Avendaño: Thesaurus Indicus

DIfficultas proposita ex eo ante

1. Divus & sanctus idẽidem juxta Ecclesiæ usum.

alias occurrit, quod num. 1. in Margine ita scriptum sit: D. Theod. cùm tamen in textu Theodoretus sine titulo extet quem littera D. indicat, Divum scilicet, quod juxta Ecclesiasticorum Scriptorum receptissimum usum perinde est ac Sanctum, & est non Hesternus ille, sed plusquàm sæcularis, ut est ex D. Augustini, & aliorum Patrum impressionibus manifestum: licet in sacris officijs illum non inveniamus, etiam cùm de Deipara agitur. Unde in Martyrologio Romano aut Beata dicitur, & in majoribus festivitatibus sanctissima aut Beatissima, & etiam Gloriosa, quod in ejus purissimæ conceptionis Festivitate, non sine mysterio aliquo videtur usurpatum: ut scilicet in ipso illud sciamus impletum, quod sacro habetur in hymno: O gloriosa Domina vel Virginum, excelsa super sidera, vel sublimis, in ipso siquidem conceptu talis, excelsior ac sublimior cælis: unde & ipsis purior, atque ita nullâ originalis culpæ tenebrositate fuscata: & Cardinalis quidem Bellarminus initium Recognitionum

Vt Divi titulum improbet Cardin. Bellarminus.

suarum à prædicta voce deducit, id improbans quod Tomo 1. lib. 1. cap. 3. de verbo Dei sic legebatur D. Pauli in ipso titulo, dicens se numquam vocem dictam probasse, eo quòd apud veteres Patres non inveniatur, & dijs sit solita ab Ethnicis attribui. Sed cum bona illius venia licebit nobis gravissimorum, & conspicuorum sapientia & religione scriptorum & generaliter jam admissum usum amplecti, Patres Prædicatores ingenua imitatione sequentibus, qui ante plures trecentis annos, scilicet 1342. Carcasonæ in Generali capitulo sic locuti: Cum doctrina Divi Thomæ per totum

Capitulum PP. Prædicatorum.

mundum splendeat &c. Unde & frequentissimus apud tanti Doctoris nobiles ex ejus schola & familia interpretes invaluit stylus, idque peculiaris honoris gratia, quod & alij non minùs frequenter & libenter æmulantur. Videatur Mag. Accacius de Velasco Tomo. 1. Resolut. 260. & P. Uvadingus de Incarnatione Disp. 12. num. 101. à quo hæretici redarguti.

2

*Fuit quidẽquidem apud veteres in usu, Ethnicis

Apud Ethnicos Divi pro dijs, & an aliquid in eo discrimen.

mo regnante, ut ementiti dij Divorum nomine colerentur, de quo apud Virgilium & Horatium obvia præsertim exempla. Vult autem Servius inter Deos & Divos id esse discriminis, quod illi censeantur æterni, hi autem ab hominibus facti, quia in cælum credebantur assumpti, & divinis honoribus decorati. Sed quidem in antiquis Scriptoribus discrimen hujusmodi non apparet: omnes enim compellati Divi, ut ex citatis probant illa: epulis accumbere Divûm. Nec tibi Diva parens. Non temnere Divos Conciliumq́ue vocat Divûm pater. Sic te Diva potens Cypri? O Diva gratum quæ regis Antium. Otium Divos rogat in patenti? Pro quo & Ovidij illud Metamorphos. 13. Divisque irascitur

Ovidius.

ipsis. Qui uno omnes nomine comprehendit. Apud quem & Glaucus: Sum Deus inquit, aquæ: Ante tamen mortalis eram. Dî maris exceptum sacro dignantur honore. Inde fictum ut Iovi celebre illud fuerit ante alios dicatum elogium initialibus tribus litteris consignatũconsignatum, D. O. M.

De titulo D. O. M.

id est Divo, Optimo, Maximo: quod tamen jam pridem Imperatoribus, & viris principibus commune redditum, in quibus excellentiæ aliquid, aut memoria dignum, quorum non est numerus exemplorum.

3

*Ex quibus videtur posse Sanctis jure opti

Vtque & ante decretum cultum attribui.

mo præfatum elogium attribui; non quidem Canonizationis solummodò ratione, sed quia etiam magni in Ecclesia nomine & virtute heroës. Hi enim qui sapientiæ aut fortitudinis, seu beneficentiæ prærogativis inclyti, tali possunt honore mactari, quantò id potiùs virtutum generalitati deferendum; etiam si qui eo sunt genere præclari, & constanti persuasione cælicolæ, nondum publico Ecclesiæ testimonio tales fuerint declarati. Neque quia Divi, Optimi, Maximi, dici queunt, inferre licet posse Divorum titulo solitariè sumpto prædicari: quando enim tres illi concurrunt, sub acceptione illa proceditur, juxta quam heroibus communiter adscribuntur. Cùm autem solus titulus Divi profertur, ad sanctita|

p. 2

tem ita respectus inter fideles habetur, ut idem ac sanctus sit: nec tamen sancti titulus conferri cuiquam potest eo modo quo Pontificia auctoritate prohibitus invenitur. Vrbanus enim VIII. suo Decreto die 5. Iunij 1631. elogia prohibuit Sancti & Beati absolutè, quæ cadunt super personam eorum, qui neque Canonizationis, aut Beatificationis sunt cultũcultum assecuti. Idem est ergo de titulo Divi dicendum.

4

*Circa quẽquem Passeratius in Dictionario; verb.

Canonizati an dici dij queant. Passeratius.

Dives, nomẽnomen hoc Hispanicè reddens ita scribit: Dios hecho de hombre; ô Canonizado. Cujus esse sensus potest, ut prior pars, scilicet Deus factus ex homine, antiquum Ethnicorum usum indicet, de quo dictum: posterior autem ad Ecclesiam referatur, ut ille dicatur Divus, qui Canonizatus: in quo nihil est, circa quod diutius hæreamus. Potest autem sensus subesse alius, ut scilicet posterior pars priorem explicet, sitq́ue idem Canonizari ac ex homine Deum fieri: sicq́ue in Ecclesia id suo modo accidere, quod apud Ethnicos agebatur. Licet autem prior sensus videatur juxta mentem auctoris, erit forsitan qui aliter accipiet, & videndum an modo aliquo valeat sustineri, an videlicet sancti per Canonizationem ex hominibus dij fiant: id est, eum honoris gradum apud fideles obtineant, ut dij possint non immeritò compellari. Et de communi compellatione dubitari nequit: eo enim quod justi filij Dei sint, pro quo in scripturis sacris attestatio multiplex, consequenter etiam compellandi dij, ut in Psalm. 81. v. 6. manifestum habetur, ubi consequentiam observavit Cardinalis Bellarminus, & n. 55. ac 728. à Nobis est cum

Psalm. 81. v. 6.

D. Augustino præfatus locus luculenter exornatus.

5

*Ut verò pro Canonizatis plus aliquid ad

Quid pro Canonizatis speciale.

dendum sit. Sublimitas honoris illius videtur evincere; quia ratione illius multa ipsis conferuntur, quæ Deo propria sunt: ut celebritas in officijs sacris, Missæ sacrificium, templorum fabricæ, & alia, in quibus non contemnendum illud peculiare veneratione obsequium, inclinatio scilicet capitis, quando inter Missarum officia nominantur; sicut & incensatio Reliquiorum, & etiam imaginum. Fit etiam inde ut tamquàm Tutelares possint invocari, quibus deorum nomen exhibitum invenimus: sic enim Leo X. Divis Petro & Paulo, pro quo

SS. Petrus & Paulus ut queant Dij Tulares compellari: cui à Leone X.

Pierius Valerianus singulari inter alia Poemate, cujus ille titulus: Quibus verbis Leo X. Deos Romæ Tutelares precabatur, cujus illud initium:

Dij Tutelares Romæ, tu Ianitor aulæ
Aethereæ, tu Paule comes, duo lumina mundi,
Quos primi colimus, quibus hos adolemus hono
res.

Honores inquam tutelarium Deorum. Idem autem posse sanctis alijs congruere extra dubiũdubium est, unde in ipso Canonizationis splendidissimo ritu, adhibito sanctitatis titulo solemniter invocantur; sicut & invocari possunt, quoties devotio aut necessitas postularint.

6

*Ubi quidem ad modum loquendi præsens

Quo temperamento loquendum.

negotium revocatur, & dicendum Deitatis titulo generaliter abstinendum, neque sine sufficienti explicatione ad praxim advocandum: ut semper Deitas per excellentem participationem, & non simpliciter asseratur, id enim EcclesięEcclesiæ usus non admittit. Tutelares autem Dij eo sensu dici sancti possunt, quatenus tutelarium deorum loco, qui apud Gentiles, Romanos præsertim, in honore habebantur, successerunt: ut dici meritò possit eos veriùs & meliùs Deos esse nostros tutelares: id quod Leo Pontifex Divis Petro & Paulo potuit de Roma loquens specialiùs usurpare, licet precatio ipsius pro communi Ecclesiæ bono fuerit destinata. Verissimè enim Apostolorum Principes tutelares Ecclesiæ sunt, sicut & mundi lumina ab eodem Pontifice compellati. Eximium siquidem tutelaris providentiæ beneficium est opportuna illustratio, ubi tot tenebris circumfusi in æternitatis itineribus caligamus.

7

*Iam quod ad TheodoretũTheodoretum attinet, decre

Quid de Theodoreto.

to sacri & supremi Tribunalis titulus sanctitatis expunctus: & ita in margine littera D. Divum insinuans contra textûs legitimum tenorem adaptata. Quod nescio an similiter acciderit Augustino Paoletto, Sermone 19. qui est de S. Elia. pag. 275. Ut enim ex dictis compertum habetur, Divus pro sancto accipitur, quando solitariè hujusmodi titulus adhibetur. Quibus autem de caussis sit ita dispositum, apud Ecclesiasticos videre licebit Scriptores, præsertim Baronium & Spondanum cum nostris Bellarmino, Possevino & alijs. Quia verò Theodoretus in Concilio Chalcedonensi suam probavit fidem, & quidquid suspicionis esse poterat, satis superq́ue amolitus est, dicto in Nestorium & Eutychetem anathemate, & doctissimè ac sanctissimè scripsit, strenuissimus aliàs contra hæreticos & fortunatissimus præliator, cujus vitæ periodum præstat Spondani compendiarijs clausulis hîc dedisse, sic enim ille: Sed ut paucis habeas totum ipsius Theodoreti

Spondanus Tomo 1. circa annum 427. num. 4.

vitæ periodum, qui à parentibus Deo dicatus, numeros magna cum laude Monasticæ institutionis absolvit, consuetudine Theodori Mopsuestenï tantam gloriam obumbravit: Obnubilavit verò ex Nestorij amicitia, obscuravitq́ue potiùs ex suscepto adversus S. Cyrillum ejusdem hæresiarchæ patrocinium. Sed rursum spirante divini spiritus aura, fugatis densis nubium globis, iterùm decorus apparuit, & in communicatione Catholicæ Ecclesiæ, atque amicitia S. Leonis Papæ diem clausit extremum: sicut hæc omnia ex istorum Annalium serie perspicua fient. Sic ille. Amicitiæ autem S. Leonis illustrissimum extat testimonium in epistola ad ipsum, quæ est ordine. 63. eximijs illius præconijs concinnata, & in ea quidem non Theodoretum, sed Theodoricum sanctus eum Doctor indigitat, quod nomen, primarium illius fuit. Sed præfati Theodori adeò studiosus fuisse perhibetur, ut credendi occafionem dederit, quod ab eo nomen derivando, dici voluerit Theodoretus, ut apud Scriptorem eumdem. Primordia ergo cum felici etiam in fidei defensione & propagatione progressu, |

p. 3

sicut & extrema in Theodoreto laudanda, quidquid de interruptione illaudabile in ipso fuerit. Cumq́ue tantus Pontifex eum non utcumque laudabilem, sed sublimibus duxerit dignum encomijs, ex eo quòd Sanctus absolutè dici prohibeatur, ut ipsum vocat Sixtus Senensis in Lib. 4. pag. 303. non ideò existimandum est prohibitionem hujusmodi illum illaudabilem reddidisse. Non ergo dicendus Divus, ut in margine perperàm adjectum, quatenus idem ac Sanctus est, eo sensu, quem Ecclesiæ usus invexit.

8

*Si tamen titulus dictus cum duobus aliis

D. O M. Vt dici queat.

proponatur modo dicto D. O. M. non videtur prohibitioni prædictęprædictæ adversari, ut ex adductis nu. 3. videtur legitima ratiocinatione deduci. Immò & erit forsan qui censeat adjectionem illam D. posse sustineri ob latiorem nominis illius significationem; quod licet mihi non placeat, non video tamen cur debeat severiori calculo reprobari; cùm aliàs Divi titulus non sit expressè prohibitus, & restringi odiosa decreta debeant: quamquàm & fortè aderunt, qui Urbani decretum præfatum, sicut & aliud circa materiam eamdem favorabilia reantur, ob verba illa ejusdem in Declaratione adjecta decreto priori die 12. Martii 1625. Sanctitas sua

Decretum Vrbani VIII.

quæ tantummodò voluit, occurrendo abusibus, quæ irrepere videbantur, certiorem parare viam ad eorum in terris gloriam, quorum sanctimoniam divinæ clementiæ placuerit admirandis operibus illustrare &c. Sanctorum ergo caussa agitur, & eorum gloriæ consulitur, dum moderatio cultus intempestivi decretis hujusmodi prohibetur. Sed sit hoc aut illud; convenientissimum sanè est, dimissis argutijs, per Pontificias semitas, rectas inquam, per quas justi ducuntur, ambulare.

9

*Video tamen circa compellationem San

Titulus Sancti ut queat admitti.

cti sine scrupulo ullo procedi, dum de ijs agitur, qui fortuitò inter scribendum occurrunt, aut quorum ex professo narrantur gesta, in quorum quidem exordio titulus Venerabilis, Admirabilis, aut alius pro Scriptoris affectu solet adscribi, & Sancti penitus removetur. Quod quidem Pontifex videtur præsertim voluisse: sicut etiam in progressu operis, qualecumque illud sit, ne dicatur Sanctus N. eo modo, quo de Canonizatis dicitur: Quòd autem dicatur vir sanctus, aut etiam sanctissimus, & Sanctus item substantivè, quantùm ad vocis solitariæ usurpationem, cum adjectiva autem allusione, & subintellecto substantivo viri, aut feminæ, non videtur prohibitum, quia neque ita acceptum. Unde apud Scriptores suæ obligationis satis conscios tale aliquid invenimus, estq́ue

Antiquorum usus.

illud veterum Scriptorum usu probatissimum, ut videri potest apud D. Hieronymum Epist. 16 ubi de Marcella. 24. ubi de Lea, quam & appellat sanctissimam. 26. ubi de Paulina. 27. ubi de Paula. D. Ambrosium de obitu Satyri fratris, ubi & de Marcellina Sorore. D. Bernardum Epist. 110. & 276. &c. Id quod erga viros etiam perfrequens, ut innumeris potest exemplis ostendi. D. Augustinus sic D. Hieronymum allocutus Epist. 97. inter Epistolas ejusdem Maximi Doctoris: O vir sancte, mihique. In eadem pro Asterio sic: Per sanctum filium tuum Asterium. Et similia habet Epist. 93. De quo & ipse D. Hieronymus Epist. 91. præmiserat: Sancti filij nostri Asterij hypodiaconi. D. Cyrillus Alexandrinus in Libro de recta fide ad Reginas in principio: Vos sanctas & charissimas Christi sponsas. Acacius Episcopus in Epistola ad eumdem, sanctum dixisse non contentus, ita rescribit: Domino meo per omnia sanctissimo, ac Deo dilectissimo Episcopo Cyrillo. Similiter Maximianus post Epistolam 22. D. Gregorius Magnus in Prologo ad librum homiliarum super Evangelia in hunc locutus modum: Reverendissimo & sanctissimo fratri Secundo &c. Hunc ergo à sanctis Patribus adeò observatum stylum non est credendum expungere penitus voluisse Pontificem, sed ejus sanctitatis notam, qua ij qui ab Ecclesia cælestes incolæ proclamati sunt, feliciter potiuntur. Et juxta hæc procedunt, quæ habentur hoc loco n. 19. & in Titulo n. 403.

10

*Quod ad Beatificatos attinet ita vide

De titulo Sancti circa Beatificatos.

tur dispungendum, ut si à Pontificia Sede sola nominis prærogativa concedatur, quòd scilicet quis dici Beatus possit, pro quo est consequens ut cum splendoribus depingatur, tenori sit concessionis penitus inhærendum. Si verò Missa & Officium, sine scrupulo aliquo poterit titulus Sancti quoties opus fuerit adhiberi. In ipsis sacris Officijs sæpè Sancti nomen occurrit: & si semel id licet, de iterata compellatione nequit esse dubitatio. Et quidem aliqui hujusmodi in Romano Martyrologio cum

Illum qui habeant in Martyrologio.

hujusmodi titulo proponuntur, ut Martyres Franciscani 16. Ianuarij, de quibus in Amphitheatro n. 209. ex Luca Castellino. S. Rochus die 16. Augusti. S. Raymundus Nonnatus die 31. ejusdem. S. Rosalia die 4. Septembris, de qua & dictum fuerat 15. Iulij, & alij. Et licet, ut citato loco Amphitheatri dictum, possit titulus Sancti ab Apostolica Sede concedi cum alijs honoris appendicibus, quæ ad Officij & Missæ celebrationem non perveniant, modo ibidem explicato; & videatur dici posse circa præfatos sic dispositum, licet ampliori fuerint Officij & Missæ cultu decorati: id quidem dictis nequit obstare, quia potiùs credendum est Ecclesiam sibi in eo mirabiliter consonare: ut quæ Sancti titulum sacris in Officijs concesserit, id etiam in Martyrologio, quod pars Officij est, & recitandum etiam in privata recitatione Gregorius XIII. hortatur, titulus idem tribuatur. Sed cur non ita cum omnibus? Vide citatum Amphitheatri locum. Et rogo interim cur non omnibus Sanctis adscribatur ille, sed indifferenter Beatorum nomine etiam Sanctissimi & excellentissimi insigniti reperiantur? Quod equidem Martyrologium legenti obvio experimento constabit.

11

*Illud non prætereundum, quod in

Vt sit indifferens etiam in præstantissimis.

Confessione pro Prima, Completorio, & Missa, præscripta, notandum discrimen occurrit. Cùm enim sic dicatur: Confiteor Deo omnipotenti, beatæ Mariæ semper Virgini, beato Michaeli Archangelo, beato Ioanni Baptistæ: Ubi ad Apostolorum Principes pervenitur, & idem videretur retinendus stylus, non sic factum, sed ita |

p. 4

habeatur? Sanctis Apostolis Petro & Paulo. Ubi dici nequit titulum hujusmodi ob singularem excellentiam adscribi, quando qui præcedunt eo ipso non videantur minori honorificentiæ signo & titulo compellendi: præsertim Beatissima Virgo Apostolorum Regina. Unde locis in aliis solus illis titulus Beatitatis adjicitur Virginis Commemoratione præmissa: ut in Canone Missæ post Orationem Dominicam, & in Oratione A cunctis, & respondente illi post communionem. Confessionis etiam mutatus ordo in Commendatione animæ, ubi sic: Suscipiat eam Sanctus Michael Archangelus &c. Suscipiat eam beatus Petrus Apostolus. Et de S. Paulo statim: Adjuvet eam sanctus Paulus Apostolus. Non videtur ergo peculiare mysterium habere,

Peculiare aliquid pro S. Petro.

quod in Confessione præscribitur: nisi fortè velit quis, cùm de remittendis peccatis agitur, Divo Petro, cui ligandi atque solvendi à Christo est traditum Pontificium, sublimiorem titulum attributum, & eo etiam donatum Coapostolum ejus Paulum: non quidem ob excellentiam potestatis æqualem, sed quia non potuerunt commodè separari. In Commendatione autem animæ secus erga Divum Michaelem factum ob singularem erga egressas ex corporibus potestatem, ut perducat eas in Paradisum exultationis, & judiciarium illud munus, de quo in Amphitheatro à n. 227.

12

*DIctum de illo aliàs; & quidem non

In Martyrologio ut sanctus proponitur.

solùm Sanctus, sed etiam Sanctissimus compellatus, eò quòd in Martyrologio Romano die 27. Ianuarij sic habeatur: Apud Bituricas sancti Sulpitij Severi Episcopi, virtutibus & eruditione conspicui. Ubi quidem imme

Pro eodem Tomo 3. Auctarij Parte 9. n. 363. & seq.

diatè sic præcesserat: Treviris depositio beati Valerij discipuli Sancti Petri Apostoli. Cùm ergo discipulus S. Petri, & sanctissimus proptereà, non sanctus, sed beatus dictus fuerit, & statim Sulpitius Sanctus asseratur; videtur non sine ratione aliqua speciali sic factum, ut illius sanctitas, cui adversari visi nonnulli fuerant, explorata firmaretur. Licet aliàs stare posset quod nuper est probatum, titulos inquam illos indifferenter usurpari. Eo autem ipso quòd sanctus asseratur, quia virtutibus conspicuus, dici

Quia Sanctus dici etiam Sanctissimus ut possit.

etiam Sanctissimus potest; esse enim virtutibus conspicuum excellentiam singularem sanctitatis importat, unde superlativis potest nominibus prædicari. Sic cùm die 23. Augusti Martyrologium Romanum S. Theonam cum

Vt Sanctus Theonas.

titulo tantùm Sancti proponat verbis illis: Alexandriæ sancti Theonæ Episcopi & Confessoris: licuit etiam die 26. Novembris ita in lectione pro S. Petro Alexandrino pronuntiari: Petrus Episcopus Alexandriæ post Theonam virum sanctissimum &c. Ita etiam circa D. Hyacinthum ac

S. Hyacinthus.

cidit, qui in Martyrologio die 16. Augusti cum solo Sancti titulo sine alio extat elogio; cùm tamen in ejus Festo, Lectione 6. ita sit: Sanctissimi viri studium erga proximorum salutem &c. Divum Ignatium Parentem nostrum Alexan

S. Ignatius.

der VII. in Epistola ad Serenissimam Venetorum Rempublicam Sanctissimum vocat, communi sanctitatis titulo in Martyrologio die 31. Iulij propositum, cum eximio tamen encomio. Id quod in Sancto quolibet præstari valet, eo ipso quod in Martyrologio ut sanctus proponatur: omnes enim tales virtutibus constat fuisse conspicuos, & eo in genere præcellentes. Sicut autem ij, qui nobilitate excellunt nobilissimi, qui fortitudine fortissimi, qui sapientia sapientissimi; ita & qui virtute Sanctissimus; virtus enim sanctos reddit, qua perfectio Christiana consistit. Quamdiu ergo locum in Martyrologio quis habet, & uti sanctus inter Officia sacra conclamatur, dici non solùm sanctus, sed sanctissimus valet. Id quod de Beatis etiam dici potest propter consimilem rationem. Et quidem non solùm ij, qui in Martyrologio prostant, sed etiam illi, quibus cultus est eo in statu major impensus per Officium & Missam: id enim non nisi virtute eminenti præditis solet impendi: cùm Beatificatio genus quoddam Canonizationis sit, in qua errare nequit Pontifex, ut alibi cum doctissimis Scriptoribus comprobatum.

13

*Sed quid jam si in Martyrologio con

Sulpitius ex Martyrologio expunctus.

tentus olim, ab eo removeatur supremæ auctoritatis imperio, quod circa Sulpitium Severum actum; sic enim Urbanus VIII. statuit, ut testatur Franciscus Maria Florentinus in Martyrologio suo Romano, & P. Bolandus Tomo 2. Ianuarij die 29. ubi de Sulpitio §. 2. qui tamen §. 1. Sulpitium, de quo Martyrologium ad præfatum diem, diversum ab eo, de quo agimus, arbitratur: & duos fuisse Sulpitios Bituricenses Episcopos, quorum alter cognomine Pius die 17. mensis ejusdem in Martyrologio memoratur. Quod equidem si ita esset, expunctionis Sulpitij nostri minimè extaret fundamentum. Quomodo enim potuit expungi ex sacro Catalogo, qui in eo non continebatur? Sed alia non levis ex asserta continentia difficultas insurgit: nam Sulpitius Severus D. Martini discipulus, & vitæ illius præclarus Scriptor, Presbyter tantùm, & non Episcopus fuit, ut eruditi contestantur Auctores, & ex antiquioribus Gennadius, & Honorius Augustadunensis, quos adducit Henricus Spondanus Tomo 1. Annal. an. 430. n. 12. ubi errare affirmat secus sentientes. Saussaius Episcopus in Martyrologio Gallico apud P. Bolandum suprà pariter sentientem. Errat ergo juxta illos Beyerlinck Tomo 3. Theatri Lit. E. cum alijs apud P. Bolandum. Et in præfato nuper Scriptore error videtur esse compertior circa annos, in quibus floruit, Mortuum enim affirmat anno 600. cùm constat D. Martini fuisse discipulum, cujus obitus felicissimus in annum 402. incidit, ut graviorum Scriptorum evincit accurata so. lertia, ex quibus aliqui Severo annum 430. vitæ postremum assignant. Ex quibus etiam non levis videtur relinqui confusio; cùm constare nequeat an Severus fuerit Episcopus, cùm tamen in Martyrologio Episcopus proferatur.

14

*Quidquid de hoc sit, expunctionis

Expunctionis duæ caussæ.

caussæ afferuntur duæ. Prima quòd Millenariorum fuerit amplexus errorem, ut testatur D. Hieronymus in Cap. 36. Ezechielis lib. 11. |

p. 5

Altera quòd jam senex Pelagianis adhæserit, corum fraudibus à veritatis culmine deturbatus. Ubi quidem quod ad Millenariorum errorem attinet, quamdiu ab Ecclesia toleratus est, obstare non potuit sanctitati: in illo enim sanctissimi fuere Patres & Martyres inclyti, Irenæus, Justinus, & Victorinus Pictaviensis cum multis aliis, donec à S. Damaso damnatus est, & Divus quidem Hieronymus dum post alios adductos sic ait: & nuper Severus noster &c. ab eo propter sententiam dictam nondum Pontificia damnatione confixam, non videtur abhorrere. Quòd verò ad Pelagianismi labem spectat, eam quidem abstergere totius vitæ lacrymis, & perpetuo sibi indicto silentio, cujus adeò erat pretiosus linguæ thesaurus, accuravit. De quo scribit Gennadius de Viris illustribus Cap. 19. & luculentiùs Guibertus apud P. Bolandum citato §. 2. & hæc quidem in consideratione esse potuerunt, ut jam pluribus ab

Quomodo non videantur obstare titulo sanctitatis.

hinc annis in Martyrologio conscriptus fuerit, unde dubitari nequit in eo non admixtum errorem; quia juxta communem Theologorum sensum circa talia nequit errare Pontifex, ut scilicet indignis cultus publicus deferatur. Et dum Sulpitius in Martyrologio est lectus, potuit Officio & Missa coli, si electus alicubi Patronus, aut illius extitit Reliquia insignis, vel titulo alio ex ijs, quæ ad præfata sufficiunt, juxta quæ legibus Ecclesiæ constant, aut Doctorum receptis sententiis approbantur.

15

*Hinc est ut licet circa expunctionem

Qui & perstat.

Urbanus VIII. prudentissimè se gesserit, ex eo absolutè censeri non debeat jam diu præstitus sanctitatis titulus abrogatus: multi siquidem eo gaudent, qui in Martyrologio absunt: pro quo in Hispania & Gallia exempla quamplurima. Et in Gallia quidem post præfatum Urbani Decretum, non solùm exhibitus titulus, sed etiam impensa celebritas, ut constat ex

In Gallia retentus cum celebritate. Saussais.

Martyrologio eruditissimi Præsulis Saussais, in quo uti sapientiæ & sanctimoniæ laude perillustris, propositus invenitur. Et P. Carolus Guyetus in Hiertologia Lib. 1. Cap. 11. Quæst. 3. Ubi cùm doceat inter Sanctos posse affinitatem intercedere, quæ non tam ex corporum sit copula, quàm animorum metienda, subdit posse affines dici Sanctos illos, qui aut usu, consuetudineq́ue, dum viverent inter se conjuncti erant, aut alicujus muneris ministerijve Societate devincti. Et hoc in ordine ad celebritatem, de qua disserit, in eadem Ecclesia: Sic sancti (verba illius sunt) Timotheus, Titus, Aristarchus, ce

P. Guyetus.

terique omnes Pauli discipuli, quos adusque centum & viginti ex Martyrologio collectos recenset Gavantus in calce sui operis, cum eodem Apostolo habere censentur affinitatem. Sic cum S. Laurentio S. Romanus, S. Hyppolitus, S. Iustinus &c. Cum S. Hilario, S. Martinus: cum S. Martino, SS. Sulpitius, Bricesius, Maximus &c. Et sic cùm pronuntiasset, addit §. ult. in hunc modum: Horum nihilominùs tam consanguinitate, (de qua prælocutus fuerat) quàm affinitate conjunctorum, pauca admodùm exempla observari, qui hocce titulo in Ecclesijs peculiari festo recolantur; nec nisi Sanctorum Hilarij & Sulpitij Severi in Ecclesia Sancti Martini Turonensis &c. Juxta quod quod id, quod de titulo sanctitatis est dictum, redditur satis firmum. Qui enim uti Sanctus Catholico in regno celebratur, ubique potest Sanctus compellari. Sic autem dictus, immò & Sanctissimus, Martyrologij auctoritate ductrice ante expunctionem, aut illius notitiam, absque ulla audaciæ labe, ab eo contrahenda potiùs, qui id voluerit impugnare. Juxta quæ accipienda quæ in Amphitheatro dicta nu. 616. 617. 818. & 886.

16

*Anno 1654. prodijt ex Batavica

De damnabili editione Operum Sulpitij.

Chalcographia Sulpitius Severus cum selectissimis Commentarijs, ut ibi dicitur, accurante Georgio Hornio, & Presbyter ille tantùm agnoscitur, editione secunda collaudata. Sed crediderim erubescere illum, dum talibus manibus ejus opera contrectantur, hæreticorum inquam, & Commentarij perversis erroribus conspurcati in lucem publicam emittuntur. Et id quidem simul cum Commentarijs alijs Poëtarum, ut errores in juventute incauta proserpant, dum eruditionis aviditate versantur, & cùm servet odorem testa, quo semel est imbuta recens. Et miror quidem huic malo non statim occursum, & quòd post plures adeò elapsos annos solertissima aliàs providentia cōticescatconticescat. Et citatus quidem Hornius post vitam Sulpitij accuratè descriptam sic concludit: Valde autem

Hornius licet hæreticus ut faveat instituto.

Sulpitij sanctimoniam commendat, quòd in Romano Martyrologio ejus memoria celebretur ad IV. Kalend. Februarij. Hæc ille. Ex quibus habemus Primò ad commendationem sanctimoniæ valde cōducereconducere alicujus memoriam in Martyrologio Romano contineri, ipsis etiāetiam hæreticis testibus. Secundò præfato die 29. Ianuarij Sulpitium Severum, & non alium celebrari, in quo receptissimum Ecclesiæ sensum auctor recognovit. Tertiò nullam expunctionis factam mentionem, quia stante commendatione sanctimoniæ ex memoria in Martyrologio, eam aboleri penitùs non posse rationabiliter judicatum. Habemus ergo salutem aliquam ex inimicis nostris, utinam illi ex nobis majorem, veris in Christo amicis, & ejus gratiæ cooperatoribus compararint. Et quidem Sanctum non haberi illum apud nos, quem hæretici nostris fundamentis ducti talem negare non possunt, non videtur quomodo possit convenienter & verosimiliter sustineri. Salva tamen semper Pontificia auctoritate, cui citatus Hornius infensus Gelasium, an. 492. factum esse Episcopum Romanum asserit, Pontificiam renuens asserere dignitatem.

17

*INter eos, qui Davidem auctorem ag

Vt faveat D. Ambrosius, in cujus laudes excursio.

noscunt, dedimus D. Leonem Epist. 95. relatis verbis: ubi tamen nihil tale habet; sed sunt illa D. Ambrosij Tomo 5. Lib. Epistolarum 1. Epist. 8. Nescio autem quomodo error irrepsit; cùm tamen sciam ex legitimi auctoris vindicatione imminutum nihil: cùm D. Am|

p. 6

brosij supereminens auctoritas tanti ponderis sit, quanti in Ecclesia notum, seclusis comparationibus, & cuicumque ex duobus prædictis Orbis luminaribus Christiani prærogativa singularis excellentiæ reservata. Licet enim D. Ambrosius Doctor Ecclesiæ sit, & in hoc D. Leonem videatur superare: Divus tamen Leo quia Petri successor, & claves regni consecutus, & scientiæ, & potestatis supereminentia potitus. Illud pro D. Ambrosio peculiare succurrit, quod ex P. Francisci Mendozæ erudito Problemate roborandum. Eruditus enim Pater in Viridario Libro 3. Problem. 3. eleganter probat D. Ambrosium ex unius Augustini conversione, ita Doctoris lauream meruisse, ut etiamsi nullum convertisset alium, illa ipsi jure optimo deberetur. Atqui convertit innumeros, & Christiana eloquentia inter omnes Ecclesiæ Doctores ita præcelluit, ut divina in sacris Officijs ipsius Ecclesiæ voce prędiceturprædicetur: non ergo una tantùm laurea, sed geminata dignissimus. MagnũMagnum igitur in præsenti caussâ fuerit eum habuisse fautorem, pro quo & consulendus Index Concionum ad diem 7. Decembris.

18

*Divus Joannes Chrysostomus addu

D. Chrysostomus luculentus assertor.

ctus ex Homilia de Turture, quæ est 8. in Symbolum Tomo 5. Sed omissum nescio cujus in curia, aut infortunio, id quod tum circa negotium præsens, tum etiam circa totius Psalmi illustrationem ex Tomo 1. fuerat adnotatum, & pro impressione transmissum. In eo enim doctissima extat inter alios Psalmi nostri interpretatio, & licet de illius Auctore investigatio nulla, ex eo accidisse videtur, quod exploratissimum censuerit fuisse Davidem; quod & ab eodem assertum, dum circa illud, Dico ego opera mea Regi, eum qui ita est locutus, regem fuisse affirmat, unde pro eo, cui dicantur opera, sensum elicit sublimiorem. Circa illud etiam Accingere gladio tuo &c. quod, sicut alia, de Christo exponit, illum in loco alio ab eodem Propheta armatum introduci testatur, ex Psalmo 7. v. 13. armati repræsentationem formidandam adducens: Nisi conversi fueritis, gladium

Psalm. 7. v. 13.

suum vibrabit &c. Est autem Psalmus dictus manifestè Davidis, ut convincit Titulus. Sic enim ille: Psalmus David, quem cantavit Domino pro verbis Chusi filij Iemini 2. Reg. 16. Sic ille circa Auctorem; circa alia autem suo ille auro, quæ occurrerint, deaurabit.

19

*D. Ildefonsus Sermone 5. de Assumptio

D. Ildefonsus.

ne. ita scribit: Sciebat enim Dei genitrix in arcem Divinæ contemplationis assumpta, Davidicis edocta testimonijs processurum de se Dominum tanquàm de thalamo suo sponsum, & ipsum speciosum, (ut idem Propheta præcinit) præ filijs hominum. Sic ille devotissimus & validissimus Virginis propugnator, cujus placuit dedisse verba nulli non grata futura, ex quibus intelligi aliquo modo potest illius ardor affectûs, quo Virgo

Magnitudo gaudij parientis Virginis.

felicissimi partus horam expectabat, sciens quem, qualem, & quantum, & qualiter paritura, sicut etiam gaudium puerperij. Mulier cũcum parit, tristitiam habet, quia venit hora ejus: cùm

Ioan. 16. v. 21.

autem pepererit puerum, iam non meminit pressuræ propter gaudium, quia natus est homo in mundo. Sponsi ipsius verba sunt procedentis de thalamo solis instar præ filiis hominum speciosi Ioan. 16. v. 21. Ex quibus liquet quàm sit ingens gaudium puerperæ, ad quod pressuræ gravissimæ interventu devenitur, illius penitus memoria disparente. Quia natus est homo in mundo. Quid ergo de gaudio Virginis æquum fuerit sentiamus? Mulier inter mulieres benedicta pariens tristitiam non habuit: quando autem peperit, jam non meminit pressuræ, quia clamabat parturiens, & cruciabatur ut pa

Apocal. 12. v. 2.

riat, non corpore, sed desiderio, quia natus est homo in mundo. Quia homo & homo natus est in ea,

Psalm. 86. v. 5.

Psal. 86. v. 5. nec solus homo, sed Homotheus, Homo-Deus. Gaudeamus ergo cum ipsa, & animitùs gratulemur, quod ipsa expetit misericordiæ Mater dicens: Congaudete mecum, & congratulamini, quia cùm essem parvula, placui Altißimo, & de meis visceribus genui Deum & hominem. Sic cum Ildefonso, ut in recensione Auctorum minùs jejuna procedat oratio, & pijs affectibus serviamus. Ubi præsertim pro Virgine incurrit occasio, quam sine injuria nequit filialis observantia præterire.

20

*Beatus Petrus Damiani, Damianus

B. Petrus Damianus.

aut Damianensis, quia illi à patre agnomen, Tomo 2. Sermone 10. qui est in Cœna Domini, ita loquitur: Quod etiam Sacramentum tunc uberiùs & copiosiùs videtur impletum, cùm Redemptor noster Iordani undis baptizatus exijt, & apertis cælis protinus in eũeum Spiritus sanctus columbæ specie manifesta visione descendit, mox́moxque vox Patris intonans, Hic est, ait, filius meus dilectus, in quo mihi complacui, Matth. 3. Hunc esse perspicuè compro

Matth 3. v. 17.

bans, cui David olim eodem Spiritu edoctus aiebat: Vnxit te Dominus Deus tuus oleo lætitiæ præ consortibus tuis. Ex illo sanè tunc Spiritu, qui nostrũnostrum quoquoque Chrisma nunc consecrat, tantam virtutem aquarum omnium natura concepit, ut in quibuscumquibuscumque fluentibus sub profeßione Deificæ Trinitatis abluendus immergatur, plenum atque perfectum novæ regenerationis mysterium divinitus impleatur. Hæc ille. De quo (ut hoc interim dicamus) observasse juvat, nondum esse ab Ecclesia Catalogo Sanctorum adscriptum, unde titulus tantùm Beati ipsi in ejus operibus attributus, quem & Paulus V. in quodam pro impressione probat indulto die 17. Aug. 1606. Nihilominus sunt qui sanctum vocent apud Arnoldum Wion lib. 2. de ligno vitæ c. 9. & alij. Immò qui & Sanctissimum ut Cardinalis Baronius Tomo 11. Annal. ad an Christi 1072. quæ faciunt pro dictis suprà n. 10. Dedi autẽautem integram illius sententiam, quia cælesti est magisterio plenissima, & ad locum Psalmi, de quo & inferiùs, opportuna interpretatione concernit.

21

*Divus Bernardus Hom, 3. super Missus est,

D. Bernard.

ita scribit: Meritò autem concupivit Rex decorem Virginis. Fecerat enim quidquid longè anteà præmonita fuerat à patre suo David, dicente sibi: Audi filia, & vide, & inclina aurem tuam, & obliviscere populum tuum, & domum patris tui. Et si hoc feceris, concupiscet Rex decorem tuum. Audivit quippe & vidit: non ut quidam, qui audientes non audiunt, & videntes non intelligunt. Sed audivit, & credidit: vidit, & intellexit: & inclinavit aurem suam ad obedientiam & cor suum ad disciplinam. Et |

p. 7

oblita est populum suum, & domum Patris sui: quia nec populum suum augere prolis succeßione, nec domum patris sui relinquere curavit heredem: sed quidquid honoris in populo, quidquid de paterna domo rerum terrenarum habere potuisset, omnia arbitrata est ut stercora, ut Christum lucrifaceret. Sic Doctor Sanctus: cujus licet satis obvia sit in ejus divina lucubratione sententia, eum tamen hoc loco legendam libuit exhibuisse, ut aliquantulum ampliùs propagetur, sitq́ue obvia magis, in qua & meritum maternitatis elucet, & singulare obedientiæ pro instructione fidelium documentum. Estq́;Estque peculiari ob

Pro gloria parentum Virginis quid in illius sententia.

servatione dignum id, quod ad gloriam ParentũParentum Virginis videtur conducere. Cùm enim reliquisse dicatur domum Patris sui, & alia honoris incrementa: non tamen dicitur Parentes reliquisse; cùm tamen reliquerit, quando ab illis est in templo præsentata: quia licet, quantùm attinet ad corporalem præsentiam, ita evenerit: non tamen æstimatione, amore, & observantia illis & se digna; cùm circa alia secus acciderit; unde dicere de illis is, quem dudum audivimus, potuit, omnia arbitrata fuisse ut stercora, ut Christum lucrifaceret. Absit enim ut de parentibus tale aliquid labia illa Virgineo compluta lacte pronuntiarent. Non eos ut stercora arbitrata est, sed ut cælestia pignora, & ut divina cognatione sublimes, ac propterea dilectione ineffabili dignos, qua est illos verissimè prosecuta. Sermone etiam 67. in Cantica: illa extant ejusdem Sancti Scriptoris verba: Bonus

Thren. 3. v. 26. Bonum est, &c.

quoque ex ore Ieremiæ ructus, bonus ex David, qui ait: Eructavit cor meum verbum bonum, &c.

22

*B. Amadeus, vel Amedeus, de cujus

B. Amadeus.

cùm canonizatione non constet, Sancti tamen titulo condecoratus incedit, Episcopus Lausanensis, quem eumdem esse cum Amadeo alio Minorita fuit qui nuper somniarit Homilia 7. de laudibus B. Virginis, sic habet: Igitur cùm Virgo Virginum à Deo, & Filio suo Rege regum, exultantibus Angelis, collætantibus Archangelis, & cælo laudibus acclamante deduceretur, impleta est prophetia David dicentis ad Dominum: Astitit regina à dextris tuis in vestitu deaurato circumdata varietate. Sic Divus ille, qui non solùm astitisse à dextris Filii affirmat VirginẽVirginem, quando in throno altissimo ad ejus est dexteram collocata; sed etiam cùm deduceretur: ut comitem ascendenti credamus ipsum, & cælos laudibus acclamantes: quia inclinavit cælos, & descendit. Psal. 17. v. 10. dum cælestes om

Psal. 17. v. 10.

nes incolæ deducturi Reginam suam ambitiosissimè descenderunt.

23

*Eumdem adducens locum Richardus

Richardus à S. Laurentio.

à S. Laurentio lib. 6. de laudibus Virginis circa Titulum MARIA fortis. col. 7. & expendens dici adstare Reginam. Primò à promp

Virgo auxiliatrix promptissima.

titudine serviendi & ministrandi. Secundò à promptitudine auxiliandi. Tertiò à promptitudine contradicendi adversarijs nostris, idq́ue locis Scripturæ illustrans, subdit ita: Quartò à perseverantia in supradictis, quia asta

Eccli. 2. v. 1

re perseverantis est. Unde Eccli. 2. Fili accedens ad servitutem Dei, sta in justitia & timore, persevera in hac duplici virtute: ipsa enim indesinenter & perseveranter opitulatur servis suis, nec unquam deserit hominem, nisi priùs ab homine deseratur. Ideò dicitur: Astitit, & propheticæ certitudine posuit David præteritum pro futuro. Hæc ille & alia pro affectu ergo Virginem permovendo, & promovendo commodissima, sed quæ loci alterius sunt: & pro præsenti sit satis præfatos sententiæ, de qua agimus, adjecisse Patronos.

24

*GEnebrardo Core filios vidimus pla

Circa filios Core.

cuisse, pro quo & nonnulli alij pariter improbati, quia Prophetas illos fuisse sine fundamento asseritur. Unde non audiendus P. Antonius Millieus in Moyse Viatore: Sed audiendus aliàs Parte 2. lib. 17. pariter arbitratus, Virgilianus enim Vates imitatione sublimi, etiam ubi à vero videtur recessisse, sicut Virgilius auditus. Ille ergo miraculo grandi servatos filios Core sic celebrat, locutus ad ipsos:

Quæ, juvenes, quæ Musæ sunt pietatis amorem

P. Antonius Millieus.

Quæ docuere sacro mysteria pangere versu,
Dißimilesque adeò patrijs assuescere mores?
O digni meliore domo, & meliore parente!
Ne tamen opprobri pudeat vos clara paterni
Progenies, numquàm inficient vos illa parentis
Dedecora, & rapti scelerata in Tartara Manes.
Sanguinis absterget maculas, quæpropria virtus,
Liberaq́ue, & nullo traduci stemmate poßit
Nobilis illa suis opibus, quo corpora cumq́ue
Orta satu, patria sordes ab origine ducat.
Illa haustus petit æthereos, & semina cælo,
Queîs se sponte animis cælesti luce propagans,
Abdicat infami ductas à sanguine sordes.
Ergo pios Vates, & Christo digna locutos
Servarunt dulcis pietas, santæq́ue Camœnæ.
O fortunati juvenes, queîs patria numquàm
Ambitio placuit, vanoque illusit honore!
Quin & carminibus sanctis mulcere furentem
Aggreßi, insanos studuistis frangere faustos,
Et vetito prohibere gradu, vos ille monentes
Suprema saltem infelix audisset in hora;
Heu! Heu! Elyseas inter nunc viveret umbras.
Intereà vobis divi solatia casus
Cantores inter sacros pia carmina Musæ
Dictabunt, partesq́ue suas longæva tenebit
Posteritas, citharam pulsans & nablia, templo
Æternoque hodierna feret miracula cantu
Rex fidicen numeros olim, & nova carmina
panget,
Divisosq́ue choris solij mens sistet ad aras.

Sic ille venustissimus vates, & gravissimus

Ejusdem commendatio.

pariter Societatis alumnus & parens in Gallia Provincialis: unde necdum Historiam suis non est prosecutus carminibus, sed illius reseravit profunda mysteria interpretatione perdocta. Neque enim viri hujusmodi, si poëtico spiritu valeant, indignum reputare debent, ut illum ad res sacras, si per otium liceat liberale, traducant.

p. 8

25

*Id quòd à multis ex antiquis Scriptori

Poësis viris summis digna ex Vrbano VIII.

bus sanctitate & sapientia illustribus observatum fuisse eorum plausibilia satis documenta testantur. Pro quo Urbanus VIII. nondum Urbanus, sed jam nominis candidatus, sic vindex sacrarum Musarum elegantissimus peroravit:

Insignes gravitate viri, nec devia munus
Aut opus injunctum sprevit vel deserüit mens,
Sacra quibus Pindus præcinxit tempora lauro.
Pontifices alios inter se Damasus offert,
Cui comes is Gelasi, magnæ lux altera Romæ.
Ambrosius quoque Castalijs labra proluit undis.
Moribus impubres decorans Albinus, Arator,
Sedulius, Paulus, Paulinus, Prosper, Avitus,
Gregorius Sasimis Antistes: tuque Boëthi
Non vitæ minùs innocuæ, quàm mortis amator.
Cum Fortunato Prudentius, atque Iuvencus.
Non ego te Synesi, neque te Cypriane silebo.
Quid reliquos referam Patres, quos iutulit astris
Excellens animi virtus, cæloque beavit
Aönio celebres cantu, dum vita manebat?

26

* Sic cùm referat Leo Carmelita Tomo

Leo Carmelita.

3. Studij sapientiæ universalis Parte 3. Epist. 1. ad eumdem Vrbanum, ita subdit: Verùm audacter dicam, & citra omnem adulationis suspicionem, unus post omnes palmam præripuisti universis. Sed luculentius P. Carolus Scribanus in Adolescente Prodigo, ubi plurima ad ipsum, & exipso. Possumus autem Urbanensi catalogo addere alios, scilicet Gregorium Turonensem, Hil

Nonnulli ex Patribus sacris Poësi recensentur.

debertum, Aldelmum, Sulpitium Severum, Sidonium Apollinarem. Addi ex antiquissimis & Tertullianus potest, dum esset qui esse debuit: nec indignum duxit in tanta morum severitate. Dracontius, de quo in Titulo n. 676. Anselmus, Angelicus Thomas, Seraphicus Bonaventura, Franco Abbas, Baptista Mantuanus; ut omissos faciam alios, cùm præfati ad positionem præmissam formandam sint satis superq́ue suffecturi.

27

*Non omittam tamen liberalem præ

Robertus Galliæ Rex.

dictam vacationem Regia ipsa & Imperiali non esse indignam Majestate. Pijssimo Roberto Galliæ Regi hymnus de Spiritu sancto adscribitur, in ejus Missa ex Ecclesiæ præscripto contentus. Ferdinandi III. Imperatoris, &

Ferdinandus III. Imperator.

Serenissimæ Eleonoræ illius conjugis Italica carmina exhibet D. Caramuel in Dominico, in vita inquam Venerabilis P. Dominici à Iesu Maria, in cujus laudem illa, dignissimum sanè Augustæ celsitudinis argumentum. Mihi au

Digni præconibus talibus amici Dei. Psal. 138. v. 17.

tem nimis honorificati sunt amici tui Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Sic Rex Vates Psal. 138. v. 17. & quidem non omnes amici Dei mundano excelsi principatu: cùm tamen Regi Vati omnes sint Principes, & Excellentissimo principatu. Quòd si non de honore ab ipso impenso, quod tamen volunt multi, sed à Deo loquatur, id nihil incommodare valet intento. Honorificati à Deo amici, & principatu condecorati perpetuo, facti An

Cardinalis Bellarminus.

gelis æquales, Filii Dei & heredes; fratres autem & coheredes Vnigeniti, quem constituit Deus heredem universorum, ut loquitur Cardinalis Bellarminus. Quomodo ergo non digni Regiis & Imperialibus Carminibus celebrari? Illos igitur David celebret, cithara, fidibusque canoris: celebret inquam Regio clarus Imperio, ut de ipso D. Ambrosius in Apologia pro eodem, pariter Imperator & Rex celebs & invictissimus Ferdinandus, celebret & clarissima conjux Eleonora. Ne autem exercitatio talis Au

Augustus carmine Virgilium celebrat.

gustis videretur indigna, suo illorum primus exemplo præivit, quod videri potest apud P. Cerdam cap. 7. Elogiorum Virgilii, ubi elegantissima Augusti carmina pro evitando comburio, de quo in Ratione Operis, testante id Plinio lib. 7. cap. 30. ut clamet ille:

Ergo ibit in ignes
Magnaque doctiloqui morietur Musa Maronis?

Ubi quidẽquidem & virtutis respectus habitus, quandoquidem mandata testamento combustio ob verecundiam fuit. Utinam aliquid hujusmodi ad salutem æternāæternam contulisset. Sed heu! Ubinam illi? Ergo ibit in ignes, & laudatus & laudator. Non sic pijssimi illi, de quibus dictum, de quorum æterna felicitate Virtutum egregiarum pignora, quantum humana assequi potest fides, prohibeant dubitare.

28

*Et præfata quidem occasione filiorum

Adnotati errores circa nomina Bethschee, & Barabbas.

Core dicta sunt, quos Psalmi nostri auctores non fuisse contendimus. Sunt autem nescio quem fingentes alium, dum nuptias Assueri & Estheris, aut Salomonis & filiæ Pharaonis, in eo asserunt celebrari. Immò & sunt qui ipsius Davidis cum Bethsabee, de quo citato n. 29. ubi pro Bethsabe positum Bersabe ex incuria aut inscitia, sono vocis tantùm attento; cùm Bersabe nomen mulieris non sit, & secundùm originem suam idem sit ac Puteus juramenti, sicut Bethsabee Domus juramenti. Sic aliàs, ut in nomine Barabbas, pro quo Barrabas, quia ita vulgo solitus vocitari. Unius autem litteræ additio diversam parit significationem. Barabbas enim idem est ac Filius patris, cùm tamen Barrabas sit Filius magistri. Sicut apud Nostrates etiam videre est in addita aut detracta R ut Sara, Sarra, Choro Chorro, Pero Perro, Ara Arra, Caro Carro, & sic in alijs. Bene verum est apud D. Hieronymum in Commentarijs ad Evangelium D. Matthæi haberi Barrabam, ubi & dictam interpretationem juxta HebræorũHebræorum Evangelium, & non aliam adducit, sicut & alii: ut prædictus error tolerabilis possit judicari. Et citato quidem n. 29. pro commento

Alij circa citationem Auctorum, ubi de Genevensibus.

illo de Davidis & Bethsabee nuptiis allegati Lyranus, Valentia, Aiguenus, & Trebetus, errore nescio quali, cùm revera Auctores dicti pro nuptiis Assueri & Estheris stent, uti à P. Lorino referuntur, qui aliqualem errandi præbere potuit occasionem. Sicut circa Vatablum & Genebenses pro Assueri & Estheris connubio pariter allegatos, cùm tamen pro Salomone & Ægyptia militent. Et quod ad VatablũVatablum attinet, in ipso perspicuum extat: de Genevensibus autem testatur Genebrardus in principio expositionis sic dicens: Impii, ut Genevenses de Salomone hunc Psalmum exponunt. Primò contra rationem, &c. De quibus & in Præfatione. 2. ubi præsertim contra Bezam sentinæ illius scholiarcham, & in cathedra pestilentissimæ blaterationis cum plausu totius inferni |

p. 9

regnantem, ut non immeritò dictum censeri debeat, quod à Nobis erga illos ibidem pronuntiatum; promeritos acriora. Videatur citatus Genebrardus. Unde & refellendus venit

Geneva, aut Geneba perperàm à Cluverio clara dicta.

Philippus Cluverius in introductione ad universam Geographiam, lib. 2. c. 16. Ubi de Sabaudia loquens, affirmat in ea nihil esse clarum pręterpræter unam Genevam, (aut Genebam) liberam civitatem, bellis Sabaudicis, & Protestantium religionis professione claram. Clara enim dici non debuit, in qua ipse Protestantium professio cymmerias potiùs offundit tenebras, quàm ullo modo commendabilem claritatem. Illi sanè abominandæ ex perditorũperditorum confluxu confusionis ponto nox incubat atra, Tartari vestibulo, & exteriorum januæ feralissimæ tenebrarum, de quibus Dominus Matth. 22. vers. 13.

29

*EO animo Divum Parentem, quam in

Correctus error circa D. Ignatij gloriam.

stitit Societatem, de Iesu nomine compellandam voluisse, ut ipsi propriũproprium numquàm audiretur, à Nobis dictum: sed eo ipso gloriosius redditum pariter ostendimus, quia splendidissimum quæsivit operculum, lapidem, inquam, pretiosum, à singulari pretiositate & splendore, divino testimonio commendatum. Vt quod ille occultando nomini quæsivit operculum, ornatui præclaro deserviat; ut deservit pretiosus lapis metallo nobili, cui operâ artificis sapienter insculpitur. Sic ibi dictum: sed in eo error quòd pro quæsivit operculum, positum quæ sicut operculum. Ubi erunt fortè qui hæreant: nam & manca sententia, & illud Quæ contra Grammaticæ leges aut asserat, aut suspicetur adjectum; & verba ergo & sensum hærenti restituimus, & D. Ignatio Parenti decus, quod dum declinare intendit occultatione nominis, amplius est & gloriosius consecutus: & ultra dicta locis alijs cumulamus alia ex nube testium ornatissima; nec domesticorum quidem, quamvis esse & illi possent & plurimi, & incorrupti, sed externorum, quibus tanta celeberrimęceleberrimæ sanctitatis claritas ita resplenduit, ut in præconia insignia provocarit. Et quidem si omnia in hunc locum fuissent convehenda, justum possent implere volumen; cùm tamen aliud modò intentum prosequamur. Pro quo & P. Andreæ Mendi

Panegyristæ alij.

filialis candor, & nota eruditio desudavit in Appendice ultima StateręStateræ morali adjecta, post eruditum Opusculum P. Nicolai Lancicij Gloria S. Ignatij dictum, quod Tomo 2. Opusculorum extat Opusc 18. Sed quod tantis placuit Scriptoribus, & mihi perplacet: non libellum, aut Opusculum, sed panegyricũpanegyricum aliquid oblaturo, quo, & ijs, supra quæ cadit, elogijs, jam pridem nostra qualicumque diligentia congestis, & quęquæ apud præfatos Panegyristas extant, luculentior possit apparatus Ignatianæ gloriæ, si alicui ita placuerit, concinnari.

30

*Ea quidem stante constantissima veri

Gloria ex instituta Societate, & illius filijs.

tate, quidquid de gloria Societatis dicitur, & à Nobis in Spiritu humilitatis accipiendum, ad gloriam S. Parentis pertinere, qui Societatem suam in eorum Spiritu Minimam compellavit, nam gloria patris est filius sapiens. Et juxta Salomonem Corona senum filij filiorum. Proverb. 17. v. 6. ubi & quod Gloria filiorum

Proverb. 17 v. 6.

patres eorum. Ut scilicet se invicem illi coronent; ubi pro corona apud Septuaginta est gloriatio, ut respondeat prior sententiæ pars sequenti: ut filij parentum gloria sint, sicut gloria filiorum patres eorum. Sic enim utrisque ac

P. Cornel.

cedet dignitas, honor, & gloria instar coronæ. Ut doctus inquit interpres. Ubi & audiendus eruditissimus Pater Leo Carmelita Tomo 3. Studij Sapientiæ universalis pag. 534. Vbi elegantissimęelegantissimæ Orationis exordiũexordium in celebritate S. Ignatij Societatis Jesu Fundatoris coram Christianissimo Galliæ Rege, sic locutus: Has ipsas

Leo Carmelita.

profectò litteras sibi circumscribit Oratio (scilicet Societas nostra cum Filio ejus Jesu Christo

1. Ioan. 1. v. 3.

1. Ioan. 1. v. 3.) Virum posteriori sæculo incomparabilem, inclytum Loyolam, Magnum Ignatium laudatura. Favet viri Epitaphium mihi Romæ olim conspectum quatuor verbis immensa complectens: IGNATIO SOCIETATIS IESV FVNDATORI. Haud sanè est quod addatur ultra. Arcanum porrò interpretatur natura correlativorũcorrelativorum, quæ sese definiunt mutuò, & invicem interpretantur. Cogitas hodie mecum admirari Societatem Jesu, intende Patri, à quo genita est. Conaris ex adverso quis & quantus fuerit Ignatius conjicere, appende institutam ab eo Societatem, enimverò utriusque meritis justa deerit mensura, nisi agnomen superpendium accedat. Societas nostra (Emblema Ignatij est, suæque posteritatis felicißimæ) cum Filio ejus Jesu Christo. Hæc ille pro felici laudationis auspicio, iterum in decursu ejus adsciscendus.

31

*Neq;Neque præfatis obstare potest id quod ha

Marcellinus de Pise. Societatis Deum solũsolum Auctorem esse ut probet.

bet devotissimus, sapientissimus & eloquentissimus P. Marcellinus de Pise Capucinus tom. 2. Encyclopædiæ moralis, Hom. de S. Ignatio Patriarcha almæ Societatis Jesu, dum circa SocietatẽSocietatem eximiè affectus, & illius fundationem extollens, aliquantulum videtur gloriæ Fundatoris Ignatij, dum sic scribit, adversari: Hoc igitur constans esto Societatem Jesu nullum planè aliũalium habuisse Opificem à Patre, & Filio, & Spiritu sancto, utpote opus, cui meditando impares sunt omnes omnium hominum cogitatus. Quòd si in Ignatio sacri illius instituti prima fundamina posita sunt: si lucis, quæ toti Ecclesiæ affulsit ad exortum Societatis. Ignatius primos excepit, & postmodùm explicuit, radios: omne tamen illud opificium desuper emanavit. Nec est qui audeat vendicare sibi gloriāgloriam hujus egregij facinoris, quin statim inglorius suos temerarios ausus sic audiat à Domino sugillari: Numquid producis Luciferum in tempore suo, & Vesperum super filios terræ consurgere facis? (Job 38. v. 32.) Id est: An putas

Iob 38. v. 32.

Genium aliquem infra Deum potuisse aliquos congregare homines, & tantis in eos influere dotibus, ut eorum ope reprobi terræ addicti, & quasi immersi volutabro illecebrarum carnis, inde emerserint, illucente eis lumine Societatis inclytæ co|

p. 10

ruscantis. Deus inquam hominem illum, qui usurpare vellet originem hujus instituti, increparet, præfatis vocibus petitis ex contextu illo Iob, qui Hebraicè hoc sonat: Numquid producis sidus Societatis, cum filijs ejus? Id est: ego solus assumpsi Ignatium, in Antesignanum meæ Societatis, quam nequis sibi arrogaret, nomen meum ei affinxi. Cùm ergo Hebræis Lucifer, & sidus Societatis idem sonent, &c. Ex quibus magna quidem ostenditur gloria Societatis, sed cùm nullus neque Angelus, neque homo illius auctor agnoscatur, & soli tanti moliminis opifici Deo prærogativa deferatur: parùm relinquitur D. Ignatio, ratione cujus dici Auctor & Fundator possit, ex quo illius videtur gloria minorari.

32

*Sed re verâ demptum nihil, qui enim

Nihil inde D. Ignatio Fundatoris imminuit dignitatem.

ita locutus, eum Patriarcham Societatis recognoscit, ut vidimus, unde & ab eo genitam Societatem, sed juxta Apostolum In Christo Iesu. Sic enim ille testatur 1. Cor. 4. v. 15. Nam in Christo Iesu per Evangelium ego vos

1. Cor. 4. v. 15.

genui: prædicatione inquam Evangelij, qua illi conversi, cùm tamen D. Ignatius non prædicatione Evangelij; sed EvangelicęEvangelicæ perfectionis sublimi magisterio filios ac socios generarit. Jam enim Christiani illi, sed ad Christianæ perfectionis novam & singularem sequelam illius hortamentis & documentis evecti, novi in Ecclesia fœtus extiterunt. In Christo Jesu, quia Societati Jesu nomen adscriptum, cujus imitationis eminentia est pariter cum nomine ab eisdem accurata: & hoc quidem humanum esse non potuit inventum, nec proptereà Sanctissimi Parentis gloria decrescit; immò luculenter augetur. Maximum Dei opus Incarnatio, quod in nullius creatæ mentis potuit indagationem, nisi per Dei revelationem, incurrere. Quòd ergo ad executio

Notandum aliquid ex Deipara pro confirmatione.

nem divini consilij electa sit Maria, eximiũeximium ipsius præconium est: nec proptereà non vera Christi mater: ad hoc enim electa est, ut scilicet mater esset: qua dignitate excogitari nulla potuit major, immò neque inter creatas suppar, ut sua Christo etiam ut homini excellentia reservetur. Sicut autem illi nominis impositio concredita: & vocabis nomen ejus Je

Lucæ 1. v. 31. & 38.

sum. Lucæ 1. v. 31. Ita & cum Ignatio peractum. Neque ex eo, quod de occultatione proprij nominis dictum, ullum creatur obstaculum: à Deo enim spiritus ille humilitatis immissus, sicut Virgini ut ancillam se Domini vocans, legationi Angeli consensum impertiret. Et quidem nomen subticuit suum, cùm posset dicere: Ecce Maria ancilla Domini; cùm enim idem ac Domina sit, ut volunt multi: dictura Domini, splendorem & majestatem in conspectu ejus tanti nominis occultavit, ancillam se profitens, & uti talis pergit obsequium tanto in opere præstitura: inde & major: Quia respexit humilitatem ancillæ suæ.

v. 48. & 49.

Ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quia fecit mihi magna, &c. Sibi illa constat inter sublimia præconia ancillæ nomine repetito. Sed Ecce priori vide quale, ipsa teste incorrupta, respondeat: Ecce enim ex hoc, &c. Suppressioni nominis illius exaltatio eximia, universalis, æterna. Quin etiam & supereminens magnitudo charismatum meliorum, ut clamet Ecclesia: Ecce Maria genuit nobis Salvatorem, &c.

33

*Ubi ex Abigaele simile aliquid datum

Ex Abigaele tali aliquid pro Virgine.

n. 550. quæ advocata in sponsam à Davide, respondit: Ecce famula tua sit in ancillam, ut lavet pedes servorum Domini mei. 1. Reg. 25. v. 39.

1. Reg. 25. v. 39. & seqq.

& seqq. Pro cujus & loci illustratione adductus n. 551. Isaiæ alius 35. v. 2. & 3. ob spe

Isaiæ 35. v. 2. & 3.

ciale illud ad Virginem proculdubio spectans, ubi datus ei dicitur Decor Carmeli & Saron. Pro quo Carmeli decore sicibi: Sed quisnam ille? Humilitas certè Abigaelis, quæ habitabat in Carmelo. Hic decor datus Virgini, ut ancillam se, sicut illa fecerat, fateretur. Sicque ad sponsalem festina tenderet dignitatem. Et quidem quod ad figuralem similitudinem spectat satis convenienter adlectum, pro quo & alij. Est autem

Richardus à S. Laurentio.

specialius quod habet Richardus à S. Laurentio lib. 10. de laudibus B. Mariæ circa finem, ubi ita scribit: Ioan. 13. dicitur de Domino: Misit aquam in pelvim, id est, implevit Mariam gratia, & cæpit lavare pedes Discipulorum. Hoc enim officium exemplo Filij implet in nobis humilis Virgo, quæ se semper ancillam exhibet, cujus est hoc officium. Vnde signatur per Abigail 1. Reg. 25. quæ respondit nuntijs David volentis eam ducere uxorem: Ecce famula tua sit in ancillam, ut lavet pedes servorum domini mei. Sic ille. In eo

Quid adductæ explicationi videatur obstare, ex duplici Carmelo.

autem quod de Carmeli decore dictum est cum allusione ad illum, in quo Abigaelis habitatio fuit, non videtur accurata observatio adhibita; Carmelus siquidem, de quo Isaias, alius est, & licet diversis characteribus eorum diversitas in Hebræa origine designata non inveniatur, de diversitate autem nequit dubitari, quæ ex Scriptura colligitur, pro quo Interpretes communiter secuti D. Hieronymum in Amos cap. 1. In citato autem Isaiæ loco de Carmelo diverso agi ab eo, in quo Abigail, ex eo ostenditur, quòd decor Carmeli ad illum est referendus, qui decorus, pulcher, & spectabilis propter amænitatem: id quod Carmelo Abigailis non videtur congruere, pascendo potiùs pecori idoneus, ut colligitur ex citato cap. 25. v. 4. Cùm ergo audisset David in deserto quòd ton

1. Reg. 25. v. 4.

deret Nabal gregem suum, &c. Unde & factum Sponsæ caput comparatum Carmelo, Cant. 7. v. 5. Caput tuum ut Carmelus. Quæ duo loca Ghislerius in illius laudis expositione componit, laudatus à P. Cornelio ibidem. Unde & communiter Interpretes ita aut asserunt, aut supponunt, ut videri apud nostros potest, qui sunt sanè complures.

34

*Verumenimverò præfatis non ob

Fit satis objectis, & duplicis Carmeli decor in Virgine stabilitur.

stantibus laus prælibata Virginis potest sustineri, si dicamus Carmelum utrumque verbis Prophetæ comprehensum. Ut enim non excludatur Phænicius, ne dum celsißimus, sed pulcherrimo florum & fructuum decorus ornatu, ut bonus ex adductis Scriptor affirmat: cujus & exactam descriptionem oculatus testis exhibet P. Philippus à S. Trinitate Tomo 3. Tractatu 3. Disput. 6. Dub. 3. non est tamen cur alius Abigaile celebris non debeat ad consortium laudis advocari. Et quidem D. Hieronymus de locis Hebraicis, ordine Alphabetico in littera C. addu|

p. 11

cto Carmelo, solius meminit Abigaelitici, utpote qui præclari est nominis in Terra Sancta, cùm alius ipsi adjacens in Phænicio statuatur. Pro quo & juvat ejusdem Sancti Doctoris expositio in citatum Amos cap. 1. v. 2. Sic enim

Amos 1. v. 2.

ibi: & luxerunt speciosa pastorum, & exsiccatus est vertex Carmeli. Ad quæ sic ille: Carmelus

D. Hieronymus.

Græcè dicitur & Latinè: Hebraicè autem dicitur ‎‏בומל‏‎ & sunt duo montes, qui vocantur hoc nomine, Alter, in quo fuit Nabal Carmelus, maritus Abigail, ad Australem plagam: alter juxta Ptolemaidem, quæ prius vocabatur Acho, mari imminens, in quo Helias (sic ille scribit) Propheta flexis genibus pluvias impetravit. Si ergo de Carmelo dicit, in quo habitavit Nabal, magis pastorum gregibus convenit, quia est juxta solitudinem. Sin autem de illo, qui vicinus est littori, ad reges, & ad superbiam pertinet regni Israel, quos imminente captivitate instar montium desertorum dicit esse vastandos, &c. Juxta quæ id compertum habemus, tanto sic docente Magistro, cui Terræ Sanctæ tractus lustratione oculari perspecti, cùm speciosa quæ ad Carmelum spectant, à Propheta dicuntur, ad eum, in quo Nabal & Abigail habitarunt, posse referri. De cujus etiam viridante constat ornatu, cùm exsiccandus illius vertex nuntiatur: non enim exsiccari potest, nisi quod viride & floridum; & talem etiam fuisse verticem, satis apertè innuit omnimodam illius pulchritudinem, ubertate florifera, & fructibus perdecoram. Unde ad utrumque Carmelum potest, quod de illius decore asseritur, derivari.

35

*Ubi & audiendus P. Cornelius in cita

P. Cornelius.

tum locum ita scribens post adducta D. Hieronymi verba: Vterlibet ergo Carmelus hîc acci

VterVterque Carmelus fertilis, & ideo decorus.

pi potest, & uterque fertilis in proverbium abijt, estq́ue symbolum fertilitatis, abundantiæ, & lætitiæ. Sic ille adducens P. Martinum Delrium pro ea proverbiali locutione Adagio 970. juxta quem linguâ Punicâ, sive Arabicâ, quæ Hebrææ vicina est, adhuc hodie in Bætica, amenissimæ & pulcherrimæ villæ vocantur Carmenes. Pergit ille & Prophetam de Carmelo, Nabalis & Abigailis sede locutũlocutum solidè & dilucidè ostendit. Illius ergo fertilitas & celsitudo, proverbio tribuere locum potuit, etiamsi comparem in eo, sicut & in nomine, neutiquāneutiquam habuisset. Et fuisse quidẽquidem, non solùm pascuis idoneum, sed & vineis ac fructibus alijs probat apparatus ille opportunissimæ annonæ Davidi ab Abigaele transmissus, de quo in citato capite,

1. Reg. 25. v. 18.

continebat enim inter alia centum ligaturas uvæ passæ, & ducentas massas caricarum. v. 18. Tanta enim rerum istarũistarum abundantia arguit non dissitam earum feracem regionem, & ex proprijs fundis colligi potuisse. P. Gaspar Sancius addu

P. Gaspar Sancius.

cit TranssationẽTranssationem Hispanicam, cien seras de passas, y docientas de higos. Circa quod & Abulensis

Abulensis.

q. 6. in citatũcitatum caput sic habet: Ea uva vocatur ficus

Quid massæ Caricarum.

passa, quæ aliquando reducitur in massam: scilicet quando fiunt de ficubus panes in modum caseorum magnorum. Ducentos autem panes de caricis tulit Abigail David, quia de illis habentur multi in terra illa, eò quòd ficubus nimis abundat. Sic ille. Dici ergo de Carmelo illo potuit: Ficus protulit grossos suos: vineæ florentes dederunt odorem suum. Cant. 2. v. 13. ubi & fructuum talium abundantia cumulatur.

36

*Stat ergo decorem Carmeli, de quo Pro

Per humilitatis vallem ad montem Virginis transeundũtranseundum.

pheta, ad Abigaelem posse referri, & inde laudem concinnari Virginis, quæ ex ancillari submissione ad summam est celsitudinis gloriam sublimata. Ubi & morale aliquid pro nobis, nec contemnendum sublucet documentum, quod ex Richardo à S. Laurentio petendum, & ipsius verbis proponendum, sic enim ille elucidans locum ex Eccli. 24. v. 26. Tran

Eccli. 24. v. 26.

site ad me omnes qui concupiscitis me, pro Nativitate Virginis, & Sermonem conficiens lib.

Richardus à S. Laurentio.

12. Transite ad me omnes, &c. Nota quòd celsitudo B. Virginis mons quidam magnus est, in quo beneplacitum fuit Deo habitare in eo (Psalm. 67. v. 17.) ad quem debemus transire sicut homines, non sicut passeres. Passer enim occupans montem, non transit per vallem, secundùm quòd superbi dæmones suggerunt peccatori: Transmigra in montem sicut passer. Psal. 10. v. 1. Id est, sicut avis

Psalm. 10. v. 1.

quælibet, & sumitur species pro genere. Per vallem enim humilitatis transeundum est ad montem humillimæ Virginis: non est enim vera sublimitas, cujus præambula non est humilitas. HęcHæc ille transeundum ergo ad verticem Carmeli, ad inhabitationem illam, de qua mons ipse, & Carmeli decor, Psal. 86. v. 7. potest felicem illam clausulam sibi meritissimò vendicare: Sicut lætantium omnium habitatio est in me. In te vates. Sed cùm Ecclesia cælestis interpres de Virgine exponat, stat ritè pronominis commutatio, ut avidi habitationis hujus fortunatissimæ, per transitum fidelissimæ devestionis, floribus & fructibus ejus & nunc & in æternum perfruamur, & veniam quidem digressioni huic, non ægrè, ut æstimo, lector impertiet, cùm ad gloriam Virginis spectet, licet ad locum alium videatur pertinere. Cùm enim an perventurus sim ignorem, in antecessum dare placuit, quia circa hoc cura peculiaris animum vellicabat. Ad orbitam ergo suam aliquantulùm digressi calamum revocemus.

37

*Et quia duorum nobilium scriptorum

D. Ignatij instauratur elogium.

pro D. Ignatio luculenter stantium intulimus mentionem, præstat eos audire ante alios, neque enim aut temporum, aut dignitatum servandus ordo, ubi pro negotio præsenti id minimè necessarium judicamus. Leo igitur Carmelita, citata in Oratione, Christianissimo Ludovico audiente sic locutus: Prioris ævi Aposto

Leo Carmelita eum probat Apostolum.

los voco Petrum, Paulum, aliosque sacri Collegij Heroas. Si de postremis temporibus estis dubij, dabit solutionem hodierna festivitas. Labentis enim sæculi Apostolos ostendit Patrem, sobolemque Societatis Jesu. Quis quæso Ignatium neget virum Apostolicum, quando quidem Societatem Jesu & intravit ipse & fundavit, Christianitatem renovaturus? Post multa sic: Quidni igitur erit Apostolus, quem suo Christus conspectu & affatu dignatus est: quem mißione ubique terrarum generalißima cohonestavit? Quem novum toti orbi Apostolum destinavit: quem strenuißimum cultorem Evangelij, salutisque animarum artificem maximè industrium habuit præteritum proximè sæculum: habebitq́ue in suis Asseclis futura posteritas. Et inferiùs. Idoneoq́ue elogio agnominatur Socie|

p. 12

tas Jesu, vel quia Jesum habet revera Protoparentem, primumq́ue Institutorem: vel quia Fundator Societatis Jesu Ignatius de Loyola fuit utique Apostolus, fuit Salvator, fuit denique Christi Jesu perfectißimus imitator. Hæc ille solerti ponderatione dignissima, dum etiamsi à Parente suo Societati Jesu nomen non fuisset impositum, censet gravissimus scriptor ratione Fundatoris ipsius illud habere debuisse.

38

*Sed pergit ille, & multis pro Socie

Alia ejusdẽejusdem pro eadem.

tate affectu compellante prolatis, prolaturus & alia. Ita interponit: Præclaro Hieronymi elogio conditor antiquæ fidei celebretur Augustinus. Reparatorem & ego vocare B. Ignatium non verebor. Profligatis in Europa hæreseon monstris constat ope Societatis Ecclesiam fuisse instauratam. Majus est quod dicam. Unus Pelæo juveni non sufficit orbis. Novis ex Loyolana Gente Alexandris zelus orbe major latiorq́ue. Sponsio est ipsiusmet Dei ab Isaia ad Ignatium traducenda non importunè. Parùm est ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Iacob & fæces Israel convertendas. Isaiæ 49. v. 6. Vide hic tamen, &c. quæ

Isaiæ 49. v. 6.

videnda apud ipsum, ni velimus diffusum illud & eximijs laudibus refertum encomium ad has dictionis angustias transportare. Veniendum ergo ad alium, & Gallum pariter: disertissimis enim viris abundat Gallia, & omnium præclaros supellectile scientiarum.

39

*Audiatur ergo iterùm P. Marcellinus

P. Marcellinus de Pise.

de Pise, qui, ut vidimus n. 31. Divum Ignatium luciferum esse Ecclesiæ dixit, de cujus mirifica conditione apud B. Jobum supremus Opifex gloriatur. Et quidem ille pro Societate plura & præclara mirè in ipsam affectus accumulat. Sed uti Luciferi splendidissimi exploratas derivationes, unde ab illius exordio progressus est longi discursus accipiendus. Cùm ergo Luciferum cum sideribus alijs ex aqua factum præmisisset, ita subdit: Animus

D. Ignatius per secutionibus clarior, sicut & Societas.

meminisse horret quot agones exantlavit Ignatius, & quàm validos impetus fecerit Dæmon in Societatem enitentem. Desertores Angeli velut agmine facto, irruerunt omnes in hanc pietatis & doctrinæ arcem, ne sarta tectaque exurgeret in eorum perniciem. Et ne irrito conatu arietarent, conduxerunt omnes penè hominum status, ut suo obice iniquo imbellis adhuc Societatis infirma initia præfocarent. Hæc ille, ut persecutiones, labores, & vexationes luculentiùs prosequatur, ut appareat quantùm sit opus Ignatium habens auctorem post Deum, cui tantoperè Tartarus conatus est exitium præsentissimum irrogare. Pro quo & sic post alia: Deo afflante concepit Ignatius nobile suum institutum an. 1522. Sed reflante adversa æmulorum aura, ut conceptus ille abortiret, varias orbis oras lustrans jactatus est variè Ignatius errabundus. Tandem anno 1540.

Turris fortissima Societas.

Deus posuit colophonem illi turri toties impetitæ. Societatem Jesu esse turrim audi ex præscio Salomone: Turris fortißima nomen Domini: ad ipsum

Proverb. 18 v. 10.

currit justus, & exaltabitur. Proverb. 18. v. 10,.

