Avendaño: Thesaurus Indicus

 Legal

p. 254
TITVLVS VI. DE GVBERNATORIBVS, ET PRÆTORIBVS INDORVM.

DE Indorum inquam Gubernatoribus, & Prætoribus; nam de iis, qui Hispanorum sunt, disserere, amplioris negotij est, pro quibus & libri integri extant apud Nostrates, & latinâ, & vulgari linguâ conscripti. Quæ ergo ad nos spectant breuiùs discutiemus. Et iam quidem in superioribus stabilitum officia huiusmodi vendi non posse, vnde neque emi, & quibus dari illa oporteat, & an benemeriti præferendi. Circa alia ergo, quæ restant, instituenda tractatio, pro quibus sit ante alia
CAPVT I.

CAPVT I.

An juramentum, quod Prætores Indorum præstant, sit obligatorium in conscientiâ.
1
*I Vrant illi non se exercituros
contractus in jurisdictionis suæ terminis, vt cum Indis, aut per Indos peragantur, & hoc iuramentum in ipso officij titulo exprimendum, iuxta præstationis formam iussit Excellentissimus Comes Montis-regalis Peruuianus Prorex: vt refert D. Solorzanus Tomo 2. Lib. 4. Cap. 2. num. 10. & in Politicâ Pag. 756. Vers. Y en el Peru. Circa cuius obligationem grauis iam pridem controuersia extitit, volentibus multis eam esse omnino vrgentem, qualemque verba ipsa videntur ostendere; quia nullum apparet caput, vnde aliter possit rationabiliter iudicari. Aliis autem, & non infimæ notæ Magistris contrà tendentibus, & iuramenti obligationem nullam esse asserentibus, eò quòd vsu recepta non sit, cùm Prætores omnes contractus ineant, scientibus Proregibus, immò & fauentibus, dum sibi familiaribus eas præturas conferunt, in quibus ad frequentiores, & quæstuosiores contractus maior opportunitas peruidetur. Hoc autem conscientiæ leuamen aliqui aliter sibi conciliant, iurantes ore, non corde: quod tamen non curant multi, sed periurij se reos existimantes, ad lucra peruigilant, rati Confessione post transactum officij tempus Sacerdoti faciendâ omnia hæc inconuenientia componi, & conscientiæ terriculamenta sopiri. Sed nescio
quomodo Confessio legitima esse possit, cui dolor verus de commissis non se comitem penitus necessarium adiungit. Videt se diuitem præturâ functus, & diuitiis exultat suâ partis industriâ, & de acquisitionis modo doleat ille, sine quo stare illæ non potuissent? Sed quale emendationis propositum in eo, qui in eâ animi dispositione versatur, vt officium idem, aut certè consimile obuiis sit vlnis identidem admissurus? An inopem se potiùs, aut certè non diuitem velit ex iis aliquis, quàm iuramenti violatione locupletem? Ipsi viderint: nam res profectò adeò periculosa est, vt qui sic egerint, in labyrinthum Cretensi difficiliorem planè se intromittant, vel in laqueum Diaboli, vt Apostolus loquitur, 1. Timot. 6. v. 9. incidunt, dum volunt diuites fieri: à quo vix se possint expedire, Circa hæc ergo
2
*Dico primò. Iuramentum dictum est
grauiter obligatorium. Sic Dom. Solorzanus capite 2. citato, num. 9. & seqq. & sequitur ex communi omnium doctrinâ circa iuramenta Regiorum ministrorum, quando supra materiam alis grauiter obligantem cadunt. Pro quo videri potest P. Fragosus Tomo 1. Pag. 524. vers. 99. in vtroque §. Ratio autem est manifesta: nam materia circa quam iuramentum hoc cadit, est grauissima; vnde Reges Catholici, ad continendos Prætores in officio multa excogitarunt, vt obseruat Dom. Solorzanus suprà, & inter alia iuramenti ab eisdem præstationem, pro cuius obseruatione plures Proreges sunt apprimè soliciti, vt de Comite Montis-regalis diximus, & de Marchione de Montes-claro etiam est compertum; qui præstationis formam innouauit. Tendit namque ad vitandam miserorum oppressionem, & sic ad fidem stabiliendam, & ad conseruationem regnorum Indicorum, & maximas inde obuenientes Reipublicæ Christianæ vtilitates, quæ Indis deficientibus euanescunt: ex quibus manifestè sequitur esse obligatorium, & in eius violatione mortaliter posse peccari: vnde id negari sine graui notâ nequit, quia ratio est clara, & nullus, qui aduersus sit auctor inuenietur. Quos autem nuper aduersos indicauimus in hoc non aduersari ex dicendis constabit.
3
*Dico secundò: obligatio dicta tunc est
innegabilis, quando sublato juramento leges grauiter obligant, præsertim si sit lex naturalis, cuius violatio iniustitiam continet, aut aliam notabilem deformitatem: & quidem de obligatione legum, quando obligatio purè ciuilis est, non est facilè dignoscere quantum illius pondus; an scilicet sub mortali, an sub veniali, an purè pœnalis sit; circa quod tot à Doctoribus traduntur |
p. 255
regulæ & tot circa particulares leges circumstantiæ occurrunt, vt nihil firmum possit stabiliri, & ita iudicio sapientum relinquendum: in præsenti autem cùm Reges Catholici leges statuentes circa Prætores, & in iis illam vt à contractibus prorsus abstineātabstineant, id profectò curent ne Indi grauentur, & graues erga ipsos iniustitiæ committantur; in id certè iuramenti pondus incumbit, vt scilicet nullas ab iis plagas accipiant, quibus eorum commissa est salus; & sic nihil erga eos ratione contractuum fiat, per quod graue nocumentum patiantur. Obligabit ergo illud ad non perpetranda talia, quæ lege sunt naturali prohibita, & circa hæc non poterit desuetudo allegari, quia contra naturalem legem nihil iuuare desuetudo potest, vt non iuuat in luxuriâ; quamuis legem prohibentem illam, tot sint, qui violent, vt si lex ciuilis, aut Canonica esset, fortè ad obligationem in sæcularibus tollendam, desuetudo huiusmodi sufficiens posset iudicari. Et sic in aliis, quæ contra naturalem legem inualuisse conspicimus. Sed non ideò licita reputamus.
