinebit eam pater adoptiuus, cui alioqui quibusdam sub limitationib. iure competebat. l. si adoptauero. ff. de precario. Eodem modo, si quis post renunciationem paternę hęreditatis, cuius nulla possit fraus præsumi, crimen cōmiseritcommiserit, & ea ex causa omnia bona, iura, & actiones, pręsentia, & futura, in fiscum deferantur, iuxta ea, quę notantur in l. 1. §. an bona. ff. de iure fisci. Etiam si eo viuo pater moriatur, nihil ex ea hæreditate ad fiscum pertinebit. Quod ex superioribus constat.

Sed ne quis admodum vrgentem esse Socin. & aliorum argumentationem arbitretur, ea poterit facilius tolli, si constituamus in hac specie, & quæstione hæreditatem non deferri monasterio: idq́ue, ni fallor, apertissimi iuris est. Nam hæreditas defertur filio iure suitatis, vel propter illud ius succedendi, quod habet in bonis patris, huic autẽautem iuri monachus tempore, quo potuit, renunciauit, & à se abdicauit spem illam, & ius succedendi in bonis patris, idcircò cùm professus est monachus religionem, non transtulit in monasteriũmonasterium ius successionis, quia illud non habuit eo tempore, nudusq́;nudusque, ac priuatus eo iure monasterium ingreditur. Qua ratione non potest ius illud monasterio cōpeterecompetere, nec ei defertur hæreditas. Nec iure monasterium aliquid ex paternis bonis, vel hæreditatibus causa monachi habere poterit, nisi quod ipse monachus in seculo manens potuisset habere. At si monachus, qui paternæ hæreditati renunciauit, mansisset in seculo, per renunciationem exclusus foret à iure succedẽdisuccedendi: igitur eadem ratione & ipsum monasterium ab eodem iure excluditur propter renunciationem.

Secunda probatio prioris opinionis ex eo deficit, quòd decisio Paul. Castrensis non omninò admittenda sit. Etenim aut pater consensit renunciationi factæ per filium, & tunc res est admodum expedita, quòd sibi nullum ius hac in re patriæ potestatis causa cōpetatcompetat, cùm eidem per consensum renunciauerit, nec filio deferri possit hæreditas tempore mortis illius, de cuius agitur successione, quia eidem validè renunciauerat, sicuti modò in monasterio diximus, & ideò pater non potest hæreditatem illam petere ex persona filij, aut sanè pater non consensit renunciationi, & eo casu valet renunciatio, quo ad cætera, patri tamen non nocet, quo ad vsumfructum, nec quo ad alia iura, quæ ratione patriæ potestatis habere in eisdem bonis poterat. Quod verò diximus, renunciationem validam esse quo ad cætera præter vsumfructum, videbitur quibusdam maximè contrarium. l. vltim. C. de bonis quæ libe. vbi filijfamiliâs repudiatio hæreditatis delatæ, & aduentitiæ, minimè nocet patri, nec quo ad vsumfructum, nec quo ad alia: siquidem repudiāterepudiante filio potest pater hæreditatem adire, & eam sibi omninò acquirere. Quæ tamen constitutio tractat de eo casu, quo hæreditas est iam filio delata, & ex eius persona patri, qui nec fuit institutus, nec potest alio titulo hæreditatem illam habere, quàm iure patriæ potestatis. non ex hoc idem erit in hæreditate deferenda, qua in specie nos loquimur. Nam si filius renunciauerit iuri succedendi, postea ei non defertur hæreditas, atque ideò cessat omninò ratio Pauli Castrensis, de cuius opinione dubitat Barth. Socin. l. 2. nu. 5. ff. de his, quę pœnę causa. Et profectò ipse arbitror, eam falsam esse, nec posse iure defendi, nisi quo ad vsumfructum, in quo dubius equidem adhuc eam admittendam esse censerem. Sed & si opinio Pauli vera foret, minimè ad quæstionem istam de monasterio conduceret, siquidem diuersa omninò ratio est. Etenim filiusfamiliâs tempore renunciationis sub pa|

p. 314

tris ea potestate, cui nōnon potest nocere, at non ita est in eo, qui ante professionem renunciat hæreditati, qui liberam habet potestatem de rebus proprijs disponendi, nec monasterium vllum ius in eius bonis eo tempore habet, potestq́;potestque ipse religionem ingressurus monasterio præiudicium inferre ante eius ingressum, quod satis iure probatur. Nec in hoc potest aliqua contingere controuersia, quæ iuris rationem habeat. Non me latet, posse hac in quęstione adduci quandam Ludouici Romani sententiam: is, inquam, in d. l. qui superstitis. scribit,

4

^† renunciationem à filia iuramento præstito factam hæreditatis paternę dote congrua ei constituta, nocere eius filijs, quib. mortua matre aui hæreditas fuerit delata, post mortem matris auo moriente. Quia ratio nepotis acceptæ futuræ patris hæreditati renunciauerit. Hæc Romani opinio verior est, secundum Dec. in cons. 181. nu. 7. eundem Dec. in d. l. pactum quod dotali. nu. 18. Guli. Bened. in c. Raynutius. de test. in ver. duas habẽshabens filias. nu. 181. Ant. Rub. cons. 42. n. 6. missam tamen hanc opinionem facimus: quippè qui contrariam veriorẽveriorem esse existimemus. Nam mortua matre superstite patre, ad aui hęreditatem admittendi sunt nepotes iure proprio, quāuisquamuis ex persona matris: cuius renunciatio eum intellectum habuit, si ei non renuncianti foret delata hæreditas patris, atq;atque ideò nepotes admittẽdosadmittendos esse: in hoc casu respōderuntresponderunt Bal. in d. l. pactum quod dotali. 2. q. C. de coll. quem sequuntur alij, maximè Alex. ibi & Pau. Cast. in d. l. qui superstitis. And. Tiraq. in tract. de primogenijs. q. 40. nu. 117. licet Rom. ad eius conclusionem Bal. citauerit. Idem tenuerunt Franc. & Geor. Nata. hîc nu. 56. & Tho. Gram. decis. 57. n. 39. dicens hanc opinionem cōmunemcommunem esse, idem fatetur Rober. Marantha disputat. 10. nu. 13. quod iterum repetam in fine huius §.

Tertia ratio minimè comprobat priorem sententiam illa etenim iuris Cęsarei responsa, quorum ibi meminimus, non habẽthabent omninò eam rationem, ne quis auertatur à professione religionis, siquidem qui religionẽreligionem profiteri vult, & ea ex causa paupertatem vouet, & optat, parum solicitus erit de bonis ad monasterium deferendis: temerarium enim est iudicium, si opinamur, eũeum auerti à religionis ingressu, ne res temporales, patrimonium, & alia amittat bona, quorum relinquendorum causa religionem ingreditur. Alioqui eadem causa, quę mouet ad religionẽreligionem, auerteret ab ea, quod absurdum esse palàm constat: multisq́;multisque id probauimus lib. 1. Varia. Resol. c. 19. nu. 7. imò & si renunciatio ista iuramẽtoiuramento pręstito fiat, hac apposita conditione: si renuncians ingressus fuerit religionẽreligionem, adhuc valet & firma est. Nec per hanc conditionem renuncians auertitur à religionis professione, ipse quidẽquidem spontè deliberans de religionis ingressu, & paupertatem eligens, bonis, & hæreditati futuræ renunciat ea ex causa, quia religionẽreligionem profiteri vult, alioqui profectò minimè renunciaturus: igitur nequaquam impeditur à religionis professione per renunciationem istam, quæ manifestè fit ea ex causa, quòd ingrediatur renunciāsrenuncians religionem. Idcircò cessant rationes in contrarium adductæ, & excogitatæ, pręsertim à Bart. Soci. in d. l. 2. nu. 5. ff. de his, quæ pœnæ causa. & Angelo in disputatione incipien. quidam nobilis genere. & à Socino in d. cons. 183. colum. vltim. Purpur. in d. l. vlti. C. de pact. & alijs, qui contrarium iure verius esse adseuerant.

Illud sanè adnotandum est, Bar. in d. l. vlt. C. de pact. licet pactum istud validum esse iuramẽtoiuramento præstito existimauerit, in statuto tamen aliud probare, quadam distinctione vsus. Etenim distinguit, an statutum excludens monachos à successione, his fuerit verbis conceptũconceptum, Monachi non succedant: & hoc in casu censet statutum valere: an his, Si quis monasterium religionem professus ingressus fuerit, priuatus sit iure succedendi: quo casu nōnon valere statutum scribit, quæ distinctio falsa est. Nam in vtroq;vtroque casu statutum nullum est, secundũsecundum Mathes. notab. 145. & alios, quorum opinio communis est, vt testantur Deci. in cap. ecclesia. de constit. num. 49. Ioan. Baptista de sanct. Seuerino in repet. l. omnes populi. ff. de iusti. & iur. colum. 48. Socin. consil. 241. lib. 2. & consil. 81. libr. 1. quam sententiam sequuntur Doct. in d. l. vltim. & in d. c. ecclesia. Barto. improbantes. Consuetudo autem, qua monachi à parentum & consanguineorum successione excluduntur ab intestato, valet quidem: quia ecclesiarum, monachorum, clericorum atq;atque prælatorum, & Principis consensum tacitum saltem habeat, quod in specie adnotarunt Guliel. Benedict. in c. Raynutius. de testament. in verb. & vxorem nomine Adelasiam. numero 249. & Chassaneus in consuetudine Burgundiæ, Rub. de successionibus. §. vlti. Boërius in consuet. Bituricen. titu. de testam. §. vlti. Massuerus in Rub. de successionib. §. item per consuetudinem. optimè Rebuffus super constitutiones Regias in proœmio, gl. 5. num. 21. & 22. quo in loco commemorat, apud Gallos praxi, & consuetudine obseruātissimaobseruantissima sublatas esse decisiones, tex. in Authen. ingressi. C. de sacrosan. eccles. & l. Deo nobis. C. de episco. & cler. Cæterùm, si verum est quod modò ad huius c. interpretationem diximus,