40

*Progreditur eruditus calamus, & ad

D. Ignatius Lucifer, quia filius auroræ, id est Virginis.

ducto Isaiæ loco 14. v. 12. Lucifer, qui manè oriebaris. Demonstrat juxta Hebraicam originem Luciferum dici filium auroræ: juxta quod sic loquitur: Maria dicta auroræ consurgens, Cantic. 6. v. 9. Filios habuit Ignatium, & socios ejus. Die namque Annuntiationis B. V. Mariæ An 1522. Ignatius in Æde sacra illi Deiparæ primùm statuit inire hoc vitæ genus, & sic eadem Virgo, quæ concepit Christum, eamet etiam die in æde sua Montisserrati adfuit Ignatio Societatis Jesu exordia cogitanti, &c. Non temerè ergo Luciferum illud sidus voco filium auroræ, nec is titulus est Mariæ injurius, cùm ipse rerum omnium Opifex Iesus hos socios, concesso eis nomine Iesu, in filios adoptarit. Vnde & prænobilis illa Societas de genere suo interrogata usurpare potest voces Raphaelis, quem Tobias senior sic

Tobiæ 5 v. 16. & seqq.

affatus est: Indica mihi de qua tribu es tu? Cui ille respondens ait: Ego sum Azarias, Ananiæ magni filius. Et Tobias respondit: Ex magno genere es tu. Tobiæ 3. v. 16. & seqq. Si te compello eodem contextu, O Ignati, Indica mihi de qua tribu es tu? procul dubio respondebis: ego sum Azarias, Ananiæ magni filius. Azarias vox Hebræa significat auxilium Dei, sicut & Auanias nubem Dei à radicè ‎‏צזר‏‎ ngazar, auxiliari, & ‎‏יה‏‎ Deus. Ananias item vocabatur à vocabulo ‎‏צנז‏‎ nganan, quod est nubes, & ‎‏יה‏‎ Deus. Hæc equidem nomina conveniunt Ignatio, & filijs ejus, qui ut opportunum Dei auxilium adfuere laboranti Ecclesiæ, obstetricante Deipara, quæ tunc ut nubes Dei cælitus irroravit. O Societas inclyta, ex magno genere es tu, utpotè ex Iesu patre, & Maria matre sata. HęcHæc scriptor noster & docta & subtilia, & sanè verissima, ex quibus habemus quantus sit D. Ignatij splendor occultantis nomen, & veluti nocte sepultum eximia humilitate conantis, dum exurgens & progrediens Maria aurora, uti legitimum filium radiorum suorum pompa collustravit. Quin & sua etiam Iesus, ut incomparabilis splendor ejus debeat reputari.

41

*Sed cum aurora etiam illustris scrip

Quantus splendor ex quæsita gloria Dei.

tor progrediatur. In argumentum propinquitatis, qua Deo devincta est splendida illa Societas soli ejus gloriæ intenta, has familiares habet voces indices animi sui anhelantis ad gloriam illam pro modulo propagandam. Ad maiorem Dei gloriam. Et quibusdam interjectis: Societas namque Iesu hodie illustris, nulli est postponenda instituto, sed adæquanda summis, quia fuit incuria gloriæ sæcularis. Quid dico incuriam? Debui dicere honorum refugam: quippe Iesuitis ex statuto insitum est, non ambire modò pedum pastorale, sed secus totis eniti viribus, invitos humeros imminenti subtrahere dignitati. Sic locutus ille, suo ipsius prolatum sensu, & à Nobis in spiritu humilitatis sanctum secutis Parentem, qui minimam Societatem compellandam voluit audiendum.

42

*Sed quàm præclarum illud! Nulla vis

Quam eximius à devicta hæresi.

siderum est adeò malefica, quam non diluat planeta Lucifer: omne etiam vitiorum & hæresum virus orbe toto diffusum ferè expunxit benefica ista Societas Iesu, cujus ideoque tholo appendo Iconem, quam cudit Imperator Honorius, post tyrannos abactos, & Dei præsidio singulari, Imperio restituto. Erat in Icone Imperator pede calcans tyrannos, & manu præferens Labarum; cui erat inscriptum nomen Christi. Postera mundi ætate, quasi expeditione indicta adversus hæreticos, Ecclesia claßi|

p. 13

cum insonuit. Advolarunt undique milites, qui Religioni dederant nomen suum: fortiter egêre omnes: absit dicto invidia; ubi ad Iesuitas veluti ad Triarios deventum est, summa victoriæ penes eos fuit, qui à Deo, & ab Ecclesia vexillum sacri nominis acceperunt. Quid hoc illustrius dici potuit, ubi licèt invaluerit dicentis affectio, non credendum tamen à veritatis terminis longiùs abstitisse. Absit ergo dicto invidia, etiam si ille pro veritate se statuat militare, dum sic in fine panegyricæ exornationis eloquitur: O Societas Iesu esto

Insignia Societatis encomia.

quod audis. (Numeriani Imperatoris interius affatum) Hæc ego veridico stylo tua mando postoris encomia Societas Iesu. Thebæa Legio, agmen amoris, virtutum Chorus, scientiarum omnium nexus, & magisterium omnimodæ Sanctitatis. Hæc ille post alia brevitatis studio omissa: sed cur omittenda, veniant huc, veniant, & dicat sic Venerabilis Marcellinus: Societas Iesu quantum homini fas est, efficta ad Domini Iesu typum, verbo, scriptis, & opere toti Ecclesiæ proficua, terrarum orbem universum suis meritis inundavit. esto quod audis. Societas Iesu hodie fidelium selectißimæ pubertatis alma parens, Numine afflata, Regibus fœta & Sanctis, quos cælo & terræ enixa est, eodem spiritu agitur, qui sospite Ignatio ei cælitus aspiravit. Tantùm ille ut & Nos ad alios.

43

*Dom. Ioannem Caramuelem dedimus

Dom. Ioannes Caramuel.

alibi; sed ex fusiori Ecclesiastico discursu, hîc opportunè dandum aliquid pro D. Ignatij gloria cumulando. Ille ergo Tomo 2. Theologiæ Regularis Parte 9. Epist. 3. n. 2234. ita scribit: Inter alia Numinis divini attributa Providen

Dei singularis Providentia in Societatis fundatione.

tia elucet, quæ dat nivem sicut lanam; & nebulam sicut cinerem spargit. Psal. 147. v. 5. Deus enim cùm irascitur, misericordiæ recordatur. Propter Christianorum peccata hæreses excitari permisit. Sed, ne Ecclesiam obruerent, illis semper viros magnos opposuit. Ut constat ex Historia Ecclesiastica. Vnde nuper, cùm Europæ peccata divinam fuissent indignationem promerita, Martinus Lutherus, Ioannes Calvinus, hæretici: Michael Bayus, Cornelius Iansenius Catholici, & alij insanire permißi, totam Europam perturbarunt. At illis Deus S. Ignatium de Loyola, illis Societatem opposuit, ut frustra Ecclesiam enervare contenderent. Incepit hæc sanctißima S. Ignatij Religio anno Domini 1540. & spatio unius sæculi tot viros sanctos, tot doctos in omni scientiarum genere orbi dedit, tot Gentes ad fidem Orthodoxam convertit, tot Ecclesiam Martyribus condecoravit, ut omnipotentiam Dei cooperantis adorem, & singula suspicer non carere miraculo. Sic ille, qui & n. 2263. Sic habet: Qui dicebant PP. Iesuitas esse imperfectos Religiosos (eos scilicet, qui solemnem professionem non emiserunt) non respiciebant mores: ipsi enim fuso sanguine Evangelium

Alia pro eâdem.

in remotas regiones propagarunt, illudq́ue in nostra Europa concionando in templis, docendo in universitatibus, scribendo in musæis contra heterodoxos propugnant, & tam religiosè ac purè conversantur, ut eorum vitam arrodere ipsamet invidia non audeat. Sic eruditissimus Præsul, qui & alibi non semel sibi ipsi consonans, & nullum palpare solitus, ea profert, quæ debeant à Nobis non levibus momentis æstimari.

44

*Dom. Gaspar de Villarroel Archiepis

Dom. Villarroel.

copus Argyropolitanus in Peruvio duos edidit Tomos vulgari lingua de pacifica gubernatione Ecclesiastica, & unione duorum gladiorum Pontificij & Regij non vulgari eruditione confertos, in quorum priore Quæst. 1. art. 12. n. 77. ita scribit, Epistolam inserens, qua conatus fuerat Prælati cujusdam Societati obstinatiùs infensi animum tranquillare: Por acà Señor mio, han llegado los negocios de V. S. con grande estruendo, y lo mesmo entiendo que ha sucedido en el resto todo del mundo. He tenido por infelicidad que V. S. Ill. se aya encontrado con una tan acreditada Religion. Es bien vista la Compañia en toda la redondez de la tierra. Ay en ella gran numero de varones de incomparables virtudes. Dixo agudamente el que ponderando la tentacion, que afligiria à los justos antes del juizio final considerando que andavan los milagros al reves: porporque en otras persecutiones hazian milagros los Martyres, y los haran los verdugos. Tortor miracula facit, en tiempo del Anti-Christo: y harà una tan eficaz tentacion, que titubeen muchos en la fè. Vea V. S. Si sus enemigos hazen milagros verdaderos, y ay entre ellos tanto numero de Santos, si en las opiniones quedarà partido el mundo. Litigando V. S. con la Compañia de Iesus, litiga con sesenta mil hombres, que son uno solo en la conformidad, y en las fuerzas sesenta mil. Hæc ille, in cujus gratiam, & lectorum omnium commodum latina facienda.

Hucusque, Domine mi, D. V. litigia pervenerunt magno cum strepitu, quod & in mundo reliquo arbitror accidisse, & infelicitatem ratus sum, D. V. I. cum ea Religione rixari, quæ adeò benè accepta est. Est quidem in toto terrarum orbe gratus Societatis intuitus, est in illa ingens numerus virorũvirorum incomparabilium virtutum. Dixit profectò acutè ille, qui tentationem expendens vexaturam justos ante finale judicium, miracula vice versa facienda perpendit. In alijs siquidem persecutionibus miracula patrabant Martyres: & ea tortores facient tempore Anti-Christi. Tortor miracula facit: & talem ille tentationem inducet, ut multi in fide sint titubaturi. Videat D. V. cùm ejus inimici miracula vera conficiant, estque inter eos talis Sanctorum numerus, an non scindendus sit studia in contraria mundus. Cum Societate Iesu litigans D. V. cum sexaginta mille litigat hominibus, qui unus conformitate sunt, sed viribus sexaginta mille. Sic pius, eloquens, & perdoctus Antistes, qui dum inimicos homines Societatis dicit, juxta Prælati, cum quo agebat, judicium est locutus? Valde enim alienum est à Societatis spiritu inimicitiam erga aliquem, & maximè erga Ecclesiæ Prælatos confovere; cùm omnia omnibus fie

De miraculis AntiChristi ministrorum.

ri desideret, ut eos Christo lucrifaciat. Id autem quod de miraculis Anti-Christi dictum D. Isidorus Hispalensis adnotavit Lib. 1. de summo bono cap. 28. verbis illis: Nam olim faciebant miracula Martyres: tunc autem videbuntur facere ipsi persecutores. Sic ille. Videndus P. Suarez Tomo 2. in 3. p. Disp. 54. sect. 4. Quod autem sexaginta mille homines in Societate dicuntur, amicabili est incuria prolatum, cùm minor multò numerus eorum sit, sed ad illud, |

p. 14

quod urgebat, intentum, satis superq́ue sufficiens.

45

*Dom. Ioannes de Palafox Episcopus

Dom. Ioannes de Palafox.

Angelopolitanus in Nova Hispania, inter quem & Societatem notissima illa mundo, dum de juribus ageretur, intervenere dissidia, post longam illam jactationem ita scribit in quadam Epistola, de qua vitæ Scriptor pag. 526. Pues son tantos los favores, que siempre he recebido de una Religion tan santa, tan grave, en que yo me he criado, sin que diferencia de derechos pueda aver apagado este Amor, &c. Latinè sic: Quandoquidem tot adeò favores sunt, quos in me semper contulit tantopere sancta ac gravis Religio, & in qua ego educatus sum, ut concertatio pro juribus minimè potuerit extinguere Amorem. Ita cùm scribat de sui amoris & æstimationis perseverantia inter turbamenta testatus, dignissimus est profectò qui & pag. præcedenti sic locutus audiatur, de quibus & Nos alibi: El Rmo. P. Iuan Eusebio Nieremberg, quien yo amo con afecto ter

Laudatus ab illo P. Eusebius Nieremberg.

nißimo. El qual entre otros insignes Escritos, con que està alumbrando, encaminando, y enriqueziendo las almas, como un rio caudatocaudaloso de dotrina espiritual, que riega toda la Iglesia, formò estos quatro Tomos grandes, en los quales apenas caven las vidas de los hijos tan aventagados en virtud y sabiduria de esta santa y sagrada Religion. Hæc ibi extracta ex Scholiis circa Epistolam 18. D. Teresiæ, quæ & Latinè reddenda: Rmus. Pater Ioannes Eusebius Nieremberg, quem ego amo amore tenerrimo. Qui inter alia insignia scripta, quibus insistit, illumināsilluminans, dirigens, & locupletans animas tamquàm fluvius exundans doctrinæ spiritualis, qui Ecclesiam irrigat universam: hos quatuor ingentes formavit Tomos, qui vix capiunt vitas filiorũfiliorum insignium hujus sanctæ & sacratæ Religionis. Post hæc sic vitæ elegans

Scriptor vitæ.

& apprimè litteratus Scriptor. His adeò exactis terminis æstimationis & benevolentiæ sibi invicem respondebant præstantiores filij virtute & sapientia hujus illustrißimæ & lucidißimæ Ecclesiæ facis, & noster Episcopus. Con estos terminos tan cavales de estimacion y benevolencia se correspondian los Hijos mas aventajados en virtud y sabiduria de esta Illustriß. y Lucidissima Antorcha de la Iglesia, con nuestro Obispo. Sic ille sua & nostra locutus lingua.

46

*R. P. Martinus Mertz Cœnobii Ro

P. Martinus Mertz.

thensis in Suevia Prior Ordinis Præmonstratensis, in vita admirabilis Wilhelmi ejusdem instituti Religiosi Cap. 3. ita scribit: Magna & atra ignorantiæ nubes Vniversam Ecclesiæ sphæram

Nubes ignorantiæ Magisterio Societatis discussa.

obtexerat, gravi ubique laborabant inscitia, sacerdotes ipsi rudes & legis divinæ imperiti, proh dolor! reperlebantur: eaq́ue lues communis omnibus ipsa etiam pietatis sacraria, & Christianæ disciplinæ receptacula, Monasteria, inquam, & Cœnobia pervaserat, adeoq́ue densis inscitiæ tenebris involverat, ut vix centesimum quemque vel paulùm politioribus litteris excultum invenire licuerit. Quæ res quantas clades quantasque strages non solùm universæ Reipublicæ Christianæ, sed singulis etiam Monasteriorum habitationibus inflixerit, vix deplorari, nedum explicari satis unquàm potest. Errabant & aberrabant, passim omnes ruebant in præcipitia: non ad legis præscriptum, sed libidinis impetum, vitam instituebant: volvebantur in foveas infernales cæca mente, & cæco ductu, nemine ferè per doctrinam agnoscente aut demonstrante iter ad cælestem patriam securum & expeditum. Ei malo ex divinæ sapientiæ largitate remedium datum nobilissima & celeberrima illa Societas IESV, quæ quot Collegiis constitutis in Orbem diffusa fuit, tot veluti lucidissimis doctrinæ & sapientiæ luminibus mundum universum illuminavit, tenebrasque illas Gymmerias ei offusas laudabiliter dispulit. Ille igitur prædictus Præsul proinde advertens doctrina omnia restauranda esse, malum illud inscitiæ ut averteret à suo Cœnobio, juvenes Religiosos præclarioris indolis & ingenij primus Dilinganam ad Academiam mittere magnæ curæ habuit, ut inde doctrina & pietate instructi, velut ex equo Trojano ad subruendos antiquæ Babylonis, & novæ Ierusalem extruendos muros prodirent. Quod nequaquàm eum fefellit: quantùm enim attulerit momenti, testatur hodie vigens & florens ad antiquam Norbertinæ disciplinæ normam sapienter inducta, feliciterq́ue continuata, fulta & cincta Reformatio. Cùm autem VVilhelmus noster &c. De quibus & Tomo 2 Auctarij Parte 8. nu. 212. non ita plenè. Vbi quidem cùm ita lux veritatis albescat, irrefragabili adeò testimonio, & experientia suffragantibus, quid opponere possit non video, aut malevolentia invida, aut malevolæ cæcitatis invidia. Neque ullus inde jactantiæ fumus

Fructus Societatis ab humilitate cognata gratiæ.

scientibus quidquid illud subsidij opportuni in Ecclesiam Divo Ignatio auctore delatum, divinæ esse gratiæ tribuendum. Unde & humili propriæ tenacitatis cognitione tractandum, cui cognata gratia, Humilibus autem dat gratiam. Iacobi 4. v. 6. Quidquid ergo magnum à So

Iacobi 4. v. 6.

cietate peractum, gratiæ negotium fuit. Quis de hoc dubitet. Ergo & humilitate perfectum, Illatio est clara: quia humilitati datur gratia. Arguo insuper. Ergo & qui Dei opus continuare, ejusdem gratiæ administratione contendunt, humilitatem debent fideli corde complecti. Pro quo Divus Parens solicitus ita in Con

Constitutio Societatis.

stitutionum Parte 3. Cap. 1. nu. 27. præscribit: Collegia enim ad litteras addiscendas sunt: Domus verò ad eas, quas didicerint, exercendas, vel ad præparandum earum fundamentum, humilitatis scilicet, &c.

47

*Et est illud magni Scriptoris attesta

P. Bordonus præfata firmat.

tione firmandum, scilicet R. P. M. Francisci Bordoni suis scriptis doctis, copiosisq́ue notissimi, qui Tomo 4. in Theatro præcedentiæ Cap. 6. nu. 17. Sic loquitur: Secundo Patres Societatis IESV publicas habent ferè ubique scholas, qui tot scientijs & doctrinis universum Orbem continuè cum novis speculationibus, & distinctionibus verè illustrant: ut in eorum libris, qui quasi innumerabiles sunt, videre licet, & tamen sine altercatione aliqua, nec tacita conquestione quærunt in disputationibus locum digniorem, nec primos accubitus, contenti sorte sua, ceteris Religionibus se antiquioribus ultrò cedunt locum &c. Filij erga Sunctissimi Parentis, dum primos non quæritant accubitus, licet sapientiæ dotibus, ut præfertur, illustres, illud sapientiæ fundamentum jaciunt, quod ille ad litterarum colligendum fructum, vidimus posuisse, à magistrorum Magistro documentum excipiens, de quo ipse Lucæ 14. v. 7.

Auctor Candoris lilij.

& seqq. Hinc apud Auctorem Candoris lilij, cuidam ex Societate infensi aliàs, sic pro illo §. 159 |

p. 15

Repellunt sine dubio & damnant hoc insolens verbum, humillimi Patres Societatis (Iesu,) nec in eorum laudes rabido furore conanti adstipulantur &c. Quibus præluserat §. 155. pulchra pro honoris contemptu reddita ratione. Depellit procul, inquiens, generosa & Religiosa Societas inofficiosa hæc gratitudinis improvidæ argumenta, injuria alijs, sibi inhonora, quasi non poßit in aliorum præsentia nativum servare splendorem, egeatque alieno funere ut vivat & luceat, emendicata claritas, &c.

48

*Pro humilitate etiam aliquid P. Vin

P. Vincentius Baronus.

centius Baronus, & quia de aliis luculentum testimonium exhibet, quidquid aliàs cum eo actum, juvat hoc loco loquentem auscultare. Sic enim ille, in Theologia morali Parte Priori Dissertat. 1. Sect. 1. Art. 1. Societas, quæ illum Christo genuit (de quo alibi) cum reliquis Religiosis Ordinibus in Ecclesiam meritis & omni genere scientiarum ac virtutum honestißima æmulatione contendit. Sed cùm ejus instituti ratio vix patiatur illum vitæ asperioris & à sæculo remotæ tenorem servare, quem plerique Ordines sequuntur: nititur id exactißima votorum disciplina præstare, Paupertatem ex Suarez & de Lugo colit, præcipuè in Domibus Profeßis, rerum omnium abdicatione, paupertati Franciscanæ parem. De castitate nihil attinet dicere nihilo paupertate inferiore, cùm hanc virtutem humilitati sociam adjungat Sanctißimus Episcopus Genevensis, congenito utrique silentio, ut qui illas religiosiùs colunt, non sinant de se loqui. Sed supra has dotes Rodrigues optimus Scriptor asceticus vult obedientiam eminere quasi genuinum characterem Societatis, quo sublato pereat oportet. Quid ad hæc N. Nonne hujus Triadis virtutum maximam apud pios omnes de Societate opinionem per totum quà latè patet orbem Christianum sparsam confirmat & auget? Hæc ille omissis quæ sequuntur ex præconcepto perfecto odio, si mens non sæva & falsa fuisset, in Scriptorem & suis & Societati injurium, circa quod dictum à Nobis Tomo 2. Auctarij, ut non sit opus modò odiosum adeò negotium retractare, sed gratias scriptori referre, qui pro Societate testimonium perhibuit, & ipsi, & Fundatori sanctissimo gloriosum.

49

*Doctor Sebastianus Nicolini in Epi

Doctor Sebastianus Nicolini.

tome historiali Ecclesiastica pag. ultim. de Alexandro VII. narrationem adornans ita scribit: En el segundo año de su Papado procurò la restitucion de los Padres de la Compañia de IESVS en los Estados de la Señoria de Venecia, y con brevedad y felicidad con sus instancias lo acavò de aquella poderosa Republica. Y la promete por su Breve, que ha de coger copiosos frutos espirituales en su Dominio con tan Religiosos Obreros. Porque aunque ha sido de las ultimas Religiones de la Iglesia, à que diò principio el nobilißimo IGNACIO de Loyola, illustre Español, aun las Naciones mas estrañas no le negaron el Encomio del Evangelio, sin hazer

Matth. 20. v. 16.

comparacion, por quitar lo odioso de Erunt novissimi primi, segun lo que trabajan en la viña Evangelica, merecen ygual aplauso y premio con las mas antiguas y observantes familias, que con tanto lustre, meritos, y gloria han servido tantas Centurias antes à la Iglesia. Sic ille latinè etiam locuturus ita: Anno 2. ejus Pontificatus curavit restitutionem Patrum Societatis Jesu in loco ditionis Venetæ: quod breviter & feliciter suis obtinuit instantijs ab illa potenti Republica, ipsi suo in Brevi pollicitus collecturam suo in Dominio copiosos fructus spirituales cum adeò Religiosis Operarijs. Quia licet ex postremis Religionibus in Ecclesia fuerit, cui exordium præstitit nobilißimus Ignatius de Loyola illustris Iber: Nationes tamen magis extraneæ illi Evangelicum non inficiabuntur encomium (non facta comparatione, ut vitetur odium) Erunt novissimi primi. Quandoquidem juxta id, quod in vinea Evangelica laborant, æqualem applausum, præmiumque merentur cum antiquioribus & observantioribus familijs, quæ tanto cum splendore, meritis, ac gloria, jam inde ante tot Centurias Ecclesiæ servierunt.

50

*R. P. Fr. Ferdinandus de Camargo y

P. Camargo & Salgado.

Salgado Augustinianus in Chronologia Sacra, & Epitome historiali circa an. 1540. sic habet: Este año fue aprobada y confirmada por el Pontifice Paulo Tercero la Religion de la Compañia de Jesus, fundada por el Santo Padre IGNACIO de Loyola natural de Guipuzcoa, persona de grande Santidad. Parece que el Señor traxo al mundo à este Santo Padre, y sus hijos, para que se opusiessen à las falsas dotrinas, que en el mundo sembraban en este tiempo Lutero y Calvino, que con sus vicios y falsas dotrinas perdieron la Christiandad, y la Catolica Religion en AlemañiaAlemania, InglatierraInglaterra, Flandes, Francia, y otras partes, adonde los discipulos de este Santißimo Varon IGNACIO defienden y conservan con escritos, Sermones, y dotrinas la Fè Catholica: Y la han defendido valerosamente hasta derramar la sangre, y dar la vida. Los frutos, que esta sagrada Religion haze en el mundo, no son de memorias breves, sino de copiosos libros y elegantes Escritos. Sic ille, qui circa annum 1556. in quo Sanctissimus est Patriarcha mortuus, multa habet & ipsi, & Societati, felicissimo ejus germini gloriosa. Latinitati parco, quia similia aliis, licet Scriptoris affectus translationis elegantem effectum mereatur. Neque adhibita illa, genuino subtracto idiomate, quia suspicio aliquando circa minùs fidelem expressionem mentis Scriptoris subire solita, quod quidem apud me non sine lapsu plusquàm levi, ulla ratione constaret, in quo & transferentis naufragatur auctoritas, cùm apud utriusque idiomatis peritos possit fidelitatis defectus apparere. Qua persuasione inductus, aliquoties à textu vulgari abstinui, quod & fortè in decursu pariter faciendum, illum qui solus potest, felicitatis auspice fortunante.

51

*Ex Approbationibus quæ apud Scrip

IllustyrissimusIllustrissimus D. Melchior de Moscosso & Sandoval.

tores Societatis extant, multa & præclara possunt illius encomia cumulari. Sed id labori alterius relinquendum, cùm mihi & lubeat & liceat unum Illustrissimum & sanguine & dignitate DD. Melchiorem de Moscosso & Sandoval filium Excellentissimi Comitis de Altamira Hispaniæ Magnatis, in medium proferre, quia præter egregia alia ornamenta Episcopus Segoviensis fuit, utinam diuturniorem illum nobilis patria meruisset. Ille ergo in Censura Commentariorum P. Joannis Antonij Velasquez in Epistolam D. Pauli ad Philippenses ita loquitur: Commissos mihi à Regio Senatu Com|

p. 16

mentarios in Epistolam Pauli ad Philippenses, quos in Orbis lucem profert P. Ioannes Antonius Velasquez, olim apud Salmanticenses Sacri Eloquij publicus Professor, perlegi, & dum ipsos in primis cum ceteris, sive libris, sive rebus Societatis Jesu composui (hæc enim mihi ad ferendum judicium prima regula semper visa est) illud de ipsa statim occurrit, quod Deciorum stemmati tribuebat Magnus Caßiodorus (Lib. 3. Epist. 6.) Tot annis conti

Cassiodorus.

nuis simul splendet claritate virtutum, & quamvis rara sit gloria, non agnoscitur in tam longo stemmate variata, sæculi sui producit nobilis vena primarios: nescit inde aliquid nasci mediocre, tot probati, quot geniti: & quod difficile provenit, electa frequentia. Opus sanè pulchrum, validum, sublime, varium, elegans, purum, & cum tanta laude diffusum, ut inclyta Societas, quæsapientiæ Solem ceu Aquila ita sustinet, ut natorum suorum generositatem de pupillarum audacia judicet, inconniventem (per errorem inconvenientem) hujus Auctoris aciem adversus tantæ lucis radios firmo obtutu contuentem ceu (per errorem etiam seu) germanam indolem poßit læta suscipere. Sic ille. Ubi & gratissimum accidit citati Scriptoris interserere laudes, quibus meritissimus ille, & qui Epithalamium nostrum, in quo sumus, Censura sua elegantissima supra meritum honoravit. Alia pro Tomo 2. Censura ejusdem nobilissimi, & eruditissimi Præsulis occurret florida elegantia, cum Episcopali gravitate conspicua. Cui & similis Præsulis alterius, Illustrissimi, inquam. D. Ioannis de la Serna Archiepiscopi Mexicani in Sermone S. Francisci Xaverij, dum sic ait: Esta sagrada Religion Madre de tantos Santos, y de tantos Sabios, como ha tenido y tiene, que en poco tiempo en erudicion y dotrina ha ygualado à las demas Religiones. Y aßi me parece le quadra la Benedicion de Levi: Perfectio tua, & doctrina tua, Viro sancto tuo, Deuteron. 33. v. 6.

52

*Ex Carmelitana familia egregius Con

P. Antonius Tavares.

cionator R. P. Fr. Antonius Tavares Lusitanus, in Sermone pro Canonizatione SS Ignatij, & Xaverii, Ulyssipone in Domo Professa S. Rochi hæc dixit Latinè reddita: Quis non jam considerat mysterium profundum? Siquidem eo tempore, quo Ecclesiæ Romanæ muri mille in partibus rumpebantur, & res Catholica spiritualem stragem pateretur ferè in Orbe universo; eo anno quo Martinus Lutherus scandalizavit Ecclesiam, Angliæ & Scotiæregna destruxit, & parvi faciens Ceremonias Ecclesiasticas, ludibrio habuit ritus Apostolicos: quando Gallia, Germania, Hibernia, Hungaria, hæresibus conflagrabant, sicut & regna alia, Cùm centum & viginti duo Clerici apostatæ ab aliquibus fautoribus adjuti Potentatibus hæreticis, prædicare cœperunt, vel potius dementare universam Norvegiam, Transilvaniam, & Bohemiam: quando Otomanum Imperium fortiter oppugnabat Catholicum, expugnatis èex D. Petri navi nonnullis ditionibus, quæ anteà fidem profitebantur Iesu Christi: cùm Christiani Rhodum amisimus, brachium Christianitatis, regnum Cypri. Alteræ munimenta Modonij Neapolis, Romaniolæ, Naupacti, & Guletæ. Cumque totum ruinam minabatur, & timeri posset Dei gloriam in Vniverso mundo, sic rebus se habentibus, obscurandam. Cùm de more Deo sit quosdam erigere quando alij cadunt: tunc temporis èex medio cordis Hispaniæ duos fortißimos milites, IgnatiũIgnatium de Loyola, & Franciscum Xaverium protulit, qui cum alijs socijs instaurare præfata detrimenta statuerũtstatuerunt, quadam ad hoc ædificata Republica, Religionem dico adeò illustrem; tantopere virtutibus divitem, tot plenam viris, muris adeò communitam, domicicilijs eatenus copiosam, ut lætabundus Prophetæ noster Baruch spiritu, & stupens cantare cœperit verbis pro Themate assumptis, Circumspice Ierusalem &c. Baruch 4. v. 36. Hæc ille; Fundationis glo

Baruch 4. v. 36.

riosa prærogativa Divo Ignatio reservata.

53

*Et pro ipso juvat eumdem inferiùs lo

Auctor idem subtilis, & pius.

quentem excepisse, dum celebrem illum favorem exornat, dicentis æterni Patris Filio Cruce onusto audiente Divo Parenti contendenti Romam, & in vetusto templo pro felici successu circa Societatis fundationem orante: Ego vobis Romæ propitius ero. Perpendit enim Christo bajulanti crucem non videri majus pondus fuisse conveniens imponi, dum cura Ignatij & Sociorum injungitur. Et post alias redditas rationes sic subtiliter quidem, sed ex vero solidoq́ue fundamento concludit: Sed jam capio, ô æterne Pater, jam interrogationis hujus calleo rationem, Ignatium proculdubio Filio tradidisti, cùm onustum vidisti cruce super humeros gravidante: non enim tantùm favor extitit, quem Sancto nostro voluisti impendere: sed etiam levamentum ingens Filio tuo, & gloriam contulisti. Nam cùm illis temporibus magna esset pars Christianitatis deperdita (ut initio dicebamus) & qui reliqui erant Christiani adeò dissoluti & iniqui viverent: suis peccatis crucem humeris Christi iterùm imposuerant: & cùm peccatorum onus adeò grave sit, ut ipsum Dei Filium incurvarit, subeat Ignatius, quiæ solus ille potest verus esse Cyreneus peccatorum mundi, solus Ignatius potest Dominum Iesu tanto peccatorum depressum pondere alleviare, & ita quidem evenit: ingressus enim Romam, Sacramenta Pœnitentiæ & Communionis in oblivionem traditæ ad frequentiam revocavit, adeò in melius moribus commutatis, ut paucos post dies idem Dominus illi apparuerit, non jam depressus cruce, sed valde gloriosus. Sic ille; & subtiliter, & piè, & verissimè: si quid de Cruce, & novis illius tormentis dicitur, ad sensum cum Christi gloria componibilem adsciscamus. Multæ namque apparitiones Christi in historijs occurrunt, in quibus non solùm cum Cruce, sed etiam Crucifixus, & sanguinem effundens, conspectus est, ut aliquo modo verissimum comprobetur quod ab Apostolo dictum Hebr. 6. v. 6. Rursum crucifi

Hebr. 6. v. 6.

gentes sibimetipsis filium Dei, & ostentui habentes. Et Cap. 10. v. 29. Qui filium Dei conculcaverit, &c.

54

*Locutus ergo æternus Pater Filio

D. Petri ut interfuerit facta D. Ignatio promissio Christi.

Ignatium & Socios ipsi concredidit, tradidit, commendavit. Addamus hic aliquid in Parentis gloriam, cujus modò festivam memoriam cum novo & valde speciali ritu MissęMissæ celebramus. Et conversus Dominus respexit Petrum. Lucæ 23. v. 61. Respexit, inquam, Ignatium

Lucæ 23. v. 61.

post Patris commendationem, & tunc etiam respexit Petrum, sola enim nominis diversitas illa in clausula continetur, quia quæ pro Petro posita, erat Ignatio servitura. Negotium |

p. 17

agebatur Petri: jam enim ingressuro Romam, Petri sedem, illud est mysterium, cælo spectante, peractum. Unde & Romæ id vidimus confestim actum, quod verbis est prælaudati Scriptoris illustratum. Ubi & arcessendus alius suprà etiam collaudatus; & pariter Carmeli

Leo Carmelita.

ta, Leo, scilicet, qui Oratione citata sic affatur: Quia Paulus Christo satis non fuerat contempora

Ille inauguratus Apostolus.

neus, ut illius præsentia & consortio frueretur, illi Apostolis succenturiando visus est in via Damascena. Vt ergo Ignatius Apostolus ritè initiaretur, præsentem se illi Christus exhibet, non procul Roma, spondetque Apostolatus & mißionis diplomata à suis mox Vicarijs Petri Proto-Apostoli successoribus cōfirmandaconfirmanda. Confirmavit ipse hac secunda vice, cùm jam semel sub conversionis initio exhibuisset se Ignatio: Ero vobis Romæ propitius. Sic ille. Quod ergo & Roma, & Petrus, & Apostolatûs in Christi missione successio memorantur, satis ostendunt negotium D. Petri agi, & Romæ specialem ejus curam, in qua post inaugurationem, pręsentiapræsentia, & forma verborum Christi perfectam, ejus sunt mirabiles effectus, de quibus jam diximus, subsecuti, alijq́ue, de quibus n. 37. Ex eodem eloquentissimo declamatore.

55

*Et habemus firmiorem Evangelicum

Evangelium Festi consonans.

sermonem, pro veritate hujusmodi roboranda. Designavit Dominus & alios septuaginta duos, & misit illos, &c. & dicebat illis: Ite: Ecce ego mitto vos. Lucæ 10. v. 1. & seqq. Ecce inaugura

Lucæ 10. v. 1. & seqq.

tionem Apostolicam; ecce missionem: Ite Ecce ego mitto vos. Et quidem Tertullianus ita legit: Designavit septuaginta Apostolos. Non quidem alijs pares, unde excellentiam habet peculiarem numerus duodenus. Sed revera Apostoli illi, quia missi à Christo. Vnde & Evangelistis Sanctis Lucæ & Marco Evangelium hujusmodi in eorum festivis memorijs assignatur, & Apostolorum recitatur officium, atque in Præfatione Missæ penitus pariantur: non equidem quòd ex præfato sint numero, sed quia missione similes, & ministerio prædicationis æquales. Quod & in D. Bernaba videre juvat, qui Apostolus sine limitatione ulla audit, & Apostolorum officio in Horis sacris, & Missæ sacrificio decoratus: & tamen minore quàm Evangelistæ ritu: & Apostolos etiam illos debeamus quoad officij excellentiam æstimare. Ex quibus licet jam Apostolicam sublimitatem juxta explicationem datam in D. Ignatio recognoscere, in cujus Festo prædictum Evangelium decantari Pontificia est auctoritate concessum, à Beatissimo inquāinquam Clemente X. Id quod Sanctorum nulli præter Evangelistas præstitum invenimus. Sic ergo illius nomen redditum gloriosum, quod ipse tantopere studuit occultare: quod est præsentis discursus argumentum, nullis insuper additis finiendi, cùm possent equidem addi plurima, pro quibus legi poterunt duo non parva volumina vitæ venerabilis & admirabilis Virginis Marinæ de Escobar: in illis enim pręclarissimapræclarissima Divi Ignatij & Societatis ejus post Iesum extant encomia divinitus hausta, & cælestibus Panegyristis perorata. Iam ergo do alia.

56

*NVm. 30. qui occurrit error sensum ha

Salomon ut possit Christi imago dici.

bere verum potest, dũdum sic ibi: Tuta est quidẽquidem nonnulla imago rei futuræ etiam in Salomone. Vbi Tuta pro Facta positum, & sunt satis tuta D. Augustini verba ex lib. 17. de Civit. Dei cap. 8. Quis enim dubitare potest tutum esse ita sentire: & potuisse ita dici contra eos, qui Salomonem imaginem gessisse Christi, ejus considerantis enormia crimina, non esse tutum asserere, possunt affirmare. Et licet

De sensui accommodatitio Scripturæ.

Scriptura sacra aliquando verba subministret, quæ accommodari Christo queant: id quidem rationem imaginis non importat, sed simile aliquid, quod accommodatitium sensum non excedat. Quemadmodum in Vigilia Nativitatis Domini Verba illa usurpat Ecclesia ex cap. 16. v. 7. Exodi: Et mano videbitis gloriam

Exodi 16. v. 7.

Domini. Et mysterio Virginei partus accommodat; cùm tamen de Manna fuerint à Moyse prolata: circa quod pulchra D. Bernardi sententia videnda Sermone 3. in Vigilia præfata, de qua & Nos in Amphitheatro n. 32. Isagogici discursus.

57

*Circa accommodationem autem te

De profana applicatione.

nenda est reverens & cauta mensura, ut quæ divina sunt ad profana & ludicra minimè transferantur. Pro quo extat in Concilio Tridentino fulminans admonitio Seßione 2. in De

Concilium Trident.

creto de Editione, & usu sacrorum Librorum, temeritatem illam reprimere volente, qua ad profana quæque convertuntur & torquentur verba, & sententiæ sacræ Scripturæ, ad scurrilia scilicet, fabulosa, vana, adulationes, detractiones, superstitiones impias, & diabolicas incantationes, divinationes, sortes, libellos etiam famosos, &c. Ubi licet censura nulla feratur, gravissimum tamen præceptum imponitur. Non tamen ipsi adversari credendi sunt, qui temperatè & bono fine Scripturæ verba juxta verborum non absurdam significationem assumunt: quod quidem in sacris Scriptoribus obvium, præsertim in D. Bernardo, qui vix sine Scripturæ

D. Bernardus.

verbis alloquitur: & ut plurima ex illo missa faciamus, succurrit ex Epist. 327. quæ est ad Innocentium secundum, in qua sic scribit: Martianenses Monachi venerunt ad vos in spiritu mendacij, & spiritu erroris, adversus Dominum, & adversus Christum ejus. Vbi quidem locum usurpat ex Psalmo 2. v. 2. qui juxta litteram de Christo Domino est exponentibus ita Apostolis Actor. 4. v. 26. quia tamen nomen Christus ad alios derivari potest, unctione præsertim sacra delibutos, unde Psalm. 104. v. 15. illa

Psal. 104. v. 15.

resonat divina vox: Nolite tangere Christos meos. S. Doctor non est arbitratus incommodum dicto modo loqui, cùm caussam Aloisi Atrebatensis Episcopi tuebatur reverenti applicatione. Scimus aliquando pro libello famoso usurpatum ex symbolo Athanasij illud, cujus auctoritas summa est, & Scripturæ æ|

p. 18

quanda, quia ex illa desumpta: Qualis Pater talis Filius, & tamen beatus Pater in eadem Epistola sic subdit: De cetero venit ad vos Abbas S. Vedasti, homo planè inimicus sibi, suis, & Ecclesiæ suæ: homo qui accepit in vanum nomen Abbatis: quærit enim quæ sua sunt, non quæ Iesu Christi. Sed & qualis pater, talis & filius, qui cum eo est, &c. Quæ quidem à libelli famosi vitio penitus aliena, cùm ad eum transmittantur, qui de veritate debuit, ad innocentis Prælati defensionem penitus admoneri.

58

*Et juxta hæc temperanda est aliquo

Temperata aliquorum scrupulosa severitas.

rum scrupulosa severitas, cùm tale aliquid pronuntiatur. Vt si quis concionatori tale aliquid proferenti dicat: Diffusa est gratia in labijs tuis, vel, Mel & hac sub lingua tua. Regi gubernationem obeunti: Intende, prosperè procede, & regna. Si vir uxori: Sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis, & facies tua decora. Aut etiam pater filiæ. Si Prælatus subditis, quod jam audivimus ex ore Christi: Ite: Ecce ego mitto vos Si princeps cũcum Davide, quod in Psalmo 100. continetur: misericordiam & judicium cantabo tibi Domine. Si amicus amico: Et si oportuerit me mori tecum, non renegabo. Si paterfamilias villico: Redde rationem villicationis tuæ. Si urbanitatis gratiâ ingressuro dignioris gradus: Domine non sum dignus ut intres &c. Si quis dum de vita & moribus alicujus agitur: Ego non judico quemquam. Si recedere volenti, mane nobiscum, quoniam advesperascit. Si de filio Pater: Hic est filius meus dilectus, &c. Si eleëmosynam petenti: Argentum & aurum non est mihi, quod autem habeo; &c. Si egens tutela: Non me derelinquas usquequaque. Et similia ex Psalmis. Si invisenti: Sede à dextris meis. Sic & alia quæ si vulgari lingua dicerentur, nulla in eis appareret offensio. Ex quo & videtur fieri neque Latinè prolata (dummodò ex modo dicendi nulla possit irreverentia animadverti) illam continere; vel saltem ultra venialem culpam non procedere, quam nec sępèsæpè sincerus loquendi modus penitus evitabit. Pro quo hæc satis.

59

*Num. 35. Illa habetur clausula: Absit

Inter peccata vacillat fides.

à Christianis peccatoribus ita ineptè, absurdè, & mendaciter suspicari. Vbi quidem Peccatoribus pro Pectoribus. Sed quidem lectio prior videri posset alicui juxta mentem Auctoris. Christiani etenim dum abjecto Dei timore delinquunt, errandi circa fidem periculis redduntur obnoxij. Et de cupiditate, divitiarum scilicet immoderato desiderio, satis est celebris attestatio Apostoli 1. Tim 6. 10. Radix enim omniũomnium ma

6. Tim. 6. v. 10. 20. & 21.

lorum est cupiditas, quam quidāquidam appetentes erraverunt à fide. Qui & de superbia ibidem v. 20. & 21. O Timothee, depositum custodi, devitans profanas vocum novitates, & oppositiones falsi nominis scientiæ: quam quidam promittentes circa fidem exciderunt. Pro luxuria quot extant lamentanda portenta! In antiquissimis Salomon, in antiquis hæreticis vix sine mulieribus actum quidquāquidquam. NotęNotæ apud scriptores turpitudines SimoniacorũSimoniacorum, Nicolaitarum, Gnosticorum, Adamitarum, Valentinianorum, Manichæorum, Basilideanorum, Aërianorum, Carpocratitarum, Cajanorum, Symmachianorum, Origenistarum, de quibus Ecclesiastici Scriptores, & magis obvij Baronius, & Spondanus. In novioribus adeò exploratum, ut testibus vix indigeamus. Vno Luthero duce cum fide pudicitia est penitus profligata. Ideò D. Paulus post adductam verè Apostolicam monitionem, sic concludit: Gratia tecum. Amen. v. 21 Ac si di

v. 21.

cat phrasi nostra Cuydado pues con la gracia. Esto es lo que deseo. Hanc vim habet illud Amen, de quo plura n. 949. Est enim enixè desiderantis vox, & digna ardentis zelo pectoris pro dilecti discipuli sospitate. Nec de hoc plura, de quibus alij multa.

60

*Num. 36. ubi de Cantico Canticorum

De dulcissimis effectibus Christi erga animas sanctas.

Salomonis, dicitur ita: In quo Salomon Christi erga Ecclesiam, & animas sanctas dulcißimas expinxit affectus. Ubi dulcißimos debuit apponi, & ad affectus referendum. Revera enim dulcissimi proponuntur, ut mirari, & obstupescere possimus, cum tenerrima gratitudine, divinam erga generis nostri curæ ejus particulas bonitatem, & familiarissimam largitatem. Ab osculis incipit: Osculetur me. Et unde hæc in ter

Cant. 1. v. 1.

rena creatura fiducia? Non enim petere auderet, nisi pignus obtinendi, quod postulat, habuisset. Obnoxium ergo ad oscula cognovit illum, & qui ab illis, in quibus ineffabilis dulcedo, ad alios esset deventurus ampliores & dulciores affectuum teneriorum effectus. Inde & amplexus: Læva ejus sub capite meo, & dextera illius amplexabitur me. 2. v. 6. & cap.

2 v. 6.

8. v. 3. & suprà amplexus illud: Delicijs affluens, innixa super dilectum suum. v 5. supra

v. 5. & 7. & 8.

quæ omnia quod sequitur: Pone me ut signaculum super cor tuum: alia enim extra intima sponsum indicant: hoc autem in intimum, ut in corde ipso sedem sibi studeat exhiberi. Et quid non amor ille ut mors fortis, de quo v. 8. id est, omnipotens consequatur? Dulcissimi profectò affectus isti & effectus: ideò namque dulcissimi, quia ad effectum illorum dulcedines reducuntur. Et sunt hæc ad affectum nostrum movendum potentissima. Quis enim ea verissima fide perpendens erga amatorem adeò tenerum, inter majestatis supremam altitudinem, non corditus afficietur.

61

*Ex quibus etiam fit, posse id, quod

De sponsæ dulcedine qua sponsus allectus.

est per errorem positum, sustineri, animas videlicet Sanctas Deo esse dulcissimas, quibus se ita affluenter insinuatur. Audiendus ille: Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa, vulnerasti cor meum, in uno oculorum tuorum, & in uno crine colli tui. v. 9. Quàm hæc apertè magnitudi

Cant. 4. v. 9. 10 12. & 13.

nem affectus ejus ostentant! Sed rapitur ille dulcedine, quam in sponsa deprehendit, de quo statim: Quàm pulchræ sunt mammæ tuæ, soror mea sponsa, pulchriora sunt ubera tua vino, & odor unguentorum tuorum super omnia aromata. v. 10. Pulchrum equidem vinum quando flavescit, cùm splenduerit in vitro color ejus. Et quia cum pulchritudine connexa suavitas, à Salomone prohibetur aspectus: Ne intuearis vinum. Proverb. 23. v. 31. Quanta ergo in sponsa pulchritudo & suavitas, quæ pulchritudinem vini in vitro flavescentis & resplendentis superat? Ea certè, quæ in sponso dulcissimam pariat ebrietatem. Vide pro illa Ghislerium Exposit. |

p. 19

1. n. 2. Vers. Altera vini. Quod sequitur, quàm quod clarissimum: Favus distillans labia tua, mel & lac sub lingua tua. v. 11. Nec omittenda sequentia: Hortus conclusus soror mea sponsa. Emissiones tuæ paradisus, &c. Circa quęquæ citatus scriptor. Vers. 12. Exposit. 1. vers. Quinque autem,

Ghislerius.

ita scribit: Extollitur secundò per eamdem horti conclusi similitudinem sponsa, ex inde quòd ipsa sui pulchritudine, & decore conciliatrix sit voluptatis atque deliciarum: ad hoc namque à Principibus hortos fieri novimus, ut ad voluptatem eò se conferant, & in Scriptura sacra voluptas cum horto quasi necessariò connexa existimatur. Sic ille loca aliquot statim inducens ex Ezechiele, Ioële & Isaia. Sed quod de paradiso dicitur videtur rem istam dilucidiùs & profundiùs explicare. Paradisus siquidem sponsa dicitur, dum & hortus compellatur, quandoquidem emissiones ejus paradisus asseruntur. Cumque de voluptate agatur, inde ad sponsum resultante, nullus profectò paradisus intelligi commodiùs & digniús potest, quàm ille, de quo Genes. 2. v. 8. Plantaverat autem Dominus Deus Para

Genes. 2. v. 8.

disum voluptatis à principio, in quo posuit hominem, &c. Videtur ergo Deus æmulatione quadam ductus, ut quemadmodum pro homine Paradisum voluptatis, omnimodæ inquam, plantaverat, ita & sibi Paradisum voluptatis, deliciosissimum quidem appararet. Et qualis ille? Sponsa, felix anima, ornamentis floridissimis sanctitatis. Felix profectò, sua si bona novit; & nosset equidem, si talis est, hoc enim & ad ornamenta pertinet: licet non penitus præsenti in statu, præ illorum magnitu

Cant. 1. v. 7.

dine. Unde audit: Si ignoras te, ô pulcherrima inter mulieres, &c.

62

*DIctum sic ibi: Et quid hîc mysterij?

De certitudine meriti in Virgine gratiæ sanctificantis per totam vitam.

Multùm sanè. Data est quidem Virgini in conceptu suo sanctitatis perfectio; sed non est clausa janua proficiendi: & ita per immensa sanctitas illius crevit augmenta, quæ in Assumptione clausa est, ut non crescat ampliùs, sed nobis crescendi copiam faciat quadrata misericordiæ abundantißimæ largitate. Sic ibi. Ubi quidem communem sum sensum Theologorum amplexus, & ita certum, ut P. Suarez Tomo 2. in 3. p. disp. 18. sect. 1. id tamquam certum statuat, & compertum, & sententiam id admittentem post Filij conceptionem non esse sibi probabilem arbitretur. Iuxta quæ propositam ibi quæstionem & auspicatur & claudit: quod eo citato secutus Thomas Hurtadus in Epistola ad Mag. Benedictum de la Serna in fine Operis adjecta, de quo statim. Adducit etiam P. Suarez Vegam in Concil. Trident. lib. 10. c. 2. Ubi somnium reputat sensum illum de cessatione meriti post Christi conceptum: & Sotum in 4. dist. 5. art. 2. id uti rem, circa quam ambiguitas esse nequit, proferentẽproferentem & probantem. P. Christophorus de Vega in Theologia Mariana parte 1. Palestra. 16. Cert. 7. à nu. 1174. cum P. Suario omnino sentit circa improbabilitatẽimprobabilitatem, asserens neminem quem vidisset, negasse B. Virginem nova gratiæ incrementa fecisse usque ad Incarnationem. Nec mirandum non vidisse scriptorem, de quo suprà, & de quo infrà, cùm eodem tempore utriusq;utriusque contigerint editiones. Ante illum P. Vasquez Tomo 2. in 3. p.

P. Vasquez

disput. 119. cap. 5. n. 41. ita scribit: Vera tamen sententia est, toto tempore præsentis vitæ usque ad mortem, B. Virginem in sanctitate & gratia proficere potuisse, & revera profecisse, quæ sanè apud Theologos hoc tempore circa controversiam omnino est. Sic ille, qui n. 46. ita subdit: Aliqui certè nolunt admittere legem in B. Virgine de non merendo in hac vita: quòd videatur absque fundamento conficta & commentitia. Ego verò ideo similem legem nullo modo admitterem, quòd existimen omninò impoßibilem, &c. Fundamentum impossibilitatis videri apud ipsum potest, quod difficultate non caret, licet P. Vega illud non videatur improbare, & quidquid de hoc sit, confictam & commentitiam talem esse legem, quod dixerunt aliqui, non censet refellendum: immò plus addit, cùm impossibilitatem statuat; nihil enim magis confictum & commentitium, quàm quod reipsa admittitur, cùm tamen extra possibilitatis terminos censeatur.

63

*Quibus non obstantibus citatus Mag.

Recentioris sententia negans, & illius fundamenta.

Benedictus de la Serna, Benedictinus in Triumpho Mariæ Sanctißimæ, vulgari lingua edito, Parte 2. §. 12. ex professo probat oppositum, & ab instanti Conceptionis totum habuisse gratiæ cumulum, quem modò in cælis regnans possidet, in quo non minor Christo, de quo §. 5. & conatur id auctoritate & ratione fundare, & quod ad primum attinet vix adducit aliquid, nisi quod apud præfatos Auctores nostros extat cum adhibita responsione. Ratio autem ad idoneam revocatur dispositionem, ut esset Dei mater, qua communiter sacri Scriptores utuntur. Totus autem gratiæ cumulus, quantus quantus ille est, quo potitur in gloria, suprà dignitatem non est futuræ Dei matris, & suis id meritis obtenturæ. In quo D. Thomas 3. p. q. 27. art. 5. ad 2. suo

D. Thomas.

magisterio præivit de prima sanctificatione locutus, & datam gratiam affirmans, per quam reddebatur idonea ad hoc, quod esset mater Christi. Hic certè terminus Idonea totam illam plenitudinem gratiæ complectitur: quod dematur inde, minùs idoneam reddet; & minùs ideona Dei mater, digna Dei mater non est, cùm esse idonea debeat; si volimus dignè & rationabiliter de tanta dignitate sentire, quod & ratio ipsa, & Ecclesiæ Patres admonent faciendum.

64

*Sed hoc quidem satis infirmum est pro

Primaria ratio convellitur.

re adeò singulari, & à Theologis, ut vidimus, generaliter explosa, in cathedras & suggestus intrudenda. Et quidem quandoquidem ex D. Thoma, quod ad idoneitatem spectat, desumitur, ipsius debet verbis & menti attentio digna præstari. Ille autem sanctificationem priorem minimè, quod ad gratiam spectat, qualem illi, admittit, quæ in Christi conceptione, & viæ termino est divinitus impertita. Lega|

p. 20

tur responsio illa satis doctrinalis: licet P. Vasquez non de statibus loqui S. Doctorem asserat quoad gratiæ gradus, sed in ordine ad speciales prærogativas. Quod si ita est, de sanctificationis nullum succurrit fundamentum, quamvis reverà de statibus gratiæ procedere S. Doctor videatur, ut legenti constabit. Idonea ergo reddita est Virgo in prima sanctificatione, licet non omnem habuerit gratiæ cumulum, quem suis est posteà meritis consecuta. Deus siquidem dispensator gratiæ apprimè scit quot illius sufficiant gradus, ut quis dici ideoneus possit ad eam, quam ipse conferre intendit, dignitatem. Id quod & in Virgine dicendum, neque nostro arbitrio men

2. Cor. 3. v. 6.

surandum. 2. Cor. 3. v. 6. Sic D. Paulus: Qui & idoneos ministros nos fecit novi Testamenti. Et tamen ministris talibus non omnia illa im

Apostoli quomodo ministri idonei.

pertivit Deus charismata, quibus illos posset exornare. Unde D. Petrus majora faciebat miracula umbrâ ejus, quotquot eam attigerant, persanante. D. Paulus in prædicatione potentior, D. Joannes Virginitate præstantior, ætate longævior, ut Evangelium diutiùs propagaret, & sic de alijs. Neque quia Materna dignitas adeò excellens est, ea sunt tribuenda Virgini, quæ cum perfectionibus alijs, aut conditione status videantur compugnare. Unde præfatus scriptor perpetuam divinæ essentiæ visionem illi denegat, cùm sint nonnulli, qui eam concedant, pro quo Dom. Fr. Franciscus Guerra Episcopus Cadicensis Tom. 1. de de Majestate gratiarum Virginis, Discursu 12. qui & ibidem n. 52. sententięsententiæ, quam impugnamus, meminit, neq;neque ab ea videtur abhorrere. Quid

Virgo minus idonea Mater non dicenda in quocumque statu.

quid de hoc sit, id profectò statuendum, Virginem eò quòd ob initio non habuerit eos gratiæ gradus, quos in decursu vitæ, meritis operum excellentium obtinuit, non esse dicendam minùs idoneam pro Dei maternitate, ob rationem dictam, aliàs neque modò talis dicenda est, quia non habet quotquot possibiles sunt gratiæ gradus. Neque enim is, quocum agimus, Virginis gratiam infinitam agnoscit, ut ex recentioribus nonnulli, de quo & Nos in Titulo n. 271. Cùm enim habuerit quidquid secundùm præsentem providentiam conveniens visum fuit, idonea penitus judicanda est, aliàs numquàm fuisset talis, cùm semper addi novi gratiæ gradus possent. Immò etiamsi dicatur infinita collata gratia, non deerit unde minor dispositio censeri queat, cùm & infinito esse infinitum majus possit, & nobilioris gratiæ conditionis, juxta diversos opinandi modos. Tritam ergo, securam, neque ullo modo Deo & Virgine indignam viam teneamus, concedentes huic nobilissimum & genuinum operandi genus, ut egregijs operibus gratiam & gloriam amplissimam assequatur.

65

*Pro quo satis est nobile & irrefraga

Ex Venerabili Marina de Escobar illustre suffragium.

bile venerabilis & illustris vitęvitæ sanctitate suffragium, Virginis, inquam, Dom. Marinæ de Escobar, quam Deus hoc nostro sæculo, ut nihil minus quàm antiquiora, quod admiraretur & veneraretur, haberet, singulari contulit providentia. Illa enim non semel circa præfatam est divinitus instructa veritatem, de quo varijs in locis vitæ ejus fidelissimè & accuratissimè conscriptæ, ea vivente, à Venerabili P. Ludovico de la Puente, cui fuit illa superstes, unde ab alio, & quidem doctissimo ac Religiosissimo Patre fuit illa digesta, ejusdem verbis loquente usque ad felicissimum transitum ad vitam meliorem. Prima ergo parte

Quid viderit in Festo Nativitatis Virginis.

lib. 2. cap. 1. Sic illa: Acercandose la Fiesta de la Natividad de la Virgen Sacratißima, el dia antes de la Fiesta me mostrò unas joias de oro y piedras preciosas, las mas ricas que se puede dezir, ni pensar: entre las quales la mas rica, en que yo puse mas los ojos, era un collar de oro riquißimo con una piedra preciosißima en medio, del grandor de un huevo pequeñito, y de aquella hechura, y de un color al modo de un Rubi muy fino. De ahi à un rato me dixo su Magestad: Estas joias, que ves, son para la desposada y recien nacida, y significan las altißimas y soberanas virtudes, conque adornè y enriquecì el alma y corazon purißimo de mi Madre el dia de su Nacimiento: Hæc illa, juxta quę Virgo in sua Nativitate supernaturalium virtutum accepit augmenta, & consequenter gratiæ, quęquæ illas ut genuinas habet proprietates, juxta receptissimāreceptissimam Theologiam. Id autem quod ad merita spectat, positis gratiæ, de quo dictũdictum, incrementis, exploratissimum est, pro quibus §. 2. sic eadẽeadem.

66

*Otro año (el de 1627.) dia de la Nativi

De eadem satis miranda.

dad de la Santißima Virgen nuestra Señora, vì à su Magestad recien nacida, hermosißima y bella, cercada de infinitos lazos de oro purißimo, y muy resplandecientes, que se estendian por todo el mundo, y acompañada de muchißimos Angeles del Señor: estaban muy cerca de su Magestad infinito numero de piedras preciosas, y grandes resplandores de luz y claridad, muchos soles muy lucidos, y otras muchas riquezas todas significadoras de las grandißimas virtudes de la recien nacida. Detras de esta Señora estaban las tres divinas Personas, y tenian en sus manos un Titulo, que decia: Tota pulchra

Cant. 4. v. 2.

es, amica mea, & macula non est in te: aludiendo à su Purißima Concepcion. Estando aßi, comenzò, como quando graniza fuertemente, à caer acà en la tierra de aquellos divinos tesoros en grande abundancia, y doze Angeles del Señor salieron muy diligentes, y con gran priessa à cogerlos, y llebarlos al Tesoro de la Iglesia, que eran los sobre abundantes merecimientos, que aquella Santißima Señora en aquella edad tenia, que me pareciò eran mucho majoresmayores que los merecimientos de los demas Santos juntos. Tantum ibi, adeò dilucidè, ut esse nihil dilucidius possit, sicut neque dici gloriosiùs pro Virgine videatur, & omissis alijs ex priori Parte, ad secundam transeamus, in qua eadem veritas evidentissimè comprobata Lib. 1. Cap. 39. vers. 1. & 3. habetur Virginem sine culpa originali conceptam, & plenissimam gratia, usumq;usumque rationis in primo instanti ipsi præstitũpræstitum, con que desde luego comenzò à merecer. Incœpit quidem, prosecutura feliciter, & ita gratiæ incrementis ineffabilibus provehenda, de quibus ita vers. Este mismo dia pag. 178. col. 1. Este mismo dia (8. Decembris 1626. Conceptionis celebritate festivo) antes que la Virgen

De magnitudine gratiæ in Virgine Sanctorum comparatione.

Santißima me llebasse adonde dixe, me enseñò otra vez el Señor, el mysterio de la Purißima Concepcion sin mancha de pecado original, con lo demas que en otras partes he escrito. Y añadiò que en aquel primer instante, en que se unio el Alma al cuerpo, la

p. 21

primera gracia, que le dieron, fue mayor, que la que han tenido Angeles ni Santos, y que desde alli fue esta siempre creciendo. Sea el Señor Bendito, Amen. Sit inquam, benedictus, qui sic benedictam inter mulieres, etiam interomnes Angelos & Sanctos gratiæ benedictionibus cumulavit. Et quidem cùm excessus talis supra Angelos & Sanctos talis fuerit, accedentibus ratione meritorum per vitæ decursum augmentis, qualis erit gratiæ illius præexcelsæ & superabundantis acervus.

67

*Dicat ergo illi cælestis sponsus: Venter

Cant. 7. v. 2.

tuus sicut acervus tritici vallatus lilijs. Cant. 7. v. 2. Lilia quidem Angeli & Sancti, ut in Titulo n. 400. ubi, quòd omnes lilium unum per charitatem in Ecclesia triumphante. Sed lilia hæc uterus Virginalis excedit quantùm tritici acervus, in quo grana immensa, cùm tamen liliorum facilè possit numerus computari. Est autem Virginis venter, ut expositiones alias minimè refellendas modò prætereamus, non corporeus, sed spiritualis, interius scilicet divitiarum cælestium receptaculum. Et quidem quando de Venerabili Marina agimus, satis opportunus ejus Venerabilis Magister accedit P. Ludovicus à Ponte, qui præfatum locum Exhort. 13. §. 3. ita exponit, & in fine ait, posse

P. Ludovicus à Ponte.

referri ad abundantiam meritorum Virginis. Illis ergo, & gratia omnes Angelos & Sanctos excellit, quantum liliorum vallum tritici acervus. Non equidem quia plures illa, ipsi pauciores, personali attenta conditione. Una est enim, plures illi: sed eminentiali multitudine, ratio

Virgo Mundus sanctitatis.

ne meritorum & gratiæ, ut mundus quidam sanctitatis esse videatur. Homo quidem Microcosmus dictus, inspecta conditione naturęnaturæ: gratiæ autem conditione attenta, mundus etiam aliquis constituendus est, & nullus profectò aptior quàm Virgo; parvus quidem facta cum magno comparatione: mundus enim magnus Deus est,

Pulchrum pulcherrimus ipse
Mundum mente gerens, similiq́ue
ab imagine formans.

ut ex Boëthio jam pridem acceptum; compa

Boëthius.

ratione autem aliorum non mundus quidem parvus, sed absolutè mundus est dicendus sanctitatis; de quo & dici convenientissimè valeat; Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum

Ioan. 3. v. 16.

Vnigenitum daret, Ioan. 3. v. 16. Pro quo hæc paucula sit satis delibasse: si enim quantùm suadet & ministrat affectus, calamo esset permittendum, ex particulis libri emergerent, & numquàm finem dicendi faceremus. Et sint etiam hæc satis pro Dissertatione Proæmiali, ut sit jam.

68

*ADductus citato loco Ennodius in

Viles homines in magistratu vilescum avaritiæ sordibus.

Panegyrico Theodorici sic clamans? Per gubernantium utilitatem potens terra consenuerat. Ubi ita interpunxi adjecto parenthesi: Forsan, Vilitatem, sed errore typographico positum utilitatem, unde quod novum reddere sensum possit, non apparet. Ponendum ergo fuit Vilita

Act. 24. v. 24.

tem: quia reverà ita usu venit, ut viles homines ad magistratum evecti genuinis sordibus avaritiæ vilescant. Rem narrat D. Lucas Act. 24. v. 24. & seqq. pro veritatis confirmatione satis opportunam. Sic enim ibi: Post aliquot autem dies veniens Felix cum Drusilla uxore sua, quæ erat Iudæa, vocavit Paulum, & audivit ab eo fidem, quæ est in Christum IESVM. Disputante autem illo de justitia, & castitate, & judicio futuro, tremefactus Felix respondit: Quod nunc attinet, vade: tempore autem opportuno accersam te: Simul & sperans, quòd pecunia ei daretur à Paulo. propter quod & frequenter accersens eum, loquebatur cum eo. Felix ergo Iudææ Præses, & illustri ac pœnè regio eminens magistratu, quando divini judicij prædicatione & intimatione, tuba illa EvāgelicaEvangelica personātepersonante, tremefactus, ad turpes quæstus, ad justitiæ nundinationem anhelat. Quidni? Servilis erat conditionis homo, immò & olim servus, de quo Suetonius in Claudio Cap. 28. & Cornelius Tacitus Lib. 5. Vidimus

Act. 13. v. 11. In Sergio Paulo nobilis cum Felici Præside antithesis.

Præsidem, videamus Proconsulem. Tunc Proconsul, cùm vidisset factum, credidit admirans. Act. 13. v. 11. Sergius, inquam Paulus, cùm Apostolum eumdem vidisset Elymam magum prædicationi ejus adversantem, cæcitate mulctasse, admirans credidit. Iuxta Græcum textum, perculsus, attonitus, sacro horrore perfusus. Ergo & tremefactus ut Felix, audiens Paulum, & Dei judicium erga Magum fulminantem. Et tamen ille tremefactus ex divini interminatione judicij, non credit Paulo, sicut Proconsuli. Quid miramur? Vilis homo avaritiæ sordibus magnum fidei opponit obstaculum. Nobilissimus Sergius Paulus, ideò & ejus non fervet avaritiâ miseraque cupidine pectus, unde & suscipiendæ fidei aptior, dignusq́ue ut nomen ejus sibi eo usque Saulus adscisceret, ut tradunt multi; de quo Interpretes nostri Lorinus, Sancius, Cornelius, & alij: dignus itidem, qui Ecclesiastico à D. Paulo insigniretur magistratu, Narbonæ creatus Episcopus, ut habemus in Romano Martyrologio die 22. Martij.

p. 22

69

*Unde mirari juvat eumdem Apostolum

S. Onesimus, qui olim servus, cur creatus Episcopus à D. Paulo.

circa Onesimum præstitisse similia, sic enim de illo in eodem Martyrologio die 16. Februarij: Natalis beati Onesimi, de quo Sanctus Paulus Apostolus ad Philemonem scribit, quem etiam post Sanctum Timotheum Ephesiorum Episcopum ordinavit, prædicationisque verbum illi commisit. Ecce Episcopum, & Ephesiorum quidem, illius inquam celeberrimi Græciæ Emporij, cui minimè exæquanda Narbona, Sergij Pauli sponsalis Ecclesia. Et tamen quis Onesimus fuerit ex Epistola ad Philemonem ejusdem Apostoli notum, cujus ille erat servus, Quem genui in vinculis. v. 11. ait ille, non solùm, fugitivum, sed & fur

Ad Philemon v. 11.

ciferum, ut D. Hieronymus, & alij non levibus affirmant conjecturis. Videatur P. Cornelius, qui plura dabit in Epistolæ argumento. Et quid ad hæc? Illud equidem, in eo D. Paulum cęlitùscælitùs instructum processisse, & unum illud fuisse eo in genere miraculum, ex innumeris & magnis ab ipso perpatratis. Brevi spatio temporis id videtur fuisse in Onesimo, quod Christus in

Magnum miraculum conversio Pauli.

ipso, qui ex persecutore in Apostolum repentè mutatus. Quod enim majus hoc cerni poßit miraculum (Verba sunt D. Ioannis Chrysostomi Sermone in Cap. 9. Actuum Apostolorum) quod

D. Chrysostomus.

in Paulo contigit? Porrò Pauli mentem pellexisse, atque expugnasse, majus signum fuit, quam umbrarum operâ (quod à Petro factum) mortuos suscitasse. Pro quo & B. Laurentius Iustinianus Sermone in Conversione S. Pauli ita loquitur.

D. Laurentius Iustinianus.

Erat nempe grande miraculum hoc ut blasphemus, & persecutor effectus, esset eximius Prædicator. Cujus namque opus est tale, nisi mutatio dexteræ Excelsi? Miraculi autem magnitudinem, quæ apud eumdem præcesserant amplius manifestant; sic enim ille: Viderant paulò ante quasi

Simile in S. Onesimo.

rapacem lupum manè prædam rapientem &c. Talia ergo ille in Onesimo Dei gratia mirè opitulante patravit, in eo, qui dudum prædam rapuerat, & raptam arrepta fuga turpiter lapidâ

Ad Philem. v. 18.

rat. Audiendus Apostolus: Si ergo habes me socium, suscipe illum sicut me. Circa quæ sic Divus Hieronymus: Philemon Paulum socium habere cupiebat, & in Christum credens, tales utique cupiebat habere profectus, ut Paulo similis fieret, & ei communicaret in vinculis. Consideremus ergo quantum hic laudetur Onesimus, quantùm profecisse dicatur: cùm ita recipiendus sit ut Apostolus, & sic ejus dominus ut Pauli debeat desiderare consortium. Breviter quod dicit tale est. Si me vis habere consortem, habeto & Onesimum, quem ego consortem, & filium meum, & viscera mea habeo: quem si non susceperis, nec habere volueris, & ipse intelligis quòd me habere non poßis. Hæc S. Doctor. Iuxta quæ magno quidem miraculo Coapostolum Paulus in Onesimo sua celeri instructione formavit, & se alterum: unde & Episcopum magnæ Ephesiorum Ecclesiæ constituit, ut continuatione miraculi, qui servus, & servilibus fuerat notis insignis, sine turpi quęstuquæstu, & avaritiæ sordibus Ecclesiasticum gereret magistratum. Rara ergo avis in terris, Divoque simillima Paulo.

70

*Simile aliquid in Romanis habetur hi

Tullius servus prodigio rex.

storijs, de quo specialiter Valerius Maximus lib. 1. Cap. 6. de Servio Tullio locutus. Cùm enim illi adhuc puero dormienti circa caput flamma emicuisset, prodigium hoc Prisci Tarquinij regis uxor Tanaquil admirata, Servium servâ natum, in modum filij educavit, & ad regium fastigium evexit. Prodigio ergo opus fuit, ut servilis conditionis homo ad sublimem eveheretur dignitatem. Si revera ita accidit: quod si ita non fuit, existimatio tamen Romanæ prudentiæ in necessarium prodigium incubuit, ut credi posset servum ad culmen regiæ dignitatis evectum. Aliàs Spiritus sancti incon

Qui tales generaliter exitiosi.

cussus habetur aphorismus sapientissimi regis ore profusus, Proverb. 19. v. 10. Non decent stultum deliciæ, nec servum dominari principibus. Vbi

Prov. 19. v. 10.

non de servis tantùm, sed de servilibus etiam hominibus agitur, vilibus, inquam, & ad serviendum potiùs, quàm ad dominandum à natura progenitis: talium enim dominatio exitiosa est, in tyrannidem, ac consequenter in publicam perniciem desitura. Videatur P. Cornelius in eum locum. Vnde Ieremias lamen

Thren. 3. v. 8.

tabundus exclamat Thren. 5. v. 8. Servi dominati sunt nostri: non fuit qui redimeret de manu eorum. Vbi de Chaldæis est sermo in Iudaica captivitate, vel quia illi à Iudæis, eo quòd essent Gentiles, servilis conditionis habiti, vel quia eorum servis, famulis, aut ministris subjecti, si non omnes, eorum plures, ut laborare cogerent, eorum operibus præsidentes. Videndus P. Sancius. Inde tyrannis, ut apud illos nulla redemptio. Iuxta hæc ergo dici aptissimè ab Ennodio potuit propter paucorum gubernantium vilitatem terram potentem consenuisse, id est, interitui proximam fuisse redditam: nam quod antiquatur & senescit, propè

Hebr. 8. v. 15.

interitum est, Hebr. 8. v. 13. Utinam nobis, ut sperare juvat, meliora Deus. Sunt enim qui rebus Indicis ita ominentur; & de Orientalibus locutus Lusitanus Scriptor sic dolens protulit: Quando India erat India. Quasi jam India non

Quid de Indiarum statu.

sit, & si non India, quid ergo illa? & de Peruvio nostro jactata similia; sed altiùs providente Domino, inventum jam id, per quod creditur ad primævam juventutem revocandum. Rumpatur quisquis rumpitur invidia. Si invidere, aut desipere potiùs libeat, dum de bono agitur in totius mundi commodum proventuro.

71

*DIctum ibi in assignandis ex Sancto

Circa Patronorum electionem quid expediat.

rum choris Provincijs & civitatibus Patronis peculiarem à Deo haberi respectum, qui & in eorum electione servandus, ut ij eligantur, qui peculiare aliquid habeant, propter quod ad illas videantur pertinere, unde & eorum affectus speciales futuri videantur, pro quo ibidem exempla, quibus addere possumus pro Peruvio nostro Sanctam Rosam, de quo ex professo egimus Tomo 2. Auctarij. Quis enim

Pro S. Rosa îlle.

non videat singularem prostare titulum natalis, vitæ, mortis, & sacrorum Virginei corporis |

p. 23

spoliorum, id quod à Clemente IX. prudentissimè perpensum, & liberali dispensatione dispositum, ut etiam nondum Canonizata, honore illo pro Canonizatis statuto, certis servandis regulis, potiretur.

72

*Et quia circa D. Hierotheum, qui in

Pro S. Hierotheo ut stet Flavius Dexter.

Martyrologio die 4. Octobris proponitur uti Episcopus Atheniensis, & discipulus beati Pauli Apostoli, qui & Segoviensis Episcopus à Flavio Dextro asseritur, unde & Segoviensi Ecclesiæ jus videtur competere ad illum sibi Patronum eligendum, & uti talem præ alijs celebrandum, visum est aliquid hoc loco subjicere, & patriæ aliquale obsequium, in re considerationis tantæ, præstare. Et sunt quidem, qui

Qui adversentur.

probandum susceperint id esse penitus denegandum, eo maximè fundamento, quòd Flavij Dextri auctoritati minimè sit deferendum, quia quæ ante non multos annos prodiere scripta, illius revera non sint, sed proculdubio conficta & supposititia, id agente P. Hieronymo de la Higuera, Societatis Jesu, pro quo Marchio

P. Higueræ Marchio Agropolitanus infensus.

Agropolitanus multa congerit in Dissertationibus Ecclesiasticis Hispano vulgatis idiomate: & laudandum sanè in viro laico, & inclytæ nobilitatis, eruditionis non vulgaris studium, cùm sit ejus copiosa, & non ad speciem tantùm instructa Bibliotheca, & pro patria zelus, dum pro antiquo illius Patrono militat, cui contendit prærogativam, & meritorum & temporum reservandam. Id tamen minimè videtur fore laudabile, Religiosum virum, & à viris doctis propter singulares in rebus Ecclesiasticis antiquitatis notitias, magno in pretio habitum, stylo sanguinolento tractari, & minimè decoro, aperti mendacij in negotio adeò gravi inusta labe, pro quo non dubito irritamentum aliquod, non quidem à dicto Patre jampridem extincto, sed ab alio nescio quo, qui pro Hierotheo egerit, extitisse.

73

*Et quidem quod ad Dextrum spectat,

Illius inchoata defensio.

pro sustinenda illius historia, quæ objiciebantur discussis, actum à Nobis in eo, in quo sumus, Titulo n. 751. Quomodocumque autem de illo censendum sit, illud minimè tolerandum, quod à præfato Marchione adeò confidenter asseritur, Patrem scilicet Higueram, scriptum, de quo agitur, confinxisse. Quis enim de viro tali, qualem præmisimus, hoc sibi sine gravi judicij temerarij crimine possit persuadere? Qua veritate constante, quidquid aliàs objici potest, constat posse congrua disijci solutione. Quòd si de viro tali adeò absurda potest formari suspicio, quid nobis non dubiæ fidei in multis alijs Religiosis scriptoribus poterit æstimari? Hæreticali quidem spiritu irridet Georgius Hornius, in Epistola dedicato

Hæretici vitis Sanctorum adversi.

ria pro Sulpicio Severo, inter Opera alia Auream legendam Sanctorum, Lavacrum Conscientiæ, Rosarium Bernardini de Bustis, Scalam cæli, Speculum exemplorum, Miracula Mariæ, & quare illud, ubi nec Sulpicianis narrationibus parcit in multis aut miraculis, aut Sanctorum apparitionibus à D. Martino, aut ipsi factis? Quia Otiosorum Monachorum Commenta. Sic ille loquitur. Inter quos si annumerandus P. Higuera, laudi ipsi potiùs, quàm vituperio cedet, inter pios Scriptores, licet non non admodùm exactos, minimè tamen fabularum artifices, computandus. Cùm tamen Marchioni deterioris conditionis sit Dextrinæ historiæ artifex fabulosus.

74

*Firmari præfata positio manifestè po

Roborata defensio.

test ex ijs, quæ Dom. Agropolitanus habet Dissertat. 3. Cap. 3. ubi adducit Catalogum Sanctorum Hispanorum à Dom. Laurentio de Padilla compositum an. 1538. in quo Flavij Dextri mentionem inducit, sicut & in alio de antiquitatibus Hispaniæ: Qui & frequenter allegat seniorem Scriptorem ejusdem argumenti Fr. Ioannem de Ribuerga, apud quem mentio eadem, sed non viri Dextri, allegati tamen ab Hispano Historiographo, verbis illis: Y para esto alego à un Historiador Español,

F. Ioannes de Ribuerga.

que yo no he podido hallar, llamado Dextero, hijo de San Paciano Martyr, &c. Sic cùm Marchio referat, quasi victor exultat, eo quod apud nullum ex citatis deprehendi possit visum ab ipsis Dextrum; unde cùm ex antiquioribus apud Hispanos sint, qui illius notitiam intulerunt, videtur proculdubio concludi, quod posteà apparuit scriptum à P. Higuera confictum, sed quidem oppositum potius ex præfato discursu debuisset evinci. Padilla & Ribuerga jam pridem historiæ Dextri suis in scriptis ingerunt mentionem, & hic Historicum allegat Hispanum, ex quo plura sub eadem fide transcribit. Ergo Dextri historia jam erat in rerum natura, & ita non opus fuit à P. Higuera confingi: nisi dicatur ab historico illo Hispano confingi similiter potuisse. Sed id infirmat intentum: jam enim alter fictionis auctor, & non P. Higuera. Præterquàm quòd confictio tunc minimè latuisset, neque est ullo modo credibile eum fingendi spiritum erga Dextrum jam olim invaluisse, & vitium adeò perniciosum Hispanam ingenuitatem occupasse.

75

*Arguitur autem ex eo quod S. Pacia

Ex eo quod S. Pacianus dicatur Martyr objectio enarvatur.

nus in præfato Fr. Ribuergæ testimonio dicatur Martyr, pro argumento falsitatis: cùm ex Romano Martyrologio nihil tale habeatur: sic etenim de illo die 9. Martij: Barcinone in Hispania Sancti Paciani Episcopi, tam vita, quàm

Martyrol. Romanum.