4
*Dico tertiò: si contractus à Prætoribus
ita exerceantur, vt nulla Indis fiat iniuria; aut aliquod ex ipsis graue nocumentum oriatur, non sunt de lethali culpâ damnandi, ob iuramenti violationem. Sic viri docti iam pridem, quod & modò plures tutum reputant, & iuxta eam sententiam praxis multorum procedit. Probatur: quia iuramentum additum legi non obligat, nisi suppositâ legis obligatione, quam reddit arctiorem, vt tradunt Doctores. L. Si quis maior. C. de transaction. & in L. finali C. de non numerata pecuniâ. Pro quo aliquos adducit Dom. Solorzanus lib. 3. cap. 6. n. 62. Vnde si obligatio est sub veniali, grauis non consurget obligatio; & si nulla, erit pariter nulla; nisi quis expressè velit se obligare, quod numquam accidit, nisi fortè ex ignorantiâ, quæ facit inuoluntarium. Quod sine limitatione dictâ tenent plures, quos adducit P. Fragosus num. 99. citato. Sic autem contingit in præsenti: nam cùm leges dictæ tantum intendant damna quæ Indis solent inferri, depellere, vbi nulla talia extant, neque ipsorum periculum, non est credendum voluisse Reges Catholicos laqueum æternæ damnationis Vasallis iniicere, vt cum bonis Auctoribus dictum Tit. 2. num. 4. & quidem sine tali obligatione satis est communi bono prouisum: & tunc obligationem sub lethali non esse admittendam, ibidem citati defendunt: nam pro nocumentis vitandis adest naturalis lex, & juramentum: illis autem sublatis, non est grauioris obligationis indicium. Fauet quod de lege vsu non receptâ tradunt Doctores apud PatrẽPatrem Palaum Tomo 1. Tract. 3. Disp. 1. Puncto 13. n. 9.
& 10. juxta quos non est scientia & patientia Principis necessaria, vt lex desinat obligare. Quòd si cùm Prætori culpa transgressionis opponitur, rerum contractabilium amissione punitur; ex eo solùm habetur legem esse pœnalem, quæ iuxta grauium Scriptorum sententiam sub peccato non obligat: vnde nec iuramentum circa illam, vt cum aliis docet P. Fagundez Tomo 1. in Decalogum Lib. 2. Cap. 23. num. 9. & licet addant obligari ad pœnam, id erit si petatur post sententiam saltem declaratoriam, iuxta receptam sententiam, de quâ Tit. 4. num. 67. & 75. alibique. Fitque id meritò, quia rationabiliter præsumitur non sine Indorum iniuriis mercimonium constitisse, & violatam cum iustitiâ iuramenti sanctitatem. Est ergo hoc satis probabile, si ita tractari contingat, vt in Assertione proponimus. Et posse reuerà ita contingere certum mihi est experimento multorum, quibus Dei timor omni est commodo temporali potentior, subuerentibus solicitè nequa sibi restitutionis obligatio exacto officio supersit, spina doloris æterni futura.
5
*Dico quartò. Iurans ore, non corde,
circa id, in quo est obligatio legis certa, grauiter peccat. Id probo. Quia officium datur à Rege sub eâ conditione, qui sic intendit bono communi prospicere, aliter non daturus: ergo non apponens verè illam, in contractu deficit, fraudem Regi obtrudit, & traditionem officij reddit nullam, cùm inuoluntarium faciat ignorantia; in quibus constat graue peccatum inueniri. Item, licet sint graues Scriptores, qui dicant promissionem posse fictè iurari, ita vt graue in eo peccatum non sit: addunt tamen pro eo debere caussam vrgentem intercedere, vt videri potest
apud P. Thomam Sancium Libr. 1. de Matrim. disp. 11. num. 2. qui varios casus adducit, & plures P. Azor Tomo. 1. Libr. 11. Cap. 4. Quæst. 5. Atqui in præsenti nulla est talis caussa, vt patet, quia ad officium voluntarius venit neque ad fingendum potest vllum excogitari grauamen: ergo nullo modo est licita talis fictio.
6
*Dico quintò. Iurans sine animo implendi
id, ad quod obligatus sub mortali non est, non peccat mortaliter. Sic P. Lessius Lib. 2. Cap. 42. num. 42. vers. Si primo modo. Probatur ex dictis. num. 4. quia cùm lex non obliget, non est obligatio iurandi, nisi iuxta illius qualitatem: vnde est communis Scriptorum doctrina iuramentum sequi naturam contractûs, cui adiicitur, de quo P. Sancius suprà Lib. 6. Disput. 11. num. 3. apud quem Doctores P. Vincentius Tancredi de Religione Tract. 4. Lib. 2. Disput. 14. Quæst. 1. & Disp. 15. num. 5. & 6. cum Caietano, Soto, Gutierrez, & PP. Suario, Sancio, Palao, & Lessio. Et etiam cùm de Statutis agitur, iuramentum circa illa prout in vsu sunt dirigitur: de quo P. Azor suprà. Cap. 8. Quæst. 8. & est communissima resolutio. Secus si talia sint, vt secluso iuramento sub mortali obligent. Pro quo P. Fagundez Tomo 1. in Decalogum. Lib. 2. Cap. 23. n. 7. & 8. P. Palaus Tomo 3. Disput. 2. de Iuramento. Puncto 6. §. 5. num. 7. & ante eos Gutierrez de Iuramento promißi Cap. 37. & 38. & per hæc quidem quæstioni præsenti videtur satisfactum, circa quam fusissimi aliqui; cùm tamen ex principiis apud Scriptores siue vt certis, siue vt probabilibus, receptis, possit non admodum operosè resolui. Pro ampliori autem explicatione sit iam
CAPVT II.

CAPVT II.

Explicantur in particulari ea, ad quæ Indicorum Prætorum iuramentum extenditur.