5

^† nempe, pactum renunciationis hæreditatis paternæ iuramento præstito confirmari, etiamsi fiat à filia, quæ statim est religionem professura, illud meritò quæritur, an possit hęc renunciatio postea rescindi ea ex causa, quòd grauissima contigerit in ea læsio, siquidem opulentissimę hæreditatis spes, aut denique ingens patrimonium pręsens fuerit remissum, modico accepto, etiamsi ad dotem ingressus ad religionem fuerit |

p. 315

quantitas congrua, & æqua? quæ quidẽquidem quæstio solet à plerisque definiri ex his, quæ de læsione admodum enormi, & grauissima traduntur multis in locis ad rescissionem contractus, etiam iurati. De quo statim & nos agemus, & profectò, si ea resultatio est ad hāchanc speciem, & casum adducenda, frequentissimè erunt retractandæ, & rescindendæ renunciationes, quæ fiunt à monialibus eo tempore, quo religionem profiteri volunt, plerunque enim sperantes ex successione paterna amplum patrimonium, aut denique portionem legitimam maximæ æstimationis, eidem pacto iurato renunciant nondum accepta quarta portionis legitimæ parte, in quo dubio ꝓculprocul grauissima contingit læsio, ac deniq;denique ea, quam enormissimam vulgus appellat. Decius eleganter in cons. 31. col. penul. vers. vlt. non obstat & Aymon Sauil. in cons. 160. col. 1. in ea sunt sententia, vt opinentur, nullum esse locum rescissioni contractus & pacti iurati, etiam prætextu grauissimæ læsionis, quoties renunciatio facta fuerit causa ingrediendi religionem. Pro hac sententia ipse ita argumentor. Etenim post religionis professionẽprofessionem, aut agit monasterium ad rescissionẽrescissionem ex persona monachi, & ex iure ipsi monacho competenti, quod in monasterium transtulerit, ex Auth. ingressi. Aut agit ipsius quidẽquidem monasterij nomine iure ipsi monasterio competenti, & delato. Priore equidem casu non video, qua ratione monacho possit ius competere ad rescindẽdumrescindendum pactum iuratum ex causa vtcunque grauissimæ læsionis: siquidem nulla in hac specie ipsi contigerit monacho, qui ob paupertatem seruandam, & vouendam, religionem profiteri vult, paupertatem quærit, & ipsam eligit. Igitur non poterit monachus, quemadmodum paulò antè adnotabam, se læsum fuisse allegare in dimittendis bonis, ac diuitijs: quarum relinquendarum causa monasticam vitam elegit. Quòd si quis dixerit, monachum ipsum grauissimè læsum eo ipso, quòd in monasterium patrimonium non detulerit, planè id verè dici non poterit, quandoquidem nulla læsio contingit volenti religionem profiteri in hoc ꝙquod tenue patrimonium ad monasterium detulerit, pingue autem consanguineis reliquerit, cùm ei paupertas monasterij parũparum noceat ad religionem. Etenim maximum nomen apud verè Christianos religiosorum & ordinum mẽdicantiummendicantium ob paupertatem hactenus censetur ab his, qui de religiosorum institutis sanctissimè tractauere. Idcircò impium foret iudiciũiudicium, si quis existimaret, profitentem religionem ab ipso læsam, quòd pauperrimum cœnobium elegerit, dimiseritq́;dimiseritque apud consanguineos res amplas, quæ possent monasterium ipsum ditare. Alioqui si iure hęc læsio esset alicuius momenti, non ita liberè iura permitterent professuris religionem de rebus proprijs omninò inter cognatos & amicos disponere, quod statim tractabitur. Posteriori autem casu monasterium agere ex ea causa minimè potest, siquidem nullum ius eidem monasterio competit, nec defertur in his rebus, quæ monachus ipse ante professionem, vel amicis, vel cōsanguineisconsanaguineis dimiserit. Nam ingressurus monasterium licentiam habet quoquomodo disponendi de rebus proprijs. Auth. de monachis. §. illud. & §. nunc autem. sub c. si qua mulier. 19. q. vlt. Auth. Nunc autem. C. de episc. & cle. & in Auth. si qua mulier. C. eo. tit. Nec eius testamentum rumpitur, etiam si nihil monasterio reliquerit, modò id fecerit religionis ingressum præmeditatus, iuxta eam resolutionem, quam hac in re nos tradidimus in c. 2. de testamen. num. 5. vnde fit, vt hęc sententia Decij, satis possit iure, & æquitate defendi.

Duodecima huius c. interpretatio ex eo constat, quòd ad illa pertinẽtpertinent verba dote contenta.

6

^† Nam quidam existimarunt, non aliter esse pactum istud admittendum, etiamsi iuratum sit, quàm si filia renuncians paternæ hæreditati dotem acceperit ad matrimoniũmatrimonium, quod eo tempore contrahit, esset enim renunciatio ista iniquissima ex parte eius, cui fit, atq;atque omninò impia, quippè quæ filiam excludat omninò à paternis bonis, & eius hæreditate. Sic sanè Anchar. hîc opinatur ad huius cap. intellectum, vt ita decisio admittatur, necessarium esse, quòd filia dotem aliquam acceperit tempore pactionis iuratæ. idem notat. Salyc. in l. pactum quod dotali. C. de pact. pen. col. quorum opinio verior est, secundum Dec. in l. pactum quod dotali. C. de collati. num. 7. Contrariam sententiam probare conantur, & sequuntur Imola, in d. l. qui superstitis. colum. prima. ff. de acquirend. hæred. Domin. hic colum. 3. ver. quid si filia. Georgius Natanus latius 5. limitatione. atque idem Alexand. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. num. 9. ff. de verb. obliga. Horum opinio communis est, vt fatetur Aug. Boërius in c. in pręsentia. de proba. nu. 177. etiam si de ea dubitet. Quibus suffragatur, ꝙquod licet pactum istud Iure Ciuili sit improbatum, iure tamen Pontificio non alia ratione confirmatur religione iuramenti, ꝗ̈quam quòd id seruari à iurāteiurante possit sine aliquo dispendio salutis spiritualis. Quæ quidem ratio etiam tunc locum habet, cùm filia hæreditati paternæ renunciat gratis, nulla recepta dote, illud verò erit cōsiderandumconsiderandum, admissa hac posteriori sententia: an æqua, iustaq́;iustaque sit hæc pactio, quo ad ipsum patrem. Nam si ea ex parte iniquitatem habet, danda erit iusta ex causa absolutio, sicuti datur ex causa metus, doli veri, vel pręsumpti, cōtingentiscontingentis ex proposito, vel re ipsa. Qua de re statim in verb. non vi, nec dolo pręstito, latiùs agemus. Etenim si filia diues admodum ex bonis maternis, aut aliunde, hęreditati paternæ renunciauerit, nulla dote re|

p. 316

cepta, & iuramento pręstito, vt patris hæreditas diuidatur inter fratres pauperes: profectò pia est hęc renunciatio, nec aliquam iniquitatem habet, nec ratione grauissimę lęsionis rescindi potest, cùm nulla verè in hac specie contigerit lęsio, nec possit dolus pręsumi propter grauissimam læsionem, & manifestè constet, filiam renunciantem hæreditati paternæ de hac grauissima læsione cogitasse, eamq́;eamque titulo liberalitatis remittere voluisse.

Regulariter tamen est obseruandum, nullam esse in casu huius c. dubitationem, vbi filia dotem acceperit ęqualem portione legitimę, quam habitura esset ex bonis patris, si eo tempore, quo renunciat, fieret inter filios patrimonij paterni diuisio, idem erit, si dotem paulò minorẽminorem legitima portione acceperit, quòd si dos fuerit, multò minor portione legitima, quid tunc agendum sit, explicabimus inferiùs in verb. dolo.

Sed si filia tempore renunciationis nihil pro dote acceperit, absq;absque vlla controuersia pactum istud, etiam iuratum, non excludit filios huius renunciationis ab hæreditate aui, qui mortem post filiam obierit. Nam & ipse Rom. qui à nobis citatus fuit in hoc §. versic. non me latet, in hac specie hoc ipsum tenet, & est communis opinio, vt fatentur Alex. & Deci. in d. l. pactum quod dotali. C. de colla. nu. 18. Guliel. Bened. in c. Raynu. in verb. duas habens filias. nu. 280. idem probarunt Bald. in d. l. pactum quod dotali. 2. q. Imol. Aret. & Paul. in d. l. qui superstitis. ff. de acqui. hæred. & plerique alij, qui passim à iunioribus citāturcitantur. Nam & idem tenent Francus, & Georg. hîc num. 56. Thom. Gramma. decis. 57. num. 39. dicens hanc opinionem communem esse, quam & Ripa explicat libr. 1. resp. c. 6. colum. 5. quicquid Bartol. dixerit in d. l. qui superstitis.

§. TERTIVS.

DECIMO TERTIO illud omninò examinandum, quem scilicet intellectum habeant illa verba, vt nullum ad bona paterna regressum haberet: ex his etenim apparet, filiam tempore nuptiarum renunciantem cum iuramento hęreditati paternę, nōnon posse postea bona paterna petere:

1

^† quæ quidem conclusio planè intelligitur, nisi pater trāsirettransiret ad secunda vota, & sic ad secundas nuptias, tunc etenim etiam filia renuncians poterit post patris obitum portionẽportionem in bonis paternis petere, iuxta constitutionem l. fœminę. §. illud. C. de secun. nup. quæ & in viro admittenda est, secundum glo. & communem ibi, & Regiam Tauri. l. 15. Nam bona quæ pater habet ex filijs primi matrimonij, si postea ad secundas transierit nuptias, ea mortuo patre applicantur filijs primi matrimonij. Et licet filia renunciauerit bonis paternis, etiam iuramento præstito, poterit tamen admitti, & admittitur ad ista bona, quæ pater in pœnam secundi matrimonij amittit, aut saltem tenetur relinquere filijs susceptis ex primo coniugio, sicuti in hac specie respondit Oldr. cons. 294. quem sequuti sunt Guido Papę. q. 228. Guliel. Benedi. in c. Raynutius. de testam. in verb. duas habens filias. nu. 288. Deci. optimè in consil. 230. colum. penult. Franc. Purpura. in d. l. vlt. C. de pact. num. 196. quamobrem text. hic dum dicit, ratione huius pacti, filiam nullum regressum ad bona paterna habituram, est intelligendus iure sanguinis, & successionis paternæ. Quasi aliud dicendum sit, quoties filia bona paterna petierit iure pœnæ, & reseruationis legalis statutæ in fauorem filiorum, tunc etenim huic filiæ non oberit renunciatio paternæ hæreditatis, etiam iurata.