Sermone conspicui, qui tempore Theodosij Principis in ultima senectute finem vitæ sortitus est. Quod quidem nullius momenti est; cùm adeò sit facilè, & frequenter accidat, ut vel amanuensium inscitia, aut typographorum incuria, errores plus absurdi admisceantur. In Tomo 2. P. Eligij Bassæi, meliori fortuna dignissimi, Verb. Indulgentia 2. in ipso Titulo grandioribus, ut assolet characteribus, pro Indulgentia positum Impudicitia. Quid hoc absurdius: & quot huic si non similia, valde tamen incongrua, & offensiva? & ut circa errorem prædictum aliquid plus consonum adjiciamus, vidi scriptum, in quo Beata Clara Seraphicæ primogenita sanctitatis Virgo & Martyr legebatur. Sed demus erratum ab auctore memoriæ lapsu: id certè condonandum, quia in multis offendimus omnes,

Iacobi 3. v. 2. Ob æquivocationem similem depulsa alia.

ut cum Apostolo meo loquar, Iacobi 3. v. 2.

76

*Unde & condonandum pariter Patri Porto carrero, quod illi objicit Dom. Marchio, dum in vita S. Ildefonsi Episcopum Gienensem |

p. 24

vocat Petrum Pecha, cùm debuerit Alfonsum compellare. Cuius facilis æquivocationis occasio esse potuit, ejus fratrem, cujus celebris memoria in benedictione est, ob fundatum S. Hieronymi in Hispania Religionem, Petrum fuisse nomine. In eo autem quod prætereà opponit, ejus planè discursus defectum patitur

Et defensus P. Porto carrero.

manifestum. Affirmat P. Porto carrero apud citatum Episcopum exemplar Dextri antiquum extitisse, quod ille Monasterio de la Sisla Ordinis S. Hieronymi prope Toletum dono dedit. Quod cùm ad manus Dom. Joannis de Vergara Toletanæ Ecclesiæ Canonici devenisset, ipso moriente disparuit. Cui gravissimi, Religiosissimi, & nobilissimi Patris assertioni nequit in primis objici illum sine testibus locutum. Atqui in re, quæ sine testibus non potuit accidere, intervenisse illos, exploratæ est suppositum veritatis. Nec levioris notæ fuisse illos, narrantis, & in negotio adeò gravi, convincit auctoritas. Sed pergit auctor, & ut illam infringat, obtendit prædictum Episcopum non potuisse donum illud Monasterio Sislæ conferre post ejus in Italiam profectionem fundato, in qua & mortuus, pro quo Siguenzam adducit 1. p. historiæ Hieronymianæ Cap. 12. & 13. Ad quod quidem dici in primis potest, fundatũfundatum equidem MonasteriũMonasterium SislęSislæ ante profectionem. Sed cùm Episcopi frater fuerit illius fundator, exemplar Dextri ab Episcopo acceptum secum in novum Monasterium illud deferre potuisse: unde & dici Monasterio ab Episcopo donatum ob præcedentem factam germano fratri collationem. Quod quidem ægrè poterit impugnari.

77

*Prætereà citatus P. Siguenza Capite

Robur illi additur ex Scriptore ab adversario citato.

illo 12. ita scribit citato F. Petro de Vega, Religionis suæ Chronista priore: Para la fundacion del Monasterio de Genova, llebò Don Alonso Pecha Religiosos de España. No dize de donde; mas es facil atinar, porque no avia mas de dos casas;

P. Siguenza.

la de San Bartholome de Lupiana, y la de la Sisla de Toledo &c. Juxta hunc ergo Scriptorem post fundationem Sislæ vivebat Alfonsus Episcopus, unde & potuit donum illud ex Italia fratri mittere antiquitatum archivo, eo speciali respectu, quod in Exemplari ejusmodi multa, quæ ad Hispaniam spectant, & satis quidem peculiaria legerentur. Et ampliùs ex eôdem urgendum, subdit enim sic: Sobre el lugar de la sepultura de este Siervo de Dios tambien ay dife

Idem.

rencia. Vnos dicen que està sepultado en Roma: los de GuadelaxaraGuadalaxara dizen que no sino en su misma ciudad, en la Iglesia de Santiago, en una Capilla, que pega con ella, que tiene vocacion de la Trinidad, dondadonde se ve un sepulcro levantado en un pedestal alto, con el escudo de sus armas, aunque sin titulo: por que quien en vida lo avia renunciado todo, renunciase tambien en la sepultura las letras, que hinchan. Sic ille addens ulteriùs pro eôdem argumentum ex Episcopalibus in sepulchro ornamentis inventis. Ex quibus habemus non esse ita firmum ut Dom. Marchio esse contendit, præfatum Episcopum in Italia diem extremum obijsse. Si ergo in Hispania, in quod cum multis P. Siguenza videtur propendere; donare etiam Monasterio Sissæ potuit prædictum exemplar. Ex quo & convincitur jam pridem in Hispania Dextri notitiam præluxisse, cum Monasterium Sisla fundatum fuerit an. 1374. ut videri apud citatum Scriptorem poterit Capite illo 13. Unde & pro P. Higuera alia & satis urgens probatio, objecta ipsi commenta depellens, legitima ratio cinatione consurgit.

78

*Sed cùm neque memoratum exemplar,

Quid contra P. Higueram ex Dextro Fuldensi.

neque alia, de quibus dictum, apud P. Higueram extiterit, sed quoddam aliud proferatur ex Monasterio Fuldensi transmissum, parùm videntur adducta suffragari: & contra transmissionem hujusmodi validæ cumulantur conjecturæ, quibus reddatur, illa non solùm de veritate suspecta, sed apertæ contraria veritati. Ad quæ quidem dici potest, ut jam superiùs prælibatum, dummodo habeatur pro certo P. Higueram mendacij adeò præjudicialis patrem non fuisse, parùm referre an ex Fuldensi Monasterio, an aliunde in manus ejus devenerit; nam & de exemplari Fuldensi dicere Marchio posset fuisse confictum ab aliquo Monacho, eâdem, qua P. Higuera, indole prædito, qui obsequium se præstare litterariæ Reipublicæ erga res Hispanas benè affectus, fuerit arbitratus. Cùm enim illud Dextro censeatur indignum, quisquis ita censet, censere pariter debet esse confictum, sive ex Fuldensi, sive ex Lætiensi, sive ex Camberonensi, immò etiamsi ex Vaticana Bibliotheca dicatur exemplar esse transmissum. Fuisse enim exemplar, immò & exemplaria aliqua ex dictis liquet, neque periisse omnia credibile est, ut illud Canonici Vergaræ. Quid ergo si Fuldæ aliquod, de cujus transmissione post tot annos quid si minimè Religiosi illi meminerint, uno scilicet Societatis Jesu hospite per modum transeuntis, ut dici solet, recepto, de quo

Sap. 5. v. 15.

Sapient. 5. v. 15. Tamquàm memoria hominis unius diei prætereuntis. Nihil ergo in assertione P. Higueræ, quod de notoria, immò nec verosimili, aut solidè probabili redargui possit falsitate, quidquid aliàs de fide historiæ sit, de qua dictum aliàs, citato videlicet Tituli loco, & Tomo 3. Auctarij.

79

*LEviora quædam omitto, & ad illud

Ex matrimonio spirituali arguitur contra translationem Episcopatuum.

venio, quod ex Episcopatu Atheniensi desumitur argumentum, ut Segoviensis nequeat Apostolico viro deferri. Id enim contra illorum temporum venerabilem usum nequit admitti, in quibus uni addictus Ecclesiæ, non poterat ad aliam se transferre, sed in spirituali persistere matrimonio, quod cum semel admissa celebrarat. Pro quo specialiter adducitur Canon 14. Apostolorum tenoris sequentis:

Canon Apostolorum.

Episcopo non liceat sua relicta Parochia ad aliam transilire, etiamsi à pluribus cogatur &c. Quem adducit D. Marchio, & multa insuper alia ad indissolubilitatem matrimonij hujusmodi comprobandam. Sed cùm in citato Canone post adducta verba sic addatur: Nisi sit aliqua caussa rationi consentanea, quæ eum cogat hoc facere; utpote ad majus lucrum, cùm poßit ijs, qui illic ha|

p. 25

bitant pietatis verbo conferre: ad quod non ex se, sed multorum Episcoporum judicio, & maxima ex Portatione. Cùm inquam addatur sic, & pro translatione censuram posse rationabilem occurrere decernatur, quatuor esse illas eruditè prosequitur, scilicet expulsionem ab Ecc esiaEcclesia hostium incursione, cæli saluti adversa temperies, odium subditorum calumnijs indicatum, majorem in alia Ecclesia & notoriam utilitatem. Ex quibus nullam in casu nostro subesse conatur efficaciter demonstrare.

80

*Sed quidem præfatus discursus minimè

D. Alexander Martyr translatus.

adversantis firmat intentum. Quod enim ad usum spectat, illum apud viros sanctissimos ad alias translatos Ecclesias constat viguisse. Die 18. Martij sic Romanum Martyrologium: Cæsareæ in Palæstina natalis beati Alexandri Episcopi, qui de Cappadocia ex propria civitate, ubi erat Episcopus, sanctorum locorum desiderio Ierosolymam veniens, cùm Narcissus ejusdem urbis Episcopus jam senex Ecclesiam regeret, divina revelatione ejus gubernacula suscepit: postmodùm verò in persecutione Decij, cùm jam longævæ ætatis veneranda canitie præfulgeret, ductus Cæsaream, & clausus in carcere, ob Confeßionem Christi martyrium complevit. Ecce AlexandrũAlexandrum ex Cæsariensi Ecclesia in Ierosolymitanam translatum, nunquàm Cæsaream rediturum, nisi impijssimi persecutoris imperio.

81

*Eodem die sic post adducta circa S.

Sicut & S. Narcissus.

Alexandrum: Augustæ Sancti Narcißi Episcopi, qui primus in Rhætia Evangelium prædicavit: deinde in Hispaniam profectus, cùm Gerundæ multos ad Christi fidem convertisset, ibidem in persecutione Diocletiani cum Felice Diacono Martyrij palmam accepit. Sic ibi. Fuisse autem Divum Narcissum Episcopum Gerundensem exploratissimæ veritatis traditio est, accedentibus antiquis Scriptoribus, ut videri potest apud Patres Henschenium & Papebrochium Tomo 2. Martij ad præfatum diem, ubi & de S. Alexandro Archiepiscopo Ierosolymorum ex GręcisGræcis Martyrologijs, aut Menæis, ut ipsi vocant, & alijs.

82

*Ad quæ quidem dici potest in transla

Etiam alij sine revelatione.

tionibus dictis divinam intervenisse revelationem. Sit illud ita. Ergo & in Divo Hierotheo simile aliquid possumus verosimiliter conjectare. Cur autem sic à divina providentia dispositum, novit ipse translationis Auctor, qui

S. Methodius.

transtulit montes, & nescierunt hi, quos subvertit in furore suo. Job 9. v. 5. Deinde non semper revelationibus actum ex alijs potest translationibus comprobari. Die 18. Septembris sic habet Romanum Martyrologium: Natalis sancti Methodij, Olympi, Liciæ, & posteà Tyri Episcopi &c. Die 9. Octobris Divum Dionysium

S. Dionysius Areopagita.

Areopagitam ab Apostolo Paulo ordinatum fuisse Atheniensium Episcopum traditur, & à S. Clemente Papa in Gallias missum, ibi autem Parifiensem fuisse Episcopum communis traditio est, & antiquorum ac gravissimorum testimonio comprobata. Et quidem si admittatur, ut admitti debet, S. Dionysium à D. Clemente ad conversionem Gallorum missum, de Episcopali auctoritate nequit dubitari, quia illa omnia erat conversione obita peracturus, quæ Episcopalem auctoritatem prærequirunt, Sacramentorum omnium administratione. Neque dici potest ad id fuisse satis Episcopalem jam obtentam dignitatem pro Atheniensi Ecclesia. Ea enim ratione neque sancti Alexander, Narcissus, & Methodius in translatione novam dignitatem accepissent Episcopalis muneris, quod quàm sit falsum jam vidimus, cùm Episcopi illarum Ecclesiarum ad quas translati fuerant, compellentur. Et de Divo Alexandro locutum Martyrologium solummodò asserit Civitatis Ierosolymæ gubernacula suscepisse; ex quo satis insinuatum censuit, factum esse illius Episcopum: quandoquidem relictâ priori Ecclesiâ omnia erat Episcopalia munera toto vitæ tempore subiturus. Quod cùm videretur urgere, ut

Parisiensis Episcopatus illius defensio.

ea se instantia Marchio noster expediat, sequenti Capite probandum assumit duos fuisse Dionysios Athenienses Episcopos, & eum, qui in Galliam missus, Areopagitam non fuisse. In quo nonnullos habet quos sectetur Auctores, & quos sequi maluit, quàm Ecclesiæ traditione stabilitum sensum, & in Martyrologio publicatum. Nobis tamen amplectendus ille, & ex eo, quam prosequimur, caussa roboranda. Ex eo enim quòd juxta sensum talem Ecclesia translatum in Ecclesiam Parisiensem Divum Dionysium suo in Natali decantat, manifestum apparet, ab hujusmodi translationibus ritè factis neutiquam abhorrere. Et cùm D. Clemens præfati sit Canonis primus evulgator, satis videtur compertum in Divi Dionysij translatione contra illum agere neutiquam voluisse: & exceptionis respectus habitus in eo contentæ de caussa rationi consentanea, quam militasse in translatione dicta, nequit dubitari. Et pro Divo Dionysio videndus Henricus Spondanus Tomo 1. Annalium an. 109. n. 8. & seqq. Et Scriptores nostri in Cap. 17. Act. Apostol.

83

*ILlud certè; repertum Divi hujus Ca

Inventio Capuis S. Hierothei.

put in Hispania, pro quo oculatus testis, & primarius explorator Mag. F. Franciscus de Bivar, de quo in Marcum Maximum num. 31. & 32. libelli supplicis ad Urbanum VIII. pro Flavio L. Dextro. Contigit autem inventio die 5. Aprilis anni Iubilæi 1625. in Monasterio S. Mariæ saltus novalis, vulgò Sandoval, prope antiquam & satis celebrem Legionensem civitatem, ejus nomine Græcis Litteris expresso, coràm multis & gravissimis testibus, quibus est res tanta authenticè comprobata. Unde arguit prædictus Scriptor ut quod à Dextro de Episcopali Segoviæ Sede est scriptum, verosimile debeat percenseri. Nam eo ipso in Hispanijs objisse deducitur, cujus

F. Franciscus Bivar.

Caput inibi reperitur, dum aliàs de ejus translatione non constat. Vnde cum Athenis existimabatur objisse, multa terrarum intercapedine, erratum à Græcis convincitur, ut ille optima ductus ratione discurrit. Videtur autem Romani Martyrologij auctoritas negotij aliquid facessere, in quo, ut vidimus, ejus Natalis dies, felicis inquam |

p. 26

in æternam vitam ingressus, Athenis asseritur, sicut & Episcopatus.

84

*Ad quod quidem potest in primis re

Quomodo stet Athenis memoriam adscribi, cum notanda doctrina.

sponderi, difficultatem illam circa Sanctos non multos occurrere, quorum memoria certis diebus aut locis adscribitur; cùm tamen aliter eorum mors videatur accidisse: quia circa hæc, cùm non concernent sanctitatem, erga quam cultus versatur, & errori esse nequit obnoxius, probabiles solet opiniones Ecclesiæ usus amplecti, & eos aliquando, quæ notitijs experimentalibus succedentibus solent non jam probabiles deprehendi. Sic mors sancti

De Sancto Latrone.

Latronis, cui Christus pro ipso mortis die promisit Paradisum, die 25. Martij Ecclesia in Martyrologio commemorat, cùm tamen eò non accidisse die receptissima sententia sit. Divi Thomæ Reliquiæ in Martyrologio di

De S. Thoma Apostolo.

cuntur primò ad urbem Edessam, deinde Orthonam translatæ die 21. Decembris. Et tamen proximo sæculo in India sacrum ejus Corpus inventum. Cùm enim Reliquiæ dicuntur, ad corpus videtur haberi respectus, quod & indi

De S. Ioanne Evangelista.

cat iterata translatio. Die 27. Decembris ponitur Natalis D. Joannis EvangelistęEvangelistæ apud Ephesum, quem tamen Cardinalis à Vitriaco in vita B. Mariæ Oegniacensis defunctum asserit die Iunij 23. Durandus autem in Rationali die 24. Transfiguratio Domini in monte Thabor legitur die 6. Augusti, cùm tamen sint aliter

De Transfiguratione Domini.

sentientes, scilicet Faber Scapulensis, & Franciscus Lucas, de quo in Titulo n. 565. Libanum enim tanto spectaculo judicant digniorem cum nonnullis alijs conjecturis. Iuvat etiam non dici Natalem S. Hierothei Athenis contigisse, sic enim de illo ibi: Athenis sancti Hierothei

Notandum circa S. Hierotheum ex Martyrologio.

Episcopi, discipuli beati Pauli Apostoli: cùm tamen dicatur Natalis Sancti Francisci. Natalis sanctorum Crispi & Caij, locis Assisij & Corinthi designatis, id quod & in alijs, qui sequuntur, omissum, licet in nonnullis loca specialia designentur, quia fortè non Natalis certus dies, sed celebris memoria, cui se spiritus Ecclesiæ conformat, unde & de Divo Hierotheo id pariter, & verosimiliter asserendum. Quomodo autem sacrum Caput non Segoviæ, sed in prædicto Legionis loco sit repertum, extra propriam scilicet Ecclesiam, turbationi rerum, quæ in Hispania tot invaluit sæculis, tribuendum: ex qua factum ut Legionem corpus Divi Isidori Hispalensis Archiepiscopi sit etiam transportatum, Corpus Divi Ildefonsi Lamoram, S. Eugenij in Galliam, S. Leocadiæ in Belgium, cùm tres omnes ad Toletum pertinerent. Nihilominùs de inveniendo S. Hierothei corpore Segoviæ agitur, quod in Ecclesia S. Ægidij jacere nonnullęnonnullæ insinuarunt conjecturæ, id accurante Illustrissimo Præsule DD. Hieronymo Mascareñas, ut testatur Dom. Marchio in Præfatione ad Lectorem, quod utinam feliciter eveniat.

85

*HOc est quod Dom. Marchionem spi

S Fructus Segoviæ Patronus, unde difficultas pro S. Hierotheo

ritu contradictionis armavit, suametipsius persuasione laudabilis, immò & aliorum, quorum ego, si non primus, unus tamen sum, si religiosæ, nam de religione agitur, moderationis termini, ut viros tantos decet, attendantur. Habet Segoviensis Civitas antiquum Patronum Sanctum Fructum, aut Fructuosum, vulgò San Frutos, civem suum, cujus Reliquijs, miraculorum fontibus, gloriatur; quem & principalis Patroni ritu celebrat ex concessione Pauli V. die 15. Octobris, sicut & duos germanos Valentinum & Engratiam Martyres sequenti die 16. cum Octava, non tamen ut Patronos, licet pro omnibus eadem esse ratio videatur, quia Germani fratres, & Sanctus Fructus Confessorum tantùm in classe reperiatur. Cùm ergo S. Hierothei Episcopatus, & Apostolatus excellentia, utpotè primi Evangelij Prædicatoris, fundatoris Ecclesiæ, notitia invaluisset, de illius statuendo Patronatu agi cœptum. Sic enim Abulensis Ecclesia S. Secun

Patroni alij Ecclesiarum quo titulo celebrati.

dum Proto Episcopum suum celebrat die 2. Maij, cujus corpus non sine miraculosa operatione repertum. Toletana S. Eugenium die 15. Novembris. Pampilonensis S. Firminum die 6. Iulij. Turiasonensis S. Prudentium die 28. Aprilis. Pacensis S. Athonem die 22. Maij, & sic aliæ juxta id, quod habetur in Martyrologio die 15. Maij. Ubi de Apostolis Hispaniæ, & Ecclesijs Apostolatus. Quod licet ita sit, cùm tamen S. Fructus in possessione Patronatus sit magnis meritis, & beneficentia singulari erga suos concives comparata, pro quibus eximia habetur certitudo, non expedit, neque jus patitur ab illa removeri, etiamsi S. Hierothei Episcopalis cathedra ineluctabili experimento constaret; cùm tamen res non ita se habeat; quidquid enim laudabilis Ecclesiæ Segoviensis affectio erga illum roborescat, res tamen agitatur incerta, & ad summum probabilis ad cultum aliquem sufficiens, sua Patrono antiquo prærogativa reservata.

86

*Et ita quidem videtur à prædicta Ec

SS. Fructo & Hierotheo qui cultus Segoviæ adhibitus.

clesia dispositum, servatis servandis. Nam ut ex Codice Matritensi constat pro Ordine recitandi divinum Officium &c. in præcipuis utriusque Castellæ Ecclesijs An. 1672. ubi pro Ecclesia Segoviensi prædict usdies 15. Octobris uti Patrono assignatus invenitur. Divo autẽautem Herotheo ejusdem mensis tertius, in hunc modum 3. S. Hierothei Episcopi & Confessoris. Dup. 1. Claßis, cum Octava in Matrice, & in Diœcesi Duplex. Tacetur ergo Patroni nomen, nec tantumdem illi quantùm S. Fructo tribuitur: Duplex cum Octava in Civitate, & Diœcesi. Videtur ergo Segoviensis Ecclesia observantiæ Decreti Urbani VIII. Rubricæ Breviarij de Octavis, n. 1. conformis, circa Patronos attenta, ut unius tantùm principalis sit: & circa alia privilegijs Hispaniæ pro Sanctis naturalibus uti voluisse, pro quo probabilis sufficere potest opinio. Et sic judicatum in caussa SS. Martyrum Urgabonensium ab Eminentissimo Cardinali Sandovalio Episcopo tunc Giennensi, de quo citatus P. Bivarius in Libello illo

Quomodo pro illo probabilis notitia sufficiat.

Apologetico nu. 34. Nam hac semel de sanctitatis certitudine difficultate sedata (verba illius do) quæ de patria eorumdem Beatorum supererat, mitiùs potuit resolvi: ad eam namque decidendam non

P. Bivar.

|

p. 27

requirebatur Divina vel Pontificia irrefragabilis auctoritas, sed humana & probabilis sufficiebat, qualis tunc temporis Chronicon Dextri communiter habebatur. Quòd enim quis ut Sanctus vir colatur, Divinæ prorsus; quod verò ut naturalis hujus vel illius urbis habeatur, humanæ ut plurimùm auctoritati nititur; quandoquidem etiamsi in hoc falli contingeret, nihil inde Catholicæ puritati fidei inferretur detrimenti: quo nihilominùs fuscaretur gravißimè, si immeritus sanctitatis præconijs celebraretur. Præterquàm quòd Episcopus de jure communi, etiamsi forsitan sancti illi Martyres altera nativitatum Vrgabonenses non essent (qua nimirum vel hanc lucem nacti sunt, vel ab ea sublati in meliorem) potuit de consensu Cleri & populi, eosdem constituere Patronos, ut habetur in Cap. Nobis de

Cap. Nobis de jur. Patron.

jure patron. Garcias de Benef. 5. p. Cap. 9. nu. 71. & in terminis scribit Barthol. Gavantus in Comment. ad Rubricas Missalis, & Breviarij Romani 3. p. Cap. 12. Quarè prudentißimè Dominus Cardinalis magnoperè desideratam Vrgabonensibus civibus facultatem concessit eosdem Martyres quotannis sub ritu Officij Duplicis celebrandi. Hæc doctus Scriptor, quibus nihil in præsenti caussa dici opportunius potuit, si omittamus id, quod de jure communi additum, & tantùm spectat ad Festorum institutionem: cùm sit omninò exploratum clerum & populum in ordine ad declarandam sanctitatem eorum, de quibus celebrandis agitur, non esse advocandos; id enim Pontificiæ tantùm auctoritatis est, ut ab Auctore dictum. Neque in adducto Cap. Nobis, & allegatis Scriptoribus quidquam est, quod ad rem faciat, in qua versamur.

87

*Adducit insuper præfatus Scriptor In

Privilegium pro Sanctis Hispaniæ Naturalibus Divo Hierotheo ut possit convenire.

dultum Gregorij XIII. quod ad Patronos & Naturales extenditur, nam ait (sub Data 3. Dec. A. C. 1573.) Declaramus unamquamque Hispaniæ Ecclesiam eorum Sanctorum, qui in Breviario non sunt descripti, Officia celebrare posse, qui vel illius Diœcesis sunt Naturales, vel ejus Ecclesiæ seu Diœcesis sunt Patroni. Id quod pro Sanctis illis, de quibus agebatur, ritè cadit, erant enim Naturales. Divus autem Hierotheus non apparet talis, cùm Atheniensis Episcopus fuerit, & inde in Hispaniam transmigrarit. Verùm Naturalis compellationem posse ad Episcopum extendi respectu illius Oppidi, in quo eam habuit amplissimam dignitatem, & alios pro eôdem suffragari titulos, videri potest apud P. Quintanadueñas Tomo I. SingulariũSingularium Tract. 7. Singul. 12. & 13. Quibus & addendum non deesse Scriptores, qui eum patria Segoviensem faciant, quod in Ambrosio de Morales celebri Chronographo nostro ægrè fert Dom. Marchio Dissertat. 2. Cap. 1. nu. 5. quem secuti alij. Neque occurrit aliquid, propter quod id esse impossibile possit demonstrari. Et quidem cùm fuerit Studiorum mater Athenæ: quid vetat suspicari juvenem ingenio nobili, & sciendi percupidum eò se contulisse, vel occasione alia, ex multis, quæ ad peregrinandũdum possunt occurrere, Deo sic altiùs disponente, ut qui nihil tale cogitans èex patria exierat, ad illam futurus ejus Apostolus, & supremæ felicitatis auctor, verteretur.

88

*In eo autem quod ad Octavam attinet,

Quid de Octava, cùm Patronus non sit.

videtur aliqua esse difficultas: nam Gregorij Indultum nihil pro illa continet: & in Rubrica citata principali tantùm Patrono conceditur, & Festis alijs, quæ apud quasdam Ecclesias, Congregationes, & Religiones consueverunt solemniter cum Octava celebrari. Non ergo consuetudinis inchoatio admittitur, sed jam firmatam continuari generaliter indulgetur. Unde pro celebratione Divi Francisci BorgięBorgiæ cum Octava, speciale Clemens X. qui eum Catalogo Sanctorum adscripsit, providit Indultum, de quo dictum Tomo Auctarij 3. Et quidem cùm de consuetudine in Rubrica agitur, de illa intelligenda venit, quæ est legitimè, juxta Ecclesiæ rituales formulas inchoata: sicut de Patronis cùm statuit Octavæ ritu celebrandis: de illis dispositio procedit, qui electione sunt legitima constituti. Nihilominùs dici potest id jure actum: nam cùm Divo Hierotheo Patroni solemnitas simpliciter loquendo debeatur; & propter præoccupatam prærogativæ hujusmodi possessionem illa careat: totum id ipsi conferendum, quod sine Patroni titulo potest convenire, & ita Octava multis communis, & minoribus quidem titulis. Id quod ab eadem sancta Segoviensi Ecclesia non ita observatum aliàs reperitur: cùm enim S. Fructum uti Patronum præfato die 15. Octobris celebrandum

Cur sanctis Divi Fructi fratribus Patronatiis denegatur.

assumat; sequenti die 16. Sanctos Valentinum & Engratiam, germanos S. Fructi, ut Duplex tantùm festum pro civitate proponit; cùm tamen Patronatum ob similes cum fratre titulos mereantur. Neque inconveniens sit ut multi Sancti per modum unius Patroni sint, ut notavit Gavantus citato Cap. 12. n. 3. ut SS. Cosmæ & Damiani; vel etiam sub diversis festis, ut ibidem. Quod non tantùm ad Titulum, sed ad Patronatum ex contextu referendum. Et quod ad Octavam attinet, ut non multiplicetur, una intra aliam ferè penitus inclusa, de qua sola Commemoratio, præter Octavum diem facienda, valde congruum rationi videtur; id enim pro Octavis intra Nativitatem Domini occurrentibus propter illius majorem solemnitatem peculiare. Quòd verò adeò titulo impar exhibeatur solemnitas, ratio, quæ convincat, non sublucet; licet pro negata Patronatus qualitate dici possit S. Fructum in id honoris solum assumptum, ob celebritatem nominis, & frequentia miracula.

89

*Videtur autem D. Hierotheo, prædi

An D. Hierotheus vt Patronus possit admitti.

ctis non obstantibus, Patronatus titulum, & quæ illum consequuntur, tribui potuisse. Siquidem Gregorij allegatum privilegium non videtur limitationem ad unicum Patronum direxisse verbis illis: Vel ejus Ecclesiæ seu Diœcesis sunt Patroni, immò oppositum videtur indicasse: id quod in Pampilonensi Ecclesia sic ad usum redactum invenitur, in qua S. Firminus, ut vidimus, die 6. Iulij uti Patronus colitur, & die 19. Novembris S. Saturninus. Et quod plus est, Ecclesia Toletana tres Patronos percolit, D. Ildefonsum die 23. Ianuarij, S. Eugenium die 15. Novembris, & S. Leocadiam, die 9. Decembris. Licet autem dici possit pro eo privilegium extare, sicut pro celebrando |

p. 28

Festo Exspectationis Virginis in Dominica 4. Adventus, quando in eam inciderit, de eo certè non constat, & celebritates illas ante Decreta recentiora constat viguisse, nec propter illa revocatas: quia in illis, sicut neque in Rubricis, de privilegijs nihil derogatum. Neque Dom. Marchio positioni præsenti contraibit, qui admisso S. Hierothei Festo, Pa

Marchionis Agropolitani sanior sensus.

troni futurum esse ut certum statuit propter Apostolatum dictum, de quo Dissertat. 1. Cap. 5. nu. 9. Posse autem admitti, verosimiliter in Præfatione ad Lectorem affirmat, testatus ea, quæ scribit, ad aliud esse tempus referenda, in quo D. Hierothei cultus non ita provexerat, & sua interesse judicavit pro ijs, quæ priùs dixerat, & acri fuerant stylo transfixa, defensionem adornare. Quia verò neque hoc modo de impressione in Regnis Castellæ potuit esse securus, in Aragoniam, promissa sibi securitate & commendatione, tetendit: sed quàm feliciter viderint alij: mihi enim sat fuerit pro D. Hierotheo & natali origine aliquantulùm studiosæ operæ contulisse.

90

*DIctum nu. 19. & seqq. contentionem

Angelici Bercmans in Virginis laude contentio.

esse in Virginis laudatione laudabilem, id quod nostro pro modulo comprobatum. Juvat autem prædictis pro ea laudabiliter contentiosis, Angelicum addidisse juvenem, Joannem Bercmannum Societatis nostræ, Stanislaum, aut Gonzagam alterum, de quo sic P. Balinghem in Kalendario Virginis sub ipsum,

P. Balinghem.

quo hæc scribo, diem, Augusti, inquam, 13. Quando tempore recreationis, de qua superiùs, incidebat in socium Deiparæ devotum, cum eo certabat uter plures & speciosiores titulos recenseret. B. M. V. Quo in genere alios superabat, tum multitudine, tum excellentia titulorum, & ubi alij subsistebant, ipse porrò pergebat, alios semper atque alios honoris suggerens titulos, potiusque eum defecisset hora, quàm materia. Sic ille: & quid eo pulchrius, aut aptius pro caussa præsenti? In laudibus cælestis sponsi celebre illud habemus elogium sponsæ labijs purissimis proclamatum: Labia ejus lilia distillantia myrrham primam. Cant. 5. v. 13. Ubi quidem ad laudes, qui

Cant. 5. v. 13.

bus fuerat ab illo nuper affecta, videtur intendisse respectum: fuerat enim varijs titulis de

Vers. 2.

corata, dum dixit: Aperi mihi soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. v. 2. Ideò ergo

Myrrha prima cur sponsi labia.

myrrham primāprimam distillasse proclamat. Primam, primam, quia quæcumque laus semper est prima, ita ut post quamlibet alia possit expectari, & post ipsam alia, quæ etiam prima, etsi millesima sit. Hunc ergo sponsi divini stylum Angelicus Bercmannus amplexus, in laudibus Virginis semper labia ejus myrrham primam ipsis gratissimam distillarunt.

91

*Num. 24. sic extat: Hic ergo Psalmus supremus illi labor fuit, (Davidi) sicut ille vatum Latinorum elegantißimus; de quo ipse:

Extremum hunc Arethusa mihi concede labo
rem.

Atqui constat Virgilio non fuisse extremum

Virgilius Eclogam te cur extremum laborem dicat.

in vitæ decursu laborem illum, quandoquidem post illum Georgicorum libros quatuor, & duodecim Æneidos lucubravit, ut ex initio hujus compertum & pueris: Ille ego qui quondam &c. Non ergo pro vitæ extremo accipiendum illud, sed juxta subjectam materiam; & verborum proprietatem, unde & dicere David potuit:

Extremum hunc, ô Christe mihi concede labo
rem.

Nam & cum Christo locutus ille, cum dixit post alia: Vnxit te Deus, Deus tuus oleo lætitiæ. Ab unctione enim Christus compellationem accepit. Potuit etiam cum alio dicere:

Iam mea Cygneas imitantur pectora voces.

Quia &

Iam mea Cygneas imitantur tempora plumas.

Ovidius Eleg. 8. Lib. 4. Tristium.

Inficit & nigras alba senecta comas.

Et senectæ quidem ille deplorabat incommoda, cùm tamen quinquagenarius tantùm, de quo utinam verè quod sequitur cecinisset:

Iamque decem lustris omni sine labe peractis,
Parte premor vitæ deteriore meæ.

Addere lustra quatuor vates noster potuit, post quæ licet frigeret, & cùm operiretur vestibus, non posset calefieri, delicijs tamen cælestibus

3. Reg. 1. v,. 1.

calescebat. Unde & dicere poterat sorte felicior:

Iamque quater denis lustris sine labe peractis,
Parte fruor vitæ nunc meliore meæ.

Licet enim addi posset, Excepto sermone Vriæ 3. Reg. 15. v. 5. quia tamen, quamvis aliquatenus adhæserit, non tamen inhæserit macula, stare præconium hujusmodi potuit, juxta id quod Siracides de illo Eccli. 47. v. 9. In omni

Eccli. 47. v. 9. & 10.

opere dedit confeßionem Sancto, & Excelso in verbo gloriæ. De omni corde suo laudavit Dominum, & dilexit Deum, qui fecit illum. Licet sequatur: Dominus purgavit peccata illius. v. 13. Pro quo & Cap. 49. v. 5. Assecutus ergo quod ille non potuit, qui, & dicebat:

Nunc erat, ut posito deberem fine laborum,
Vivere, me nullo sollicitante metu.

Pro quo & oraverat, cùm diceret Psal. 70. v. 9. Cùm defecerit virtus mea, ne derelinquas me. Quando scilicet opertus vestibus, non potero calefieri. Et quid ego ad hæc? Dicam, sed quod jam spectat ad num. seq.

92

*Num. 48. post PręceptionemPræceptionem illam tertiātertiam,

Auctoris circa ætatem Eucharisticus discursus.

cui Titulus: sic transigenda vita, ut dulces in senectute fructus colligantur, Davidis inquam exemplo, cui & alia adjecta, sic quæ dixeram, terminavi: Consenescat anima mea senectute istorum: quòd si malo meo, non futura talis, melius est mihi mori, quàm incidere in manus crudelis domina, molestißimæ inquam ætatis. Sed meliora Deus. Cùm defecerit virtus mea, ne derelinquas me. Psal. 70. v. 9. Adeptus ille, qui de senectu

Psal. 70. v. 9.

tis defectu loquebatur. Pro quo videndus P. Lorinus. Vtinam ea mihi cum eo sors, sic enim in præclaris dicam cecidisse. Psal. 15. v. 6. Ita cùm scriberem, vix octo vitæ lustra numerabam, & ultra votum Deus videtur peculiari providentiæ suæ beneficio hucusque processisse. |

p. 29

Sexdecim enim lustra cum dimidio ferè tranquillæ vitæ transegi, & cùm operior vestibus, quibus utebar & juvenis, sicut & lecti stragulis, calefio. Quid alia est opus addidisse? Nunc scribo, mihi ipsi post evolutionem librorum, & meditationem seriam, amanuensis individuus, talisque ut authographa ipsa possint typographiæ committenda transmitti, non veritus eorum crisim, qui nihil probandum existimant, nisi quod multis fœdum fuit ipsa in lucubratione lituris. Sed unusquisque suo abundet in sensu, cùm de meo in præsenti ea sit cura, ut sit ille in gratiarum actione continuus, præfervidus, inconcussus, erga benevolentissimum Dominum, qui me sortis Davidicæ, in præclaris, inquam, quod dixi participium exhibuit, nec me usque in senectam & senium, quod admirantur multi, dereliquit. Non inquam dereliquit, neque in præfatis, neque in alijs, pro quibus vatem præcipua reddebat cura solicitum, utpotè quæ ad salutis æternæ negotiorum negotium pertinebant.

93

*Sed & quod ad Psalmum nostrum at

In Davidis senectæ petitione speciale aliquid circa Psalmum 44. Psal. 70. v. 19. & 20. aliàs 18. Cardinalis Bellarminus.

tinet attentionis Propheticæ fuisse, ipsius potest verbis comprobari: sic enim ille citato Psal 70. v. 19. & 20. & usque in senectam & senium, Deus, ne derelinquas me. Donec annuntiem brachium tuum generationi omni, quæ ventura est. Circa quæ Cardinalis Bellarminus ita Prophetæ sensum exponit: & simul rogo, ut usque ad senectam non derelinquas me; sed mihi semper adsit auxilio suo: donec annuntiem, id est, donec perficiam librum Psalmorum, per quem annuntiem brachium tuum: Id est fortitudinem tuam omni posteritati. Quomodo autem David dicat se annuntiaturum potentiam Domini omni posteritati, sæpè diximus, quia prævidebat Psalmos à se compositos in toto orbe usque ad consummationem sæculi decantandos. Sic ille. Ubi in primis satis utile, &

Vtile circa orationem documentum.

observandum penitus documentum occurrit, senectam non amore tantùm longioris vitæ petendam, sed ob singulare aliquod Deo ex ipsius directione præstandum obsequium, quod scilicet ad ipsius possit gloriam conducere non leviter promovendam. Tunc enim exitus solent esse felices, quia suam agit Deus caussam, vitæ benignissimus propagator. Deinde cùm Psalmorum librum perficere David haberet in votis, & Psalmus noster ceteris excellentior sit, ut luculenter demonstratum, in illum profectò juxta divini Spiritus directionem ipsius rapiebatur intentio, in quo & divini brachij fortitudinem annuntiavit, ut compertum ibi: Propter veritatem, & mansuetudinem, & justi

Psal. 44. v. 6. & 7.

tiam: & deducet te mirabiliter dextera tua. Sagittæ tuæ acutæ, populi sub te cadent &c. v. 6. & 7. In quo & ego est cur benignitatis ejusdem gratiam supra meritum recognoscam, quandoquidem non solùm pro exornatione Psalmi competentem vitæ impertivit usuram, sed etiam usque ad senectam & senium (seu Canos, juxta Hebræa) dextera providente perduxit, ut & Recognitionem istam erga illum possem cum hac gratitudinis significatione perficere. Et ista quidem licet ad me tantummodò videantur spectare, commemorare libuit, ut qui votum illud meum legerint, noverint & illius, quem sum præfatus, effectum, & inde aliquid pro suis eliciant, measq́ue gratiarum actiones exiles & tepidas suis juvent, ut de lectorum pietate præstat feliciter ominari.

94

*PRiori in illo gravissima, & satis cele

Circa D. Hilarij sententiam documenta.

lebris D. Hilarij sententia legitur; Ideò enim neceßè ait venire scandala, quia ad Sacramentum reddenda nobis æternitatis, omnis in eo Passionis humilitas esset explenda. Non est autem citatus locus unde illa desumpta est, scilicet Commentar. in D. Matthæum Canone 18. post initium. Neque insolitum, ut sententiæ aliquæ non solùm Patrum, sed etiam Scripturæ sacræ memoriter apponantur, unde & citatio legalis omittatur: quod quidem à me vitari solitum, sicut & generaliter censeo faciendum, nisi res parvi momenti sit, & communiter nota, ac per modum Proverbij jactari consueta. Ex modo autem illo indulgendi memoriæ errores aliqui oriri solent, dum sententiæ aliquid aut demitur, aut aptatur. Et in præfata quidem sententia tale quidquam poterit adnotari: siquidem post verbum necesse, substantivum esse debuit apponi, sic enim Doctor sanctus: Ideò enim neceßè esse ait. Ubi quidem cacophoniæ non nihil fuerit qui forsitan deprehendat, immò & qui reprehendat superstitiosa præsumptio alicujus Grammatici, cùm potuisset consonantius dici: Ideò necessarium esse ait. Sed verò

Illius encomium.

audaciæ id non ferendæ fuerit, cùm de D. Hilario agitur, qui cum ipso Latinæ eloquentiæ parente potuit de primatu decertare. Et ut demus id dici consonantius potuisse, voluit ille magis Evangelij verbis hærere, quàm aliquam subire notam Oratoris non adeo delicati. Ne

Matth. 18. v. 7.

cesse est enim ut veniant scandala. Sic Matth. 18. v. 7. Dignissimè ergo, venustissimè & aptissimè locutus est, qui cum Evangelista, aut ejus Interprete, Ecclesiæ auctoritate recepto & commendato locutus. Circa quod hæc satis.

95

*Num. 66. circa locum Cant. 7. v. 5.

Ligatus in Eucharistia Christus, sed retenta majestate.

Sicut purpura regis vincta canalibus, & versionem aliam, Rex ligatus in transcursibus, de Eucharistia discursus efformatus; probatumq́ue in illa ligari Christum. Quia verò modus ille loquendi videtur innuere aliquid indecorum ipsi, utpotè ad indivisibilia etiam coarctato, ut ibidem dictum, ex magnis testibus, & à Deo specialiùs illustratis ostendendum nihil in eo admisceri, quod ligati deminuat majestatem, cùm eam sub ligamine ipso retineat, & competenti spatio teneatur. Pro eo itaque sic scribit Venerabilis Alfonsus Rodericus, raræ sanctitatis vir, divinarum illustrationum magnitudine celebris, & miraculis singularis, de cujus Canonizatione agitur, & Beatificatio quantociùs expectatur. Sic, inquam, scribit Lib. 2. Cap. 16. §. 1. qui adjectus Lib. 1. Vita, & est de illius spirituali doctrina, à P. Fran|

p. 30

cisco Colin viro quidem Apostolico post alias evulgatæ. Pongase delante de este Señor (ante

Venerabilis Alfonsus Rodericus illam mirè explicat.

communionem) adorele, y pidale, que pues es fuego de caridad y amor, le abrase todo en su divino amor, y alli tratarà con su Magestad, haziendo varios colloquios, actos de amor, y viva fè, diziendole: Dulcißimo Jesus de mis entrañas, y Dios mio, venid mi Señor à mi anima, y aposentaos en ella, y abrasadla toda en Vuestro amor, pues vos, mi Dios, sois todo mio, y yo todo vuestro. Considere al Alma à Christo nuestro Señor debajo de aquel velo blanco de accidentes, no como en estrechura, porque no ay estrechura para este Señor, sino que està alli debajo de aquel velo blanco (aunque yo no lo veo con los ojos) como si estuviesse en un gran Palacio, acompañado de innumerables Angeles, que alli le sirven y adoran. Hæc ille, ex quibus postrema Latinè sit satis expressisse. Consideret anima Christum D. N. sub velamento illo candido accidentium, non quasi constrictum, aut in arcto positum; huic enim Domino constrictio est nulla: quippe qui ibi adstat non secus ac si in magno esset Palatio, innumeris stipatus Angelis, qui ibidem ei ministrant, ipsumq́ue adorant.

96

*Castellanum veterem vetus Castellana

Venerabilis Virgo Marina id luculentiùs præstat.

sequatur, ex veteri inquam Castella coæva illi, sicut & alij, qui sanctitatis splendoribus nobilem illam Provinciam illustrarunt. Castellana scilicet Marina, audita superiùs, & dignissima, quæ sæpiùs audiatur. Illa ergo (ut habetur Tomo 1. de ipsius vita lib. 2. Cap. 26. §. 3.) sic loquitur: Luego vì que la Santißima Trinidad se yba llegando poco à poco acerca de la Hostia, hasta que toda se le juntò, y se le comunicò, y alli vì que la Persona del Hijo de Dios estaba unida con el Santißimo Cuerpo de IESV Christo nuestro Señor, y acompañandole como mas principalmente, y las dos Personas del Padre y del Espiritu santo estaban tambien alli con un modo muy particular y admirable, que no se yo explicar. Era grande la Magestad y grandeza, que alli tenia IESV Christo nuestro Señor. Los Angeles, que alli estaban con gran melodia cantaban el Hymno, Pange lingua gloriosi &c. Aunque no atendì yo tanto à la musica por estar embebida en el Mysterio. Hæc illa, ex quibus priora ad specialem modum spectant, quo tota divina Trinitas in Eucharistia assistit, juxta receptam Theologorum sententiam ex hoc loco firmandam, sicut ex alijs apud eamdem, postrema sic Latinæ, non verò Hispanæ linguæ conscius excipiat: Erat ingens Majestas, & celsitudo, quam ibi IESVS Christus Dominus noster habebat. Angeli qui adstabant magna cum melodia cantabant hymnum, Pange lingua gloriosi &c.

97

*§. 4. Sic: LLegò el tiempo de comulgar, y

Visio alia admirabilis.

en comulgando vì la Magestad de Christo nuestro Señor dentro de mi misma alma en aquella Hostia consagrada. No estaba alli estrechado, ni pequeño, sino grande, y en su forma gloriosa, y sin ocupar el lugar, que parece se requeria para su grande Magestad. Tempus Communicandi pervenit, & ut communicavi, vidi Majestatem Christi Domini nostri intra meam metipsam animam in illa Hostia consecrata. Non erat ibi arctatus, nec parvus, sed magnus, & in sua forma gloriosa, non tamen occupans locum, qui suæ ingenti Majestati requisitus videbatur. Hæc ibi. Stat ergo sine occupatione requisiti naturaliter loci, amplitudo competens sublimi ligatæ in transcursibus Majestati; & supra humanam intelligentiam gloriosa spatia, ut minimè constrictus, & ad parvitatem redactus censeatur. O res mirabilis! Ex uno minimo panis & vini accidentium spatio, firmare sibi potest divina potentia thronum, ferculum, palatium. O res iterùm, iterùmque mirabilis, ut manducet Dominum pauper, servus, & humilis.

98

*Quod ex Cap. 27. §. 3. sequitur sat mi

Mirabilios altera.

rabile: Otro año (inquit) en la Procesion general, que aquel dia se haze en Valladolid por la mañana, vì que dentro de la Custodia en la sagrada Hostia estaba Christo nuestro Señor, vestido con una vestidura blanca muy preciosa, toda bordada y guarnecida de riquißimo oro, y piedras preciosißimas. Iba en pie, las manos algo levantadas y apartadas una de otra, con grande gravedad, y Magestad; y con ver la Custodia pequeña, estaba y cabia alli todo su sacratißimo cuerpo enteramente, con ser de la estatura, que su Magestad tiene, y en que le veo ordinariamente de edad de treinta y tres años. Estaba redeadorodeado de Angeles con vestiduras muy blancas, los quales yban algo apartados con grandißimo respeto. Anno altero in Proceßione, quæ illo die Vallisoleti antemeridiano fit tempore, vidi in sacra Hostia suo inclusa circulo (vulgo Custodia) adstantem Christum D. N. candida indutum veste, pretiosa valde, Phrygio tota elaborata opere, & auro purißimo exornata. Ibat quasi pedibus nixus, erecto corpore, manibus aliquantulùm sublatis, & separatis magna cum gravitate & Majestate, & licet parvus esset Custodiæ circulus, integrum ejus sacratißimum Corpus capiebat, cùm ejus esset staturæ, quam ipsius habet Majestas, & in qua eum frequenter intueor, triginta trium annorum. Angelis ambiebatur, qui vestibus valde candidis incedebant aliquantulum distantes, maxima cum reverentia. Hæc Virgo illa non sapiens modò & prudens, sed sapientissima & prudentissima, cujus lampas ignis atatque flammarum, quibus mundum & inflammaret feliciter, & pariter illustraret. Circa divinissimum præsertim Sacramentum, de quo tot ac tanta mirabilia prospexit, quorum & pars magna fuit experimentis supra admirationem raris, ut nihil tale in Ecclesiæ annalibus inveniamus. Unde & pro veritate tanti mysterij fir

Quid emolumenti ex præfatis.

manda, satis robusta argumenta succurrunt. Et cùm adeò gloriosus & satellitio stipatus Angelico in eo Dominus majestatis assistat, inde repellendum scandalum, quod imminere infirmis in fide forsitan possit, dum vident aut audiunt Eucharistiam ab infidelibus manu irreverenti tractari. Ubicumque enim illa sit, sua est Christus in ipsa contentus Majestate, sicut divina Trinitas rebus in vilibus, immò & immundis, cùm ubique esse dogma sit certum, & ita ubique thronum gloriæ altissimum possidere. Omitto alia, & illud tantùm adverto, in citato n. 66. sententiam illam ex alia Doctoris sancti deductam extare: Ocyßima est festinatio à mortalitate ad mortalitatem. In qua aut exscriptor aut typographus festinavit, cum mortalitatem pro immortalitate reposuit, ut ex contextu compertum haberi debuisset.

99

*DIctum ibi Christum esse principa

Sententia P. Suarez ab Auctore firmata, receptissima.

lem offerentem, quod ex Concilio Tridentino, & Patribus ita loquentibus, adjectis gravissimis etiam Theologis, comprobatum. Et ita quidem dixisse non pœnitet, licet post scriptionem præfatam nonnulli prodierint Scriptores, quibus Patris Vasquez sententia placuit, videndi apud P. Hennao Tomo 1. de Sacrificio Missæ, Disput. 11. Sect. 1. nu. 2. & alijs. Nam & P. Suarez plures habuit Sectatores, cujus & est Communis sententia, ut in contrapositione sententiæ P. Vasquez affirmat P. Arriaga Tomo 7. Disput. 50. nu. 50. & P. Hennao citato n. 2. asserit eam amplexari communiter Theologos, qui post ipsum scripserunt, & ex anterioribus posse pro ea multos allegari. Et ante illos Cardinalis Lugo Tomo de Sacramen

Cardinalis Lugo.

tis, Disput, 19. n. 91. sic scribit: P. Suarez è contra cum communi docet &c. Qui & n. 90. defectum notitiæ in P. Vasquez detegit circa Si

Circa Simeonem Thessalonicensem.

meonem Thessalonicensem, ab ipso pro sua sententia citatum: cùm enim modernus Schismaticus fuerit, quem ut Ecclesiæ hostem acriter insectantur, qui controversias contra Orientalium errores ediderunt, nullum potest ex eo momenti alicujus præsidium pro sententia, de qua agitur, advocari. Unde neque Nos citato n. 85. ubi de illo inducta mentio, quidquam de illius auctoritate curavimus, ut illi aptari vulgare illud queat: Græcum est (Græcus ille) non legitur. Nihilominus P. Hennao supra n. 3. cir

P. Hennao.

ca illum ita scribit: Ceterùm noster Iacobus Pontanus, qui aliqua Simeonis opera latinitate donavit, Aubertus Miræus in Auctario de Scriptoribus Ecclesiasticis. c. 296. Antonius Possevinus in Bibliotheca selecta lib. 6 c. 10. non tam parvipendunt Simeonem, neque in ejus libro de divino templo &c. qui habetur in novioribus Bibliothecis Veterum Patrum, neque in verbis, quæ ex libro de Mysterijs Ecclesiæ transcribuntur à Turriano, apparent errores, quibus alij Græci noviores inficiuntur. Sic doctus Pater: quo non obstante Cardinalis de Lugo attestationi potiùs deferendum, qui controversiarum allegat auctores Simeonem ut Ecclesiæ hostem acriter insectantes. Non est tamen insolitum ut Scriptorum quorumdam edantur opera, & latina reddantur etiam aliqua, quorũquorum ob læsa fides, ob eruditionis fructũfructum, dum ab Ecclesia damnati & prohibiti non inveniuntur. Sic enim Auctor Operis Imperfecti

Cur auctores aliqui licet erronei permittantur.

in Matthæum, quod opus erroribus scatet, & ab aliquibus creditur esse Theodorus Mopsuestenus. Nicetæ Choniatæ Thesaurus Orthodoxus prostat Tomo 12. citatæ Bibliothecæ, in quo tamen errorem circa processionem Spiritus sancti acriter defendit, ut notavit Petrus Morellus in Epistola præliminari: est tamen aliàs doctissimus, & contra alias hæreses, præsertim Arrianorum validissimus præliator. Michaelis Glycæ errores in Dioptra & Disputationibus observat P. Gretserus, & est P. Pontanus interpres. Epistola, seu Tractatus de malis doctoribus habetur Tomo 11. S. Sixto Tertio adscriptus; sed ut ibidem notatur, id perperàm factum; cùm sit Auctor Pelagianus, elegans tamen, & multa continens solida & moralia documenta, cum multis Scripturæ locis catholicè, & sic veraciter illustratis. Unde & fuit, qui defensionem, ad Orthodoxum sensum revocatis sententijs, qualiscumque illius Auctoris adornavit, sed non vulgatam. Pro quo & proferri alij possent, sed id curioso est inquisitori relinquendum in magno illo mari Bibliothecæ præfatæ, & alijs, ex quibus præcedens positio circa Simeonem venit roboranda, cujus opus de Mysterijs, ex quo verba aliqua profert P. Turrianus, & illa, quibus P. Vasquez exultat, in Bibliotheca desiderantur, cùm tamen in illa extet Libellus de divino templo, ob errores inquam minùs quàm alij tolerandus. In Præfatione autem illud circa caussam præsentem tantúm habet: Nec tantummodò

Simeon Thessal.

tunc istud ipse fecit, sed per aptos & idoneos nihilominùs omni tempore faciendum conceßit: Hoc facite, in meam commemorationem. Sic ille. Ubi non excludi Christi cooperationem, ex verbis postremo loco adductis à P. Vasquez habetur perspicuum, in quibus & nostra sententia elucet, minimè eisdem aptanda ejusdem Patris explicatione, quod & citato est n. 85. à Nobis indicatum. Quæ quidem ita discussisse libuit, quia & scitu digna sunt, & ne, dum Theologica tractamus, quod ad eruditionem attinet, ut nonnulli Scholastici fastidientes ista, fastidire & ipsi videamur, nimis properi ad consequentias & formalitates.

100

*Neque in ijs, quos pro negotio præ

Sententia de actuali Christi oblatione ampliùs roborata.

senti perlegi quidquam reperi quod dogma de principali offerente Christo possit infirmare, in quo P. Hennao Problema placuit, sed P. Arriaga nobiscum statuit, paucis caussam istam expediens citato n 50. P. Palaus Tract. 22. Disp. unica, Puncto 4. n. 4. & alij. & Cardinalis quidem Lugo citata Disput. Sect. 7. cùm affirmet posse Christum habere actum voluntatis circa sacrificium, qui sit veri Sacerdotis, esseq́ue talem etiam pro morali concursu omnino necessarium: cùm tamen de quo agitur, non admittit, quia necessarium non judicat, cùm fuerit satis in ipsa sacrificij institutione ministris potestatem, ut suo nomine offerrent, tribuisse. Sed verò licet necessarium absolutè non sit, quod nec P. Suarez negat, cùm tamen sit valdè conveniens, & ad salvanda cum omni proprietate Consiliorum & Patrum effata: ad illud quidem non videtur attendisse, sicut P. Arriaga attendit, suprà nu. 52. ubi ait Concilium Tridentinum id videri definire Seßione 22. Cap. 2. cujus verba à Nobis sunt citato nu. 84. & data & expensa. Et hic quidem philosophandi modus receptissimus est in Theologia, qui & doctissimo Cardinali non semel in usu. Non repugnat, & apparet conveniens, magisque ad verborum proprietatem Scripturæ, Conciliorum, Patrum, & Theologorum accedit: ergo obvijs ulnis excipiendum.

p. 32

101

*Iuvat autem pro ejusdem firmamento

Mirabilis visio Venerabilis Marinæ pro eôdem.

veritatis id quod Venerabili Virgini Marinæ divinitus obtigit, sic ipsa narrante Parte 1. vitæ lib. 2. Cap. 27. §. 5. Vì (diziendo Missa para comulgar en su Oratorio un Padre de la Compañia) venir del cielo à Christo nuestro Señor con grande Magestad, el qual se incorporò con el Sacerdote, como suele estar el fuego con el hierro, que ha estado en la fragua, de tal manera, que mirando al Sacerdote, en èl veia à Christo nuestro Señor. De esta manera estuvo hasta que vino à darme la sagrada Comunion, con grande pasmo y encogimiento mio, por la novedad de esta vision, y comulguè con quietud, y muy gozosa de tener conmigo à nuestro Señor, y dixe: Esto si que es cierto y seguro, y son verdades de la Fè, en que no puede aver engaño. Respondiò nuestro Señor: Aunque esso es aßi; mas tambien lo que yo digo y bagohago, es verdad cierta, porque soy la misma verdad. Entonces vì à nuestro Senor dentro de mi con tanta grandeza de su Omnipotencia, que me causò grande temor y espanto, como si una hormiguilla estuviera à los pies de un Gigante, que pudiera atropellarla. Latinè agamus. Cùm Sacerdos quidam èex Societate Missam in Oratorio diceret pro Communione præstanda, Vidi (inquit) de cælo venientem Christum D. N. magna cum Majestate, qui se cum Sacerdote incorporavit, sicut solet ignis cum ferro, quod fuerat in fornace: in eo aspiciebam Christum D. N. & hoc stetit modo, donec venit daturus sacram Communionem, magno cum meo pavore & pudibunda retractione. Communicavi tranquillè, valde hilaris eo quòd mecum Dominum nostrum haberem, & dixi: Hoc. hoc est proculdubie certum & securum: sunt enim Fidei veritates. Respondit Dominus N. QuāvisQuamvis id ita est, sed etiam quod ego dico & facio, est veritas certa, quia veritas ipsa sum. Tunc vidi Dominum N. intra meipsam, tanta cum magnitudine suæ Omnipotentiæ, ut me ingenti timore & stupore affecerit; ad modum quo formicula apud pedes Gigantis esset potentis eam proterere. Sic Marina.

Christus quomodo Sacerdoti cuilibet incorporetur.

Sic Christus Sacerdoti sacrificanti non solùm assistit, sed ita erga eum se gerit, ut visio ostendit. Et in mirabili ista transformatione actus voluntatis in illo desiderari possit; quo velit cum sacrificante concurrere, quando & ipse ut sacrificans pervidetur? Neque enim incorporatio dicta ad speciale meritum Sacerdotis celebrantis referendum, id enim fuisset expressum; sed ordinarius modus videtur ostensus, ut etiam in pravis Sacerdotibus tale aliquid agnoscere debeamus.

102

*Et dolendum sanè tales esse aliquos,

Quomodo qui pravi diabolo deteriores.

qui Christus ipse quodammodò cùm sint, cum Iuda ipse sint diabolus, de quo sic dictum, cùm de hoc mysterio à Domino, ut testis Ioannes, ageretur, Et ex vobis unus diabolus est. Joan. 6. v. 71. Nusquàm enim Sacerdos diabo

Ioan. 6. v. 71.

lus audire ita potest, ac cùm mortali gravatus culpa sacrificat, quia & tunc manifestus inimicus, & quodammodo ipso deterior, cùm de illis dicat Apostolus Jacobus: & dæmones cre

Iacobi 2. v. 19.

dunt, & contremiscunt. Jacobi 2. v. 19. Cùm tamen ille nec tremat, nec contremiscat, contrectans Iudicem, & recipiens, & judicium sibi manducans & bibens. Et dæmones quidem quia credunt (qualiscumque illa fides sit) tremunt & contremiscunt. Ubi ergo pravorum Sacerdotum fides, quando neque ut dæmones tremere aut contremiscere comperiuntur? O quàm mortua illa, immò & sepulta, ac

Pro fidei præstantia mirabile documentum.

sub pedibus constituta! & pro excellentia fidei magnum exhibet in visione præfata Venerabilis Marina documentum, dum eam, quæ circa Eucharistiam versatur, visionibus judicat præferendam. Pro earum autem certitudine mirè facit subjuncta Christi doctrina, juxta quam esse potest cognitio major ea, quæ per fidem habetur, loquente ipso, & evidentiam locutionis & loquentis exhibente, ut sæpiùs præfatæ Virgini videtur accidisse. Id autem quod de magnitudine Omnipotentiæ, recepto Christo, sibi dicit ostensum, pro confirmatione eorum deserviunt, quæ dicta sunt §. præcedenti.

103

*NOn perfunctoria circa decretum

Procedendi stylus.

prædictum eo loco instituta disputatio, cui quidem addi possent multa, si cum modernis Scriptoribus esset agendum, qui post lucubrationes nostras, suas & doctas & profusas evulgarunt. Sed instituti nostri non est tractatus texere fusiores, sed nonnullis additis ampliùs firmare, aut illustrare jam dicta, & si quid correctione dignum accurrerit, reforma

Contra decretum independens à prævisione peccati objectio, ex P. Martino Perez, aliàs suffragante.

re. Decretum ergo Incarnationis peccati prævisionem absolutam antecessit, modo specialiter explicato, contra quem nihil vidi objectum, quod ejus verisimilitudinem infirmarit. Potest tamen ex P. Martino Perez contrarium aliquid excitari, qui Disput. 14. de Incarnatione, satis quidem solidè & subtiliter probat decretum prædictum prævisionem peccati præcessisse, & Disput. 15. venturum Christum, etiam Adamo non peccante. Inquirens autem Sect. 6. Disput. 14. nu. 9. an in primo decreto prædestinationis Christi propter ejus excellentiam fuerit prædestinatus indifferens ad conditionem impassibilitatis vel passibilitatis, circa quod Recentiorum quorumdam affirmantem sententiam nu. seq. suis cum argumentis adducit, & nu. 11. pro contraria rationes, in proximo sic resolvit: Mihi videtur dicendum ex vi præsentis decreti primi non fuisse Christum prædestinatum in carne passibili voluntate absoluta & efficaci, benè tamen conditionata, & dependenter à carentia peccati. Quod probat ratione pro negante sententia præmissa, quia scilicet nōnon potest velle rem existere in eo statu, in quo repugnat ei existere: at repugnat Christum existere nisi passibilem vel impassibilem in particulari. Præterquàm quòd Deus cùm distinctissimè omnia cognoscat, non incipit velle confusè ab universalibus, etiam secundùm modum nostrum concipiendi, quia talis decernendi modus imperfectionem involvit, cui vera de ipso cognitio non se potest conformare. |

p. 33

Ex quo videtur fieri, decretum, quod nos statuimus, non esse admittendum, quo videlicet Deus Incarnationem voluit non determinata pro illo signo divina incarnanda Persona, quia sic existere non potuit, & aliàs decernendi modus, utpotè confusus, ei videtur repugnare.

104

*Sed quidem contra sic arguentem

Dissolvitur cum retortione.

ex eo, quod admittit circa decretum impassibilitatis, potest evidenter instari. Nam ex vi decreti hujusmodi nequit res decreta existere, & ita neque ut existens prævideri, quia ejus existentia pendet à non prævisa conditione sub statu absoluto. Unde non fit satis si dicatur posita conditione decretum illud transire in absolutum; quia ex eo non tollitur quod de absoluta rei decretæ existentia dicebamus. Sicut autem sufficiens judicatur, ut posita conditione decretum tale suum habeat effectum, ita & dici in decreto potest à nobis explicato, accedente enim decreto circa Personam, suus illi effectus respondebit. Id autem quod de confuso procedendi modo objicitur, ex eodem fundamento pariter refellendum, quia etiam modus decernendi sub conditione similem præ se fert confusionem, cùm Deus distinctissimè cognoscat omnia, & possit conditionem apponere. Quòd si dicatur id in conditione peccati

Vide P. Vegam Parte 1. n. 154.

repugnare, id non obstat: nam posita voluntate permissionis peccati in statu conditionali prævisi, jam absoluta stat illius prævisio: & potest permissio simul cum remedio futuræ redemptionis decerni, licet ante illam non possit; ad eum modum, quo Deus peccata in

Notanda doctrina circa peccati permissionem.

PrędestinatisPrædestinatis permittit, sed cum voluntate conferendi auxilium pro illorum deletione, ut dixi alibi. Vel certè expectare potuit positionem conditionis, cùm nihil pro antepositione decreti videatur urgere. Omnes ergo difficultatem in hoc modo decernendi tenentur devorare; sed & opportunè valebunt digerere, si dicatur id non procedere ex defectu cognitionis, sicut in humanis, sed ex omnimoda libertate statuente dependentiam inter objecta, aut independentiam, ex qua in decretis divinis sua coordinatio per formalem aut virtualem eorum distinctionem, in quo imperfectio est nulla, immò potiùs perfectio omnimodæ potentiæ & libertatis.

105

*Ubi & videtur dici posse decretum,

Dubium circa conditionale decretum, speciale.

quod Nos statuimus cum indeterminatione divinæ Personæ, conditionatum esse posse, si Deus ita decernat: Volo Incarnationem unius ex tribus Personis. Quòd si Adamus peccaverit, Filium incarnari. In quo quidem absolutè loquendo non apparet repugnantia ulla, sicut neque in decreto illo de conditione passibilitatis, aut impassibilitatis: potuit siquidem Deus, pro casu impassibilitatis statuere, ut Spiritus sanctus carnem assumeret, quia futurus erat status sanctitatis; licet verosimilius appareat incarnandum Filium: sic enim videtur communis sensus Theologorum habere, dum quærunt utrum Adamo non peccante Verbum carnem fuisset assumpturum. Sed certè dubium negotium est, ut non debeamus Deum in ea deliberatione ad id, quod reipsa fecit, moraliter inclinatum necessitate aliqua reputare. Nihilominùs modus ille decernendi in eo providentiæ modo, qui Deo placuit, placere nequit: quia eo posito Christus non habet rationem caussæ, aut quasi caussæ motivæ redemptionis ob prævisum peccatum Adami, quod occasio extitit incarnandi Filij, unde & debuit prævideri ut stet illud D. Augustini Sermone 8. de verbis Apostoli, Si homo non periisset, Fi

D. Augustinus.

lius hominis non venisset. Sic ille juxta oraculum Christi locutus, LucęLucæ 19. v. 10. Venit enim filius hominis quærere, & salvum facere, quod perierat.

Lucæ 19. v. 10.

Inde enim illatio S. Doctoris, quem aliàs pro mysterio Incarnationis etiam non peccante Adamo stare vidimus nu. 124.

106

*Num. 138. ad probandum mysterium

Ex P. Perez firmata doctrina de meliori mundi conditione Adamo non peccante.

dictum sine dependentia à peccato, ex eo argumentati sumus, quòd aliàs conditio mundi melior occasione peccati fuisset, unde non deberet illius post peccatum status deplorari. Quibus consonat quod habet P. Perez citatâ Disput. 15. Sect. 1. improbans illorum sententiam, qui asserunt venturum quidem Christum, si Adamus non esset prævisus peccans: si autem secùs prævisus, non venturum ex vi præsentis decreti; quia existimant optimum modum se communicandi in Deo, quem ille absolutè statuit, cum peccato habere connexionem, illo sub conditione præviso, sic enim illius attributa amplius elucerent, sicut etiam non præviso peccato, in eo enim statu convenientissimè ad illius conditionem divina attributa resplenderent. Post multa autem argumenta sic concludit n. 7. Vltimò, liberè dicitur, & sine fundamento optimum modum Dei se communicandi per Incarnationem esse permittendo peccatum: Sicut enim Christus Beatam Virginem perfectiùs redemit præveniendo ne laberetur, quàm si lapsam excitasset: cur etiam similiter non dicemus perfectiorem Incarnationis modum futurum ad nos dignitate sua illustrandos, & simul præveniendos ne laberemur, quàm ad lapsos reparandos. Sic ille. Ex quo manifestè habetur statum illum felicissimum nostro futurum meliorem, & ita meritò à sanctis Patribus humani generis casum deploratum: licet felix dicatur culpa, quæ talem ac tantum meruit habere Redemptorem: non equidem ex eo quòd felicitatem adduxerit, qua erat mundus cariturus, cùm sit redemptio præservativa felicior, sed quia redemptionem habere, genus felicitatis est; & quo nobilior Redemptor, eo & felicior illa. Heu tristis & lacry

D. Bernardus.

mosa mutatio, ut homo Paradisi accola, terræ Dominus, & cætera apud D. Bernardum Sermone 35. in Cantica satis pulchra, & succo redundantia divino, ut hinc, ut vulgò dicitur, cum melle in labijs discedamus.

107

*P. Franciscus Bonæ-Spei Tomo 2.

P. BonæSpei ut faveat doctrina de Redemptore in actu primo.

Tract. 3. qui est de Incarnatione Disput. 2. affirmat & eruditè probat Christum fuisse decretum omnium creaturarum sinem, antequàm aliquid in particulari decerneretur, & motivum adæquatum fuisse. 1. ut esset mundi exordium. 2. caput totius mundi creati. 3. caussa meritoria omnium, quæ in mundo creantur. 4. auctor salutis omnium qui salvantur. Quod quidem cùm stare sine dependentia à peccato possit, |

p. 34

etiam si Adamus non peccasset, Incarnationis mysterium constitisset. Cum prædictis autem stare ait ut Christus decretus fuerit Redemptor ante omnem creaturam absolutè futuram, in actu 1. ut scilicet si ij, qui crearentur, remedio indigerẽtindigerent in peccatũpeccatum prolapsi, illud ex anticipatæ providentiæ beneficio redempti per illũillum obtinerent. Et per hoc censet fieri satis auctoritatibus Scripturæ & Sanctorum Patrum, dum clamant Christum redemptionis tantùm caussa venisse, siquidem ut Redemptor in actu primo venit. Ubi & addi potest, aliàs non venturus. Si enim talis in actu primo esse non posset, neque pro alijs titulis idoneus esse videretur. In quo quidem quod ad excellentiam Redemptoris per virtutem ad id muneris plenissimam attinet, etiam admitti juxta nostram sententiam potest: Christus enim, quacumque incarnata persona, excellentiam præfatam haberet, etiamsi Deus decerneret nullum peccatum permittere: sicut modò habet Christus superexcellentiam meriti in actu primo pro innumeris alijs, ad quæ se reipsa non extendit. Quod autem auctoritates dictæ congruam

Quid minus consonum.

habeant explicationem, non ita explicatio ipsa confirmat, ut videri potest n. 41. & 42. violentiam enim aliquam præ se ferre videtur.

108

*Circa Hymnum autem illum, Pecca

Circa hymnum Virginis communiter adductum quid ille.

tores non adhorres, Sine quibus numquàm fores Tanto digna Filio, post adhibitam expositionem de actu primo simul auctoritatibus alijs aptanda sic concludit: Nihil tamen obstat ne Hymnus intelligatur de peccatoribus de facto, & tanto Filio quantitate Redemptoris totius generis humani in actu 2. Sic ille, ita intelligendus ut quantitas Redemptoris ad verbum Tanto referatur. Cùm enim magnitudinem denotet, etiam innuere videtur quantitatẽquantitatem, non molis, sed virtutis sensus ergo erit: Numquàm fores tanto digna Redemptore Filio, qui se in Redemptione & modo ejus, magnum ostendit, illa ad totum genus humanum propagata. Ex redemptione siquidem quoddam exurgit magnitudinis argumentum, immò & augmentum saltem extensivum. Pro quo expenden

Ex redemptione titulus Magni in Christo.

dum venit quod ab Angelo dictum Virgini Lucæ 1. v. 31. Et vocabis nomen ejus Jesum. Ubi quidem titulus Redemptoris expressus, sicut Divo Josepho dictum à cælesti Nuntio,

Lucæ 1. v. 31. & 32. Matth. 1. v. 21.

Matth. 1. v. 21. & vocabis nomen ejus Jesum: ipse enim salvum faciet populum suum à peccatis eorum. Et ita cùm dixerit, statim nullo interposito verbo subdit Gabriel: Hic erit magnus, v. 32. Ut apertè indicaret ex opere redemptiotionis, omnium in eo maximo, evasurum talem, ut Magni cognomentum supra omnes, qui eo præcesserunt inclyti, aut futuri unquàm, sit feliciter habiturus. Habet lector pro hujus positionis exornatione elegantem discursum apud P. Hieronymum de Guevara Tomo 1. in Mat

P. Guevara cum encomio.

thæum Cap. 1. Vers. 11. Observat. 6. §. 28. Ubi ascendenti Christo attolli portas cæli & elevari, satellites Angelici semel iterùmque proclamant, juxta Davidicum illud Psal. 23. v. 7. Attollite portas Principes vestras, & elevamini por

Psal. 23. v. 7. & 8.

tæ æternales, & introibit Rex gloriæ. Ille inquam, de quo mox ijdem: Dominus fortis & potens, Dominus potens in prælio, v. 8. Ubi sanè mirum fuit, quod cælorum aditus angustus & coarctatus ut Christum capiat de terra revertentem ad patriam ministris cælitibus videatur; cùm nihil tale pro descendente dictum audiamus. Sed attendatur illud: Dominus potens in prælio. In opere inquam redemptionis, de quo & Psalmus noster: Accingere gladio tuo super femur tuum, potentißime &c. Hinc ergo major, ut gravissimus, elegantissimus, & eruditissimus Scriptor exequitur, cujus hîc mentio est sanè gratissima, ob præclaras dotes, patriæ consortium, qui & circa Epithalamium, cujus revisor extitit, liberale judicium prodidit, & quia in disjuncta charta, inter manus evolventium perijt,

P. Didacus Cigoney.

sicut & aliud doctissimi P. Didaci Cigoney in Regijs Matritensibus studijs sacræ Scripturæ Professoris, & Imperialis Collegij Rectoris. Pro quo nescio an gaudendum sit mihi magis quàm dolendum: quandoquidem tantorum virorum laudatorięlaudatoriæ censuræ pudorem mihi non non modicum intulissent. Sit meæ tenuitati satis unus, qui & pro millibus computandus P. Joan. Antonius Velasquez, de quo aliàs, cujus

P. I. Anton. Velasquez.

cẽsuracensura felicior, quia in volumine ipso cōscriptaconscripta, & elegantiam illam ac sapientiam sapit, quibus, præter probitatem eximiam, inter Societatis nostræ, & ideò etiam Ecclesiæ luminaria numerandus. Et hæc quidem occasione Hymni illius, de quo non est cur multùm curare debeamus: non enim sine caussa ab Ecclesiæ est usu relegatus, quod & Patri Bonæ-Spei, cùm pro ejus sententia faciat, non poterit displicere, sicut neque alia, quibus illius est expositio declarata, & verò etiam illustrata: nam & qui qualemcumque lucem affert, dici potest illustrare; neque enim à me majora sperari possint, nisi quatenus ex superioribus lucis fontibus possunt diligentiæ alicujus interventu ad non contemnendos effectus adhiberi.

109

*P. Leo Carmelita Parte 2. Theologiæ

Leonis Carmelitæ sententia pro incarnando Verbo etiam non peccante Adamo.

Christianæ Tract. 1. Titulo 5. num. 14. & seqq. pro Incarnatione ante prævisionem peccati præfinita decernit, uno tantùm P. Suareño citato, idq́ue breviter & eleganter suo more prosequitur, & quæcumque allegantur in contrarium, facillimum asserit explicare de intentione Dei secundaria &c. vel de ratione grande illud beneficium populariùs explicandi, ex eo quòd propter nos Homines, & propter no

Vt populo prædicandum mysterium.

stram salutem descendit de cælis, carnem morti obnoxiam sumpserit &c. Pro quo deservire id potest quod communiter docent Theologi, Christum scilicet, aut non venturum absolutè juxta Thomistarum sententiam, aut certè impassibilem juxta Scotum & asseclas, si Adami non fuisset prævisum peccatum ex peculiari transgressione commissum, etiam si actu alia peccata fuissent, quia illud generalis humani generis infectio, strages, & destructio fuit, unde & generale motivũmotivum tanto operi proportionatum, in quo ad infectionem naturæ ex eo principalis respectus habitus, quòd originale non sit propria ut in singulis reperta personis voluntate contractum, sed aliena, vel si aliquomodo propria, dicto quidem modo, per inclusionem in primi parentis voluntate, tali Dei decreto ut illi non potuerit repugnari. Et ni|

p. 35

hilominùs populo absolutè prædicandum est quod in Symbolo proclamatur: Qui propter nos Homines &c. Ad id enim sufficit qualecumque motivum, & ad movendos animos non est opus ad subtiles rationes convolare. Quo etiam modo assumi verba Hymni possunt, de quo nuper, licet etiamsi is, qui orat, non sit in statu peccati mortalis, pro venialibus etiam non fuisset incarnatum Verbum, nec revera est, nisi valde per accidens, cùm pro illis à puro homine posset Deo condigna offerri satisfactio.

110

*P. Martinus de Esparza Tomo 2. Lib.

P. Martinus de Esparza ut etiam faveat.

9. Quæst. 18. cùm problematicè quæstionem discussisset, in fine tamen propensionem in sententiam affirmantem ita proponit, ut dissimulare illam se non posse fateatur. Quod quidem in ipso problematico discursu videre est, multò enim urgentiora pro illa firmamenta proponit: & in fine denique alia. Quia verò ex Patribus majus videtur extare momentum, doctè observat D. Thomam, D. Bonaventuram, Alexandrum de Ales, Albertum Magnum, & Scotum, in Patribus, præsertim Augustino, intimè versatos, & eorum ubique reverentissimos, propositis ijs testimonijs, in quibus versamur, priores quidem duos probabilem, reliquos verò probabiliorem etiam, & absolutè veram dixisse nihilominùs sententiam affirmantem. Quod profectò ausi non fuissent dicere, nisi vidiffent magno cum fundamento eum sensum ijs Patribus accommodari, qui accommodatus modò est. Sic philosophatus doctus Pater §. Ad 3. Propositiones, quibus nihil habuit, quod posset objectare. Ubi & videnda pro explicandis universalibus locutionibus ibi

Quædam illius doctrina difficilis.

dem satis opportuna doctrina. Iuxta aliam verò, quam statuit Quæst. 15. & 16. ad quam se refert, cùm ita roget §. ult. Quæst. 17. citatæ: An Incarnatio Verbi, si futura fuisset secluso peccato, dicenda sit futura ex vi præsentis decreti, an verò ex vi alterius tunc extituri: Respondet clarè constare ex dictis futurum fuisse arguitivè quidem, seu indicativè, ex vi præsentis decreti, formaliter verò & caussativè non nisi ex vi alterius Decreti. In quo quidem id dicitur, quod est sanè & subtile & profundum, sed parùm expeditũexpeditum ut capi commodè queat, aut si capiatur, admitti. Pro resolutiotione quæstionis sic ille D. Thomam loquen

D. Thomas.

tem inducit Lect. 4. in 1. ad Timoth. 1. Hæc quæstio non est magnæ auctoritatis. Quia Deus ordinavit facienda secundùm quod reipsa facienda sunt: & nescimus quid ordinasset, si non præscivisset peccatum. Tunc sic. Ex vi præsentis decreti Incarnatio non est à Deo pro statu alio ordinata, ut dicitur: ergo nesciamus necessè est quod esset pro illo facturus. Si autem arguitivè & indicativè sciri potest, id jam nescire non est. Deinde si futurum est aliud decretum, unde pro illo sumendum argumentum, aut indicatio? Si connexio est nulla, evidens est neque argumentum, neque indicationem stare posse. Si autem est illa: ergo non tantùm ex vi alterius decreti, sed etiam præsentis res disponenda, sicut in actibus intentionis & electionis contingit: ideò enim res dicitur fieri propter finem, quem intentio respicit, unde non rectè arguitivè tantùm & indicativè unum decretum aliud infert, quo loquendi modo nullum esse modum influxus, aut quasi influxus indicatur. Quibus non fit satis ex eo quòd in uno Dei actu alius, qui ad alium rerum statum spectet, cognoscatur. Id enim propter connexionem eorum stat, & illa in præsenti non agnoscitur, vel si revera est, incompetenter explicatur. Et de hoc satis, cùm non adeò nostro sit competens instituto, vel certè non necessarium.