7
*DIximus extendi ad ea, quæ grauem iniustitiam continent, & nocumenta possunt non leuia Indis inferre, quæ in speciali oportet percurramus.
p. 256
Primò ergo grauis iniustitia est, quando
vinum Indis venditur taxâ à Prætoribus designatâ pro libitu, quæ excessiua planè est, vnde illi minori pretio emere illud possent, si eisdem emptio permitteretur. Traditur ergo Caciquio vnũvnum vini quadrantal reddituro pro eo decem, aut duodecim octi regales: quæ summa cùm exorbitans sit, ex eo iustificari dicitur, quòd vinum minutatim diuendatur: cùm tamen non semper vendendi eo modo opportunitas adsit; vnde & necessè est vt Caciquius de suo soluat, lautissimè bibiturus. In his quidem, cùm contractus emptionis & venditionis interueniat, & manifesta iniustitia sit, contra iuramentum delinquitur. In quo & damnum aliud est, ebrietatis scilicet; & per vinum, quod est Indorum natiuæ constitutioni nociuum. Vnde sunt qui censeant absolutè esse peccatum mortale illud ipsis vendi. Pro quo Dom. Reyna in Perfecto Prælato Tomo 2. Lib. 4. Tit. 1. Cap. 4. & pro eodem diuersæ extant Proregum Prouisiones; atque Edicta Prælatorum.
8
*Secundò. Idem est cernere in textrinis,
Et in Textrinis.
quas suis compendiis Prætores instituunt, & in eis pueros & puellas cum aliis grandioris ætatis laborare compellunt, satis exiguo diurni laboris stipendio. Vbi bellissima est eorum excusatio, sic videlicet Indos socordi ingenio, & ad otium procliui vtiliter, vitatis otiositatis incommodis occupari: quasi incommodorum talium deuitatio vni debeat Prætoris commodo militare: cùm magis rationi consonum sit, ad eorum vtilitatem laborem adhibitum referri, & communia ipsorum onera hoc pacto leuiora reddi, ornari Ecclesias, & foueri opera pietatis.
9
*Tertiò. Dum colendis addicuntur agris,
Circa agrorum culturam.
vt copiosis messibus PrętoresPrætores quęstuosasquæstuosas nundinationes exerceant, vnde & inuitis onus agricolationis iniungitur, stipendio laboris permodico, & suo aliàs dispendio, dum terrulas suas non vacat colere, vt necessaria vitæ prouideant: aut certè cariùs illis constat, dum necessè habent alias conducere, aut laborem cum ingenti molestiâ geminare: si & hoc fortè semper licet, cùm longiùs à propriis laribus ad prædicta distractis, non vacat agellos suos propriâ aut alienâ manu, diurna aut nocturna versari. Hîc etiam, cùm de contractibus agatur, & Indorum damna adeò perspecta sint, nihil eorum sine iuramenti multiplici violatione consistit. Licet enim dici possit cum Indis non exerceri contractus, id minimè releuat compulsores, cùm perspicuum sit eorum laborem eò tendere vt contractus ex laborum fructibus exerceantur.
10
*Quartò, Cùm Indi ad valles sub aduerso
sibi cælo constitutas, mittuntur, vt vinum, Cocam, herbam Paraquariam, aut quidpiam aliud inde extrahant, cum vitæ periculo manifesto. Et in hoc quidem, cùm periculum tale sit, stipendium maius solito esse deberet, iuxta id quod ratio penitus comperta demonstrat: cùm tamen nihil minùs quàm id mittentium cura prouideat. Hic ergo iniustitia inhumanitati Christianis pectoribus indignæ coniuncta.
11
*Quintò: Quando siue in his siue in illis
negotiorum ministeriis ferè continuis Indi distenti, in suis oppidis vix pedem aliquando figere permittuntur. Ex quo fit, matrimonij vsum impediri, & præter alia damna hinc emergentia, illud certè, quod Regibus Catholicis, & Christianæ omni reipublicæ admodum præiudiciale dignoscitur, dum Indi deficiunt generationibus imminutis, & ita etiam, qui Mineruas exerceant, vnde diuitiæ extrahuntur ad infidelium, & hæreticorum potentiam retundendam. Indis enim sublatis, actum est de Indiis, illorum enim laborem qui suppleant inueniendi nulli, vt est luce clarissimâ manifestius.
12
*Sextò: cùm Indis traduntur aliqua ad
familiaria sibi pocula conficienda vt Mayzium, vel quid simile, & ab eisdem pretium sic facti requiritur, iuxta mensuræ pretium ordinarium, vt ipsis & faciendi & vendendi imponatur onus, & commodum Prætoris, aut Prætorissæ sit quod in idem recidit; siue illi vendant, siue non; vt venditionis defectus quis debeat imputari; qui profectò, si non vendant, bibent, quod pro eodem ad lucrum sic iubentium reputatur: qui sic philosophantur: si tu ex tuo Maysio mensuram hujus poculi facias, tanti vendes: fac ergo ex meo, & tantumdem redde: & vbi laboris pretium? Reddent certè; sed & de hoc dubito, quia ad negandum illud aliquale poterit auaritiæ commentum suffragari.
13
*Septimò: Quando laborantibus Indis
aliqua ad vestuarium spectantia venduntur, sed pretio non iusto, in quo aliud iniustitiæ admiscetur genus; quòd scilicet laborum merces hoc pacto soluitur, illis frequentiùs inuitis, qui vt mercedem recuperent, quacumque sunt rerum huiusmodi acceptione contenti, quas viliùs vendunt, aut vsui non necessario, neque satis accommodato conformant. Itaque vulgatum illud apud nos; Mali debitoris vel in paleis accipiendam solutionem; hic verissimum comprobatur.