Decimoquartò, eadẽeadem ferè ratione responsio huius cap. est intelligẽdaintelligenda, vbi filia fraterna bona, vt paterna petierit, nam excluditur per pactum iuramento pręstito firmatum,

2

^† quòd si ea bona vt fraterna petere velit, postquam à patre illa deuenere in fratrem, cui ipsa succedere intestato iure potest, nihil filiæ nocebit paternæ hæreditatis renunciatio, sicuti expressim probare conantur Angel. consil. 52. Alex. in l. 1. §. veteris. ff. de acqui. posses. Paul. & Aret. in l. Paulus. §. 1. ff. de acqui. hæred. Dec. in l. hæreditas. num. 8. ff. de regu. iur. quo in loco hoc ipsum censet intelligendum esse, quoties patris hæreditas fuerit per renunciantis fratrem adita, vnde aliud dicendum erit, si nondum fuerit adita per fratrem hæreditas paterna, cùm adhuc hæc hæreditas paterna sit potius, quàm fraterna. l. sed si plures. §. si filio. ff. de |

p. 317

vul. Nihilominus ipse opinor, non esse in hoc vim aliquam: modò filia, quæ renunciauerit hæreditati paternæ, bona paterna petierit, vt hęres fratris, non patris: quod idem Dec. considerat in l. quoties. duplici iure, in fine. ff. de regul. iur. post Benedictum à Capra con. 12. ad finem. & Aret. cons. 161. in prin. Atque ita iure optimo procedit hic intellectus, quem itidem sequuntur Socin. consil. 74. lib. 3. & Purpura. in d. l. vlt. C. de pact. num. 198.

Decimoquintò, sunt qui existiment ad intellectum huius c. renunciationem

3

^† istam paternæ hæreditatis, etiam iuratam, non excludere renunciantẽrenunciantem à legitima, quæ ei debetur ex bonis patris: quod probare nituntur ex l. si quando. §. generaliter. C. de inof. testamen. ita enim asseuerant Ludo. Rom. in l. 1. §. si quis ita. col. 9. ff. de verbor. obliga. vt citat And. Tiraq. in tract. de primogenijs. q. 55. num. 3. sed falsò, sicuti & inibi pro hac parte adducit contrariæ opinionis auctores. Sed tamen huius sententiæ auctores esse videntur Bald. in Rubr. ff. de iureiur. col. pen. vers. non tamen credo. Rom. in d. l. qui superstitis. 3. limit. ff. de acqui. hære. Aret. in d. §. si quis ita. col. 5. quorum meminit ipse Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocan. donat. in princi. num. 155. huic opinioni subscribens: quam etiam tenet Matthæ. Afflict. in c. si quis inuestierit. nu. 26. de feudo dato invicem legis commissor. eamq́ue opinionem communem esse asseuerat Nicol. Boër. decis. 3. nu. 10. idq́ue maximam habet æquitatem, vt satis sit, quòd per pactum istud iuratum filia excludatur ab his bonis, quæ poterat ab intestato patre amplissimè obtinere, non autem æquum est, eam à portione legitima excludi. Ego verò contrariam sententiam veriorem esse opinor, atque ita censeo per hanc pactionem iuratam filiam excludi etiam à legitima portione, quæ iure alioqui ei competebat in bonis paternis. Nam si grauissimè lęsa fuerit, poterit agere ad huius pacti rescissionem, quod statim tractabimus. Nec tex. in d. §. & generaliter. priorem opinionem probat: cùm ibi non tractetur de pacto renunciationis hęreditatis paternæ, sed de securitate facta per filium hæredibus patris, qua cauerit, se legatum à patre relictum accepisse: nec adiecerit, nullam sibi superesse de repletione quæstionem: quæ itidem cautio maximè differt ab ea pactione, qua filia paternæ hæreditati renunciat, etiamsi nulla iuramenti vis accessisset. Sic sanè posteriorem opinionem veram esse censent Lud. Roma. in d. l. 1. §. si quis ita. num. 23. & nu. 32. Paul. Cast. & Alexan. in l. in ratione. 2. in princ. ff. ad l. Falci. Bald. & Ias. in d. l. si quando. §. & generaliter. Dec. cons. 26. col. 2. Alex. in cons. 181. lib. 5. Georg. Nata. hic num. 20. quorum opinio communis est, vt testantur Ripa libr. 1. respon. c. 6. col. vlt. & Tiraq. in d. l. si vnquam. C. de reuoc. donat. in princ. num. 139. tametsi ipse inibi de ea dubitet. nume. 155. ac potius, vt paulò antè dixi, in contrariam ierit sententiam.

Decimosextò, circa eadem verba maximè controuertitur, an hæc

4

^† renunciatio iurata expiret, & euanescat, vbi fratres renunciantis, in quorum fauorem facta fuerit renunciatio viuo patre, mortẽmortem obierint? Sunt etenim qui opinentur, pactum istud vtcunque iuratum sit, omninò deficere, si fratres, quorum causa, & in quorum fauorem facta fuit renunciatio viuo eorum parente decesserint, quasi cessante pactionis causa & ipsa pactio cesset.

Hanc opinionem esse censent Domin. col. vlt. & Philip. Fran. 4. & Georg. Nata. 8. limita. nu. 24. hic Bald. in d. l. pactum quod dotali. C. de colla. 4. q. & ibi Dec. nu. 9. Guliel. Bened. in d. c. Raynutius. in verb. duas habens filias. nu. 297. Matth. Affli. in d. c. si quis inuestierit. nu. 25. de feudo dato in vicem legis commis. quorum ea est, ni fallor, mens, quòd pactũpactum hoc iuratum in hac specie mortuis his, quorũquorum causa & fauore factum fuerit, ita extinguatur, vt filia quæ renunciauit, sit hæres futura patri intestato, & ex testamẽtotestamento ad hunc effectum, ꝙquod pater teneatur ei legitimam relinquere, ac si nulla pactio præcessisset. Sic etenim ipse à prædictis auctorib. deducendum esse sensum istum existimo. Hanc item opinionem sequuntur Alex. consi. 29. lib. 3. Paul. in d. l. pactum quod dotali. Saly. in l. pactũpactum quod dotali. C. de pact. Rom. & Aret. in d. l. qui superstitis. col. 4. ff. de acq. hęr. Alex. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. nu. 11. & ibi Ioan. Crot. nu. 33. & Claud. col. 4. deniq;denique plures alij, quorũquorum meminit Paul. Paris. cons. 26. lib. 3. nu. 20. qui hac in quæstione latius loquitur: & tandem scribit, hanc opinionem veram esse, nisi aliud possit deprehendi ex mente patris recipientis pactum & renunciationem, attentis, & perpensis his coniecturis, quæ huic præsumptioni sufficiant. Et profectò hæc opinio cōmuniscommunis est, vt apparet ex his autoribus, quorum modò meminimus, & alijs, qui possent ad idem nominatim adduci. Illud verò est in controuersia, an si tempore pacti, & renunciationis, pater nullum filium masculum habuerit, sed fœminas quidem sorores renunciantis, atq;atque ita absq;absque liberis masculis decesserit, sit ne locus pactioni, vel possit hæc filia, quæ renunciauit, quasi cessante pacto ad hæreditatem patris admitti cum sororib. patre mortuo intestato? Et Bal. in cons. 437. lib. 1. inci. quædam puella, cùm prius prima quæstione prænotatam cōmunemcommunem opinionem fuerit sequutus, tandem in hac scribit, filiam renunciantem admittẽdamadmittendam esse omninò simul cum sororibus, non obstante pacto, ad hæreditatem patris intestati. Hanc sententiam sequuntur Deci. in cons. 370. col. vlt. idem in consi. 433. nu. 2. eleganter Aymon Sauillianus cons. 42. vbi expressim conatur hanc opinionem defendere, quam Rota in antiquis |

p. 318

850. in prima parte itidem sequitur. Nec enim hæc renunciatio excludere debet renunciantem vltra voluntatem præsumptam, vel expressam patris. l. tale pactum. §. vlt. ff. de pac. Patris autem ea est mens, dum hanc renunciationem filiæ acceptat, quòd libera sibi maneat testandi potestas, & quòd ei intestato filia renuncians nōnon succedat, sed masculi nati, aut nascituri, ꝓpterpropter agnitionis fauorem, idcircò pactum istud hāchanc interpretationem benignè admittit, & iure admittendāadmittendam esse censent, Bal. Dec. Aym. & alij, quorum modò meminimus.

Hoc verò Baldi responsum admodum displicet Paulo Parisio, qui in consi. 26. lib. 3. magno conatu id euertere tentat, ac deniq;denique multis adductis nu. 52. scribit, id communiter receptis decisionibus refragari. Nec inficior satis latè ipsum Parisium contentionem istam tractasse, & tamen adhuc ipse, quò amplius hæc disputatio aperiatur, aliquot hîc proponam, simul & exponam separatim, ne tot auctorum nomenclatura, & casuum perplexa mentione lectoris iudicium impediatur.

Primùm sanè, quoties filia paternæ hæreditati renunciauit non simpliciter, sed in fauorem tacitum, vel expressum alterius fratris, aut sororis, dubio procul renunciatio ex mente contrahentium, nempe filiæ renunciantis, & patris renunciationem accipientis, finita censetur, & in hunc quidem effectum, vt patri intestato filia renuncians hæres sit cum alijs æquè successoribus, si frater ille, vel soror, cuius fauore facta est renunciatio, viuo patre mortem obierit. Atque in hoc conuenire mihi videntur Domi. Bald. & cæteri ad hunc decimumsextum intellectum citati.