111

*P. Petrus Hurtadus Disputat. 13. de

P. Petrus Hurtadus apertus propugnator.

Incarnatione Sect. 13. subsectione 4. robustè probat venturum Christum Adamo non peccante, addens nullam fuisse caussam Incarnationis independentem à nostra salute, quia licet peccatum absolutè futurum non fuerit prævisum, imminebat tamen; & ideò illi est remedium anticipatè provisum, ut posset redemptione deleri: juxta dicta superiùs ex P. Bonæ-Spei. Contra illum tamen insurgit P. Aldrete Tomo 1. de Incarnat. Disput. 17. Sect. 4. & cùm plura

Patris Aldrete impugnatio depulsa,.

contra eum se dicturum asserat, ad auctoritates Patrum, & ad non existentiam moralis necessitatis in Adamo ad peccandum revocantur. Ex quibus primum jam vidimus quàm sit infirmum, secundum autem libenter admittendum, quia ut peccatum dicatur imminere, non est necessarium quod moralis necessitas intercedat, sed possibilitas sufficit in natura fragili. Constat namque Adamum tentationi succubuisse non admodùm urgenti: peccatum ergo tentatione posita, quam Deus nolebat avertere, dubio procul imminebat. Remedium ergo providentissimè potuit dicta ratione disponi. Pro quo est egregia D. Cyrilli Alexandrini

D. Cyrillus Alexand.

auctoritas Lib. 5. Thesauri Cap. 8. ubi sic ait: Creator noster Christum nostræ salutis fundamentum etiam ante initium mundi fundavit, ut si prævaricatione caderemus, in ipso renovaremur. Sic ille. Dixi autem id, quod ex Patribus adducitur, esse infirmum, quatenus ex eo contenditur non futurum Incarnationis mysterium; cùm tamen testimonia hujusmodi, sicut & Scripturæ apud eumdem Sect. 1. & seqq. de

P. Suarez ut videatur obstare.

Verbi Incarnatione procedant, juxta dicta in loco, in quo versamur. Licet P. Suarez Tomo 3. in 3. p. Disputat. 5. Sect. 2. Dicto 2. eam decernendi rationem improbet, contra eorum sententiam, qui asserunt Deum in primo signo voluisse quidem unionem hypostaticam, non tamen determinasse personam, aut naturam, cùm in Angelica etiam posset efficax voluntas illa salvari. Ex generali enim impugnatione ob confusum decernendi modum, nostra etiam sententia pariter impugnata. Licet in eo, quòd unio ad humanam naturam fuerit primò decreta, nihil habeat quod nobis possit objicere; amplectimur enim rationes convenientiæ, de quibus ille. Urget autem pro persona, quia ut Filius humanam naturam assumeret peculiares à Doctoribus afferuntur rationes, ex quibus aliquæ sunt independentes à peccato. At

Fit satis obiectionibus.

qui ex opposita possumus arguere ratione, & argumentum retorquere: Nam multæ congruentiæ afferuntur, quæ respectum continent |

p. 36

ad peccatum, ut videri potest apud D. Thomam 3. p. q. 3. art. 8. & apud eumdem Doctorem Eximium Disput. 12. Sect. 1. Fuit ergo ex occasione peccati divina Filij electa persona.

112

*Quod autem ad confusum modum

Modus decernendi cùm indeterminatione ut queat Deo convenire.

attinet, negandum in Deo, in quo confusio nulla, quia omnia perfectissimè comprehendit; confusio enim ignorantiam importat; de quo dictum nu. 104. & quidem juxta ejusdem magni Magistri doctrinam talis modus videtur admittendus, qui citata Disput. Sect. 5. statuit primum decretum Incarnationis, ante prævisionem peccati, terminari ad illam perfectiori modo exequendam, secundùm diversitatem statuum humanæ naturæ, nullam determinando communicationis peculiarem rationem. Unde ratione prævisi peccati decreta Incarnatio ex primaria intentione non fuit, nisi quatenus juxta modum sentiendi ipsius Patris, de quo dictum n. 106. occasionem prævisio conditionis præstitit, ad quam decretum non fuit alligatum, aliàs si non peccasset Adamus, minimè staret Incarnatio, quod ab eodem, & meritò quidem, negatur. Ex quo P. Aldrete benè argumentatur suprà Sect. 2. sed aliò tendens, videantur dicta Tomo 1. Problematum n. 1165. & seqq. ubi ostensum stare in Deo posse actum intentionis ab electione præcisum, ubi & cum P. Suario actum, & nonnullis alijs. Ut non sit opus circa hæc ampliùs immorari, sed ad alia gradum adornare.

113

*GRavitas peccati hujusmodi priori

D. Petri negatio quomodo & lethalis & venialis dicta.

bus locis explanata, sed in posteriori posse affirmari veniale fuisse probatum, ex ingenti turbatione. Quod equidem non videtur commodè posse componi. Si enim veniale dici valet, vis ponderationis evanuit: inde enim Christi Passionis expensa, quòd grande Petri peccatum, ejus fuerit efficacia magna cum facilitate deletum. Si autem veniale fuit, etiam minori potuit aboleri remedio, nec tot opus fuit lacrymis deplorari, ut Davidis & Magdalenæ, in quibus illæ fuere perpetuæ, quia & lethalis gravitas manifesta. Ad quod quidem dici potest, cùm Doctores sancti diversimodè circa negationis fuerint locuti qualitatem, ponderationem juxta illorum mentem procedere, qui peccati proferunt, imò & exaggerant granditatem, ex quibus D. Bernardus, in quo illud, Peccatum grande, & fortaßis, quo gran

D. Bernardus.

dius nullum est. Sermone 1. de SS. Apost. Petro & Paulo. Quod quidem ad morale documentum satis, & majori cum fundamento, quàm alia quæ apud Scriptores nonnullos occurrunt. Quem enim non moveat ratiocinatio ista? Sancti Patres N. N. affirmant D. Petri peccatum grande cum excessu ingenti fuisse: & tamen facilè est veniam consecutus, Christi in Passione respectu: Magna ergo virtus in illa pro peccatorum venia consequenda, & quidem facilè, sic eorumdem Patrum sensu suffragante. Cùm aliàs ille sit fidelium communis sensus ad profundiores considerationes ineptus, juxta dicta n. 109. de modo prædicandi motivum Incarnationis.

114

*Stante etiam sententia de venialitate

Virtus Passionis ut appareat etiam in veniali culpa.

peccati, potest ex eo virtus Christi Passionis, & ejus de peccato victoria commendari, ex eo quòd ad lethalem non pervenerit gravitatem. In ipso Passionis ingressu, Ait Dominus: Simon, Simon, ecce Satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum: ego autem rogavi pro te, ut non deficiat

Lucæ 22. v. 31.

fides tua &c. Lucæ 22. v. 31. Circa quod sic D. Leo Sermone 2. de Natali SS. Apost. Petri & Pauli: Omnes cupiebat exagitare, omnes cu

D. Leo.

piebat elidere &c. Perdere inquam, impetu tentationis elisos, & ita in lethalia peccata ruituros. Passionis ergo virtute factum est ut ni

Pro Petro ut oraverit Christus.

hil tale furor Satanicus obtineret. Sic enim rogaverat Dominus, rogaturus & statim in monte Oliveti, cùm Petrum & Socios ejus ad orandum, ut non in tentationem inciderent, excitavit. Ibi ergo inter sanguineas lacrymas illi erant Orationis materia præcipua, & maximè Petrus, pro quo hucusque in cælo orat, ut non deficiat fides ejus in Ecclesia, cujus est secundarium constitutum fundamentum, ut doctè, graviter, & profundè expendit P. Maldonatus in eum locum; qui & tentationem non solùm pro amolienda fide, sed etiam pro virtutibus alijs dissipandis asserit institisse. Sed virtute Passionis victoria est felicissima reportata, ut lavari tantùm pedes pro admissis venialibus sordibus indigerent, pretioso sanguine quasi Agni

1. Pet. 1. v. 19.

immaculati, ut ipse loquitur agonis ipsius Pastor. Nec verosimile apparet lavatum dudum, & mundum à veritate ipsa prædicatum, paulò post lethalibus sordibus deturpatum.

115

*Neque quod de lacrymarum perenni

Veniales culpas ut soliti Sancti deplorare.

tate dicebatur, alicujus momenti esse debet scientibus Sanctorum indolem, qui leves culpas perennibus sunt soliti lacrymis, immò & corporis cruciatibus expiare. D. Hieronymus in Epitaphio S. Paulæ ita scribit: In qua fontes

S. Paula Romana.

crederes lacrymarum: ita levia peccata plangebat, ut illam gravißimorum criminum crederet ream. Sic ille. Erant & tales D. Teresiæ fontes, cùm

S. Teresia.

tamen lethale nihil unquàm commisisset, optimo teste ipsius Confessario Illustrissimo Yepes in ejus vita. Beneficijs suis à Deo modum petebat imponi, nectam celeri oblivione culparum suarum memoriam aboleri, ut in sacris habemus Officijs. Diva Maria Magdalena de Pazzis nondum septennis præventa est à Deo in benedictionibus dulcedinis, cui jam inde inspirabat Numen cordis munditiem incredibilem, ut scribit Leo Carmelita in ejus vita Tomo 3. Studij sapientiæ Parte 2. Cap. 1. pag. 121. Eam tamen levia sua peccata deplorantem juvat, magno licet cum pudore, conscij multò majorum, audiamus, sic enim illa Cap. 7. n. 10. Quot à me,

S. M. Magdalena de Pazzis.

mi Deus, alia admissa flagitia innumera cogitando, loquendo, operando! Heu me, Domine mi: quidquid in me est, abnorme est. Vah me miseram, quæ nihil molior nisi impurißimum. Hæc ita se habere |

p. 37

fateor, IESV clementißime, quæso tamen avertas, quod piaculum foret inexpiabile, desperare de tua misericordia. Scio equidem indignam me cui cum agas indulgenter. Sed effusus pro me sanguis tuus hanc miserrimæ peccatrici veniam efflagitat. Sic purissima Magdalena, ac si aliam peccatis insignem in se repræsentare quasi æmula studuisset. Omitto alios & alia, pro quibus videri potest P. Iulius Nigronus in Tractatibus asceticis Tract. 10. præsertim n. 11.

116

*Et de Divo Petro loquendo, est pro

Ratio pro continuatione lacrymarum in D. Petro ex ignorantia venialitatis.

illius continuatis lacrymis ratio alia, quòd scilicet tenuitatem sui lapsus ignoravit. Cùm enim ex conditione sua sit ille gravissimus, talem reputare potuit, quia sicut turbatio excusationem pręstititpræstitit, ita & illa impedimento fuit, ne posset ejus quantitas exactè deprehendi, id quod sæpissimè accidit, ut discerni plenè nequeat, an peccatum fuerit lethale, an verò veniale. Et quidem celebris illa doctrina Magni Gregorij est Lib. 10. registri indict. 7. Epist. 32.

D. Gregorij notanda doctrina.

interrog. 7. frequentissimis experimentis comprobata, dum sic locutus: Bonarum mentium est, etiam ibi aliquomodo culpas suas agnoscere, ubi culpa non est: quia sæpè sine culpa agitur, quod venit ex culpa. Sic Doctor Sanctus: pro quo in vita D. M. Magdalenæ Virginis Cap. 3. n. 10. sic Auctor: Sed enim quia Virgines Christi sponsas tenet ea in materia scrupulus non levis, solo tot

Illius in S. Magdalena de Pazzis experientia.

dedecorum cogitatu expirasset haud dubiè, nisi adfuisset Regina Virginum, Sanctißima Deipara, Velum illa Magdalenæ capiti imponens nive candidius: Sis, inquit, secura, integritatem non plus læsam ab illis indecoris, quàm vestes trium puerorum in fornace Babylonica, aut solis radios, dum hærent cœno & limo. Hæc ibi. Erat autem jam tunc Petri mens ex bonis mentibus una, unde & timere potuit, immò & sibi persuadere peccatum suum fuisse non solùm apparentiâ, sed etiam reipsa gravissimum & ita lacrymis in

Circa lotionem pedum indoles bona Petri perspecta. Ioan. 13. v. 8.

cessantibus diluendum. Nocte Cœnæ abluturus ipsius pedes Christus accedens, notam illam Petri repulsam passus, de qua Joan. 13. v. 8. Non lavabis mihi pedes in æternum. Ubi quidem aliquid se indecens commissurum putavit, & ideò tantoperè recusavit; cùm tamen in eo

Card. Toletus.

culpa non esset. Non decet te mihi lavare pedes, ait Cardinalis Toletus: quod enim indecens judicatur, efficere, culpabile prorsus est, quando in genere morum versamur; adeò enim & verbum otiosum non vacat culpa Matth. 12. v. 36. Vitavit ergo ille indecentięindecentiæ umbram, sed sine inobedientiæ labe culpabili, quam timebat: quia ignorantia admixta, & inconsideratio

Idem.

quædam, quam tanti mysterij pavor induxerat, ut præfatus loquitur Cardinalis Annotat. 12. circa vers. 6. Qui & in Commentario Octavi, ita scribit: Vehementis affectus hæc vox est: Non lavabis &c. excusanda à culpa, quæ à fide profecta, reverentia, dilectione, timore & humilitate procedebat. Sic ille, ut D. Petri indolem & ritè formatum spiritum, etiam ante divini Spiritus adventum agnoscamus.

117

*Ubi & est quod præfatis adjiciamus.

Notanda alia pro D. Petri indole sancta probatio.

Excusata inobedientia Petri à labe culpabili ob adductas rationes. Sed ubi alij eum excusant, videtur ipse culpam agnoscere, dum offert Christo lavandos non solum pedes, sed & manus

Ioan. 13. v. 10.

& caput: v. 10. Ubi quidem pro inconsiderata repulsa auctarium satisfactionis apponit, ut plus offerat, quàm anteà detrectarat. Minùs promptæ obedientiæ dolet, immò & cœcæ, quæ obediendi non expectat rationes, ut hîc expectavit ille, & est graviter & accuratè à citato Cardinali perpensum cum D. Gregorio circa v. 7. Dolet autem bonarum mentium more, & ubi revera culpa non fuit, eam feliciter ignarus agnoscit. Quod ita interpretatus Clem. V. in Clement. Exivi §. Quia verò, de verbor. sig

Clem. Exivi de verbor. significat.

nificat. dum ait: Verùm quia plerumque ubi culpa non est, eam timere solent conscientiæ timoratæ, quæ in via Dei quodcumque devium expavescunt, &c. In Cap. Ad ejus Dist. 5. §. Sanctæ autem.

Cap. Ad ejus dist. 5.

Ubi citata D Gregorij sententia proponitur, sic interponitur [aliquomodo.] cùm certissimum sit id, quod revera non est, cognosci revera non posse. Sit ergo quod de negatione dictum est & pium, & verosimile, ut acris proptereà erga Sanctissimum Apostolum reprehensio molliatur, sicut D. Ambrosio placuit in 22. Lucæ Ca

D. Ambrosius.

put jam citatum, ubi sic concludit: Non reprehendo quòd negavit, laudo quod flevit. Utinam in nobis similes lachrymæ in partem laudis, etiamsi reprehensibiles, aliàs adscisci mereantur, aut ex superabundantia pietatis admitti.

118

*PRo Intensionis positum ibi Intentionis,

Cur repugnet gratia habitualis infinita in Christo.

& dictum gratiam in Christo esse infinitam repugnare, quod & philosophica ratione probatum. Verùm infinitam non solùm in ipso, sed in ejus purissima genitrice, sunt qui doceant nonnulli, qui nuper prodierunt. Ratio pro repugnantia adducta in eo fundata, quòd intensio necessariò debeat gradu primo & ultimo contineri, & cùm tales habeat terminos, ratione illorum infinitudo repellitur, quæ interminabilitate consistit. Quia verò non defuerunt aliqui nuperi Scriptores, qui infinitum posse claudi terminis tradiderunt, talis dicendi modus ab Scholis est Societatis ablegatus, ut videri potest in Ordinatione pro Studijs Propositione 30. Ubi licet de magnitudine tan

Quid pro Scholis Societatis vetitum.

tùm & multitudine, & non de intensionis gradibus statuatur, manifestè tamen ad quamlibet multitudinem respectus est habitus, quia in qualibet eadem est ratio, continentia scilicet inter duas unitates, unde & necesse est quòd numerando ad ultimam possit deveniri, licet millionum millium millia in aliquo contingat reperiri, ut de gratia loquendo in Christo & Virgine concedendum, unde & dici innumerabiles gradus possunt, juxta communem loquendi modum, etiam in Scriptura repertum. Job 25. v. 3. Numquid est numerus militum ejus? Cant. 6. v. 7. & adolescentularum non est numerus. Sapient. 11. & innumerabilis honestas per manus illius. Quod juxta ordinatæ potentiæ leges accipiendum: de absoluta enim aliter |

p. 38

dicendum, quòd scilicet gradus gratiæ Christi possint numerari: id quod & Beatis videtur concedendum visuris in Deo quod ad Christi dignitatem spectat, in quo excellentia & voluptas major, quàm in numerandis stellis, & eorum nominibus agnoscendis, quod de earum Vates prædicat Conditore, Psal. 146. vers. 4. Qui numerat multitudinem stellarum &c.

119

*Sed cùm citato loco dictum sit proba

Discursus ut debeat Christo infinita gratia concedi.

bile esse gratiam in Christo esse infinitam, videtur probabilitas hujusmodi ad gloriam Christi, & ejus Matris advocanda, ut infinitatem scilicet, quidquid aliàs de repugnantia sit dictum, adstruamus. Repugnantia siquidem probabilis tantùm est, & ita probabili potest explicatione difficultas hujusmodi complanari, ut sic pro Christi gloria fiant aspera in vias planas. Isaiæ 4. v. 4. Qui discursus non potest non rationi valde consonus piè & rationabiliter sen

Probatur infirmus.

tientibus apparere. Sed verò ille nimium videtur exigere, ut scilicet intellectus contra id, quod verum, (licet cum formidine partis oppositæ opinioni congenea) absolutè judicat, debeat judicare, ea tum ratione, quia ad mysteria Christianæ Religionis aliquomodo id videatur conducere, ut illa excellentiæ aliquid nanciscentur, Cùm potiùs curandum sit ne philosophica dogmata suis moveantur èex sedibus, ubi necessitas nulla cōpellitcompellit, quod docti Scriptores admonent, ut naturæ sua jura serventur, & ita magis credibilia mysteria revelata reddantur.

Minus probabilis opinio nequit admitti, stante probabilioris assensu.

Stante ergo probabili assensu circa philosophicam positionem, eo ipso probabilior judicatur, ut aliàs ostendi, quia stare nequit ut cognita majori alterius partis probabilitate, adhæreat contrariæ, & sic dicere: Licet id quod proponitur verius appareat, ego quod minùs apparet verum, verius æstimo, dum judico verum, & alteri præferendum, in quo est contrarietas manifesta. Ubi multa quidem dici possunt, sed loci alterius, cùm pro præsenti id sit attigisse satis. Jam ergo circa philosophica principia formato assensu, violentia illi nequit fieri ob revelatam aliquam veritatem, quando cum illa stare potest, quidquid convenientięconvenientiæ aliqualis appareat, quia tantùm esse potest probabilis, unde ratione illius nequit assensus variari.

120

*Ut autem aliquid conclamatæ pieta

Quid pietati concedendum.

ti, quam & ego ubi nihil obstat, libenter amplector, dico in primis, si gratia esse infinita possit, Christo esse meritissimò asserendam, contra eos, qui solùm finitam esse concedendam in quavis suppositione contendunt: quia respectu immensæ dignitatis ab unione hypostatica provenientis, nihil non dignissimum potest cogitari. Et quidem Christi meritum infiniti valoris est: & ita si illis esset reddenda gratia, esset dubio procul infinita. Quod ergo respectu meritorum esset cōdignumcondignum, de merito est radicali, seu substantiali dicendum, de ipsa scilicet Christi persona, quęquæ tātętantæ dignitatis est, ut ipsi infinita gratia debeatur. Deinde assero concessurum me illam absolutè quoties pro possibilitate id succurrerit, quo intellectus possit majorem in eo probabilitatem recognoscere. Licet enim posita majoris probabilitatis cognitione, possit intellectus assensum suspendere, non circa probabilitatem, quæ potest verè cognosci, sed circa objectum, quia pro eo nulla est necessitas, ut expositum alibi, & est receptissimum in Philosophia dogma, quia sola evidentia captivare intellectum potest, ob ineluctabilem claritatem. Nihilominùs pro assensu fidem facio: quem libentissima inclinatione præstabo. Unde ex nunc pro tunc id perago, & ita quod habeo, hoc do, daturus plura, si plura suppeterent, qua voluntate contentum suspicor esse Deum, sicut & Virginem, quibus minuta pauperum solent esse gratissima, quia quod habent, & voluntate obsequentissima largiuntur. Tandem affirmo gratiam Christi, etsi infinita non sit, æquivalere infinitæ, & ita illa non indigere, quia ratione unionis hypostaticæ elevatur ad omnem effectum, pro quo posset illa deservire, sicut unio facta in humana natura æquivalet unioni, quæ potuit in Angelica fieri, & sic Christus esse caput Angelorum, sine monstrosa aliqua improportione, in tanta diversitate naturalis conditionis, & ita dici potest æquè grata Deo Humanitas, ac si gratia esset infinita. Licet enim effectus gratiæ physicus sit, multùm in ea de morali esse effectu potest ratione connexionis cum alia forma sublimiori, aut quasi forma, qualis est divina personalitas & natura. Et ita ratione illius non est Christus filius adoptivus quem tamen præstat effectum quando se sola afficit intellectuale subjectum. Nec de his plura, ne ex recognitionibus majora prioribus volumina construamus. Ergo ad alia.

121

*PRiori in Num. pro Christi explicanda

Circa Panegyristam Constantinj.

pulchritudine adductus Panegyristes Constantini Magni, incerti nominis, cujus apud Cardinalem Baronium mentio Tomo 3. Annal. nu. 7. & 17, ubi Gallicanum Oratorem clarissimum illorum temporum ipsum Ethnicum uti est, appellat: verba autem à Nobis allata apud illum non extant, quæ tamen adducunt alij, non tamen Panegyrico in speciali citato, ex quo hauserint, cùm fuerint illi quatuor, unde in 1. & 4. circa alia dicti Imperatoris encomia, à Cardinali præfato adductus, ex quibus primum tantùm, & secundum, si illius est, quia & ignoti Scriptoris, licuit perlegisse, in quibus sententia illa elegantissima non inventa. Juvat autem ex secundo aliquid pro pulchritudinis Christi commendatione, qui speciosus præ filijs hominum, decerpere, dum sic ille locutus post alia: Nec quidquam aliud homines diebus munerum, sacrorumque ludorum. quàm teipsum spectare potuerunt: qui tuus esset fulgor oculorum, quæ totius corporis circumfusa majestas, quæoris dignitas. Gaudere cuncti spectaculorum mora, & familiaribus sibi artificibus ob hoc solùm favere, quo te præsente certarent. Sic ille. Et quid jam ille, in cujus facie divinitatis insi|

p. 39

gnia relucebant, de quo cùm multa suo loco, ad alium, de quo Titulus, neque injucundum ipsi, transeundum.

122

*P. Martinus Del-Rius in Polemica 4.

Virgo penicillus ex Cedro & Cypresso.

Mariana, pro gloria Virginis, Siracidis illud eleganter, graviter, & subtiliter prosecutus: Sicut Cedrus exaltata sum in Libano, Eccli. 24. v. 17. ex similitudine Cedri penicillum efformavit,

Eccli. 24. v. 17.

& id Virgini accommodans, penicillum Dei eam asseruit, quo summus ille artifex picturas bellissimas, & divinissimas conformavit: id quod ex materna deduxit dignitate: Considerate illam Matrem &c. Sic legeram, & cùm

P. Del. Rius

Cypressus pro similitudine penicilli aptior planè sit, aliquali memoriæ lapsu, id quod doctus Scriptor de Cedro dixerat, eo non expresso, Cypresso credideram applicatum, quæ cum Cedro in eadem clausula Sacri textus occurrit, dum sequitur: & sicut Cypressus in monte Sion, unde & sic cit. n. 280. subscripsi: Quasi Cypressus in monte Sion. Sic de se Virgo, circa quæ notavit quidam apprimè doctus Cypressum sigura suo penicillum exprimere, & mirè in Virginem cadere (per errorem Caderet) quod Doctor ille in alium sensum pium, solidumque derivat. Ego sic reor, Virginem penicillum animatum dici, quia ad efformandum Christi corpus, in quo velut in imagine divinarum perfectionum altitudo resplendet, tali manus Omnipotentis usa est instrumento, quod non poterat non perfectionem operis promovere &c. Ut verò & sensum nostrum pro Cypresso stantem, & qui tanto Auctori pro Cedro, tueamur, dicamus Virginem non unicum, sed geminum fuisse penicillum: vel unum virtute divinitùs geminata. Non enim unico penicillo uti pictores possunt in tanta varietate colorum. Quòd si unus illis sufficeret, mira esset profectò illius virtus, colorum omnium simul diversitate conspicui. Et talis profectò Virgo,

Omnes colores in illo.

in qua sex principum colorum varietas invenitur. Candor lilij Cant. 2. v. 2. Sicut lilium in

Cant. c. 2. v. 2. c. 1. v. 4. Eccli. 24. v. 18 & 19. Cant. 8. v. 2. c. 6. v 9. c. 4. v. 11.

ter spinas. Nigredo, de qua ipsa Cant. 1. v. 4. Nigra sum, sed formosa. Rubor, quia Rosa. Eccles. 24. v. 18. & sicut plantatio Rosæ in Iericho. & maligranati. Cant. 8. v. 2. Cæruleus splendor. Quasi aurora consurgens Cant. 6. v. 9. Flavus, quia mel & lac sub lingua ejus 4. v. 11. Viror jam ex Cedro & Cypresso notus, cui adde & Olivæ & Platani Eccli. 24. v. 19. Quasi oliva &c. Et quid penicillo tali Pictor divinus non pulchrum, elegans, & venustum, agat & peragat? Rogandus ergo ille, & corditus exorandus, ut manum adhibeat operi, & in nobis imaginis & similitudinis nativæ, penicillo utens cælesti reformet, renovet, & reddat identidem pulchriorem.

123

*Sed est in similitudine dicta profun

Maternitas penicillus pro excellentijs ejus dignoscendis.

dius aliquid, hic meritò declarandum, Maternitatem scilicet Virginis esse penicillum nostrum, non ea solùm ratione, quia cooperantes Deo, pingere in nobis virtutum possumus formas, in quibus imago divinitatis elucet, sed quia media illius consideratione multiplices & excelsos, de illius excellentijs possumus formare conceptus. Considerate illam Matrem, doctus, pius, & elegans clamabat sua in Polemica Scriptor. Considerate inquam, & quidquid magnum occurrerit, quod non sit regulis fidei, & Theologicis dogmatibus adversum, de illa, sancta quadam audacia, & laudabili, ut ita dicam, temeritate, devoti filij cogitate. Ut suo modo de illa dici possit, quod à Siracide cunctis, erga magnitudinem Deitatis. Glorificantes Dominum quantumcumque potueritis, supervalebit enim adhuc. Benedicentes Dominum, exaltate illum quantùm potestis: major enim est omni

Eccli. 43. v. 32. & 33.

laude. Eccli. 43. v. 32. & 33.

124

*Pro quo est singulare aliquid Vene

Venerab. Virg. Marinæ notanda de gloria Deiparæ narratio.

rabilis Virginis Marinæ verbis proponendum ex Parte 2. vitæ lib. 1. Cap. 4. ubi post multa alia rara & admiratione dignissima, sic illa: A otro dia, que era el de la Fiesta (de la Assuncion) vì à esta Señora ya como resucitada con su Santissimo Hijo: no vì Santo alguno, solos los Señores mis Angeles estaban conmigo. Descubria tambien unos lejos, donde avia otros muchos Angeles supremos, y admirados de contemplar esta Señora. Mostromela el Señor en tres veçes, à modo de tres grados, ò gradas. En la primera la vì tan gloriosa y llenada de Magestad, que parecia un lleno de toda la gloria. En la segunda, pareciendo que no avia mas que ver, conocì aquella gloria mas crecida y gloriosa. Pero en la tercera grada la vì tan llena de grandezas Divinas, y glorias de el Señor, que me quedè admirada, y sin conocer todo lo que alli avia, estaba como anegada en lo que conocì: y à la manera que suelo quando se me descubre algo del Divino Ser, decia tambien aqui, Aun ay mas que ver, mas que esto es, mas es que esto. Durome este obscuro conocimiento un buen rato, gozando la vista de esta soberana Reyna con singularißimo consuelo. Sic illa, quæ pro non Hispanis Latinus sermo jam tradit. Die sequenti, qui erat Festi (Assumptionis) vidi Dominam hanc tamquam à morte suscitatam, cum Sanctißimo ejus Filio: nullum alium Sanctorum conspexi, & Domini mei Angeli tantùm erant mecum. Perspiciebam etiam à longè ob versantia spatia, in quibus alij multi supremi adstabant Angeli Dominam cum admiratione contemplantes. Eam mihi Dominus ter ostendit ad modum trium pro ascensu graduum. In primo eam vidi adeò plenam gloria & majestate, ut videretur quædam gloriæ plenitudo. In secundo, cùm nihil quod conspici ulteriùs posset, videretur, gloriam illam increvisse & grandiorem factam deprehendi. Sed in tertio gradu ipsam tot divinis excellentijs plenam aspexi, tot Domini gloriosis dotibus, ut stupefacta hæserim, & quæ ibi erant non agnoscens, quasi submersa in ijs eram, quæ cognovi. Et ut soleo, quando mihi aliquid ex profundo Divinitatis ostenditur, hic etiam dicebam: Plus est quod videndum restat: visis est rebus amplius, amplius, majus. Per non breve spatium subobscurus iste duravit intuitus, divinæ hujus Reginæ conspectu perfruita singularißimo cum solatio &c. Juxta quęquæ veniunt etiāetiam Siracidis pro Virgine accipienda verba genere mutato subjecti: de quo ille, ut dicamus & piè, & verè. Glorificantes Dominam quantumcumque potueritis.

In Dei glorificatione consimilis. Richardus à S. L. Turris graduum innumeræbilium Prov. 18. v. 10.

Pro quo est simile illud apud apud Richardum à S. Laurentio Columna 19. Vers. Ave Maria. Ubi ita scribit: Dicit enim Salomon, qui parùm noverat de MARIA. Proverb. 18. v. 10. Turris fortißima nomen Domini: ad ipsum currit justus & exaltabitur, Nobis autem dicendum est: |

p. 40

Turris fortißima nomen Dominæ: ad ipsam confugiet peccator, & salvabitur. Sic ille. In qua turri gradus sunt, ad quos ascendi possit, sed nullis ascensibus terminandi.

125

*Quòd si ita honorantem, & glorifi

Ob Maternitatem sublimitas. D. Ambrosius.

cantem sciscitemur, quare sic ejus alta providentia disponat, verbis poterit D. Ambrosij respondere: Matrem considerate, matrem cogitate. Sic ille lib. 5. de Fide ad Gratianum Cap. 2. sub consideratione alia considerate inquit, Matrem, & cogitate, & per gradus excellentiarum ejus ascendite, semper enim locus erit ascensui, semper admirationi materia, semper intelligentiæ quantumlibet perspicaci jucundissimæ novitates. Audit hoc Ecclesia, & monitis cælestibus obsecundans sic clamat:

O Gloriosa Virginum
Sublimis inter sidera.
Qui te creavit Parvulum
Lactante nutris ubere.

Sublimem illam supra sidera hymnus habebat

Ideò Virgo sublimis inter sidera.

antiquior, & ita accipiendum quod inter sidera dicitur, ob leges metricas; quia Urbanus VIII. in correctione hymnorum testatus circa sensum nullam futuram var etatemvarietatem, & ita Sublimis inter Sidera, idem est quòd Excelsa super Sidera. Nihilominùs mysterij aliquid novitas ista, Deo sic disponente, videtur continere. Sunt inter sidera gradus multiplices claritatis, id quod

1. Cor. 15. v. 40.

D. Paulus ad mysteriũmysterium resurrectionis advocans ita scribit Cor. 1. Ca. 15. v. 40. Alia claritas solis, alia claritas lunæ, & alia claritas stellarum. Stella enim differt in claritate. Est ergo inter claritates

2. Cor. 3. v. 18.

istas ascendere, à claritate in claritatem, ut aliàs idem 2. Cor. 3. v 18. Et ita quidem ascendere, ut sint inter illas gradus, ut dixi, multiplices, cùm numerari ipsas Scriptura sacra inter impossibilia naturæ constituat. Gen. 15. v. 5. Numera stellas si potes. Sed quidẽquidem in tanta graduum successione ad unum tandem deveniri sidus poterit, quo clarius nullum, ad Solem inquam, principem claritatis. Non sic autem, non sic in Virgine gloriosa: Sublimis inter Sidera. Inter illius, & ipsorum gradus eminens & gloriosa diversitas. Nam quantumcumque mens creata moliatur ascensus, numquàm poterit apprehendere terminum claritatis. Et unde hoc? ob Maternitatem profectò, de qua statim sacer concentus: Qui te creavit Parvulum Lactante nutris ubere.

126

*Circa quem doctus & pius Scriptor

Quæ pro Filio dicta aptantur Matri.

P. Gregorius Valentianus in Hymnodia Sanctorum Patrum Tract. 3. Hymno 3. hoc scilicet, circa cujus versamur initium, verba D. Leonis assumpsit, de humana nostra natura in Christo exaltata locuti Serm. 1. de Ascensione,

D. Leo.

dum sic ille: Qua super omnium creaturarum cælestium dignitatem evehenda, supergressura Angelicos Ordines, & ultra Archangelorum altitudines elevanda, nec ullis sublimitatibus modum suæ provectionis habitura. Huc usque ille, eo quo sunt modo consignata, quod ad modum spectat grandioribus apposito characteribus. Neque ulteriùs progressus cum S. Doctore pronuntians, veritus, ut videtur, quod sequitur usurpare: Nisi æterni Patris recepta consessu, illius gloriæ sociaretur in throno, cujus naturæ copulabatur in Filio. Atqui si priora quadrant, cur non & sequentia convenient? Sic tamen voluit ille supplendum: Nisi ad Ethereum thalamum

Gregorius Valentianus.

(ut canit Ecclesia) in quo Rex regum stellato sedet solio assumpta, ad dexteram Filij collocaretur &c. Juxta quæ thalamus & solium idem sunt. Si ergo, ita plaudente Ecclesia, ad thalamum assumpta: ad solium pariter, & ita æterni Patris recepta consessu. Jam quod sequitur, quid habet obstaculi? Illius gloriæ sociaretur in throno. An non idem est ac Illius gloriæ sociaretur in solio? & hoc jam ostensum. Cujus naturæ copulebatur in Filio. Copulabatur inquam in Filio Mater divinæ naturæ Patris. Caro enim Christi caro Matris est, & illa est divinæ naturæ, eo quem alibi modo exposuimus, copulata; non solùm mediante personalitate Verbi, sed immediatè. Potest ergo integra Magni Doctoris sententia prolata pro Domino, ad Dominam derivari.

Prærogativa Filio reservata. 3 Reg. 2. v. 19.

Neque quia & thronus, & consessus talis, aliquid Domino de prærogativa primariæ demitur Majestatis. Positusque est thronus matri Regis, quæ sedit ad dexteram ejus, Salomonis inquam, 3. Reg. 2. v. 19. cui matri impertitus honor nihil de regia sublimitate detraxit. Non capiebat duos regalis sedes, capiebat tamen throni eminens latitudo: & ita mater in throno sedit, singularitate supremi regiminis filio reservata, sicut & sedis, pro cujus illa exercitio ab ipso est rege pacifico, dum divinissimi alterius figuram gereret, constituta, cui cum Matre hæc sit pars gloriæ, dum ad decantandam pleniùs (quod utinam) non datur pervenire.

127

*DIversis in locis, quæ dabit Index,

Ex D. Paulo Matrimonium est Sacramentum. Concilium Trident.

præfatum Apostoli testimonium adductum, & præsertim in Ratione operis probatum ad carnale conjugium pertinere. Id quod Concilium Tridentinum Seßione 14. in principio contestatum sic dicens: Gratiam verò quæ naturalem illum amorem perficeret, & indivisibilem unitatem confirmaret, conjugesque sanctificaret, ipse Christus venerabilium Sacramentorum institutor atque perfector, sua nobis paßione promeruit. Quod Paulus Apostolus innuit dicens: Viri diligite uxores vestras, sicut Christus dilexit Ecclesiam, & seipsum tradidit pro ea; mox subjungens: Sacramentum hoc magnum est: ego autem dico in Christo, & in Ecclesia. Sic Concilium: quod cùm verba illa: Sacramentum hoc &c. pro confirmanda veritate Sacramenti adducit, non id Apostolum innuisse decernit, cùm sit certum ita statuisse. Innuere enim non infallibi

Quid significet, cùm dicit Apostolum innuisse.

le aliquid sua propria significatione, sed quidquam minus, importat. Referendum ergo ad hoc, quod indicat ipse contextus: quòd scilicet D. Paulus innotat per Christi Passionem gratiam promeritam, ut fideles conjuges Sacramento accepto bonis illius fruerentur. Cùm enim de gratia nihil egerit, nec traditum |

p. 41

Christum pro fidelium conjugio dixerit, sed pro Ecclesia; non ita illius sensus videtur apertus. Licet enim negari nequeat se pro conjugibus abstrahendo à conjugio tradidisse: non ita in Apostolo adeò illa verbis adductis veritas propalata. Quam tamen innuit, dum Sacramentum agnovit: ex eo enim quòd tale sit, gratiam continet, si de Sacramentis novæ loquamur legis, quod ab eodem definitum Concilio Seßione 7. Canone 6. ibi: Continere gratiam, quam significant. Eam autem per Christi Passionem haberi, dogma fidei est, pro quo militat divinus ipse Magister multis in locis, ut nihil ita Epistolæ ipsius spirare comperiantur. Sanctificati gratis per gratiam ipsius, per re

Rom 3. v. 14. & 5. v. 9.

demptionem quæ est in Christo IESV, quem proposuit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius. Rom. 3. v. 14. Iustificati in sanguine ipsius. Ibidem 5. v. 9. Quamquàm & dici queat etiam quod attinet ad Sacramentum innuisse Apostolum, nec omninò apertè docuisse: unde ante Concilia Florentinum & Tridentinum illa veritas non fuit adeò comperta, ut locum opinionibus Apostoli verba præcluserint, ut videri potest apud P. Thomam Sancium Lib. 2. Disput. 10. Unde Concilia non tantùm ex verbis Apostoli, sed ex fundamentis alijs, rationem Sacramenti in Matrimonio deprehendunt. Sed verò expositio à Nobis allata aptior & dignior apparet, ut scilicet quod innuisse Apostolus dicitur, supra Sacramentum non cadat, sed supra alia, non ita apertè declarata, quo pacto illud inter Catholicos admissum effatum: Ubi Erasmus innuit, Lutherus irruit.

128

*Cùm ergo quod Apostolus ait, Sacra

Difficultas circa primarium sensum, qui defenditur & explicatur.

mentum hoc magnum est, ad carnale sit conjugium referendum, ut in Ratione operis visum, & eo citato loco, etiam nu. 408. non est credendum quidquam tali positioni contrarium Nos alibi tradidisse. Videtur autem id quod est dictum n. 893. difficultatem aliquam præ se ferre, scilicet sensum spiritualem esse primarium in verbis præfatis, & litteralem, alium autem secundarium & figuralem: pro quo adductus D. Thomas Lect. 10. in præfatum locum, ubi sic concludit: & ideò primò exponendum est de Christo, & posteà de alijs. Si enim pronomen Hoc directè & expressè Sacramentum matrimonij designat, quia verba illa immediatè præcesserant ex Genes. 2. v. 24. Propter hoc (in

Gen. 2. v 24.

Genesi, Quamobrem) relinquet homo patrem suum & matrem, & adhærebit uxori suæ, & erunt duo in carne una. Et illa allegat Christus Matth. 19. v. 5. ut ex illis statim matrimonij vinculum indissolubile esse cōcludatconcludat. Quod & à Tridentino expressum suprà. Si inquam designat; quomodò stare queat ut primarius sensus ille non sit? Litteralis enim, & præcipuè intentus, dici primarius debet juxta regulas, quas omnes de hoc tractantes Nobis tradiderunt. Unde juxta eas locutus P. Cornelius in Argumento ad Epistolas D Pauli Canone 6. ubi de Scripturæ sensibus ita scribit: Porrò litteralis sensus est is, quem primò littera significat, sive is proprius sit, sive metaphoricus. Sic ille.

129

*Ad quod quidem in primis dicimus

Circa eamdem amplior declaratio.

prædicto in loco non negari sensum litteralem, licet secundarius asseratur, idque juxta D. Thomam, quod pro eximia unione inter Christum & Ecclesiam declaranda opportunum est eo in articulo judicatum. Deinde non adductum expressè quod ad Sacramentum spectat, sed quatenus post verba illa: & erunt duo in carne una additum &c. Siquidem post ipsa apud Apostolum immediatè sequitur: Sacramentum hoc &c. Ex quo tamen non est rigidè argutandum, ut contrarietas in non semel assertis eruatur: licet alias verissimum sit, juxta nuper dicta, verba illa: Et erunt duo in carne una litterali sensu ad carnale conjugium pertinere, neque aliter quàm sequentia. Prætereà quod de primario sensu est dictum, libenter admitto, ut adducta convincunt: & quod de secundaria intelligentia asseritur ita accipiendum ut quod ad Christum attinet primarium censendum sit quantùm ad majorem proprietatem rei significatæ, unionis scilicet ibidem declaratæ, quæ major est carnali, & in ipso Sacramento, quod proptereà magnum vocat Apostolus, comprehensa. Unde & litteralis esse sensus potest ratione rei signatæ, & quodammodò consignificatæ verbis Apostoli, sicut & Adami, qui divino locutus instinctu, ut à Concilio Tridentino dictum, & à Patribus traditum, ex quibus videri D. Hieronymus potest, & D. Augustinus in Ratione Operis adductus. Cùm enim dicat in Christo & in Ecclesia Sacramentum esse magnum, & minimum in alijs, quod eo loco declaratum, indicat illius Sacramenti significationem in verbis Pauli esse primariam sub illo respectu excellentiæ majoris, licet in rigore litteræ id, quod censet & vocat minimum, sit revera primarium. In quo cùm de re constet, circa modum loquendi videtur controversia versari, pro qua sit satis hæc pauca delibasse.

130

*PRobata ibi affirmativa assertio, de qua

Assertio favens confirmata.

posteà Tomo 1. Problematum Theologicorum nu. 1699. & seqq. ubi ex professo quæ circa illam occurrunt, difficultates enodatæ & num. quidem 1617. error extat, dum Amphitheatrum pro Epithalamio citatum, ubi typographi nequeo incuriam accusare, uti in Amphitheatro ipso §. 1. Discursus Isagogici, ubi pro Amphilochio, ad quem D. Basilius scribit, Amphitheatrum reperitur, ex quo apparet quàm

Error impressionis.

sint à rebus, de quibus impressio exquiritur, peregrini, qui operam dant eidem, nec de revisorum exacta cura, quod Scriptores generaliter dolent, & nos superiùs cum eisdem dolebamus. Quod ad præsens negotium attinet, præter adductos pro sententia merito Christi favente, stat Mag. Gonet Tom. 4. in fin. & P. Martinus de Esparza Tomo 2. Cursus Theologici

Et P. Esparza suffragatur.

lib. 9. Quæst. 41. in fine, ubi sine discussione caussam absolvit, dicens sic: Potuit igitur me|

p. 42

reri Christus, & meruit istiusmodi universalitatem, & abundantiam illimitatam donorum spiritualium simul cum remißione peccatorum, & uniuscujusque præ ceteris electionem ad ea dona, quæ de facto consequitur ratione specialis erga ipsum dilectionis ipsius Christi, & applicationis meritorum ejus factæ per talem dilectionem. Sic ille, brevi

Circa styli brevitatem.

tati quidem studens, sed tali, ut si omnia Theologica themata eo essent modo terminanda, Pythagorica obedientia esset discipulis necessaria. Ubi quidem dum viva voce agitur, magnum in illa longioris excursus supplementum: cùm autem scripto, plus aliquid opus est, quod ego etsi in tanto Magistro desidero, non carpo defectum, qui & putare potuit rem esse adeò facilem, ut non indiguerit pluribus gravare lectorem, sic enim soliti nonnulli agere, dum graves apud plures quæstiones putant esse de nomine, & ita paucis includunt, vel quia nihil habent quod addant novi, & sic ad alios judicant remittendas. Mihi certè pro meritorum Christi excellentia semel & iterùm, dum res videtur exigere, non piget decertare, nec, ut spero, pigebit, dum spiritus hos reget artus.

131

*P. Georgius Rhodes Tomo 2. Disput.

P. Rhodes etiam fautor.

4. de Incarnatione Sect. 4. §. 2. Dicto 3. & 4. breviter etiam in favorem sententięsententiæ faventis meritis Christi decernit, difficultatibus adductis circa illam non magni ducens prolixiorem diligentiam adhibere, licet commodam exhibuerit probationem, & convenientia illa concluserit, expediens scilicet fuisse, ut pusillus grex, cui Patri complacuerat suum dare regnum, suum Pastorem agnosceret, à quo in Pascua salutis deducendus. Additq́ue D. Paulum ita indicare verbis illis Ephes. 1. v. 4. Sicut

Ephes. 1. v. 4.

elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti &c. Et ritè quidem, nam eligi in ipso, idem est ac per ipsum, frequenti Apostoli phrasi. Id quod non de electione secundùm limitatam aliquam rationem accipiendum, sed juxta completam, cùm in Apostoli verbis nullum pro limitatione extet fundamentum. Certè quando eodem in loco, v. 7. sic ait: In quo

Vers. 7.

habemus redemptionem per sanguinem ejus, remissionem peccatorum secundùm divitias gratiæ ejus, quæ superabundavit in nobis &c. Non licet nobis peccatum aliquod excipere, à quo non fuerimus per ejus sanguinem redempti, aut gratiam aliquam ad redemptionem spectantem à beneficio redemptionis extrahere: ergo neque gratiam electionis, qua à peccato redempti, secundùm eximiam illam, de qua agimus, rationem. Et ut de Pastore gregis pusilli dicamus, sic stat optimè quod ipse ait Joan. 10. v. 14. Ego sum Pastor bonus, & cognosco oves meas &c. verè enim cognovit ut suas, quando elegit; numquàm enim illæ non suæ, & gregem ipse formavit, à Patre facta pro eo amplissima potestate: ut ipsæ oves hoc habeant speciale beneficium, quod eidem recognoscant, & possit etiam verissimè dicere: & cognoscunt me meæ. Id quod non ad cognitionem quamlibet referendum, sed cum gratitudine peculiari Pastoris sui respondente cognitioni.

132

*P. Franciscus Amicus Tomo 6. Disput.

P. Amici non plenus favor.

26. de Incarnatione, cùm sententiam negantem ex professo comprobasset, posteà nu. 324. asseritaliquos eximiè dilectos peculiariter elegisse; quod & duos alios tenuisse Scriptores dictum citato loco Problematum nu. 1611. Contra illos tamen militat id, quod dudum ex Apostolo adductum, & expensum. Deinde in assignandis dilectis illis nihil firmum statui potest, & ita hallucinandum egregiè est: atque unusquisqne pro suo erga Beatos affectu de electione poterit sine ullo alio fundamento decernere. Prætereà ij, qui specialiter dilecti dicuntur, majoribus sunt à Deo suæ gratiæ thesauris cumulati, ex quo erga illos satis specialis prærogativa dilectionis innotescit: ergo pro illa non est opus ad modum illum specialis electionis recurrere, ratione cujus nihil aliud habent speciale: ex eo scilicet quòd alij non sint in eodem electi signo: aut quòd pro illis Christus oraverit: gratissimum enim illis etiam fuisset, si Christus pro alijs pariter postulasset, ex quo illi nihil minus ex dilectionis fructibus habuissent. Aliud quidem est præ alijs eligi neutiquàm eligendis, quia id ratione electionis habetur, quod non erat aliàs habendum, aut de quo esse poterat dubitatio. Quòd autem ex certò eligendis aliqui præmittantur, sola ratione electionis attenta, nihil speciale confert præelectis; si autem specialia destinantur dona, illa habuissent etiam coëlecti, & ut admittamus in eo speciale aliquid intercedere, quod beneficij rationem habeat, ex coelectione potest illud compensari per expressam in donis prælationem, correlativis cognitis, & eminentiæ supra illos in actu, ut dicam, exercito. Ad eum modum, quo, licet sol sit astris perfectior alijs, simul cum illis est à Patre luminum conditus, & statim incœpit ea suo lumine collustrare, meliori equidem sorte, quàm si conditus ante illa, præstantiæ suæ non haberet exercitium singulare.

133

*P. Bernardus Aldrete Tomo 2. de In

P. Aldrete manifestus Assertor.

carnatione Disputat. 84. Sect. 3. favorabilem penitus sententiam amplectitur quantùm ad meritum electionis quorumdam præ alijs, licet Sect. præcedenti nonnulla habeat, quæ non sunt modo nostro discurrendi conformia. Et Assertionem quidem, quæ est secunda, non probat, modo quodāquodam in priori proposito, pro quo esse difficultas nequit, si videlicet Christus sua applicaret merita pro ijs, quos, sine speciali eorum cognitione, sciret à Patre non quidem electos pro aliquo signo, in eorum tamen complacuisset electione. Is tamen non est casus nostræ disputationis, & secundæ præ fati Patris assertionis, cùm planè statuamus Christum plenissima cognitione eligendorum instructum ad eorum, qui placuerunt ipsi, electionem processisse. Et id quidem cùm statuat ille, non probat, dicens tantùm eo eligendi modo non esse dicendum Christum non electos reprobasse, quia nullum voluit directè excludere. Quamvis addat posse dici Christum caussam per accidens illius exclusionis, & negativæ reprobationis. Electio enim formalis denotat hanc separationem ab opposito, quia scilicet suis me|

p. 43

ritis obtinuit, ut si eligendi aliqui in tanto numero, illi præ alijs eligantur: nam ita mereri electionem, non est exclusionem mereri, sed supponere, & his electis permittere ut excludantur alij. In quo explicandi modo cum alijs præivimus: addentes tamen n. 336. & 1620. Problem. posse dici derelictionem illam in pœ

Quid circa exclusionem ob peccati originalis pœnam, juxta illum.

nam peccati originalis accidisse: cùm habuerit etiam Christus munus ardentissimi pro Dei gloria, enormiter offensi zelatoris. Id tamen prædictus auctor non esse ferendum affirmat, quia ex hoc fieret Christum postulasse ut Deus eligeret de industria auxilia incongrua, quod nefas est dicere, propter fundamenta quædam alibi ab ipso tradita: unde & repugnare ait quòd Christus negationem petierit specialis providentiæ seligentis de industria vocationes congruas, quia id esset contra munus Mediatoris, & universalis Advocati, nec non Redemptoris, ut scilicet offerat pretium pro opponendo impedimento libertati. Tam etiam quia Christus judiciariam potestatem ante mortem non exercuit, & item quia pro reprobis oravit, ut Deus illis congrua auxilia largiretur, ut affirmant Cyprianus Sermone de Passione, & Augustinus in Psal. 108. & certum est orasse pro Iuda: quòd si negationem congruentium peteret auxiliorum, id potiùs esset petere contra ipsos. Concludit tamen potuisse Christum gaudere tunc de ęternaæterna damnatione talium, quatenus illa punitio erat adimpletio divinæ voluntatis, quam revelatione præcognovit.

134

*Sed verò omnia prædicta nihil Asser

Fit illis satis.

tioni prædictæ videntur obstare: concedo enim auxilia incongrua de industria non esse à Christo postulata, sed solùm ob peccatum noluisse in sua electione omnes, quos prævidebat æquare juxta datam explicationem: unde Deus posita peculiari illa ejus dilectione poterat alios eligere absolutè loquendo, etiamsi non electurus videretur, id quod secluso etiam ad peccatum respectu est fatendum. Unde neque auxilia incongrua ut talia postulavit, sed pro salute hominum necessaria, juxta munera Mediatoris, Advocati, & Redemptoris. Unde & dolens ex eo quòd per accipientium illa pravitatem inefficacia redderentur. Inde illius lacrymæ visa reproba civitate, quæ non Crocodili, sicut Cæsaris, sed ex intimo pectoris in

Gaudium & dolor quomodo simul in Christo.

cendio, quo salutem hominum cupiebat. Neque obstat id quod nuper dicebatur, de gaudio damnationis, nam duo illa stare possunt, cùm de objecto sint sub diversa ratione conspecto, quod equidem in quacumque constat dicendum esse sententia; & in Deo stat suo modo,

Isai. 1. v. 24.

juxta illud Isaiæ 1. v. 24. Heu consolabor super hostibus meis. Nam Heu dolorem indicat, cum quo tamen consolatio est, placet enim vindicta, de qua ibidem: Et vindicabor &c. sed & ipsa displicet; dum ad illam Deus quasi coa

Sapient. 1. v. 13.

ctus devenit: Nec delectatur in perditione vivorum. Sapient. 1. v. 13. Neque ex dictis colligendum est Christum se gessisse ut judicem, quia id, quod rigorem indicat, non à judiciaria potestate venit, sed à zeli magnitudine, nec per modum sententiæ, sed justæ permissionis, ut superiùs ex præfato Scriptore: quamvis aliàs permissio possit esse pœna, ut est communis Theologorum sensus, quando Deus scilicet judicem agit; cùm tamen sine illo stare respectu possit, ut in primo Adami peccato, sicut & Hevæ, & manifestè in Angelis, in quo divinæ providentiæ profunditas veneranda; sicut in tot hominum perditione: licet enim ad originale peccatum referatur, in eo etiam inscrutabilis est profunditas, ut cùm plures non obstante peccato, redemptionis possent efficax remedium accipere, eis tamen fuerit denegatum: est siquidem verissimus actus in Deo, quo dicat: Nolo his auxilia conferre, quibus video fore salvandos, sed alia, quibus stantibus, minimè sunt salutem æternam obtenturi. In quo dubium esse nequit, quidquid admirandum in tali genere providentiæ occurrat, venerandæ, ut dictum, nec in eo aviditas humani discursus fatiganda, unde & Noster ad alia.

135

*Num. 327. qui præcedit assignatos,

Error notabilis typographiæ.

& omissus initio §. ut nobilis sine obice curreret disputatio, cùm sic esset apponendum: Addit immediatam amoris sequelam. Sic habetur.

Immunditiæ carnalis amoris assecla.

Addit immunditiam. Ubi si de amore carnali sermo esset, id esset profectò verissimum. Audiatur D. Paulus Rom. 1. v. 24. Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in

Rom. 1. v. 24.

immunditiam: ut contumelijs afficiant corpora sua. Ecce immunditiam carnalis amoris asseclam. Quod & apud eumdem occurrit sæpiùs; ut legenti constabit, nec vacat implere paginas ijs; quæ dare poterunt Concordantiæ. Locus autem adductus peculiarem continet energiam, ubi sequelæ expressio luculenta. Sicut è converso puritas & mundicies sancti est amoris

Mundicia Sancti.

sequela. Lucæ 11. v. 41. sic Dominus: Verumtamen quod superest, date eleemosynam: & ecce omnia munda sunt vobis. Ubi non de qualibet eleemosyna sermo est, sed illa, quæ, ut ait Theophylactus. filia est deificantis charitatis.

Theophylactus.

Ubi ergo illa, ibi mundicia, & quo illa major hæc pariter, ut inde D. Francisci Xaverij, de quo erat sermo, puritatem eximiam agnoscamus, in quo divini amoris incendium adeò excrevisse cognoscimus, ut sint ejus argumenta prodigio, quod citato loco, à Nobis est prout valuimus exornatum. Et isthæc satis occasione intolerandi & fædi erroris, in eo tamen felicis, quod laudandi, licet breviter Magni Xaverij ansam ministravit, cum aliquali doctrinæ utilis incremento.

136

*ALiqui ibi typographici aut de

Errores aliqui typographici correcti.

fectus aut errores occurrunt. Sacra Scriptura quin etiam &c. Sensum reddit incongruum, qui ad congruam intelligentiam reducendus præpositione adjecta & dicendo: In sacra Scriptura quin etiam &c. Pro sordes sonare, &c. Sonore positum. Item Soli communionem indicat. Ubi cùm Soli initiali littera majuscula legatur, qua Sol exprimitur, dubitari potuit an quidquam aliquid ad Solem spectans, significatum Auctor voluisset. Et nihil minùs, cùm de solo, & non de Sole sermo esset, unde minuscula littera debuit indicari. Est insuper sic ibidem; Cerebri obstinationis inventum. Cùm tamen Obstinatioris debuisse dici res ipsa satis apertè indicare videretur. Et quia pro Rosis eò loco suscepta defensio, ut nullo modo debeant ab Epithalamio nostro, sicut neque à Salomonico in Cantico Canticorum, excludi, juvat hîc pro illis eruditissimi Scriptoris, humanis & divinis litteris inclyti, & Gallicis venerabilis infulis, pulchrum encomium exhibere, sic enim ille: Rosa est flos florum, Pyropus hortorum

Rosæ præclarum encomium.

& purpura, odorum zephyrus, Aprilis oculus, veris Phœnix, naturæ pompa. Et quid majus, quid pulchrius, quid dici elegantius potuit? Veniat ergo, veniat Rosa, & in Epithalamio spiret, ut naturæ pompa pro gratiæ pompa nobile ministerium præstet, & utriusque Auctor mirabilis in illa, & gloriosus habeatur.

137

*Licet autem pro Rosis suscepta defen

Pro comparatione Mali inter ligna silvarum. Cant. 2. v. 2. & 1.

sio, in Titulo præsertim de lilijs agi ibidem ostensum, ubi & expositum quomodo cùm lilium careat spinis, laus possit constare sponsæ Cant. 2. v. 2. Sicut lilium inter spinas. Et pro eo adducta Sponsi immediata laudatio: Sicut malus inter ligna silvarum &c. dictumq́ue cum sylvestribus lignis comparationem institui, licet loco dissitis, sola in mente comparantis propinquitate & communione constante. In quo quidem ferè omnium Interpretum sensum amplexus, ut testatus infrà n. 987. ubi circa comparationem hujusmodi ex professo dissertatum. Cùm sint aliqui aliter sentientes, vel quia comparationem cũcum lignis etiam fructiferis institui dicunt, ex quibus Origenes Homilia 2. ex duabus, ubi ita scribit: Ad Christum saltus (silva)

Origenes.

est omne quod dixeris, & infructuosa sunt omnia: quæ enim possunt dici ad eum comparata fructifera etiam ligna, quæ videbantur fructibus incurvari ad collationem adventus ejus infructuosa monstrata sunt. D. Ambrosius Sermone 5. in Psal. 118. v. 1. sic ait: Tamquàm malum in lignis silvæ (sic ille legit) Hujusmodi pomum odorem gratum habet, ut ceterorum pomorum fragrantiam vincat &c. Sunt etiam, qui licet comparationem cum infructiferis lignis agnoscant, in eadem tamen omnia silvæ asserunt contineri. Sic D. Gregorius

P. Gregor. Nyssenus.

Nyssenus Homil. 4. in Cant. sic locutus: Quoniam ergo singularis ferus, qui pascitur in silva gravißimum attulit damnum (Psal. 79. v. 14.) pulchræ vineæ bumanæ naturæ, sicut dicit Propheta, Eam vastavit aper de silva, & singularu ferus depastus est eam: proptereà in silva plantatur malum, quod in eo quidem quòd est lignum, est ejusdem essentiæ cum filva humana: tentatus est enim per similitudinem &c. Omitto alios ex recentioribus similiter prolocutos.

138

*Quibus tamen non obstantibus di

Quibusdam fit satis objectis.

cendum pro argumento Tuccij ex spinis desumpto, quibus caret lilium, diluendo, satis fuisse cum majori parte Interpretum fuisse responsum quod attinet ad vim comparationis, ut cum lignis silvestribus sit tantùm constituta. Secundùm id verò quod ad simultatem loci spectat, negari nequit quin stare commodè possit, ut in silva quandoque arbores pomiferæ reperiantur, ex quo obvium sit inter illas discrimen, & ita faciliùs percipiendum. Sic in Chilensi regno malorum in agris immensa est copia, & in Valdiviæ portu Indis belligeris circumsepto, ut ingentem copiam pro victu colligant, præliari ritu egrediuntur milites annuum inde vitæ compendium habituri. Ut de Cantabria taceam, in qua fructiferarum arborum copia silvas alibi infructiferas videantur exæquare. Nihilominùs quod in responsione dictum potest verosimiliter sustineri. Quamvis enim malus esse in silva possit, illæ autem quæ in hortis peculiari diligentia coluntur, pulchriores & nobiliores pulchritudine & suavitate pomorum evadunt, & ijs assueta sponsa, unde comparationem potuit elegantiùs conformare. Ut autem nihil sit, in quo hærere

Lilium inter spinas ob sæpe ex illis.

possit quispiam, cùm lilium inter spinas sponsa dicitur, relicta mali similitudine, dici cum doctis Interpretibus potest ita assertum à sponso, quia lilia circumdari solent à spinis, ex quibus sæpe constriutur: unde inter eas esse potest sine dispendio veritatis affirmari. Quia præpositio Inter ad suæ significationis proprietatem salvandam sola est contenta multorum congerie, quocumque consistat loco; & sumi

Livius.

etiam pro Intra solet, ut apud Titum Livium lib. 8. Dec. 4. Qui inter prasidia fuissent, id est

Inter pro Intra.

Intra, ut Passeratius adnotat. Et quidem qui in carcere est, cum omni proprietate dicitur esse inter parietes. Et apud Nostros frequentissimũfrequentissimum, Encerrado ò encerrada entre quatro paredes. Quod & de lilijs modo præfato septis diceremus: Encerrados entre espinas. Sic & illud: Intra privatos parietes, & propriè item, IuterInter privatos parietes. Illud etiam quod sponsa profert Cant.

Cant. 1. v. 13.

1. v. 13. idem probat, dum ait: FacisculusFascisculus myrrhæ dilectus meus mihi, inter beraubera nicamea commora|

p. 45

bitur. Illud enim Inter intraneam indicat positionem. Unde Ghislerius in Appendice Expositionum hujus loci ita scribit: Communis nihilomi

Ghislerius.

nus Patrum Latinorum sensus eò spectat, ut per hæc Ecclesia, vel pia anima, vel etiam B. Virgo significet se velle Christi Paßionem jugiter habere in corde, &c. Pro quo etiam Psellus antiquus inter

Psellus.

pres apud Theodoretum sic sponsæ arcanum sensum exponit, dum illa ait: Ego Christi sponsi mei percipiens voluptatem, eum insculpam in tabulis cordis mei. Sic ille. Vera ergo voluptas

Christus in corde veræ deliciæ.

non aliunde conquirenda, nusquàm enim illa, nisi Christus in cordis tabulis insculpatur. Quæ est ista, quæ ascendit de deserto delicijs affluens?

Cant. 8. v. 5.

Cant. 8. v. 5. & unde illæ? Sub arbore malo suscitavi te. Ibi pomum illud suavissimum, de quo D. Ambrosius suprà adductus ita loquitur. Hujusmodi pomum odorem gratum habet, ut ceterorum pomorum fragrantiam vincat. Christus ergo affixus ad lignum, sicut malum pendens in arbore, bonum odorem mundanæ fundebat redemptionis &c. Sequitur statim: Pone me ut signaculum super cor tuum &c. v. 6. & ad quid illud? Ut deliciæ, quibus affluere dicebatur sponsa, suum complementum haberent, dum non solùm veræ, sed essent illæ perpetuæ, malo illo, & pomo pariter in cordo corditus radicato. O utinam, o, o, o.

139

*IN illius fine sic dixi: Est Virgo sanctis

De S. Rosa Viterbiensi.

sima Rosa nomine, de qua Martyrologium Romanum die 4. Septembris, quæ Viterbij floruit, & odorem suum orbi universo ad vitæ levamenta distribuit, in qua cum nomine omen est felicißimum reperire. Sic ibi: quod equidem in hac Limana civitate posteà est multipliciter comprobatum. Est namque illi in Ecclesia Patrum Minorum dicatum sacellum, & in eo devotio accurtentium excitata, ut plurima in illo pendeant anathemata, ob peculiaria beneficia ejus precibus impetrata. Quod equidem ęmulationeæmulatione qua

Limæ celebris ob beneficia.

dam videtur ortum habuisse. Cùm enim Patres Prædicatores sanctam Rosam Peruvianam habeant, utpotè ex Sororibus Pœnitentiæ, nuper à Sede Apostolica summis honoribus decoratam, in quam communis affectus ferebatur, quem & beneficia ipsius obtenta precibus provocabant: Voluerunt & ipsi suam etiam Rosam ex tertio Ordine devotioni populi, charismata meliora, ut par est credere, æmulantes exponere, quod est exitu, quem diximus fortunatum. Et ut demus, humanum

Ex contentione fructus gloriæ.

aliquid in eo admixtum; id quidem obstare non potuit quo minùs Christus suæ dilectissimæ sponsæ, eam arripiens occasionem, gloriam voluerit propagare. Pro quo facit quod D. Paulus Philip. 1. v. 17. & 18. sic locutus suo nobis magisterio tradidit; & firmavit exemplo: Quidam autem ex contentione Christum an

Philip. 1. v. 17. & 18.

nunciant, non sincerè existimantes, pressuram se suscitare vinculis meis. Quid enim? Dum omni modo, sive per occasionem, sive per veritatem Christus annuncietur, & in hoc gaudeo, sed & gaudebo. Sic ille. Et quàm merito hîc D. Joannes Chrysostomus Homil. 2. nos optat attentos: Videte viri philosophiam, inquit. Videte novum

D. Ioan. Chrysost.

Philosophum paradoxa cęlestiacælestia proponentem, Dura sicut infernus æmulatio. Cant. 8. v. 6. Et

Cant. 8. v. 6.

tamen ille & sustinet, & sustinendam docet, dummodo Christi gloria ibi. Pariter cum illo discipulos augebant: nec pauci illi: Conspecta tanta discipulorum multitudine. Vnde & potuerunt intervenire miracula, quibus doctrina Evangelica tunc temporis procedebat. Deus enim occasione ex contentiosa prædicatione prærepta, gloriæ Christi consulebat, ipsum in ejus gloriam traducens infernum, digna suæ potentiæ & admirandæ providentiæ mutatione. Id quod S. Rosæ, si quidquam accidisset simile, applicari potuisset.

140

*De Diva Rosa Peruviana eo loco

De S. Rosa Peruviana.

Commemoratio nulla, quia res ejus in eo non erant statu, ut choro posset sanctorum Virginum accenseri. Sic tamen illæ, Deo altè providente dispositum, ut quæ posterior, & multò quidem posterior, prior esset jure supremi cultus: Viterbiensis enim nondum est honorem Canonizationis adepta, sicut neque Beata Agnes de Monte Politiano, & ipsa antiquitatis titulo præferenda, si res juxta nostri essent fallibilis discursus regulas metiendæ. Hunc ergo favorem debet Pontificiæ benignitati Peruvium, ut sciret mundus nasci inter spinas Rosam Deo, & Angelis, & hominibus gratissimam potuisse. Et Divæ quidem Viterbiensis & Politiana, adeò jam erant celebres, & sacro etiam honoratæ cultu, ut ampliori Ecclesiæ testimonio non viderentur indigere. Quod tamen pro honorificando novo mundo, & Americæ gloria, in ejus mirabili fructu, Rosa inquam, quæ & fructus & flos, oportuit adhiberi. Laudem illam Sponsæ superiùs audivimus. Sicut lilium inter spinas sic amica mea inter filias.

Cant. 2. v. 3.

Cant. 2. v. 3. Ubi pro lilio rosam intelligendam communis est Hebraizantium sensus, communis inquam, quia plurium, alijs secus arbitratis, ut videri potest apud Ghislerium Expositione 1. in eum locum, & circa versum 1. Expositione etiam 1. pro qua & Tuccius obstinatiùs, quàm Scriptorem Catholicum addeceret, sicut vidimus n. 136. Iuxta quod procedit nostra de Rosis consideratio, ut aliquantulùm expositioni præfatæ deferamus. Vult autem Origenes per spinas Gentiles intelligi, ut Ecclesia Gentium inde commendetur, quòd èex medio

Origenes.

Infidelium quasi èex spinis emerserit. Sic Homil. 3. ex quatuor. Quæ laus ad B. Rosam Peruvianam aptissimè ob rationem dictam derivatur, ibi exortam, ibi in eximium gradum sanctitatis erectam, ubi spineta adeò ingentia & fuere proximis sæculis, & modò etiam magna ex parte Cerduus, & spinis surgit paliurùs acutis.

Quomodo Rosa inter spinas.

Ideò ergo deproperatus honos, acceleratus cultus, ut similis capropter Sponso videatur. Eadem utrique laus: Ego flos campi, & lilium

Cant. 2. v. 1

convallium, Cant. 2. v. 1. Sic de se ille, qui de Sponsa statim; Sicut lilium inter spinas. Sic ho

Christo similis acceleratione honorit.

norata illa, honoris adeò eximij festinantia singularis. Honori Filij ita à Patre consultum, |

p. 46

ut ad illum nullas admittens moras festinarit.

Hebr. 1. v. 6.

Et cùm iterùm introducit Primogenitum in orbem terræ, dicit: & adorent eum omnes Angeli Dei. Hebr. 1. v. 6. Quod de honore exhibito statim ac est mysterium Incarnationis peractum dictum nu. 846. cum Divis Chrysostomo, Ambrosio, Cyrillo, & alijs. Ut neque per instans Filium suum hominem factum permiserit inhonorum. In quod gloriæ consortium advocata inter spinas, & èex spinis exorta Rosa; Primogenita Peruviana. De qua, quia dictum aliàs tribus scilicet in Tomis Auctarij Indici, plura hoc loco non addenda.

141

*De B. Rosalia nihil etiam à Nobis illo

De Sancta Rosalia.

in discursu prolatum: erat enim tunc incognita, memoria æterna dignissima, & ita in Romano Martyrologio celebrata die 4. Septembris, in quo & Viterbiensis, ut vidimus, sed prælata loco, & sequenti elogio: Panormi natalis, S. Rosaliæ virginis Panormitanæ, ex regio Caroli Magni sanguine ortæ, quæ pro Christi amo

Martyrol. Romanum.

re paternum Principatum, Aulamque profugiens in montibus ac speluncis solitaria, cælestem vitam duxit. De inventione autem sacri ejus corporis die 15. Iulij, sic habetur: Panormi inventio corporis sanctæ Rosaliæ Virginis Panormitanæ, quod Vrbano Pontifice maximo repertum divinitus anno Iubilæi Siciliam à peste liberavit. Sic ibi. Et quàm illi merito à rosa & nomen, & omen. E regio Caroli Magni sanguine. Ecce purpureum

Quam propriè illi à Rosa nomen.

splendorem, ut Rosa hæc inter Gallica lilia possit & debeat meritissimò collocari. Principatum deserit & Aulam, spinas inquam, inter quas nata, divitias, voluptates; has enim esse spinas Christo sic docente didicimus Matth. 13. v. 22. & Lucæ 8. v. 14. ubi sic ille. Quod autem

Lucæ 8. v. 14.

in spinas cecidit: hi sunt, qui audierunt, & à solicitudinibus, & divitijs, & voluptatibus vitæ, euntes suffocantur, & non referunt fructum. Inter has spinas nata illa & educata, sed nullum ab ipsis nocumentum: quod tamen, quia impendebat, fuga generosa vitatum. In montibus ac speluncis solitaria cælestem vitam duxit. Cælo proximiora loca quæsivit, ut esset tota cælestis. Æthna celeberrimus Siciliæ mons rosis celebris, à Claudiano celebratis lib. 2. de raptu Proserpinæ, ubi illud

Æthna parens florum &c.

Claudianus.

SangnineoSanguineo splendore rosas, vaccinia nigro
Inficit, & dulci violas ferrugine tingit.
Hæc graditur stellata rosis.

Sint hæc pro laude Siculis montibus, sed

Sicilides Musæ multò majora canamus.

Una Rosalia, una cælestis Rosa, plus vobis gloriæ attulit, quam florum pompa vestrorum. Naturæ pompa dicta rosa, ut visum n. 136. Ecce plus in Rosalia, quæ non est tantùm naturæ pompa, sed gratiæ: Datur triumphus gratiæ, Rosa equidem & stella, quia vitæ cælestis, Hæc graditur stellata rosis. Ergo & rosæ stellæ. Sit hoc aliàs utcumque verum: in Rosalia verissimum, in qua & sanguincus splendor, quia & rosa & stella Splondida & matutina; stella inquam Veneris, cui cognata rosa in profana mythologia, unde & Claudianus citato libro de illa:

Nunc ite Sorores,

Idem.

Dum matutinis præludat Solibus aër
Dum meus humectat flaventes Lucifer agros
Roranti provectus equo. Sic fata doloris
Carpit signa sui.

Ubi & de stella matutina & rosis, cum arcana allusione. Quid ergo si jam inventum Corpus Siciliam à peste liberet? Horrida graveolentia suavissimo, roseo inquam, est odore depulsa; & noxij sideris influxus, saluberrimo est rorantis stellæ sudore consumptus: de qua hęchæc pauca dixisse sufficiat, cujus & memoria alibi celebrata.

142

*EX Walfrido Strabone in hortulo ad

Lilij pulchra descriptio

Grimaldum Abbatem Inscriptione 14. juvat Lilij pulchrum pręconiumpræconium adjicere, quod debeo eruditissimo Andreæ Saussay in Panoplia

Walfridue Scrabo.

Clericali Parte 2. lib, 4. Cap. 4. Arti. 2. & ad sublimiorem sensum provehendum sic autem illud:

Quorum candor habet nivei simulacra pudoris,
Dulcis odor silvas imitatur flore Sabæas.
Non Parius candore lapis, non Nardus odore
Lilia nostra premit. Nec non si perfidus anguis
Ingenitis collecta dolis serit ore venena
Pestifero, cœcum per vulnus ad intima mortem
Corde feram mittens, pistillo lilia præstat
Commacerare gravi, succosque haurire phalerno,
Si quod contusum est, summo livensis in ore
Ponatur punctim; tum jam dignoscere vires
Magnificas hujusce datur medicaminis ultro.

Juxta hæc stat bellè Christi expressa comparatio, ob candorem eximium, ob odoris præstantiam, de qua n. cit. & prætereà eximiam contra serpentium venena medicabilem qualitatem. Si videlicet commaceratus pistillo cordis interioribus animæ labijs admoveatur. Neque enim erit illi molestum per iteratas considerationes sic corde tractari, qui & ore tractari, & reversari solitus in Eucharistica sumptione. Sic tartarei Serpentis venena consumit, quæ contraria cùm esse soleant puritati, Christi sunt, lilij candore notabilis ipso, puritate validissima, superanda. Quæ quidem poterit solertia lectoris per otium laudabile promovere.

143

*In fine præfati num. & §. 2. dixi de

D. BernardueBernardus quid circa lilium Christum.

lilio Christo videndum D. Bernardum Serm. 70. in Gantica. Et est equidem qui videatur dignissimus, ubi & pro Versu 5. & 6. plura habet de quibus infrà. Illud autem quod de lilij genuina constitutione habet hoc præstat loco posuisse, dum sic ait: Si non advertisti, adverte de medio floris hujus quasi virgulas aureas prodeuntes, & cinctas candidißimo flore pulchrè ac decenter disposito in coronam, & agnosce veram in Christo divinitatem humanæ coronatam puritate naturæ, id est. Christum in diademate, quo coronavit eum mater sua. Nam in quo coronavit eum Pater suus, lucene |

p. 47

inhabitat inacceßibilem; nec posses in eo illum interim adhuc videre. Hæc ille. Juxta quæ sex illa ornamenta, quæ cum Diva Agnete in Sponso cælesti celebravimus, ad humanam sunt in illo referenda naturam, quandoquidem ad sex referuntur folia, quibus aureæ virgulæ divinitatis ejus coronantur. Unum autem illud non videtur adaptabile, quod ad Patrem spectat, cùm dicitur: Cujus Pater feminam nescit: quod quidem ad divinam est nativitatem referendum, cùm in humana patrem non habeat, neque divinum, neque humanum. Ad quod quidem dici inprimis potest ita se rem habere, neq; in accommodationibus hujusmodi unam esse omnium Interpretum mentem, cùm ad variè, & verosimiliter equidem sentiendum, lilij excellentia præbeat, sic divino disponente auctore naturæ & gratiæ fundamentum. Deinde ut stet quod ex D. Bernardo addu

Christus ut homo etiam Dei filius.

ctum, cujus subtili & gravi judicio meritò deferendum, dici potest Christum etiam ut hominem esse Dei filium, non humana generatione, ad corpus pertinente, sed per gratiam unionis, & verò etiam per habitualem, ut dici cũcum sufficiente proprietate queat etiam naturalis, de quoex professo disserui in Amphitheatro à n. 765. & Tomo 1. Auctarij Parte 1. n. 387.