14
*Octauò: cum magni arietum greges,
aut boum armenta à Prætoribus empta in ciuitates ministerio Indorum remittuntur, vt in illis magno remittentium lucro vendantur. Sic enim Indis grauia parantur incommoda absentiæ longæ, peregrini cœli, fraudatæ mercedis; cùm in rebus aliis fructuosiùs possent laborare. Et si enim dici possit totum hoc in publicam vtilitatem cedere, dum carnes prædictorum animalium in vrbibus abundè suppetunt; id certè excusationi non est, quia talis prouisio ab aliis fieri potest, qui voluntarios Indos conducant. Vnde Prætores in huiusmodi remissionibus solicitè cauent ne prædicta ad eos pertinere supremis gubernatoribus innotescat, aut denuntiator sit; nam eo pro comperto habito & iuridicè probato, oleum sunt & operam perdituri. Non ergo communis boni caussam agunt, sed suam ipsorum tantùm, vnde non præmium, sed pœnam iustissimam promerentur legis & Sacramenti violatores.
15
*Nonò: Quando in pascendis Indicorum
arietum gregibus detinentur, vbi nec doctrinam edoceri, Missam audire, aut more Christianorum viuere promptum est, quia in desertis id agitur ab hominum communione remotis: quod tamen ad mercimonia spectat, quæ ministerio animalium exercentur, vel erga animalia eadem, dum venduntur, & sic etiam contractus venditionis interuenit, ad quem ferè quidquid de contractibus Lege cautum est, & iuramento firmari |
p. 257
iubetur, constat reuocari: non ergo hic doctrinâ scriptorum quamplurium se tueri Prætores possunt,
qui de negotiatione Clericis prohibitâ agentes, dicunt non esse talem, cùm qui animalia emit, & meliora facta diuendit, cùm negotiatio tunc solum accidat, cùm res, nullâ in ipsis factâ mutatione, venduntur. Prætoribus siquidem non sola negotiatio, sed contractus etiam prohibentur, & ij præsertim, qui Indis præiudicari possunt, ad quorum bonum lex, & iuramentum indictum ordinatur.
16
*Tandem vendere aliqua Indis in Mineris,
aut aliis molestis operibus laborantibus dilatâ solutione, eo tamen intuitu, vt cùm soluere nequeant, in labore persistere compellantur: immorituri planè in eâ, quia numquam soluendo futuri. Sic alia esse possunt his similia auaritiæ genimina. Enumerari enim non potest quantis modis cupiditas sæuiat, vt ait Diuus Valerianus homiliâ 20. vbi &
D. Valerianus.
illud ad præsens institutum: Fertur homo vndis voto quadruplicandæ pecuniæ, portatur aurum, vt reportetur cum falsitate periurium. Sic ille: vt periurij in Prætoribus Indicis perfrequentis caussam genuinam
agnoscamus: cupiditatem, inquam, immodicam, dum quadruplicanda pecunia contenditur, quæ pro officij forsan adeptione suffragata est; aut ea quæ ad contractus exponitur, & non quadruplicari tantùm solet, sed exorbitantiùs augeri. Sed væ illis, quibus pecunia, non in qualemcumque damnationem futura, vt illa de quâ D. Petrus Act. 8. v. 20. sed in quadruplicatam, & quadruplicatâ maiorem, at Deus Pater misericordiarum est. Sic credo: sed horum interitus non esse talis solet, vt de eorum salute solidum spei fundamentum habeamus ob restitutionis raritatem, de quâ esto
CAPVT III.

CAPVT III.

Qualis restitutionis obligatio ex præcedentibus capitibus oriatur.
17
*CErtissima iuris regula illa est; peccatum
non dimittitur, nisi restituatur ablatum; quarta in sexto, cuius rationem D. Thomas luculenter reddit, 3. parte, q. 68. art. 5. ad 3. ex eo quòd, restituere malè ablata proximis, & satisfacere de iniurijs
D. Thom.
illatis, est cessare à peccando: quia hoc ipsum quod est detinere aliena, & proximum læsum non placare
est peccatum. Iuxta hæc ergo regula prædicta decurrit, in palatiis, foris, compitis, domibus, & conclauibus ipsis, grandioribus debebat apud Indias characteribus exarari. Sed modò cum Prætoribus agimus èex quorum cordibus, vbi præfatam regulam Auctor naturæ conscripsit, eam diabolus conatur abradere conatu præ aliis speciali, vt videntes non videant, & audientes non intelligant, & sic nihil de sanitatis beneficio consequantur. Sciant ergo, si salutis animæ curam non pœnitus abiecerunt, restituendum ab eis, quod iniustè constiterit vsurpatum; sicut & resarcienda pariter damna, quæ miseris indigenis, & fortè aliis, vt frequenter accidit, intulerunt: sciant equidem, ita ut se scire opere ipso significent: quod paucorum erit, quorum tetigerit Deus corda; vt scriptura loquitur. Sciant & qui officia ita auidè arripiunt, vt pondus exhorreant, cui si humeros supposuerint, cum gemitibus est perpetuis sustinendum. Vt ergo circa prædicta capita, quod est communi Doctorum sensu firmatum, proferamus, eodem procedentes ordine. Circa Primum
18
*Dico primò: ex prædictâ vini venditione
obligatio restitutionis insurgit, juxta valorem justum regulanda, nec supremum, neque infimum, sed medium. Quia verò restitutio fieri exactè nequit, cùm emptores ignorentur in particulari: ea est circa hoc adhibenda regula, quam scriptores tradunt, vt scilicet communitati restituatur id, quod communitati deberi constat, pro quo modus conueniens exquirendus. Sic ex Caietano, P. Molinâ, & P. Lessio tradit Diana Parte 11. Tractat. 6. Resol. 48. qui diuidenda inter omnes dicunt: non tamen in hoc casu id conuenienter fieri potest, quod faciendum à Tabernariis Doctores tradunt, vt scilicet læsionem passis supereffluentem mensuram tribuant vsque ad verosimilem proportionem. Pro quo P. Molina Disput. 745. num. 4. & alij, quos adducit Diana Parte 4. Tractat. 4. Resolut. 46. neque enim noua taberna instituenda est, aut vinum Indis abundantius tribuendum. Melius ergo fiet aliis alimentorum generibus ipsorum genio accommodatis, siue eorum hospitalibus, Ecclesiis, Communitatibus, aut aliis piis operibus, iuxta ea, quæ tradit Dom. Solorzanus Lib. 2. Cap. 24. n. 117. & Ferdinandus Zurita in Enchiridio Indico, quæst. 7. Proposit. 2. vbi ait expendi posse in alendo Prædicatore. Quia verò restitutio hæc non potest nisi incertis
Compositione vti posse.
personis fieri, & circa quantitatem singulis debitam incertitudo extat omnimoda, videri alicui posset locum esse compositioni iuxta doctrinam aliquorum, quos doctissimorum nomine citat Nauarra Lib. 4. Cap. 2. n. 69. pro quo & doctum Magistrum Dominicanum adducit Diana suprà, qui & non esse improbabile existimat: quia stante eâ incertitudine, potest restitutio fieri pauperibus: quod cùm accidit, locus est compositioni, vt communiter scribentes asserunt.