Secundò, eodem proposito themate idem ipse censeo ad hunc effectum, vt iam ex testamento filia renuncians sit futura hæres patri necessariò, nec possit à patre portione sibi debita priuari, nec præteriri, siquidem renunciatio ista ob hanc rationem, quæ principalis, & finalis est, vt aiunt, iuramento præstito facta eam conditionem habet, nisi is cuius causa pactum fit, viuo patre mortem obierit, & rebus sic extantibus, nec mutatis. c. quemadmodum. de iureiuran. quod ipse video expressim deduci ab his, qui hunc communem, & decimumsextum intellectum admisere.

Tertiò, illud fit iure satis manifestũmanifestum, quòd ab eisdem auctoribus, & communi opinione tenetur filiam istam ratione huius pacti vel admitti, vel excludi, nōnon natis masculis, aut mortuis his qui tempore renunciationis superstites erant, quoties possit ex verbis ipsius pacti, aut alijs quidem coniecturis inspectis apparere mens contrahentium, an ea fuerit, quòd renunciatio extinctis, vel non natis masculis pereat, finiatur, & cesset, aut denique salua sit & valida. Vtcunque enim res certa sit, illi erit omninò standum, secundum omnes.

Quartò, si paternam dilectionem, & erga liberos amorem consideremus, pactum istud renunciationis hæreditatis paternæ conceptum eo tempore, quo pater alios habet filios, vel habere sperat, & ab ipso acceptum pro se, suisq́ue hæredibus, ita erit intelligendum, quòd si pater mortem obierit absq;absque alijs liberis, minimè nocebit huic renuncianti, imò ea admittetur omninò & ab intestato, & ex testamento adhuc contra voluntatem patris. Nam etiamsi in ea pactione de hæredibus fœminis & masculis intelligendum sit, non tamen est præsumendum paciscentes de exteris intellexisse, imò tantùm de his qui fuerint descendentes à patre, cùm alij maxima cum iniuria præferantur filiæ. l. cùm acutissimi. C. de fidei commis. l. ex facto. §. vltim. ff. ad Trebellian.

Quintò, si tempore quo filia dote accepta renunciat hæreditati paternæ, ipse pater filium tantùm masculum habeat, etiamsi renunciatio facta fuerit simpliciter, censetur ob fauorem agnationis conseruandæ, & ipsius filij masculi facta renunciatio, atq;atque ideò eo mortuo viuente patre tota vis pactionis extinguitur. Et idem erit, si præter filios masculos pater filias habeat, alias quidem à renunciante, quas tamen ad renunciationem hæreditatis paternæ nuptiarum tempore induxerit, ita equidem explicant Aretin. in d. l. qui superstitis. colum. 4. Domi. Franc. & Natan. hîc & alij citati in princ. huius interpretationis.

Sextò, est præterea constituendus casus, quo pater tempore renunciationis nullũnullum habebat filium masculum, & tamẽtamen filias sorores renunciantis habuit, quarum nulla mentio facta est in renũciationerenunciatione: imò simpliciter ea fuit concepta, etenim etsi nullus masculus patri postmodũpostmodum natus sit, filia quæ renunciauit, nōnon poterit ex testamẽtotestamento aduersus patris voluntatem portionem ex hęreditate paterna petere, quod apud omnes est in confesso, nec Bald. in d. con. 437. refragatur, sed & idem erit, si pater intestatus mortem obierit, cùm nulla sufficiens cōiecturaconiectura possit ex hoc adsumi, vt filia renuncians cum alijs sororibus necessariò admittenda sit ad hæreditatem paternam. Qua in re sequor Pau. Pari. in d. cons. 26. qui ex communi consensu eorum, quos superius ad hunc intellectũintellectum citauimus, Bald. reprobat. huius itẽitem sententiæ Phil. Cor. est in con. 291. lib. 4. col. 4. vers. non obstat. quo in loco scribit, se aliàs respondisse, ꝙquod si extaret alia filia, quæ non renunciasset, illa excluderet sororẽsororem renunciantẽrenunciantem hęreditati paternæ, quia illa renunciatio simpliciter facta, nedũnedum censetur fieri fauore masculorum, sed etiam sororum fœminarũfœminarum, si extarẽtextarent.

Septimò, si pater habens filias, & filios masculos, renunciationem vnius filiæ iuramento præstito, acceperit pro se, & hæredibus suis, tunc etiam si masculi viuo patre decesserint, filia quę renunciauit, ab alijs sororibus exclu|

p. 319

ditur hæreditate paterna, etiam ab intestato. Hoc deducitur ab Alexand. in dict. consil. 29. numer. 8. lib. 3. Socin. consil. 34. lib. 4. num. 6. quos Parisius sequitur in d. consil. 26. lib. 3. numer. 27. idem ferè voluerunt Ang. in consil. 52. in fine. & Aret. consil. 17. colum. 8. versic. item prohibetur. qui in specie responderunt, filiam renunciantem hæreditati paternæ nusquam fore ad hæreditatem patris, etiam intestati, admittẽdamadmittendam, quando extat aliquis ex patris descendentibus. Et tamen descendentium appellatione pariter veniunt fœminæ & masculi. l. vlt. C. de suis & legit. hæredib. Auth. de hæred. ab intest. venien. in princip. huic item opinioni ferè omnes paulò antè citati in principio huius quæstionis subscripsere, cùm Alex. in d. consil. 29. palàm sequuti fuerint, maximeq́;maximeque probatur ista conclusio ex mente præsumpta contrahentium, quæ potissimùm est hac in parte consideranda.

Octauò, quoties filia habens fratrem & sororem, & sorores, paternæ hæreditati simpliciter renunciauit iuramento præstito, nec pater alias sorores ad renunciationem induxerit, planè constat eius mentem esse, quòd renunciatio prosit masculis & fœminis: atq;atque ea ratione etiāetiam si masculis patre viuo moriatur, non est admittenda filia, quæ renunciauit, ad paternam hæreditatem, licet pater intestatus moriatur, quod Matthæ. Afflict. probat in decisione Neapol. 161. quem satis in specie sequitur Paul. Paris. in dict. consil. 27. num. 38. & sensit Alexand. in dict. consil. 29.

Nonò, idem omnino locum obtinet, si filia renuncians paternæ hæreditati, eam pactionem fecerit eo tempore, quo religionem profiteri vult: est etenim manifesta patris mens. Nam etsi is habeat filios masculos, & filias, tempore renunciationis, & moriatur ab intestato præmortuis masculis, filia quæ renunciauit nōnon est admittẽdaadmittenda cum alijs sororibus ad paternam hæreditatem. Quia renunciatio facta fuit, vt reliquæ filiæ possent maiori cum dote matrimonium contrahere. Quin & in hoc casu extinctis fratribus & sororibus, minimè admittetur filia monacha, nec monasterium ad paterna bona contra voluntatem patris inter alios testantis, qui eam mentem habuit, vt posset liberè testari absque vlla obligatione instituendi hæredem filiam monacham, aut ei aliquid relinquendi, tametsi ab intestato forsan erit monasterium iure ipsius monachæ admittendum, cùm nullus supersit ex patris descendentibus, quem pater voluerit filiæ renuncianti, & monasterio præferri.

Decimò est omnino aduertendum ad eum casum, quo filia simpliciter renunciat hæreditati paternæ dote recepta, expressim tamen ex ea causa, quòd dotẽdotem acceperit, sic deniq;denique propter dotem. Et planè Bart. Socin. in consil. 34. lib. 4. num. 5. huius opinionis est, quòd hæc filia nusquam admittatur ad hæreditatẽhæreditatem paternāpaternam, etiam mortuis viuo patre masculis fratribus, qui tempore pactionis superstites erant, etiāetiam patre moriente intestato: quia satis manifesta est renunciationis causa, nempe dos ipsa, quæ quidem causa adhuc salua manet mortuis masculis fratribus. hoc idem sensere Rom. in consil. 22. col. 2. Philip. Corne. in consil. 291. col. 3. libr. 4. & in specie Paris. adnotauit in d. consil. 26. num. 44. lib. 3. quorum opinio mihi non displicet: imò sanè placet, quoties dotis congruę receptio, causa vnica est huius renũciationisrenunciationis, quod rarò contingere potest, nisi vbi pater tempore renunciationis nullos alios filios præter renunciantem habeat. At si pater eo tempore filios vel filias habuerit, etiam si expressè facta sit renunciatio ex causa dotis congruè receptæ, profectò maxima est coniectura, eam factam etiam fuisse, vt cæteri filij maiorem ex bonis paternis portionem habeant. Idcircò res ista est cautissimè iudicanda. Nam si possit deprehendi renunciationem factam aliorum fratrum & sororum causa principali fuisse, his equidem viuo patre mortuis absque liberis, profectò pactum omnino extinguitur, atque ex mente paciscentium idem est, ac si factum non fuisset: quamobrem iudices de hac controuersia cognituros maximè admonitos esse velim, vt hanc paciscentium mentem penitissimè cognoscere conentur, quò rectius in eo iudicio sententiam dicere valeant.

Decimoseptimò ex proxima disputatione satis apparet,

5

^† pactum istud à filia iuramento præstito factum, eam excludere ab hæreditate paterna, etiam si ipse pater intestatus mortem obierit, quod receptissimum est, & id in specie notant Domi. Franc. & Georg. hîc. 9. limit. col. 4. Bart. Alex. num. 8. & alij in d. l. stipulatio hoc modo cōceptaconcepta. ff. de verb. oblig. vbi Ioan. Crot. num. 26. dicens hanc opinionem communem esse, eam sequitur Paulus Paris. consil. 26. num. 17. lib. 3. Rota in antiquis 850.

Decimo octauò non prętermittendum,

6

^† pactum istud etiam iuramẽtoiuramento pręstito factum minimè excludere filiam à bonis paternis, quæ feudalia sint, & quæ etiam fœminis ex natura feudi deferantur. His etenim bonis non videtur filia per pactum hoc simplex, adhuc iuratum renunciare, cùm sanè hæc bona non sint omnino paterna: atq;atque ita hunc text. intellexere Aluarot. & Præp. in cap. 1. de eo, qui fidem fecit agnat. optimè Paris. in consil. 12. num. 56. libr. 1. & Thom. Grammat. decision. 101. num. 10. quorum opinio verissima est, & procedit, nisi aliud ex ipso pacto possit colligi, & deduci, attentè perpensa ipsorum paciscentium mente.