144

*Insurgit autem contra illud P. Bonæ

P. Bonæspei, ut obstet, & faveat.

Spei Tomo 2. Tract. 3. Disput. 14. Dubio 1. ex ea parte, qua respectu totius Trinitatis filiationem affirmat repugnare, cùm tamen illam admittat respectu Patris, quod est etiam à Nobis comprobatum: unde ut stet quod à Sanctissima Agnete prolatum est ad Christum ut hominem, & ad Patrem sub eo respectu, pertinere, satis sufficiens est, ut non sit modò necessarium circa difficultatem Assertionum dictarum, & novam earum aut probationem, aut propugnationem distineri. Illud tantùm diluendum, quod ex processione Spiritus sancti

Arguit contra filiationem relatione ad Trinitatem ex processione Spiritus Sancti.

præfatus Scriptor objectat, futurum quidem illum filium, si Christus ut homo filius naturalis adstruatur. Siquidem ex eo talis adstruitur, quòd unionem habeat humana natura cum aliquo divino, sitq́ue ita homo ille sanctus altiori modo quàm filiatione adoptiva: Atqui Spiritus sanctus per se, & vi processionis, est altiori modo sanctus, quàm filiatione adoptiva: immò & quàm homo ille: nam huic participatione tantùm convenit ius ad bona divina, illi autem à se essentialiter: ipseq́ue prætereà est etiam à Patre modo realiter assimilativo, quidquid de intentionali sit: Ergo &c. Ad quod quidem dicendum in Spiritu

Respondetur retorsione objectionis, & directè.

sancto diversam esse rationem, & ad argumentum præfatum debere omnes respondere, ut ostendam. Nam homines per gratiam habitualem fiunt Dei filij adoptivi, cùm tamen gratia hujusmodi sit accidentalis divinæ naturæ participatio. Atqui Spiritus sanctus non participatione accidentali, sed communicatione naturæ plenissima, sanctus est: ergo & filius. Quid ad hæc? Videant qui debent, & omnes sunt qui debeant, respondere. Ego non multùm operosam arbitror responsionem, juxta modum, quem sum in expeditione hujus difficultatis amplexus. Spiritus sanctus non est filius. Veritas est Catholica. Quare autem talis non fit, diversimodè à Doctoribus explicatur, & quomodocumque explicetur, asserenrendum est illi nullo modo filiationem in vero aliquo sensu convenire. Est ergo absolutè incapax filiationis, quod quidem non habet homo, qui ex conditione naturæ filius alterius hominis est, unde & per gratiam potest ad supernaturalem filiationem ascendere, sicut & legaliter ad filiationem adoptivam. Cùm ergo capax filiationis per gratiam sit, potest etiam ratione gratiæ superioris ad filiationem etiam superiorem elevari, & hoc ratione hypostaticæ unionis habetur. Neque ex eo quòd Spiritui sancto conveniant ea, quæ filiationem in Christo dicuntur constituere, filius dicendus est; cùm ratione processionis illi filiatio repugnet: quemadmodùm nobiliori modo conveniunt Spiritui sancto, quàm humano patri, ea quæ ad generationem temporalem in Christo spectant: & tamen non proptereà pater dicendus est, quia ex ratione concursus ad illam ipsi talis denominatio repugnat. Et ex doctrina

Ratio pro Assertione.

prædicta non solùm fit satis objectioni, sed fundamentalis potest ratio ad probationem instaurari: Nam homo ex multiplici Dei participatione est capax filiationis: ergo & ratione unionis ad divinam naturam. Si dicatur repugnare; quia definitio generationis non potest eidem aptari. Contra est quia hic non agimus de generatione secundùm realem processionem, sed per gratiam, quæ cùm adoptiva non sit, & ratione substantialis unionis habeatur, naturalis aptissimè compellatur. Ex quo fundamento etiam dictum filiationem per gratiam habitualem in Christo dici etiam posse naturalem, quatenus adoptivæ opposita, eo quod ob necessariam exigentiam, & modo quodam connaturalitatis supposita hypostatica unione debeatur. Contra quęquæ nihil objicitur, & ita potest sententia proposita circa utrumque articulum pede inoffenso decurrere, de qua alibi semel & iterùm disceptatum. Stet ergo & sanctissimæ Agnetis, & dulcissimi Bernardi in modo loquendi concordia, & Christi humanitas lilij folijs candidissimis designata: quidquid aliàs possit verosimiliter cogitari.

145

*Citato ergo pro caussa præsenti Ber

Ex Bernardo de Passione Domini.

nardo in Sermone præfato, objicere aliquis poterit defectum citationis ejusdem Doctoris sancti in Tractatu de Paßione Domini, seu de Vite Christo, in quo de lilio multa. Ad quod in primis dici potest Tractatum prædictum non esse partum illius legitimum, ut censent plures, & stylus ipse videtur indicare. Deinde non omnia semper oportere loca citari Doctorum, quando in uno aliquo potest id, de quo agitur, sufficienter inveniri: Citatus quidem Sermo adeò est & pulcher, & elegans, & pius, & pro re, de qua agebatur, exactus, ut sufficere illum non immeritò posset judicari. Sed quia Tractatus dictus dignus sanè Bernardi est spiritu, & auctoris antiqui, atque in divinis versati Scripturis, adiri cum fructu poterit Cap. 18. & seqq. & juxta nuper dicta de sex folijs, totidem ille recognoscit Cap. 30. sic scribens: Imperfe

De folijs lilij.

ctis lilijs ipse candidus flos, ut plurimùm sex folijs |

p. 48

constat. Sic ille. Cùm ergo comparatio à perfectissimo lilio trahatur, totidem sunt sponso cælesti adaptanda. Nihil autem Doctor sanctus circa dicta, ubi tantùm de virginitate agit exemplo Christi servanda, sex caussas recensens, propter quas, debent animi Virginum ad eam servandam incitari. Unde ex eo capite parùm citatio profuisset: sicut & circa Capita alia, in quibus Virginum institutionem exequitur, de diversis agens virtutibus, quæ in Virginitatis debent esse comitatu, pro quo inferiùs aliquid inducendum. Sit ergo

146

*DIctum ibi de lilij supra flores omnes

Virginitatis excelsitas ex conditione lilij.

excelsitate, omnibus enim altius, & inde Virginitas commendata. Et cùm talis, languido tamen semper collo, ex quo humilitatis necessarius nexus comprobatus. Pro utroque D. Bernardus, vel qui auctor est Tractatus de Paßione, de quo nu. præced. Ille ergo pro lilij

D. Bernardus, vel auctor Tractatus de Passione Domini.

excelsitate, & parili Virginitatis excellentia consulendus Et quod ad prius attinet Cap. 28. prosequitur, ubi illud lilij à Lilio ipso Christo prolatum adducit encomium. Matth. 6. v. 28. & 29. Considerate lilia agri quomodo crescunt, (supra flores alios) Amen dico vobis quoniam nec Salomon in omni gloria sua coopertus est sicut unum

Matth. 6. v. 28. & 29.

ex istis. Et ita subdit: Lege igitur, ô Virgo, & perlege, & sæpiùs relege hoc verbum sponsi tui, & intellige quantùm in hujus floris commendatione tuam gloriam commendavit, Omnem mundi gloriam sapientißimus ille omnium creator & conditor unico flosculo tuo comparavit, nec gloriam flosculo, sed hunc flosculum omni gloriæ prætulit. In Salomone enim (de quo legitur quod magnificatus est super omnes reges universæ terræ in divitijs & hore) omnes mundi glorias debes intelligere &c. Et inferius sic loquitur, cùm præmisisset illud inter alia: Dilectus meus descendit (ille Ascendit legit) ad areolam aromatum, ut lilia colligat. Can

Cant. 6. v. 1

tic. 6. v. 1. Laudabile lilium, amica sponsa, amabile lilium, quod colligitur à Sponso. Non enim, ut æstimo, colligitur ut ultra marcescat, sed ut in altari aureo collocetur, quod est ante oculos Domini: id est, ut collocetur in cælesti Sanctuario, ut sit ipsum lilium ad ornamentum omnium Sanctorum, in quibus Dominus tamquàm in altari suo aureo requiescit &c. Pulchrum & illud ex statim subditis: Quasi enim quidam adeps & medulla Ecclesiæ sunt Virgines Christi: & quadam singulari excellentia aliorum florum Sponsi amplexibus familiariùs inhærentes. Hæc ille, quæ materiam exhibent amplificationi non levi, & satis excelsitatem Virginitatis, & singularem gloriam manifestant. Illud autem quod de adipe di

Adeps Ecclesiæ cur Virgines.

ctum, ad legis Domini præceptum videtur dubio procul referendum, de qua Exodi 29. v. 13. & Levitici 3. v. 3. & alibi, qua statutum, ut in victimis adeps Deo tantùm cederet, & incendio traderetur. Et in Exodi loco additur: Et

Exodi 29. v. 13.

offeres incensum super altare. Ubi, ut animadvertit Abulensis Quæst. 6. existimare aliquis posset post datum igni adipem, incensum, id est thus offerendum. Quod tamen, ut & interpretes alij, inscitiæ redarguit, cùm eo dicendi modo ipse adipis incensio denotetur. Et quidem ut ille observat, gratissima erat Deo adipis concrematio, unde opus non erat thurificatione. Hoc ergo est quod Divus Bernardus, aut quicumque fuerit, præfati Tractatus auctor, sibi voluit, cùm Virgines Ecclesiæ adipem esse profatus est, id est gratissimum in Ecclesia post Eucharistiam Sacrificium, quod sibi penitus reservatum vult & præcipit. Hoc enim est quod D. Paulus clamat 1. Cor. 7. v. 34. Virgo

1. Cor. 7. v. 34.

cogitat quæ Domini sunt, ut sit sancta corpore & spiritu: id est, Dei tota, & Deo tota, ut nihil non ad Deum spectans possit cogitare. Et adeps quidem moles est in animali blandior, ut ad designandum femineum genus possit convenienter advocari. Et ad Virgines præsertim, quia non est caro, sed aliquid adhærens carni, neque aspectui obvium, sed clausuræ perpetuæ dedicatum, quæ ad moralem sunt advehenda tractatum.

147

*Sed jam de humilitate, & pulchro illo

De humilitatis nexu.

Virginitatis cum ipsa nexu, de quo Auctor dictus Cap. 29. ubi ita scribit: Nec prætereundum

Auctor qui supra.

quòd ipse flos lilij, tam altus, tam candidus, tam jucundus, semper reclinatur ad terram. Quid nobis per hoc aliud quàm humilitas commendatur? Caput enim inclinare ad terram, est mentem nostram ad generationem terrenam, & fragilitatem de terra contractam inflectere, ne de nobis aliquid præsumere omnino audeamus, dum nos lutum & cinerem esse consideremus. Nulli autem hæc virtus tam necessaria est quàm Virginibus, ne in profundum superbiæ incidant, dum suorum considerant excellentiam meritorũmeritorum. Virgines enim Christi etiam adhuc in terra viventes Angelorum ducunt vitam: tales cùm sint, quales dixit Dominus futuros post resurrectionem, quia tunc neque nubent, neque nubentur, sed erunt similes Angelis Dei in cælo. (Matth. 22. v. 28.) Hæc ille & alia. Et qui

Virginibus quia Angelis similes à superbia maximè cavendum.

dem quod de Angelorum similitudine dictum, ad ingentem stimulare deber cautionem, illi etenim cùm lilia essent candidissima, inter ipsos Dei Filius ante adventum in terras pascebatur. Si enim Virgines ob similitudinem lilia sunt, quantò id potius Angelis tribuendum? Quia verò lilia illa ambulare voluerunt extento collo, non solùm Dei iram, sed furorem sunt terribilis indignationis experta. Pro quo audiendus D. Bernardus, verissimus ille auctor, Sermone 69. in Cant. ubi ita loquitur: Vtinam

D. Bernardus.

in me omnem extollentiam comprimat, immò dejiciat, & ad nihilum redigat, non accensus furor, sed infusus amor. Vtinam discam non superbire, sed unctione potiùs quàm ultione magistra. Domi

Psal. 6. v. 1.

ne, ne in furore tuo arguas me, sicut Angelum extollentem se in cælo: neque in ira tua corripias me, sicut hominem in Paradiso. Ambo iniquitatem meditati sunt, altitudinem affectantes, ille potentiæ, iste scientiæ &c. Verum utraque altitudo dejecta est: sed in homine mitius, judicante ita illo, qui omnia facit in pondere & mensura. Nam Angelo in furore punito, immò & damnato; homo iram tantùm sensit, & non furorem. Sic Doctor san|

p. 49

ctus, quibus Virgines debent profectò reddi cautissimæ. Cùm enim Angelis similes sint, si vento vanitatis extollantur, eorum instar venient puniendæ, non in ira tantùm, sed etiam in furore, permissione lapsus, aut numquàm, aut difficilè admodùm reparandî. Pro quo & dicta circa clausam januam §. cit. in quo & versamur, urgebunt. Ubi pro Inclinato collo, habetur Inalienato, errore typographico:

Abalienatum collum ut dici queat.

quamvis posset ille aliquatenus sustineri. SpōsaSponsa enim dum collum inclinat sponso, juxta explicationem loci, de quo ibi, non alienat illud, sed in Sponsi dominio constituit, ut illud juxta suæ promissionis veritatem extollat: Qui se humiliat, exaltabitur. Lucæ 14. v. 11. Collum autem per superbiam elatum, diaboli est, unde dici inalienatum nequit, cùm illud superbia fecerit alienum. Sic accipi illud Davidicum potest Psal. 18. v. 14. Ab alienis parce servo tuo.

Superbia peccatum alienum.

Ubi Genebrardus peccata præsumptionis agnoscit. Et quidem videntur illa in homine aliena, qui unde præsumere possit habet nihil.

Psal. 18. v. 14.

Notum illud ex egregio humilitatis Magistro:

Vnde superbit homo, cujus Conceptio culpa,
Nasci pœna, dolor vita; necesse mori?

Pro quo & illa quæ nuper dicebamus.

148

*ANu. 502. illius panegyris qualis

Circa cognomen, aut agnomen Zepeda, & unde sic dictum.

cumque juxta nostram non quidem affectionem, sed tenuitatem exhibita. Citato autem n. 509. circa cognomen Zepeda dictum aliquid, ex cujus significatione laudis etiam nonnihil eliquatum. Sunt autem, eo loco typographici errores duo, dum pro Fresneda, & Fraxini, Tresneda & Traxini barbaræ penitus voces inveniuntur, ut omittam Pomponium Melam, in quo nomen ritè in margine positum periculum erroris excludit. Dictum ergo D. Teresiam meritò Zepedam, quod nobilis est familiæ cognomen, fuisse compellatam, quia Zepa idem quod vitis, & Zepeda Castellano idiomate vineam, ubi scilicet plures concurrunt vites, debet juxta modum loquendi circa arbores alias designare. Et quidem non Zepa, sed Cepa frequentius scribitur, & sic apud Covarrubiam in Thesauro linguæ Castellanæ, ubi originem illi latinam assignat à verbo Cæpto, quod est Incipio, eo quòd prior & robustior arboris pars quasi principium illius sit, nam & alijs nomen hoc attribui solet arboribus, ad illarum truncum designandum. Sed originatio videtur satis frivola, sicut alia à cæpe, eo quod capitis instar sit, ita dictum, unde & propter similem rationem dici caput potest, quod in arbore primum & teres. Ut quid enim ad cæpe opus est confugere, quando sicut illud à capite dictum est, quod boni affirmant Grammatici, ita & cepa ab ejus similitudine potuit similiter compellari. Et certè tam quæ in cæpe, aut cæpa ejusdem significationis, originatio confingitur, quàm quæ in Zepa aut cepa, levissimo nititur fundamento; & res supervacui laboris est illud pro nominibus omnibus vestigare, ubi non statim apparet, ut revera apparet in multis, multæ enim hallucinationes pro verosimilibus caussis venditantur, quas viri cordati irrident, cum auctorum illarum existimationis non modico detrimento. Verosimilius quod de Zepeda, aut Cepeda diximus, multitudinem scilicet Zeparum aut CeparũCeparum in loco eodem indicare: sic enim cæpetum & cępinacæpina apud bene Latinos prosimili multitudine; Rosetum, Olivetum, Palmetum, Populetum, & in negotium præsens Vinetum, locus vineis abundans, & alia plurima.

149

*Stet ergo Divam Teresiam quod no

D. Teresiæ ut vitis multiplex.

stri erat intenti, Zepedam aut Cepedam dictam, & Latina imitatione Cepetum, ut una cùm sit, debeat etiam censeri multæ. Magnum est equidem quòd mulier inter plures commendatione digna, vitis sit, id quod à Davide

Psal. 127. v. 3.

Psal. 127. v. 3. decantatum verbis illis: Vxor tua sicut vitis abundans in lateribus domus tuæ. Id quod in Virginis Deiparæ laudibus positum invenimus Eccli. 24. v. 23. Ego quasi vitis fru

Eccli. 24. v. 23.

ctificavi suavitatem odoris. Quamvis quod ad illam spectat, ultra omnem sit comparationem. Pro quo & Salomonis illud mirè consonat Proverb. 14. v. 1. Sapiens mulier ædificat domum

Prov. 14. v. 21.

suam. Quod est profectò pro eximia laude reponendum, ut scilicet mulier una sapiens, sapientia inquam plusquàm muliebri, ædificare unam possit domum. Quantùm ergo illud est Divæ Teresiæ præconium, quæ non domum tantùm, sed domos, duo scilicet supra triginta Monasteria ædificavit, ut in sacris habetur officijs, & res ipsa suis se genuinis luminibus manifestat? & id quidem non quia divitijs affluens, aut mariti opulentia potens, sed inops Virgo, omnibus humanis destituta auxilijs, quinimmò adversantibus plerumque sæculi principibus. Unam sic egentem, sic humanis destitutam auxilijs Virginem, adversantibus sæculi principibus, unam ædificasse domum, miraculum profectò, & Dei singularis benedictio ritè expendentibus negotium tale fuisset. Quid cùm tot ac tales fuerint? Res planè est non admiratione, sed stupore dignissima. Effloruit in eo consilio miserentis Domini benedictio. Et quænam benedictio ista? Illa quidem, qua ille vix extantibus humanæ contributionis subsidijs, multiplicare est visus, quæ hominum commodis servierunt. Quinque tantùm suppetebant pa

Benedictionem fundationum meruit instar Apostolorum, qui panum multiplicationem. Matth. 14. v. 10. P. Cornelius.

nes, & duo pisces pro satiandis in deserto quinque mille viris sine mulieribus & parvulis. Et tamen illi satiati multiplicatione mirabili, dum aspiciens in cælum Dominus benedixit, & fregit. Matth. 14. v. 19. Præcesserat autem Apostolorum commiseratio solicita, unde & dixerunt Domino: Desertus est locus, & hora jam præterijt &c. v. 15. Quod expendens P. Cornelius ita scribit circa v. 18. ubi de illorum obedientia misericordiam subsecuta: Paruêre Apostoli, & attulêre illos: atque hæc prompta eorum obedientia & fiducia, æquè ac charitas & studium succurrendi fami tot milliũmillium hominũhominum, elicuit hoc à Christo mira|

p. 50

culum. Sic ille. Juxta quæ philosophari in Diva Teresia possumus, cujus singularis obedientia in parendo Confessarijs, rarissimo cœcæ subjectionis exemplo, dum apparenti Christo digitorum illusorijs siguis abnuebat, & Apostolica etiam charitas in saeris etiam officijs mirificè commendata, multiplicationis adeò mirandæ Monasteriorum benedictionem florentissimam meruerunt. Effloruit in eo consilio &c.

150

*Et ut sua sit Apostolis de obedientia,

Circæ mulieres secutas Christum in desertum.

& charitate laus, aliquid tamen observandum, quod in hac parte devoto femineo sexui debeatur. Quinque millia virorum, exceptis mulieribus & parvulu. Matth. 14. v. 21. Omittamus

Matth. 14. v. 21.

parvulos, qui alieno ductu in desertum cum Christo pervenerunt: in mulieribus autem adeò constans & devota sequela quomodo possit illaudata præteriri? Quod D. Joanni Chrysostomo sic est visum: Homil. 50. in Matthæum in hunc modum locuto: Magna profectè

P. Chrysostomi earum laus.

laus multitudinis illius, cùm & feminæ & pueri cum viris omni labore contempto sequerentur. Sic ille. Non ergo ad curiositatem ullatenus referendum, cui suspicioni occasionem dare potuit P. Maldonatus, dum dixit magnum earum

P. Maldonatus.

fuisse numerum, licet non numero virorum æqualem, vel quia religiosiores, vel quia curiosiores viris esse solent. Quod quidem ad pium sensum advocari potest, ut religio & curiositas in sequendo Christum fuerint copulatæ: sanctaque fuerit & re igiosa curiositas, eo naturæ impetu ad finem sanctissimum ordinata. Sicut oculorum aviditas videndi pulchra erga Christum laudabiliter ferebatur. Iam ergo in mulieribus illis felicibus considerare juvat commodorum propriorum oblivionem labore contempto, ut jam D. Chrysostomus: civitates pro desertis commutatas, ubi præter Christum solatij nihil: longi fatigationem itineris. Inediam tamdiu toleratam. Nullam decubando corpore curam. Illam audiendi verba Christi insatiabilem anxietatem. Ubi quidem pro Diva Teresia nobile schema succurrit, in quo poterit

D. Teresiæ schema in illis.

qui voluerit sanctum otium, & utile negotium meditari. Et illud quidem de solatij in deserto defectu ad illos octodecim referre annos, in quibus nullis refecta consolationibus, quibus solet in terris sanctitas abundare. Sic ergo miraculum multiplicatorum Monasteriorum promereri potuit: quod & de beatis illis mulieribus Christi asseclis asserendum. Ut enim & viris suum etiam meritum tribuamus, in mulieribus tamen id citiùs apparet, quarum infirmior conditio arduum illud facinus reddit mirabilius; cùm in eo viros potiùs quàm mulieres egerint, quibus nihil minùs habuerint, nova miraculi novitate. Ubi ex antiquis Scrip

Cur non numeratæ.

tores aliqui apud P. Maldonatum inquirunt, cur ab Evangelista numerus non fuerit mulierum adnotatus, & ad generalem illum usum Hebræorum sunt qui referant, non recensendi illas, quod frequenter in sacris officijs legimus, cùm liber generationis Christi occurrit. Addit citatus Pater moralem rationem dicens: Nihil apud Deum recenseri, neque in numero haberi, nisi quod virile sit atque perfectum. Cùm ergo Evangelicæ illæ mulieres ita se gesserint, ut viros exæquaverint, & sic virile ac perfectum opus perpetrarint, numerationis videntur prærogativam meruisse. Quod ergo numeratæ non sint, mysterio non vacat, cujus investigandi curācuram qui voluerit suscipiat, nos enim ad alia propera

D. Teresiæ meritum supra illas.

mus. Si unum adjiciamus illud, Divæ Teresiæ gloriam ex eo non minui, quod cum numeroso illo mulierũmulierum agmine componatur, ut multæ debeant & merito & numero Teresiæ percenseri. Illius siquidem excellentia omnimodis singularis. Sua ergo sit fortunatis illis sectatricibus laus, suum & meritum, quod in ordine ad benedictionem multiplicationis adductum. Cùm tamen Divæ possimus inclamare Teresiæ: Multæ filiæ congregaverunt divitias: tu supergressa es universas. Proverb. 31. v. 29. Quia

Proverb. 31 v. 29.

scilicet pro universis una, & una quodammodo universæ. Vites aliæ, tu vinea, & ut tuo loquamur agnomine, Cepæ aliæ, tu Cepeda.

151

*ADductus in eo Divi Petri locus ex

Locus 1. Pet. 3. v. 18 juxta diversa tempora expositus, & P. Suarez defensus.

1. Epist. 3 v. 18. sub hac forma: Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, justus pro injustis, ut nos offerret Deo, mortificatus quidem carne, vivificatus autem spiritu. Et ita quidem in Vulgata habetur. Sed P. Suarez Tomo 2. in 3. p. Disp. 43 Sect. 3. vers. Meliùs ergo, aliter legendum esse contendit, scilicet Mortificatos quidem carne, vivificatos autem Spiritu, propositāpropositam superiùs improbāsimprobans lectionem, & quam ipse amplectitur, vulgatāvulgatam affirmans verbis illis, RetinẽdoRetinendo VulgatāVulgatam lectionem. Quod quidem non ægrè temporum potest distinctione componi: siquidem P. Suarez scribebat ante VulgatęVulgatæ exactissimam correctionem, quæ Sixti V. & Clementis VIII. auctoritate constitit, & est An. 1608. in lucem data typis Joannis Moreti. Licet autem Titulus solum Sixtum V. præseferat. à Clemente tamen additum aliquid ipse indicat in Bulla pro impressione, & asseritur à Francisco Luca Brugensi, Viro doctissimo, & suis scriptis clarissimo in Epistola dedicatoria pro Annotationibus ad correctiones, qui in loco, de quo agimus, recognoscit egregiam correctionem. Id quod ex præfatione ad Lectorem ipsi sacro Bibliorum volumini præfixa clariùs innotescit. Quod quidem animadvertere debuissent Scriptores, qui cùm in locum præsentem incidunt, P. Suarez uti Vulgatæ contratium inducunt, cùm nihil magis ab illius Sedi Apostolicæ obsequentissimæ mentis alienum possit cogitari.

152

*Dices juxta Præfationem Biblicam

Objectio ex possibili aliqua correctione, quæ videtur admitti.

citatam posse aliquam in Textu sacro correctionem admitti, dũdum ibi dicitur sic. Accipe igitur. Christiane lector, eodem Clemente Summo Pontifice annuente, ex Vaticana Typographia veterem ac vulgatam Sacræ Scripturæ Editionem, quanta fieri

Præfatio Biblica.

potest diligentia castigatam: quam quidem sicut omnibus numeris absolutam, pro humana imbecil|

p. 51

licitate affirmare difficile est, ita ceteris omnibus, quæ ad hanc usque diem prodierunt, emendatiorem, purioremque esse, minimè dubitandum. Sic ibi, post quæ & addũturadduntur aliqua, quæ mutanda videbantur, consultò immutata relicta esse ad vitandam populorum offensionem, D. Hieronymi exemplo, & quia potuerunt citati conformia ob rationem ibidem redditam æstimari. Cùm ergo adhuc correctioni supersit locus, in eo, de quo agimus, potuit P. Suarez lectionem illam amplecti, quam commodiorem contextui judicavit, etiamsi aliter in Vulgata res se haberet, & consequenter poterunt alij similiter judicantes, tanto præsertim ductore. Sed

Fit illi satis notanda doctrina.

hoc non urget, & respondeo, quidquid de doctrina illa sit, minimè in præsenti locum habere: quia aliud est posse aliquid corrigi, quod nondum est correctum, quale in Vulgata forsan aliquando occurret, ex penitiori cognitione, aut inventione alicujus antiquissimi exemplaris: aliud verò quæ sunt jam Ecclesiæ auctoritate correcta, nulla habita ratione correctionis amplecti. Id enim nulli licet, essetq́ue gravissimis erroribus obnoxium, & auctoritatem Ecclesiæ in re summi momenti violare. Neque quod innuitur de ulteriori correctione ita accipiendum est, ut aliquid modò extet ut de fide propositum, quod aliquando possit falsum deprehendi; id enim nullatenus admittendum, jam enim Ecclesia non esset columna & firmamentum veritatis, quod Apostolus clamat 1. Tim. 3. v. 15. Sed quòd verba aliqua addi,

1. Tim. 3. v. 15.

aut detrahi possint, quibus veritas aliqua meliùs possit explicari. Id quod de mutatione illa, quæ ob vitandam offensionem omissa dicitur, pariter intelligendum.

153

*Jam quod attinet ad fundamentum

P. Suarez ratio pro lectione quam est secutus discussa.

P. Suarez pro retensione illius antiquioris lectionis, quæ credenda est incuria, aut inscitia librariorum obstrusa, non certè urget. Agit ibi D. Petrus de prædicatione Christi facta spiritibus, de quibus immediatè sic: In quo & ijs, qui

1. Pet. 3. v. 19. & 20.

in carcere erant, spiritibus veniens prædicavit: qui increduli fuerant aliquando, quando expectabant Dei patientiam in diebus Noe, cùm fabricaretur arca: in qua pauci &c. Ubi circa verbum Spiritibus Vers. Propter quæ aliam lectionem ut Vulgatæ propriam ita proponit, scilicet Spiritu, ut quęquæ Spiritibus habet optimum etiam sensum præseferant. Et de ijs tandem explicat spiritibus, seu animabus eorum; qui in diluvio, licet priùs increduli Dei patientiam provocaverunt, veritatem prædicationis Noë jam jam perituri agnoverunt, ad Deumq́ue sunt vera pœnitentia conversi, & in sinum Abrahæ, ad quem descendit statim à morte Christi anima, velut in carcere claudebantur. Nulli enim videntur magis mortificati in carne, quàm illi: & licet non solis illis, sed alijs etiam in sinu contentis prædicaverit, Divi tamen Petri intentum in eo erat Capite consolari fideles, & animos addere ad patiendum pro Christo, qui etiam eos sua redemptione & visitatione dignatus est, quos non propter ipsum, sed pro suis peccatis noverat horrendum adeò supplicium pertulisse. Ad quæ quidem dici cum ipso Eximio Doctore potest, quod habet cit. Vers. Propter quæ. Ubi lectione legitima Vulgatæ proposita, juxta illam Apostoli mentem exponit.

Iuxta illum stare lectio vulgata potest.

Et exponi quidem aptissimè potest, & ex eo fidelium consolatio, & ad patiendum pro Christo adhortatio luculenta constare. Quid enim magis aut idoneum aut efficax afferri poterit, quàm Christi Passio, sublimius patientiępatientiæ Christianis exemplar? & de prædicatione illorum specialis facta mentio præ alijs, quia si illis Christi Passio profuit, & ab ipso statim ac peracta est personali descensu visitati, qui ad Noë prædicationem adeò fuerant pertinaces: quid de alijs putandũputandum est, qui & in ejus mortui fide, & ad Apostolicæ prædicationis auditum, aures obsequentes & dociles præstiterunt? Quod autem tandem ait illud vivificatus spiritu meliùs ac proprius de nobis dici quàm de Christo, id certè negandum juxta contextum: cùm enim mortificatus dictus fuisset, elegantiùs & consonantiùs dictus etiam vivificatus. Nam & vivificari à Deo spiritum in Scriptura occurrit Isaiæ 57. v. 15. Vt vivificet spiritum humilium.

Isai 57. v. 15.

Et quidem Spiritus à Deo vivificari cum omni dici proprietate potest, non ex eo quòd à morte aliquo modo suscitentur, sed quia eam, quam habent, vitam, illius beneficio possident: & prætereà quia non solùm vitam radicalem & substantialem confert, sed etiam actualem, quęquæ potentiarum actibus exercetur, unde toties à Davide postulatam vitam, quæ ad spiritum pertinet, invenimus. Iuxta nostram autem explicandi rationem, de qua citato nu. 605. con

Christus vivificatus spiritu sancto in resurrectione.

venientior & sublimior sensus habetur, ut vivificatus spiritu dicatur Christus, quia Spiritu Sancto operante ejus est peracta resurrectio. Sicut enim cùm effudit sanguinem, per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, juxta D. Paulum Hebr. 9. v. 14. Ita juxta D. Petrum per Spiritum sanctum resurrexit,

Hebr. 9. v. 14.

cujus rationem cit. n. etiam est reddita, & satis quidem genuina, D. Athanasio suffragante. Pro quo hæc sit satis adnotasse, ut & P. Suarez faciamus satis, cujus & caussam defensamus.

157

*ADducta pro theorematis hujus

Enormis error typographicus emendanusemendamus.

modi probatione S. Isidori Pelusiotæ præclara sententia, quæ sic habet: Imperiorum robur ac firmitas; Dei amicitia est. Ex lib. 1. Epist. 299. In quem locum cùm incidisset unus ex Nostris Sacerdos, neque junior, neque illitteratus, hæsit, & me adijt, ut scandalum pænè passo |

p. 52

intelligentiæ opportunum adminiculum admoverem. Sic enim ibi legerat: Impiorum robur &c. Qua impia assertione nihil esse impium magis potuit. Et fuit ille enormis typographiæ error, non habens ita obviam correctionem, ut experientia docuit: ex qua & alijs juxta superiùs dicta, evincitur errorum adnotationes in calce Operum esse perutiles, quidquid nonnulli obsistant suo in placito relinquendi, & communi bono, ac Scriptorum honori, & commodo consulendum. Et ubi de erroribus agitur, ipsum, in quo sumus, S. Rosæ Peru

Circa Orationem in officio S. Rosæ singulares observationes.

vianæ Festum, animadvertendum admonet in Oratione Officij clausulam, seu conclusionem corrigendam. Cùm enim dicatur ibi: Christi bonus odor esse mereamur, non addendum, Per eumdem D. N. &c. Sed Qui tecum vivit, & regnat &c. Sic enim in similibus & usus, & leges sacræ admonent faciendum. Sic in Oratione Octavæ Nativitatis, & Epiphaniæ, Vt per eum, quẽquem similem nobis foris agnovimus, intus reformari mereamur, Qui tecum &c. In Oratione Tridui Hebdomadæ sanctæ, Respice, quæsumus Domine &c. In Oratione S. Stephani, Vigiliæ S. Joannis Baptistæ. Et cùm ante annos aliquot in Oratione S. Catharinæ Virginis & Martyris haberetur Per eumdem &c. jussum est ut reponeretur, Qui tecum &c. & in Rubrica quidem Missalis 9. §. 17. ita præscribitur: Si Oratio dirigatur ad Patrem, concluditur, Per Dominum nostrum &c. Si ad Filium, Qui vivis & regnas cum Deo Patre &c. Si in principio Orationis fiat mentio Filij, concluditur, Per eumdem Dominum nostrum. Si in fine Orationis ejus fiat mentio, Qui tecum vivit &c. Atqui in Oratione S. Rosæ ita accidit, ut vidimus. Unde & mirari licet quomodo in Oratione Dominicæ PalmarũPalmarum, quęquæ & in principio & in fine mentionem continet Filij, non ita ut præscribitur factum inveniamus; sicut & in Oratione S. Ludovici Regis, cujus extrema verba, Regis regum Iesu Christi Filij tui facias nos esse consortes. Quod quidem adnotasse, alicujus momenti visum est, quia ex hujusmodi observationibus aliqua solent in divino Officio meliorari: quamvis non is sim, cujus observationibus tantùm sit roboris, ut id, quod de alijs possit zelus iste sibi fiducialiter pollicere. Sed valeat ille quod possit, erunt fortè alij, quibus sensus idem, & pro majori auctoritatis pondere sperare liceat, & cura adhibita comparare. Et post hæc quidem scripta id quod circa Orationem S. Ludovici à me desideratum, suprema esse auctoritate dispositum lætissimus deprehendi.

155

*Ubi non prætereundum circa Oratio

Circa Orationem Assumptionis V. adnotatio cum doctrina utili.

nem pro Assumptione Virginis idem, quod de præfatis, videri dicendum. Cùm enim Filij nomen in extremis sit, scilicet Genitricis Filij tui Domini nostri interceßione salvemur. Iuxta Rubricæ Canonem Qui tecum &c. addendum videbatur: quod tamen non ita factum. Sed est quod in Oratione ista desiderare multorum possit affectus (de proprio id mihi certum) quod scilicet in ea Assumptionis mentio aliqualis habeatur. Nescio enim quo id mysterio sit ita dispositum, ut cùm in Orationibus pro Vigilia hujus Festi, expressa illius mentio sit, & in Oratione Secreta, ac Postcommun. eam q́ue totum divinum spiret & proclamet officium, in Oratione primaria penitus taceatur. Ad quod quidem dici potest ita in Sacra

Quid circa D. Gregorij auctoritatem.

mentario D. Gregorij haberi, cujus est id auctoritati delatũdelatum, ut nihil addendum aut detrahendum, visum fuerit consentaneum. Sed certè ex eodem fundamento posset positio adversa firmari. Nam circa Officium Assumptionis aliqua mutata comperiuntur: Orationes enim Missæ in Vigilia diversæ sunt, priori excepta: & tertia quidem penitus, secunda aliquantulùm. In Missæ autem Oratione tertia id, quod in prima desiderabamus, adjectum: sic enim illa apud S. Doctorem: Mensæ cælestis participes effecti, imploramus clementiam tuam, Domine Deus noster, ut qui Festa Dei genitricis colimus, à malis imminentibus ejus interceßionibus liberemur. Et pro illis Festa Dei genitricis, positum Assumptionem D. g. Quod quidem in prima pariter poterat congruenti ratione disponi, ut post verba, Genitricis Filij tui D. N. sicut in præfata diceretur, Cujus Assumptionem colimus, & hoc quoad Orationes; nam in Præfatione pars est non modica detracta. Id quod in multis alijs deprehendere poterit, qui ea, quæ in Sacramentario extant, cum ijs, quæ modò Ecclesiæ usus habet, voluerit per otium collectare.

156

*Et his per occasionem dictis ad senten

De Epistola S. Isidori Pelusiotæ.

tiam jam S. Isi dori redeamus, in cujus citatione etiam error, ex eo cōtingenscontingens, quòd ita apud P. Lorinum ibidem citatus reperiatur scilicet, lib. 1. Epist. 299. cùm tame sit Epistola 290. tenoris sequentis: Imperiorum robur ac firmitas Dei amicitia est. Ex quo sequitur eum, qui robustè imperium gerit, Dei amicum esse. Mihi enim ait Scriptura, (Psal. 138. v. 17.) honorati sunt amici tui

Psal. 138. v. 17.

Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Quocirca si Dei amicus esse studes, fac robustè præsis, hoc est, nec muneribus, nec amicitia: verùm dignitati ac merito jus præbens. Sic ille Petro scribens, cujus ut agnosci possit notam adjecit nullam. Scribit Petro Monacho lib. 3. Epist. 199. & Petro Lectori eodem libro Epist. 305. Præfato autem Petro cùm scribat prætereà sæpiùs, nihil addit ad illius conducens statum. Ex tenore autem præfatæ Epistolæ gubernatorem fuisse convincitur. Et robustum quidem illum esse admonet in administranda justitia, ut Virga directionis minimè muneribus inflectatur. Quod enim de virga ferrea Christi dictum à

Virga judicis quomodo ferrea futura. Psal. 2. v. 9.

Davide Psal. 2. v. 9. Reges eos, in virga ferrea, optimi gubernantium exemplaris, ad hunc est sensum adsciscendum. Hinc pro justitia accuratè retinenda eumdem Petrum instruit gloriosus Pater eodem lib. 3. Epist. 146. pulchrè ostendens quomodo debeat cum pace inviolabiliter conservari. Christus enim qui dixit: Pacem meam do vobis. Joan. 14. v. 27. dixit pariter: Non veni pacem mittere, sed gladium.

Pax & justitia jungenda. Matth. 10. v. 34. Isai. 25. v. 4.

Matth. 10. v. 34. Unde & concludit: Pax enim verè ea est, quæ justitia & pietate cohoxestatur. Ad quod quidem Spiritus robustorum, ut apud Isai. 25. v. 4. necessarius est, quem nequeant munera turpiter emollire, de quo alibi dictum. Illa quidem turpi virgæ inflexione, capessens |

p. 53

amicitiam cùm illis firmare studet, qui violandæ justitiæ intuitu largiuntur. Talis autem amicitia, Dei amicitiæ est inimica manifesta. Sic D. Jacobus: Amicitia hujus mundi inimica est

Iacobi 4. v. 4. Dei amicitiæ inimica munerum acceptio.

Deo. Jacob 4. v. 4. Quomodo ergo stabit illud, à quo sumus auspicati? Imperiorum robor ac firmitas, Dei amicitia est? Ubi non id tantùm de Principibus accipiendum, à quibus ea solet vilitas esse procul; sed de inferiorum classe, ex quibus etiam imperiorum robur dependet & firmitas. Pro eodem ad justitiæ administrationem robore stat Theodorici illud ore Magni locuti Cassiodori Lib. 6. Epist. 5. aut si libuerit

Cassiodorus.

aliter compellare: Oportet prætereà firmitas animi, ut à justitiæ tramite nullis muneribus, nullis terroribus auferatur. Sic ille de Quæsturæ decernens Magistratu.

157

*TUrpis in eo error occurrit, dum pro

Ex errore typographico argumentum pro māsuetudinemansuetudine Christiana.

Credulitatis positum Crudelitatis. Et agebatur quidem de abjurato Arianismo Leovigildi regis Edicto stabilito, & Reccaredi filij constantissima fide, propter quam in Hispania Scriptorum numerositas inundavit. Hac omnium nobilißima benedictione (sic ibi) Hispanum donatum imperium, ob repulsam à Reccaredo initiatore Hispanicæ crudelitatis paternam superstitionem. Et quid magis dici absurdum potuit? Christi fides non crudelitati militat, sed mansuetudini, dicente ipso: Beati mites, quoniam ipsi poßidebunt terram Matth. 5. v. 4. &, Discite

Matth. 5. v. 4 & 11. v. 29. & 30.

à me, quia mitis sum, & humilis corde. Iugum enim meum suave est &c. Cap. 11. v. 29. & 30. Quibus non obstat quod nu. præced. de gladio dictum in charissimos quosque distringendo, in quo quidem D. Hieronymus genus aliquod crudelitatis agnoscit celebri illa, & ardenti plena spiritu monitione Heliodorum allocutus Epist. 1. Si in limine pater jaceat, per calcatum

D. Hieronymus.

perge patrem; Siccis oculis ad vexillum crucis evola. Solum pietatis genus est, in hac re esse crudelem. Sic ille. Non inquam obstat, quia obedire Christo in ijs, quæ aut mandat aut consulit, neque umbram potest crudelitatis habere; immò in eo gratissima Deo intervenit mansuetudo. Diriget mansuetos in judicio, docebit mites

Psal 24. v. 8. & 9.

vias suas. Psal. 24 v. 9. Ubi judicium pro lege positum, juxta id, quod præcesserat: Legem dabit delinquentibus in via, ut doctè exponit Cardinalis Bellarminus. In obediendo enim legislatori Deo & mansuetudo & mititas exercetur: Dum non resistunt Domino docenti, immò

Cardinalis Bellarminus.

cupiunt doceri. Diriget, inquit, mansuetos in judicio, id est, ducet per viam rectam legis suæ. Sic citatus Scriptor. Unde & D. Hieronymus in illo apparenti crudelitatis spectaculo genus pietatis agnovit: Solum pietatis genus est. Et quidem

Pietas ut stet cum patris conculcatione.

meritò: pietas enim virtus est, quæ ad convenientem se habendi modum in filijs erga parentes inclinat, juxta ea, quæ præceptum illud divinum complectitur; Honora patrem tuum &c. Quod equidem in conculcatione etiam patris à Doctore Maximo edocta sublimiter adimpletur: patris siquidem malum gravissimum amovetur, quod certò imminet, si eo sic agente, filius rebellis Deo vocanti persistat: pro quo experimenta & multa & horrenda succurrunt. Et quidem si hostibus grave damnum inferre volentibus patri filius occurreret, pietatis id esset satis laudandus effectus, etiam si pro defensione necessarium esset illum semel & iterùm conculcare.

158

*Non sic in Arianismo actum, in quo

Arianismi genuina crudelitas.

crudelitas ita suum propagavit imperium, ut nihil in barbaris minus inventum;

Non Scytha, Caucaseas nec qui colit accola
rupes.

quod de talibus novioribus sæculis verissimè dictum, pro quo Romanum Martyrologium excepisse juvabit, die 12. Octobris, ubi sic habet: In Africa sanctorum Confessorum & MartyrũMartyrum

Martyrol. Romanum.

quatuor milliũmillium nongentorum sexaginta sex (4966.) in persecutione VVandalica sub Hunnerico rege Arriano: qui cùm essent partim Ecclesiarum Dei Episcopi, partim Presbyteri & Diaconi, associatis sibi turbis fidelium populorum, pro defensione Catholicæ veritatis in horribilis eremi exilium trusi sunt: ex quibus plurimi, dum crudeliter à Mauris ducerentur, hastilium cuspidibus ad currendum impulsi, & lapidibus tunsi; alij ligatis pedibus velut cadavera, per dura & aspera loca tracti, & singulis membris discerpti, ad extremum variè excruciati, martyrium celebrarunt. Erant inter eos præcipui Domini Sacerdotes Felix & Cyprianus Episcopi. Hæc ibi, & multò plura Victor Uticensis de persecutione Wandalica, in qua & Geisericus, aut Gensericus Hunnerici pater suo præiverat Catholici sanguinis horrendus profusor exemplo, de quibus multa ab Ecclesiasticis Scriptoribus haurienda, & ut parcamus alijs, ex ijs certè Leovigildus, qui Sanctissimum filium jussit occidi; hunc enim enormitatis spiritum Arianismus influebat. Cùm enim Ariani negarent Christi divinitatem, fontem sibi Christianæ dulcedinis desiccabant. Dulcis & rectus Dominus. Psal. 24. v. 8. & inde quod jam nu.

Psal. 24. v. 8. & 9.

præced. perspeximus: Propter hoc legem &c. Diriget mansuetos in judicio.

159

*Jam quod de firmitate fidei in Hispa

Fides in Hispania pose Reccaredi conversionem.

nia jam inde ab antiquis temporibus in titulo præpositum, res ipsa loquitur, & nostra oportet ut cum gratiarum actione felicitas recognoscat. Converso Reccaredo conversa est Hispania, & numquàm conversa est retrorsum. Apparuit D. Jacobo in Hispania vivens adhuc Deipara. Qua veritate nihil in illa constantius: licet Marchio Agropolitanus circa id se exhibeat hæsitantem in suis Dissertationibus Ecclesiasticis: ubi licet addat nihil velle se circa

Apparitio Virginis CæsarangustæCæsaragustuæ certissima.

hoc movere, satis ex loquendi modo hæsitantiam manifestat, addens etiam pro eo rationem, quam est sanè mirum viro erudito (sed non ille Theologus) momenti alicujus fuisse visam, & mundo posse non penitus rejecturo committi. Est ergo illa non videri conforme humilitati Virginis, ut templum suo nomine erigendum Divo Apostolo suismet ipsius verbis intimarit. Cum sit profectò certissimum Virginem, cùm |

p. 54

tale aliquid peragit, non suo, sed divino imperio regi, & ejus explorata voluntate. Quid autem humilitati non congruum in eo apparet mandati modo, si dicat: Dei est voluntas ut meo

De facto Ioanni Patritio.

nomine tali loco templum construatur? & meminisse auctor poterat celeberrimæ apparitionis, quam Ecclesia peculiari solemnitate commemorat die 5. Augusti. Titulo S. Mariæ ad Nives. Quando scilicet illa Joanni Patritio, & conjugi, ac etiam Liberio Pontifici apparuit, & in Exquilino monte templum extruẽdumextruendum edixit, seu Ecclesiam, quæ Mariæ Virginis nomine consecraretur. Ubi humilitatis quidem inter verba supercælestis imperij specimen observatione dignum elucet; nullum enim sibi adscripsit titulum, ex sublimibus illis quibus poterat decorari. Et tale aliquid in apparitione D. Jacobi verosimile est intervenisse. Neque id tantùm cum tribus præfatis factum; nam sæpè aliàs de ędificandisædificandis suo nomine Ecclesijs à Virgine in majestate se digna apparente actum, pro quo videri potest P. Balinghem in Kalendario Virginis in locis, quæ dabit Index. Et præsertim die 8. Sept. nu. 12.

160

*Sed quia de doctrinæ abundantia in

Iaspidea columna copiam sapientiæ in Hispania indicans, quæ in D. Petro præsulcit.

præfato loco ex Reccaredi gloriosa conversione specialiter agebatur, præstat circumstantiācircumstantiam colũnæcolumnæ interim expendisse, quæ quidem Iaspidea est. Iaspidem autem esse D. Petrum, & sub ea similitudine primũprimum civitatis cælestis fundamentum in Apocalypsi habemus: Fundamentum primum Iaspis. Apoc. 21. v. 17. de quo dictum nu. 922. & in Amphitheatro magis ex professo n. 384. & seq. ubi & pro veritate, de qua modò, pulchrum etiam fundamentum: ut enim ex Plinio ostensum ibi non Iaspis quæcumque Petrus, sed quæ apud illum Grammatias, aut Polygrammos, id est gemma litterata, & multilittera: talis enim Petrus, in quo cælestis sapientiæ sublimitas, & qui suprema & antiquissima Theologorum summitas, ut eum vocat Ma

S. Ioan. Damascenus.

gnus Dionysius ad D. Timotheum scribens, & à S. Joanne Damasceno allegato in Oratione de Dormitione Virginis, & pro sacris dignissima dubio procul officijs, & supremæ illius atque antiquissimæ Theologiæ latices in Hispania pro Virginis fluxisse gloria mysticè ab eadem indicatos res ipsa sine testium necessaria productione testatur, ubi præsertim pro illius purissimæ Conceptionis prærogativa plusquàm alibi militatum, & à nostra præsertim Societate, quæ & Polygrammos ipsa, de quo citato num. 673. & alibi actum in spiritu humilitatis, & etiam veritatis, ut nunc à commendatione gloriæ hujus meritò abstinendum censeamus. Id solùm addidisse dum liceat in eodem num. errorem occurrere circa Carmen Virgilianum, Credo equidem vivos ducent &c. Ubi pro vivos extat viros: quod neque sensum habere commodum potest, neque cum carminis lege constare. In eo tantùm poterat esse periculum, si error talis auctoris adscriberetur inscitiæ, quod de lectorum benignitate minimè præsumendum. Nihilominùs adnotasse non oberit, quia sapientibus & insipientibus debeo me cum Apostolo recognoscere debitorem.

161

*IN priori Debuerint pro Debuerit. Et Iu

Epithalamium nostrum quomodo Epos.

terpretis pro Interpretes. In hoc postremo periculum nullum, quia nihil contra Syntaxim, secus in præcedenti, ubi contra illam peccatur, nomini enim Epos singularis debet verbi significatio respondere. Epithalamium autem Epos à Nobis dictum. Licet enim Ennius Epos longum dixerit; in nostro ea est concisio, quæ eminens possit censeri meritò longitudo. Id quod testimonio magni circa illud voluminis legitimo comprobatum, in quo & omissa plurima, cùm ad Titulum fuerit prolixæ tractationis varietas revocata. Unde & stare potest, quod ex Diomede apud Grammaticos obvium, juxta quem Epos est Carmen exametrum rerum divinarum, atque heroicarum, humanarumq́ue comprehensio. Quod equidem in illo videre est: nihil enim heroicum magis quàm Christi & prælia, & victoriæ triumphiq́ue. Inter divina divinius nihil, quàm divinissima Trinitas, & hæc in ipso: neque in humanis nobilius quidquam humanitate Christi: ubi & plura alia ad sublimem statum supra humanam conditionem reformata.

162

*Num. 679. pag. 473. pro cognatione

D. Petro Martyri prava cognatio non obfuit.

legitur Cognitione, sicut & nu. sequenti. Et aliquali æquivocationi esse locus potest. Ubi de D. Petro Martyre sermo erat, cui nihil obfuit prava cognatio, ex Manichæorum pestifera parentela. Ubi ponderatione dignum occurrit D. Petrum à Sanctissimo Dominico in Religionem, cujus erat fundator, admissum: cùm tamen esset ille ex nobilissima Gusmanorum familia, à qua quidquid maculosi sanguinis est, quàm longissimè propulsatur. Magnum

A Divo Dominico cur admissus.

ergo de præsenti & futura Veronensis juvenis sanctitate formavit ille conceptum, quæ posset labem omnem impuri sanguinis abolere. Simile aliquid in Christo videamus. Mane astabo

Psal. 5. v. 5. & 6.

tibi, & videbo, quoniam non Deus volens iniquitatem tu es. Neque habitabit juxta te malignus: neque permanebunt injusti ante oculos tuos. Sic vates Rex Psal. 5. v. 5. & 6. Sed audiatur D. Lucas ingressum Magdalenæ ad convivium enarrans, in quo assistebat Christus à quo & illa gratanter admissa. Et ecce mulier, quæ erat in

Lucæ 7. v. 37.

civitate peccatrix &c. Lucæ 7. v. 37. & seqq. Quid ad hæc? Ecce mulierem coràm oculis Christi, nec increpitam, nec repulsam, obmurmurante Simone. Illud certè Christum ex

Simile quid in Magdalena.

pręsentipræsenti statu altè de illa sensisse, & de futura sanctitate altum etiam conceptum efformasse, quæ maculas omnes præcedentis dedecoris obumbrantes, suo splendore superaret. Et licet opponi possit Dominum omnes benignè suscepisse peccatores, unde & Pharisæi ac Scribæ murmurabant, dicentes: Quia hic pec

Lucæ 15. v. 2.

catores recipit, & manducat cum illis. Lucæ 15. |

p. 55

v. 2. Id quidem non obest, quia erga Magdalenam specialiùs aliquid operatus, in qua præter peccatricis labes, erat aliud, quod admissioni posset obstare. Nam de illa ejecerat septem

Marci 16. v. 9.

dæmonia, Marci 16 v. 9. unde ad diaboli prosapiam quodammodo pertinebat. Qua non obstante est clementer admissa, quia futura lux in Ecclesia clarissima, & verum Sanctitatis exemplar. Ut intelligamus inde à D. Dominico ritè ac rectè erga Veronensem Petrum actum, dum eum in suam Religionem admisit, primaria in nobilitate fundatam, eatenus nobiliorem futuram, quia vivens & moriens in illa Petrus, & ipse etiam puro sanguini decorem esset mirè æstimabilem additurus, factus Tribunalis S. Inquisitionis Patronus, cujus Ministris nulla est ma ula ejus generis adhæsura, pro quo exactissimæ debent præcedere probationes.

163

*Ad eumdem spectat, quod nu. 680.

Victoria de parente & patruo instar Herculis illustrata.

ubi etiam error, dum de victoria agitur à patruo hæretico reportata, adducta Herculis comparatione in cunis de duobus anguibus in illum insurgentibus triumphantis, nam & cum patruo pater. Et sic legitur: Nam erat in cunis Petrus, cùm legi debuisset, Non erat. Ex Origene Homilia 1. in Cant. adducto n. illo 977. puerilis aetas non movetur ad amorem poßibilium.

Origenes.

Quod quidem ex eo accidit, quod sensuum tunc prævaleat imperium, unde ad præsentia tantùm puerilis affectio raptatur. Jam ex hac parte sancti pueri singularis excellentia venit admiranda: siquidem infantili in ætate ad possibilium amorem movebatur, & interioribus animi motibus se obsequentissimum exhibebat. Erat quidem possibile ut fidem constantissimè prædicaret, & pro illa Martyr gloriosissimus moreretur. Horum prænuncia lux jam tunc puerili in corpore coruscabat. Auspicabatur prælia dum angues geminos superabat, unde & auspicia multiplicis victoriæ, & triumphalis exitus, Deo sic docente, captabat. Neque enim ad prælium cum inferni serpentibus, de quo dictum, à ludi-magistro est elementotum instructus; sed à Patre luminum, Jacob. 1.

Iacobi 1. v. 17.

v. 17. à quo scilicet omne datum optimum, & omne donum perfectum. Revera enim cum Paterna lux adest, omne in ea datum optimum, & donum perfectum dari pariter debet reputari. Et datum quidem optimum, ac donum perfectum nostro datum Petro. Optimum est enim gratia stabilire cor, non escis. Hebr. 13. v. 9. Sic dictum ab Apostolo, sic factum à nobilissimo auditore. Ita enim gratia stabilivit cor, ut bap

Singulare D. Petri encomium.

tismalem conservarit. Et quod ad escas attinet, ita abstinens, ut quod ab ipso est eo in genere peractum, prodigium habeatur. Ubi autem datum optimum, etiam & perfectum donum, cui scilicet nihil desit, ita enim perfecti genuina conditio solita definiri. Nihil defuit gratiæ, quia numquàm defuit gratia, cujus deficere nihil potest, nisi deficiat & tota. Et hoc quidem non cujuslibet luminis beneficio habetur, sed luminum Patre multa ex singularis ac Paternæ providentiæ altitudine largiente. Unde & in D. Petro se luminum Patrem ostendit ab incunabulis rationalis infantiæ, quia ut esset & ipse Pater luminuui parabatur. Lumina enim & luminaria in Ecclesia Domini Inquisitores sunt fugandis hæreseon tenebris destinata: quorum Pater & Patronus D. Petrus, Christianus Hercules monstrorum domitor, quod & nunc peragit Paternorum luminum sedulus accurator. In eodem num. alius extat error pag.

Errores aliqui correcti.

464. Col. 1. scilicet Sementem pro Serpentem in D. Augustini auctoritate: absurda penitus significatione. Alius in alia ibidem, ubi correctio facilis, de duabus animabus. Et si tales aliæ, non esset cur de illis nimis à Nobis esset multùm laborandum. De cognatione jam dictum initio §.

164

*Num. 681. in Virgiliano Carmine

Lerna quid, ubi quod Hydra hæresis.

pro Lernam, Vernam, extat ineptissimo sensu, & Vernam tremefecerit arca. De occisa ab Hercule Hydra in Lernæo lacu sermo erat, quam multorum esse capitum à Poëtis confictum, quorum aliquot excisis, totidem continuo renascebantur, donec ab Herculis sagittis, ad quas allusit vates, & igne interfecta est. Quæ etiam dedit proverbio locum in Græcia λέρνε κακῶν Lerna malorum, de malis multis simul in unum congestis. Quo dici aptius nihil de hæresi potuit, multorum capitum monstro post excisionem repullulantium, quando scilicet illa non voluntariè, sed adhibita punitione videtur excidi: unde ad ignem veniendum, quod supplicium justissimè obstinatis & relapsis inferendum. Et quidem ut hæresis congrua definitio reddatur, nulla equidem congruentior, quàm si Lerna malorum proferatur. Contra

A S. Petro Veron. devicta. Et quod sagittis & igne.

hanc Divus Petrus illis est usus sagittis, de quibus Psalmus noster: Sagittæ tuæ acutæ; populi sub te cadent &c. Apostolica inquam prædicatione, qua integros ad se rapiebat populos, insignibus miraculis roborata, Sed de sagittis & igne alibi vates etiam audiendus. Sagittæ po

Psal. 119 v. 4.

tentis acutæ cum carbonibus desolatorijs. Sic ille Psal. 119. v. 4. Ubi Divus quidem Augustinus sagittas hujusmodi esse vult verba Dei cum exemplis charitatis igne succensis. Vivus enim

Hebr. 4. v. 12.

est sermo Dei, & penetrabilior omni gladio ancipiti: cui si accedat exemplum ex vera charitate prodiens, quasi carbo ignitus, nihil ei refistere poterit. Quod quidem in Divo Petro singulari excellentia pervisum. Sed non solus ignis ille aliquando sufficit, unde licet ille quamplurimos veræ Christi fidei restituerit, non tamen omnes, unde & machinati illi mortem, quam & perfidia stimulante eidem intulerunt. Ideò & ignis elementaris etiam adhibendus, & relaxandi sæculari Curiæ, ut Lernæ malorum hoc pacto renascentia virulenta capita penitus auferantur.

165

*LEvis citato in num. error occurrit, ex

Desiccates Christi pedes certum.

eo quod Ibi pro Vbi, ut ubi fuerant pedes Christi. Sic enim sensus legitimus & genui|

p. 56

nus habetur. Magis illud notabile quod de pedum desiccatione, quos Beatissima peccatrix abluerat, ibidem dictum, sic enim: Tenuerat illa Christi pedes, osculata fuerat, rigaverat lacrymis, capillis desiccarat. In quo quidem sacri Textus observatus tenor, ita enim Lucæ 7. v.

Lucæ 7. v. 38.

38. Et stans retrò secus pedes ejus, lacrymis cæpit rigare pedes ejus, & capillis suis tergebat, & osculabatur pedes ejus, & unguento ungebat. Et inferius: Hæc autem lacrymis rigavit pedes meos & capillis suis tersit. v. 44. Circa desiccationẽdesiccationem ergo hujusmodi dubium esse nequit. In eo autem quòd oscula ante ablutionem sunt posita, & detersionem capillis peractāperactam, ordo EvangelicęEvangelicæ

An absiersio oscula præcesserit, pro quo aliqui. D. Augustinus.

narrationis inversus, qui tamen debuit penitus observari. Non videtur enim illa priùs Christi pedes osculata, quàm eos lacrymis abluisset. Et ita significare videtur D. Augustinus Homil. 23. inter 50. ubi ita scribit: Priùs fudit lacrymas cordis, & lavit Domini pedes obsequio confessionis. Capillis suis tersit, osculabatur, &c. Hugo Cardinalis quinque erga Christum præstita à

Hugo Cardinalis.

Magdalena recenset officia hoc ordine: Primò, stetit retrò secus pedes. Secundò, lacrymis cœpit rigare. Tertiò, Capillis tergebat. Quartò, osculabatur. Quintò, unguento ungebat. Pro quo & stare videtur P. Cornelius. Post verba

P. Cornelius

enim illa: & osculabatur pedes ejus. Sic subdit, Pedes ejus lotos, tersosque.

166

*Sed verò nihil horum eam vim ha

Etiam præcessisse probatur.

bet, ut oscula post ablutionem pedum, & eorum detersionem, & non etiam ante illam fuisse, affirmare uti certum debeamus. Valde enim verosimile apparet felicissimam peccatricem illicò ac Christi pedes tenuit inter lacrymas osculatam, id quod P. Tirinus eleganter expressit ita scribens: Ad pedes se abjicit in la

P. Tirinus.

crymas, in oscula primùm prorumpit, capillis crispatis sordes tergit &c. Neque narrationis ordo ordinem semper agendorum ita in rigore accipiendum compellit, ut non sit locus congruenti & rationabili explicatione. Id quod in narratione alia iteratæ ablutionis pedum Domini ab eâdem Magdalena habemus manifestum, de qua Ioan. 12. vers. 3. ubi sic ille: Maria

Ioan. 12. v. 3.

ergo accepit libram unguenti nardi pistici, pretiosi, & unxit pedes Iesu: & extersit pedes ejus capillis suis. Ubi hysteron proteron agnoscunt Inter

Abstersio unctionem antecessit in casu alio.

pretes: priùs enim pedes tersit à pulvere & luto, deinde unxit. Si enim priùs unxisset, & posteà capillis extersisset, potiùs unxisset ipsa capillos suos, quos minimè unctos volebat, & indignos unctione censebat. Præterquàm quòd unguentum odoratum & pretiosum non erat abstergendum, sed in pedibus Christi ad eos fovendos relinquendum. Sic docti ex Nostris; ex quibus cùm sit P. Cornelius, nihilominùs in Matthæi 26. v. 7. ita scribit post citatum Cardinalem Toletum: Si quis tamen post unctionem pedes Christi, utpotè liquore madidos, ab

P. Cornelius ut sibi contrarius.

stersos velit, non repugno. Sic ille. Si ergo non repugnet id stare non poterit quod dudum ex ipsius mente, & verbis ferè eisdem positum. Atqui repugnare censendus est, dum posteà id, quod vidimus, pronunciavit. Stare ergo etiam potest ubi de abstersione in Conversione agitur, ut id, quod priùs factum, uti posteriùs referatur, cùm etiam & priùs & posteriùs esse potuerit, ut scilicet pedum oscula, & ante abstersionem & post illam fuerint, ut quod aliàs à Claudiano dictum, hic habere locũlocum videatur, ubi majus amoris incendiũincendium in illa fideli amasia nũquàmnumquàm extinguendũextinguendum, aut remittendũremittendum, æstuabat. Oscula mille sonent. De nuptijs Honorij. Iuxta quęquæ locutus D: Gregorius Hom. 33. in Evangelia, ubi sic ait: Quæ cum alabastro venit, unguentum

D. Gregor.

fudit, retrò secus pedes Domini stetit, lacrymis pedes rigavit, capillis tersit, eosdemeosdemque quos infundebat & tergebat, pedes, osculari non desijt. Sic ille, qui infusionem unguenti priorem posuit; nec tamen proptereà prior censenda est, ut ex eo etiam quid de Evangelica narratione sentiendum sit, possimus verosimiliter æstimare, cùm de osculis agitur, quæ tamen ille clarissimè cum lacrymis connexuit, & incessabiles affirmavit. Pro quo & habemus firmiorem Christi omnium fidelissimi testis sermonem supra v. 45. Osculum mihi non dedisti; hæc autem ex quo

Lucæ 7. 47.

intravit, non cessavit osculari pedes meos. Oscula ergo mille in illa amoris signa, Deo, Angelis, & hominibus gratissima sonuerunt. Hominibus quidem, licet à mysterio alienis priùs non fuerit ita gratum, nondum comperta veritate: ubi & nos eramus, sicut in Magdalena osculantes Christi pedes, ita & ejus misericordiæ abundantia recreati. Nos ergo, nos illa mulier expreßit. Sic D. Gregorius suprà.

167

*Et quidem in osculis primo impetu

In osculis ante ablutionem multæ virtutes emicam.

pedibus Christi impressis aliquid profectò elucet, quod fidelis illius animæ virtutes plurimas potest commendare. Erant Christi pedes, ut diximus, pulvere & luto sordidi, quia incedebat Christus nudis supernè pedibus, infernè tantùm sandalijs sive soleis calceatus. Et has sordes à pulvere & luto contractas crispatis capillis detergebat, & in illos pœnitens fervidissima transferebat. Et capillis capitis sui tergebat. Ubi P. Maldonatus adnotat videri superfluum illud Capitis sui, cùm sufficere posset prius illud, & capillis tergebat. Cujus enim alterius capitis esse illi poterant, vel ubi nisi in capite, si proprij? Respondet autem sic: Addi

P. Maldonatus.

dit, ut orationi emphasim adhiberet, & caput pedibus opponeret. Sic ille, & bene equidem ut de more. Sed est quod addi possit, ut major orationi emphasis adhibeatur. Illis, illis capitis sui crispatis capillis, illis, sua maxima cura; illis, nitidis, repexis, undantibus, artificiosè dispositis, pulverem, lutum, & viarum inquinamenta, ablutionem non operiens, abstergit, & in eisdem avida tersione recolligit. Quæ hic fides, quæ pœnitentiæ admirabilis rudimenta, quæ humilitatis forma, quæ mundialis gloriæ contemptio, quis mortificationis apparatus, quod ardentissimi amoris argumentum? Hæc omnia quidem dicere sacer voluit historicus, cùm dixit: & capillis capitis sui tergebat. Quando scilicet non utcumque tergebat, sed nondum lotos & abstersos, in quo majus emphaticęemphaticæ locutionis pondus reponendum, & per otium ab alijs, quibus suppetierit, exornandum.

168

*Quia verò dixi in ea, quæ ante pas

In unctione ultima etiāetiam lacrymis pedes irrigati.

sionem Christi unctio extitit, iteratam etiam ablutionem repertam: videndum restat an illa, |

p. 57

& qualis fuerit. Evangelistæ enim sancti nullam lacrymarum faciunt mentionem. Et Divus quidem Joannes, qui de præfato obsequio plura exhibuit, id tantùm habet, quod vidimus nu. 136. unctos scilicet Christi pedes & extersos. Nihilominùs & lavacrum lacrymis præstitum ipsi odoratissimo illo unguento jucundius, asserendum. Quod quidem in sacro hymno illius Festi ad Matutinum satis habetur expressum; sic enim ille:

Maria castis oculis

Ecclèsiæ Hymnus.

Lambit Dei vestigia,
Fletu rigat, tergit comis,
Detersa Nardo perlinit.

De Nardo enim nihil in unctione priori, quæ non ita nobili liquore peracta, ut docti affirmant Interpretes. Et quod de illius excellentia proferunt, id satis indicat, de quo & additur: & domus impleta est ex odore unguenti. v. 3. & ut

Ioan. 12. v. 3.

ex Nardo fuerit illud prius unguentum, eo in genere varietas est, & nobilitatis gradus. Quod quidem B. Petrus Damianus lib. 2. Epist. 2. ex rei significatæ diversitate deduxit, & sic ait: Beata illa peccatrix priùs pedes Domini unguento

B. Petrus Damianus.

unxit, postmodum alabastrũalabastrum unguenti pretiosi super caput recumbentis effudit. Caput Christi Deus, pedes Christi servi Dei, &c. Tunc ergo Beata peccatrix, tunc, tunc fletu rigavit pedes Domini, cùm & Nardo odoratissimo perlinire satagebat. Non enim poterant oculi suo deesse officio, quando & capilli diligenter instabant suo, & labia castis osculis, id quod jam priùs egerant, peragebant.

169

*Id quod colligere etiam ex eo licet, quod in defensionem præclari illius facinoris à Domino dictum: Mittens enim hæc unguentum

Matth. 26. v. 12.

hoc in corpus meum, ad sepeliendum me fecit. Matth. 26. v. 12. Circa quod licet communiter dicant Interpretes, Magdalenam Christi

Ex mystoriomysterio unctionis pro Christi morte luculenta probatio.

mortem jam instare non cognovisse, & ita obsequium illud non eo animo factum, ut ungeret moriturum, digna amoris tanti usa præventione. Affirmant nihilominùs unctionem hujusmodi ita Spiritus sancti instinctu præstitam, ut juxta ipsius intentionem ad morituri Christi honorem fuerit ita directa, & sic executioni mandata, ac si mortis jam proximæ plenam notitiam habuisset. Et maximè ex instinctu Spi

P. Cornelius.

ritus sancti, quo ipsa licet nesciens acta, ungendo quasi præsagijt, & divinavit proximam Christi mortem & sepulturam, ait P. Cornelius post adductos alios. Ex quo & lacrymas intervenisse non videtur posse rationabiliter dubitari. Sic etenim Spiritus sanctus permovebat illam ad exequiale illud officium, ut in eo non deficeret, quod est illi maximè genuinum, fletus inquam, qui & erat in ipsa lacrymarum inundatione futurus. Maria autem stabat ad monumentum foris plorans. Joan. 20. v. 11. Ubi nullius alterius lacrymæ recensentur. Circa quod Cardinalis Toletus in Ioan. 12. circa Vers. 7. cùm

Cardinalis Toletus ut videatur adversari, cui fit satis.

ita scribat: Nondum Maria hæc sciebat: tamen Spiritu sancto ducebatur ut faceret id, quod sepulturæ erat officium, & mortis indicium. Circa vers. 3. sic ait: Lucæ 7. Lacrymis lavit, & capillis tersit, & posteà unxit: at lacrymæ hic defuerunt, quia non tunc ad Dominum à peccato convertebatur ut prius: tergebat autem à pulvere pedes, ut ungeret posteà unguento. Sic ille: qui ut negaret lacrymas mirum est quàm debili motus fuerit fundamento: ex eo scilicet quòd tunc non se ad Deum, ut priùs convertebat: ac si solæ conversionis lacrymæ in ipsa fuerint, aut indecens aliquid in convivio illæ præ se tulissent. Tersit crinibus ut ungeret pedes Domini. Inusitatum hoc in convivijs genus officij: & ungi pretiosissimo unguento pedes capiti aliàs declinato, & sic capillis, de quo Horatius Lib. 1. Od.

Fregit coronatus nitentes

Horatius.

Malobathro Sirio capillos.

Et erat Malobathrum Nardinum unguentum, de quo ibi Interpretes. Jam quòd non solùm ungerentur pedes, sed quod etiam nobilissimæ & formosissimæ mulieris crinibus tergerentur: à consuetudine nimis quantùm peregrinum. Et tamen sic actum. Quid ergo si & lacrymæ ardentis devotionis additæ? Eas equidem mirari nullus potuit, qui præfata conspexit. Vel si obmurmuravit cum Iuda, habuit profectò optimum in Christo defensorem, qui opus cùm laudavit, nihil in eo, quod non esset laudabile, deprehendit. Credo equidem Cardinalem Toletum hæc dulcia devotionis stillicidia minimè negaturum, cùm minimè sit credibile potuisse cor illud adeò erga Christum tenerè & ardenter affectum in illo pleno pietatis officio se à lacrymis continere. Bonæ lacrymæ, in quibus

D. Ambrosius.

non solùm redemptio peccatorum, sed etiam refectio est justorum. Sic D. Ambrosius in Cap. 7. Lucæ circa historiam conversionis, de qua agimus, ut in conversa & peccatorum redemptionem conciliaverint lacrymæ, & panes fuerint die ac nocte, ut illam in convivio dicto, etsi ministrantem cum sorore, sed altiori ministerio, refectam tamen plenissimè censeamus.

170

*Potest tamen circa Hymnum, de quo

Obiectioni fit satis ex Invitatorio de Conversione.

suprà, ex eo argui quòd pro Matutino assignetur, cuius Invitatorium ad conversionem spectat, sic enim illud: Laudemus Deum nostrum in conversione Mariæ Magdalenæ. Hymnus ergo qui statim sequitur ad eamdem debet pertinere. Et ita quidem videtur tenere P. Gregorius Valentianus in sua Hymnodia. Ad quod respondeo in Festo Divæ Magdalenæ non ejus solam celebrari conversionem, sed natalem diem, ob excellentem vitæ sanctitatem: unde illius magnalia in hymno pro Vesperis, qui Cardinalem Bellarminum habet auctorem, conversionem subsecuta concinenda proponuntur.

Adstare non timet Cruci,
Sepulchro inhæret anxia,
Truces nec horret milites,
Pellit timorem charitas.

Debuit ergo & memorabile illud non omitti facinus tantoperè à Christo celebratum: Amen dico vobis, ubicumque prædicatum fuerit hoc Evan

Quanti unctionem secundam Christus fecerit.

gelium in toto mundo, dicetur & quod hæc fecit in memoriam ejus. Matth. 26. v. 13. Quod quidem non ita de Conversione ab illo pronuntiatum, licet ita revera futurum neutiquam ignoraret. Cùm autem in nulla alia parte sacrorum officiorum, hæc inveniatur memoria, videtur equidem asserendum in præfato hymno contineri. Quòd autem in Invitatorio sola |

p. 58

conversio memoretur, ex eo accidit quòd Evangelium in Festo decantandum de conversione tantùm sit, illaq́ue satis celebris & plausibilis habeatur, dignaq́ue ut speciali celebretur memoria, sicut D. Augustini conversio apud suos, & in Martyrologio Romano die 5. Maij, & Evangelium quidem de conversione semel & iterùm aliàs ab Ecclesia proponitur, sed non ut festivitatis fundamentum, benè tamen ut exemplar pœnitentiæ illis temporibus opportunum. Quando ergo de Festo agitur, expedit quidem ut conversionis adeò memorabilis mentio inter exordia statuatur; sed & pariter oportet ut alterius facinoris, quod Christus memorandum ita voluit, sua etiam expressio juncta festivis vocibus audiatur. Posset autem quis dicere in præfato hymno utriusque

Specialis dicendi modus non plenè admissus.

unctionis mentionem haberi, quia id, quod in eo dicitur, utrique potest applicari, & ita Invitarorio proximè stanti respondere, ac memoriæ à Christo promissæ habitam rationem. Sic etiam illud Cant. 1. v. 11. Dum esset rex in ac

Cant. 1. v. 11.

cubitu suo, Nardus mea dedit odorem suum, utrique congruit unctioni, & quod ad priorem spectat, tunc fuisse impletum affirmat P. Cornelius in Lucæ 7. v. 38. unde & illam Nardi factam unguento videtur arbitrari. Quod quidem in verosimile non apparet: sed cùm id, quod de Nardo dicitur, in priori unctione sit incertum, cur enim illud tacuisset Evangelista, quod in posteriori Spiritus sanctus adeò curavit expressum? & Ecclesia certiora consueverit amplecti, id, quod priùs est dictum, verosimilius judicandum. Et Divus quidem Matthæus unguentum tantùm pretiosum protulit cum alabastro: & proptereà à D. Marco, quod circa hoc videbatur deesse, suppletum, dum dixit Alabastrum Nardi spicati pretiosi. Mar. 14. v. 3. & à D. Joanne plenius. Noluit enim Christus rem adeò sibi gratam sine suis nobilibus circumstantijs in Evangelica historia memorari. Pro quo hæc satis.

171

*IN priori num. erroris nihil: addendæ

Versiones apud D. Chrysost.

tamen Versiones, quæ apud D. Joannem Chrysostomum extant, ex quibus prior adducta à Nobis ex Symmacho apud Divum Hieronymum, scilicet: Intelligentiæ canticum in Dilectum. Secunda sic habet: Scientis Canticum propter amicitiam. Cui videtur respondere adducta etiam cum præcedenti ex Aquila: Scientis Canticum amoris. Ut sit idem ac propter amicitiam compositum: non quidem humanam, sed divinam. Hoc autem cùm sequentem Partem spectet, non est

Canticum propter amicitiam Deo gratissimum.

hoc loco discutiendum. Sit interim dixisse satis rem esse magnam scire propter amicitiam canere, & Deo gratissimam. Surge, amica mea, speciosa mea, & veni. Sic divinus Sponsus Cant. 2. v. 13. Qui & statim: Sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis, & facies tua decora. v. 14. Quia ergo amica, vox ejus expetitur,

Cant. 2. v. 13. & 14.

& voluptati præfertur aspectus, audiri priùs, quàm videri ab æquissimo æstimatore desideratur & petitur. Ubi quod interpositum ab Sponso sua est dignum pensatione: Columba mea. Sed quale in columba pro cantu guttur? non equidem suave, ut vox ab ea dulcis possit expectari. Audiendus Plinius lib. 10. Cap. 35.

Qualis columbæ cantus. Plinius.

sic locutus: Cantus omnibus similis, atque ille trino conficitur versu, præterquàm in clausula gemitu. Hæc ille Unde à Ruperto circa citatum locum confictum nomen Gemituosa. Neque cantum agnoscunt alij sed murmur: Non murmura vestra Columbæ. In Epithalamio Gallieni. Talis autem cùm sit vox, talis cantus, dulcis habetur Sponso, & corditus desideratur audiri quia propter amicitiam, quandoquidem amicæ: Veni amica mea. Utinam sic rauci cantemus, soli enim sic rauci merentur non audiri tantum

Amicitiæ exempla.

modò, sed exaudiri: non enim graculi, sed columbæ ad canendum invitantur, quia & amicitiæ nativa exemplaria, ut apud multos, ex quibus Ulysses Aldrovandus in Ornitheo

Nulla vera nisi munda.

logia Lib. 15. Cap. 1. Et quidem columba mundissimum est animal, unde Ovidij illud:

Aspicis ut veniant ad candida tecta Columbæ,

Ovidius.

Accipiat nullas candida turris aves.

Ex quo & habemus, ubi munditia abest, veram amicitiam non posse constare. Unde apud Auctorem de imitatione Christi, quisquis ille fuerit, Lib. 3. Cap. 42. sic Dominus loquens indu

Auctor de contemptu mundi.

citur: Sine me non valet, nec durabit amicitia: nec est vera & munda dilectio, quam ego non copulo. Sic ibi. Et Nos ad alia veniamus.

172

*Num. 767. circa locum Eccli. 24. v.

Error circa Vers. 41. Eccli. 24.