19
*Est autem pro fundandâ probabilitate,
Ex Bullæ tenore deducitur.
Bullæ ipsius compositionis auctoritas, in quâ sic dicitur: & est casus 18. Item, si alguno ha vendido vino aguado por puro, ô medido con falsa medida: ô vbiere vendido otra cosa alguna con menores pesos ô medidas, ô vendido vna cosa por otra, ô mezeladomezclado, ô pesado, ô mal medido, no sabiendo à quien se vbiere vendido, se pueda componer. Sic Bulla iuxta Commissarij explicationem: vnde ita tenet expressè P. Mendus Disput. 34. Cap. 20. nam licet dicatur id tantùm procedere, quando ignorantur emptores; verè censentur ignorari, cùm tantùm in communi eorum habetur notitia: non poterat siquidem Commissarius ignorare tabernarium vendentem in oppido aliquo probè scire oppidanis se debere quibus vendi consueuit: ea autem scientia ignorantia reputatur, ob confusionem, quæ etiam per præcones, & cedulones vocatis, non posset tolli; & etiamsi posset, ad id non teneri benè adnotat P. Lessius Lib. 2. Cap. 14. num. 32. Benè verum
est in oppidis Indorum id esse facilius ob eorum paruitatem: sed adhuc incertitudo relinquitur, vt, licèt faciendam illis restitutionem sit mihi certum sine compositionis subsidio; oppositum ta|
p. 258
men iudicem non esse vt improbabile reprobandum. Ideò autem viam hanc exonerandis
Doctrinæ ratio reddita.
conscientiis apertam relinquo, quia restitutio est difficillima, postquàm aliena substantia conuersa est in carnem & sanguinem. Sit ergo ita grauatis compositionis perfugium, ne pereant, dum nullum restat aliud ad spem salutis concipiendam. Caciquiis verò quia certi in damnificatione sunt, aliqua facienda restitutio, iis attentis, quæ illius quantitatem possunt verosimiliter indicare, docti alicuius Confessarij consultatione præmissâ. Circa secundum iam
20
*Dico secundò obligationem esse
compertam, vnde merces labori iusta soluenda. Neque locus compositioni, quia explorari facilè possunt, qui in officinis prædictis laborarunt. Quod si incertum esset, illius beneficio vti liceret. Sed laborantibus, non Caciquiis tradendum, quod deberi constiterit: immò neque parentibus, aut maritis, quia nihil ad eorum manus ex tali subuentione perueniet. Addo non tantùm communem soluendam esse mercedem, sed plus aliquid; vltronei siquidem operarij non sunt, sed inuiti, & clausurâ oppressi, vnde maius debetur laboris pretium, iuxta communem doctrinam: de quo & dictum Titul. 1. num. 137. Iam circa tertium
21
*Dico tertiò. Rationem esse claram ob
Assertio 3. circa §. 9.
fraudatam etiam mercedem: & prætereà ob detrimenta rei domesticæ, quæ prudenter æstimanda pro compensatione faciendâ, neque enim ad vnguem possunt computari. Circa quartum
Dico quartò non posse dubitari. Vbi &
Assertio 4. circa §. 10.
obligatio esse potest grauissima, si Indi ad prædicta compulsi, in regionibus illis moriantur, & vxores, ac filios, atque aliquando parentes etiam relinquant
miserabiliter indigentes. Qui enim horum caussæ sunt, obligationes homicidarum subeunt, de quibus passim Doctores, & valdè accuratè post alios Cardinalis Lugo Tomo 1. de Iustitiâ, disp. 11. Sect. 4. De quibus etiam post illum P. Busenbaum in Medullâ Theolog. moral. lib. 3. Tractat. 5. de Septimo Præcepto, cap. 2. Artic. 3. & Portel Tomo 2. Casu 54. Certè vt cum omni rigore non debeat iste homicida censeri; æquiualenter tamen talis est in ordine ad prædictum effectum. Sicut enim, vt arguit P. Vasquez Tractat. de Restitut. §. 3. Dub. 7. qui per vim, vel fraudem impedit volentem mihi legatum relinquere, vel aliud beneficium conferre, ex iustitiâ tenetur totum illud damnum compensare, vt communiter Doctores affirmant: ita & homicida, cùm per violentam actionem impediat ne alij habeant, quod ex debito aut liberalitate occisi erant habituri, debet ex iustitiâ damnum integrè compensare. Quam rationem ille iudicat euidentem; sicut & P. Mæratius Tractatu de Iustitiâ, Disput. 26. Sect. 3. & 4. Thomas Hurtadus Tractat. num. 232. & P. Turrianus 2. 2. Tomo 2. Disput. 28. Dub. 3. n. 15. & manifestum est in omnibus locum habere, qui iniustæ mortis causa sunt. Licèt enim illa non plenè probetur Card. Lugo quoad omnes ab occiso pendentes; sicut nec P. Becano Tractatu de Iure & Iustitiâ, Quæst. 14. de Restitutione num. 6. in ordine tamen ad prædictos eamdem complectitur, ex quo, & etiam Trullench idem tenet P. Busenbaum suprà num. 11. & ita iuxta illum & alios, obligationem restitutionis, qui caussa est mortis, incurrit: non quia specialis caussa circa modum, sed ex damnificatione; vnde quomocumque accidat, tale onus incumbit. Pro quo P. Molina Disp. 83. & alij adducti à citato Cardinali n. 29. Iam circa quintum
22
*Dico quintò: non videtur esse obligationem
Assertio 5. circa §. 11.