Decimononò hæc

7

^† constitutio est intelligenda non tantùm quo ad ipsam renunciantem: nam ei manifestè pręiudicat pactũpactum, sed & quo ad eius filios, & hęredes. Nam hi excluduntur ab hęreditate ista, cui renũciatumrenunciatum est, quod glo. hîc in ver. detrimentũdetrimentum, cōmunitercommuniter recepta satis manifestè notat, quæ quidẽquidem verissima est, |

p. 320

quoties filia, quæ renunciauit, mortem obierit post patrem: hoc etenim casu hæreditas patris non potest ab ea peti propter renunciationem, nec item ab eius filijs, qui non possunt alio iure auo succedere quàm ipsius matris, quod tamẽtamen extinctum est per renũciationemrenunciationem, nec vnquam fuit mortuo auo matri delatum, & ab ea repudiatum, atq;atque ideo locus non est successorio edicto, licet nepotes velint iure proprio admitti: hæreditas siquidem paterna non defertur filiæ renuncianti, nec his qui ex eius persona, & iure succedere velint: attamen adcrescit renunciantis fratribus: ius autem adcrescẽdiadcrescendi excludit successorium edictum. l. 1. C. quando non petent. part. Bald. in l. meminimus. per eum text. C. de suis & legit. hæredib. Et præterea successorium edictum hac in specie minimè obtinet: quia filia recepit dotem pro sua portione: eo etenim casu idem est, ac si filia iam successerit patri: atq;atque ideo non admittuntur eius filij ex successorio edicto: quod notant Bald. in l. duobus. ff. de legat. 1. idem Bal. 2. q. Dec. num. 8. & Alex. in l. pactum dotali. C. de collat. quòd si filia quæ renunciauit, mortem obierit viuo patre, poterunt nepotes non obstante matris renunciatione iure proprio aui hæreditatem petere, sicuti superius probauimus. §. 2. num. 4. & vlt.

Nec mirum cuiquam videri debet, quòd iuramentum hoc in casu non tantùm noceat & præiudicet iuranti, sed etiam eius hæredibus, cùm tamen text. hic, & in c. cùm contingat. de iureiur. hoc præcipuè considerauerint: nempe iuramentum istud minimè in alterius præiudicium aut detrimentum tendere. Nam hæredibus ex propria natura vis contractus & pactionis per iuramẽtumiuramentum validæ nocet omninò: filijs autem, etiam si hæredes non sint, nocet ipsa itidem pactio, quia iure ipsius matris admitti volunt, nec ex alio possunt ad aui hæreditatem ius habere: mater autem iuramento & pacto exclusa quidem est. Nec admittendi forent iure matris, cùm eius hæreditatem repudiauerint, proprio autem iure, quòd non possint aui hæreditatem petere, paulò antè ostendimus.

Erit verò ex hac glo. adnotandum, quòd ad plurium decisionum interpretationem potissimè conducit, nempe quamlibet iuris constitutionem, quæ alterius quàm contrahentium præiudicium consideret, intelligendam esse de præiudicio principali & directo: nōnon de eo, quod minùs sit principale, quodq́;quodque secundarium vulgus appellat. Hanc gloss. plures vtriusque Iuris Doct. commendarunt, præsertim Georg. Natanus hic num. 54. Felin. in cap. si diligenti. de foro compet. num. 32. & alij, quorum ipse memini in c. Raynutius. de testamen. §. 10. numer. 9. vbi aliquot explicui ad intellectum cap. cùm contingat. de iureiur. quæ ad huius capit. intellectum admodũadmodum vtilia esse vidẽturvidentur, nempe in ea quæstione, an filij huius renunciantis possint aliquo vti remedio ad huius pacti rescissionem.

Vigesimò ex eadem ratione oportet expendere, an hæc

8

^† renunciatio iurata in specie huius cap. reuocetur natiuitate filiorum, si ea quæ renunciat, post renunciationem liberos susceperit? Nam si pensitemus gloss. hîc communi omnium consensu receptam, constabit, minimè reuocari hanc renunciationem natiuitate filiorum: quibus equidem natis, & nascituris præiudicat pactum istud. Atque ita verum esse censent Alexand. consil. 29. lib. 3. Deci. in l. pactum dotali. C. de collat. versic. vltimò notandum est. idem Deci. consil. 181. Anton. Rube. consil. 99. Socinus consil. 39. lib. 3. col. vlt. & alij plures, quos refert Andr. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocand. donatio. in verbo, donatione largitus. num. 151. Nec enim ista renunciatio, propria & vera donatio est. Et præterea fit præmissa cogitatione prolis suscipiendæ, vt cōstatconstat.

§. QVARTVS.

VIcesimoprimo, hæc constitutio, dum iuramẽtoiuramento tribuit hanc vim, vt confirmet pactum istud alioqui iure Ciuili improbatum, à quibusdam intelligitur de iuramento per Christianum præstito intercedente vera religione diuini, ac veri numinis: quasi secus

1

^† sit in iuramento per infidelem præstito falsi numinis intercessione, & testimonio. Etenim tunc non est locus huic decisioni, quod expressim notant postalios Georg. Natanus hîc num. 14. Socin. in consil. 65. col. 9. & cons. sequenti, lib. 1. Rom. consil. 155. Guliel. Benedict. in cap. Ray|

p. 321

nutius. in verb. duas habens filias. num. 289. qui asseuerat, hanc opinionem communem esse, quæ probatur in hoc cap. & in d. c. cùm contingat. in vltimis verbis.

Contrarium planè colligitur ex Bald. in c. 1. §. item sacramenta. col. 3. de pace tenenda, & iuramen. firman. quam sequuntur Rom. in d. l. qui superstitis. ff. de acquir. hæred. & Deci. in d. l. pactum dotali. C. de collatio. num. 12. qui loquuntur in Iudæis iurantibus. Et profectò ex his quæ nos tradidimus in prima huius Repet. part. §. 1. num. 7. & sequentibus, hæc posterior opinio vera est in Iudæo, Sarraceno, & alio quocunq;quocunque infideli iuranti per Deum creatorem cœli & terræ. Nam hîc verè per numen diuinum iuratur, etiam si qui iurat minimè legem Euangelicam sit professus. idem ipse censerem, quoties quis per falsos deos iurauerit, quos tamen opinatur vera & diuina numina esse. Sic denique prior opinio dubio procul obtinebit, cùm vel Christianus, vel infidelis per falsa numina sciens iurat planè existimans ea numina falsa esse, quòd si per deos falsos iuratum sit ab eo, qui credit iuramentum veri numinis intercessionem præstitisse, opinionis prioris, & forsan posterioris autores non admittent in eo casu huius capit. & similium decisiones, ipse tamen admittendas fore non temerè contendam.

Vigesimosecundò constat ex hoc cap. & similibus, potissimùm ex cap. cùm contingat. iuramentum

2

^† non habere hanc vim confirmandi conuentiones iure Ciuili prohibitas, si per metum præstitum fuerit. ita equidem omnium consensu receptum est, adeò, vt cùm alioqui iuramentum metu præstitum obliget, donec absolutio ab eo data fuerit, c. verum. vbi est hac de re communis opinio, de iureiur. Attamen si iuramentum metu præstitum accedat contractui iure Ciuili prohibito quiq́;quique ad eius vim & valorem indiget necessariò religione iuramẽtiiuramenti: nulla est tunc absolutio necessaria ad agẽdumagendum contra contractum, secundum Pan. in d. capit. cùm contingat. 2. col. cuius opinionem dixi in praxi receptam esse, licet planè contraria verior sit, & plurium auctoritate probata lib. 1. Variar. resolut. cap. 4. numer. 7. & in Epitome ad 4. librum Decret. 2. part. cap. 3. §. 5.

Vigesimotertiò manifestè ab eodem c. deducitur, iuramentum hanc vim habere, modò absit dolus. Etenim si iuramentum dolo extortum sit, contractus eius religione minimè confirmatur. text. optim. in d. c. cùm contingat. & c. licet. de iureiur. in 6. & de dolo vero, quem ex proposito commissum appellat vulgus, non potest vlla contingere dubitatio. Nam licet in authent. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. nulla fiat doli mentio, verè text. ille ita intelligendus est, vt iuramẽtumiuramentum à minore præstitum, dolo tamen alterius cum eo contrahentis minimè impediat beneficium restitutionis in integrum: sicuti ibidem notat Corne. fol. vlt. & Fort. de vlt. fine, illat. 20. col. 17. imò quoties dolus hic aufert consensum, vt frequentissimè fit, non est necessaria absolutio à iuramẽtoiuramento per dolum præstito: sicuti notat Abb. in d. c. cùm contingat. cuius opinionem scribit communem esse Alciat. ibidem notab. 3. propter defectum consensus. Siquidem, vt non semel admonuimus, iuramẽtumiuramentum nusquam obligat, si desit consensus obligandi. l. vlt. C. de non num. pecunia. atq;atque de dolo ex proposito commisso, arte quidem decipiendi.