41. Ego quasi fluvij Dioryx, apparet error, tum quia non Vers. 40. sed 41. habetur ille: tum potissimè, quia non Fluvij, sed Fluvius legitur, & Diorix, cùm scribendum sit Dioryx. In quo Franciscus Lucas nobilem emendationem agnoscit ita scribens: Nobilis hujus loci emendatio,

Franciscus Lucas bene circa illum.

qua Fluvij scriptum est casu genitivo, pro eo, qui vulgò legitur, nominativus Fluvius, & Dioryx trissylabum pro dissyllabo Doryx, quod quidam pejus legunt Dorex, alij peßimè Vorax. Primi erroris occasio ex eo sumpta est, quod existimatum sit Dioryx esse nomen proprium, quod est appellativum, significans Græcè alveum. Sic ille, proptereà adductus, ut appareat in quæ absurda incidat præceps ignorantia, & quanta sit adhibenda cura, ut sacri textus verba sua in nativa proprietate conserventur. Primo enim commisso errore, ad alios & alios pejores prioribus veniendum. Et citatus quidem Scriptor, cùm Dioryx non proprium, sed appellativum nomen esse testetur, appellativorum lege illud scribit dioryx, littera initiali minori. Nos au|

p. 59

tem secuti Vulgatam lectionem more propriorum scribimus Dioryx. Cur autem in Vulgata

Circa Nomen Dioryx.

sic factum, dubitari potest: ex eo siquidem videtur errandi ulteriùs occasionẽoccasionem remanere. Et Vulgatam omnes Scriptores Societatis sequũtursequuntur, Cornel. Bonart. Mariana, Sa, Menochius, Piña, unum P. Tirinum excipias. Sicut & Fr. Joannem de la Haye, qui in Textu habet Dorix, duplici errore. Et posteà pro versione Vulgata, Diorix, initiali semper majori. In expositione autem diorix, congrua juxta Vulgatam interpretatione. In quo mihi Vulgatæ lectioni deferendum videtur, sed cùm docti Scriptores aliter in eo se gerant, ex eo fiet lectionem aliam, aut Scriptionem non esse damnandam. Et ea de caussa sic in Vulgata videtur dispositum, quod vox Græca sit: & quia specialem quamdam Scriptura hujusmodi confert sententiæ majestatem, in qua magnum aliquod delitescit arcanum, quod à Nobis est citato n. propalatum. Neque insolitum in Scripturis sacris ut appellativa nomina ritu propriorum conscribantur. Sic enim Gen. 1. v. 5 Appella

Gen. 1. v. 5. 8. & 10.

vitque lucem Diem, & tenebras Noctem. Et v. 8. & 10. Vocavitque Deus firmamentum, Cælum. Et vocavit Deus aridam, Terram. Exodi 7. v. 3. In Terra Ægypti. v. 4. de Terra Egypti. Et sic alibi.

173

*Ubi difficultas peculiaris occurrit,

Difficultas ex varietate Vulgatæ.

quæ nec levis videtur esse momenti. Nam in Vulgata ante ultimam recognitionem non erat Dioryx, ut modò, ut scilicet pro fluvij fossa sumi debeat, unde Arias Montanus habet Fossa. Ut nomen ergo fluvij legebatur, & ita juxta id docti Interpretes mysticis sensibus discurrebant, ut videri potest apud P. Cornelium. Ex quo videtur fieri aliquid falsum ab Ecclesia propositum communi credulitati. Vel si falsum non fuit, neque modò erit, & ita poterit sensus antiquior retineri. Ex quo fundamento non semel à Nobis nonnullæ stabilitæ veritates, quia Ecclesia numquàm errare potest, & ita neque errat, neque errasse unquam debet uti certum dogma à legitimis ipsius filijs sustineri. Ad quod respondeo Ecclesiam numquàm

Discussa & disiecta illa.

ut fluvium peculiarem proposuisse Dioryx, neque majorem auctoritatem lectioni voluisse tradere, quàm ipsa mereretur, cùm esset certum nomen prædictum fossam significare: sed ex parùm attenta vocis significatione, & Græcæ linguæ ignorantia, quæ præteritis invaluit sæculis, in discursus ineptos divagatum. Ut modò etiam contingere potest, constante legitima lectione, si quis censeat nomen Fluvij, esse nominativum pluralis numeri, & fluvios esse, qui Dioryx vocabulo censeantur, aut licet unus sit, pluralis voce notetur, ad magnitudinis significantiam, ex vulgari Grammatieorum figura Enallage. Licet autem ex eo quòd circa nomen fluvij error obrepserit, diu toleratus, occasio desumi potuerit ad errorem præfatum, id, ut dixi, minùs eruditæ legentium est considerationi tribuendum. Et stante etiam nominativo fluvius, idem potuit sensus haberi, duabus siquidem illis vocibus & fluvius & fossa indicabantur, licet non ita expedita esset eorum connexio. Ex quibus tamen Scriptoris sacri habebatur intentum, scilicet Sapientiam & fluvio, & fossæ, seu aquæductui comparari; vel aquæductui, qui pariter esset fluvius. Unde contra stabilitum dogma de infallibili judicio Ecclesiæ, nihil potest ex præfata varietate corrivari.

174

*In eodem num. peculiaris alius error

Error in Acutus pro Auctus. an possit sustineri.

subsequitur, dum pro Auctus, habetur Acutus. Et de divini Verbi processione erat sermo, dum sic de illo ad prædictum locum cum præcedentibus: Ego quasi trames &c. Solent aquarum capita esse non magna, &c. Ac de corde Patris trames aquæ immensæ procedit Filius, non auctus in discursu &c. Ubi cum Non acutus, Lector minùs eruditus invenerit, hærebit quidem, & de sensu penitus dubitabit, nullus enim videri poterit opportunus. Licet aliqualis modò occurrat ex eo quòd id, quod acuitur, aliquid amittit, & mole minor fit. Sed id ad terminos habiles aptari nequit, dum de fluvijs, aquæductibus, & magnis aquarum fluentis tractabatur. Est insuper aliud, propter quod nequeat substitutio verbi ullatenus retineri: siquidem de divinæ Sapientiæ spiritu sic habetur Sa

Sap. 7. v. 21.

pient. 7. v. 22. Est enim in illa spiritus intelligentiæ sanctus, unicus, multiplex &c. acutus, quem nihil vetat &c. Ubi de Filio, æterna ac nationali Sapientia, esse sermonem affirmant D. Augustinus, D. Ambrosius, D. Gregorius Bæticus, Origenes, Concilium Sardicense apud P. Cornelium in Cit. Cap. v. 21. Qui & circa prædictum epithetum pro sapientia divina absolutè sumpta expositionem tantùm jucunda prosequitur varietate. Et quidem quæ ab eo adducuntur, cùm aliàs Filio, quà Deus est, congruant, etiam incarnato congruere extra dubium omne est: possunt autem illo ipsi etiam post Incarnationis mysterium specialiter adaptari: id quod alterius diligentiæ remitto, cùm non acutum, sed auctum textus noster habeat, & illo admisso, hoc fuerimus inficiati. Unde ad præsens negotium non spectat circa illud immorari.

175

*Dicamus tamen per occasionem ali

Filius ratione processionis ut dici possit acutus.

quid, quod æternam generationem, de qua erat sermo, aliquomodo concernat, & cum tramite illo aquæ immensæ possit conciliari. Aliqui pro acuto velocem accipiunt, & legunt, ex quibus Cantacuzenus apud P. Cornelium. In Psalmo autem nostro expressa velocitas: Lingua mea calamus scribæ velociter scribentis. At dicas id Patri, & non Filio adscribi. Sed quidem velocitatem etiam attribuendam Filio ex ijs, quæ Parallelo 2. dicta sunt, habetur manifestum, præsertim nu. 779. in cujus fine observatum aliquos esse qui velint scribam velociter scribentem esse Verbum, ubi & additum

Lingua & calamus velox.

id non videri à vero abire: nam cùm Verbum non solum sit, quo operatur Pater, sed quod cum illo pariter operatur, & Scribæ calamus, & scriba item potest non immeritò compellari. Sic ergo & velox, juxta adductam pro acuto lectionem. Deinde quidquid tramite immenso aquarum de Verbo dictum, ad illius sapientiam spectat, cùm ipsa sapientia sit, unde & ad cognitionis acumen: visus enim perspicax acutus dicitur; unde Horatianum illud lib. 1. Sermon. Satyra 3.

p. 60

Cùm tua pervideas oculis mala lippus inunctis,

Horatius.

Cur in amicorum vitijs tam carnis acutùm?

Hinc Sponsi oculi aquis comparati Cant. 5. v. 12. ubi licet cum columbis componantur; illæ tamen super rivulos aquarum, & resident juxta

Cant. 5. v. 12. & 7. v. 4

fluenta plenißima. Neque Sponsæ tales, quales Cap. 7. v. 4. celebrantur ab ipso, nisi & ab ipso similitudine derivata: Oculi tui sicut piscinæ in Hesebon. Prætereà referri id potest ad summam

Subtilissima ratio ab eructatione desumpta Patris.

æterni Patris in genitali illa eructatione voluptatem. Sunt enim & cibi acuti, qui miscendi dulcibus, ut sic in convivio gustui ex integro blandiatur; nam acuti magis nati sunt appetitum proritare. Unde illud Plinij Epist. 123. Vt enim si cœnam tibi facerem, dulcibus cibis acres

Cibi acuti ex Plinio.

acutosque miscerem &c. Procedit Verbum ex cognitione Patris, qua Verbum ipsum & Spiritum Sanctum perfectissimè comprehendit, ut dictum nu. 765. & probatum ex professo alibi. Cognoscere autem Patrem manducare est, quod ibidem ostensum. In Spiritus sancti man

Dulcedo Spiritus S.

ducatione mirabili cibus dulcis fuit, quia ex vi suæ processionis amor, quo nihil dulcius, unde & à D. Bernardo Sermone 3. Pentecost. as

D. Bernardus.

sertum dulcissimum quiddam in Deo esse Spiritum sanctum. In Verbo autem acutus cibus, quia ut nuper vidimus, acutum ad sapientiam spectat, quia videre est cognoscere, & cognoscere dicitur etiam sapere, unde sapientiæ nomen. Hinc ergo eructatio illa tramitis aquæ immensæ, Verbi, inquam, ut idem sit Exivi, ac Eructatus sum: idq́ue cum immensa pariter eructantis pectoris voluptate. Et hoc pacto quòd acutum dicatur, cum aquarum immensitate potest sine aliqua improprietate constare; quamvis ut dictum num. præced. explicatio ibi adducta minimè conveniens videatur, ut perpendenti fiet levi quamvis adhibita consideratione compertum.

176

*Ubi & adduci posset quod D. Paulus ad Hebræos clamat, de quo & superiùs, dum ait: Vivus est enim sermo Dei, & efficax, & penetrabilior omni gladio ancipiti, & pertingens us

Hebr. 4. v. 12.

que ad divisionem animæ ac spiritus, compagum quoque ac medullarum, & discretor cogitationum,

Verbum quomodo & gladius & trames aquæ.

& intentionum cordis. Hebr. 4. v. 12. Ubi de divino Verbo agere communis Expositorum sententia est, ut videri apud P. Cornelium potest. Ex quo venit exponendum quod post adductum epithetum sequitur citato Cap. 7. Sap. dum sic dicitur: Acutus, quem nihil vetat. Ex eo enim quòd acutus sit, nihil est, quod vetare intimam penetrationem possit, cùm sit penetrabilior, vel, ut habet D. Joannes Chrysostomus, penetrantior omni gladio. Quæ videtur satis genuina expositio inter alias non ita accommodatas, & licet quod ad perfectam cognitionem attinet omnibus sit commune divinis Personis, Filio tamen ratione processionis id titulo speciali tribuitur, sic enim genita sapientia est. Sicut & quod efficax dicitur, quia

Ioan. 1. v. 3.

omnia per ipsum facta sunt, Joan. 1. v. 3. ea ratione, de qua n. 337. & 775. Sed quid hoc ad tramitem aquæ immensæ, & fluvij Dioryx? Id equidem, quia & aqua illa gladio est etiam penetrantior. In divino siquidem Verbo & dividendi vis est, in quo & gladio similis: etiam quæ diviserit inundandi. Unde & sequitur: Penetrabo omnes inferiores partes terræ, v. 45. Vt

Eccli. 24. v. 42. & 45.

irriget scilicet, de quo & præmiserat: Dixi: Rigabo hortum meum plantationum. v. 42. Ne autem putaret quispiam ad hortum tantùm irrigationem extendi, additum, Penetrabo &c. Vtinam & me irrigatio ista pertingat, etiam si compages ipsas ac medullas sit opus disrumpi, ut obtingat & illud: & inebriabo prati mei fructum, v. 42. Fructus enim talis supra ipsam debet vitam æstimari.

177

*NVm. 771. Col. 2. sic legitur heologia

Errores correcti.

Ttestetur, cùm deberet dici Theologia testetur. Num. 777. col. 2. Ab ijs conscriptas s finali. 778. col. 3. Aggregatione g addita. 779. in fine Expectavimus, pro Spectavimus. 787. Poßit, pro Poscit. col. 2. 787. Col. 1. in meritò, pro immeritò, Sancto Dei pro Sancto Deo. col. 2. Quos Sponsus, pro Quo Sponsus. 791. col. 1. Deceßit, pro Acceßit. 793. col. 2. Optionem pro Adoptionem. col. 3. in Ruperti auctoritate. Membra nulla. 794. col, 3. Tu si que eres el hermoso: non ut ibi. Licet autem illorum occasione honestissimis & jucundissimis possemus calamum agitare discursibus, ab illis opportunius duximus temperandum, ne, ut dictum aliàs, novum potiùs opus moliri videamur, quando recognitionibus tantùm navare operam moderatam intendimus, ne nimiùm expatiantibus inter copiosas lineas, illa quæ ultima rerum, superveniat, & imperfectas nativo suo genio lucubrationes, aliunde etiam imperfectas, & ad perfectionem qualescumque an helantes, reliquisse compellat. Dei voluntas fiat.

178

*§. 2. Paralleli 3. circa verba illa ex

Gratia, quæ in Christo inmensa, quantopere diffusa in mundum.

Vers. 3. Diffusa est gratia in labijs ejus &c. à Nobis ostensum de benedictionibus agi Christi, quæ & Angelis & hominibus prima sua oblatione promeruit, ubi primùm Verbum caro factum est, & habitavit in nobis, labiaq́ue illa odoratiora lilijs, & aromatibus primis ad salutis humanæ, & negotium Vniversi permovit. Pro quo apprimè deservit id, quod habet D. Joannes Chrysostomus in eum locum, ubi adducta Septuaginta Interpretum versione, quæ & Vulgatæ est, aliam, quæ ipsi est visa congruere, subinfert, sed defectu typographico eadem omnino est: ex contextu autem videtur præpositio deficere, & sic legendum; Diffusa est gratia à labijs tuis. Iuxta quam per

Psal. 44. v. 3.

git magnitudinem gratiæ perpendens, quæ in ipso, & ab ipso, & post adductum Isaiæ locum: Et requiescet super eum Spiritus Domini &c. Isai.

D. Ioan. Chrysostomus.

11. v. 2. ita loquitur: Sed illi quidem est integra & universa gratia: in hominibus autem parum quid, & gutta ex illa gratia. Proptereà non dixit: Do Spiritum, sed effundam de spiritu meo super omnem carnem (Ioel. 2. v. 28.) Hoc itaque

Ioel. 2. v. 28.

evenit. Omnis enim orbis terrarum accepit ex illo Spiritu. Incæpit enim donum à Palæstina, proceßit |

p. 61

autem in Ægyptum, in Phæniciam, Syriam, Scythiam, Thraciam, Græciam, Galliam, Italiam, omnem Libiam, Europam, Asiam, in ipsum Oceanum. Quid longiori oratione opus est? Quantùm terræsol respicit, tantùm pervasit hæc gratia: & hæc gutta ac stilla Spiritus implevit universum Orbem terrarum scientia. Per eam signa fiebant, omnium peccata solvebantur. Gratia tamen, quæ data est in tot regionibus, est aliqua tantùm pars, & arrha doni. Deus enim, inquit Apostolus, (2. Cor. 1. v. 22.) dedit arrham Spiritus in cordibus nostris, hoc est partem operationis. Hæc os aureum illud, numquam conticescens.

179

*In quibus animadvertendum in pri

Quomodo stat effusum Spiritum, & de Spiritu. Ioel. 2. v. 17.

mis locum Ioelis ab ipso adductum diverso modo à Divo allegari Petro Act. 2. v. 17. sic enim ibi: Effundam de Spiritu meo, juxta quam lectionem aptissimè contrapositio Doctoris sancti decurrit inter gratiam residentem in Christo, & ab eo diffusam, efficacissimo labiorum officio. Sed quidem in eo contrarietas nulla, nam D. Petrus sic locutus, manifestè etiam protestatus est in eadem Concione Spiritum sanctum effusum v. 33. Dextera igitur

Act. 2. v. 33.

Dei exaltatus, & promißione Spiritus sancti accepta à Patre, effudit hunc, quem vos videtis, & auditis. Cùm ergo de spiritu meo ait, effusionem illius supponit, & varietatem ac divisionem donorum exponit; quæ quidem unica tantùm gutta sunt, si cum donis in Christo repertis conferantur. Deinde in loco Apostoli non habetur arrha, sed pignus; sed similis nomen

Qualiter pignus & arrha.

utrumque significationis: licet ex Divis Augustino, Hieronymo, Chrysostomo, & Venerabili Beda affirmet P. Cornelius in Ephes. 1. v. 14. ubi similis sententia occurrit, Spiritum sanctum meliùs arrham quàm pignus dici; quia pignus soluto debito repetitur, non ita arrha, quæ pro securitate contractus dari solita, & numquàm redhibenda, sed quidem Vulgatæ honori deferendum, neque admittendum aptiorem aliam esse translationem. Unde in præsenti asserendum pignus & arrham pro eodem sumi debere: cùm enim Græcè sit αῤῥαβιὸν, arrhabon, & interpres reddiderit pignus, benè conscius de utriusque nominis significatione, dubitari non potest, nihil diversum significare voluisse. Pignus ergo vertit, sed non repetendum, quod ex eo ostenditur, quia signum, aut signaculum pariter affirmavit ibidem. Qui &

2. Cor. 1. v. 22. Ephes. 1. v. 14.

signavit nos, & dedit pignus &c. Sic enim exponendum, ut Spiritus sanctus totum id sit, quod ab Apostolo pronuntiatur, pro quo citatus Interpres, apud quem alij. Signum autem aut signaculum, non est repetitioni obnoxium; id quod in charactere, de quo plures, quod de signaculo affirmatur, accipiunt, manifestũmanifestum est fidei dogma, cùm sit penitùs indelebilis. Item quamvis pignus soluto debito reddi debeat, id quidem est si is, qui illud deposuit, jure suo uti velit: ex liberalitate autem potest illud pignoratario relinquere: id quod in Deo habere maximè locum potest liberalissimo largitore, & qui bonorum nostrorum non eget, juxta Vatem regium Psal. 15. v. 1. & de quo Apostolus Rom. 11. v. 29. Sine pœnitentia sunt dona Dei.

180

*Prætereà cum admiratione excipien

Ex eo quod D. Chrysostomi tempore mundus erat Christianus discursus utilissimus.

dum in præfata S. Doctoris sententia, quod de propagatione legis Evangelicæ ab ipso proclamatur, universum scilicet Orbem suo tempore fuisse Christianum: quidquid scilicet in notitia illorum temporum versabatur, Asiam scilicet, Africam, & Europam: quamvis dubitari nequeat Provincias aliquas seriùs errores patrios dimisisse. Ex quo aliquorum est admiratio periculosa componenda, qui videntes Catholicam fidem ad pauca regna reductam, nescio quas minùs dignas cogitationes fovent: non penitus animo tranquillato. Audiant ergo illi mundum Christianum fuisse, & tunc ita Scriptum, cùm si res aliter se haberet, de mendacio posset aperto Scriptor quicumque esset ille convinci. Erat tunc ergo fides Christi triumphans, & cujuscumque benè affectus animus in ejus veritate tantopere firmata poterat tranquillari. Defecit in multis, & paulatim ad paucos comparatione errantium revocata. Quid inde? Homines sunt & liberi, & fragiles, in malum proni ab adolescentia sua Gen. 8. v. 21. neque aliunde, nisi quia perire volunt, pereuntes. Cur autem Deus efficacia illis non præbuerit auxilia, quibus in fidei vero tramite constitissent, ad occulta est illius judicia referendum, qui & per tot annorum millia distulit redemptionem, & hominum perditionem adeò immensam noluit, cùm sit pientissimus, evitare. Itaque quidquid de hoc sit, unum illud inspiciendum an Christiana religio eadem modò sit, quæ felicibus illis sæculis mundum occupans triumphabat. Si enim eadem, ad pauciores devenisse, ejus nequit obstaculum parere veritati. Esse autem eamdem adeo est clarum, ut nemo, nisi cæcutire in meridiana velit luce, id valeat inficiari. Illorum temporum Magistros habemus suis in scriptis vivos; Evangelium quod illi sunt amplexi, complectimur. Viros & feminas sanctitate insignes habemus. Frequentissima coruscant miracula, ut quod de Divo Martino dictum: O ineffabilem virum, per quem nobis tanta miracula coruscant? de multis possit nunc etiam temporis inclamari. Ut de Virgine taceam multis in Sanctuarijs perenni miraculorum fonte. Hîc ergo, hîc adest Deus, hic Christi fides, hîc salus, hîc vita, vel nullibi, contra attestationem Christi: Et

Matth. 16. v. 18. & 28. v. ult.

portæ inferi non prævalebunt adversus eam. Matth. 16. v. 18. & 28. v. ult. Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem sæculi. Cum ijs enim agimus, qui Evangelium admittunt: quamvis & contra omnes argui ex eo validissimè possit, quòd scilicet Deus legem dare hominibus debet, qua in beatitudinem dirigantur, quandoquidem animas illis tribuit immortales: nulla autem præter Evangelicam ad id conducens potest inveniri: quod evidenter ostenditur ex manifestissimis aliarum erroribus circa legis naturalis præcepta, & irrefragabilibus pro certitudine Catholicæ religionis argumentis ad unum illud firmissimum consideratione directa principium: Deus fallere non potest. Eia ergo fideles, eja pergamus feliciter, quia & securi, & quia impoßibile est mentiri DeũDeum, fortißimum solatium habeamus. Hebr. 6. v. 18.

p. 62

181

*Sed est quod in ejusdem S. Doctoris

Cur D. Chrysostomus Hispaniæ non fecerit mentionem.

discursu desiderari queat, qui de Christianis locutus Provincijs, nullam Hispaniæ intulit mentionem. An tunc nondum Christiana? Minimè gentium, quæ Apostolica initiata prædicatione, & successione felici promota, donec prævaluit hæresis, ab Apostolico Reccaredo, ut superiùs vidimus, cum regno pariter abjurata. Neque ita prævaluit hæresis, ut non multa Hispanorum millia pro Catholica fide steterint, quorum defensionem sanctus Hermenegildus suscepit, pro ea Martyr inclytus, & pro quibus etiam D. Leander ad Imperatorem obivit legationem, Constantinopolim profectus, de quo historiæ & nostræ & aliorum. Quanti autem habenda Hispania fuerit non ignotum Divo Chrysostomo, ut ex ijs constat, quæ ipse habet scribens in Epistolam ad Romanos, & Divi Pauli ad eam profectionem exponens, de qua ille Rom. 15.

Rom. 15. v. 24.

v. 24. sic habet: Cùm in Hispaniam proficisci cœpero, spero quòd præteriens videam vos. Circa

Quam bene affectus erga illam D. Paulus ab eodem illustratum.

quæ sic illustrissimus & subtilissimus Interpres nomine Apostoli loquens: Desiderium veniendi ad vos multis jam annis habeo. Non ideò venire cupivi, quòd otium agam, sed ut desiderium, quod jam olim parturio. tandem pariam: deinde ne & istud eos rursus inflaret, observa quomodò illos obstringat dicens: Quandocumque in Hispaniam perrexero, spero fore ut in itinere videam vos. Proptereà si quidem illud posuit, ne sibi nimiùm placeant. Simul enim & dilectionem suam ostendere vult, & prohibere ne nimiùm gloriantur. Hæc ille, qui circa verba alia ex Vers. eôdem & à vobis deducor illuc, quibus illa similia Vers. 28. Per vos proficiscar in Hispaniam: ita subdit: Vnde & rursus, ne dicant, Ergo itineris sui parergon nos facit, subjungit: Vt à vobis perducar illuc: hoc est, ut vos ipsi mihi testes sitis, quod non propter vestri contemptum, sed ipsa neceßitate tractus, transcurram. Sic Homil. 29. Juxta quæ habemus in primis D. Paulum Hispanos prętulisseprætulisse: & rem adeò eximiam illa in profectione ad ipsos studium judicasse, ut si erga Romanos tale ostendisset, ex eo jactabundi ipsi evaderent nimiùm quantum gloriantes. Habent ergo Hispani unde possint, sed in Domino, gloriari. Addit Doctor sanctus semel & iterùm à Ro

Quæ major necessitas profectionis.

manis deducendum in Hispaniam futuris necessitatis testibus in Apostolica contentione. Major ergo erat necessitas profectionis ad illam, & divinus Spiritus peculiari jam tunc providentia negotium stabiliendi in illa fidem perurgebat. Cùm ergo ita fuerit erga illam D. Paulus affectus, idq́ue profundus adeò habuerit perspectum Interpres, & suis commentarijs illustrarit, non potuit non Paulum tantopere suum eo in affectu dignis tanto spiritu ardoribus, imitari. Sed cur de illa tacuit, alijs minoribus regionibus memoratis? Nescio sanè. Et cùm de affectu constet, de silentio non multùm curandum, nec pro eo discursiva facultas fatiganda. Tacuit forsitan, quia notissimum. Quòd si hoc non placet, dicant qui instabunt cur tres Evangelistæ miraculum Christi omnium maximum, suscitationem inquam Lazari tacuerunt, quam unus Joannes tantùm enarravit? Adfuit illi D. Matthæus, & unus

Suscitationem Lazari cur tres tacuerint Evangelistæ. Ioan. 11. v. 44. & 45.

ex ijs fuit, qui ligatum manus & pedes institis Domino jubente solverunt, cùm Dixit eis: Solvite eum, & sinite abire. Joan. 11. v. 44. & 45. Quia enim miraculum illud tanta erat evidentia diffamatum, tanta manifestatione declaratum, ut loquitur D. Augustinus Tract. 50, in Ioannem: existimare potuit non fuisse tunc temporis necessariam narrationem, nec teste tanto indigere, qui dicere cum Joanne posset.

1. Ioan. 1. v. 1.

Quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus, & manus nostræ contrectaverunt. 1. Joan. 1. v. 1. Ab Apostolis enim solutus Lazarus, ut affirmat D. Gregorius Homil. 26. in Evang. & lib. 21. Moral. cap. 9. ut mystica indicaretur solutio Apostolorum judicio facienda in peccatorum absolutione: pro quo & multi alij, & Nos ad alia.

182

*NVm. 801. col. 3. positum monte pro

Correcti errores typographici.

mente. 807. col. 2. Locuti pro locutum. col. 3. Procedent, pro Procedet. 814. col. 2. Queretur pro quereretur. 820. col. 2. dicente pro dicentem. col. 3. privilegium pro specilegium. 821. col. 2. Luretus pro Iuratus col. 3. Crepelæ pro creperæ. Ubi circa priorem tantum errorem inquiri potest an possit vero aliquo sensu sustineri. Sermo erat de Virginitate Deiparæ, qua Dei Filium ad carnem ex ipsa assumendam suavissimè provocavit. Et D. Bernardi auctoritate præmissa, qui de cogitatione pacis apud Ierem. 29. v. 1. sic dixerat: Descendit, itaque co

Circa Virginem an mōsmons pro mente sumi queat.

gitatio pacis in opus pacis: Verbum caro factum est &c. in Sermone de Aquæ ductu: hæc subsumpta: Descendit inquam mediante Virgine, non ea solùm ratione, quia de illa carnem, cui uniretur, assumpsit: sed quia virginitatis prærogativa, & singulari illa cogitatione, quæ ceu coma à capite, ab illius mente, in qua Dei sermo vivus & efficax magister aderat, procedebat, ad suum venit &c. Ubi quod ad comam attinet, ad locum ex Cant. 7.

Cant. 7. v. 5.

v. 5. Comæ capitis tui &c. referendum, quod ad cogitationem Virginis spectare fuerat prælibatum, & ad illam ante alias servandæ Virginitatis. Illa ergo à monte Virginis velut à capite in opus illud omnium maximum assumptæ carnis à Verbo ex ipsa descendit. Circa hoc Difficultas, an scilicet dici queat non solùm à mente, sed etiam à monte descendisse.

183

*Et quod ad veritatem rei ipsius spe

Mons illæ super vertices montium. Isai. 2. v. 2.

ctat, ita quidem potest dubio procul affirmari. Mons enim Virginis mons est in vertice montium, de quo Isai. 2. v. 2. Et erit in novißimis diebus præparatus mons domus Domini in vertice montium. Quem locum D. Gregorius. quem damus nu. 879. de Christo exponit, uti consonum alteri Ezech. 40. v. 2. & dimisit me

Instar Christi. Ezech. 40. v. 2.

super montem excelsum nimis. Et cùm ita sit, locum eumdem Virgini adscribit scribens in 1. Reg. 1. ubi satis nota & celebris illius extat laus |

p. 63

in divinis officijs consecrata. Et quidem pro Christo est illa satis eximia; quæ ex eo sumitur, quòd ab Ezechiele sit non solùm dictus mons, sed excelsus nimis: Quia non solùm homo,

D. Gregorius Magnus.

sed ejusdem humanitatis conceptione, quæ ab eo assumpta est, Deus & homo. Nec solùm homo ultra homines, sed homo etiam super Angelos factus. Sic Doctor sanctus. Itaque dum mons nimis excelsus dicitur Christus, id satis visum Prophetæ ut excellentia Dei hominis supra homines & Angelos exaltata intelligatur. Atque Virgo non solùm mons excelsus, & nimis excelsus prædicatur ab Isaia, sed ita excelsus ut sub se habeat montium omniũomnium vertices: sublimitas ergo illius incōparabilisincomparabilis est, & supra omnis æstimationis pondus elevata. Ubi non jam de eminentia Maternitatis agitur, sed de illa, quæ ad mentis culmen ratione sanctitatis spectat, & ita ad merita, quibus illam potuit promereri. An non mons sublimis MARIA, quæ, ut ad conceptionem æterni Verbi pertingeret, meritorum verticem supra omnes Angelorum choros usque ad solium Deitatis erexit? Sic Doctor sanctus. Cùm ergo inter merita, quod ad Virginitatem spectat, illa fuerit singularis cogitatio, quæ illius votum sine exemplo, aut præcepto, sed æmulatione Angelicæ puritatis elicuit, dici meritò potest à monte descendisse, nec solum à monte, sed ab eo qui fuit supra montium vertices constitutus.

184

*Hinc singularis illa vocatio Sponsi

Ex montibus vocata ut coronetur. Cant. 4. v. 8.

mysterijs plena, inter quæ & quod modò pertractamus, Cant. 4. v. 8. Veni de Libano sponsa mea, veni de Libano, veni: coronaberis de capite Amana, de vertice Sanir & Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum. Ecce tertiò vocatam sponsam, vocatam sanè eam, quæ inter sponsas unica Cap. 6. v. 8. vocatam inquam Mariam, veni, veni, veni. Venit enim quando cumulata meritis in Conceptione purissima in mundum per nativitatem intravit. Unde in verbis immediatè præcedentibus de illa extat luculenta mentio elogio illo celebri: Tota pulchra es amica mea, & macula non est in te. v. 7.

vers. 7.

Venit quando præsentata in templo, ut ibi merita incrementis ineffabilibus adaugeret. Venit quando ad Maternitatis gloriam advocata. Et de Libano quidem venit, semel & iterùm nominato, de Amana, Sanir, & Hermon. Quando ergo est constituta Mater, jam supra montium culmina præeminebat. Sed nominari geminata compellatione oportuit Libanum, quia idem est ac Candidus; ut virginitatis singulare meritum & geminata puritas notaretur, in statu puellari, & connubiali. Id autem quod de cubilibus leonum, & montibus pardorum dicitur, Victricem indicat, utpotè quæ caput insidiatricis serpentis pede triumphali contrivit, juxta dicta in Titulo nu. 76. & 634. Ubi quidem licet non dicatur mons, sed supra montium vertices coronanda; dici tamen & mons pariter potest, qui enim cum Christo montem ascendit, & ipse mons redditur, omnes eas sibi felici ascensu qualitates concilians, quæ in montibus possunt, uti præcipuis terræ portionibus, celebrari. Unde illud D. Ambrosij in

Vt sit etiam mons.

Lucæ Cap. 6. Factis sublimioribus in hunc montem ascende, & sequere Christum, ut ipse esse mons

D. Ambrosius. Psal. 124. v. 2.

poßit, Mentes enim in circuitu ejus. Psal. 124. v. 2. Sic ille. Cùm ergo factis sublimioribus stet hic fortunatus ascensus, ut esse quis mons possit: in Virgine fortunatissimus ille, ut esse mons & illa posset, circa quod Richardus à S. Laurentio. Ut autem id quod dictum de monte est, non appareat à laudatis capillis alienum, sequitur statim: Vulnerasti cor meum Soror mea

Cant. 4. v. 9.

sponsa, vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum, & in uno crine colli tui. v. 9. Id quod ad cogitationem illam perpetuæ virginitatis meritò referatur. Si dicas propositam expositionem videri voluntariam. Dicam quod in ea continetur esse verissimum, & in tanta interpretandi varietate locum esse & piæ considerationi nostræ novam laudandi Virginem semper quærenti viam, artem, rationem. Stet ergo errorem præfatum quod ad rei veritatem attinet posse tolerari, ex eo felicem, quòd nobis pro laude aliquali exhibuit occasionem, quando & quærendæ illæ ut Virgineum illud vaticinium luculentissimè impleatur: Beatam me

Lucæ 1. v. 48. Prov. 18. v. 1.

dicent omnes generationes. Lucæ 1. v. 48. Sicut enim occasiones quærit, qui vult recedere ab amico: ita & qui conservare amicitiam desiderat, occasiones debet impendendis obsequijs quæritare.

185

*LEviores omitto circa Parallelum 5.

Propriè pro Propria, ut stare possit.

Fortè & talis ille nu. 834. ubi sic habetur: Partibus ea quæ sunt compositis propriè, solent adscribi. Ubi quidem Propria debuit apponi. Sed numquid lectio talis poterit tolerari? Utique, ex constructione nota verbi substantivi cum Dativo, quando habere significat, immò & duos admittere observatum à P. Emmanuele Alvaro ex Institutione Grammatica Lib. 2. Cap. 3. loco Ciceronis adducto ex Lib. 2. Epist. Ad Atticum. Et posuit innumera ex alijs, sicut & ex Cicerone illud Lib. 1. OfficiorũOfficiorum: Ampla domus dedecori domino sæpè fuit. Cùm ergo dicitur, Quæ compositis propriè sunt, idem est ac quæ composita propriè habent. Nihilominùs Propria debuit apponi ad majorem claritatem. Exempla autem pro veritate illa sunt plurima, & pro eo Carmen,

Partibus attribuit totum commune Prolepsis.

Sapient. 8. v. 20. illustre illud: & cùm essem ma

Sapient. 8. v. 20.

gis bonus, veni ad corpus incoinquinatum. Ubi juxta complures Interpretes apud P. Cornelium sensus est: Cum anima beneficio creationis valde curet bona, ejusdem Creatoris munere corpus est ipsi provisum proportione servata, & ita purum & optimè temperatum. Ubi cùm de anima loquatur tantùm, venisse ad corpus se ait ille, qui anima & corpore loquebatur.

186

*Num. 836. locus Exodi 12. v. 29. ita

Error sine fundamẽtofundamento. Exodi 12. v. 29.

extat: Nam percußit Dominus Corpus primogenitum &c. Non video autem unde sic talis error |

p. 64

potuit obrepere, cùm in textu sit, & inde fideliter trāsumptumtransumptum. Percußit Dominus omne primogenitum. Quid enim Corpus cum Omne? Cùm

Sicut in illis, qui ex malitia peccant.

errori aliquale soleat esse fundamentum. Sed errorum caussæ quærendæ non sunt semper in rebus, cùm esse illæ soleant in errantium pravitate. Hæc cogitaverunt, & erraverunt. Sic de talibus Sapiens. Et unde errorum caussæ? Ex

Sap. 2. v. 21. Psal. 94. v. 10.

cæcavit enim illos malitia eorum. Sapient. 2. v. 21. Tale & illud ex Psal. 94. v. 10. Quadraginta annis offensus fui generationi illi: & dixi: Semper hi errant corde. Errare corde, errare ex malitia est, ut non tam menti, quàm volun

Tales hæretici.

tati error debeat imputari. Tales hæretici: unde hæresi peculiari quodam titulo à Sacris Canonibus, & Doctoribus, pravitatis titulus adaptatur, cùm dicitur, hæretica pravitas, & non hæreticus error, quia illi ex notissima & genuina errant pravitate. Unde & hæreticorum Patriarchæ Simoni dictum à D Petro: In felle

Act. 8. v. 12 13. & 14.

enim amaritudinis, & obligatione iniquitatis, video te esse. Act. 8. v. 13. Nihil de errante intellectu ille, sed negotium totum ad fel invidiæ, & iniquitatum vincula censuit referendum. Un

Eorum difficilis conversio.

de & talium difficilis solet esse conversio: quod ab eodem summo Ecclesiæ Pastore significatum verbis ante dictis, dum ait: Pœnitentiam itaque age ab hac nequitia tua, & roga Deum: si fortè remittatur tibi hæc cogitatio cordis tui. v. 12. Si fortè, inquit, ut difficultatem innueret seriæ conversionis, quod re ipsa accidit. Cùm enim dixisset: Precamini & vos pro me ad Dominum v. 14. Simulata pœnitentia fuit, nihil melior redditus Apostolica monitione. Et his similia frequenter experimur.

187

*Error alius ante præfatos prostat n.

Correctus error alter cum notanda doctrina.

832. col. 3, qui ad propositum titulum pertinet ob gravitatem materiæ, & ideò ad postremum locum reservatus. Sic ergo ibi post adductum locum Cant. 5. v. 10. Dilectus meus can

Cant. 5. v. 10.

didus & rubicundus indicatus in titulo. Vbi plures Interpretes ruborem ad Paßionem referunt, in qua Sponsus suo est sanpurpurissatus &c. Peregrina profectò & inaudita Latinis vox Sanpurpurissatus. Sed quæ facili correctione censuram reprobantis submovebit: non enim una est dictio, sed ex duabus, interposito syllabarum defectu, deformata, legendum enim sanguine purpurissatus. Et cùm hoc pacto de errore constet, & legitima correctione, est eo loco aliud, circa quod oportet aliquantulùm immorari. Dictum ibi sic. Candor resurgenti videtur commodißimè respondere. Non sunt ita multi qui sic

Christus passione rubor, candidus resurrectione. D Hieronymus.

sentiant (sicut sunt pro Passione) sed sensus apparet ex antithesi magis commendandus, ut quæ patientem induxit, (Sponsa) non obliviscetur resurgentem. Sic ibi, quod ut feliciùs decurrat, confirmandum modò D. Hieronymi auctoritate, qui multorum instar; scribens enim sic ille in Isaiæ Caput 63. Vnde & in Cantico dicitur Canticorum: Fratruelis meus rubicundus & candidus (juxta Septuaginta) rubicundus in Passione, candidus in Resurrectione. Interrogant igitur Angeli rei novitate perterriti (Psal: 23. v, 8. Quis est iste Rex gloriæ?) Mysterium enim Paßionis & Resurrectionis Christi secundùm Apostolum Paulum (1. Cor. 2. v. 7.) cunctis retrò generationibus fuerat ignoratum. Hæc Doctor Maximus. Et alia juxta illud citati Cap. 63. v. 1. Quis est iste, qui venit de Edom? &c. Ubi, sicut & in Psalmo 23. Angelos loquentes agnoscit. Sic autem candidum in Resurrectione proclamat, ut & rubicundum etiam velit; unde & Angeli ad ruborem stupent, dum rogant: Quis

Isaiæ 63. v. 1.

est iste, qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bosra? v, 1. Quod autem ad candorem spectat, Iste formosus in stola sua. Ibidem. Circa quod D. Hieronymus nihil speciale, lectorem mittens ad Psalmum nostrum propter dicta ibi Accingere gladio tuo. Specie tua & pulchritudine tua &c. Sic concludens; Pro quo Septuaginta transtulerũttranstulerunt βία μετὰ ὶρχιΘ, id est violentia cum fortitudine. Quod quem sensum habeat prudens lector inquirat. Sic ille, qui in ijs, quæ non exponit, prudentis lectoris inquisitionem appellat. Cùm ergo circa id, quod ad stolam gloriosam

Vestis quomodo rubra & candida.

spectat, nihil dixerit, licebit Nobis pro modulo prudentiæ nostræ id juxta ipsius mentem de candore resurgentis explicare. Et quidem cùm apud Prophetam non unica tantùm vestis, sed vestes proferantur, Tinctis vestibus de Bosra.

Quid vulnera.

Utrique colori locus esse proprius poterit, & in sacris quidem vulneribus quod ad ruborem attinet satis perspicuum apparet. In quibus etiam post resurrectionem candorem æternæ lucis Ecclesiæ spiritus recognoscit & prædicat in sacro hymno dum canit:

In carne Christi vulnera
Micare tamquàm sidera
Mirantur, & quidquid viderant
Testes fideles prædicant.

Apostoli inquam, de quo alibi à Nobis dictum.

188

*Id autem quod ad occultatum An

Passionem & Resurrectionem ignorasse Angelos, ut asserat D. Hieronymus.

gelis mysterium Passionis & Resurrectionis à Divo Hieronymo asseritur, difficile videtur. Pro quo tamen D. Pauli testimonium allegat ex 1. Cor. 2. v. 7. ubi sic ille: Sed loquimur Dei sapientiam in mysterio, quæ abscondita est &c. Ubi ex contextu tantùm absconsio pro hominibus esse videtur. Sed ut etiam pro Angelis aliquando fuerit, post mysteria tamen peracta id non videtur stare posse. Angelus enim oranti Christo in horto apparuit sub ipsum instantem articulum Passionis, & Angeli in sepulchro post illius Resurrectionem visi à sanctis mulieribus considere. Quomodo ergo ex ignorato mysterio utroque interrogare quisnam esset ascendens potuerunt? & quidem qui clamabant: Attollite portas, Angeli erant, & mysteriorum plenissimè conscij: ex quo & sit qui respondebant non potuisse illud ignorare, juxta Dei ordinatam providentiam, quia ad nullum peculiarem effectum notabilis illa inæqualitas, præsertim ratione supremorum, necessaria aut conveniens videbatur. Hinc est ut licet circa cognitionem mysteriorum Christi apud Theologos sit sententiarum varietas, illa tamen circa illa ut futura versabatur: circa peracta tamen communis eorum sensus est illa quoad substantiam, quidquid de nonnullis circumstantijs aut effectibus fuerit, nullatenus ignorasse. Vnde hoc saltem à S. Doctore concessum habetur manifestè ex Commentarijs |

p. 65

ejus in Cap. 3. Epistolæ ad Ephesios, ubi ita scri

Cognovisse ut statuat.

bit: Crux itaque Christi non solùm nobis, sed & Angelis, cunctisque in cælo virtutibus proposuit & aperuit Sacramentum, quod anteà nesciebant. Hæc ille. Quæ cùm asserat P. Suarez lib. 5. de An

P. Suarez.

gelis Cap. 6. n. 26. ita prosequitur: Vtique ita distinctè (nesciebant) & quantùm & quale in se futurum erat, sicut postquàm factum est. Sic ille, ex verbis S. Doctoris colligens non solùm Angelos mysteria quoad substantiam cognovisse postquàm peracta sunt, sed etiam quoad circumstantias, quod plus est quàm id, quod contendimus, & tamen uti certum videtur stabilire.

189

*Ex quo discrimine substantiæ & circumstantiarum circa mentem aliquorum Patrum explicandam lucem haberi sufficientem existimat Doctor Eximius. Quæ tamen pro adducto testimonio ex Isaiæ Commentarijs non videtur sufficiens; quia nimis apertè cognitio illis duorum illorum mysteriorum denegatur. Neque ille præfati testimonij meminit, unde nec scimus quam pro eo sententiam esset prolaturus: Dici ergo potest ignorasse

Exposita mens S. Doctoris.

Angelos mysteria dicta nondum executioni mandata, quæ tamen jam extantia cognoverunt. Quando ergo ascendente Domino ignorantiam videntur præ se ferre, ad antecedentem durationem esse referendum: ut scilicet eo pacto magnitudinem mysteriorum reddant quantum per vires liceat manifestam. Itaque quod S. Doctor ait, interrogasse rei novitate perterritos, stat equidem, quia revera rei sunt perterriti novitate, quando mysteria in fieri, ut more Scholæ loquamur, aut in facto esse perviderũtperviderunt; & quia affectus ille aliquo modo persistebat, cùm Dominus ascenderet, ita loqui triumphatori occurrentes potuerunt. Et hoc quidem juxta Doctoris Maximi sententiam, nam juxta plures, quos P. Suarez sequitur Capite illo 6. Angeli mysteria, quæ ad Christum attinent, ante illorum existentiam cognoverunt, pro quo diffusa apud illos disputatio, & Nobis diffusio minimè nunc temporis opportuna.

190

*Quia verò de candore resurgentis

Christus Angelis post resurrectionem stupendum spectaculum.

agimus, juvat D. Joannem Chrysostomum loquentem excepisse Homil. 65. in Ioannem, ubi de Christo post resurrectionem Divæ Magdalenæ apparente agens juxta D. Joannis enarrationem, ad id perveniens, ubi illa conversa est retrorsum, dum cum Angelis eam allocutis hæreret, & vidit IESVM stantem, Joan 20. v. 13. ita scribit: & quænam hæc consequentia, cùm illos

Ioan 20. v. 13.

alloqueretur, & nihil adhuc respondissent, respicere? Vt sentio, loquente Maria cùm Christus repen

D. Ioan. Chrysost.

tè appareret, obstupuerunt Angeli, & vultu, & motu, & gestuse Dominum vidisse significarunt, ideò mulier respexit. Sic ille. Ubi cùm perterritos Angelos Christi conspectu protestetur, in eumdem cum D. Hieronymo sensum videtur concurrisse, qui, ut vidimus, similiter locutus: Rei novitate perterriti. Resurgentis ergo Christi aspectu perterrentur: talis enim apparebat ille, ut non possent non spectaculum illud vehementer admirari. Sed an non illi & speciosi & splendidi? Sic Doctor sanctus præmiserat: Videt Angelos sedentes speciosos. Videt eorum

Idem.

splendorem, & supra consuetudinem videt speciem &c. Sit id ita: Sed species illa & splendor, si ad speciosum formâ præ filijs hominum, splendore superaddito referatur, extra comparationis terminos invenitur: unde qui ad mutuum non moventur intuitũintiuitum, ad illius præsentiam obstu

Ioan. 20. v. 12.

pescunt. Vidit duos Angelos in albis sedentes. v. 12. Ecce candorem, ecce resurrectionis colorem, quam nuntiaturi advenerant. Et eodem Christus, sed illustrissimo supra comparationem apparet, ut dicere Maria meritissimò possit: Dilectus meus candidus & rubicundus. Cant. 5.

Cant. 5. v. 10.

Quod quidem tunc à Sponsa prolatum, cùm illa anxia sponsum quæreret: qua in amatoria inquisitione Ecclesia Divam Magdalenam agnoscit: quæ invento Domino, cùm ad ejus pedes suaviter & fortiter tentura procurrit, ab eo audit: Noli me tangere. v. 17 & unde impetus?

v. 17.

Ex amoris incendio, & novi spectaculi majestate: Siquidem longè melior factus erat secun

D. Chrysost.

dùm carnem. Verba sunt ejusdem S. Doctoris. Hortulanum putaverat, cùm primùm ipsam allocutus dixit: Mulier, quid ploras? quem quæris? v. 15. Cùm tamen aliter se Angelis præ

v. 15.

sentarit. Ne eam primo aspectu perterreret, vili & communi specie. Vt locutus idem qui suprà. Primo quidem aspectu: ex quo inferre licet alium valde diversum fuisse secundum, quando illum meliorem factum in carne recognovit, ut dicere semel & iterùm posset: Dilectus meus candidus & rubicundus. Vtinam & nos pari & affectu & effectu idem dicere valeamus.

191

*NVm. 848. citatus Psalmi 7. Versus 13.

De Vibratione gladij in Deo, & arcus mysterio. Psal. 7. v. 13.

Nisi conversi fueritis, gladium suum vibrabit: & per errorem habetur Vibravit. Vbi pręterpræter reverentiam divinæ Scripturæ debitam, ratione cujus & jota & apices retinendi, cùm juxta Christi oraculum, magnum etiam sit in illis momentum: Iota unum, aut unus apex, non

Matth. 5. v. 18.

præteribit à lege &c. Matth. 5. v. 18. Sed etiam quia in designatione futuri temporis, & non præteriti, suum est dignum observatione mysterium. Id quod ex eo firmatur, quod ex arcu ibidem: Arcum suum tetendit, & paravit illum. Vbi non futurum, sed præteritum tempus designatum. Et quidem Verbi Vibro significatio quod ad præsens spectat, duplex esse potest. Nam Vibrare movere est; quatere, agitare, etiam

Vibrare quid.

si ad ictum instrumento hostili non veniatur. Est etiam post agitationem ferire, juxta Virgilianum illud 8. Æneid.

Namque improviso vibratus ab Ethere fulgor,
Cum sonitu venit.

Hoc autem loco cùm de gladio agatur, qui è manu numquàm emittitur, pro emissione stare sententia nequit. Sed neque pro agitatione cum effectu percussionis, quia Originalis vox non videtur congruere, juxta quam Arias

Arias Montanus.

Montanus legit Acuet. Vel certè acutum ostendet: id quod velle sibi videtur Cardinalis Bellar|

p. 66

larminus, dum ita exponit: Splendere eum faciet. Quamvis revera in diverso accipiat sensu,

Card. Bellarminus.

dum sic ait: Vibrabit, id est, gladium agitabit cædendo, atque ita splendere eum faciet. Quod tamen cum originali voce non videtur posse constare, siquidem acuere, non est cædere, licet ad cædendum dirigatur. Ideò genuinus

Commodior expositio.

sensus est Deum supplicium differre: sed non adeò peccatores conversionem dilaturos, quia dilatio vindictęvindictæ in supplicij cedet augmentum: acuitur enim gladius ut graviùs feriat protelantes conversionem. Sed quid de arcu? Paratus ille & tensus, ut statim jactis sagittis inferat ultionem. Non enim semper Deus ultionem differt, sed multoties in flagranti, ut dicitur, aut certè non serò, & dum minùs illi cogitant, cursum præoccupat peccatorum, ut nemo sibi de dilatione blandiatur, sicut benè explicat Titelmanus. Est autem subtilis & commoda explicatio Cardinalis Bellarmini sic scribentis: Vtitur autem similitudine gladij & sagittarum, ut

Alia Cardin. citati.

significet Deum finire (corrige ferire) tam propè quàm longè. Quando caussa mali nobis illati proxima est & manifesta, tunc Deus ferit cominus. Quando caussa mali remota, & occulta est, tunc videtur Deus eminus jaculari sagittas suas. Sic ille: quod & aptari præcedenti expositioni potest, ut Deus erga manifestas culpas sæpè vindictam differat, quam & deproperat contra occultas, dum interpretatione quadam æquivalenti homines de divino conspectu videntur sinistrè sentire, aut saltem dubitare, & illud Regis vatis usurpant: & dixi: Forsitan tenebræ occul

Psal. 138. v. 2. & 10.

tabunt me. Psal. 138. v. 10. Ubi & illud v. 2. Intellexisti cogitationes meas de longè. Ubi D. Hieronymus vertit, Malum meum. Ut quæ occultissimæ pravæ cogitationes de longè à Deo videantur intelligi, sed non longa expectatione judicij sæpissimè feriantur.

192

*Num. 850. sic extat: Magnum aliquid

Aliquid an semper substantivum.

subodoretur mysterium. Ubi Aliquid, pro Aliquod positum. Et dubitatur an sustineri mutatio possit, & Aliquid non substantive solùm, sed etiam adjectivè possit usurpari. Et ut possit favere videtur Ovidij illud lib. 5. Tristium Eleg. 1.

Est aliquid fatale malum per verba levare.

Ubi Est idem sit ac licet, congruum est, quod in usu apud classicos Scriptores ostendunt hujus magistri facultatis. Sed verius est eo etiam loco substantivè sumi, ut sit sensus levamen per verba aliquid esse, non esse pro nihilo reputandum, sic enim aliquid nihilo opponitur, & unum est ex Senario illo transcendentium barbara, sed notissima Reu vac voce designato, id est, Res, ens verum, bonum aliquid unum. Et

Verba pro levamine quantùm momenti habeant.

quidem non aliquid solum momenti in verbis pro levamine est, sed & plurimum quandoque, si ab ijs veniant, qui ex abundantia cordis sanctè conformati loquuntur, quale D. Cypriani erat, ad quem sic quidam Presbyteri & Confessores: Inter varios & multiplices, frater,

D. Cyprianus.

dolores nobis constitutis, propter præsentes multorum per totum penè Orbem ruinas, hoc præcipuum nobis solatium supervenit, quod acceptis litteris tuis erecti sumus, & dolentis animi mœroribus fomenta suscepimus. Sic lib. 5. Epist. 12. Et res adeò est certa, ut ampliori non indigeat probatione. Num. 851. in fine pro Ascendentes habetur Ascendentis, ubi nullius est negotij correctio.

193

*Num. 852. circa finem ita legitur:

Fidelium probitas ex Sacerdotum conjicitur probitate.

Possem hic ad moralia digredi, & Sacerdotes ad vitæ sanctitatem cohortari, à quibus Christiani populi prospectum licet conjectare, Vbi prospectum positum pro Profectum. Posset autem non incommoda videri vox, & sensus stare idem: ut scilicet Sacerdotum probitate pervisa, ibi & Christiani populi liceat conjectare prospectum, tales videlicet prospiciendos fideles, qualis fuerit prospectus Sacerdotum: ut dicere suo modo Sacerdos possit: Qui videt me, videt & populum meum, mihi, inquam, commissum, si non æqualitate morum, ea tamen, quæ Christianam decet pietatem. Pascite qui in vobis est gre

1. Petr. 5. v. 2.

gem Dei. 1. Petr. 5. v. 2. Notanda Pastoris summi adhortatio, quæ & ipsa gregis est pastio, Gregis, inquit, qui in vobis est. Si ergo in illis, in illis pariter videndus, ut qualis pastor, talis grex videntibus conspiciatur. Forma facti gregis ex animo. v. 3. Sint aliæ formæ huic loco aptabiles significationes: ex illis unam præstat

Psal. 44. v. 3.

ex Psalmo nostro elicitam indicare. Speciosus forma præ filijs hominum. v. 3. Vbi forma pro pulchritudine, & ita habet D. Joannes Chrysostomus Homil. 28. in Matthæum ibidem à Nobis adlegatus Speciosus pulchritudine. Sacerdos ergo est gregis pulchritudo, & ita ex illa, quæ in Sacerdote prospicitur, quæ sit in grege possit pariter conjectari, quod scilicet sit

Formosi pecoris pastor formosior ipse.

Licet enim sciamus fuisse aliquos Pastores sanctissimos, quorum sanctitati minimè gregum sanctitas responsavit: id tamen non ita frequens, & obnitente animorum intractabili feritate: cùm tamen contrarium experientia possit multiplex, & antiquitatis notitia, persuadere. Vt in populis jam fidelibus non videatur locus excusationi futurus, si in moribus sit Pastorum ea odibilis deformatio, quam illi non vereantur imitari. Sed circa hoc lugendum potiùs est, quàm frigidis sermonibus perorandum.

194

*In fine ejusdem num. ita occurrit: Modò

Circa locum pro Ascensione de pennis Christi.

in Christi Ascensione sumus, cujus pennis potestas sceptro est Amygdalino figurata. Vbi cùm perennis debuisset poni, pennis collocatum. Sed an id sensum habere congruum possit? Nam ascendenti Domino pennas attribui posse ex eo valet ostendi, quod Aquilæ in ascensu apud Doctores sacros comparatus inveniatur. Cui etiam D. Gregorius Homil 29. in Evangelia illud ex Job. 28. v. 7. adaptavit: Semitam ig

Iob 28. v. 7.

noravit avis. Vbi S. Doctor nomen Avis, quod in nominandi casu est, ut genitivum assumpsit, unde & sic exposuit: Cujus avis semitam

D. Gregor.

ignoravit quisquis eum ad cælum ascendisse non credidit. Sic ille, nescio unde sic ratus, sicut & in nonnullis alijs, quæ ob codicum minùs fidelium infortunatam copiam videntur accidisse. Cùm aliàs Hebraicæ linguæ, nullam videatur habuisse peritiam, & Græcam se ignorare scribens ad Eusebium Thessalonicæ Episcopum

Sixtus Senensis.

ingenuè fateatur: quod adnotatum à Sixto Senensi in Sua Bibliotheca Lib. 4. Lit. G. Si autem in nominandi casu locetur Avis, myste|

p. 67

rio locus nullus, quia de Christo affirmari nequit cæli semitam ignorasse. Sit ergo satis quod de Aquila dictum, & à D. Maximo est luculenter exornatum Homil. 2 de Pentecoste. Po

Malach. 4. v. 2.

test etiam Malachiæ illud adduci: Orietur vobis timentibus nomen meum sol justitiæ, & sanitas in pennis ejus. 4. v. 2. & consonum aliud ex Habacuc 3. v. 11. Sol & luna steterunt in habitaculo

Habac. 3. 2. 11.

suo. Vbi Septuaginta sic: Elevatus est Sol, & luna stetit in ordine suo: quod D. Gregor. Homilia citata de ascendente Christo, & Ecclesia tunc

Christus Sol in Ascensione.

suo in ordine constituta interpretatus. Ante quem D. Augustinus Lib. 18. de Civit. Dei Cap. 28. sic locutus: Elevatus est sol, & luna stetit in

D. Augustinus.

ordine suo. Hoc est, ascendit Christus in cælum, & ordinata est Ecclesia sub Rege suo. Nam cùm ascendisset in altum, dedit dona hominibus diversa, ut Ecclesiastici corporis plenitudo perfecta sit, & pro diversitate membrorum varia sint distincta munera. Sic ille. Cùm ergo Soli Propheta pennas attribuat, in quibus & sanitas, meritò ad Ascensionem potest ejus vaticinium advocari.

195

*Neque moveat quemquam de Ortu

In qua & ortus.

illum agere, cùm dicit: Orietur vobis &c. Nam & Christus quando ascendit, etiam ortus dici potuit, quia numquàm sic gloriosus oculis intuentium apparuit: & numquàm talis in ejus pennis sanitas: tunc enim, ut jam cum Vate Rege ab Augustino dictum, Dedit dona homi

Psal 67. v. 19.

nibus. Psal. 67. v. 19. Ut Divus Paulus, optimus sanè legis Interpres, cùm apud illum sit: Accepisti dona in hominibus. Ephes. 4. v. 8. Pro

Fphes.Ephes. 4. v. 8.

quo & observatione dignum monitorium illud cælestium legatorum in ipso Ascensionis die, de quo Act. 1 v. 11. Hic IESVS, qui assum

Act. 1. v. 11.

ptus est à vobis in cælum, &c. Cùm enim dicere potuisset, Hic Dominus, aut Hic Rex gloriæ, quo titulo ipsum paulò antè celebraverant, quando ascendenti conclamarunt: Quis est iste Rex gloriæ? Psal. 23. v. 7. Non ita quidem sua in legatione locuti, sed uti jam audivimus: Hic Jesus. Ideò utique quia nomen illud tunc opportunius, quando de sanitate pennarum agebatur, cùm sit idem ac salus, aut salutaris, & Salvator. Neque quod additum: Sic veniet quemadmodùm vidistis eum euntem in cælum. Ibidem. & ad judicium extremum spectat, ad incutiendum timorem directum est, sed ad lætitiam & gaudium, ut diem decebat talem: tunc enim divinus ille Sol illis non solùm timentibus Dei nomen, sed ardenter amantibus orietur, & æterna sanitas in pennis ejus, veniet enim coronam justitiæ ijs, qui diligunt ejus ad

2. Tim. 4. v. 8.

ventum, redditurus, 2. Timoth. 4. v. 8. & quis in illo erat felicissimo cœtu, qui non adventum sic ascendentis diligeret, & vehementer exoptaret? Diligamus ergo & ipsi, ut & nobis sicut ascendit veniat: & in pennis suis totus salutifer oriatur.

196

*Num. 853. ubi col. 2. Quod pro Quos,

De D. Stephani morte cur somnus inter lapides.

non est cur detineamur, bene tamen Col. 3. ubi sic: Videas Stephanum præfracto capite inanißima lapidum jactatione blandè quiescere, & mortis somnum jucundè captare, & cùm hæc dixisset, obdormivit in Domino. Act. 7. v. 59. Vbi nōnon benè Actor. Et erit fortè qui existimet illud Inanißima consultò positum, licet enim impijssimi lapidantes, quantùm in ipsis erat, grande malum, & turbationem ingentem, infligere satagebant, inanis, immò inanissima eorum erat contentio, quandoquidem beatissimus Levita inter lapidum strepitum & lethales ictus, dulcissimè in Domino, & somno placidissimo conquievit. Sic erga Christum accidisse ex Davi

Sicut & Christi. Psal. 2. v. 1. & 2.

de habemus Psal. 2. v. 1. Quare fremuerunt Gentes, & populi meditati sunt inania? Id quod ad Christi mortem pertinere, de quo statim. Adversus Dominum, & adversus Christum ejus. ipso Apostolorum Choro Interprete didicimus Act. 4. v. 25. & seqq. & quæ non morti hujusmodi infelicitatis instrumenta obtrudere frementes illæ bestiæ studuerunt? Atqui dum meditantur ita, meditati sunt inania. Christus enim placidissimè obdormivit, dum inter verba expiravit illa: Pater in manus tuas commendo

Lucæ 23. v. 46.

spiritum meum. Lucæ 23. v. 46. Quid enim dulcius esse potuit, quàm in Paternas manus spiritum commendare? De hoc somno David Psal. 3. v. 6. Ego dormivi, & soporatus sum &c.

Psal. 3. v. 6.

Sic exponente Ecclesia in Officio Resurrectionis. Et hæc est justorum felicitas ut mors illis somnus sit, quidquid contrà inferorum satellites moliantur.

197

*Astabat humani generis hostis mo

Et Divi Martini.

rituro Martino, & uti cruenta astabat bestia, sicut ipse testatus: Quid hic astas cruenta bestia? & hic ille est, de quo post multa horrorem præ se ferentia maximum apud Job 41. sic in fine: Non est potestas super terram, quæ

Iob. 41. v. 24. & 25.

comparetur ei, qui factus est ut nullum timeret. Omne sublime videt: ipse est rex super universos filios superbiæ. v. 24. & 25. & hic astabat Martino, quem tamen irridebat ille, illum, inquam, regem incomparabilis potentiæ super terram, pauper & modicus, ejus gratia, qui est Rex super omnes humilitatis filios. Unde & regis super omnes filios superbiæ inania erant tentamenta, licet talis ille, ut sternutatio ejus, splendor

Vers. 9. & seqq.

ignis: de cujus ore lampades procedunt, sicut tædæ ignis accensæ: de cujus naribus procedit fumus, sicut ollæ succensæ atque ferventes: cujus halitus prunas ardere facit. Fuisse autem Luciferum ipsum, qui astabat, ex eo firmatur, quod in mundo tunc Martinus primum erat luminare sanctitatis: unde à primo oportebat tenebrarum principe, sic illorum Concilio & Confilio judicante, supremo in certamine perturbari. Sed licet fremuerunt ille & illi, verè sunt inania meditati. Sic ergo quod inanissima sit dicta lapidum jactatio in Stephanum, non temerè judicari potuit, cùm tamen reipsa, non inanissima, sed immanißima dici debuisset, felici errore ut aliàs dictum, qui utilissimæ doctrinæ cum Divorum laudibus præstitit occasionem, sicut & felix jactatio, licet immanissima, quæ talem ac tantum Christi pugilem coronavit feliciùs, dum lapides torrentis illi dulces fuerunt, dulcem cōciliaruntconciliarunt somnũsomnum quale sopor feßis in gramine, & in ornamẽtaornamenta sunt pretiosa & pretiosi capitis commutati, qui & pro lapidibus de torrente, voluptatis est divinæ torrente potatus Psal.

Psal. 35. v. 9.

35. v. 9. Torrente voluptatis tuæ potabis eos. Tuæ inquam, qua tu frueris, qua & potaris ipse, cujus vel stilla torrens est, quia |

p. 68

divina, & voluptatum omnium cumulum supergressa.

198

*IN priori col. 2. Fragrantium pro Fra

Gaudium quomodo fructus Spiritus sancti.

grantiam, levis error, non ita qui inferiùs. Sic enim ibi: Sed cum duodecim illius fructus sint, cur à gaudio potiùs, quàm ab alijs appellatus. Vtique quia ille similior fructus, & germanißima proles, gaudio de gaudium. Divi Basilij fuerat inducta sententia, qui Spiritum sanctum oleum exultationis meritò dixerat appellatum, quia & fructus gaudium, unus ex duodecim ab Apostolo numeratis. Galat. 5. v. 22.

Galat. 5. v. 22.

Vbi manifestum apparet non gaudio de gaudium, sed gaudium de gaudio debuisse proponi. Inversus est ergo ordo, quamvis posset in rigore Grammatico erraticus ille salvari. Si enim diceretur De gaudio gaudium, salva res erat. Potest autem De præpositio aliquando postponi: Eum hominem, quo de agitur habetur. l. 2. Tit. 11.

Quærendum ante alia, & præ alijs.

lib. 21. Digest. Sed quia durior collocatio est, fateamur erratum, dicamusque, cùm de vero agatur gaudio, non esse mirum ut circa illius inquisitionem inversio ordinis habeatur. Mundanum quæritur, & præmittitur, si fortè inveniatur, cùm deberet illud, quod inter fructus Spiritus sancti recensetur, inquiri. Quærite

Matth. 6. v. 33.

ergo primùm regnum Dei & justitiam ejus. Sic divinus Magister, Matth. 6. v. 33. Quod quidem licet ad cæleste regnum referendum sit, sed non ad illud tantùm, verùm etiam ad aliud, quo ipsi præluditur, in quo gaudium justitiæ maritatur. De illo sic D. Paulus Rom. 14. v. 17

Rom. 14. v. 17.

Regnum Dei non est esca & potus, sed justitia & pax, & gaudium in Spiritu sancto. Spiritus sanctus ergo est hujus connubij mystici Paranymphus. Quale ergo gaudium erit, ubi ipse, qui gaudium est, quo se sicut Pater & Filius diligunt, ita & gaudent, in ejus productionem ardentissima erumpente dilectione? Hoc ergo regnum, hoc gaudium primò quærendum, præ esca, & potu. Ubi ad verba Christi videtur alludi, cùm de necessarijs ad victum & vestitum agebatur. Et est quidem observatione dignissimum, cùm eo loco non de delicijs quærendis, sed de necessarijs pro vitæ sustentatione, cibo, inquam,

Matth. 6. v. 31.

potu, & operimentis, Quid manducabimus, aut quid bibemus, aut quo operiemur? Matth. 6. v. 31. Curam illam prohibere Dominum primo in loco, aut primaria cordis sede collocari. Itaque vita ipsa, quæ subsidijs constat istis, posthabenda est, & gaudium ex ijs solitum comparari; & gaudio justitiæ maritali consorti prior dandus in corde locus: ne si ordo invertatur, uno & altero tandem infeliciter amisso interminabili succedente tristitia electores præposteri torqueantur.

199

*De justitia locutus David sic Psal. 4.

Quid ex justitia præmittendum. Psal. 4. v. 6. 7. & 8.

v. 6. Sacrificate sacrificium justitiæ, & sperate in Domino. Nosti quod sic: Multi dicunt: Quis ostendit nobis bona? Ibid. Ubi de bonis temporalibus sermo est, de quibus inferiùs v. 8. A fructu frumenti, vini, & olei sui multiplicati sunt. v. 8. Ubi inversio ordinis in hominibus, de quibus ibi Vates, diligentibus vanitatem, & quærentibus mendacium. Cùm enim justitia primo proponatur loco, illi ad temporalium gaudiorum inquisitionem anhelant. Pro quo Genebrardus. Sed pergit Vates, & errorem detegit miserorum dicens: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine: dedisti lætitiam in corde meo. v. 7. Ac si dicat: Non sic Domine, non sic. Aliter lumen vultus tui super nos signatum ostendit: quærere, inquam, primò gaudium justitiæ maritatum, quale & ego expertus: Dedisti lætitiam in corde meo. Hoc præeunte, veniant deinde alia vitæ subsidia: A fructu frumenti, vini &c. Sacrificium autem justitiæ sic explicat Genebrardus: Iustitiæ sa

Genebrardus.

crificium appellat justitiam ipsam, sive justa & sancta opera, quibus nihil Deo gratius offerri poßit.

Sacrificium justitiæ quid sit.

Vt Psal. 49. Sacrificium laudis &c. Ubi quòd sacrificij nomine justitia designetur, ad ordinis est curam referendum, ut videlicet præcedat,

Iob. 1. v. 5.

sancti Job exemplo, de quo illud: Consurgensque diluculo offerebat holocausta. Job 1. v. 5. De quo hæc satis, cùm plura alibi. Citato num. etiam occurrit error col. 1. ubi Infirmitatem, pro Hereditatem. Circa quem quæ dici poterant consultò prætermissa. Et num. 859. col. 2. Adscitijs positum pro Adscititijs. Vbi neque hærendum, quia non difficilis intellectus.

200

*NVm. 864. col. 2. citatus P. Cornel. sic

De titulo Divi, & Doctoris.

D. Cornelius. Et malè quidẽquidem, quia D. Divum designat, & pro P. positum, sicut & circa P. Thomam Sancium factum alibi. Et uterque quidem notæ sanctitatis, sed circa illam

Patres Corneluis, & Thomas Sancius laudati.

Pontificiæ observandæ penitus cautiones, de quo suprà. Cùm autem tale aliquid occurrerit, qui erratum non velit, poterit piè existimare D. littera Doctorem indicari; Scriptores enim, præsertim insignes, eo titulo veniunt meritissimò decorandi. Et Ecclesia quidem in celebratione Sanctorum, quos titulo ejusmodi cohonestat, Evangelium canendum proponit ex

Matth. 5. v. 20.

Matth. 5. cujus clausula illa: Qui autem fecerit, & docuerit, hic magnus vocabatur in regno cælorũcælorum, v. 20. Est ergo Character ille Doctorum, quicumque illi fuerint. Quàm autem in duobus prædictis fuerit ille præsignis, quod ad doctrinam attinet, eorum scripta luculenta testantur: quod ad facta historicæ narrationes, quibus adeò virtutum splendor elucet, ut nihil in antiquorum multis majus, aut verò etiam simile reperiamus. Si autem de Cardinalibus, Episcopis, aut alijs agamus circa D. præpositum scrupulus aliunde eliminandus. Dominus enim designatur: & in usu est cùm de Scriptoribus adhuc in vivis agentibus habetur sermo, & sæculares personæ sunt, nec vulgaris auctoritatis, sic Dominum Franciscum Sylvium, Joannem Sinnichium, & alios sui BelgęBelgæ, |

p. 69

quamvis non Belga hic, sed Hibernus, aut Ibernus, ut ipse vult.

201

*Num. 865. citati Divi Augustinus, &

De Divis Augustino & Thoma occasione errorum circa ipsos.

Thomas, & circa utrumque error, licet non magnus in illo Rimatur, pro Rimatus, in hoc Cecinit, pro Concinit. Sic sæpiùs accidit, ut circa Divos istos Doctores leves committantur errores, & quandoque graves, aut etiam graviores: dum ad sensus trahuntur à non sinceris veritatis amatoribus ab eorum mentibus penitus alienos. Cùm expediret potiùs ingenuè fateri eos in aliqua fuisse sententia, quàm ineptis expositionibus degravare. Sed & aliud est, quod pro instructione nostra hinc elici opportunè queat, scilicet in Divis hisce Doctoribus suos fuisse errores, quos ipsi Retractationibus suis studuerunt emendare. Et de Divo Augustino res est adeò perspicua, ut nullo ulteriùs teste indigeat præter ipsas, quæ extant Tomo 1 in quarum Prologo sic ille: Neque enim

D. Augustinus.

quisquam, nisi imprudens, ideò quia mea errata reprehendo, me reprehendere audebit. Sic ille. Divum etiam Thomam in eo suum imitatum fuisse Magistrum affirmant multi, pro quo videri poterit specialiter P. Guernizo in suo Memoriali pro purißima Virginis Conceptione §. 9. Si ergo hi clarissimi Ecclesiæ soles in se ipsis maculas deprehenderunt, quis ita desipiat, ut se ab illis contendat eximium, aut vereatur illas, cùm deprehensæ fuerint, confiteri?

202

*Num. 866. in fine ita: & non ostentæ

Ostentæ pro Obtentæ ut stare possit.

vindictæ tristitia frequenter agitantur. Ubi quidem Obtentæ debuit juxta mentem & calamum scribentis apponi. Sed sic erratum, ut sensus ex mutatione fuerit illustrior redditus: Ostentæ enim idem est ac Ostensæ, ex participio verbi Ostendo, quod & Ostentum, sicut ostensum, licet hoc frequentius. In vindicta autem id solet solicitè accurari, non solùm ut obtineatur, sed ut ostendatur, fiatq́ue nota se vindicantis animositas, honoris reparatio, fortitudo. Id quod in sua Christus victoria, & vindicta læsi divini honoris à principe hujus mundi observatum fuisse testatus Apostolus Coloss. 2. v. 15. & expolians principatus, & potestates, traduxit

Christi vindicta illustris, quia publica.

confidenter, palàm triumphans illos in semetipso. Ubi D. Joannes Chrysostomus Homil. 6, pro Traduxit habet Ostentavit & aureo eloquentiæ flumine decurrente ostendit, quanta sit à dia

Coloss. 2. v. 15.

bolo cura adhibita, ut vindicta hujusmodi non esset publica, circa quod sic ille: Quid est, Ostentavit? Benè dixit, Ostentavit. Numquàm

D. Chrysostomus.

enim diabolus tantam turpitudinem passus est. Et inferiùs. Præclarum enim est quòd inspectore mundo sursum in ligno serpens ille immolabatur. Nam quid non fecit diabolus, quo occultè moreretur. Audi

Ioan. 19. v. 6.

Pilatum dicentem: Tollite (Vulgata Accipite) eum vos, & crucifigite, ego enim non invenio in eo caussam. Ioan. 19. v. 6. Factum est enim hîc perinde atque in singulari certamine solet. Mortem percußit Christus: verùm Christus primùm percussus postremò mortem interemit. A mortuo destructa & enecata est corpore, quæ videbatur immortalis. Atque illud Orbis ipse vidit. Et quod præclarum est, non commisit hoc alteri. Hæc ille,

Spiritualis vindicta futura publica.

ex quibus pro movendis affectibus multi possunt & ardentes quidem stimuli cumulari: Et illud inter alia huic opportunum loco, ut pro sumenda non solùm de diabolo, sed etiam de nobis vindicta ob graves Dei offensas, non semper quæramus occultum, cùm & oporteat publicam pœnitentiam ostentare. Et hæc qui

Lectio genuina.

dem occasione mutati participij Obtentæ in Ostentæ: quamvis revera prius illud significantius videatur, plus enim quis de non obtenta tristatur vindicta, quàm de non publicè sumpta, ut compertum apparet in ijs, qui mundi legibus, quæ & diabolicæ, gubernantur.

203

*Num. 869. Vitiosi pro Vitiosis, quibus

Vitiorum favor. D. Cyprianus.

multi potentes favent: lenocinante ad vitia publicæ auctoritatis malo, quod dictum cum multis alijs fervidæ eloquentiæ à D. Cypriano Epistola 1. Num 875. col. 3. circa locum Cant. 8. v.

Cant. 8. v. 10.

10, post expositionem Honorij, quia verborum aliquorum defectus, confusus sensus, &

Virgo quomodo turris, ex qua turres eburneæ ob castitatem.

ita sic reponendum. Ex quo facta sum coràm eo quasi pacem reperiens. Vbi pro. Ex quo facta sum, plures habent, Ex quo eram. Et illud Eram juxta Philonem Carpathium idem est ac sedebam. Et ita ille legit &c. Vbi de Virgine sermo est exemplari perfectissimo & validissimo castitatis, ut turres possit eburneas, constantissimos scilicet æmulatores, atque æmulatrices efformare. Pro quo juvat Richardum à S. Laurentio sic scribentem excepisse: & ubera mea turris

Richardus à S. Laurentio.

(sic ille habet) quia facta sum coràm eo quasi pacem reperiens. Beata siquidem Virgo murus est propter firmitatem propositi conservandæ Virginitatis. Vbera ejus sunt sicut turris, propter supereminentem fœcunditatem divinæ prolis, & ubera mea sicut turris. Ac si dicat: Misericordia mea & pietas mea quibus quasi uberibus suffragiorum dulcedine lacto filios Ecclesiæ, sunt turris, munimenta scilicet, refugium & securitas peccatorum, & hoc ita est, ex quo sic accepta, sic grata, sic placida facta sum coram eo, id est ex Dei beneplacito, ut essem quasi pacem reperiens, id est, verè pacem reperiens, & faciens inter Deum & hominem, ut essem pacifica tamquàm mater veri pacifici: Mediatrix, Mediatoris mater. Hæc ille. qui dum Virginis uberibus lactari filios Ecclesiæ asserit, eorum nutricem agnoscit, unde & similes, ut sint etiam & ipsi turres, ex quibus & innumeri inviolabilis castitatis. Et quod ad pacem attinet rectè potest ad Virgines optima ratione referri, juxta doctrinam D. Pauli 1. Cor. 7. v. 28. Si autem acceperis uxorem, non pec

1. Cor. 7. v. 28.

casti, & si nupserit Virgo, non peccavit: tribulationem tamen carnis habebunt hujusmodi. Non ergo pacem. Circa quod occurrit memoriæ, quod jam pridem apud Angelum Politianum legi sic dicentem. Ego in cælibatu vivo, doq́ue operam,

Angelus Politianus.

ne lites illas experiar, quæ impatibiles maritis esse dicuntur. Vbi & addere poterat, Quæ uxoribus.

204

*Vnde felicissimæ illæ, de quibus nu.

Virgines aliæ Regiæ.

876. quæ Virginitatis gloria splendidæ pacem reperientes Pacificum Regem habere sponsum, nec tamen ideò divisæ, ut de nuptis Apostolus 1. Cor. 7. v. 34. felicissimè meruerunt. Est autem inter illas S Elisabetha filia regis Hungariæ, quæ tamen vidua. Ne autem Hungariæ ille desit splendor; subintrabit ejus loco

Margarita Hungariæ.