restitutionis, quia impeditio prædicta, ex quâ Indorum diminutio, est caussa valde remota
damnorum, de quibus ibi. Quando autem caussæ tales sunt, non videtur restitutionis obligatio subesse. Vt si quis sit caussa abortus, non ideò tenetur ad aliquid restituendum parentibus, quorum poterat fœtus necessitatibus subuenire, quia id valde remotum est, & contingentiis multis obnoxium, & hanc doctrinam, adductis aliis, ingeniosè & solidè fundat Cardin. Lugo suprà num. 79. & seqq. & Disput. 8. Sect. 8. ex quo P. Busenbaum suprà, n. 12. & seqq. Circa sextum iam
23
*Dico sexto: non esse rationem dubitandi,
Assertio 6. circa §. 12.
si nullum laboris pretium tribuatur pro confectione & venditione; & laboris quidem inuoluntarij, ac defatigationis pleni. Est insuper lucrum cessans, quia sic laborans sibi poterat vtiliùs laborare, vnde & addendũaddendum ex eo titulo. Quia verò non semper vendendi opportunitas esse solet, & ideò sine lucro distrahitur aut bibitur, non bibendum aliàs; inde etiam restituendi nascitur obligatio quia quod bibitur perinde est acsi vt inutile funderetur, cùm necessitati non seruiat, sed superuacuæ voluptati in præiudicium animæ & corporis redundanti. Septimum affine est postremum, circa quæ
24
*Dico septimò: obligationem esse manifestam,
nec solùm ad restituendum quod ex pretij habetur excessu, sed etiam genus illud captiuitatis debet pretio compensari: sicut enim seruus pretio æstimabilis est, ita & genus quodlibet seruitutis quale hîc dispicitur, cùm nequeant miselli inde exire, & si id attentent, magnâ suâ molestiâ, & seruili tractatione ab intento reuocantur. Nihil autem ita legibus Regum nostrorum cautum, quàm vt Indi in suâ libertate plenissimè conseruentur, de quo diximus Tit. 1. cap 11. Circa octauum tandem
Dico octauò, statim restitutionis onus apparere,
& philosophandum iuxta dicta: nam & merces plenè soluenda, lucra cessantia compensanda: si mors ex cæli intemperie obtigerit, iam circa Quartum dictum & iuxta resolutiones istas in aliis est conscientiæ oneribus, si de illis deponendis agatur, discurrendum. Quod vtinam sic eueniat vel paucis, vel paucissimis, non quidem cum Zachæo reddentibus quadruplum, si quid aliquem defraudarunt; hoc enim quis speret in
præsenti sæculo nequam, sed vel tantundem, sine quo omne pondus, & circumstans peccatum, neque in hoc sæculo, neque in futuro, currentibus licet sæculorum sæculis, dimittendum. Prô miseram & lamentabilem cœcitatem, sic lucris hærere caducis, vt æterni regni cum tormentorum auctario fiat numquàm reparanda iactura. Sed alia eorum onera persequamur.
CAPVT IV.

p. 259
CAPVT IV.

Quædam alia Indicorum Prætorum conscientiæ onera percurruntur.
25
*GRauissimum certè illud, Regiâ
pecuniâ ex tributis collectâ, & in arcis pro eo deputatis, iuxta legum præscripta, reponendâ, ad contractus vti. Quod quidem honestari nequit ex quocumque prætextu, sicut de Regiis Officialibus dictum Tit. præced. Cap. 2. Non esse autem restituendi obligationem, dictum ibidem: pro quo & videri potest Card. Lugo Tomo 1. de Iustitia Disp. 17. num. 49. Cui aliud annexum est, Parochis scilicet stipendia opportunè non solui, quæ cum tributis, & veluti eorum portio, ad hunc, qui primus dicitur, effectum, exiguntur. In quo quidem grauiter peccant, iuxta receptissimam doctrinam, cùm sit notabilis dilatio solutionis; & licèt Parochi conniuere soleant, id certè inuiti præstant, neque ad suprema tribunalia audent deferre querelas, ne eos hostes infensissimos patiantur. Si quod autem damnum ex dilatione obueniat Parochis, compensationis vrget obligatio, iuxta receptam doctrinam, pro quâ P. Lessius Lib. 2. Cap. 16. num. 33. Ab hoc autem onere communiter sunt Prætores immunes, quia nullus est qui damna requirat Parochus sibi reparari; cùm omnes satis fortunatè secum agi arbitrentur, si quod sibi est iuxta Regiam taxationem debitum contigerit obtinere.
26
*In eo insuper eorum grauantur conscientiæ,
quòd locum tenentes sine personarum delectu constituunt, solo maioris pretij interueniente respectu: vnde accidit vt Indorum vexationes accrescant prauorum hominum potestate. Et quidem tales Vicarij constitui nequeunt, nisi necessitas, aut magna vtilitas vrgeat, quæ ad Indos spectet, pro meliore ipsorum gubernatione: cùm manifestum sit multiplicatis iudicibus, Indorum etiam multiplicari molestias, qui vix possunt vnius Prætoris super capita impositi onus sustinere. Deinde si tales locum tenentes immites, auari, & lassiui homines sint, nihil est aliud eos in regimine isto constitui, quàm lupum regendis ouibus applicari. Vnde peculiaribus legibus cautum est, ne in oppidis Indorum locum tenentes sint, de quibus Curia Philippica pag. 19.