Sed si dolus

3

^† re ipsa contigerit, nempe data grauissima læsione, quid dicendum sit plerique dubitarunt. Nam idem esse in hoc casu probari potest ex eo, quòd ratione grauissimæ læsionis dolus præsumatur. l. omnes. in §. Lucius. ff. quæ in fraud. cred. Bartol. in l. vlt. ff. de præt. stipula. Regia l. 7. titul. 15. part. 5. text. elegans in l. si superstite. in fin. C. de dolo. qua ratione, pactionem istam iuratam in specie huius c. & authen. sacramẽtasacramenta puberum. & c. cùm contingat. rescindi posse data grauissima læsione, saltem obtenta absolutione ad agendum: respōderuntresponderunt Ant. 4. casu principali. Abb. num. 23. in d. c. cùm contingat. Anchar. in reg. accessorium. colum. 6. de reg. iur. Calder. consil. 8. titul. de iureiur. Cæpola consil. ciuili. 17. quam sententiam sequitur Ant. Rub. consil. 101. sequũtursequuntur item eam dicentes communem esse Dec. in c. in præsentia. num. 36. de prob. idem Dec. in consil. 45. & consil. 180. & consil. 380. Francis. à Ripa libr. 3. resp. cap. 15. Socin. Iunior consil. 53. lib. 1. & cons. 144. num. 10. & 25. eo. lib. Paul. Paris. consil. 12. lib. 1. numer. 80. à quibus plures citantur huius opin. auctores, quæ quidem sentẽtiasententia maximam æquitatem habet multis profectò rationibus, sed præcipuè quòd verisimile nōnon sit, paciscentẽpaciscentem etiam cum iuramẽtoiuramento tantæ læsioni voluisse consentire. SiquidẽSiquidem propter doli præsumptionem nulla renunciatione videtur consensus præstitus in grauissimam læsionẽlæsionem, quod not. Bart. in l. societatẽsocietatem. §. arbitrorũarbitrorum. nu. 24. ff. pro Socio. Abb. in c. quintauallis. nu. 32. de iureiur. Dec. in cons. 39. dicens hanc opin. communẽcommunem esse: quam 6. rationibus confirmat Aymon in cons. 192. col. 5. etiam si iuramẽtumiuramentum sit contractui appositum, quod est de mente Bar. in d. §. arbitrorũarbitrorum. nu. 31. tenent Abb. in d. nu. 32. Lanfran. in tract. de arb. q. 14. Soc. iun. consil. 53. lib. 1. sensit Imola in d. c. quintauallis. 7. membro. Et est communis opinio, vt ibi fatetur Abbas, quæ in eo tex. probatur, & in c. veniens. eod. tit. vnde satis apparet iuri consona hæc de grauissima, aut enormissima lęsione interpretatio, vt in casu huius c. & similiũsimilium minimè sit locus his decisionib. quoties enormissima, vt aiũtaiunt, læsio cōtigeritcontigerit: imò saltem data absolutione ex ea causa à iuramẽtoiuramento cōtractuscontractus rescindatur. idem adnotarunt Card. cons. 29. Anch. cons. 330. nu. 10. Corn. cons. 147. lib. 4. Curt. in l. interpositas. C. de transact. quamobrem dum text. hic de dolo mentionem facit, |

p. 322

congruè intelligendus erit de dolo, vel arte decipiendi, vel reipsa contingenti ratione læsionis, quam vocant enormissimam.

Contrariam in hoc opinionem veriorem esse opinantur Archid. Domi. Georg. 6. limita. & Francus colum. 2. notab. 6. hîc Imola in dicto capit. cùm contingat. num. 52. Alex. consil. 125. lib. 1. idem Alex. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. num. 10. & ibi Crottus. num. 22. & Paris. consil. 26. lib. 3. num. 81. quam sententiam scribunt communem esse Curt. senior consil. 65. in fine. Alex. cons. 42. col. pen. lib. 1. Ant. Rub. cons. 12. & hæc opinio in praxi admittenda est, secundum Imolam in d. num. 52. Nam cùm omnino seruari debeat pactum hoc iuratum, consentaneum est, non posse aduersus id exceptionem aliquam opponi, nec ratione læsionis grauissimæ, nec alterius cuiusque rei causa. Vides igitur, Lector optime, quàm variè Iuris vtriusque interpretes quæstionẽquæstionem istam acceperint: quam tamen ipse conabor propositis quibusdam conclusionibus ad resolutionem fortassis vtilem deducere: in his verò explicandis exponam itidem rationes aliquot, quæ vel priorem, vel posteriorem sententiam ex modò prænotatis confirment. Etenim tractabimus quid possit iuramentum efficere in eo contractu, qui bifariàm, aut denique pluribus actionibus, vel modis rescindi poterat. Nam Ant. Rub. in d. consil. 12. & Paris in consilio 26. lib. 3. num. 76. has opiniones ita secum dissidentes componere quidem tentarunt in hunc modum, vt prior obtineat, vbi læsio enormis contigerit in re iam acquisita: posterior verò, quando eadem læsio in re acquirenda acciderit: à quibus planè dissentio, quippe qui videam ita enormem lęsionem contingere posse in rebus acquirendis, spe futuræ acquisitionis, & præsenti statu consideratis: sicut in rebus iam acquisitis, quemadmodum statim tractabimus. Et præterea nōnon conuenit hæc concordia his auctoribus, quos modò pro priori citauimus opinione, quorum quidam etiam in specie huius c. vbi agitur de rebus acquirendis, contractum rescindendum fore ratione læsionis grauissimæ, palàm asseuerant. Quamobrem alia oportet hoc in loco examinare, quæ perplexam hanc quæstionem saltem casuum, & specierum distinctione componant & explicent.

Prima conclusio. Maior

4

^† iurans contractum venditionis, & si non fuerit certus de constitutione l. 2. C. de rescind. vendit. censetur ex vi iuramenti eidem legi renunciare. glo. Bart. & alij communiter in d. l. 2. quos inibi sequitur Pantaleon Cremens. 3. notab. 14. limitatione. Doct. in cap. penult. de empt. & vend. Alex. consilio 133. col. 3. lib. 5. Curt. Senior consil. 65. ad finem. quam sentẽtiamsententiam fatetur communem esse eam sequutus Socin. consil. 155. lib. 2. & licet contrarium tenere tentauerint Imol. & Burgensis in dicto capit. penult. Carol. Molin. in dicto consilio. Alexand. 133. litera b. Aymon consil. 192. nume. 8. tamen omnes hi fatentur hanc opin. communem esse.

Secunda conclusio. Maior in specie huius c. renuncians hæreditati acquisitæ vel acquirendæ iuramento præstito, non potest agere ad rescissionem contractus, nec ad eum effectum absoluendus est à vinculo iuramenti, vbi omnibus rectè pensatis sola contigerit deceptio, aut læsio vltra dimidiam, pauloue maior. Hanc opinionem deduco ex posteriori sententia, & eorum auctoribus, ac denique partim ex his, qui priorem opinionem sequuti sunt, maximè Decio in consil. 181. Iacobino in d. Authent. sacramenta puberum. col. penult. & fin. Chassad. decis. 1. titul. de emptione & venditione, probaturq́ue hæc conclusio ex præcedenti, atq;atque item ex sequenti. Vis etenim iuram enti excludit auxilium dict. l. 2. & præterea confirmat contractum, & pactum istud iure alioqui ciuili prohibitum.

Tertia conclusio: Etiam maior

5

^† iuramento præstito renuncians hæreditati acquisitæ, vel acquirendæ, aut contractum emptionis vel venditionis paciscens, si læsio grauissima, admodum enormis, multoq́ue maior quàm vltra dimidîam contigerit, ex æquitate absoluendus est à iuramento, vt agere valeat ad rescissionem contractus, vel ad læsionis compensationem. Hæc conclusio conuenit priori opinioni, cuius modò mentionem fecimus: & planè traditur à Guliel. Chassad. in dicta decis. 1. Matthæo Affl. in Rub. de feudo dat. in vicem legis commis. capit. si quis inuestierit. num. 21. idem notant Aymon consil 7. numero 5. & consil. 192. num. 5. Paul. Paris. in consil. 75. lib. 3. Corneus consilio 27. col. 5. lib. 4. & consilio 133. colum. penult. idem consil. 214. colum 3. & consil. 288. colum. 9. lib. 3. Hieron. Gratus consil. 88. lib. 1. Francis. à Ripa lib. 3. respons. cap. 15. col. 3. quorum ea est concors ratio, quòd iurans non videatur in tantam læsionem consensisse, nec de ea pręcogitasse. Præsertim quia ita grauis læsio non potest absque vero dolo alterius contrahentis contingere. Atque ita respondit Corn. sæpissimè consuluisse. Et Chassad. testatur frequenter in prætorio Rotæ ita Romæ iudicatum fuisse. Nos item huius conclusionis meminimus lib. 2. Variarum resolutio. cap. 4. numero 5. Hæc verò læsio in renunciatione hæreditatis acquirendæ facilimè deprehenditur arbitrio prudentis, qui statum præsentem, & dubium euentum rei considerabit.

Quarta conclusio. Minor

6

^† simpliciter contrahens iuramento præstito, solùm renunciare videtur beneficio ætatis, nec per hoc excluditur ab auxilio d. l. 2. C. de rescind. vendit. siquidem tantùm ex iuramento maior effectus est. Hanc conclusionem adnotarunt glo. in d. l. 2. & in cap. penult. de emptio. & venditio. quas Doctores vtrobique sequuntur communiter. Dec. |

p. 323

consil. 403. col. 16. Aymon consilio. 114. col. penult. idem consil. 7. num. 6. & consilio 192. num. 2. Socin. consilio 48. ad finem lib. 4. quorum omnium resolutio hanc opinionem interpretatur veram esse, nisi minor expressim promiserit iuramento præstito, se non acturum contra cōtractumcontractum, nec ratione minoris ętatis, nec alia quacunque, quod gloss. in specie explicarunt in pręcitatis locis, quod quidem æquissimum est. Nam vt Baldus scribit in Rub. C. de rerum permutat. ad finem, non obstante iuramento præsumitur semper in minoribus, mulieribus, & rusticis simplicitas: idcirco præsides ac iudices recti curare debent, quòd iuramenta à minoribus præstita propter facilitatem ætatis remittantur, vt Baldus admonet in capit. 1. §. item sacramenta. colum. 3. de pace iurament. firman. Iason in l. generaliter. ff. de verborum obligat. 3. notab. præsertim quia facilitate, qua minores simpliciter contractus paciscuntur absq;absque iuramento, eadem ad iurandum inducuntur. l. doli. versic. diuersum. ff. de nouation, qua in re oportet, ac Reipublicæ conuenit, iudices esse vigilantissimos. Ex quibus deducitur vera interpretatio Regiæ legis. 55. tit. 5. part. 5. quæ in specie statuit, minorem iuramento præstito contrahentem non posse agere auxilio dict. l. 2. C. de rescind. vendit. ea etenim decisio insignis profectò est, & multis nominibus notanda: quippe quæ hoc ipsum exponat, quoties minor expressim iurauerit, se non acturum ad maius vel minus precium, nec ad rescissionem contractus, etiam si res vendita verè fuerit maioris aut minoris valoris: quasi aliud lex ipsa respondisset, si minor simpliciter contractum iurauerit. Idcircò prædicta Regia constitutio ita intellecta maximè conuenit his, quæ in hac conclusione exposuimus. Quòd si quisquam contendat, iuramentis ex hoc iniuriam irrogari, & eorum religioni: satis erit quòd Reipublicæ conueniat hæc iuramenta, vbi id æquitas dictauerit absolutione plerunque tolli. Aequitas verò maxima est in eo casu, quo iuramenta præstantur à minoribus ætate super contractibus, in quibus vltra iusti precij dimidiam læduntur. Sic denique & in huius conclusionis Themate, si simpliciter iuramẽtumiuramentum fiat à minoribus, danda erit absolutio, vt ipsi agere possint ad reparationem læsionis vltra dimidiam contingentis. At si iurauerint minores, se non acturos contra pacta, & conuentiones ratione minoris ætatis, tunc apertissimi iuris est, eos minimè renunciasse, remedio dict. l. 2. & ob id nulla erit necessaria absolutio à iuramento, vt possit à minoribus in iudicio agi ad rescissionem contractus, vel ad iusti precij solutionem.