B. Margarita & ipsa regis Hungariæ filia ex |

p. 70

S. Dominici præclarissima familia. Quibus &

Pulcheria Augusta.

addendæ aliæ, cùm sint & illæ æterna memoria dignissimæ, pro qua & nostra militabit S.

Pulcheria alia, & Sorores Arcadia & Marina.

Pulcheria Augusta, de qua die 10. Septemb. cujus & iterata præconia apud Divum Leonem occurrunt. Pulcheria altera Arcadij Imperatoris filia, & Sorores Arcadia, & Marina, de quibus Sozomenus Lib. 4. historiæ Ecclesiasticæ Cap.

Sozomenus.

1. ubi post memoratas ipsas ita scribit: Etenim cùm pientißimum evasurum hunc Imperatorem (Theodosium juniorem) providisset hujus Vniversi Conditrix divina potentia, cum ipsius Theodosij, tum etiam Imperij procuratricem constituit Pulcheriam sororem: quæ quidem nondum decimum quintum agens annum supra ætatem sapientißimum ac divinum spiritum accepit, ac primùm Deo virginitatem suam devovit, deinde & sorores ad idem vitæ institutum educavit. Vt igitur ea, quæ constituerat consignaret, ac Deum ipsum, ac Sacerdotes, omnesque subditos testes faceret voluntatis suæ, ex auro gemmisque pretiosis admirabile quoddam donarium, & spectaculum omnium pulcherrimum pro virginitate sua, & Imperio fratris, sacram mensam Ecclesiæ Constantinopolitanæ dedicavit: idque ipsum, ut cunctis esset conspicuum, in fronte ejusdem mensæ litteris expreßit. Hæc ille, visa mihi hoc loco dignissima inter alia, quæ ex multis pro aliarum ex adductis commendatione possent cumulari.

205

*Gertrudis Senior Encomiastem ha

Gertrudis Senior.

bet Henricum Spondanum Tomo 2. Annal. An. 664. n. 5. qui & audiendus, sic enim ille: Tran

Henricus Spondanus.

sijt hoc eodem anno decima septima Martij ex hac vita insignis illa Virgo Deo dicata, Francorum nobilitatis decus S. Gertrudis, filia Pipini Ducis: cujus extant res præclarè gestæ omni fide posteris traditæ, sed & ipsius mater Yduberga nomine, & Itta cognomine, viduata Pipino viro à S. Amando Trajectensi Episcopo, Sacrum Religionis velamen accipiens ita vixit, ut & ipsa inter Sanctas meruerit adnumerari. (Molanus Natal. SS. Belgij 8. Mart.) Has fixit beata illa familia in cælo radices, ex quibus Francorum regum progenies, fœcundo cespite pullularet, ubi truncus vetus familiæ Clodovei arescere cœpit avitæ defectu virtutis. Hæc doctus ille Scriptor. De S. Ragenfride filia S. Regi

Ragenfridis.

næ, & B. Aldeberti Austravindiæ Comitis, magni Principis. Octob. 8. Inter undecim mille

S. Vrsulæ sodales aliquot.

Virgines fuisse aliquas regum filias Scriptores aliqui affirmant, qui & eas suis proponunt nominibus, unde B. Joseph Canonicus Præmonstratensis in Hymno ad ipsas ita canit:

O Reginæ puellares

B. Ioseph Præmonstrat.

Paßione sancta pares,
Deo vos familiares,
Prædilectæ, singulares,
Nunc florete, nunc gaudete,
Semper novæ, semper lætæ.

Casilda ob raram vitæ sanctitatem post mira

Casilda.

culosam conversionem filia Almenonis Regis Toleti, de qua post alios P. Mariana Lib. 9. Cap. 3. Extat etiam in Martyrologio die 7. Septemb. memoria S. Reginæ Virginis & martyris, quæ sub Proconsule Olybrio, carceris, equulei, ac lampadarum perpessa supplicia, demùm capitali sententia damnata migravit ad Sponsum. Quæ licet solo nomine Regina dicatur; verosimile est non sine aliquo fundamento regij sanguinis illi impositum fuisse: quo & B. Rosaliam condecoratam possumus etiam affirmare.

206

*Claudat hoc candidum agmen Sere

Serenissima Margarita Matritensis Discalceata.

nissima Margarita filia Maximiliani Imperatoris, & Clarissimæ Mariæ Caroli Quinti Imperatoris filiæ, Rodolphi & Mathiæ Imperatorum germana Soror, quæ splendidissimis nuptijs cum Philippo Secundo Hispaniarum rege vehementer abdicatis, regno mundi vilem Clarissarum Discalceatarum saccum antetulit, Matriti per annos plures illustrissimum exemplar sanctitatis. Cujus vitam eleganti stylo scripta ab Episcopo Angelopolitano & Oxomensi Dom. D. Joanne de Palafox, licet nomine Religiosi Confessarij ejusdem prodierit, quæ tandem proprium parentem recognovit. Non est factum tale opus in universis regnis.

3. Reg. 10. v. 20.

Liceat hoc aliàs dictum hac in caussa dicendum potiùs, usurpare. 3. Reg. 10. v. 20. Nihil

Opus incomparabile.

enim tale in Christi Ecclesia visum, quòd scilicet tot sublimium decorum majestate Virginem congestorum in unam, ad tantum sit humilitatis profundum ex puro & ardenti Christi amore devolutum. Ubi si opponat quispiam regium famulitium, & Imperialem illum splendorem, quo fulgebat exteriùs, suis etiam prærogativis interius observatis. Ex eo potiùs ejus est laudatio roboranda. Factum id nolente ipsa, immò & animitùs repugnante: unde & factum ut quæ tribulationem carnis non ha

Splendorem regium ut tulerit.

buit, juxta dicta nu. 213. tribulationem tamen habuerit spiritus. Unde dicere cum Esthere potuit, & revera dixisse credendum: Tu scis (Domine) neceßitatem meam quòd abominer si

Esther. 14. v. 16.

gnum superbiæ & gloriæ meæ. Esther 14. v. 16. Illa ergo necessitas nihil amatæ ex corde humilitati detraxit; sed auxit potiùs sublime meritum, quia quotidie necessitati obsequens, & tribulationem patiens spiritus, quotidianos etiam humilitatis actus exercebat, habens semper, quod præ humilitate exhorresceret, & quod sub Christi, amantissimi sui Sponsi pedibus collocaret. Et quomodo ille in lilio hoc

Lilium languido collo.

regio languidum collum non amaret? de quo dictum nu. 154. & 155.

207

*Et ibi quidem pulchra lilij descriptio Scriptoris antiqui; sed minimè componenda cum ea, quam recentior èex Societate Auctor in Parnasso ejusdem exhibet, P. Antonius Chanud

Lilij elegantissima descriptio.

Lib. 4. de Mysterijs Virginis, Emblemate 4. ubi de ejus regia majestate post alia sic canit:

Siderei seu floris honos hunc caulis honorem
Ambijt, aut tenero solers natura decòri

P. Antonius Chanud.

Consuluit, niveoque dedit prætoria Regi.
Agmina, densa phalāxphalanx strictis mucronibus hæret,
Impositumque velut clypeo per florida tollit
Castra, nec accepto sinit unquàm abscedere regno.
Seu viridi solium posuit natura paratu,
Liliaque in reliquos florum dare jura colores
Iußit, & innocuas hortis imponere leges;
Sive triumphalis laudata insignia pompæ
Tingere, & augusto Regem præcingere cultu.
Quem nec Achæmenij Babylonia Syrmata regis,
Nec Salomoneæ solennis gloria gazæ
Ipsa nec Antonij vestis palmata triumphi

p. 71

Nec Phrygius labor æquarit, nec vellera Serum,
Flammea puniceo neque purpura discolor auro.

Pergit, & pro satellitio, custodia, & alijs regijs ornamentis subtili & eleganti discurrit ingenio, & pro languido collo sic subdit:

Ille per implexos exorta cuspide sentes
Erumpit, facilesque viam sibi pandit in auras.
Mitia jam domiti submittunt spicula vepres,
Victoremq́ue rubum florem demissus adorat,
Et circumpositis victum se clamat: in armis.
Ille sui candoris amans, & vindicis iræ
Nescius, in niveos placidi lactescit amores
Principis, & meritum non aspernatur honorem;
Inflexamq́ue pio demittens vertice frontem
Annuit, & duro dat florea jura clienti.

Sic Auctor, qui licet inflexionem frontis ad urbanam referat pietatem, in ea etiam humilitatem agnoscit, cùm dimissionis utatur verbo, neque aspernari dicat, quod poterat in tanta constitutum altitudine despicari. Quæ quidem pro Serenissima Margarita prælusimus, ut inde jucundissimus divini Sponsi probetur aspectus, qui Regio hoc in lilio tot vidit sibi decora, ipsius gloriæ militatura submitti.

208

*NUm. 876. citato col. 2. post verba

Apostoli quomodo cum Christo judices.

illa Cœpit esse communis omissum: nec quia communis. Num. 877. col. 2. Concessuri pro Consessuri. De Apostolorum thronis erat sermo, qui assessuri in extremo judicio Christo; & quia in ejus ituri sententiam pariter judicantes, juxta promissionem Christi Matth. 19. v, 28. Sedebitis & vos super duodecim Sedes judican

Matth. 19. v. 28.

tes &c. Adeò erit illa justa, ut nihil in illa non probandum appareat. Ante præfata verba sic ille: Vos qui reliquistis omnia, & secuti estis me. Ibid. Felices pedum gressus, quibus talis succedet auctoritas. Ire pedibus in sententiam alicujus, penitus illi consentire est, nec tantùm voce, sed quodammodo se toto, juxta id, quod ex Tito Livio lib. 7. Ab Vrbe condita com

Pedibus in sententiam Christi ituri.

pertum habetur circa modum proferendi sententiam in Senatu. Itaque ex eo quod Apostoli pedibus ierint in obsequia Christi, eisdem promittitur ut in Universali judicio pedibus sint, magni illius consessus facti Senatores; in Christi sententiam ituri. Id quod indicari potuit, cùm Concessuri positum; neque enim ipsi sententiam prolaturi, sed supremus Iudex, de quo

Matth. 25. v. 34. & 41.

Matth. 25. v. 34. Tunc dicet Rex &c. sicut & 41. Subtilia isthæc, sed verissima: quibus non obstantibus, ut diximus debuit poni, Consessuri.

209

*Num. 879. col. 2. Severißimè pro Se

Onus Ecclesiæ Petro an severè commissum.

curißimè. Ubi de D. Petro, cui magnum Ecclesiæ onus commendatum. Et poterat quidem quod Severißimè dictum veritatis patrocinio sustineri. Ecclesiæ siquidem gubernatio res adeò ingens est, & tantùm in ea momenti positum, ut summa debeat cura tractari, unde & severissimam esse commendationem oportuit. Hinc Christus adeò severum se erga Petrum exhibuit, quando eum sua de morte tractantem ægrè audijt, & conatus est penitus impedire. Et assumens eum Petrus cœpit increpare illum

Matth. 16. v. 22. & 23.

dicens: Absit à te, Domine: non erit tibi hoc. Matth. 16. v. 22. & quid ad hæc ille? Qui conversus, dixit Petro: Vade post me satana, scandalum es mihi: quia non sapis &c. v. 23. Sic Dominus, quod in admirationem meritò rapit Interpretes. Neque alia quidem de caussa ita ille Severus, nisi quia quod ad fundandam Ecclesiam pertinebat, & ejus erat sanguinis effusione futurum, impedire minùs sapiens satagebat. Talem ergo se erga Petrum tunc exhibuit, cùm de Ecclesia super ipsum fundanda fuerat prælocutus. Unde & formare dignum sibi parabat successorem, qui & ipse pro illa minimè mori, si oporteret, ut aliàs ab ipso dictum, dubitaret. Si oportuerit me mori &c. Matth. 26. v. 35. Res ergo erat hæc cum severitate tractanda. D. Hieronymus Lib. 3. in Matthæum illud Absit à te Domine, ita juxta Græcam translationem legendum asserit: Propitius sis tibi,

D. Hieronymus.

Domine. Nostra phrasi: Mira por ti Señor. Quæ est vox Satanæ juxta ipsum, & perfrequens in ijs, qui Ecclesiæ gubernationi cùm ex officio assistant, ex propriæ commoditatis affectu clamant, sibi debere esse propitios, quod tamen Christus negat, ut inde discat Petrus ipsum, cui jam erat Ecclesiæ cura promissa, non sibi propitium futurum, mirando por si; sed pro agnis & ovibus committendis. Nihilominùs in loco, de quo agimus, Securißimè censuimus

Severitatis nihil cum Pontificium traditum ob amoris fiduciam.

apponendum, quia amori Petri, si quidquam severitatis admixtum iret, irrogari injuria videretur. Unde cùm Christus id, quod promiserat de fundanda super eum Ecclesia, ad effectum vellet perducere, examine amoris præmisso, pro habenda circa agnos & oves cura nullum verbum, quod severitatem præ se ferret, adjunxit, contentus dicere Pasce, Pasce, Pasce. Joan. 21. v. 16. & 17. In priori autem

Ioan. 21. v. 16. & 17

loco error debuit minimè tolerandus severè corrigi, circa rem enim summi erga hominum salutem momenti versabatur: licet de pietatis affectu veniens, ut loquitur D. Hieronymus: nulla enim grata Deo pietas aut devotio, quæ adimplendis obligationibus officij à Deo commissi videatur adversari.

210

*Num. 881. col. 3. Aufrelius pro Aufre

Errores varij.

rius. 883. col. 2. Decantantur pro Decantatur. 884. col. 2. Conjicio pro Conjici. col. 3. ædificatione. 886. col. 2. Conquisitæ pro Conquistæ. 887. col. 2. Non Idololatriam pro Ob Idololatriam. & col. 3. Idololatriæ pro Idololatricæ. 888. Prædicatores auxiliationis pro Prædicatores reconciliationis. Sic post initium. & col. 2. Ligatione pro Legatione. & occasioni pro Occasione.

Prædicatores reconciliationis, ijdem & auxiliationis.

Ubi præsertim circa mutationem illam Reconciliationis in Auxiliationis observandum, quod ad rem ipsam attinet nihil in ea falsum reperiri, siquidem Prædicatores reconciliationis verissimè dici possunt Prædicatores auxiliationis, cùm per eos in ordine ad reconciliationem opportunissima auxilia constet Dominum pręstitissepræstitisse. Pro quo D. Ambrosius circa Caput 6.

Lucæ 5. v. 13.

Lucæ, in quo de electione Apostolorum ita |

p. 72

scribit: Vocavit, inquit, discipulos suos, & elegit

D. Ambrosius.

duodecim ex ipsis, quos ad propagandum auxilium salutis humanæ per terrarum orbem satores fidei destinaret. Sic ille. Itaque Prædicatores destinat Dominus, ut eorum interventu opportuna auxilia largiatur, quibus solet quamplurium salus æterna disponi, & feliciter comparari. Unde affectus erga exauditionem divini verbi exci

Dei verbum studiose audiendum.

tandus est, & studiosè fovendus. Audiendus unus ex his Prædicator veritatis & Doctor universi sic exhortans Hebr. 4. v. 16. Adeamus

Hebr. 4. v. 11. 12. & 16.

ergo cum fiducia ad thronum gratiæ, ut misericordiam consequamur, & gratiam inveniamus in auxilio opportuno. Et unde consequentia hæc? Ex eo utique quod præcesserat: Festinemus ergo ingredi in illam requiem: &c. v. 11. Hæc circa æternæ salutis curam, quæ non lenta, sed festina futura, de quo pulchrè D. Chrysost. Hom. 7. & statim: Vivus est enim sermo Dei & efficax &c. v. 12. Quod licet de divino Verbo multi accipiant, de quo & Nos suprà, de verbo prædicationis congruum habet, & multis Interpretibus probatum uti genuinum intellectum.

211

*Sed sit sanè verissimum de divino Verbo accipiendum, in Prædicatore profectò, quando tale, ut expedit, exercet officium, Christus loquitur, teste ipso: Qui vos audit,

Lucæ 10. v. 16.

me audit: & qui vos spernit, me spernit. Lucæ 10. v. 16. Iuxta hæc ergo lectio dicta Auxiliationis stare ritè posset, nisi aliam ex Scriptura haberemus. Cum eo autem quod de auxiliatione dicitur potest non ægrè componi. Cùm enim Prædicatores reconciliationis dicantur, jam ibi elucet prædicatio pro reconciliatione obtinenda, & ita medium validissimum pro auxilio opportuno. Hinc sublimis ille Prædicator, & Prædicatorum exemplar Paulus sic post adducta citato in loco Epithalamij: Pro Christo ergo legatione fungimur. Hæc data cum alijs: sed pergit ita: Tamquàm Deo exhortante per nos. Obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo. 2. Cor. 5. v. 20. In Paulo ergo prædicante audiebatur Christus, sicut & in quolibet simili prædicante spiritu dubio procul audiendus. Unde non ait: Tamquàm Deo exhortante per me, sed Per nos. Et prædicabat quidem reconciliationem, in Dei scilicet amicitiam peccato excluso redire. Hæc debet esse materia prædicationis præcipua, vaniloquentia relicta, sic enim non Christus in Oratore, nomine Prædicatoris indigno, sed vanitas audietur.

212

*Num. 889. col. 2. Offerri pro Afferri.

Errores aliqui.

Rhætica pro Bethica. 892. col. 2. Ratiocinium pro Vaticinium, Quod pro Quo. Propositionem pro Præpositionem. 893. Sectione pro Lectione. 894. Proponitur pro Proponit. col. 2. Compari pro Comparari. col. 3. 895. col. 1. Vitio pro Vnio. col. 2. Inquisitoribus majuscula initiali pro inquisitoribus. col. 3. Ex pro Et. 896. col. 2. Erratis pro Errans. col. 3. Redditum pro Reditum. 898. col. 2. Ornamentis pro Sacramentis. Sistamus hîc paululùm post tot errorum tædia, alia postmodùm subituri. Sacramenta esse Ecclesiæ ornamenta compertissimum est, de quo & n. 930. & 931. cum ijs, quæ de Baptismo Parallelo. 10. pro quo ibi opportunus locus ad vers. 15. Omnis gloria ejus ab intus, in fimbrijs aureis &c. Sed ni

Sacramenta Ecclesiæ ornamenta. Et septem stellæ.

hilominùs hîc aliquid delibandum. Ornatissima procedit Ecclesia Sacramentis locupletata pariter, & mirabiliter decorata. Vidit Divus Evangelista Joannes Christum mirabili illo splendentem ornatu, de quo ipse Apocal. 1. & habebat in manu sua stellas septem. v. 16. Circa

Apocal. 1. v. 16.

quod licet maximè consona textui expositio Septem, de quibus ibidem, agnoscat Episcopos, multi tamen Interpretes aliter stellas accipiunt, ut videri potest apud Nostros Cornelium, Viegam, Riveram, Alcazar, & alios. Et Divus quidem Bonaventura Tract. de Beatit. Cap. 4. Septem opera misericordiæ spiritualia esse ait in cordis hemispherio lucentia. Ut liceat etiam Nobis septem etiam Sacramenta in Ecclesiæ hemispherio convenienter accipere; militans enim hemispherium est, quæ cum triumphante sphæram constituit undequaque perfectam. Et Christus quidem in Ecclesia sua est, qui suo non potuit non stare promisso Matth. 28. ult. Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem sæculi. Quomodo autem inter media sit, & ambulet candelabra, quæ sunt Ecclesiæ ut ibidem n. 20. Interpretibus relinquendum; cùm Nobis sit satis ratione Sacramentorum id maximè convenire: Sacramentum

D. Ambrosius.

septem stellarum. Ibidem. Pro quo D. Ambrosius Lib. 6. de Sacramentis Cap. 2. cujus titulus est; Quòd in omnibus Sacramentis sit mysterium Trinitatis connexum. Ubi post alia ita scribit: Accepisti ergo Spiritum sanctum in corde tuo. Accipe aliud, quia quemadmodùm Spiritus sanctus in corde, ita etiam Christus in corde. Quomodo? Habes hoc in Canticis Canticorum Christum dicentem ad Ecclesiam: Pono ut signaculum in corde tuo, sicut signaculum in brachijs tuis. (Cant. 8. v. 6.) Ergo unxit te Deus, signavit te Christus &c. Et habet

Cam. 8. v. 6

quidem septem stellas in manu dextera, quia ipsius per excellentiam potestatis Sacramenta instituere, quod nulli alteri condonatum, ut est dogma irrefragabile, pro quo & D. Ambrosius supra Lib. 4. Cap. 4. sic ait: Ergo auctor

Idem.

Sacramentorum quis est nisi Dominus Jesus? De cælo ista Sacramenta venerunt &c. Ideò & stellæ, quarum splendore defecturo numquam exornetur.

213

*Nec mirandum si in Ecclesia stellæ,

Quæ aliæ stellæ in Ecclesiæ cælo.

cùm & ipsa cælum sit: pro quo & Sanctissimus Doctor, (ex cujus aureis fontibus, dum quod hauriamus, suppetit, non est cur alios conquiramus) ita scribit Lib. 6. ad finem: Quoniam videbo cælos opera digitorum tuorum. (Psal.

Psal. 8. v. 2.

8. v. 2.) lunam & stellas, quæ tu fundasti. Vtique non cælum dicit videbo, sed videbo cælos, in quibus

D. Ambrosius.

incipit albescere gratia & splendor cælestis. Hos sibi cælos tunc promittebat Propheta, qui cælestem gra

Angelis admirabiles.

tiam à Domino mereretur. Lunam & stellas, quæ tu fundasti: lunam Ecclesiam, stellas homines cælesti gratia fulgentes. Sic Doctor Sanctus. Quàm autem illi cælesti gratia fulgeant, qui Sacramentalem accipiunt, præsertim in Eucharistia, exponit ipse Lib. 4. Cap. 2. sic locutus: Sequitur ut veniatis ad altare. Cœpistis venire, spectarunt Angeli, viderunt vos advenientes, & humanam conditionem illam, quæ ante peccatorum tenebroso squalore sordebat, aspexerunt subitò fulgere. |

p. 73

Ideoque dixerunt: Quæ est hæc, quæ ascendit à de

Cant. 8. v. 5. 1. Pet. 1. v. 12. 1. Cor. 2. v. 9.

serto dealbata? Mirantur ergo & Angeli. Vis scire quia mirantur? Audi ergo Apostolum Paulum dicentem ea nobis esse collata, quæ concupiscunt & Angeli videre. Et iterùm: Quod oculus non vidit, nec auris audivit, quæ præparavit Deus diligentibus se. Hæc ille, & alia, qui in citato Canticorum loco ex Cap. 8. v. 5. aliam secutus versionem, ut solet aliàs 70. in loco de Angelorum desiderio pro Petro citatus Paulus memoriæ lapsu, sic enim 1. Pet. v. 12. Posset autem scribentium error, typographiæ reputari, nisi idem insinuaret sacer Scriptor, qui & sententiæ subsequentis. Si autem quis S. Doctorem conetur defendere, minimè obluctabor. Est autem Divi Pauli sententia 1. Cor. 2. v. 9.

214

*Potest etiam in ejusdem veritatis

Regius à Sacramentis splendor.

comprobationem adduci illud ex Cant. 7. v. 5. Comæ capitis tui sicut purpura regis vincta canalibus. Ubi certè regius splendor à Sacramentis

Cant. 7. v. 5.

veniens in Ecclesia commendatus, ut exponit Venerabilis P. Ludovicus à Ponte in eum locum Exhortat. 16. §. 3. ubi & versionem illam adducit, de qua & Nos Parte 1. n. 66. ubi ita scribit post alia in eadem caussa: Licet Christus Dominus per potestatem excellentiæ non sit li

P. Ludovicus à Ponte.

gatus Sacramentis, sed sine illis poßit peccata dimittere, & quæcumque dona concedere, tamen secundùm legem communem se voluit ligare illis ad hunc sensum, ut quotiescumque Sacramenta ministrantur, ibi quasi sua lege ligatus adsit ad dona cælestia gratiæ per illos canales diffundenda. Ligatus est Baptismo &c. Sed peculiari ratione Rex ligatus in canalibus est Christus Dominus, Rex gloriæ ligatus in duabus speciebus Sacramentalibus panis & vini &c. Itaque fideles constituentes Ecclesiam, qui instar comæ capiti Christo adhærent, & ab ipso, quam ornant in omnibus & per omnia, pro quibus est gratia necessaria, dependent, purpureo decore resplendent, quo & ipse, & caput & Rex, sicq́ue Ecclesia Sacramentis, velut ornamentis pretiosissimis decoratur. Non ergo erratum cum veritatis injuria quando pro Sacramentis posita ornamenta, licet non ornamenta, sed Sacramenta scriptionis tenor manifestè exigere videatur. Pro quo multa dici alia possent, sed cogimur festinare. Si addamus in fine Numeri legendum Ratio, pro quo malè aliud. Et Num. seq. col. 3. ubi Ecclesiæ ornatus occurrit pro Circumdatam positum Circumdata, nec ferendum, ne pulchrè ornatam illam Nos dum inornatè scribimus, aliquo modo defœdemus. Nam & Scriptores ornamenta illius sunt, de quo inferiùs.

215

*NVm. 901. col. 1. Ista pro Ita, col. 2.

Feminæ ornatu & desipiunt & decipiunt.

Erigit pro Erigi. N. 902. col. 2. Sponso pro sporso. Columna pro Columnæ. Ascendisse pro Accendisse. col. 3. Adversum, pro Ad versum. 904. Iste pro Ille. inferius Decipiunt pro Desipiunt. Tolerabili errore: nam & mulieres inhonesto ornatu, & desipiunt mentis laborantes inopia, & decipiunt, heu, plurimos. Sit Thamar testis, à qua deceptus Judas Genes. 38.

Genes. 38. v. 14. & 15.

v. 14. & 15. Quæ depositis viduitatis vestibus, assumpsit theristrum &c. Apud Nos Mantellina. Quam cùm vidisset Iudas, suspicatus est esse meretricem &c. Sic & illa, de qua Proverb. 7. v. 10.

Prov. 7. v. 10. & seqq. ex Cap. 9. v. 19. & seqq.

& seqq. & ecce occurrit illi mulier ornatu meretricio, præparata ad capiendas animas, garrula &c. Sic se captum, alio citato loco affirmat & plorat D. Augustinus Lib. Confeßionum 3. Cap. 6. Quæ me seduxit, inquit, quia invenit foris ha

D. Augustinus.

bitantem in oculo carnis meæ. Sic ille: ut discamus inde solicitam oculorum custodiam; quæ si desit, anima in eos transmigrat tota, habitatura in ipsis, & ita foris, & quodammodò extra se ipsam, ut sit penitus obnoxia perditioni. Oculo autem carnis, ex utroque enim fit una caro, dum pro turpitudine copulantur, oculi spiritus opponuntur, in quibus habitandum potiùs, & vivendum, ad pericula attentis, & ad æterna surrectis. In utroque citato ex Proverbijs loco validissimum proponitur ad lasciviæ fugienda damna motivum, dum in priori dicitur v. 27. Viæ inferi domus ejus, pene

Prov. 7. v. 27. & 9. v. 18.

trantes in interiora mortis. In altero v. 18. & in profundis inferni convivæ ejus. Eôdem quidem auctore, nec distantia multa, ubi tamen mate

Consideratio inferni motivum validum.

ria eadem, terribile illud, quia & conditione sua tale, & quia, quod terribilius est, æternum, à Spiritu Sancto proponitur ut clavus clavum trudat, & incendio incendium superetur. Sic D. Hieronymus cùm vitæ suæ austeritatem pænè incredibilem retulisset, sic sub

D. Hieronymus.

dit: Ille igitur ego, qui propter gehennæ metum tali me carcere ipse damnaveram &c. Epist. 22. Ergo inculcandum illud suæ carnis impuris amatoribus, ut sapiant, & intelligant, ac novissima incipiant providere: in hoc enim omnia illa continentur, mors scilicet, judicium, & gloria, cujus amissio tormentum majus, quàm ipsa æterna conflagratio.

216

*Num. 905. col. 3. sic extat: Vt Iacobi Io

Iacobi & Ioannis fratrum generosa conformitas.

annis mater. Ubi inter Jacobum & JoannẽJoannem conjunctio & omissa fuit. Si aliàs factũfactum, posset indicare mysterium eximiæ inter nobiles fratres consensionis, & id quidem in negotio, de quo agebatur, juverit expendisse. Accessit primas petitura Sedes, & ipsis curantibus accessit. At quomodo? Dic ut sedeant hi duo filij mei unus ad

Matth. 20. v. 21.

dexteram tuam, & unus ad sinistram in regno tuo. Matth. 20. v. 21. Non ergo unus excluso altero sibi cupit primariam sedem attribui. Id certè rarum, unde & magni Poëtæ illud:

Omnisque potestas

Lucanus lib. 1.

Impatiens consortis erit.

Deinde non sic orat mater: Dicut sedeant hi duo filij Iacobus ad dexteram, & Ioannes ad sinistram: neque enim ut sic rogaret instructa veniebat, sed eum servavit petitionis modum, qui majori fratri videtur placuisse. Non ergo ille sedem à dextris ambiebat, sed ex illis erat qualibet contentus adepta. Et hoc equidem magnum, non ægrè ferre, si præferatur frater: sicut tulisse Esau scimus, dum sibi in benedictione paterna minorem fratrem Jacob prælatum recognovit. Irrugijt clamore magno, & |

p. 74

consternatus ait &c, Genes. 27. v. 34. Dixitq́ue

Gen. 27. v. 34. & 41.

in corde suo: Venient dies luctus Patris mei, & occidam Iacob fratrem meum. v. 41. Non est quod dixerat Deo altiùs providente, & custodiente dilectum sibi fratrem, executus: quod tamen ex Ecclesiasticis Officijs novimus fuisse Siroem Chosroæ Persarum regis filium, qui non solum Medarsem majorem natu fratrem, sed & patrem interemit. Eximium etiam illud fraternæ conformitatis argumentum. Rogat Christus: Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum? Et quid ad hoc illi? Dicunt ei: Possumus. v. 22. Uterque ergo pondus laboris assumit, neque unus alteri applicat, immunem se ab eo studens conservare: quod est sanè frequentius, etiam inter fratres. Sic prodigus filius portione hereditarięhereditariæ substātięsubstantiæ accepta à patre, totum serviendi laborem majori reliquit fratri, unde illa ipsius querela: Ecce tot annos servio ti

Lucæ 15. v. 29.

bi &c. Lucæ 15. v. 29. O ergo par insigne fratrum, quos non solùm eadem fides, sed arctissima contensio voluntatum, licet non passio eadem, verè fecit esse germanos. De quibus quia dictum aliàs, nihil ultra perorandum.

217

*Num. 909. col. 4. Stabat uti columna

Virgo ut dici queat columna humilis & immobilis.

humilis. pro Stabat ut columna immobilis: juxta crucem scilicet Virgo. Ioan. 19. v. 25. Ubi quod ad rem attinet, verissima sententia est, quæ enim immobilis, eadem & humilis, ut humilior numquàm, quia tunc maximè suo respondens exemplari. Audiatur D. Paulus Philip. 2. v. 5 & 8. Hoc enim sentite in vobis

Philip. 2. v. 35. & seqq.

quod & in Christo IESV: qui cùm in forma Dei &c. Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Et quid est quod sentire ille vult fideles, ad quos scribit, & nos cum illis? Id equidem quod ad humilitatem spectat, sic enim præmiserat: In humilitate superiores sibi invicem arbitrantes. v. 3. Pro quo exemplum Christi præstantissimum omnium inducit. Quid ergo de Beatissima Virgine oportet sentiamus? Hoc ergo sensit illa in semetipsa, quod & in Christo Iesu, quem in forma esse Dei præ omnibus noverat, humiliatum non audiebat, ut Philippenses, sed videbat, humiliatione qua major nulla potest cogitari, & in eo quidem cum humiliatione hujusmodi immobilitas summa constabat, instantibus ut de cruce descenderet inimicis, & sic se protestantibus credituros. Stetit illud præclarissimum perseverantiæ documentum, quod violare satagebat ille, qui in veritate non stetit.

Ioan. 8. v. 44. D. Bernardus.

Joan. 8. v. 44. Sed frustrà: Non tibi dabitur occasio surripiendæ nobis perseverantiæ, quæ sola coronatur, ut loquitur D. Bernardus Serm. 1. de Resurrect. ubi alia multa pro eodem argumento

Perseverantiæ exemplar Christus.

pulcherrima. Hinc Diva parens & humilis & immobilis ut columna, quam & constantia humilem, & humilitas immobilem faciebat. Hoc siquidem de humilitatis genio generoso descendit, ut reddat eos, quos feliciter insederit prorsus immobiles.

218

*De Baptista Dominus Quid existis in

D. Baptista immobilis, quia humilis. Matth. 11. v. 7.

desertum videre, arundinem vento agitatam? Matth. 11. v. 7. Et unde hoc illi? Utique quia humilis gradu sublimi, pro quo admiranda exempla succurrunt in Christi baptismo, in legatione Iudæorum, & verbis illis affectu tenerrimo repetendis: Cujus non sum dignus cal

Idem. 3. v. 11. Lucæ 3. v. 16. Ioan. 1. v. 27.

ceamenta portare. Cap. 3. v. 11. Cujus non sum dignus solvere corrigiam calceamentorum ejus. LucęLucæ 3. v. 16. Cujus ego non sum dignus ut solvam ejus corrigiam calceamenti, Joan. 1. v. 27. Marci. 1. v. 7. additur Procumbens. Omnium Evangelistarum verba proposita, quia in singulis aliquid dignissimum adnotatu. Divus Lucas dixisse Joannem ait non se dignum, qui solvat corrigiam calceamentorum. D. Ioannes non calceamenta dixit, sed calceamenti, quia neque corrigiam unam solvere merebatur. Quod Divus Marcus addidit Procumbens, magis vilißimi servi conditionem expressit, ut D. Joannes Chrysostomus adnotavit. Sed quod D. Matthæus inquit, plus adhuc emphasis videtur continere. Qui corrigiam solvit, etiam procumbens, pedem tangit: non sic qui calceos portat, ut cùm dominus ocreas aut crepidas induit, quod doctus dixit Interpres. Divus ergo Ioannes non solùm se ut calceamenta solvat protestatur indignum, quia sic pedes Christi tangeret, sed etiam ut portet etiam non tacturus. Talis Ioannes, & ita non arundo vacua, quæ omni vento motitatur, qui prædicatione sua non vanam quærat gloriam, quod est à Divo Hieronymo dictum: Humillimus siquidem, &

D. Hieronymus.

quem humilitas reddiderit adamantinis lapidibus fortiorem, ut loquitur Divus Ioannes Chry

D Chrysostomus.

sostomus Homil. 38 in Matthæum. Ut conjiciamus inde ColumnāColumnam fuisse Virginem plusquàm adamantinis lapidibus fortiorem, quam Agni

Id excellentius in Virgine.

sanguis largiter profluens non emollivit nisi ad lacrymas, sed æterna fortitudine roboravit, Quo enim magis impulsa est in Filij paßione, eo fir

Richardus à S. Laurentio.

miùs stetit. Inde Ioan 19. Stabat autem &c. Sic Richardus à S. Laurentio Col. 494. in fine. juxta quem Col. 491. & illud: MARIÆ stabilis soliditas, ipsius humilitas. Sic ille. Quibus stantibus stare potuit quod per errorem positum Humilis pro Immobilis. Sed restituenda nativa lectio, quam præ se fert scriptionis tenor. Et ad alia transeundum, levi errore designato n. 912. col. 3. Tam pro Iam.

219

*SUnt in præfato loco errores aliquot,

Errores typographici.

ubi erratum nihil valde placuisset. col. 3. Numerati pro Munerati, diversa nimis significatio. col. 4. deest legitima interpunctio post verba illa, Dominicus & Franciscus sunt: sequitur: Ab ijsque continuato nexu, ubi cum debuisset, apponi aut comma, aut aliud quid juxta leges Grammaticæ, quas non est facile semper adaptare. Fœda est confusione peccatum. Ibidem, Tempus pro Opus. & Delibatæ pro Debilitatæ. Sed ad Columnam tertiam gradus revocandus, ubi inter duas dictas præclarissimas Religiones quædam est observata parilitas, ut ea ex parte, dum heroes heroibus diversa in classe respondent, Ecclesiæ brachia mirabili|

p. 75

ter comprobentur. Est autem typographica incuria inter ibi compellatos damnanda confusio, unde parallela illa ad clariorem redigenda formam, & numerosiore serie, (prætermissis tamen plurimis) piorum lectorum ingenuis obtutibus sine cura temporum proponenda, ex Sanctorum classe, de qua dictum, quibusdam reproductis, cùm litterariam possint clarioribus præ alijs splendoribus illustrare, Scilicet

221

*Quò fessum rapitis Patres? Sistamus

Pro longiori progressu excusatio.

jam, & sint prædicti satis; in suis enim familijs noti illi, licet mirum non fuerit ab aliquibus præ illorum multitudine, aut quia minùs ad ista attentis, penitus ignorari. Pro ipsis ergo, & pro exteris præmissis poterit satis esse catalogus, ut dignum possit quis de litterario certamine inter præfatos Ordines formare conceptum, quos ego qualicumque hac opella, |

p. 76

affectus mei indice, studeo in possessione gloriosi nominis consistente feliciter pergere, & aliqualis incrementi pretiosa consortione in Domino gloriari. Quod quidem & pro alijs, si feliciter contingeret, perplaceret, circa quos non vacat calamum relaxare, de quo jam excusatio in Epithalamio extat: & quod minus in illo, aliquod in Amphitheatro reperit supplementum. Dignissimæ quidem castrorũcastrorum acies ordinatæ, ut in earum commendatione integra volumina pangerentur. In quo Carmelitana

De Carmelitana familia.

familia habet unde valde possit, sobriè tamen gloriari, cujus unus filius, Venerabilis P. Fr. Dominicus à Iesu Maria, talem ac tantum meruit Encomiastem, qui elegantia summa, & libro molis non exiguæ, vitam est ejus dignis cum parergis Religionis Sanctæ complexus: Illustrissimus inquam D. Ioannes Caramuel, qui curas inter sublimes docendi mundum, temperato jam spiritu, & se hinc inde acriter impetitum defendendi, laborem illum, qui adeò videbatur peregrinus, assumpsit. Ipsum siquidem tantoperè odor religiosæ illius institutionis attraxit, ut in eo non solùm sequelam jucundam & amaverit, & fuerit deprecatus dicens: Trahe me: in odorem curremus &c. Cant.

Cant. 1. v. 3.

1. v. 3. Sed per otium ipse voluerit, dum librum conscriberet, & sic præclara gesta revolveret, usque ad summas delicias delectari. Bono quidem pollebat gustu Sanctus Elias Carmeli habitatione jucundissima recreatus: & bono etiam proculdubio pollent, qui decore Carmeli se refovent, de quo Isaiæ 35. v. 2. Gloria Libani data est ei, decor Carmeli &c. Ec

Isai. 35. v. 2

clesiæ inquam datus decor, qui à Carmelitana familia venit. In quo & negotium Virginis agitur, de quo & dictum n. 33. & seqq. Neque enim de mole illa terrea quantumvis amæna & fertili sermo esse potest, in barbarorum jacente potestate: unde ad sensum est sublimiorem adsciscendum, & satis ille commodus, si de Carmelitanis alumnis accipiatur. Verissimè enim Religiosis eorum cœtibus Ecclesia decoratur.

223

*Et Dom. quidem Caramuel Discal

Laudata illius sanctitas.

ceatum sibi celebrandum adlegit: nec tamen proptereà existimandum ad solos Teresianos Carmeliticam transvolasse sanctitatem, cùm in primigenio florere etiam instituto videatur. Unde nostris diebus S. Andream Corvinum, & S. Mariam Magdalenam de Pazzis, Catalogo vidimus Sanctorum adscriptos, & alijs etiam additos celeberrimæ in Ecclesia probitatis. Quod autem ad sapientiam attinet, sunt etiam

Commendati Scriptores.

ex Carmelitis complures & clarissimi Scriptores, qui videri possunt apud Sixtum Senensem Libro 4. Bibliothecæ, & apud P. Possevinum tribus in Tomis eruditißimi Apparatus. Sed sunt prætereà alij noviores, inter celebriores jure optimo referendi. An non talis Mag. Joannes Baptista Lezana moralis Theologiæ jubar? An non Mag. Franciscus Bonæ Spei, Scholasticæ? An non etiam Mysticæ, exegeticæ, & Concionalis Mag. Joannes da Sylveira? Ut sua etiam sit laus Salmanticensibus, & Complutensibus suomet lumine manifestis. Quomodo enim sublimi adeò in monte fundati latere possint? Aut quomodo Deipara primogenitos filios non studeat continuatis cæli dotibus promovere? Illius est vox: In vijs justitiæ am

Et dotes à Virgine.

bulo, in medio semitarum judicij, ut ditem diligentes me, & thesauros eorum repleam. Proverb.

Prov. 8. v. 20.

8. v. 20. & justitiæ quidem ac judicij æquitas postulat, ut erga filios copiosior sit, & continuata largitio: filios inquam quadam primogenituræ prærogativa sine aliorum injuria præferendos. Quos oro ut sint brevi hac, sed sincera commemoratione contenti. Et de Cle

De Clericalibus Ordinibus.

ricalibus quidem Ordinibus dictum nihil, cùm possent multa, quia, & si liberet, non licuit urgentioribus impedito. Et modò unius ex præcipuis commemoratione subjuncta, inde poterunt alij quod sibi benè visum fuerit, similitudinis conscij, me annuente & plaudente in suam gloriam derivare. Pro quo audiendus P. Fr. Illuminatus Moronus in Responsis mora

P. Moronus.

libus, Respo. 86. n. 6. ubi, circa casum loquens de quo ibi, sic habet: & ita practicatur in Illustrißima Religione PP. Theatinorum, quæ multis doctißimis viris decoratur. Sic ille, & ego, quibus & tacentibus, mundus loqueretur Universus. Videndus etiam præfatus Scriptor Responso 89. nu. 27.

224

*NVm. 917. col. 2. Ausim pro Cursim.

Hæreticorum ruina ex ardore libidinis.

Ibidem Ntus pro Natus. col. 3. Candentibus pro Cadentibus. Ubi juxta rei veritatem stare utrumque potest. De hæreticis siquidem erat sermo, qui in Septentriore Luthero duce & auspice, tamquàm stellæ draconis circumvolutæ caudæ ceciderunt. Et quidem quia candentes, ardore inquam effrænatæ libidinis, pro quo ille egregius magister, qui & diabolica æmulatione cœpit facere & docere, virgine Deo Sacrata ducta inferales nuptias, cujus & illa dogmata, veneris usum non minùs necessarium quàm victum; & quòd si uxor non annuat, subintret famula. Et quales ex hac schola discipuli prodituri? Quid Anglia? & cui non nota Henrici Octavi decantatissima turpitudo? & super candentes carbones istos nova Ecclesia fundata, quam illi clamitant reformatam. Cùm tamen Christus suam & unicam & veram super petram dixerit esse fundandam: petram, inquam, continentiæ exactissima observantia frigescentem, cujus & posset esse magister dicens: Vt per hæc

Ecclesia super continentiam ædificata Petri. Et qualem in suis exigat. D. Ignatius.

efficiamini divinæ consortes naturæ, fugientes ejus, quæ in mundo est, concupiscentiæ corruptionem 2. Pet. 1. v. 4. Ubi Societatis filij speciatim admoniti, quos Deus, ut Ecclesia clamat, teterrimo monstro Luthero, & alijs farinæ ejusdem, singulari providentia opposuit; quos & proptereà sanctissimus Fundator corpore & mente Angelicam voluit puritatem imitari. Outinam conservet Deus, quod operatus est in illis, sic cum Vate Rege clamantibus Psal. 67. v. 29.

Psal. 67. 29. & 31.

Confirma hoc Deus, quod operatus es in nobis. |

p. 77

Ubi & quod sequitur attendendum: Increpa feras arũdinisarundinis, congregatio taurorum in vaccis populorum, v. 31. Ubi Genebrardus lascivientes, salaces, dissolutos more vitulorum. His ergo cùm opponantur illi, quos orantes vates inducit, & quibuscum ille orat, eximia est accuranda custodia puritatis, qualem in Societate & gratulamur, & exoptamus, & corditus deprecamur; non enim nisi cælesti rore candens potest frigefieri caro, & Angelicam puritatem æmulari. Hinc Angelum supra petram sedentem viderunt mulieres sanctæ resurrectionis die, & ac

Angeli super petram sedentis mysterium. Matth. 28. v 2. Marci 16. v.2. Iob. 28. v. 2.

cedens revolvit lapidem, & sedebat super eum. Matth. 28. & quo hoc tempore? Valdè manè. Marci. 16. Quando videlicet lapis perfusus rore: nam & circa lapides etiam adhibenda cura, siquidem, & lapis solutus colore in æs ertitur. Job 28. v. 2. & duros ad talia solet libidinis ardor reddere dissolutos. Est ergo lapidum cum Angelis jucunda cognatio, sed si illi præ continentia frigidi, & rore cæli perfusi.

225

*Num. 921. col. 2. Terram pro æternam. Quàm hoc in hominibus mutationis genus fre

Error exitialis terrena pro æternis amplecti.

quens, ut æternorum loco terram & terrena, errore lamentabili, complectuntur? Dilectus meus mihi, & ego illi, qui pascitur inter lilia. Cant. 2. v. 16. Circa hunc locum discursus versabatur.

Cant. 2. v. 16.

Et ex eo fit planum cælestem sponsum sic nostri amatorem fidelem, ut totum se nobis impendat, affectum nostrum à terra & terrenis abstractum velle, ut dicere quisque cum Sponsa velit: & ego illi, & quis ille? Audiatur Apostolus quidquid desiderari posset in hac parte complectens dum sic ait: Primus homo de ter

1. Cor. 15. v. 47. 48. & 49.

ra, terrenus: secundus homo de cælo, cælestis. Qualis terrenus, tales & terreni: & qualis cælestis, tales & cælestes. Igitur, sicut portavimus imaginem

Christus quia cælestis, terrenorum abjectione tenendus.

terreni, portemus & imaginem cælestis. 1. Cor. 15. v. 47. 48. & 49. Ubi cælestia pro æternis constitui certissimum est, quia & talis secundus Adam, juxta eumdem: Jesus Christus heri, & hodie: ipse & in sæcula. Hebr. 13. v. 8. Qui ergo futurus Christi, & futurus Christo,

Hebr. 13. v. 8.

terrenum debet vitare contagium, quia cum cælesti res agitur, & eatenus ad æterna properandum. Et quidem Sponsus cùm cælestis esset, pro nobis non solùm terram assumpsit, sed & terra factus est, quia factus homo, cui dictum suo ob Opifice: Donec revertaris in terram, de qua sumptus es: quia pulvis es, & in pulverem reverteris. Gen. 3. v. 19. Sed ita factus

Gen. 3. v. 19.

terra, ut eam redderet sua assumptione cælestem, dotibus cælestibus exornatam. Unde & dicere Apostolus meritò potuit: Secundus homo de cælo, cælestis.

226

*Et tales voluit & vult Societatis suæ

Genius ille Societatis IESV.

filios sanctissimus Parens, dum propter ministeria adeò gloriosa, & Ecclesiæ utilia omne terrenum compendium exclusit, neque honoris gradus cum privilegijs ad corporalia commoda spectantibus ulla ratione permisit. Vt sic dicere quilibet cum Sponsa queat: Dilectus meus mihi, & ego illi. Vbi & quod additur huic mysterio deservit: Qui pascitur inter lilia. Hoc enim considerationem nostram pulsat; ut recordemur iterùm liliorum, quæ divinum Encomiastem meruerunt, dum sic Matth. 6. v. 28.

Matth. 6. v. 28.

Considerate lilia agri quomodo crescunt: non labo

Lilia abjectionis dictæ simulacra.

rant, neque nent &c. Sunt ergo lilia animi à terrenis eximij, & Dei paternæ providentiæ concrediti pulcherrima simulacra, inter hos enim nobiles spiritus pascitur Christus: hæc enim est eorum felicitas, & cura reciproca, ut sicut ipsi solicitudinem circa terrena depellunt, ut possint dicere: Ego illi, ita & pariter: Dilectus meus mihi. Quo nihil potest cogitari felicius: cùm & dicere pariter possit: Venerunt

Sapient. 7. v. 11.

mihi omnia bona pariter cum illa. Sap. 7. v. 11. Cum illa inquam æterna Sapientia, & æterna Sapientia Christus est. Quod si de humana interpretari libeat, potest Societatis alumnus idipsum pronuntiare, qui Sapientiæ immoratur officijs, nullo terreno commodo reportato, utpote qui omnia bona aliàs desiderabilia, sola habita, & ritè dispensata sapientia possideat, & sit illa suimetipsius & pretium & præmium non terrena, aut animalis à Divo Jacobo Majestate Apostolica condemnata. Iacob. 3. v. 16. Vbi non est animus, ut aliàs dictum, honestas

Cur alibi fragilitati naturæ conniveatur.

alibi consuetudines vigentes suggillare: visum est enim prudentibus legislatoribus pro majori, quod spectabant, bono, suis attentis institutis, fragilitati naturæ aliquo modo connivere. Sæpè turbæ secutæ Christum, & tamen bis tantùm miraculosa sunt panum & piscium multiplicatione refectæ. Quid ibi caussæ? quia tunc Dominus, pro occasione & tempore illud opportunum subsidium, ut libentiùs deinde con

Marci 6. v. 34.

currerent, misericorditer arbitratus. Misertus est super eos, quia erant sicut oves non habentes pastorem, Marci 6. v. 34. Eorum ergo fragilitati subsidio specialiter destitutæ impendendam tunc & iterùm, & non aliàs judicavit. Quod poterit qui voluerit circumstantijs perpensis applicare.

227

*Ibidem col. 3. errores duo. Timorem pro

Ex duobus erroribus doctrinæ compendium pro Societate.

Amorem. & Respondere pro Rependere, in D. Bernardi auctoritate circa citatum locum Cant. 2. v. 16. qui Societati accommodatus unde minùs benè mutatio amoris in timorem cadit: siquidem Sanctissimus ejus Institutor nōnon timore, sed amore potiùs voluit eamdẽeamdem amplexos in progressu divini servitij gubernari: Sic enim Parte 3. ConstitutionũConstitutionum. Cap. 1. §. 26. verbis

Constitut. P. 3. C. 1. §. 26.

illis: Omnes rectam haberi intentionem studeant non solùm circa vitæ suæ statum, verùm etiam circa res omnes particulares, id semper in eis sincerè spectantes ut serviant & placeant divinæ bonitati, propter se ipsam, & propter charitatem, & eximia beneficia, quibus prævenit nos, potiùs quàm ob timorem pœnarum, vel spem præmiorum, (quamvis hoc etiam juvari debeant) & crebrò admoneantur ut in omnibus quærant Deum, exuentes se, quantùm fieri potest, amore creaturarum, ut affectum universum in carum Creatorem conferant, eum in omnibus creaturis amando, & omnes in eo, juxta sanctißimam ac divinam ipsius voluntatem. Hæc ille: quibus nihil dici opportunius potuit ad vim sententiæ explicandam, quam sumus cum Sponsa prosecuti, Dilectus meus mihi. En illius charitatem, & eximia beneficia, quibus nos Creator, Redemptorq́ue prævenit. Totum se ipsum impendit: debet ergo propter se ipsum amari: debet & propter beneficiorum eximiam |

p. 78

collationem. Abstrahendus ergo ideò monemur affectus, quantùm fieri potest, à creaturis, & in illo collocandus. Hinc, & ego illi. Ego inquam, non mei aliquid, & ita quantùm fieri poterit, nihil creaturis attrahentibus reservandum, sed quasi ex æquo amorem gerere, quod à D. Bernardo dicebatur. Ad quod equidem Societatis legitimus filius debet contendere, quia per timorem nulla stare potest æqualitas, cùm amori amor, non timor debeatur.

228

*Quamvis hoc etiam juvari debeant. Ubi

Timor qualiter adhibendus.

de servili, laudabili tamen, timore, sermo est. Cùm enim & servi simus, mirum non est si proprius talis timor, ut amoris adminiculum, exigatur. Capite nobis vulpes parvulas, quæ demo

Cant. 2. v. 15.

liuntur vineas: nam vinea nostra floruit. Sic immediatè præcesserat. v. 15. Vbi timoris, à quo incipiendum, incitamentum exhibetur. Et si quis in statu gratiæ sit, & vinea floreat, timendum tamen à vulpibus, cujus tanta esse astutia potest, ut vineam demoliantur, ut animam à statu gratiæ infelicissimè, & fortè irrevocabili fortuna deturbent. Divus Gregorius Nyssenus pro illustrando præfato loco, & declarandis vulpibus, illud gravissimum D. Pauli commonitorium adducit ex Ephes. 6. v. 10. & seqq. ubi

Ephes. 6. v. 10. & seqq.

armatos omni armorum spiritualium genere fideles cupit: Quoniam non est nobis colluctatio adversus carnem, & sanguinem, sed adversus principes & potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum &c. Et quis ad hæc non timeat? Ideò de timore sic præmiserat: Servi obedite

Vers. 5.

dominis carnalibus cum timore & tremore, in simplicitate cordis vestri, sicut Christo. v. 5. Christo ergo in timore & tremore serviendum, & quis non timeat, cùm armatas contra se inferni videat potestates? Hoc ergo est, quod Sponsæ dicitur, cùm de capiendis vulpibus præceptum intimatur. Ut timeat quidem, sed non ut in timore persistat, sed ut in eo ipso Dei beneficium

D. Greg. Nyssen.

agnoscat. Pro quo citatus Doctor sanctus audiendus, sic enim ille in citatum locum post alia, quibus in Scriptura sacra significatam diaboli potentiam demonstravit. Hic ergo talis & tantus Imperator legionum dæmonum, quemadmodum à vera & sola potestate nominatur parva vulpes, & omnes qui eum circumstant, & universus, qui est sub ejus potestate exercitus, omnes ex æquo despectui habiti nominantur vulpeculæ ab eo, qui incitat venatores ad eos venandos. Si autem fortè fuerint Angelicæ potestates &c. Iuxta quæ quando timoris proponuntur ingentia motiva, dæmonum ante oculos potestate prolata, Angelorum pariter subsidia proferuntur, qui vulpium prædictarum solertissimi venatores: ut amor inde sic providi animarum custodis excitetur. Sic & Apostolus cùm timorem & tremorem præmisisset, subdidit: In simplicitate cordis vestri. Quod ad amorem spectat, quia ad sinceram intentionem, ut à D. Ignatio superiùs illustratum. Utinam & illum nos, non degeneres filij, dicto obsequentes illustramus.

A SS. Cosma & Damiano felix omen.

Sic oro; & obsecro ex animo, hoc ipso fundatęfondatæ Societatis Anniversario die, centum jam triginta & sex elapsis annis ut inter antiquos possit Ordines numerari, Divis Cosma & Damiano fortunatis auspicibus, & benè Arabibus, cùm sit notissimum Provinciam nullam, præter Arabiam, felicem nuncupatam, quidquid

Virgil. 4. Georg.

visum magno Poëtæ fuerit, cui

Gens fortunata Canopi.

229

*NVm. 928. col. 3. in Virgiliano versu

Circa Virgilianum versum, de ignea animæ natura.

fœdus lapsus: cum enim sic ille:

Igneus est ollis vigor, & cælestis origo.

Vigoris loco ignis: unde nec sensus poterat, nec carminis legitima structura constare. Ubi quidem quod ad rem ipsam attinet, error major, cùm juxta doctos Interpretes, rationalem animam igneam esse Maro censeat, addit P. Cerda, etiam aëream, quia ex igne & aëre conflatam, unde & cælestem dictam, sicut ex terra & aqua corpus. Sed quod ad aërem spectat bono suo discursu elicit doctus Pater, cùm ex Virgiliano textu nihil appareat tale, unde & P. Pontanus solius ignis meminit, quem so

P. Cerdæ sententia circa sensum.

lum in Vate recognovit. Vult autem etiam ille priorem carminis partem per se stare, neque illius sensum à subsequente pendere. Itaque illud:

Igneus est ollis vigor.

Conditionem animarum indicat, & ollis non esse cum seminibus construendum, cum dicitur:

Et cælestis origo Seminibus.

Cum sensus sit seminibus cælestem originem adscribendam, quæ in animabus hominum præ alijs excellit. Neque enim semen dici solet id, quod virtute seminis procreatur. Ad quod qui

Non admittitur.

dem facilè responderi posset., ut stet congrua locutio convenientius dicendum illud ollis non designare animas, sed semina, cùm nihil cogat aliter arbitrari. Mundum esse animatum indicaverat ille, cùm illius præcipuis partibus memoratis subjunxit:

Spiritus intus alit, totamque infusa per artus
Mens agitat molem, & magno se corpore miscet.

Quod P. Cerda ad pium trahit intellectum de existentia Dei in illis. Sive autem hoc, sive illo sit loquendum modo, apud eumdem sic statim:

Vnde hominum, pecudumque genus, vitæque vo
lantum.
Et quæ marmoreo fert monstra sub æquore pon
tus.

Ad hæc ita Igneus est Ollis &c. Ex quibus con

Quæ Poete mens.

spicuum habetur illud ad animas hominum non esse tantùm referendum, sed ad illos, pecudes, vitasq;vitasque volantum &c. Ut etiam in illis vigor igneus sit, si non ita cum seminibus congrua constructio videatur. Quòd autem congrua esse queat, ex eo ostendi potest, quia ex spiritu alente omnia, & mente se magno corpore miscente, elici à Poëta potuit pro ijs, quæ recensuit postremo loco, nobilia esse semina, in quibus vigor, & origo cælestis, utpotè ab illo spiritu & mente prodeuntibus, sicut & prodeunt hominum, pecudumque genus, vitæq́ue volantum &c. Vnde, inquit, scili|

p. 79

cet ex spiritu & mente. Inde ergo & semina cum qualitatibus memoratis. In quo errores non tolerandi admissi, sicut in alijs, de quibus in enarratione illa Anchisiaca, ubi de animarum transmigratione, errante apertè depravato judicio, & sic caligante lumine rationis. Licet P. Pontanus talia metaphoricè esse accipienda admoneat, quæ de ignea animæ natura à Virgilio, & alijs proferuntur.

230

*Iuxta quæ cælestem animæ rationa

Anima quia ignea sursum concessura.

lis esse originem extra dubium est: quòd autem ignea, commoda metaphora, admittendum sanè, cùm ex eo id habeatur ut ejus affectus sursum debeant emicare, sicut de igne ab Ovidio dictum Metam. lib. 1.

Emicuit, summaq́ue locum sibi legit in arce.

Sursum corda clamat in Missa Sacerdos. Et cur sic clamat? quia dicturus statim Angelica

Sursum corda cur Sacerdos moneat.

hymnodia compilata: Cum quibus & nostras voces ut admitti jubeas deprecamur, supplici confeßione dicentes: Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth: plena est omnis terra gloria ejus. Quæ verba Seraphinorum sunt ex Isai. 6. v. 3.

Isaiæ 6. v. 3 & 6.

& constat Seraphinos suo nomine ignem designare: unde & ignis non triste ministerium, ut aliàs citatus nuper Maro, sed lætum & gloriosum exequuntur. Et volavit ad me unus de Seraphim, & in manu ejus calculus, quem forcipe tulerat de altari. Quia ergo trisagium decantantes ignei sunt, & igneo adscripti ministerio, igneos nos etiam Ecclesiæ sanctæ Spiritus esse contendit, & cum illis trisagium pariter personare: ideoq́ue & sursum habere corda; sed tamen munda: ideò siquidem pro munditia Prophetæ volat cum calculo ignito Seraph: sic enim cum beatissimis cantoribus poterit mundus labijs & corde divinam repetere cantilenam. Et quidem cùm

Isaiæ labia cur non aqua, sed igne mundata.

supra cælos aquæ sint, sic multis in locis clamante Scriptura. Et aquæ omnes, quæ super cælos sunt &c. Psal. 148. v. 4. & alibi. Mirari juvat cur ad Prophetæ labia purganda non sint illæ adhibitæ, sed ignis sit applicatione peracta. Et videtur equidem, ut alia non sint neganda mysteria, ad id, quod diximus, referendum: Seraphini enim, cùm ignei sint, igni tractando aptiores, qui ex nativa conditione sursum evolat: & tales sibi comites divino illo in officio exquirere, qui sursum habeant corda, & sine violentia id ulla, qualem in aquis supra cælos evectas posset aliquis suspicari. Vbi & consi

Hossana cur addatur trisagio. Marci 11. v. 10. Matth. 21. v. 9.

deratione dignum occurrit id, quod post præfata Sacerdos verba subnectit: Hossana in Excelsis, ex Marci Cap. 11. v. 10. cùm in Matthæo sit, In altißimis. Cap. 21. v. 9. Videtur enim apponi velut clausula præcedentium, & unum ex illis canticum concinnari. Et cur ita? Ideò utique ut indicio sit homines posse cum Angelis laudes in cælo cantare: siquidem Hossana hominum canticum est, & puerorum

Vers. 15.

præsertim: & pueros clamantes in templo, & dicentes: Hossana filio David. Matth. suprà v. 15. Quibus in clamoribus violentum nihil esse potuit, unde in fine contentiosiùs cantitabant, quando jam triumphalis fuerat strepitus absolutus. Clamantes in templo. Ad hoc ergo conatus noster dirigendus, ut de consuetudine fiat natura; quod multis accidit, ut mihi pernotum, non sine difficultate à memoria cælestium avocatis. O felices, in quibus & æternæ felicitatis signum inter ea, quæ haberi in vita mortali possunt, præclarissimum! Ut unum hoc sufficere pro multis queat, quæ dici in caussa præsenti possent, si non alia revocarent.

231

*In eodem num. col. 4. sic hac do causa

Vitandus solœcismus in Confessione.

pro Hac de caussa, scilicet Do pro De, Et an hic aliquid, ex quo doctrinæ conferri possit auctarium? De remissione peccatorum agebatur, in cujus obtinendæ cura non est solœcismus admiscendus. Committitur ille,

Quoties malè verba cohærent,
Adjiciens, quæ sunt removenda, repellens
Quæ meritò adjicienda forent.

Igitur hac de caussa solœcismus est, quia Do verbum accusativum exigit, non ablativum. Qui ergo obtinere peccatorum remissionem velit, debet se sincerè & humiliter accusare. Ex cujus præcipuæ circũstantiæcircumstantiæ defectu solet indulgentia aut impediri penitùs, aut certè retardari. Debet insuper nihil auferre, ubi pręsertimpræsertim de confessione agitur, ne scilicet pudore quis ignobili & exitioso ductus, id taceat, quod deberet clarè & integrè judici conscientiæ suęsuæ à Deo præstito propalare. Vbi non pauci ob vitandam temporariam aliqualem confusionem, æternæ non dubitant subjacere, pro quo formidanda exempla succurrunt. Notissima historia est Pharisæi & Publicani, de qua Lucæ 18. Descendit hic justificatus in domum

Lucæ 18. v. 14.

suam ab illo. v. 14. & unde hoc? quia verè & integrè se accusavit, quod in Pharisæo desideratum. Pro quo Divus Augustinus: Enarra

Ex Pharisæo & Publicano luculenta comprobatio.

tione 2. in Psal. 31. ita scribit circumscriptis nonnullis: Ideò Publicanus non audebat oculos ad cælum levare, quia se ipsum intuebatur, conscientiam suam puniebat. v. 13. Ipse sibi judex erat ut ille intercederet, (Deus) Ipse puniebat, ut ille li

D. Augustinus.

beraret. Ipse accusabat, ut ille defenderet. Itaque, fratres mei, erat & Pharisæus ille peccator. Sed perversus & nesciens quò venisset, erat tamquàm in statione medici curandus, & sana membra ostendebat, vulnera tegebat. Deus ergo tegat vulnera, non tu. Nam si tu tegere volueris erubescens, medicus non curabit. Hæc ille: juxta quæ satis perspicuum evincitur PublicanũPublicanum & se accusasse ex animo, & integrè, utpotè qui Pharisæo penitus contrarius opponitur, qui rectè facta sua singillatim, nullo dempto, depromebat, in accusatione perfrigidus; & ita Publicanus ex adverso stans non Deo solùm, sed hominibus satagebat fieri manifesta: hoc enim & statio à longè, & demissio oculorum, & percussio pectoris indicabant. Non ergo vulnera erubescens tegebat, & sic à medico, & breviter, &

Sacramentalis Confessionis præludium in illis.

integrè persanatus. Vnde futuræ Sacramentalis Confessionis auspicia consignata, in qua perfecta sanitas accusatione sincera & humili, necnon integra, superata erubescentia comparatur. Sic & vitandus moralis solœcismus à

Moralis solœcismus.

Pharisæo commissus, in quo cum accusatione malè verba cohæserunt, dum quæ erant removenda, adjecit, bonorum scilicet operum jactabundum compendium: & adjicienda repulit, |

p. 80

humilem scilicet & sinceram peccatorum accusationem turpi pudore correptus, certa animi superbientis appendice. Tacuit unde profice

D. Augustinus.

ret, non tacuit unde deficeret. Tacuit confeßionem, clamavit præsumptionem. Tacui enim dixit, non sum confessus. Ibi oportebat ut loqueretur: taceret merita sua, clamaret peccata sua. Sic idem Doctor sanctus circa verba illa citati Psalmi. v. 3. Quoniam tacui inveteraverunt ossa mea, dum clama

Psal. 31. v. 3.

rem tota die. Morbus equidem, quo exarescunt ossa, immedicabilis est, quoniam ad intima penetravit, præ diuturnitate. Et tales ij, qui in Confessionum frequentia deficiunt, aut illas perverso usu defrustrant, vix enim nisi per extraordinariam Dei misericordiam emergunt, unde & formidanda, ut dixi, exempla perditione animarum perpetua reliquerunt.

232

*In eodem erroris loco aliunde etiam

Circa nomen Caussa, ut scribendum.

erratum videri alicui possit, ex eo scilicet quòd causa uno tantùm S. formata reperiatur, cum duplex habere debuisset. Sed quidem à me tunc ita scriptum usum peritorum amplexo. Quia tamen posteà deprehendi à modernis Scriptoribus, & antiquitatis exactissimis observatoribus cum duplici S. conscriptam, cœpi eos sequi, & in progressu scriptorum id inviolabiliter observavi. Et cui non honorificum fuerit Justum Lipsium hac in caussa sequi, quem tot secuti? Scribanus, Cerda, Mariana, Arriaga, Editor Instituti Societatis, Moronus, Tamajus, Andreas Christianus, Hermannus Hugo, Thomas Bonius, And. Pintus. Quia tamen & periti & exacti etiam uno sunt S. contenti, ut sint equidem per me licet, scriptum ulteriùs uti jam cœpi, bona legentium gratia, quibus visum mihi est etiam rei adeò judicio multorum levis reddere rationem. Et rerũrerum etiam levium curam habendam Scriptoribus non levis momenti negotiũnegotium arbitror, quia ex lapsibus hujusmodi solet circa majora fieri conjectura à multis, quibus circa judicium pro illis aut maturitas deficit, aut peritia. Et citatus quidem Lipsius ita scribit in Centuria singulari ad Germanos & Gallos. Epist. 31.

Lipsius.

Quid ita? Quiáne ambio hæc talia? Quia φιλοπμία (Ambitio) cor hoc poßidet? Non ita est, fateor: nec communes aut populares laudes; sed nec judicia, valde moror, à Pighio tamen aliquo amari, æstimari, laudari (candidè dicam) æstimo, amo. Sic ille viro non mediocriter erudito. Ubi non se valde morari populares aut judicia candidè profitetur. Dum autem Valde addidit, non omnem judiciorum talium respectum exclusit: quia revera excludendus penitus non est, in eo præsertim, qui ad communem utilitatem scribit, minimè obtinendāobtinendam, si quod scribitur multis non videatur placiturum; ex eo enim quod non placet, quomodo possit utilitatis fructum sibi Scriptor polliceri? Quod sapit, nutrit. Utinam & hæc, & alia, in quibus non Stoica severitate procedo, sed Deo placendi studio, cujus & gloriæ milito, cujus si beneplacitum arrideat, hoc ero superabundanti præmio contentus, cetera ut ipsi libuerit stadium fortunæ decurrant.

233

*Num. 930. col. 2. Ordinandis pro Or

Ornamenta pedum in feminis hominum æterna perditio.

nandis. Et sensu quidem absurdo, ubi de lunulis agebatur, quibus solebant pedes mulierum exornari. Vbi non quidem ordo, sed sempiternus horror inhabitat, dum multi cum Holoferne ad libidinem accensi sempiternis horroribus subjacuerunt: Sandalia ejus rapuerunt oculos ejus.

Iudith. 16. v. 11.

Iudith. 16. v. 11. rapuerunt & animam sine ordine cruciandam: talis enim inordinatio ordinatissima Dei ordinatione permittitur; non equidem ut ultra meritum torqueantur; cùm sit receptum in Theologia dogma citra meritum potiùs futuram pœnam: sed quia in car

Ordo in tartaro esse nequit.

cere futuri, in quo nullus esse ordo poterit, sicut in communibus est videre carceribus; in quibus licet justa pœnarum sit servanda mensura; locus ipse ordinem non admittit, sed est in eo amara confusio, gemitibus, clamoribus, vinculorum stridore, graveolentia, quæ cum vincti in magno numero sunt, non possunt humana providentia profligari. Et quis carcer ut ille tartareus, in quo, heu, innumerabilis torquetur multitudo? Carceris vividam descriptionem exhibet Cassiodorus Lib. 11. Ep. 40. quam dedimus in Amphitheatro. n. 901. & bene incipit. Cella gemituum.

234

*Num. 944. col. 3. Pactionem pro Pa

Pactio pro Pastio, ut stare queat. Et quomodo respectu gloriæ id verum habeat.

stionem. Est autem pastio satis latinum nomen, actionem pascendi, & etiam alimenta designans. Sicut etiam pactio, qua plurium in rem aliquam consensus, seu promissio mutua designatur. Et quod ad veritatem rei attinet, stare quidem pactio posset. Sermo enim ibi de gloria, in qua Agnus, qui & Pastor, electos pascit, juxta id, quod in Apocalyp. 7. v. 16. & 17.

Apoc. 7. v. 16. & 17.

habetur, ubi quod recturus dicitur & deducturus, ad pastum referendum juxta Græcam lectionem. Quod equidem nihil aliud est quàm pactionis cum eisdem initæ complementum. Hinc illud D. Joannis Chrysostomi Sermone de Martyribus Tomo 3. Considera pactum, con

D. Ioan. Chrysost.

ditionem attende &c. pactum, quod spopondisti. Et quando illud: Certè in Baptismi susceptione, in qua renuntiare se dicit illum suscepturus Satanæ, & pompis ejus, cui statim promittitur vita æterna. Hoc est ergo, quod Agnus & Pastor erga fideles abrenuntiatores exequitur, dum regit eos, & deducit ad vitæ, æternæ inquam, fontes aquarum, pactionis suæ fidelissimus executor. Ubi & nos Recognitioni 4. Partis finem imponemus, de gloria agentes, qui dudũdudum de inferni carcere pręlocutiprælocuti. Sic equidem oportet, ut inter medias hasce sortes, juxta monitionem Propheticam dormiamus, Psal.

Psal. 67. v. 14. Consideratio inferni & gloriæ ut exercenda. Apoc. 6. v. vlt.

67. v. 14. Si dormiatis inter medios cleros &c. Pro quo & observatione dignum, ne ab Apocalypsis loco recedamus, Sextum illius ita finiri Caput: Venit dies magnus iræ ipsorum, & quis poterit stare? Iræ, inquam, sedentis in throno, nec non & Agni. Et ab ira Agni. Sic ergo cùm finiatur terribilis illa descriptio judicij, sequitur statim Septimum Caput, in quo de Electorum gloria, in quos non sedentis in throno severitas evibratur, sed largiflua benignitas, cum præmiorum opulentia pulcherrima: neque Agni ira, sed mansuetudo munifica, & ita Caput antithesi observanda concluditur sic: & deducet eos ad vitæ fontes aquarum: & absterget

Ibid. 7. v. ult.

Deus oranemomnem lacrymam ab oculis eorum. Præcedat |

p. 81

ergo inferni consideratio, subsequatur gloriæ. Sic in die iræ erit qui stare possit, & multi quidem erunt: nam tunc stabunt justi in magna

Sap. 5. v. 1.

constantia. Sapient. 5. v. 1. O felicitatem! Quis poterit stare? Interrogatio est? Respondetur ergo: Stabunt justi. Neque utcumque stabunt, sed in magna constantia, Id est, Immobili securitate, & insuperabili fortitudine, cum magna loquendi fiducia, juxta Dionysium Carthusianum & alios. Ubi & antithesis præcedenti similis: Capitis enim præcedentis finis ille: Et erunt

Ibid. v. ult.

gementes, & memoria illorum peribit. Venient in cogitatione peccatorum suorum timidi: & traducent illos ex adverso iniquitates ipsorum. Meliora Deus.

235

*AGit de illo P. Fr. Gregorius Valentianus in Hymnodia Sancto

Discrimen ex P. Valentiano.

rum Patrum in Apparætu, & §. Quid Canticum, sic ait: Canticum est vox cantantis in lætitia: Psalmus autem qui cantatur ad psalterium: & hymnus significat lætitiam, & communiter sumitur in bonam partem. Sic ille: qui §. sequenti affirmat vix apparere in quo distinguantur. Cùm ergo vix appareat, id quod præmiserat, non videtur sufficere ut discrimen agnoscamus. Et quidem juxta explicationem dictam Canticum & hymnus nullo discrimine proponuntur: siquidem Canticum dicitur vox cantantis in lætitia, & hymnus significare lætitiam, cantantis inquam. Ut autem explicationi nostræ congruat explicatio dicta, juvat quod ex D. Augustino adducit il

Verba D. Augustino adscripta.

lius verbis, scilicet: Unde in Psalmo opera: in hymno laus, in Cantico mentis exultatio intelligitur. Sic ille citans Doctorem sanctum Lib. 9. Confeßion. Cap. 6. & 7. & in Psal. 72. Cùm enim Canticum præ Psalmo & Hymno mentis exultationem importet, stat ritè quod à Nobis est de illo disceptatum, & non leviter comprobatum, scilicet Canticum aliquid lætius & festivius designare.

236

*Sed verò apud D. Augustinum citata

Illius non esse ostenditur, & quid ex ipso erga sacram harmoniam mirè affecto.

verba locis designatis non extant. Et in Confessionibus quidem delectatum se vehementer affirmat, & cap. 6. sic locutus: Quantùm flevi in hymnis & Canticis tuis, suavè sonantis Ecclesiæ tuæ vocibus commotus acriter! Voces illæ influebant auribus meis, & eliquabatur veritas tua in cor meum, & ex ea æstuabat inde affectus pietatis, & curre

D. Augustinus.

bant lacrymæ, & benè mihi erat cum eis. Caput autem 7. sic claudit: & ideò plus flebam inter CāticaCantica hymnorum tuorum, olim suspirans tibi, & tandem respirans, quantùm patet aura in domo fœnea. Hæc Doctor sanctus, ex quibus aliquod quidem discrimen inter hymnos & Cantica, quibus ejus recreabatur spiritus, elici potest, non tamen illud, quod est à præfato Scriptore traditum Augustiniana auctoritate. Visum est

Qualia futura in Ecclesia cantica.

autem verba sanctissimi Doctoris hoc exhibuisse loco, ut magno nobis documento sint, animadversuris qualia sint cantica in Ecclesia concrepanda: ea scilicet quæ movere ad pias lacrymas possint, & devota suspiria, dum per illa veritas ad cordis intima penetrat veluti ad facilem haustum eliquata. Non sic certè, non sic cantiunculæ illæ, quæ jam nimis invaluere, & vanæ potiùs, quàm piæ subserviunt voluptati: neque pro ciendis lacrymis, sed risui potiùs aptæ, ac profanam harmoniam imitatæ. Et quid ad hæc faciant Publicani ad templum cum illo venientes, de quo n. 241. ut scilicet peccata deplorent, tundant pectora, suspirent, gemant, & sic divinam sibi Majestatem concilient, qua justificati suas in domos meliores quàm venerant, revertantur?

237

*Sed jam eumdem verbo exemploq́ue

Hymnus quid.

incomparabilem Magistrum audiamus citato ulteriùs in loco, scilicet in Psal. 72. ubi sic loquitur: Hymni cantus sunt continentes laudet

D. Augustinus.

Dei. Si sit laus, & non sit Dei, non est hymnus. Si sit & laus, & Dei laus, & non cantetur, non est hymnus. Oportet ergo ut si sit hymnus, habeat hæc tria; & laudem, & Dei, & canticum. Hæc ille. Ubi neque illud apparet, quod ipsi præfatus Scriptor attribuit, circa quod non est multùm digladiandum, neque pio auctori acri censura objiciendus defectus non pervisi fontis, & Scriptorum, apud quos citationes invenit minùs attenta lustratio, & earum confusio. Stat ergo juxta D. Augustinum hymnum esse Canticum cum Dei laude: quod quidem illius tempore ita asseri ab ipso potuit, quando pro solius Dei laude hymni fuerant constituti: sed cùm jam pridem hymni etiam in Sanctorum laudem compositi, & usu Ecclesiæ recepti inveniantur, alia est profecto hymni definitio stabilienda, ut sit Canticum sacrum metro constans. Metrum autem ut esset juxta receptas Poëseos leges curatum est ab Urbano VIII.

Qualis reformatio ab Vrbano Octavo.

& diligenter executioni mandatum, licet Ecclesiæ aliquæ, uti Limana nostra, usum adhuc retineat antiquum, Pontificia generali permissione, ex qua etiam habitum ut in hymnis pro Corporis Christi Festo nihil varietur, qui extra leges metricas Latinis proprias procedunt, licet qui pro Laudibus magis ad illas accedat. In quo & mysterij respectus habitus, & D. Thomæ honorificentia reservata: quia aut penitus removendi ab officijs sacris, aut notabiliter immutandi: quod quidem in S. Doctoris aliquale dedecus redundabat. Relictus etiam sine mutatione aliqua hymnus Ave maris stella, in quo vix metricum quidquam: neque ad metricas reduci leges poterat, nisi variatione tali, ut alter penitus appareret, ut si ita diceretur:

Ave maris stella inclyta,

Hymnus Ave maris stella ut mutari posset.

Alma & Dei puerpera,
Decora semper Virginis,
Cæliq́ue porta prospera.

p. 82

Dulce illud Ave Archangeli
Ex ore sumens cælitùs,
In pace nos corrobora,
Hevæ reverso nomine.
Dissolve reis vincula,
Cœcis refunde lumina,
Monstra malorum pellito,
Fausta bonorum poscito.
Ostende te esse in matribus
Per te preces & audiat,
Qui pro salutis munere
Ex ventre natus est tuo.
Virgo inter omnes unica,
Præ ceteris mitissima,
Nos jam solutos crimine
Castis recense & mitibus.
Vitam redona limpidam
Parans iter tutissimum,
Ut clara Jesu visio
Nos reddat & lætissimos.
Sit laus Deo jugis Patri,
Christo decusq́ue amplissimum,
Sancto simul Paraclyto,
Uno trium cum jubilo.