num. 7. Præterquam quòd talia officia vendi nequeunt, nisi à Rege. Cùm enim Regio nomine iustitiam administrent, & sic virgam Regiam portent, ac titulum accipiant, dum per Regias habentes vices approbantur, eorum officium vendi nequit, sicut neque alia, de quibus dictum Tit. 3. Cap. 5. & ita tenet P. Thomas Sancius Tomo 1. Consiliorum Lib. 2. Cap. 1. Dub. 38. num. 19. Videndus etiam P. Lessius Lib. 2. Cap. 32. num. 29. & Remigius Tract. 5. circa Octauum Præceptum. in examine Prætorum. num. 9. & licet P. Sancius addat. num. 20. quòd si Prætor committat alicui actum, quem per se exercere potuisset, de diuidendo lucro possit cum eo pacisci, vt cum Alguacellis de parte executionem, quia ius habet ad totum lucrum, & sic nulli facit iniuriam parte illius reseruatâ, vt docet Aragon. 22. quæst. 63. art. 3. sub finem. & Recentiores alij dicentes sic esse vsu receptum, & in Regio Castellæ Senatu circa hoc dissimulari, licèt contrarium legi sit, quæ prohibet locare directè, aut indirectè: quod nec ipse P. Sancius admittit, quidquid dicat Auiles: quia hoc non est genus locationis, sed commissio actus, quem per se posset Prætor exercere. Licet inquam hoc ita sit, in casu nostro alia est ratio, quia respectu officij talis nulla est pro venditione facultas, neque Regis aut aliorum vices eius gerentium dissimulatio: plenaque iustitiæ administratio, & non specialis commissio, vt duo videantur esse Prætores, vnde est ratio discriminis manifesta. Quòd si pura esset commissio respectu actûs à Prætore factibilis, non esset necessarius titulus. Ex quo fit officium tale vendi non posse, sicut neque posset quis officium Prætoris vendere sine Regiâ facultate. Et quidem si venditio officiorum talium esset licita, non deberet Rex salarium assignare Prætoribus, quia ex talibus venditionibus plus certè possent adquirere ad suam sustentationem, quàm ex salario ipsis obueniat: vnde immeritò grauarentur Vasalli ad contributiones pro tali effectu perpetuas.
27
*Videtur autem restitutionis onus instare:
cùm enim vendant id, quod non est suum, sed Regis, ad hunc debet emolumentum tale pertinere: nec enim est fructus industriæ, sed rei ipsius, officij nempe: fructus autem rei ad dominum pertinent, iuxta communem Doctorum innixam Iuri sententiam, §. Is verò. Instit. de rerum diuisione. Hinc qui torquem alienam locauit, aut equum &c. ad restitutionem tenetur, vt videri potest apud P. Lessium Lib. 2. Cap. 12. n. 114. P. Becanum Quæst. 31. de Restitutione. & Bonacinam Tomo 2. Disput. 1. de restitutione. Quæst. 3. Puncto. vlt. §. 1. num. 4. qui plures alios adducit. Nec valet si dicatur Regem non venditurum talia officia: quia eo stante obligatio est eadem, vt videri apud Citatos potest, & apud Card. Lugo Tomo 1. Disp. 17. num. 59. iuncto num. 50. propter eamdem rationem. Neque item si dicatur turpem esse venditionem: nam & fructus sic perceptos restituendos benè ostendit citatus Cardinalis. num. 56. & 58. cum P. Tomâ Sancio Lib. 2. Operis moralis Cap. 23. n. 102.
28
*Nihilominùs onus hoc non videtur illis
vt omnino certum imponendum: excusari enim possunt ex eo quòd Rex talia emolumenta non curet, nec de illis sit lex. Quâ ratione Diana Parte 2. Tract. 17. Resolut. 50. excusandum censet Rusticum, qui subreptum à se mulum hominis prædiuitis per multos annos locauit. Quod ex P. Lessio hausit. num. 114. citato. Tum etiam quia probabile est non esse obligationem restitutionis, quando dominus rem non erat locaturus, vel ad fructum quomodolibet ferendum applicaturus: ex hoc enim nihil minùs habet, quàm esset, si res vacaret, habiturus. Pro quo, Auctores apud Citatos occurrent. Item, quia non planè apparet emolumentum dictum ad industriam non spectare, quia neque rei naturalis est neque artificialis, sed officij, de quo leges non loquuntur: & saltem dici potest, ad extraordinariam industriam pertinere, iuxta doctrinam |
p. 260
Nauarri, & Malderi apud Dianam suprà & Cardinalem Lugo num. 51. quibus addi potest esse quidem fructum rei alienæ, sed voluntariæ ipsi Prætori, & sic quodammodo suæ; vnde ad industriam videtur spectare, per quam tale est officium constitutum.