Quinta conclusio. Minor renuncians iuramento præstito hæreditati paternæ acquirendæ, vel acquisitæ, non poterit contra istud pactum agere, nec erit danda ei absolutio, vt agat contra renunciationem ratione minoris ætatis, quia maior efficitur per iuramentum, Authent. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. nec ratione legis ciuilis pactum istud reprobantis: quia is defectus iuramenti religione tollitur. Sic sanè probatur in hoc capit. quamuis: sicuti obiter iam tractauimus in 7. intellectu huius tertiæ partis.

Sexta ex præmissis colligitur conclusio. Minor renũciansrenuncians hæreditati iam delatæ iuramento præstito, si in hac renunciatione decipiatur vltra dimidiam iusti precij, & si agere non possit contra renunciationem ratione minoris ætatis, poterit tamen agere ratione huius læsionis reparandæ, auctoritate d. l. 2. cui per iuramentum simplex minimè renunciauit. Atque ita expressim tenuerunt Anton. Rube. in dict. consilio 12. Aymon consilio 7. numero 6. quorum opinio manifestè, & palàm eos auctores habet, quos ad quartam conclusionem adduximus. Erit tamen absolutio necessaria ab hoc iuramento simpliciter præstito, secundum distinctionem ibi propositam. Vnde constat elegans intellectus ad decisionem huius cap. in quo traditur tantùm de pacto & renunciatione hæreditatis acquirẽdęacquirendę. Nam & in renũciationerenunciatione hæreditatis acquisitę faciliùs permittitur pactum, & maior potest contingere læsio, saltem iuxta præsentem rei statum.

Septima conclusio. Minor renuncians hæreditati paternæ acquirendæ, iuramento præstito, si læsa fuerit vltra dimidiam inspecto præsenti rerum statu, id est, habita ratione bonorum, quæ pater habet tempore renunciationis, & dubio euentu futuræ hæreditatis, quo ad eius diminutionem vel incrementum, poterit non obstante renunciatione agere prætextu huius læsionis, cui minimè renunciauit. Hæc conclusio probatur ex superioribus, & ex his, quæ de transactione, an in ea sit locus dict. l. 2. traduntur in l. Lucius. §. vlt. ff. ad Treb. & in ea l. 2. C. de rescind. vend. Bart. & Doctor. in l. si quis cùm aliter. ff. de verborum obligat. post gloss. in d. §. vlt. glo. & ibi Doct. præsertim Anto. Burg. in c. cùm causam. de empt. & vendit. Dec. cons. 60. col. 3. & 4. & consil. 216. colum. 2. Alexand. & ibi Carol. consil. 42. num. 11. lib. 1. Ioan. Baptista de S. Seuer. in tractat. de transact. q. 12. Catellia. Cotta in dictione, venditor. Maximè conclusio ista est admittenda præstita absolutione à iuramento, quod paulò antè adnotauimus. Scribit tamen Carol. Molin. in Alexand. consil. 29. libr. 1. contrarium Parisijs in Regio prætorio pronunciatum fuisse in hac specie, data tempore pacti honesta, & congrua dote ipsi filiæ renuncianti: idemq́ue probat eam opinionem secundum quam fuit iudicatum: & Nicola. Boër. decis. 62. col. 4. idem asseuerat. quam sententiam & hi tenent, qui à nobis citati sunt paulò antè pro secunda opinione. Ego tamen ex his, quæ in præcedẽtibuspræcedentibus assertionibus exposui. |

p. 324

opinor, hanc septimam conclusionem æquiorem ac veriorem esse.

Octaua conclusio: Renunciatio hæreditatis paternæ delatæ vel deferendæ facta à filia, etiam minori vigintiquinque annis, si fuerit geminata, & iuramento præstito, poterit non rescindi adhuc ratione grauissimæ læsionis, cui per actionem geminatam renunciatum esse præsumitur. argum. Authen. siue à me. C. ad Velleia. Et in specie notat conclusionem istam Philip. Dec. in consil. 281. col. pen. & fin.

Nona conclusio. Læsio

7

^† maiori vel minori contingens vltra dimidiam iustæ æstimationis, simul cum metu reuerentiæ & obsequij paterni, aut maritalis, operatur contractus rescissionem, vt ea fiat ratione metus, licet iuramẽtumiuramentum conuentioni accesserit. Hæc probatur, quia dolus præsumitur in ea conuentione adhibitus, & oppressio quædam, saltem reuerentia patris vel mariti: alioqui enim nōnon est vero simile quòd tantæ læsioni filia vel vxor consensisset. textus elegans in l. si superstite. C. de dolo. Paulus Castrens. in consilio 174. lib. 1. num. 4. Corneus in consilio 124. libro 4. Aretinus consilio 24. colum. 2. Aymon consilio 11. colum. penult. cuius opinionis & nos meminimus in Epitome ad 4. lib. Decret. 2. parte. c. 3. §. 6. num. 4.

Decima conclusio: Filia etiam maior renuncians hæreditati paternæ, & futurę, recepta dote ex bonis maternis, licet iuramentum pręstiterit, poterit ex causa grauissimæ læsionis agere ad huius pacti rescissionem. Etenim nemo negare potest, quin in hoc casu grauissima, & admodum enormis læsio contigerit: nec in hac specie omnino locus est decisioni huius capit. cùm in eo tractetur de filia renunciante hæreditati paternæ recepta dote à patre ex bonis ipsius patris: atque ita hanc opinionem tenent Georg. hîc 7. limitatione. Dec. in d. l. pactum dotali. 3. colum. C. de collat. Corne. consil. 147. libr. 4. quo in loco scribit, quòd si filia habens penes patrem bona materna, renunciet hæreditati paternæ cum iuramento, hac apposita pactione, vt pater ei det mille aureos pro dote, erit intelligenda hæc conuẽtioconuentio in hunc modum, quòd mille aurei sunt dandi ex bonis patris, non ex bonis maternis, quod notandum est ad l. vlt. C. de dotis promiss.

Vndecima conclusio: Quoties ratione læsionis grauissimæ, quam vulgò enormissimam appellamus, aut eius, quæ simpliciter vltra dimidiam iustæ compensationis & æstimationis contingit, contractus rescindi potest: ea rescissio intelligenda est, nisi alter velit iustam æstimationem rei in conuentionem deductæ soluere & supplere. Huc enim pertinet ratio d. l. 2. C. de rescind. vendit. & omnia, quæ de ratione iustitiæ commutatiuæ possunt adduci aduersus pactiones iniquas. Nec quicquam oberit, dolum hîc ob grauissimam læsionem subesse: atque ideo contractum debere omnino rescindi, quia in hoc casu non subest verus dolus, sed tantùm dolus quidam pręsumptus, ex quo æquum non est, totam conuentionem rescindi. Quod videtur deduci ab his auctoritatibus, quibus prior opinio probari potest, aut probatur ab his, qui eam defendere conantur.

Duodecima conclusio. Vbi filia, quæ futuræ hæreditati paternæ iuramento pręstito renunciauerit, dixit, se grauissimè lęsam fuisse, & ob id petierit conuentionem rescindi: tunc ad habendam læsionis ratíonem, eiusq́ue reparationem & compensationem, erit considerandum, an dotem acceperit iustam, eo tempore inspecto, quo dos ei data, & constituta fuerit à patre, & computatis illis bonis, quæ eo tempore pater habebat: non his, quæ vel habuit pòst, vel habere potuit. Hanc conclusionem obiter superius adduximus in hac parte. §. 2. num. 6. & ea probatur, quia in specie huius capit. filia renuncians hæreditati paternæ, legitimę portioni renunciare videtur: sicuti diximus in §. 3. nume. 3. Vnde dotis datio non est hoc in loco ad rationem legitimæ consideranda, tunc enim foret constituẽdaconstituenda iuxta quantitatem bonorum, quæ pater habet mortis tempore, sed est dos constituenda iuxta officium paternum, & sic secundum bona, quæ tempore nuptiarum, & constituendæ dotis pater habuit, quod latè tradidere Deci. in consil. 26. & consil. 176. colum. 1. Alex. consil. 29. colum. 3. lib. 3. & Georg. Nathanus hîc col. 3. vers. an autem. quin & Paul. Parisien. consil. 26. num. 80. lib. 3. hanc opinionem asserunt communem esse. Idcircò optimè constat huius conclusionis veritas.

Ex omnibus his quæ hac in quæstione tradidimus, libet inferre, parum vtilem esse disputationem illam, quæ solet in tractatu læsionis vltra dimidiam discuti.