Sic Nos, & melius alij, sed quidem nihil ita lenocinatur affectui, ut sincera illa & inelaborata textura, digna D. Bernardi spiritu, qui illius auctor fuisse censetur: id quod citatus P. Valentianus ut certum videtur statuere; cùm revera non ita sit, unde P. Balinghem in Kalendario Virginis, die 20. Augusti, nonnullos ait ita arbitrari, unde & sub judice lis est, in qua si Nobis judicij aliquid deferatur, in favorem melliflui Doctoris sententiam proferemus.

238

*Sed contra definitionem Hymni

Objectio ex Antiphona, Alma Redemptoris &c.

objici potest Canticum Ecclesiasticum Alma Redemptoris mater habere omne id, quod in illa expressum, & superiùs declaratum: est enim laus sacra metro alligata, exametro scilicet, & legitimè decurrente: cùm tamen non Hymnus, sed Antiphona compelletur. Ad quod responderi potest esse quidem Hymnum, sed ab Ecclesia non Hymni more, sed Antiphonæ decantari: quemadmodum in officio Virginis de Monte Carmelo ponitur ad Magnificat in secundis Vesperis. Dici etiam potest genus illud carminis non esse sacris officijs idoneum: & tale ut commodè pro Hymnis possit usurpari. Et ita cùm in definitione dicitur debere metro constare, intelligendum est de metro Ecclesiastico usui percommodo. Sunt quidem recepti versus Sapphici, & Asclepiadæi in officijs Martyrum, Angelorum Custodum, Virginum, Confessorum, S. Joseph, S. Hermenegildi, S. Martinæ, sed Exametris constantes Hymni hucusque non visi, pro quo & desiderantur antiquitatis exempla: quibus non obstantibus, in novo usu inconveniens nullum, fine immutatione veteris, pro sanctis ad novam celebritatem admittendis: sic enim pro Divo Martyre Venantio novi Hymni proponentur. Divos alios erunt & quęquæ celebrare contendant civitates, nec se patiantur à Canentibus superari, unde & constructio Hymnorum nova, & si placuerit metri novitas, Sacræ Rituum Congregationi judicium relinquendum, ne nobilissimum inter Latinos & Græcos metrum se penitus relegatum conqueratur.

239

*Objici prætereà potest nam in Missa

De Hymno Angelico.

habetur Hymnus Angelicus, Gloria in Excelsis Deo. Sic enim vocatur Scriptorum receptissima compellatione, pro quo Gavantus Tomo 1. Thesauri sacrorum rituum, Parte 1. Tit. 8. n. 3. Neque ullus est ita sonora harmonia solitus decantari, & tamen metrum in illo nullum. Respondeo quemadmodum Canticum generica, & speciali compellatione profertur, ita & in Hymno tale aliquid reperiri. Quidquid enim pro decātandisdecantandis divinis laudibus institutum est, Hymnum appellari solitum, eo quòd Hymnus Græcè idem sit quòd laus. Ex quo & præoccupari objectio potest ex Hymno Te Deum Laudamus,

Et Te Deum Laudamus.

sic enim compellatum invenimus: in Rubricis sacris Breviarij §. 31. & Missalis citato Tit. 8. nu. 3. Unde Gavantus in Alphabeto Hymnorum Sect. 5. Cap. 6. illum omittendum censuit. Et P. Guyetus in Heortologia Lib. 3. Cap. 5. ubi Hymni definitionem exhibet nostræ conformem, qui & videndus circa alia, elegans, eruditus, & maturi judicij Scriptor.

240

*Jam quod ad Canticum attinet, & ad

Quomodo Psalmus 4. Canticum pro gratiarum actione.

nostrũnostrum speciatim spectat institutum, Gavantus Sectione 5. citata, Cap. 9. affirmat Canticum esse vocem harmonicam ore, & non cum instrumento prolatam, & ex Durando gratiarum actionem significare. Circa primum plura habet lector, nu. 953. Quod verò de gratiarum actione dicitur, non est à Cantico nostro penitus alienum, cùm sic ejus habeat finis: Me

Psal. 44. v. ult.

mores erunt nominis tui in omni generatione & generationem. Proptereà populi confitebuntur tibi in æternum, & in sæculum sæculi. Ubi quidem & beneficij memoria, quæ pro gratitudine prior exigitur, & gratiarum resonant actiones. Ubi dicet forsan aliquis in Cantico ipso nihil pro gratiarum actione contineri, sed futuros tantummodò qui eas referant, nuntiari. Sed nullius est momenti illud, nam ut Canticum sit, gratiarum actiones prænuntiari satis superq́ue est: quis enim legem illam de præsentibus adeò inviolabilem tulit, ut ei stare penitus debeamus? & quidem plus se gratum ostendit, qui alios ad nobile gratitudinis officium invitat, quandoquidem non est suometipsius obsequio contentus, sed pro eo plures expetit & convocat adjutores. Hinc Vates Rex Psal. 94. v. 1. Venite, exultemus Domino &c. Ubi

Grati animi est comites quærere pro gratiarum actione.

quidem de laudando Deo agitur, & agendis gratijs: sequitur enim: Præoccupemus faciem ejus in confeßione. Confessio enim ad recognitionem beneficiorum spectat, de quibus & sequitur v. 7. Quia ipse est Dominus Deus noster:

Psal. 94. v. 1. & 7.

nos autem populus ejus, & oves pascuæ ejus. Sic in Ecclesiæ usu, cùm tamen Vulgata habeat, Nos autem populus pascuæ ejus, & oves manus ejus. Ubi quòd Oves manus Domini dicantur ij, quibuscum Vates loquitur, singulare valde beneficium illius pietatis est, quia Deus quasi manu propria eas regit, ut ex communi InterpretũInterpretum sensu deducit Cardinalis Bellarminus. Vult ergo ille pro gratiarum agnitione comites habere omnes, qui ovium nomine possunt in |

p. 83

divino conspectu percenseri. Sed perpendendus Titulus, Laus Cantici ipsi David. Est ergo Canticum laudatorium? & ipsi quidem David, ut sciamus id, de quo ibi, ad ipsum specialiter pertinere. Audiatur ergo alibi sic locutus: Erravi sicut ovis, quæ perijt &c. Psal. 118.

Psal. 118. v. ult.

v. ult. Petit à bono se Pastore quæri. Quære servum tuum. Et exauditus est. Perierat, & inven

Lucæ 15. v. ult.

tus est. Lucæ 15. v. ult. Cùm ergo pro beneficio tanto, quia scilicet ovis manus Domini, manu inquam propriæ, singulari videlicet providentia, directa, fideles omnes & qui tunc erant, & qui noscerentur ab illis, carnalis aut spiritalis progeniens, gratiarum agendarum vult habere consortes. Omnes enim invitat, unde Ecclesia ejus utitur vocibus ad fidelis populi affectum in Dei laudes, & gratiarum actionem excitandum. Unde & illa Cardinalis

Quid cum Pastor ineptus accidit. Card. Bellarminus.

Bellarmini animadversio observatione dignissima, dum circa oves manus sic ait: Ex quo intelligimus debere populum Dei in Deo summo Pastore fiduciam ponere, atque ad illum per orationem recurrere; quando pastor minus idoneus illis contingit: ipse enim per Ezechielem Cap. 34. dicit: Ego

Ezech. 34. v. 15.

pascam oves meas. Sic ille.

241

*NVm. 951. col. 1. Carti augustißimi.

Sapientibus detrahere fœda labes, cujus & pœna.

pro Cantici augustißimi. Ubi de Cantico Canticorum sermo: quod equidem augustissimum, quia præclarissimum, & in quo plura mysteria quàm verba. Neque insolitum illud, si præclarissimis & augustissimis detractio inofficiosa contingat: si detrahantur litteræ, quod in earum Professoribus si eveniat, à bono nequit spiritu provenire. Si uti sapientes virgam censoriam assumunt, audiant Sapientiæ sublimioris Auctorem dum ait: Benignus est enim spiritus sapientiæ. Sapient. 1. v. 6. & quod sequitur timeat: & non liberabit male

Sap. 1. v. 6.

dicum à labijs suis. Ibidem. Ubi notatione dignissimum documentum: quod cùm benignus spiritus sapientiæ sit, benignitatem tamen suum in maledicum non extendat, ut ipsum à labijs suis liberet, ab inimico inquam exitiali, pœnam, quam sibi ipsi molitur, avertens: ut qui benignum se erga alios exhibere refugit, minimè benignitatem supremi Sapientiæ Spiritus experiatur. Ubi & sequitur aliquid plusquàm pœna duri cujusque generis formidandum. Quoniam renum illius testis est Deus. Ibid. Vbi ex bono auctore tradit P. Cornelius moralem renum infirmitatem, carnalem scilicet voluptatem, cujus origo in renibus, indicari. Superbiam enim in litterarum Professoribus solet Deus infirmitate hujusmodi castigare, graviorum permissione lapsuum, quod jampridem in mundi sapientibus à D. Paulo observatum, & divina elocutione perpensum, Romanis scribẽtescribente, quibus omnes alij barbari: Et dicentes se esse

Rom. 1. v. 22. & 24.

sapientes, stulti facti sunt: ut contumelijs afficiant corpora sua in semetipsis. Rom. 1. v. 22. & 24. Honoremus ergo modesta censura Sapientes, ut benignus Sapientiæ Spiritus renes nostros & corda igne illo vitali exurat, quo & sapientes & casti pariter evadamus.

242

*Num. eodem col. 2. Fesconinis pro Fesceni

De Fescenino carmine.

nis. Vbi error esse in eo existimari poterit, quod duplicatum N non sit, ut in Dissertat. proœmiali. nu. 23. Sed ea ex parte nihil non probabile, nam utroque modo apud Scriptores occurrit. Et in Claudiano ipso ita extat, ut in loco præsenti. Et carmen tale in ipso non ijs obscœnitatibus plenum, quibus aliàs, unde & infame reputari potuit: sed pro personarum decentia temperatum; quod & sic factum similibus in nuptijs potest verosimiliter æstimari. Vnde & mysticis & castissimis, de quibus Epithalamium nostrum, posse convenienter aptari dictum citato loco. Num. 953. Orpheus pro Or

Rahab salutavit & salvavit.

pheos col. 2. & in 3. Salutaverit pro Salvaverit. Vbi quod ad rem attinet, utrumque verum: nam & Rahab salutasse hospites, quos ita liberalibus officijs prosecuta est, quis dubitare queat? & intravit (Maria) in domum Zacha

De salutione Elisabeth cur non facta mentio. Lucæ 1. v. 40.

riæ, & salutavit Elisabeth. Lucæ 1. v. 40. Vbi miretur forsan quis, quare salutatæ ab Elisabeth Virginis mentio nulla. Ad quod quidem responderi potest non factam mentionem salutatæ Virginis, quia de salutatione hujusmodi non poterat dubitari, factam verò de salutata Elisabetha Virgine, quia salutavit prior, ut ex hoc humilitatis ejus argumentum clarissimum habeamus; unde Divus Ambrosius in eum locum, Non solùm, inquit, venit, sed salu

Virgo salutavit prior.

tavit prior: Si prior: ergo Elisabeth resalutatio subsecuta. Vbi & pro pijssimo Virginis affectu est quod considerationem vellat & admoneat. Conceperat Elisabeth, quæ jam processerat in

Notanda caussa.

diebus suis, & ideò occultabat se. Lucæ 1. v. 24. præ verecundia inquam: ideò Virgo salutavit prior, ut præ verecundia apparere nolentem ad id officij gratanter excitaret. Pro quo D. Antoninus ultima Parte Summæ, Opusculo de B. Virgine

D. Antoninus.

Cap. 27. §. 2. ita scribit: Per montem istum (charitatis) exurgens MARIA abijt visitando Elisabeth, ut mutuis affatibus ad invicem consolarentur, ut à verecundiæ pœna Elisabeth sublevaret: erubescebat enim, ut dicit Evangelista, se gravidam reperiri in senectute, & carnalibus actibus operam dedisse, & ideò occultabat se & confortata ex verbis B. Virginis, quæ priùs verecundaretur esse gravida, posteà in Domino gloriabatur se Prophetam edidisse. Sic ille. Ex quo apparet spiritus ille Virginis super mel dulcis, Eccli. 24. v. 27. Sic verecundiam cognatæ felicissimè prævenientis, ut quæ & latere, & tacere decreverat, & copiam faceret sui, & opportunè etiam loqueretur. Sed hinc commodissimum aliud docu

Notandum pro salutanda Virgine documentum.

mentum emergit. Elisabeth quia in senectute gravida, verecundatur Virginem alloqui, & in cōspectuconspectu tantętantæ se sistere puritatis. Et tamen suo modo ex Spiritu sancto cōceperatconceperat, licet ex Viro, quia miraculosè ad conceptum adaptata. Quid ergo facere eos oporteat, qui salutare Virginem Rosarij recitatione contendunt? An non verecundentur, si neque castis corpore, corde, & labijs coràm illa se sistant, & audeant salutare? Sit hoc per occasionem dictum: & |

p. 84

erit error felix, si vel unum istum fructum benedictionis tantæ elicere valeamus.

243

*Num. 953. col. 3. cujusdam mentio

Pro reverentia erga Magnificat laudatus P. Escobar.

inducta, pij, religiosi, & docti, qui Horas Canonicas pro munere Sacerdotali persolvens, ubi ad Canticum Virginis veniebat, colligebat se, & socium ut adverteret verba illa esse Virginis, admonebat. Cui funis iste (instar illius à Rahab suspensi) purpureus, pignus salutis fuit, morte enim est felicissima consummatus. Et tanti viri memoria extat in Proæmiali Dissertatione nu. 127. Fuit enim P. Bartholomæus de Escobar, hoc etiam loco meritissimo compellandus, ut cum de Benedicta inter mulieres agitur, & ille in benedictione sit, qui jam ut arbitror, à multis retrò annis æternam est magnis debitam meritis consecutus. Et in eo quod ille, cum ad Virginis Canticum veniebat, dignissimus sanè imitatione præstabat, ipsa Virgo suo est exemplo visa præivisse. Pro quo & Divus Antoninus num. præcedenti citatus. §. 3. ita scribit: Intrans do

Exemplo Virgo præivit. D. Antoninus.

mum Zachariæ, & salutans Elisabeth, auditis ab ea laudibus suis, totum à Deo recognoscens, & ad montem contemplationis, & divinæ laudis ascendens, ait: Magnificat anima mea Dominum. Sic ille. Ex quo habemus & nos Canticum illud cæleste (Marianum equidem quod plus est) recitantes montem ascensuros, id est cogitationum terrenarum turba depulsa, elevaturos mentem, & attentos licet ad sacrum officium, circa illud futuros attentiores: quod quidem non sine singulari remuneratione futurum; ut dum consonamus Virgini, & ipsa se consonam in periculosissimo agone sit tandem redditura, magnificans clientes, servos, & de sua dignatione filios in Deo salutari suo, in Jesu inquam magnifico salutis æternæ largitore. Utinam & ego ex illis unus, licet omnium minimus.

244

*Ibidem col. 4. sic habetur: Memoria

Errores aliqui.

Dei non avida, & exsucca. Cùm esse debuisset Arida. Omissum Num. anteced. col. 2. Sic Maria, cum dici debuisset Hic, quod ad sensum non potuit non obesse. Ibidem in loco Isaiæ: Salvavit mihi brachium, de est Meum & sensui incommodat. Quod AdentißimũAdentißimum pro Ardentißimum deprehendat quivis cit. n. 953. col. 3. Num. 954. col. 3. Exageret, pro Exaggeret. Num. 974. col. 3. Receptabiles pro Receptibiles. Ubi quod ad veritatem sententiæ, de qua ibi,

Receptabiles pro Receptibiles ut stare queat.

stare mutatio potuit; nam & Receptabiles vox benè Latina est: & licet juxta omnimodam proprietatem receptabile frequentiam dicat à Verbo Recepto, id quidem non semper in usu, cùm pro Recipere accipiatur: Sententia est Eccli. 2. v. 5. Quoniam in igne probatur aurum & argentum: homines verò receptibiles in camino

Eccli. 2. v. 5

humiliationis. Ubi Arabicus & Syrus Paupertatem legunt: Tigurina Afflictionis: quod magis videtur accommodum, non enim Deus receptibiles suos solo igne paupertatis exercet, ut

Humiliationis afflictio omnium maxima.

est compertum, sed Vulgata lectio vim habet specialem, quia nullus ardentior ignis, aut flagrantior fornax, quàm humiliatio. Sicut enim in Christo humiliatio pro extremo formæ Dei contraposito ab Apostolo conclamata fuit Philip. 2. v. 6. & 8. Qui cùm in forma Dei esset

Philip. 2. v. 6. & 8.

Humiliavit semetipsum. ita & in hominibus suo modo philosophandum: quando à sua forma illi ad exinanitionem humiliationis labore, Deo sic disponente, rediguntur. Licet enim omnes in afflictione fideles inventi, in pretio sint Deo ipsos probanti, ij tamen qui in camino humiliationis, vel, ut habet D. Ambro

D. Ambrosius.

sius in Psal. 118. Octon. 19. in fornace humilitatis pretiosissimi reputantur: id quod verbum Receptibiles indicat: quod quidem inusitatum Latinis est, ut observat P. Bonartius, qui & Regula 4. Isagogica idem prænotarat dicens si

P. Bonartius.

gnificari acceptos & gratos Deo. Ex eo autem quod cum argento & auro instituatur comparatio, satis compertum habetur id, quod de

Sed pretiosissima.

pretio dictum, cum sint omnium pretiosissima metalla.

245

*Pro quo Glossa P. Cornelij paucis ea omnia complectitur, quæ æstimationem possunt in divitiarum cælestium genere conciliare. Sic enim ille: Receptibiles, hoc est, accepti & grati Deo; digni qui à Deo in amicos, familia

P. Cornelius.

res, & filios recipiantur & adoptentur ut sint ejus electi, & heredes regni cælestis. Sic illustris Interpres. Et quid his majus dici aut cogitari potuit? Sententiam Christi pro humilium exaltatione pernovimus: Qui se humiliat, exaltabi

Luca 14. v. 11.

tur. Lucæ 14. v. 11. Sed eorum, qui in camino humiliationis, aut fornace humilitatis à Deo probati, sunt inventi ipsius acceptatione condigni, exaltatio sublimioris excellentiæ est, cùm & amici, & familiares, & filij Dei, quibus prærogativis non potest non gloriæ ineffabilis cumulus, & superexaltatio in cælestibus respondere. Sic ob humilitatem Christo datum nomen, quod est super omne nomen, suprà v.

Philip. 2:. vers. 9.

9. Ut intelligamus eos, qui in camino humiliationis exercentur nomen supra nomen aliorum habituros: ut sic stet quod ibidem dictum: Hoc enim sentite in vobis, quod & in Christo Jesu.

Vers. 5.

v. 5. Dicat ergo, dicat semel & iterum Vates

Psal. 118.

Res: Bonum mihi, quia humiliasti me. Psal. 118. v. 71. Ubi quidem de humiliatione agit in camino proprio illius, de quo sic præmiserat: Multiplicata est super me iniquitas superborum. v. 69. Et quod illi bonum, non equidem bonum erit solummodò nobis, sed & melius, & optimum, in lege gratiæ majoribus gratiæ the

In lege gratiæ non bonum tantùm, sed optimum. Hebr. 13. v. 9. Iacob. 1. v. 17. 1. Pet. 5. v. 6.

sauris divinitatis, & ad Christi sublimandis exemplum: unde Apostolus non bonum tantummodò proponit, sed optimum, Hebr. 13. v. 9. Optimum est enim gratia stabilire cor. & D. Jacobus: Omne datum optimum. Jacob. 1. v. 17. Utinam sapiamus & intelligamus, ut novissima hæc felicia providentes, humiliemur sub potenti manu Dei, ut nos exaltet in die visitationis. 1. Petri. 5. v. 6. Sunt & cit. n. & col. leves errores alij, ut Nec pro Ne, quamvis & hæc non admodùm levis, cùm sensum reddat ineptum. & Poßit, pro Poßis. Et utinam non succederent alij, sed patienter tolerandi, & cum utilitatis compendio referendi.

246

*NVm. 975. col. 2. pro Iocantem habe

De jacente Isaac cum Rebecca utile documentum.

tur Iacentem. ubi de Isaac sermo viso ab Abimelech cum Rebecca uxore jocante. Et error quidem ex subsequentibus poterit deprehendi. Historia habetur Genes. 26. v. 8. & ibi quidem nimis fuisset exitialis error, si perseverasset in rege ob rationẽrationem ab ipso redditāredditam. n. 10. & locus est moralibus præceptionibus opportunus, de quibus Scriptores, præsertim Nostri. Quia in erroribus corrigendis & vitandis sumus, juvat id, quod ad hujusmodi caussam conducere potest cum D. Joanne Chrysostomo perpendisse. Cùm Rebecca ludens deprehensus est Isaac ab Abimelech, cùm sororem simulasset, ne si uxorem dixisset, occideretur, reservata illa ad usum turpem à maritali vinculo liberata. Vitæ ergo conservatio in erroris erat continuatione, ipso judice, constituta. Atqui ubi à rege circa ludum convenitur dicente: Perspicuum est quod uxor tua sit; ingenuè veritatem confitetur respondens: Timui ne morerer propter eam. v. 9. & tamen negare adhuc

Gen. 26. v. 8. & 9. 10. & 11.

poterat, & timere, quia ludere & honestè jocari cum sorore alienum à legibus cognationis non est, licet rex ut perspicuum contrarium affirmarit. Ad quæ sic S. Doctor Homil. 51. Post

D. Ioannes Chrysost.

quàm ex conjecturis deprehensus est justus, non ultra negat: sed fatetur, & caussam manifestam affert quare sororem vocandam censuerit. Dixit enim, inquit, ne fortè moriar propter ipsam, Mortis timor me hoc agere coegit. Sic ille. Non ergo continuari errorem jam patitur, quomodocumque maritus agnitus, quia justus, & rege admonente, suam illam dissimulationem futuram occasionem gravium peccatorum recognovit. Unde divinam providentiam est statim expertus, rege ipso vitæ ipsius procuratore reddito: Præcepitque omni populo dicens: Qui tetigerit &c. v. 10 & 11. Ubi & idem aureum os, Vide, inquit, Dei providentiam, & ineffabilem curam. Nam

Idem.

qui dixerat ei, Ne descendas in Ægyptum, & habita in terra ista, eroque tecum. Vers. 2. & 3. ille erat qui hæc omnia dispensabat, & justum in tanta constituebat securitate. Hæc ille. Non ergo errores in patrocinium advocandi, sed fiducia in Dei providentia collocanda. Et verò Isaac suus ille non profuisset quantumvis diligenter observatus: cùm enim suspicari detectionem suametipsius persuasione non poterat, & securus cum Rebecca jocabatur, aspiciente per fenestram rege detectus est, ex quo divinæ providentiæ suavitas intercessit, quæ si non ita præstò adfuisset, & ipse & uxor magno in discrimine versabantur.

247

*Num. 976. col. 2. illa prostat Tertul

Tertulliani sententia circa debitum conjugale. Lib. 2. ad Vxorem Cap. 3.

liani sententia circa debitum conjugale: Non ut pedes sanctos officia sexus, cum honore ipsius neceßitatis, tamquàm sub oculis Dei molestè & moderatè transiguntur. Ubi pro Modestè positum Molestè: & stare quidem rectè posset, cùm de sanctis conjugibus sermo sit, sanctis inquam, de quibus loquebatur ille, illius felicis temporis Christianis, quales & nunc plures, quibus molesta inquam illa necessitas honestissimis præsertim uxoribus: unde & ex communi consensu ad conversationem cælibem revocantur. Sed ut molestè non sit, sit tamen modestè, ut in oculis Dei. Gaudete in

Philip 4. v. 4. & 5.

Domino semper: iterùm dico gaudete. Modestia vestra nota sit omnibus hominibus: Dominus enim prope est. Sic cælestis Præceptor, Philip. 4. v. 4. & 5. Gaudendum quidem & conjugibus est in illo necessitatis articulo: sed non coràm omnibus hominibus; immò neque coram ullo: nihil enim ita ab omnium oculis curatur avelli. Quod ergo dictum pro observatione modestiæ in gaudiorum occasionibus, Dominus enim prope est: gaudijs in connubialibus præsertim observandum. In alijs enim hominum multùm coërcet aspectus, etiam si divinus non ita attentè proponatur: in ijs tamen, cùm de hominum oculis nihil, totùm ad Dei oculos reducendum: ut ita sit honorabile connubium, &

Hebr. 13. v. 4.

torus immaculatus. Hebr. 13. v. 4. dum cum honore necessitatis, & modestè commercia illa transiguntur. Eodem n. col. 3. Amatoria pro à

Sensualis amor spirituali contrarius.

materia, scilicet abtracta. Non ita amatoria esse solent, cùm sensuum in illis negotium præcipuè peragatur, unde sensualis amor spirituali adversus, & in una non valens cum eo sede commorari. Sensus enim & cogitatio huma

Gen. 8. v. 21.

ni cordis ad malum prona sunt. Genes. 8. v. 21. Quomodo autem hujusmodi inclinatio ad malum cum inclinatione ad summum bonum, ad quod spiritualis tendit, sociari patiatur? Num. 977. col. 3. Nauseat, pro Nauseet. Et sententia,

Sapores incompatibiles.

in qua error, dudum allatæ deservire potest positioni: sic enim ibi: Quomodo enim qui cælesti pascitur cibo, ad sordida alimenta non nauseat? Pascitur autem divinus amor cibis cælestibus; qui enim ex corde Deum amat, in cælestibus habitat, unde & congruentia loco alimenta ministrantur. Et inde est ut sensuum inordinatam horreat pastionem. Sicut est etiam è converso dicendum. Unde Apostoli illud 1. Cor. 2. v. 14. Animalis autem homo non percipit

1. Cor. 2. v. 14.

ea, quæ sunt spiritus Dei. Non inquam percipit earum gustum, sordidioribus alimentis occupatus: neque genuinum ciborum saporem palatum biliosis humoribus tabefactum. Orandus

Notanda admon tadmonitio.

cælestis medicus ut depravatum medicari dignetur appetitum, & quia postulare videmur difficilia, ad ea saltem excitandus affectus, ut id, quod minùs in eo genere fuerit, desiderij & sinceræ ac fiducialis ex corde orationis frequenter fusæ, meritis suppleatur.

248

*Num, 984. col. 3. sic legitur. A quarum

Christus quomodo semel & iterum Dilectus.

splendore, (virtutum scilicet) Dilectus simul & iterùm Christus. Juxta locum Psalmi 67. v. 13. Rex virtutum dilecti dilecti. de Christo expositum, & à D. Brunone modo prædicto, de splendore scilicet virtutum explicatum. Erratum autem circa adverbium semel, cujus loco simul positum confuso sensu, & modus latinæ locutionis enervatus, semel & iterum. Est enim Christus semel iterumq́ue Dilectus, id est dilectione dignissimus ob splendorem virtutum omnium summo in gradu connexarum. Unde |

p. 86

semel & iterùm Dilectus proclamatus à Patre, in Baptismo scilicet & Transfiguratione: Hic est Filius meus Dilectus. Matth. 3. v. ult. &

In Baptismo & Transfiguratione. Matth. 3. v. 16. & ult. & 17. v. 5.

17. v. 5. & in Baptismo quidem Spiritus sanctus specie columbæ apparuit, & vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam. 3. v. 16. Id quod ad virtutum plenitudinem in eo designandam sic peractum, ut scilicet Isaiæ vaticinium demonstraretur impletum Cap. 11. v. 2. Et re

Isaiæ 11. v. 2.

quiescet super eum, Spiritus Domini, spiritus sapientiæ, & intellectus &c. ubi Divus Hieronymus ita plenum Spiritu dicendum esse affirmat, ut & ipse sit totum id, quod dicitur, & virtutum cumulus inducatur: unde ita scribit: Et

D. Hieronymus.

quomodo idem sermo Dei vocatur lux, & vita, & resurrectio, sic spiritus sapientiæ & intellectus, confilij, & fortitudinis, & scientiæ, & timoris Domini nuncupatur: non quo diversus sit juxta differentias nominum, sed unus atque idem cunctarum virtutum fons sit atque principium. Absque Christo enim nec sapiens quis esse potest &c. Quia ergo cunctæ in illo velut in fonte virtutes, à Patre Dilectus proclamatur, sicut & à Divino Spiritu columbino candore demonstratur. Jam in Transfiguratione pro virtutibus etiam testimonium perhibitum, pro eadem veritate comprobanda. Hic est Filius meus Dilectus, in quo mihi bene complacui, ipsum audite. Ibidem. Sic Pa

Vox Patris de nube, quia nubes Spititus sanctus.

ter. Sed unde illa vox? & esse vox de nube dicens. De nube ergo. Et quænam nubes? In splendenti nube Spiritus sanctus visus est. Ita Ecclesia in Officijs sacris Transfigurationis. Inde ergo vox Patris; inde & Spiritus sancti testimonium iteratum. Ipsum audite. Ipsum inquam septiformi plenissimum spiritu: hic vobis proponitur & Magister & virtutum exemplar: Absque Christo enim nec sapiens quis esse potest &c. ut nuper cum D. Hieronymo dicebamus. Et hoc mysteriorum splendidissimo apparatu id agebat Dominus ut sibi Dilectum eorum, qui adfuerunt cordibus, uti amoris dignissimum mobile collocaret. Dixerat Petrus: Domine,

Matth. 17. v. 4.

si vis, faciamus hic tria tabernacula &c. v. 4. Sed alia erant profectò tabernacula Domino placitura, de quibus fic Doctor Maximus: Hic

D. Hieronymus.

est, ait, Filius meus dilectus. Huic figendum est tabernaculum. Moyses & Elias debent & ipsi vobiscum in penetralibus cordis sui Domino habitaculum præparare. Sic ille. Cùm ergo Pater rex virtutum semel & iterùm Dilecti sit, non est tolerandus error col. 4. in qua virtutis dicitur, sed qui possit facilè deprehendi, ut non diu investigatio sensus lectorem remoretur.

249

*NVm. 985. col. 5. Pictoris pro Pectoris.

Pictoris pro Pectoris ut stare queat. Vbi quod Christus imaginis suæ pictor, sicut & diabolus suæ.

De Eucharistia sermo ibi, quæ monile pectoris, sicut & fasciculus myrrhæ. Quid ad hæc Pictoris? Certè si pictorem dicamus Christum, monilis illius interventu in recipientibus dignè divinam pingit imaginem. Igitur, sicut portavimus imaginem terreni, portemus & imaginem cælestis. Sic Divus Paulus 1. Cor. 15. v. 49. Priorem imaginem depinxit dia

1. Cor. 15. v. 49.

bolus, dum falsis coloribus humani generis protoparentes infuscavit dicens: Eritis sicut dij.

3. Genes. v. 5.

Genes. 3. v. 5. & tunc quidem de fructu ligni vetiti comedendo tractabatur, quod est mentitis illis coloribus consecutus. Hæc igitur turpis imago turpissimi artificis ab omnium artifice sapientia, Sap. 7. v. 21. deleri statuitur, & esu id fructus divini feliciter obtinetur, dum ipsa se humano pectori imago, quæ & fructus infundit, & impressione facta transfundit, ut dicere vero in sensu possit: Ecce Adam quasi unus

V. 22.

ex nobis factus est. v. 22. & quod sequitur: Sciens bonum & malum. Nam de Christo à Propheta

Isaiæ 7. v. 15.

dictum: Butyrum & mel comedet, ut sciat reprobare malum, & eligere bonum. Sumptione ergo cælestis alimoniæ depictio ista peragitur, ut stare possit, quod per errorem appositum, Monile pictoris. Sed legitima lectio reponenda: sicut & inferiùs Agnationum pro Agnitionum. In

Agnitionum pro Agnationum & quid inde.

Dictionario Octolingui Verb. Agnascor, error similis in adducta lege, Qui adoptionem. D. de Adoption. ubi sic Paulus Iuriscons. Qui in adoptionem datur, ijs, quibus adnascitur, & cognatus fit. Ubi pro Adnascitur habetur Agnoscitur. Sunt autem Agnati, qui quasi ab eodem patre geniti consanguinitate junguntur: non ita qui cognati ex parte matris. Vbi quod ad divinam spectat ritè quadrat, ex eodem enim Patre Deo cognatio in rationali natura descendit, quæ latiùs patet, unde & citato loco cognationum etiam dici potuit, & fortè meliùs, ut ex eo intelligamus quidquid stricti est vinculi in cognationibus, id veriùs & strictiùs in divina reperiri.

250

*Num. 986. col. 3. De pulchra pro Ac

Error delicias in Christo quærendas avertit,.

pulchra. 987. Legicis pro Lexicis. col. 2. 988. col. 1. Dorias pro Dorcas. 990. col. 1. Adeò est illi dulcis, pro Adeò est ille dulcis. O dolendum errorem, quo Christi dulcedo, & suavitas impeditur! Risum reputavi errorem; & gaudio dixi,

Eccles. 2. v. 2.

Quid frustra deciperis? Sic post errores suos Sapientissimus quàm anteà rex Eccles. 2. v. 2. cùm summa sit sapientia opportuna ab errorum lubrico revocatio. Error ergo est risus, error & gaudium, quia decipi errare est. Sive ergo breves ut risus, sive diuturnæ dulcedines sæculi sint, errores sunt, quia à vera devios faciunt delectatione, quorum curas superfluas occuparint; cùm in solo illa possit Dilecto ex Dilecto reperiri. Duplici errori duplicis dilectionis thesaurus ex adverso positus, ut errantes ad viam revocari queant, qui eam miserè perdiderunt, à Deo ipsi perdendi. Perdidisti omnes,

Psal. 72. v. 26.

qui fornicantur abs te. Psal. 72. v. 26. Ubi non de illa tantùm turpitudine agitur, quam communis verbi significatio designat, sed de secessu à Deo per terrenas delectationes, cùm in eo possent puriores & se dignas experiri. Unde

Cardinalis Bellarminus.

Cardinalis Bellarminus ita scribit: Non solùm pereunt qui avertuntur à Deo, quia carent hoc ipso gratia Dei, quæ dat vitam animæ: sed etiam quia Deus Zelotes est, & animas sibi primus desponsavit, & ideò gravißimè punit pœna sempiterna, qui fornicantur à sponso tam bono, & tam potente. Sic ille. Indignatur ergo cælestis sponsus, & usque ad perditionem mucro indignationis |

p. 87

meritò desævit, quia dilectationes ejus inanibus, frivolis, & turpibus posthabentur. Quod damnabile adulterium ex errore exitiali procedit, de quo superiùs: sic enim versu in eodem: Quia ecce qui elongant se à te, peribunt. Elon

Vers. eodem.

gari à Deo errare est, quia longè à via receditur, cùm dicat Veritas ipsa: Ego sum via. Joan. 14. v. 6. & quod jam audivimus: Risum reputavi errorem, D. Gregorius Nyssenus dixit

D. Nyssenus

mentis emotionem, & quidem cùm oratio sit elevatio mentis in Deum, elevationis lo

Notandum documentum.

co emotio mentis assumitur, dum paulatim illa deseritur, & sic etiam à Deo, donec quis longè fiat, & sic viam perditionis irremeabilis ingrediatur. Quod altè contemplatus Vates subdit: Mihi autem adhærere Deo bonum

V. 27.

est. vers. 27, Bonum inquam, & ita non solum honestum & utile, sed etiam delectabile. Ubi & ego diutius hærerem, nisi vocarent alia, si ad alia transiturus advertam in citati num. col. 2. Præsentia pro Præsentiam haberi.

251

*Num. 994. col. 2. Poscit pro Poßit. col.

Error circa locum Aggæi. 2. v. 8.

2. Gloriam pro Gloria. Circa locum Aggæi 2. v. 8. & implebo domum istam gloria, dicit Dominus exercituum. Et ubi Deus de gloria loquitur, non est solœcismus admittendus; de gloria inquam domus suæ, in cujus cultu id maximè

Ab Ecclesia ignorantes arcendi.

curandum ne ignorantes admittantur ministri, qui & de Grammaticalibus erroribus loquendo, non rarò in multis audiuntur. Unde observatione dignum hoc loco dum loquens inducitur, Dominum exercituum compellari. Ubi in primis dici potest de militia cælesti esse sermonem, cui cantandæ gloriæ lætissimum est ministerium commendatum nascente Domino. Et subitò facta est cum Angelo multitudo

Lucæ 2. v. 15. Ministri in illa Angelorum futuri æmuli.

militiæ cælestis, laudantium Deum, & dicentium: Gloria in Altißimis Deo &c. Deus ergo militiæ gloriam canentis Dominus compellatus, ut intelligamus, quàm sit exactè, & sapienter de gloria domus ejus ad curandum, ut scilicet similes cælestis militiæ choris in quantùm fieri possit eligantur. Hinc illud Vatis regis Psal. 137. v. 2. In conspectu Angelorum psallam tibi: adorabo ad templum sanctũsanctum tuum &c. Ubi cùm de gloria templi agat, & se inter ejus ministros adnumeret, Angelos sibi præsentes agnoscit, quos & conatus imitari. Deinde Dominus exer

Qui non tales ut timere debeant.

cituum, ut timorem non levem incutiat; cùm enim ægerrimè ferat ministrorum erraticam imperitiam, de indignatione sua eos studet admonitos, sicut & Prælatos minùs in re tanta sollicitos, pro quibus satis horrendum jampridem in Heli & filijs pervisum exemplũexemplum, de quibus 1. Reg. 2. v. 12. & 13. Porrò filij Heli, filij

1. Reg. 2. v. 12. & 13.

Belial, nescientes Dominum, neque officium sacerdotum ad populum. Ubi existimare aliquis posset adverbium illud Porrò non sine mysterio

Porri unde dicti.

aliquo positum; est enim accommodatissimum nescientibus, de quibus ibi: tales enim vulgo appellari soliti Porri. Nescio an à porris rusticorum proprio cibo, ut & rustici ipsi & agrestes, nec nati ad litteras indicentur. Verosimilius suspicor ab aliquo peculiari casu in Scholastico quopiam sumptam compellationem, ut aliàs accidit. Sic illud, Tomò las de Villadiego, pro abijt, excessit, erupit, evasit. Esas son otras quinientas, pro Id insuper, vel de hoc aliàs. Hablar ad Ephesios pro extra rem, aut disparatè loqui. Cui & simile Hablar Bernardinas. Et sic alia, quæ licet minutiora, non importuna in hac errorum panegyri.

252

*NVm. 996. col. 2. versu 13. superfluit

Erroris cujusdam levis ingenua recognitio.

Alia, quia inferiùs habetur, ubi neque exscribentis, neque typographi incuria perstringenda, sed parcendum auctori, dum enim currit calamus, multi solent lapsus majoris momenti contingere, unde & humaniter condonandi. Laudo Religiosi Scriptoris modestiam Hispanè vulgati, & in fine sic loquentis: Si en esto, y en lo demas del Assunto, ubiere

Scriptoris Religiosi modesta protestatio, cui & annuit auctor.

yerros, como es probable, y descuidos, como es forzoso, algo avrà bueno, pues ai tanto ageroageno, que sirva de recompensa, y quando aun esto falte, perdon merecen osadias literarias. Si in hoc (inquit) & in ceteris assumpti argumenti, errores fuerint, ut est probabile, aut indiligentiæ, quod necessarium; aliquid boni suberit, quandoquidem tot suppetunt aliena, quibus poterunt compensari. Et ut hoc etiam desit, veniam litterariæ audaciæ promerentur. Sic ille, & ego, cum antiquioribus locutus aliàs, quorum felices errores hujusmodi, vt sic egregia nobis humilitatis & modestięmodestiæ exempla pręlucerentprælucerent, ut sic essent etiam magistri exemplo, qui fuerant verbo.

253

*Ibidem in fine Osculo pro Oscula. Vbi

Osculum Christi doctrina ipsius in quo error non admittendus, & qualis ille. Cant. 1. v. 1.

de magisterio Christi, quod mysticis osculis peragitur desideratis à Sponsa, cùm dixit: Osculetur me osculo oris sui: quia meliora sunt ubera tua vino. Sed in magisterio tali non est error admiscendus, & casus ac numeri commutandi. Doctrina osculum est veritatis, & manifestum est inter osculantem & eum, qui osculum accipit, intermedium futurum nihil, sic enim ad eum puri & suaveolentis oris gratia non perveniet. In eo ergo error perniciabilis admiscetur, quod practicæ & efficaci doctrinędoctrinæ sponsi interponitur aliquid, quod osculum remoretur. Audivimus hodie Evangelium pro D. Francisco speciale, quia specialissimæ sanctitatis heros speciali etiam debuit præconio celebrari. Audivimus inquam dicentem Dominum: Dis

Matth. 11. v. 29. & 30.

cite à me, quia mitis sum, & humilis corde: & invenietis requiem animabus vestris. Iugum enim meum &c. Matth. 11. v. 29. & 30. & ita audivimus, ac si cum solo D. Francisco loqueretur; cùm tamen nobiscum loquatur, quibus est doctrina illa pariter necessaria. Ea quidem de caussa interpositæ non domitæ passiones, & affectiones inordinatæ. Iniquitates vestræ divi

Isai. 59. v. 2 Numeri mutatio.

serunt inter vos & Deum vestrum. Isaiæ 59. v. 2. & quia de commutatione numeri & casus diximus; primum accidit quando dicente Domino: Porrò unum est necessarium, cogitatione, &

Lucæ 10. v. 42.

curæ in plurima dissipantur, ut quæ ad salutem æternam spectant, quod est in curis minimum, sibi vendicant, & fortuitò sortiantur. Casus

Mutatio casus.

autem mutatio ex eo contingit, quod cùm |

p. 88

rectus esse deberet, in auferendi conmigrat: quia videlicet, cùm esse recta deberet intentio, ad infima detorquetur. Et auferendi quidem casus tunc in usu felix, cùm id, quod à Domino est præceptum, impletur Isaiæ 1. v. 16. Auferte malum cogitationum vestrarum ab

Isaiæ 1. v. 16.

oculis meis. Tunc infelix & noxialis quando si quid agatur boni, adeo ex ablatis circumstantijs minuitur, ut Deo reddatur exosum, etiam si ex suo genere videatur excellens. Unde illud Isai. 61. v. 8. Ego Dominus diligens ju

61. v. 8.

dicium, & odio habens rapinam in holocausto. Quomodo ergo sic rebus se habentibus dicere sponsa audeat: Osculetur me osculo oris sui? Mysticæ leges observet illa Grammaticæ, & sic osculis suavissimis potietur.

254

*Num. 977. col. 2. Ubi dicitur: Quis

De gaudiorum mundialium vanitate.

hic non stupeat eo utendum trahi, deest præpositio Ad, dicendum enim Ad utendum. Et inferius, ubi sic: Sat hoc esset ut avidè appeterentur, deest nota negationis, & dicendum, Vt non avidè appeterentur. De vanis mundi gaudijs sermo inerat, non anxiè appetendis, quia vana sunt: pro quo & juvat adductus locus. n. 260. Risum reputavi errorem. Eccli. 2. v. 2. Quia &

Eccles. 2. v. 2.

illius sensus est, juxta commodam lectionem, Risum reputavi vanitatem. Pro quo P. Cornelius id affert, quod in gallinis est cernere, quæ ridere videntur, cùm parientes ova gracillantur, & tamen, ut ille ait, subinde pariunt ova subventanea; immò inania & vento turgida & talia

P. Cornelius.

prorsus sunt vana mundi gaudia. Sic ille. Plena est Scriptura sacra hujusmodi testificationibus veritatis, ex quibus illa tantùm exhibenda ex Sapient. 13. v. 1. Vani autem sunt omnes homines:

Sap. 13. v. 3.

in quibus non subest scientia Dei. Circa quam citatus Scriptor sic locutus: Vani ergo & stulti

P. Cornelius.

fuerunt Idololatræ: Vaniores & stultiores Philosophi, qui cùm Deum cognovissent, cùm tamen ut par erat non coluerunt. Vanißimi & stultißimi sunt fideles, qui cùm Deum per fidem cognoscant, certamque ex ea habeant spem æternæ felicitatis, eum tamen ejusque legem spernunt, ut illicitis suis voluptatibus perfruantur. Hi enim verbis Deum confitentur, sed factis negant: quare quo majorem habent Dei cognitionem, eo majorem malitiam: ideòque majorem damnationem sibi accersunt. Sic ex illo. Iuxta quod dij fortes terræ, qui vehementer elevati sunt. Psal. 46. v. 10. Reges, Imperatores,

Psal. 46. v. 10.

& si quid tanta sublimitate sublimius, vanissimi sunt: parumq́ue id, vanissimis sunt profectò vaniores, quia plus in illis de vanitate, quia plura in illis mundialia gaudia cumulantur; si in illis non subest scientia Dei, practica inquam, & in morum prorumpens puritatem.

255

*Num. 1003. col. 3. Adenter pro Ar

Orationi ut parentur insidiæ à diabolo.

denter. Ubi de oratione sermo, qua orandus æternus Pater, ut Verbo suo loquatur nobis, quia vita in ipso, & cetera, de quibus ibi, propter quæ amandus ille. Nec mirum est, si ardori orationis parentur insidiæ, ut sit illa frigida frigescente charitate. Lampades ejus lampades ignis atque flammarum. Cant. 8. v. 6. Dilectionis inquam. Ubi versio sat nota: Alæ ejus, alæ ignis. Ubi oratio amore exardescens designata, alæ

Cant. 8. v. 6. & 7.

enim ad volandum in cælum, & elevationem mentis ab amoris & orationis auctore conferuntur, cùm nihil aliud oratio sit, sicut aliàs dictum, quàm elevatio mentis in Deum. Ubi autem & lampades, & ignis, & alæ, ubi oratio inquam fervens, statim & qui extinguere ignem conetur adest, aut frigus exitiale miscere, unde sequitur: Aquæ multæ non potuerunt ex

Cassianus.

tinguere charitatem, nec flumina obruent illam. v. 7. Hinc illud Abbatis Isaac apud Cassianum Collat. 9. Cap. ult. Ob quod frequenter quidem, sed breviter est orandum, ne immorantibus nobis inserere aliquid cordi nostro poßit insidiator. Aliquid inquam, quo ardorem orationis extinguat, pro quo statim ille Davidicum carmen adducit ex Psalmo 140. v. 2. Dirigatur oratio

Psal. 140. v. 2.

mea sicut in censum in conspectu tuo. Pro quo & videri poterit Cardinalis Bellarminus, qui similitudine thymiamatis bonæ orationis qualitates expendit.

256

*Num. eodem sic præcesserat: Ille

Christus quomodo fructus orationis.

(Christus scilicet) Spiritus oris nostri fructus est. Vbi Fructus pro Factus. Vbi quod ad contextum attinet, est inepta mutatio: quoad veritatem tamen sententiæ non videtur improbanda, si stare possit ut Christus oris nostri spiritus fructus sit, ita ut illud spiritus in gignendi casu construatur, & stare quidem posse ex eo habetur, quod Theologorum quamplures affirmant, Orationes scilicet antiquorum Patrum Incarnationem Verbi saltem de congruo meruisse, de quo ex professo dictum Parte 2. Sect. 7. §. 8. à n. 553. Id quod de Virgine specialiùs comprobatum §. præcedenti. Quando enim aliquid merito orationis obtinetur, dici fructus illius potest. Unde Cassianus Collat. 9. Cap. 33. ita scribit ex mente Abbatis Isaac: Habes enim in duorum consensione fructum exau

Cassianus. Matth. 18. v. 19.

ditionis Dominica voce signatum, secundùm illud: Si duo ex vobis consenserint super terram, de omni re, quamcumque petierint, fiet illis à Patre meo, qui in cælis est. Matth. 18. vers. 19. Id autem quod tunc ita feliciter accidit, potest suo modo à nobis obtineri, ut scilicet orationum nostrarum fructum Christum habeamus: fructum labiorum confitentium nomini ejus. Hebr. 13. v. 15. Promissio illius est: Ecce ego vobis

Hebr. 13. v. 15.

cum sum omnibus diebus usque ad consummationem sæculi. Habet ergo mirabiles existendi mo

Matth. 28. v. ult.

dos in Ecclesiæ filijs, unde orandus ut ita sit, qualiter novit ipse fructuosius esse futurum. Tunc invocabis, & Dominus exaudiet: Clamabis, & dicet: Ecce adsum. Isaiæ 58. v. 9. Quàm hæc magnifica & jucunda promissio! Sed quando hæc erunt? Auditus jam Vates: Tunc.

Isaiæ 58. v. 9.

Tunc inquam, post Christi adventum. Sic plures. Quòd si aliàs, tunc præcipuè, ut videri potest apud P. Gasparem Sancium initio Capitis. Nos ergo nos hæc felicitas promissionis divinæ concernit, ut & invocemus & clamemus, habituri fructum labiorum nobiscum eum, qui est fructus benedictus omnium generibus

Lucæ 1. v. 42.

benedictionum, de quo in Titulo. nu. 111. & 112.

257

*NVm. 1006. col. 2. Vtriusque pro

Erubescentia ut modum tenere debeat.

Vtrimque. & Ruboris pro Rubori. Adjectio nocuit, id quod ad morale negotium adscitum, pariter asserendum. Erubuit, salva res est. Ex Terentio in Adelph nota sententia; sed non ita salva, si quod ex eôdem notum neutiquàm teneatur, Ne quid nimis. Erubescit quis in publico apparere: sed si ita, ut neque pro sublevandis proximorum necessitatibus exire velit, cùm Charitas exigit, damnabile est. De peccato erubescere, laudabile equidem; sed si ad occultanda illa in Confessione compellat, non erit res salva, sed exitialis, & æternæ perditionis summo in periculo constituta. Si mendicare erubescat quis, & proptereà furtis vitam tueri pergat infimæ sortis homo, fur apud Deum & homines computandus cum illo, de quo Lucæ 16. v. 3. dicente: Fodere non valeo, mendicare erubesco. Pro quo est satis inculcata, immò non satis, & si sæpè inculcata sententia Siracidis. Est enim confusio adducens peccatum:

Eccli. 4. v. 25.

& est confusio adducens gloriam & gratiam. Eccli. 4. v. 25. Circa quam P. Cornelius multa ex Doctoribus sanctis adducit, quibus vix quidquam addi posse videatur. Ego locum circa quem errans sententia versabatur, accommodatissimum præsenti arbitror instituto Cant. 5. v. 10. Dilectus meus candidus & rubicundus. Sic

Cant. 5. v. 10.

Sponsus, sic per excellentiam Dilectus, eorum futurus exemplum, qui & ad dilectionis divinæ titulum debent adspirare. Sit ergo fidelis quisque rubicundus, erubescat, & suffundatur rubore, sed salvo semper candore, salva conscientiæ puritate, cujus præcipua habenda ratio, unde & candor primo loco positus, uti inviolabiliter præferendus. Et sic stat bellè quod dicitur de confusione afferente gloriam: Nam gloria nostra hæc est, testimonium conscientiæ no

2. Cor. 1. v. 12.

stræ. 2. Cor. 1. v. 12. Unde ante gratiam posita, Adducens gloriam & gratiam: ut sit præsentis status gloria ex gratięgratiæ consortio habita, & ita omnium bonorum aggregatione suo modo perfectus, & sic cum gaudio beatifici participatione prænobili; unde à D. Paulo post charitatem positum, quæ aut idem cum gratia est, aut illius comes inseparabilis: Charitas, gau

Galat. 5. v. 22.

dium: Galat. 5. v. 22. Videndus D. Bernardus Sermone ad Milites Templi. Cap. 12. Siracidem Paulumq́ue contestans.

258

*Num. 1011. col. 2. sic habetur: &

Repugnantia tollendi crucem superanda.

mirum sanè quòd tanto regi non lectulum tribuat. Ubi non solùm superfluit illud Non, sed sensum contrarium reddit, licet ex contextu possit legitimus deprehendi. Et quidem cùm de Cruce agitur, non est insolitum ut voluntas refractaria dicat Non. De cruce sua agebat Domi

Matth. 16. v. 21. 22. & 24.

nus Matth. 16. v. 21. Exinde cœpit Jesus ostendere discipulis suis, quòd oporteret eum ire Ierosolymam, & multa pati & occidi &c. Et quid tunc Petrus? Cœpit increpare illum dicens: Absit à te, Domine: non erit tibi hoc. Ubi quidem mortem crucis insinuatam subsequentia declarant: Tunc dixit Jesus discipulis suis: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, & tollat crucem suam, & sequatur me. v. 24. Quod etiam ex eo colligitur quod habetur Marci. 8. v. 32. & palam

Marci 8. v. 23.

Verbum loquebatur. Verbum inquam passionis & mortis. Vidit hoc P. Cornelius, & ita Petrum loquentem inducit: Absit à te Domine:

P. Cornelius.

non erit tibi hoc. Non accidet tibi mors tam indigna. Quis enim ferat Filium Dei crucifigi, & mori? Sic ille. Cruci ergo primum auditæ rotundum Non Petrus opponit: & affectu in Christum raptus, & sibi quasi divinans, quod statim erat auditurus. Sic post resurrectionem cùm Christus illi mortem, & illius modum prædixisset, in ipsa, sic prædictione locutus: Extendes manus tuas, & alius te cinget, & ducet quò tu non vis.

Ioan. 21. v. 18. D. Augustinus. D. Petri qualis erga crucem affectus.

Joan. 21. v. 18. Ubi D. Augustinus Sermone 107. de diversis, Petrus, ait, etiam senex nolebat mori. Licet alia etiam favorabilis ipsi expositio à Nobis exhibita in Titulo n. 750. Pro quo etiam facit non fuisse à Domino dictum, Quò tu non voles, sciebat enim corditus voliturum, sed Quò tu non vis. Modo inquam repugnante natura; tunc enim voles, & voles nimis. Habemus ergo ex dictis cruci negativam particulam à fragilitate carnis opponi: Sed à Christo affirmantem exigi: Si quis vult venire post me. Illud enim Vult consentientis est, quia & volentis quod Christus, & ita ex præcedenti judicio voluntatis actum dirigente, in quo expressa affirmatio est. Neque ex eo quòd conditionali

Quomodò necessarius.

ter videatur procedere, absoluta est negādaneganda necessitas, quæ statim Domini verbis aperitur, dum ait: Qui enim voluerit animam suam salvam

Matth. 16. v. 25. Cardinalis Cajetanus.

facere, perdet eam. v. 25. Pro quo sic scribit Cardinalis Cajetanus? Dixerat, si quis vult venire monstrans voluntarium esse ire post Christum: ac reputares ita voluntarium, ut non sit etiam necessarium ad salutem animæ, adjungit neceßitatem, non coactionis, sed finis, scilicet quod sequendo ipsum pervenitur ad vitam, & non sequendo, perditur vita. Sic ille, magnus Theologus & Interpres, ut stabilitum maneat Cruci non esse negativam particulam opponendam, sed corditus affirmantem, cùm à Domino dicitur: Si quis

P. Cornelius

vult, &c. ubi ille quasi axioma Christianæ scholæ statuit. Axiomati enim resistit nullus, sed obvijs illud ulnis amplexatur.

259

*Præcesserat nu. 1009 levis error,

Redditu pro Reditu ut stare queat, cum doctrina utili. Gen. 37. v. 22.

dum pro Reditu, positum Redditu, quia & sustineri poterat, si à verbo Reddo formatum nomen: redditus siquidem patri prodigus adolescens; sicut Ruben volens eripere Ioseph de manibus fratrum, & reddere patri suo. Genes. 37. v. 22. & adolescens quidem se reddidisse patri dici potest, quia ab illo se abstraxerat, unde & se reddere tenebatur. Et est potiùs à Deo redditus, cujus id fuit gratia omnipotente peractum. Et quidem non sufficit redire ad Deum, qui ab eo abijt in regionem longinquam, sed debet etiam se reddere pientissimo Patri. Redeunt enim aliqui ad illum, dum pressi necessitatum pondere, pro earum sublevatione suspirant. Convertimini filij revertentes, dicit Domi

Ierem. 3. v. 10. & 14.

nus. Ierem. 3. v. 14. Si filij revertentes, quomodo ut revertantur à Domino conclamatur? |

p. 90

Ideò equidem quia redibant, sed non se reddebant vera & legitima conversione, & in omnibus his non est reversa ad me prævaricatrix soror ejus Iuda in toto corde suo, sed in mendacio, ait Dominus. v. 10. Non ergo reversioni sed conversioni, in qua est vera, & non mendosa redditio, festum cæleste promittitur, cui totus ille enarratus à Domino militat apparatus.

260

*Num. 1014. col. 2. sic extat: Honore

Christus non parcus in honore.

mus ergo corpora nostra, quæ sic hono Christus. Ubi Honorat debuit apponi, & satis quidem absurdè in eo erratum, quando scilicet de Christo honorante agitur, cujus honori diminutio nulla potest, nisi persummam injuriam affingi, cùm sit potiùs in illis plusquàm credi possit eximius. Quis crederet illum suorum discipulorum pedes lavaturum? Exhorruit Petrus ad honorem tantum, & eum accipere animitus detrectavit. Licet enim pro magnis id sit mysterijs designandis præstitum, negari nequit eorum, quibus illud exhibebatur officium, habitam rationem, ut eos nimis tantus Magister honoraret, quod jam pridem à Davide prævisum, cùm dixit: Mihi autem nimis honorati sunt amici tui, Deus. Psal. 138. v. 17. Ubi si de honore ab ho

Psal. 138. v. 17.

minibus exhibito aut exhibendo sermo sit, non videtur quomodo nimius esse possit. Cùm enim amicus sit alter ego; amicus Dei est alter Deus, Deo autem nullus esse honor nimius potest. De honore ergo ab ipso Deo impenso accipiendum: licet enim ipse cum eisdem agens amicitięamicitiæ respectum observet, quia tamen servi sunt, & ita servi, ut ille non possit aboleri respectus, ea ex parte ab hominibus homines Dei amicos honorantes diversus abit, unde & nimis honorati illi esse possunt, si ita videlicet cum illis se gerat, ut ea faciat, quæ creatus non possit intellectus suspicari. Et hujus generis amicorum honor usque ad pedum procecedens lotionem, & de honorato corpore servorum erat quod Christus instar thesauri habuit: cùm modò de pedibus agamus, quos videmus ritu adorationis honoratos, inflexione genuum, & osculis, ut piè creditur. Propterea

Habacuc 1. v. 16.

immolabit sagenæ suæ, & sacrificabit reti suo. Sic Habacuc. 1. v. 16. Mirabilis profectò honor sagenæ & reti datus, dum ipsi immolatur & sacrificatur, ac proinde etiam flexis genibus adoratur. Sed an non discipuli Christi ij sunt, qui sagenis & retibus laborantes in mari vocati à Domino? In ipsis ergo sagenæ & retia venerata ab ipso, & quadantenus adorata, dum flexis genibus ipsorum abluti pedes, & osculis consecrati. Hoc est ergo honorare nimis, & plus nimio, si fas sit ita loqui, coluisse, ut non detractum, sed superadditum honori, meritò proferemus.

261

*NVm. 1016. col. 2. P. Laurentius Ju

B. Laur. Iustinianus ut dici Pater potuit, & quod Scriptores Patres.

stinianus. pro B. Laur. Just. ubi forsan quis existimaverit non esse errorem, quia Scriptores sanctos & antiquiores, Patres solemus appellare. Quo loquendi modo usum Concilium Tridentinum in Decreto de Edi

Concilium Trident.

tione sacrorum librorum, ibi: Contra communem sensum Patrum. Id quod in Epithalamio nostro expressum v. 18. Pro patribus tuis nati sunt tibi filij. Illi enim peculiari titulo Patres, qui & docuerunt dum in vivis agerent, & doctrinam suam scriptis exaratam in futura sæcula transmiserunt: idem enim est paterni no

S. Matthæus, SS. Antonij & Francisci.

minis fundamentum. Unde D. Matthæus, S. Antonij, & S. Francisci Pater, qui Evangelica auditione conversi: dum ille historiam juvenis, qui tristis abijt, erat enim habens multas posseßiones, postquam audierat à Domino: Si vis perfectus esse, vade, vende &c. Matth. 21. &

Matth. 19. v. 21. & 22.

22. & hic illud ex eodem: Nolite poßidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris: non peram &c. 10. v. 9. & 10. Vnde & dicere potuit quod & D. Paulus Per Evangelium ego vos genui. 1. Cor. 4. v. 15. Qui & ipse

S. Augustini D. Paulus.

D. Augustini Pater, cujus lectione conversus ad verba illa Rom. 13. v. 13. Non in comessationibus, & ebrietatibus &c. Sicut & Isaias Eunu

Isaias Eunuchi Æthiopici.

chi Candacis reginæ Æthiopum ex Act. 8. v. 27. & seqq. De quo & dictum supra circa D. Anselmum.

262

*Num. 1023. col. 1. circa auctoritatem

Circa errorem juvenum jumentorum.

Guerrici Abbatis sic: Aperit tam hominibus, quàm juvenibus jumentis. Vbi manifesta est erroris turpitudo & posse quidem juvenis nomen irrationalibus adscribi ex Columella fundari potest, qui Lib. 7. Cap. 3. ovem juvenem dixit, sic enim videtur & juvenis equus & mulus, ac mula dici, & consequenter senex, ac senior. Quòd autem dici queat jumentum juvenis hucusque non auditum: & ut dici posset, vel saltem senile, ac juvenile, instituto, de quo ibi, minimè congruebat. Cur enim Spiritus sanctus juvenibus potiùs jumentis, quàm senibus, aquæ vivæ thesaurum aperiret? Allusio enim est ad locum Numer. 20. v. 6. ubi sic orant

Num. 20. v. 6. & 8.

Moyses & Aaron: Domine Deus, audi clamorem hujus populi, & aperi eis thesaurum tuum fontem aquæ vivæ. Vbi & sequitur: Cumque eduxeris aquam de petra, bibet omnis multitudo, & jumenta ejus. v. 8. Vbi de jumentis secundùm species suas narratio procedit: id quod citatus Scriptor ad mysticum sensum advocat. Sicut & D. Bernardus in brevi Sermone de B. Virgine Maria, mysticè etiam prosequitur, quod de Rebecca habetur Genes. 24. n. 46. Quæ festinans deposuit

Genes. 24. v. 46.

hydriam de humero, & dixit mihi: & tu bibe, & camelis tuis tribuam potum. Bibi, & adaquavit

D. Bernardus pulchrè. pro Virgine,.

camelos. Circa quæ sic Doctor sanctus: Quærit Angelus puellam, quam præparavit Dominus filio Domini mei. Bibit ipse de hydria ejus, cognata sibi virtute delectaturus. Sed numquid non etiam jumentis potum tribues? Bibit Angelus quòd virum non cognoscis: bibant jumenta quòd de humilitate singulariter gloriaris. Hæc ille, qui bibere de utroque meruit, & felicissimè satiari. Iuxta quæ id, quod ex Guerrico positum, ad jumenta etiam senilia spectat: nullum enim ex memoratis sine refrigerio est cælesti relictum. Vnde Ioel. 2. v. 28. & Act. 2. v. 17. ubi de adventu

Ioel. 2. v. 28. Act. 2. v. 17

Spiritus sancti, Seniorum habetur expressa mentio: & Seniores vestri &c. Et habent illi, |

p. 91

etiam si jumenti in ipsis aliquid non minorem quàm juvenes vitalis aquæ necessitatem. Circa quod observatione dignum occurrit, quod circa præfatam Rebeccæ historiam sacer textus offert. Dixit enim illi Abrahæ famulus: Pauxillum aquæ mihi ad bibendum præbe de hydria

Genes. 24. v. 17. & 19.

tua, v. 17. Nihil equidem de camelis insinuans. Et tamen illa Respondit: Bibe domine mi; celeriterque &c. Cumque ille bibisset, adjecit: Quin & camelis tuis hauriam aquam, donec cuncti bibant. v. 19. Magna profectò illi de camelis cura, ut cùm Abrahæ famulus nihil de illis dixerit, sed sibi pauxillum aquæ, illa celeriter de ipsorum refrigerio egerit, & ita egerit, ut nullum ex ipsis reliquerit, cui beneficentiæ suæ fructum non impenderit, donec cuncti bibant. Est ergo & Deo de rationalibus camelis cura, est & Virgini, in qua Spiritus sanctus genium, ut sic loquamur, expromit suum, eorum majori necessitati consulens: quandoquidem famulo pauxillum aquæ satis, non ita camelis sarcinarum ponderibus degravatis, quibus solet sitis impatientior excitari. Biberunt ergo & juvenes, & seniores, ut inde inferre liceat quid in negotio spiritus & morum à Deo & Virgine sit factum, & fiat, sitq́ue currentibus sæculis faciendum. Quoniam ipsi cura est de vobis, 1.

1. Pet. 5, v. 7.

Petri. 5. v. 7. & hæc pro Num. cit. in cujus col. 2. sic legitur: Sive spiritu, cùm Sine spiritu legi debuisset, Correctio facilis.

263

*Num. 1032. col. 1. Lampadibus pro

Magnum beneficium ad manum habita remissio peccatorum.

Lampades. Ubi non hærendum. col. 2. Cœlo pro Solo. De Christo remittente peccata sermo, qui tunc solus remittebat. Ex quo ponderatio gravis, ut si unus tantùm in mundo esset, qui remittendi potestatem haberet, ad eum esset undique, nullis parcendo laboribus accurrendum; cùm tamen summo Dei beneficio factum sit, ut Sacerdotes cùm remittendi potestate ad manum habeamus. Pro quo id deservire potest, quod apud Iaponios in usu, ut peccatorum re

Horrenda apud Iaponios Confessio.

missionem impetrent, & sine horrore nequit enarrari. Paucis id expressit P. Daniel Bartoli in Vita S. Francisci Xaverij à P. Ludovico Ianino Latinè reddita, & elegantissima profe

P. Bartoli, & P. Ianinus.

ctò redditione, ex quibus illud Lib. 3. n. 5. Est & illud etiam Confeßionis Generalis tribunal horribile, reo in lancem imposito subjectæ voragini imminentem. Sic illi: quod alij pluribus exequuntur, & animus meminisse horret, luctuq́ue refugit considerata illorum hominum cœcitate, qui perpetratione immanium criminum ad eorum quæ aliàs commiserant, remissionem se reputant pervenire. Id autem quod instituti nostri est, satis ex eo cernere juvat, dum tanti remissio peccatorum habetur, ut pro illa obtinenda non dubitent homines illi adeò se horribili periculo exponere vix tandem evasuri. In eadem col. sic. Vel ut Græca habent Septuagies septies. Vbi tamen dicendum Septuagesies septies. Vbi negari nequit imperito aut exceptori aut typographo errandi aliqualem occasionem subfuisse.

264

*Num. 1035. in principio: Dilexit

Amor erga nos Christi cordi imprimendus.

illi nos, pro Dilexit ille nos. Malus typographus diabolus conatur circa amorem Christi errores obrepere, certus eos, qui de illo rectè sentiant, & cordibus impressum gestent, ad se minimè pertinere. Quis enim non amet amantem? & amantem quidem ut ibidem demonstratum, & pro quo totum amoris convivium à n. 997. & videnda etiam dicta, n. 133. Ut ergo non amemus Christum diaboli solicitudo pervigilat, & ita ne cordibus fideliter imprimatur. Cùm tamen ex adverso ille fidelissimus amator, cujus

Cant. 8. v. 6

illud Cant. 8. v. 6. Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum. Ubi quidem rectam & intemerabilem exigit impressionem. Unde Theodoretus ita scribit: Vult Salvator noster ut eum pro signaculo in con

Theodoretus.

templationibus, & in actionibus nostris habeamus, & notam ipsius tum dictis, tum factis imprimamus. Sic ille. Notam inquam illius amoris, unde statim addit: Quia fortis est ut mors dilectio. Ibi

Cur fortis ut mors.

dem. Dilectio inquam ipsius Christi, ut exponit D. Ambrosius Libro de Isaac Cap. 8. ubi ita scribit: Ipse quoque est signaculum nostrum, quod

D. Ambrosuis.

est perfectionis & charitatis insigne, quia diligens Pater signavit Filium, sicut legimus: Quem Pater signavit Deus. Ioan. 6. v. 27. Charitas itaque nostra

Ioan. 6. v. 27.

Christus. Bona Charitas quando obtulit morti se pro dilectis: bona charitas, quæ peccatũpeccatum remisit. Et ideò anima nostra induat charitatem, & charitatem hujusmodi, ut sit valida ut mors: quia sicut mors finis peccatorum est, ita & charitas; quoniam qui diligit Dominum, peccare desinit. Sic ille. Et pro sententia postrema citatur in margine 1. Cor. 13. propter ea, quæ in illo Capite continentur, in quo de effectibus charitatis, inter quos illi: Non agit perperàm. Non gaudet super iniqui

1. Cor. 13. v. 4. & 6.

tate. v. 4. & 6. Si ergo sic ille amat, & nos cedamus amori.

265

*Num. 1036. col. 2. Detentiones pro De

Errores aliqui.

tentione. Error sine defensione, sed scribæ aut typographi; in authographo enim ritè scriptum, quandoquidem & lapsus calami esse posset. Sed ut quid satisfactio, ubi erit, ut æstimo, qui accuset nullus? Num. 1037. col. 2. Excicandos pro Exsiccandos. Et Istæ pro Iste. Circa gloriam error uterque. Vbi quod nuper circa amorem Christi dictum, pariter asserendum: conari inquam pessimum typographum Satanam ut circa gloriam erremus non solùm

Errores circa gloriam à diabolo procurantur.

cogitatione, per errores mentis, sed etiam opere, ut nobis inquam persuadeamus futuram facilem illius adeptionem, & homines qualibet adhibita diligentia, etiam in exitu vitæ salvari, cùm tamen Dominus protestetur paucos esse, qui ejus viam inveniant. Matth. 7. v. 14. Quàm angusta porta, & arcta via est, quæ ducit ad

Matth. 7. v. 14.

vitam: & pauci sunt, qui inveniunt eam. Ubi ex errore mentali practicus ille subsequitur de invenientium paucitate. Quibus consonat illud Davidicum Psal. 94. v. 11. & isti non cognove

Psal. 94. v. 11.

runt vias meas, ut juravi in ira mea: Si introibunt in requiem meam. In Romano Psalterio: Ipsi verò non cognoverunt viam meam. Ergóne plures sunt viæ. & una simul? Ita equidem. Plures sunt, quia mandata Dei plura: una, quia una lex omnia complectens. Unde cùm Psal. 118, v. 1. sic Vates ordiatur: Beati immaculati in

Psal. 118. v. 1. & 3.

via, qui ambulant in vijs ejus. Ita paulò post: Non enim qui operantur iniquitatem, in vijs ejus ambulaverunt. v. 3. Immaculati ergo in via idem est |

p. 92

ac immaculati in lege: de quo & inferius: Viam mandatorum tuorum cucurri, & legem pone

V. 32. & 33.

mihi Domine viam justificatio num tuarum. v. 32. & 33. Has ergo vias, quæ & via una, non cognoverunt illi, de quibus Psaltes secundùm historicum intellectum, Israelitici populi errones, de quibus & præmissum. Et dixi: Semper hi errant corde, v. 10. Quibus & juravit Deus in promissam terram non introituros; quod & implevit, cùm Josue tantùm & Caleb ex ijs, qui de Ægypto egressi, felicem illum fuerint introitum consecuti. Quod quidem sublimiori sensu cælestis exposuit Interpres Hebr. 4. Et

Hebr. 4. v. 2. & 3.

enim & nobis nunciatum est sicut & illis. Ingrediemur enim in requiem, qui credidimus quemadmodum dixit: Sicut juravi in ira mea: Si introibunt in requiem meam: & quidem operibus ab institutione mundi perfectis. v 2. & 3. Ijdem ergo qui arctam non inveniunt, cum ijs, qui dicuntur vias & viam Domini cognovisse; & sicut pauci illi, ita & qui exceptio comminationis illius formidabilis extiterunt.

266

*Ut autem errorem ipsorum dispellat

Illos Deus juramento depellit.

Dominus non est simplici comminatione contentus, sed etiam jurat, quod à D. Augustino gravissimis est verbis expensum juxta mentem Apostoli prolocuto, & sic post alia: Magnus

D. Augustinus.

terror. Ab exultatione cœpimus, sed ad magnum timorem conclusit Psalmus iste: Quibus juravi in ira mea, si introibunt in requiem meam. Loqui Deum magnum est; quanto magis jurare Deum? Hæc ille & alia, ut nemo erret corde, & sic viam cælcstis introitus nequeat invenire, & hunc errorem, omnium quidem periculosissimum pergit etiam correcturus iterùm D. Paulus. 1. Cor. 6.

1. Cor. 6. v. 9. 10. & 11.

v. 9. & 10. dicens: An nescitis quia iniqui regnum Dei non poßidebunt? Nolite errare; neque forni

De errore practico omnium periculosissimo.

carij &c. Sed an pagani aut hæretici erant Corinthij, aut penitus à naturali ratione alieni, ut existimare possent iniquos, quorum catalogus ibidem contextus, Dei regnum possessuros? Minimè quidem. Christiani erant, & verè Catholici, unde statim de illis: & hæc quidem fuistis. sed abluti estis, sed sanctificati est is &c. In quo ergo error poterat pertimeri? In eo scilicet quòd licet Christiani, pravè tamen agentes, existimare poterant salutem se æternam adepturos, benignitate Dei tandem aliquando pœnitentiæ remedium indulgente. Talibus ergo ait: Nolite errare. Id tacitè innuens, quod jam ipsum dicentem audivimus de juramento Domini, & operibus ab institutione mundi perfectis pro adeptione gloriæ necessarijs: sic enim

Hebr. 4. v 3.

Deus ab institutione mundi statuit, cùm scilicet primos parentes divinæ legis præceptis instituit, ut inciperent ambulari in via immaculati & ita securi: quod equidem minùs feliciter accidit: errore diaboli, licet tandem errore correcto, via, quæ ducit ad vitam inventa, in requiem meruerint introire.

267

*Num. 1041. Ascendere pro Accendere,

Ascensus divini amoris propria conditio humani descensus.

ubi non est locus defensioni, quia stare legitima constructio nequit. Et ijs tribuendus error, quibus ali; res, de qua ibi, non talis, ut eidem repugnet ascensus, de divino enim amore sermo, qui ad illum excitat, neque stare potest ut ad ima devolutus affectus cum divino possit amore componi. In quo esse error potest, qui attentissimè corrigendus. Lampades ejus, lam

Caat.Cant. 8. v. 6.

pades ignis, atque flammarum. Cant. 8. v. 6. Ubi divinus Spiritus ad expressionem amoris non est contentus ignis compellatione, sed addit flammas: quia sursum debet ascendere. Carnalis siquidem & mundanus amor, & ipse ignis est, nam

Fervet avaritia, miseraque cupidine pectus.

Et tela nequißimi ignea, de quibus Apostolus Ephes,. 6. v. 16. & apud Job. 31. v. 12. Ignis ille usque ad perditionem devorans, & omnia eradicans genimina. Sed sine sursum ascendente flamma, verùm ad inferos penitus inclinatus. Non sic divinus amor, non sic sine flammis alta petentibus non stat, cælum spirat, cælo hæret, & ubi est thesaurus, ibi & cor. Hinc est ut sponsa ante præfata verba, quibus amor expressus, inducatur ascendens: Quæ est ista, quæ

V. 5.

ascendit de deserto? v. 5. & de amore statim, ut unde illi tanta obveniat felicitas indicatur. Suum ergo quisque reconveniat affectum, & inde an cæli incola sit futurus bonis indicijs deprehendet.

268

*Ibidem Quartum carmen circa Paral

Circa epithetum Ferum pro Cruce.

lela sic debuit exhiberi:

Et passus post diraferum cruciamina lignum.

Sed quia epithetum Ferum non videtur accommodatum Cruci, de qua in officijs sacris illud adeò contrarium effertur, cùm vocatur, Dulce lignum. Quam & mitem exorat Ecclesia, dum canit: & superni membra Regis miti tendas stipite. Mutari in aliud, immò & alia sine difficultate poterit. Et quod ad proprietatem locutionis attinet, negari illa nequit, cùm apud probatos inveniamus auctores, feros enses, feram hyemem, fera tela, fera flumina. Unde & rigidum vocari potuit juxta id, quod & in præfato habetur hymno: & rigor lentescat ille, Quem dedit nativitas, & carmini aptari dicendo:

& passus rigidum post tot cruciamina lignum.

Dicatur ergo, si plus placeat:

Et passus post dira altum cruciamina lignum.

Vel

Et passus post dira gravi cruciamina ligno.

Aut etiam

Passus dira, ferens post & cruciamina ligni.

Sive aliter, quod per me licebit, dum melius probando censori. Carmine 7. si non placuit

Circa carmen aliud.

illud: Positurus præmia, quod propriè dictum, quia præmia sunt coronæ, variatio est facilis sic:

Inde aderit dulcis promissa ad præmia Iudex.

Vel si aliud placeat, placiturum & Nobis, quibus hæc pro Epithalamio satis.

p. 1 RECOGNITIO PRIMA CIRCA DISSERTATIONEM PROÆMIALEM EPITHALAMII CHRISTI, ET SACRÆ SPONSÆ.

§. I.

Circa Sulpitium Severum.

§. II.

§. III.

§. IV.

§. V.

§. VI.

RECOGNITIO SECUNDA Circa Partem Primam Tituli in finem.

§. I.

§. II.

Discussa alia circa S. Hierotheum.

Quid ultra pro Episcopatu faciat.

Quid circa ritum Patronatus.

§. III.

§. IV.

p. 31 §. V.

§. VI.

§. VII.

§. VIII.

§. IX.

§. X.

§. XI.

p. 44 RECOGNITIO TERTIA. Circa Secundam Partem Tituli, Pro ijs, qui commutabuntur.

§. I.

§. II.

§. III.

§. IV.

§. V.

§. VII.

RECOGNITIO QVARTA. Circa Tertiam Partem Tituli,.

§. I.

§. II.

§. III.

§. IV.

RECOGNITIO QVINTA. Circa Partem Quartam Tituli,.

§. I.

§. II.

§. III.

§. IV.

§. V.

§. VI.

§. VII.

§. VIII.

§. IX.

§. X.

§. X.

§. XI.

RECOGNITIO SEXTA Partis Quintæ Tituli,

§. I.

§. II.

p. 85 §. III.

§. IV.

§. V.

p. 89 §. VI.

§. VII.

Embeddings Experiment

p. 1
RECOGNITIO PRIMA CIRCA DISSERTATIONEM PROÆMIALEM EPITHALAMII CHRISTI, ET SACRÆ SPONSÆ.

p. 31
§. V.

p. 44
RECOGNITIO TERTIA. Circa Secundam Partem Tituli, Pro ijs, qui commutabuntur.

p. 85
§. III.

p. 89
§. VI.