29
*Ex huiusmodi autem Vicariorum
designatione aliud solet conscientiæ grauamen emergere, quòd scilicet Prætores suas deserentes Prouincias, ad ciuitates diuertunt, vt otientur ibi, aut verò etiam negotientur, idque per dies plures, salario nihilominus integro potientes. Quod quidem si per dies paucos accideret; posset quidem tolerari, vt si ad festum aliquod, vel quid simile, etiamsi ad eorum pertineret commodum; talis enim absentia pro præsentiâ reputari potest, quia sic in iure disponitur. L. Quidquid Instit. de regulis iuris: ideoque breui reuersa mulier, nec diuertisse videtur. Si autem absentia diuturna sit, non videtur quomodo iustificari possit, & salarium plenè leuari cessante labore, cui illud respondet, nec potest fieri satis ex eo quòd per Vicarium cura huiusmodi suppleatur: non enim Vicario, sed illi officium traditum est, & consequenter cura eidem annexa: cuius & est pro eo electo industria; pro quo videnda quæ in simili adducit Dom. Solorzanus lib. 2. cap. 25. num. 23. & seqq. Cùm etiam debeat super suo vigilare Vicario, attendens an rectè suo fungatur munere, an Indi vexentur, vt ab istis fieri solet hominibus, an Parochij in iis, quæ ad fidem promouendam spectant, opportuna tribuantur auxilia, an ebrietati fomenta multiplicatis tabernis ministrentur. Quæ quidem indubitatata sunt, vnde & proculdubio asserendum in absentiis talibus grauiter & cum restituendi salarij obligatione peccari, & pro comprobatione stat
prætereà Pragmatica Regia Matriti edita 7. Februarij. Ann. 1535. Carolo Quinto regnante, de quâ Auiles cap. 1. Prætor. verbo salario, num. 12. P. Fragosus Tomo 1. pag. 421. num. 63. in quâ ex caussâ iustâ fit copia Prætoribus absentandi se per 90. dies: quod si amplius abfuerint, non habendos pro talibus. Adduntque quòd si Rectores ciuitatis faciant facultatem se absentandi Correctori vltra illud tempus 90. dierum, non lucrabitur salarium, si absit vltra illos dies; poterit tamen salarium à Rectoribus repetere. Pro quo auctores videndi apud eosdem. Addit tamen P. Fragosus num. 64. ante sententiam non esse priuandum salario, quia lex est pœnalis, quæ ad obligandum requirit sententiam saltem criminis
declaratoriādeclaratoriam. Pro quo Auctores congerit, & est sanè receptissima sententia. Verùm non video quomodo id consonet dictis ab eodem, num. 61. iuxta irrefragabilem Doctorum sensum, quos ibidem allegat, & textus Iuris expressos, quòd scilicet salarium non debetur Officiali, seu Iudici, pro tempore, quo non seruit, Ac proinde, si quid accipiat, non poterit retinere. Quæ sunt Citati Auctoris verba; ergo ante omnem sententiam obligatio restitutionis perstat: sicut in operario quolibet, cùm merces labori respondeat: & P. Molina, ac P. Sancius quos ille citat de pœnâ amissionis officiorum loquuntur, non de salario, vt videri potest apud illum disput. 96. Ver. Quod dictum est. & hunc lib. 2. Operis moralis Cap. 22. num. 20. nisi fortè salarij pœna imponatur illi, qui seruiuit, tunc enim alia ratio est. Cùm ergo Doctores allegati, à citato Auctore in eo sensu loquantur, iuxta eumdem est etiam ille accipiendus, vt eius sibi constare doctrina possit & ex dictis constat non esse excusationem sufficientem: si dicatur Prætorem absentem per Vicarium seruire, nam in casu, de quo Pragmatica loquitur, manifestum est ciuitatem non relinquendam sine aliquo, qui locum Prætoris teneat, & tamen salarij & officij amissione punitur.
30
*Est insuper aliud, in quod conscientiæ
Prætorum impingunt, dum ea, quæ ad victum sibi necessaria sunt, minori pretio ab Indis extorquent, & fortè aliquando nullo pretio soluto. Contra quod malum zelus Catholicorum Regum iam pridem armatus, varias pro eo amouendo schedulas expediuit, vt videri potest apud Dom. Solorzanum lib. 4. cap. 2. num. 19. & 20. & in Politicâ lib. 5. cap. 2. pag. 757. col. 2. Mos enim inualuerat, vt quædam ex iis gratis darentur, cùm tamen dantibus nihil ingratius; alia minori, & quidem pro justi medietate. Id quod & cum Parochis agebatur. Sed quia contra iustitiam, & humanitatem, ad iustitiæ est & humanitatis regulas reuocatum. Per leges quidem; sed quod de necessitate dicitur, quòd scilicet lege careat, id etiam de auaritiâ pronuntiandum. Comedant ergo Prætores lautè, splendidè, opiparè, & eorum mensæ Regias exæquent; & multoties antecedant: si tamen vexatione Indorum est, dum pretia iusta cibariis auferuntur, diuitias, quas deuouarunt, euoment, & de ventre eorum extrahet illa Deus, vt Sophor loquitur apud Iob. 20. v. 15. vbi & illud Prætor quisque
Iob 20. vers. 14. & 15.
sibi dictum accipiat. Panis eius in vtero illius vertetur in fel aspidum intrinsecus v. 14. & de obligatione restitutionis adeò circa hæc constat, vt superfluum omnino sit in eo probando vel paullulùm immorari.
31
*In Syndicatu alia sunt, quibus Prætorum
conscientiæ grauissimè deprimuntur, dum scilicet successor in officio decessoris ad Syndicatum iudex constituitur. Cùm enim exoptet ipse officij, quod auspicatur, exitum habere felicem, id cum decessore agit, quod secum faciendum à successore desiderat. Sic miseris Indis, quæ sibi sunt debita recuperare non licet, testibus timor incutitur; omnia malefacta disparent, & sententia cum egregiâ Syndicati laude profertur, ob rectè administratam iustitiam, vt dignus planè sit, quem Regia Maiestas pergat maioribus muneribus honorare. Ad hoc autem eliciendum elogium quid non agat Syndicatus? sed omnia adeò in propatulo malitiam habent, vt non sit opus illa exquisitiùs declarare. Falsorum testium inductio, notissimum malum est, ad quod multa, & fere omnia huius generis reducuntur, de quibus dictum Titulo 4. Cap. 18. §. 1. & 2. Inde violata iustitia, decussatæ sententiæ, & tribunalium
irreparabilis corruptela; dum omnia auaritiæ imperio disponuntur. Tui sunt isti, scelerata auaritia, fructus (Sancti Asterij verba sunt, homil. 3.) tuo impulsu, & incentiuo filius parenti inimicitias denuntiat; tu comples terram latronibus, & homicidis, mare pyratis, vrbes turbis, atque tumultibus, forum, ac tribunalia falsis testibus, Sycophantis, |
p. 261
proditoribus, aduocatis, ac iudicibus, eò propendentibus, quò tu pertraxeris. Auaritia mater inæqualitatis, immisericors, inhumana, crudelis. Hæc ille, & alia, multis Indicorum Prætorum adaptanda: pro quibus hæc diseruisse sit satis, ad ẽaeam enim possunt quæcumque alia, quibus opprimi eorum conscientiæ solent, reuocari, vnde ad alia.
Vide Indicem Verb. Bene meriti Conquisitores, Consilium Regium Indiarum, Officiales Regij, Officium, Prorex, Rex, Tributa, Venditio, & alia, vbi circa Prætores, & Gubernatores, Indorum multa occurrent.
Loading...