8

^† Scribit etenim Bald. in l. quæ sub conditione. §. si quis. ff. de cond. instit. eius loci auctoritate, venditorem, qui iurauit contractum venditionis, periurum esse, si aduersus emptorem egerit alternatim, vel ad supplendum iustum precium, vel ad remipsam: & sic ad contractus rescissionem. Quòd si venditor tantùm egerit ad precium iustum supplendum, inquit Bald. periurum non esse, quia verè non agit contra contractum. Idem notant Socin. in l. is qui ducenta. §. vtrum. ff. de reb. dub. Felin. in c. inter cætera. col. vlt. de rescript. Ant. Burgens. in cap. penult. de emptio. numer. 36. Chassad. decis. 1. titul. de empt. ab hac verò opinione discedit Deci. in d. c. inter cętera. num. 6. asseuerans, hunc venditorem etiam alternatim agentem minimè periurum esse, quia etsi ita egerit, vnum tantùm in effectu petere videtur, qui duo alternatiuè petit. l. eum. ff. quando dies leg. cedat. l. si illud. vbi Bald. ff. de legat. 2. §. huic autem. Instit. de actio. Et pręterea qui petit alternatiuè precium iustum sibi suppleri, vel rem restitui, & contractum rescindi, non agit cōtracontra voluntatem emptoris, cùm in eius arbitrio & |

p. 325

electione consistat, contractum integrum manere, & illæsum soluto iusto rei precio: quod idem Deci. aduersus Bald. & alios considerat. Ego verò hac in quæstione non opinor quicquam referre, quod Dec. adnotauit. Etenim vel venditor tenetur præcisè stare cōtractuicontractui, quem iuramento comprobauit, & stabiliuit: aut potest vti beneficio & auxilio d. l. 2. C. de rescind. vendit. Priori casu, ni fallor, periurus erit, si aduersus emptorem etiam alternatiuè egerit ad rei restitutionem, vel ad hoc, vt iustum precium suppleatur. Nam & contra contractum, & conuẽtionemconuentionem vtrunq;vtrunque venerit: nempe res ipsa, & certi precij designatio. atq;atque ideo venditor ex conuentione ipsa tenetur, nec rem petere, nec maius precium quàm conuentum fuerit. Quo quidem casu constat aduersus contractum agi, si alterum tantùm petatur. Etenim si quis copulatiuè teneatur ad duo, nulli dubium erit, eum contra pactionem agere, si alterum tantùm fecerit: aliud autem facere omiserit. Illud verò apud me parui est momẽtimomenti, quòd sit in electione emptoris rem non reddere, quia electio non est voluntaria, sed coacta sub ea conditione, ad quam alio qui lege contractus minimè tenebatur, scilicet maioris precij solutio. Igitur qui ratione iuramenti tenetur stare contractui, & læsioni vltra dimidiam, ex hoc expressè vel tacitè renunciauerit, profectò siue egerit simpliciter ad iusti, & maioris precij, quàm conuentum fuerit, solutionem, siue alternatiuè, iuxta casum d. l. 2. aduersus contractum agit: nec poterit à periurio iustè excusari. Posteriori verò casu, quo venditor non est exclusus per iuramentum ab auxilio d. l. 2. nec à similibus actionibus nullum periurij crimen committit, si vtatur eiusdem l. 2. actione, quæ alternatiua est, vel ad rescissionem contractus, vel ad precij iusti solutionem. Quòd si non obstante iuramento eidem venditori aliqua ex causa competeret ius rescindendi cōtractumcontractum, dubio procul minimè foret periurus censendus, si aduersus contractũcontractum ea actione ageret. Quo fit, nequaquam esse in hac specie distinguendum, an agatur ad duo alternatiuè, vel ad alterum tantùm, sed potius an iustè agi possit cōtracontra contractum, non obstante iuramento. Non obstat text. in d. l. quæ sub conditione. §. si quis, qui parum facit, cùm inibi altera conditio ob religionis causam, nempe iurisiurandi, remittatur, & maneat tantùm ex duabus conditionibus alternatiuè conceptis vna, altera reiecta.

Vicesimaquarta interpretatio huius c. ex eo colligitur, quòd pactum istud sit omnino seruandum ratione iuramenti: ita enim, inquit Romanus Pontifex, omnino seruari debet ab eadem: nec de iuramento quidem solum, sed imò de ipso pacto loquitur & tractat. Qua ratione in his contractibus, qui alioqui iure Ciuili prohibentur, & ratione iuramenti confirmantur, ipsius iuramenti vis contractum validum & efficacem facit, nec tantùm iuramentum seruandũseruandum erit, sed & ipse contractus. Quod latiùs probauimus in 2. huius Relectionis parte. §. 1. num. 7.

Vicesimo quintò hæc eadem constitutio in eisdem verbis palàm ostendit, nōnon

9

^† tantùm has conuentiones iuratas seruandas fore apud iudices PōtificiosPontificios, & ecclesiasticos, sed & apud iudices laicos, & seculares. text. hac de re elegans in c. licet. de iureiurand. isto lib. cuius auctoritate hanc opinionem probarunt glo. hîc in verb. seruari, & omnes, præsertim Georg. hic 7. limitatione. Et Paulus Parisius consil. 26. lib. 3. col. 2. asseuerans hanc opinionem communem esse.

Vicesimosextò ad huius constitutionis intellectum examinanda est Iurisconsul. responsio

10

^† in l. 1. §. si parens. ff. si à parente quis manumis. fuerit. Si parens, inquit Vlp. vel accepit pecuniam, vt emāciparetemanciparet, vel postea viuus in eum filius quantum satis est contulit, ne iudicia eius inquietaret, exceptione doli repelletur. Ex hoc sanè responso apparet, iure Ciuili etiam absque iuramẽtoiuramento validam esse pactionem inter patrem & filium, qua hæreditati futuræ renunciatur: quod maximè repugnat his, quę in initio huius cap. tractauimus. & tamen gloss. hîc in ver. lex Ciuilis. & in l. pactum dotali. C. de collat. Bart. in l. vlt. C. de pact. & in l. stipulatio hoc modo concepta. ff. de verborum oblig. duos distinxere casus ad intellectum dict. §. si parens. Primus quidem est, cùm pater in pręmium aut precium emancipationis pecuniam à filio accepit. Et in hac specie existimant, patrem repelli ab hæreditate filij propter delictũdelictum hoc ab eo commissum, ex eo, quòd pecunia patriam potestatem, & emancipationem vendiderit, quam rationem seqũntursequuntur Alex. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. Idem & Ias. col. 2. & 3. atq;atque ibi Dec. in d. l. pactum dotali. quorum opinio communis esse videtur, vt cōstatconstat ex his quæ ab eis adducuntur. Secundus casus constituitur, quando pater accepit à filio eam quantitatem, quæ sibi poterat iure competere in bonis filij. Valet etenim pactum, quo pater renũciatrenunciat futurę filij hæreditati, si recipiat eam quantitatem, quæ iure legitimæ portionis eo tempore sufficiens est. Et hæc est vera & communis ratio decidendi ad secundam illius §. partem: vt apparet ex Alex. & alijs in d. l. pactũpactum dotali. & in d. l. stipulatio hoc modo concepta. Vnde licet hæc pactio inter patrem & filium pro hæreditate paterna minimè absque iuramento procederet. l. si quando. §. 1. C. de inoffic. testam. & tradidi superius in initio huius cap. tamen super hæreditate filij optimè procedit, quia non ita debetur hæreditas filij patri, vt hæreditas paterna filio. l. nam & si parentibus. ff. de inoffic. testam. notant in specie ista gloss. & Doct. híc, & in d. l. pactum. Nec oberit prioris partis & casus intellectui l. vtrum. ff. de verborum oblig. qua probatur, non esse turpe, patrem pecuniam accipere pro emācipationeemanciaptione |

p. 326

filij. Etenim licet id turpe non sit, à iure tamen odiosum censetur, vt not. Alex & Dec. in præcitatis locis. Vnde nimirum, si ob istud odium ciuilis lex id permiserit, quod in priori parte d. §. si parens. respōsumresponsum fuit. Quidam verò, quorum partem tutatur Claud. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. num. 23. existimant ob effugiendam rationem d. l. vtrum, aliter esse intelligendum tex. in d. §. si parens. vt constituat vnum casum tantùm, scilicet, quando pater accepit à filio portionem legitimam, & quę sibi poterat eo tempore competere ex bonis filij. Distinguitur tamen prior pars à posteriori, ex eo, quòd in priori parte proponitur, patrẽpatrem tempore emancipationis à filio portionem legitimam accepisse: in posteriori verò tractatur, quòd eam receperit post emancipationem, nec hic intellectus alienus est à litera & sensu Iurisconsult. atque ideò non omnino erit improbandus.

Hæc, quæ adduximus, ad huius constitutionis interpretationem, sufficiant. Nam etsi potuissent singula longius ac latius discuti & examinari, breuem tamen ac apertam rerum cognitionem, quod semper agere conabimur, & hactenus efficere tentauimus, sequuti sumus, ne Lector fastidio quodam, ac tot auctorum relegendorum cura solicitus, animum ab his obiter euoluendis, censuraq́;censuraque notandis, auertat.

FINIS.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 195 CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIB. VI. CVIVS INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIBITVR: NON INVTILIS INTER. PREFATIO.

p. 198 IN CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIBRO VI. CVIVSQVE INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIbitur: non inutilem interpretationem ad Lectorem PRAEFATIO.

p. 199 CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIB. VI. CVIVS INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIBITVR: NON INVTILIS INTER. PREFATIO. Auctore Didaco Couarruuias à Leyua, Regio Consiliario.

Prima huius Relectionis pars, ex cuius initio hæc colliguntur.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

p. 217 Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

p. 239 Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

SECVNDA RELECTIONIS PARS.

Ex secundæ partis Initio hæc colliguntur.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

TERTIA HVIVS RELECTIONIS PARS. Bonifacius Octauus.

EX TERTIAE PARTIS INITIO.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Embeddings Experiment

p. 195
CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIB. VI. CVIVS INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIBITVR: NON INVTILIS INTER. PREFATIO.

p. 198
IN CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIBRO VI. CVIVSQVE INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIbitur: non inutilem interpretationem ad Lectorem PRAEFATIO.

p. 199
CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIB. VI. CVIVS INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIBITVR: NON INVTILIS INTER. PREFATIO. Auctore Didaco Couarruuias à Leyua, Regio Consiliario.

p. 217
Ex §. sequenti.

p. 239
Ex §. sequenti.